1

TEMAT: Wybrane zagadnienia z Ergonomii

Materiały pomocnicze opracowała:

dr in

ż

. Teresa Musioł

Ź

ródła:

- Praca zbiorowa pod red. L. Pacholskiego „Ergonomia”, wyd.
Politechnika Pozna

ń

ska, Pozna

ń

1986 r.

- Praca zbiorowa pod red. D. Koradeckiej „Bezpiecze

ń

stwo pracy i

ergonomia”, wyd. CIOP, W-wa 1997 r.

- Praca zbiorowa pod red. A. Indulskiego „Higiena pracy” wyd. IMP
im. Prof. J. Nofera, Łód

ź

1999 r.

- T. Musioł, J. Grzesiek „Podstawowa problematyka projektowania
stanowisk pracy” (praca po recenzji, w druku) 2007 r.

- GIP. Wybrane przepisy prawne. Zbiór dla Inspektorów Pracy.
Zeszyt 34. W-wa 2003 r.

- Jethon Z., Krasucki P., Rogozi

ń

ski A. „Normy fizjologiczno-

higieniczne w medycynie przemysłowej, PZWL, W-wa 1982 r.

2

Spis zagadnie

ń

•

Ergonomia jako nauka interdyscyplinarna i
systemowa.

•

System pracy.

•

Czynnik antropometryczny w procesie pracy.

•

Elementy fizjologii pracy – układ
biocybernetyczny człowieka.

•

Ocena obci

ąż

e

ń

statyczno-dynamicznych w

procesie pracy.

•

Obci

ąż

enie materialnym

ś

rodowiskiem pracy.

•

Identyfikacja i ocena zagro

ż

e

ń

na stanowisku

pracy.

•

Metody i narz

ę

dzia do analizy i diagnozy

ergonomicznej układu człowiek – pracy.

3

ERGONOMIA, JAKO NAUKA INTERDYSCYPLINARNA I

SYSTEMOWA

Ergonomia, dziedzina nauk stosowanych o charakterze interdyscyplinarnym i

systemowym, której:

- obszarem bada

ń

jest przystosowanie urz

ą

dze

ń

technicznych, stanowisk i

organizacji pracy do psychofizycznych mo

ż

liwo

ś

ci człowieka;

- celem bada

ń

jest minimalizacja kosztu biologicznego i psychicznego

człowieka w procesie pracy;

- podmiotem bada

ń

jest bezpiecze

ń

stwo człowieka podczas zarz

ą

dzania

systemem człowiek - praca w aspekcie jego optymalizacji;

- przedmiotem bada

ń

jest układ człowiek

↔

maszyna czyli relacje człowieka

ze

ś

wiatem rzeczy i warunkami materialnego

ś

rodowiska pracy.

Interdyscyplinarny charakter ergonomii przedstawiono na poni

ż

szym rysunku

Fizjologia

pracy

Psychologia,

socjologia

i etyka pracy

Antropologia,

antropometria

Higiena

pracy

Prawo

pracy

Analiza

ekonomiczna

pracy

Organizacja

pracy

Technika

i technologia

Nauki

techniczno-

organizacyjne

Nauki

o człowieku

4

Ten sam typ

czynno

ś

ci

pracownika

w procesie

pracy

Przedmioty
i

ś

rodki pracy

Metody pracy

Warunki i

ś

rodowisko

materialne pracy

Jasna organizacja

pracy i przepływ

informacji

SYSTEM PRACY

BADANIE PRACY to:

Zespół czynno

ś

ci maj

ą

cych na celu poznanie wła

ś

ciwo

ś

ci

procesu pracy człowieka.

Składa si

ę

ono z:

WARTO

Ś

CIOWANIA PRACY – czyli analizy i oceny tre

ś

ci

wykonywanej pracy.

BADANIA METOD PRACY – czyli rejestracji stanu

taktycznego zgodnie z cyklem bada

ń

w oparciu o metody

organizatorskie.

MIERZENIE I NORMOWANIE CZASU PRACY – normatywy

elementarne i zało

ż

one.

OPTYMALIZACJA PROCESU PRACY W CZASIE I

PRZESTRZENI – metody sieciowe, modułowe, matematyczne

Ideogram relacji wyst

ę

puj

ą

cych w systemie prac

5

CZYNNIK ANTROPOMETRYCZNY W PROCESIE PRACY

Antropologia - nauka o zmienno

ś

ci budowy i funkcji organizmu człowieka w przestrzeni

i czasie.

Antropometria - dziedzina antropologii zajmuj

ą

ca si

ę

pomiarami matematyczno-fizycznymi

ciała ludzkiego.

Wymiary ciała ludzkiego podajemy w postaci centylowej, czyli miary statystycznej.

DEFINICJA CENTYLA:

Centyl rz

ę

du p, czyli p-ty centyl, jest to taka warto

ść

Cp, dla której p procent populacji ma

warto

ść

danej cechy mniejsz

ą

, a pozostała cz

ęść

populacji, czyli (100-p) procent wi

ę

ksz

ą

ni

ż

Cp np. centyl 95 jest to warto

ść

pomiaru, poni

ż

ej której znajduje si

ę

95% wyników pomiarów.

