1

Wykład 14

Ks. Mirosław Łanoszka

W walce o wolność narodową i religijną (Pierwsza i Druga Księga Machabejska)

Prowadzący: Ostatnio odkrywaliśmy religijno-moralne przesłanie ksiąg Judyty i Estery, które ukazy-
wały zbawcze interwencje Boga jako odpowiedź na postawy wierności Izraela, zagrożonego pogańską
agresją. Czy kolejne księgi kontynuują ten wątek?

Wykładowca: W zbiorze ksiąg historycznych Biblii chrześcijańskiej ostatnią grupę tekstów stanowią
Pierwsza i Druga Księga Machabejska. Pisma te opowiadają o prześladowaniach śydów w II wieku
przed Chr. oraz ich walkach o niepodległość. A zatem wątek zmagań o wolność narodową i religijną
staje się wspólnym elementem z wcześniejszymi księgami Judyty i Estery. Jednak Pierwsza Księga
Machabejska, w odróżnieniu od poprzedzających ją opowiadań dydaktycznych, jest dziełem przede
wszystkim historycznym, opisującym niepodległościowy zryw śydów w latach 175-134 przed Chr.
Tak samo Druga Księga Machabejska, chociaż jej forma literacka bywa określana mianem „historii
patetycznej”, to jednak także w oparciu o źródła historyczne opowiada o prześladowaniach narodu ży-
dowskiego i jego walkach z obcą okupacją w II wieku przed Chr.

Prowadzący: Z jakim niebezpieczeństwem musi zmierzyć się wspólnota żydowska w II wieku przed
Chrystusem?

Wykładowca: Dla lepszego zrozumienia wydarzeń opowiedzianych w Księgach Machabejskich trzeba
przynajmniej bardzo ogólnie naszkicować tło historyczne ówczesnych czasów. Po śmierci Aleksandra
Wielkiego (323 r. przed Chr.), zdobyte przez niego ziemie przeszły w ręce jego generałów, zwanych
diadochami, którzy między sobą toczyli walki o dziedzictwo po Macedończyku, zwłaszcza na obszarze
Egiptu i Syrii. Judea, zamieszkiwana przez społeczność żydowską, znalazła się najpierw pod wpływem
greckich rządców Egiptu nazywanych od ich założyciela Lagidami (albo od Ptolemeusza, syna Lagosa
– Ptolemeuszami). Judejczycy w tym czasie cieszyli się pewną autonomią, zwłaszcza w sprawach reli-
gijnych. Sytuacja ta zmieniła się, kiedy doszło do zbrojnej konfrontacji między Ptolemeuszami a Sele-
ucydami sprawującymi władzę w Syrii, o tereny łączące ówczesną Północ z Południem, którędy biegła
najważniejsza droga między Egiptem a Syrią. W tym newralgicznym punkcie tamtejszego regionu le-
ż

ała również Juda. Podbite przez Aleksandra Wielkiego kraje starożytnego Bliskiego Wschodu stały

się także obszarem poddawanym intensywnemu procesowi hellenizacji. Działania te polegały na
wprowadzaniu w życie okupowanych ludów greckich wierzeń i kultury, by w ten sposób szybko i sku-
tecznie scalić narody o różnych cywilizacjach i religiach. Jednak proces hellenizacji śydów w Judei
nie przebiegał tak łatwo, jak w innych krajach. Judaizm posiadał potężną siłę, która ułatwiała stawianie
oporu politeistycznym wierzeniom oferowanym przez hellenizm. Wierzący śydzi czerpali siłę z wła-
snej religii monoteistycznej.

Prowadzący: Czego dowiadujemy się na temat walki mieszkańców Judei o wolność narodową i religij-
ną z Pierwszej Księgi Machabejskiej?

Wykładowca: Dzieło to odtwarza w sposób najbardziej pełny i wierny obraz czasów ukazujących wal-
ki i poświęcenie, które podjęła rodzina kapłana Matatiasza z Modin dla obrony narodu, świątyni jero-
zolimskiej i Prawa Bożego. Dzieje członków rodziny Matatiasza zgrupowane są wokół czterech głów-
nych postaci: Matatiasza oraz jego synów: Judy, Jonatana i Szymona. Tytuł księgi pochodzi od jedne-
go z głównych bohaterów walk niepodległościowych, Judy, któremu nadano przydomek Machabeusz
(przydomek ten może pochodzić od aramejskiego słowa oznaczającego „młot”, a więc Juda Machabe-
usz byłby „młotem na pogan” albo od hebrajskiego zwrotu „wybrany przez Jahwe”). Największym

2

prześladowcą narodu żydowskiego tamtych czasów był Antioch IV Epifanes (175 r. przed Chr.), który
sprawował rządy w Antiochii, stolicy imperium syryjskiego. Władca ten dokonał zniszczenia Jerozo-
limy (koniec 167 r. przed Chr.), a z żydowskiej świątyni uczynił miejsce kultu pogańskiego. Nasilające
się ze strony Antiocha IV Epifanesa prześladowania Judejczyków, zmuszanych do przyjmowania
greckich wierzeń i zwyczajów życia, doprowadziły do podjęcia przez śydów pod przywództwem ka-
płana Matatiasza walk powstańczych. Po śmierci Matatiasza walce o wolność przewodzili jego syno-
wie: Juda, Jonatan i Szymon, a następnie Jan, syn Szymona. Kiedy na czele powstania stał Juda Ma-
chabeusz, śydzi odzyskali świątynię i dokonali jej oczyszczenia po profanacji spowodowanej pogań-
skim kultem (164 r. przed Chr.), natomiast w czasach Jonatana powstańcy odzyskali jeszcze władzę w
Judei. Tłem dla przedstawionych w Księdze Machabejskiej wydarzeń jest kwestia konfrontacji juda-
izmu z pogańskim hellenizmem. Bracia Machabeusze byli uważani za powołanych przez Boga ludzi
celem obrony monoteistycznej religii żydowskiej, której siły i wyjątkowości nie docenili greccy oku-
panci. Chociaż część śydów, wyrzekając się swoich zwyczajów, przyjmowała helleńską kulturę lub
próbowała godzić własną religię i przekonania z narzuconymi przez obcą władzę prawami, to jednak
znaczna grupa Judejczyków przyjęła heroiczną postawę wierności jednemu Bogu i Jego Prawu.

Prowadzący: A co na temat walk niepodległościowych społeczności żydowskiej mówi Druga Księga
Machabejska?

Wykładowca: Na początku należy wyjaśnić, że Druga Księga Machabejska, wbrew temu co mogłoby
się wydawać, ani nie jest kontynuacją Pierwszej Księgi Machabejskiej, ani nie powstała od niej póź-
niej. Druga Księga Machabejska opisuje dzieje tylko jednego z synów kapłana Matatiasza, Judy Ma-
chabeusza. Pismo to przedstawia dość szczegółowo okres od 176 r. do 160 r. przed Chr., stając się
kroniką z życia jednego z bohaterów niepodległościowych zmagań śydów. Autor Drugiej Księgi Ma-
chabejskiej opiera się na obszernym dziele historycznym Jazona z Cyreny, dokonując jego streszczenia
(epitome). W centrum przesłania tej księgi znajduje się świątynia, w której służbę Bożą sprawuje szla-
chetny arcykapłan Oniasz. Jednak świątynia ta staje się obiektem ataków pogańskich wrogów, którzy
dokonują jej profanacji, wprowadzając obcy kult (167 r. przed Chr.). Wrogie działania zmierzające do
przymusowej hellenizacji śydów przybierają na sile, co doprowadziło do rzezi i prześladowań miesz-
kańców Jerozolimy. Odpowiedzią na to pogańskie bezprawie jest wybuch powstania pod wodzą Judy
Machabeusza, który w 164 r. przed Chr. doprowadził do odzyskania świątyni i jej oczyszczenia. Dla
upamiętnienia tego centralnego momentu powstania machabejskiego ustanowiono święto, które ob-
chodzone jest do dzisiaj jako Święto Poświęcenia (Oczyszczenia) świątyni (w języku hebrajskim na-
zywane Chanukką albo Świętem Świateł). Druga Księga Machabejska opowiada nie tylko o walkach
ś