Istnieje system centyli 5-50-95.

Projektuj

ą

c bierzemy zakres warto

ś

ci 5-95 centyli (90% osobników danej populacji).

Wymiary antropometryczne s

ą

wykorzystywane w projektowaniu w sposób:



bezpo

ś

redni, gdy jeden wymiar ma decyduj

ą

ce znaczenie



po

ś

redni, gdy s

ą

wymagania przestrzenne kinematyki człowieka:

−

manekiny

−

fantomy (np. ANTHROPOS)

Obecnie wykorzystywane są symulacje komputerowe

Schematy wymiarów człowieka w pozycji stoj

ą

cej (1, 2, 3... numer cechy antropometrycznej).

Schemat wymiarów człowieka w pozycji siedz

ą

cej (15, 16, 17... numer cechy antropometrycznej

z około 78 numerów cech antropometrycznych).

6

Stanowisko pracy

Stanowisko pracy

Stanowisko

robocze

Stanowisko

robocze

Stanowisko

robocze

Wzajemne relacje mi

ę

dzy stanowiskiem pracy a stanowiskiem roboczym.

Kryteria ergonomiczne kształtuj

ą

ce stanowisko pracy

• antropotechnika;

• przestrze

ń

pracy;

• powierzchnia pracy;

• usytuowanie sprz

ę

tu, maszyn i urz

ą

dze

ń

;

• elementy informacyjne i sterownicze;

• pole widzenia - rodzaj i jako

ść

o

ś

wietlenia;

• warunki materialne

ś

rodowiska pracy;

•kolorystyka + estetyka;

kryteria

ergonomiczne

kryteria

ekonomiczne

kryteria

organizacyjne

kryteria

produkcyjno-usługowe

Podstawy prawne

Zespół kryteriów do projektowania stanowiska pracy.

PROCES

7

Przestrze

ń

robocza

Przestrze

ń

robocza jest to obszar, w którym znajduje si

ę

stanowisko pracy

danego pracownika wraz z urz

ą

dzeniami przez niego obsługiwanymi. Poni

ż

ej

przedstawiono wymiary przestrzeni roboczej w zale

ż

no

ś

ci od wykonywanej

czynno

ś

ci. Wynika ona z mo

ż

liwo

ś

ci

•

manipulacyjnych człowieka i zale

ż

y od;

•

zajmowanej pozycji ciała,

•

wymiarów ciała pracownika,

•

charakteru obserwacji wzrokowej i słuchowej,

•

obci

ąż

enia całego ciała (n p ko

ń

czyn górnych),

•

zasi

ę

gu czynnych porusze

ń

,

•

kształtu i wymiarów wyposa

ż

enia stanowiska roboczego

Podstawowe gabaryty stanowiska roboczego w zale

ż

no

ś

ci od rodzaju pracy, zwi

ą

zanej

z ni

ą

pozycji oraz alokacji (przemieszczania si

ę

)

pozycja stoj

ą

ca

i stoj

ą

co-

przechodnia

pozycja siedz

ą

ca

i kl

ę

cz

ą

ca

alokacja prosta

(przemieszczanie)

8

Zasadnicze pozycje pracy wraz z ich odmianami

Pozycja stoj

ą

ca

Powoduje stałe obci

ąż

enie ko

ń

czyn dolnych, głównie stóp, co prowadzi do

płaskostopia. Utrudnione warunki kr

ąż

enia krwi prowadz

ą

do

ż

ylaków i dolegliwo

ś

ci

bólowych przede wszystkim w obr

ę

bie kr

ę

gosłupa. Poniewa

ż

20-25% krwi znajduj

ą

cej

si

ę

w całym układzie kr

ąż

enia gromadzi si

ę

w ko

ń

czynach dolnych, to reszta ciała

człowieka jest niedokrwiona. Odmiana pozycji stoj

ą

cej, tzw. pozycja pochylona

powoduje wzrost u

ż

ycia energii od 55-60%,

Pozycja siedz

ą

ca

Wyniki szeregu badaczy potwierdzaj

ą

, za jest to wygodna pozycja przy pracy.

Jednak wymaga ona odpowiedniej konstrukcji siedzisk, ze wzgl

ę

du na napi

ę

cie mi

ęś

ni

grzbietu i ich fizjologiczny wpływ na krzywizn

ę

kr

ę

gosłupa.

Pozycja le

żą

ca

Uznaje si

ę

j

ą

w zasadzie za pozycj

ę

wypoczynkow

ą

. Spotykamy j

ą

jednak

przy wszelkiego rodzaju pracach monta

ż

owych. Wymaga ona swobody ruchów,

tj. przestrzeni, za wzgl

ę

du na układ krwiono

ś

ny i układ statyczny mi

ęś

ni.

Uwaga:
Powy

ż

ej wymienione pozycje s

ą

pozycjami podstawowymi pozostałe pozycje

przy pracy s

ą

ich odmian

ą

lub modyfikacj

ą

np. pozycja wymuszona.