ydów w obronie swojej świątyni, ale i wspomina męczenników, którzy woleli oddać swoje życie niż

zaprzeć się wiary, jak w przypadku męczeńskiej śmierci Eleazara czy siedmiu braci i ich matki. Pa-
mięć i cześć o żydowskich męczennikach czasów machabejskich stała się zachętą do takiej samej po-
stawy wobec męczeństwa w chrześcijaństwie. Ważnym elementem przesłania teologicznego Drugiej
Księgi Machabejskiej jest nauka o życiu pozagrobowym, która wyraża się w wierze w zmartwych-
wstanie umarłych (2Mch7), prowadzące do przekonania o potrzebie i skuteczności modlitwy za tych,
którzy odeszli (2Mch 12,44; 14,46).

Ks. Piotr Łabuda

Ewangelia Mateusza – Ewangelią Palestyńską?

Prowadzący: Czy przyjęcie, że apostoł Mateusz napisał Ewangelię do śydów oznacza, że dzieło to
powstało w Palestynie?

3

Wykładowca: Z wewnętrznej analizy dzieła św. Mateusza jasno wynika, że jest to Ewangelia palestyń-
ska. Wskazuje na to terminologia, która jest typowo judeopalestyńska. Mateusz używa licznych termi-
nów i zwrotów semickich: mamona (Mt 6,24), raka (Mt 5,22), Beelzebul (Mt 10,25), hosanna (Mt
21,9), korban (Mt 27,6), królestwo niebieskie (Mt 16,19), potępienie gehenny (Mt 23,33), nie tłuma-
cząc ich – a zatem zakładając, że określenia te znane są adresatom. Ponadto w dziele celnika z Kafar-
naum można znaleźć liczne nawiązania do zwyczajów i obrzędów żydowskich, np. przynoszenie daru
do ołtarza (Mt 5,23); różne formy przysięgi (Mt 5,34-35); mowa o pobożności na pokaz (Mt 6,1-18);
postępowanie kapłanów w dzień szabatu (Mt 12,5); noszenie filakterii (Mt 23,5); prozelityzm (Mt
25,15); dziesięciny (Mt 23,23); zwyczaj bielenia grobów (Mt 23,27).

Cechą charakterystyczną dla Ewangelii Mateusza jest także częste odwoływanie się do Starego Testa-
mentu. Jest to celowy zabieg autora pierwszej Ewangelii, który jest pomocny w wykazywaniu, że w
Jezusie Chrystusie wypełniły się proroctwa Starego Przymierza.

Prowadzący: A zatem nie ma wątpliwości, że Ewangelia wg św. Mateusza była kierowana do śydów?

Wykładowca: Badania nad Ewangelią Mateusza wciąż trwają. Współcześni komentatorzy badają język
oryginału i Mateuszowe autorstwo Ewangelii, czy sprawę adresatów i miejsca jej powstania. Warto
bowiem zauważyć, iż w całej Ewangelii Mateusza obok motywów wyraźnie projudaistycznych można
spotkać także wiele elementów antyjudaistycznych. Uważny czytelnik dzieła Mateuszowego odkrywa
nie tylko teksty cechujące się postawą przychylną śydom, ale także i takie, które wyraźnie wskazują,
ż

e stary lud izraelski został odrzucony z własnej winy, a na jego miejsce wszedł lud nowy. Takie po-

dwójne zestawienie wydaje się wskazywać, że do królestwa niebieskiego zostali powołani nie tylko
ś

ydzi, lecz również poganie. Pochodzący z judaizmu i pogaństwa są równi w królestwie niebieskim.

Co więcej ci ostatni nawet wyprzedzą synów Abrahama. Trudno w takim ujęciu przekazu Mateusza
mówić, by Ewangelia ta była zasadniczo skierowana do nawróconych z judaizmu mieszkańców Pale-
styny.

Prowadzący: Do kogo zatem kierował swoje dzieło Mateusz?

Wykładowca: W Ewangelii Mateusza można dostrzec wyraźne ślady semickie ale także poprawność i
przychylność względem pogan. Ta dwubiegunowość ujawnia się w treści księgi. Są w niej bowiem
liczne motywy projudaistyczne, a równocześnie zdecydowana polemika z narodem wybranym. Wydaje
się zatem, że owe dwa bieguny można odnieść do środowiska powstania Ewangelii. Być może Ewan-
gelia Mateusza formowała się przynajmniej w dwu etapach

1

.

Prowadzący: Jeśli tak to jak mógł wyglądać ten proces formowania się Księgi Mateusza? Czy w ogóle
poprawnym jest mówienie o Ewangelii wg św. Mateusza?

Wykładowca: Oczywiście w pełni poprawnym i zasadnym jest mówienie o pierwszej księdze Nowego
Testamentu: Ewangelia wg św. Mateusza. Pomimo tego, że badacze wyróżnili pewne etapy w jej po-
wstawaniu, to jednak autorem księgi w znaczeniu myśli i kultury starożytnej jest celnik z Kafarnaum,
uczeń i apostoł Jezusa – Mateusz. Jest on autorem, mimo, że jego dzieło przeszło pewien proces, pew-
ne etapy, nim osiągnął ostateczną postać, którą dziś dysponujemy.

Wydaje się, że pierwszym etapem, zgodnie ze świadectwami Ojców Kościoła, było powstanie Ewan-
gelii Mateusza w „dialekcie hebrajskim”. Dialekt, o którym wspominają starożytne świadectwa, może
oznaczać bądź wprost język hebrajski, czy aramejski, bądź jedynie semicko-judaistyczny sposób

1

Przyjęcie rozwoju i etapowości w formacji księgi biblijnej nie jest czymś dziwnym. Istnieją takie księgi zarówno w Sta-

rym, jak i Nowym Testamencie. W Starym Testamencie w ten sposób formował się Pięcioksiąg Mojżesza. Od Mojżesza,
który stoi u początku tego kompleksu ksiąg, aż do ostatecznej redakcji upłynęło około dziesięć wieków; zob. M.

F

ILIPIAK

,

Człowiek współczesny a Stary Testament, Lublin 1982, s. 30-34.

4

przedstawiania i kompozycji. Ewangelia ta powstała najprawdopodobniej w Palestynie około 64-67
roku. Przeznaczona była dla chrześcijan nawróconych z judaizmu, stąd też miała cechy, które dla czy-
telników i słuchaczy były swoistego rodzaju zachęta i potwierdzeniem wypełnienia się starotestamen-
talnych proroctw w osobie Mistrza z Nazaretu. W kompozycji dzieła Mateusz, obok swoich własnych
materiałów, wykorzystał najprawdopodobniej „źródło mów Pańskich” (dziś często nazywane źródłem
Q), które było wcześniejsze od jego Ewangelii. Z tego źródła zaczerpnął nie tylko poszczególne logia
Jezusa, ale też całe zbiory Jego mów, które były uporządkowane tematycznie. Prawdopodobnie źródło
to charakteryzowało się niezwykłą przychylnością względem narodu wybranego. Ta tendencja proizra-
elska Mateuszowego źródła znalazła żywy oddźwięk w księdze zredagowanej przez Mateusza. Jeśli
tak, to można wnioskować, iż nastawienie prosemickie i projudaistyczne ma swoje źródło nie tylko w
pochodzeniu autora i adresatów, ale również i w dokumentach pisanych, z których korzystał Mateusz
przy kompozycji dzieła. Wszystko zatem wskazuje, że pierwsza redakcja Ewangelii mogła powstać w
Palestynie jako przesłanie dla judeochrześcijan.

Kolejny etap formacji Ewangelii Mateusza miał prawdopodobnie miejsce już po zburzeniu Jerozolimy
i oddzieleniu się Kościoła od Synagogi, czyli po roku 70. Nowa redakcja mogła być próbą odpowiedzi
na liczne pytania, które niepokoiły pierwotną wspólnotę kościoła. Wydaje się, iż przy opracowywaniu
tej redakcji wykorzystano nowe źródła, szczególnie Ewangelię Marka. Przepracowanie i uzupełnienie
Ewangelii Mateusza prawdopodobnie dokonało się w pewnym zespole, który niektórzy komentatorzy
określają mianem „kręgu liturgicznego”. Według nich Ewangelia Mateusza powstawała podczas czy-
tania i objaśniania słowa Bożego. Z poszczególnych perykop słowa Bożego i homilii istniejących i
przekazywanych w „Kościele Mateusza” została zredagowana księga, przeznaczona dla potrzeb litur-
gicznych tej wspólnoty. Inni badacze uważają, iż w tym czasie mogła także istnieć swoistego rodzaju
„szkoła teologiczna”, w której dokonano przepracowania i uzupełnienia pierwotnego tekstu Apostoła
Mateusza.

Ostatecznie najprawdopodobniej jedna osoba – ostateczny redaktor, dokonał końcowego opracowania i
zredagowania tekstu, który dotarł do naszych czasów. Redaktor ten musiał zapewne cieszyć się dużym
autorytetem w swojej wspólnocie. Mogło to mieć miejsce w Antiochii. Ostatni redaktor kierował swoje
dzieło najprawdopodobniej do wspólnoty, w skład której wchodzili chrześcijanie nawróceni tak z juda-
izmu jak i z pogaństwa. Stąd też ostateczny tekst Ewangelii Mateusza (już w języku greckim) nie po-
siada już cech właściwych dla judeochrześcijan, ani też wrogich dla żydów.

Prowadzący: Przyjmując etapowy proces powstawania Ewangelii Mateusza zapewne trudno przyjąć
jedną datę jej powstania.

Wykładowca: Większość komentatorów, mając na uwadze informacje nawiązujące do zburzenia Jero-
zolimy, przyjmuje czas po roku 70, jako najbardziej prawdopodobny dla ostatecznego zredagowania
Ewangelii. Na taki czas wydają się wskazywać przesłanki wskazujące na ostateczne oddzielenie się
Kościoła od Synagogi. Być może, jak wskazują niektórzy, miało to miejsce około 75-85 roku.

Dla porządku trzeba wspomnieć, iż są również badacze, według których Ewangelia Mateusza powstała
przed 70 r. Zdaniem jednych czasem jej powstania był rok 62 lub czas niewiele późniejszy od tej daty;
dla innych Mateusz hebrajski powstał w 50 r., a grecki już w latach 55-60. Jednakże większość egzege-
tów sprzeciwia się tak wczesnej datacji i broni daty powstania po roku 70.

Prowadzący: A zatem należy przyjąć, że najpierw powstała Ewangelia Jana Marka, potem zaś, po
pewnym procesie, Ewangelia Mateusza.

Wykładowca: Większość badaczy przyjmuje taką właśnie kolejność powstawania poszczególnych
Ewangelii. Najbardziej prawdopodobnym jest właśnie hipoteza, że to dzieło Jana Marka – spisana ka-
techeza Piotra, było najstarszym i bardzo szanowanym we wspólnocie pierwotnego kościoła, stąd też

5

stało się w znaczącej mierze materiałem źródłowym dla Ewangelii Mateusza. Warto zwrócić uwagę, iż
Ewangelia Mateusza powtarza dosłownie prawie całość materiału Markowego, choć Mateusz – czy też
raczej drugi redaktor, który przepracował materiał mateuszowy, nierzadko poprawia co do stylu i po-
prawności gramatycznej dzieło Jana Marka. A zatem pierwszą Ewangelią było dzieło Marka, od które-
go Mateusz był zależny. Ewangelia Marka była zatem źródłem dla dzieła Mateusza.

Inną kwestia jest sprawa zależności – podobieństw między Ewangelią Mateusza i Łukasza. Mateusz
bowiem nie znał i nie korzystał z ewangelii Łukasza (i odwrotnie). Stąd też, według znaczącej więk-
szości komentatorów, 200 wersetów wspólnego materiału dla Mateusza i Łukasza musi pochodzić z
innego źródła, do którego mieli dostęp obydwaj ewangeliści. Źródło to zostało przez badaczy nazwane
ź

ródłem Q

2

.

Podsumowując można przyjąć, iż ostateczny redaktor Ewangelii Mateusza miał do dyspozycji materiał
pochodzący z Mateusza pierwotnego – napisanego według świadectwa Papiasza w języku aramejskim,
jak również dwa inne źródła: Ewangelię Marka i nie zachowane do naszych czasów źródło Q.

Ks. Michał Bednarz

Pismo Święte odsłania tajemnicę Boga Ojca

Prowadzący: Czy Bóg jest rzeczywiście Ojcem?

Wykładowca: Autorzy natchnieni nazywają Boga królem, sędzią czy pasterzem. Najczęściej nazywają
Go jednak ojcem. Czynią tak z wielu powodów.

Człowiek zawsze ceni życie i uważa je za dobro. Bóg jest Stwórcą. Daje człowiekowi życie: biolo-
giczne i duchowe, a także nadprzyrodzone. Dlatego uważany jest za Ojca. Dla wszystkich ludzi, a
szczególnie dla Izraelitów, jest stworzycielem wszystkich i całego wszechświata. Łączy się to także z
tym, że opiekuje się wszystkimi (Ef 3,14-15).

Prowadzący: Jakie jeszcze wartości – dobra kryją się w określeniu ojciec?

Wykładowca: W ojcu mieszczą się jeszcze inne dwie wartości: autorytet i miłość. Ojciec jest tym, któ-
ry zaprowadza ład i porządek. Bez niego wychowanie dzieci nie przebiega właściwie. Gdy go braknie,
wcześniej czy później zaczynają się zwykle kłopoty wychowawcze. Miłość matki jest ciepłem, które
pozwala rozwijać się dzieciom. Bez niej nie ma wychowania; nie ma w pełni rodziny. Jednak ta miłość
jest często zbyt pobłażliwa – i dobrze, że taka jest. Dzięki temu nawet dziecko, które zawiniło, powra-
ca do domu z zaufaniem. To zaufanie stwarza matka. Jednak ta czuła, delikatna miłość może być przez
dzieci nadużyta. Może być potraktowana jako słabość. Dlatego potrzebny jest autorytet ojca. Nie po to,
aby tyranizować i nadużywać siły, lecz by spokojnie i z miłością, chociaż w sposób zdecydowany, za-
prowadzić porządek. Bóg jest podobny do takiego właśnie ojca. Dlatego został nazwany Ojcem.

Ale w rodzinie ojciec troszczy się o swoje dzieci i darzy je także miłością, nawet jeśli w wielu wypad-
kach nie jest to miłość tak czuła i delikatna jak miłość matki. W dobrym ojcu ujawnia się miłość. Być
ojcem, to dawać siebie, to kochać kogoś, zanim on nas ukochał, kiedy jeszcze nie kocha, kiedy jeszcze
nie istnieje. Rodzice pochylają się z całym poświęceniem nad dzieckiem, podporządkowują się mu w
pełnym oddaniu, przypisują mu nieskończoną wartość, gotowi oddać krew, wszystkie dobra, życie dla
niego, dla tego małego stworzenia nic nie znaczącego. I dzięki tej wspaniałomyślnej szczodrobliwości
rodziców dziecko się rodzi, żyje, uśmiecha się, znajduje po prostu normalne warunki egzystencji i bu-
dzi się również pewnego dnia do miłości, która je stworzyła.

2

A.

P

ACIOREK

, Q – Ewangelia Galilejska, s. 20n.

6

Prowadzący: Z jakiego jeszcze powodu Izraelici nazywali Boga Ojcem?

Wykładowca: Izraelici z jeszcze innego powodu nazywali Boga Ojcem. Czynili tak, gdyż mieli świa-
domość, że związał się On z nimi przymierzem. Zbliżył się do człowieka i związał się z nim w sposób
wyjątkowy. Dlatego jego natchniony poeta napisał: „Bo któryż naród wielki ma bogów tak bliskich, jak
Pan, Bóg nasz?” (Pwt 4,7). Ciągle objawiał się także jako pełen miłości Ojciec w historii narodu izra-
elskiego. Dlatego Izajasz modlił się: „Ty, Panie, jesteś naszym Ojcem, Odkupiciel nasz – to Twoje imię
odwieczne” (Iz 63,16). Zaś prorocy Ozeasz i Jeremiasz zwracali uwagę na ogromną delikatność miło-
ś

ci Boga Ojca. Ozeasz napisał o niej: „Miłowałem Izraela, gdy jeszcze był dzieckiem, i syna swego we-

zwałem z Egiptu. [...] A przecież Ja uczyłem chodzić Efraima, na swe ramiona ich brałem; oni zaś nie
rozumieli, że przywracałem im zdrowie. Pociągnąłem ich ludzkimi więzami, a były to więzy miłości.
Byłem dla nich jak ten, co podnosi do swego policzka niemowlę – schyliłem się ku niemu i nakarmiłem
go” (Oz 11,1.3-4).

Prowadzący: Kiedy Bóg objawił się najdoskonalej jako Ojciec?

Wykładowca: Ale Bóg objawił się w pełni jako Ojciec dopiero w Chrystusie. Nic zatem dziwnego, że
Jan Paweł II napisał: „Chrystus jest jedyną drogą dostępu do Ojca” (TMA IV,55). Wobec swoich ro-
daków, mieszkańców Nazaretu, Jezus powołał się na słowa proroka Izajasza (Łk 4,18nn). Jest zna-
mienne, że tymi ludźmi – którym głosił Dobrą Nowinę – byli nade wszystko ubodzy, nie mający środ-
ków do życia; ludzie, których pozbawiono wolności; ślepi, którzy nie widzieli całego piękna stworze-
nia; ci, którzy żyli w ucisku serca lub też doznawali społecznej niesprawiedliwości, a nade wszystko
grzesznicy. Wobec tych ludzi nade wszystko Jezus stał się szczególnie przejrzystym znakiem Boga,
który jest miłością; stał się znakiem Ojca. W tym widzialnym znaku ludzie ówcześni – ale także ludzie
naszych czasów – mogą «zobaczyć» Ojca (por. Jan Paweł II, Dives in misericordia, II,3).

Nie wolno wreszcie zapominać, że Bóg jest dla nas Ojcem dzięki przybraniu nas za swoje dzieci (Ga
4,6; Rz 8,15). Chrzest jest w tym wypadku nowym stworzeniem. Dzięki niemu posiadamy specjalną,
wewnętrzną – więź synowską z Ojcem. Jest to więź nowa, która wypływa już nie tylko z faktu stwo-
rzenia, ale pochodzi z wybrania nas i dopuszczenia do uczestnictwa w życiu samego Boga. Dzięki
przyjściu na ziemię Syna Bożego, dzięki Jego odkupieńczej śmierci i Zmartwychwstaniu, przez które
przywrócił całe stworzenie Bogu, staliśmy się dziećmi Bożymi, czyli w następstwie przebóstwienia
nas przez łaskę możemy Boga nazywać Ojcem.

Prowadzący: Czy Bóg jest ojcem czy może także matką?

Wykładowca: W Ermitażu w Petersburgu znajduje się jedno z ostatnich dzieł Rembrandta Powrót syna
marnotrawnego. Na tym obrazie na szczególną uwagę zasługują ręce i twarz postaci. Malarz, chcąc
ukazać boską miłość, wybrał starca, prawie ślepego mężczyznę. Jedna jego ręka różni się od drugiej;
jedna jest ręką kobiety a druga ręką mężczyzny. Ojciec jest nie tylko patriarchą. W równym stopniu jak
ojcem, jest także i matką. Dotyka syna kobiecą i męską dłonią. Jedna ręka podtrzymuje, a druga pieści;
jedna daje poczucie bezpieczeństwa, a druga pociesza i przytula, aby uspokoić dziecko, które zrobiło
sobie krzywdę. Wielki malarz w ten sposób oddał to, co tak często podkreślają autorzy Pisma Święte-
go. Ukazują Boga jako ojca, ale często przypisują Mu również uczucia matki. U Izajasza Bóg zapew-
nia: „Czyż może niewiasta zapomnieć o swym niemowlęciu, ta, która kocha syna swego łona? A nawet,
gdyby ona zapomniała, Ja nie zapomnę o tobie” (Iz 49,15). Bóg ma przymioty najlepszego ojca ziemi i
najlepszej matki. To właśnie chciał wyrazić Rembrandt. Tak przedstawił Boga Ojca.

Pytanie: Z jakich materiałów korzystał ostateczny redaktor Ewangelii św. Mateusza?