Metody wyznaczania przestrzeni roboczej

Przestrze

ń

robocz

ą

oraz jej struktur

ę

wyznaczamy przy u

ż

yciu

nast

ę

puj

ą

cych metod:

–

metoda bezpo

ś

rednia, korzystanie z tablic antropometrycznych dla

porównywania z wymiarami projektowanego

ś

rodowiska materialnego,

–

metoda manekinów, wykorzystanie fizycznych modeli człowieka

o wymiarach odpowiadaj

ą

cych warto

ś

ciom centylowym;

–

metoda schematów obszarów pracy, na podstawie znajomo

ś

ci

zakresu ruchów roboczych i ich torów (warto

ś

ci: normalne, optymalne,

maksymalne) projektowane s

ą

stosunki przestrzenne na stanowisku

pracy, a tak

ż

e odpowiednia organizacji stanowiska pracy;

–

metoda makiet (płaskich i przestrzennych tzw. 3D) – sporz

ą

dzanie

makiet badanego stanowiska wraz z przesuwnymi elementami.

9

ELEMENTY FIZJOLOGII PRACY – UKŁAD

BIOCYBERNETYCZNY CZŁOWIEKA



fizjologia

– nauka o funkcjach organizmów

ż

ywych;



fizjologia pracy – dział medycyny pracy zajmuj

ą

cy si

ę

badaniami stanu

czynno

ś

ciowego człowieka podczas wykonywania pracy;

PSYCHE

bodziec

siły zewn

ę

trzne

intercepcja

Układ ruchu:

- ko

ś

ci

- stawy

- mi

ęś

nie

praca

Układ

sterowania:

- nerwowy

E+O

2

R+CO

2

bodziec

wydzielanie

wewn

ę

trzne

intercepcja

Układ zasilania:

- kr

ąż

enie

- oddechowy

- pokarmowy

R+CO

2

E+O

2

E – pokarm
R – wydzieliny
O

2

– tlen

CO

2

– dwutlenek w

ę

gla

Biocybernetyczny układ fizjologii człowieka wg A. Kabsch

Powy

ż

ej przedstawiony układ jest:



dynamicznym,



posiadaj

ą

cym mas

ę

i sił

ę

ci

ąż

enia,



240° swobody, gdzie stopie

ń

swobody to mo

ż

liwo

ść

niezale

ż

nych od siebie,



przemieszcze

ń

ciała fizycznego lub układu ciał w okre

ś

lonych kierunkach,



przestrzeni,



zanurzonym w

ś

rodowisku (naturalnym, kosmicznym ludzkim).

Podczas wykonywania ka

ż

dej pracy istnieje okre

ś

lona dynamika zmian parametrów:



układu mi

ęś

niowego,



układu kr

ąż

enia,



układu oddychania,

która zawiera w sobie specyfik

ę

indywidualnych cech pracownika.

Nale

ż

y zaznaczy

ć

,

ż

e prac

ę

układu mi

ęś

niowego traktujemy, jako baz

ę

wyj

ś

ciow

ą

do

okre

ś

lenia wszelkich ruchów zwi

ą

zanych z czynno

ś

ciami roboczymi.

10

WYDATEK ENERGETYCZNY WE

Zarówno praca statyczna jak i dynamiczna powoduje podwy

ż

szenie poziomu

przemian energetycznych, co wi

ąż

e si

ę

ze zu

ż

yciem wi

ę

kszej ilo

ś

ci tlenu.

Ci

ą

gła przemiana materii jest cech

ą

charakterystyczn

ą

ż

ywego organizmu

oraz warunkiem jego egzystencji.

Przemiana materii jest to przyswajanie jednych i eliminowanie z ustroju

ró

ż

nych substancji chemicznych w oparciu o bilans energetyczny. Wytwarzanie

i zu

ż

ycie energii odbywa si

ę

w organizmie

ż

ywym zarówno podczas pracy jak i

podczas odpoczynku. Jest to jedna z głównych cech odró

ż

niaj

ą

cych ustrój

ż

ywy

od maszyny, która zu

ż

ywa energi

ę

tylko podczas pracy.

Ź

ródłem energii dla ustroju

ż

ywego s

ą

pokarmy, które w organizmie ulegaj

ą

procesom utleniania (spalania E+02), wyzwalaj

ą

c przy tym okre

ś

lon

ą

ilo

ść

energii. Ilo

ść

tej energii jest

ś

ci

ś

le skorelowana z ilo

ś

ci

ą

zu

ż

ytego tlenu (O

2

).

Najcz

ęś

ciej stosowan

ą

jednostk

ą

zu

ż

ycia energii jest:



kaloria (cal)

≠

kcal (l 000 cal)



kilojoul (kJ) gdzie 4,19 kJ = 1 kcal

Definicja wydatku energetycznego.

Najintensywniejszym czynnikiem powoduj

ą

cym podwy

ż

szenie poziomu

przemiany materii jest ka

ż

da praca, przede wszystkim za

ś

dynamiczna praca

fizyczna.

Ilo

ść

energii zu

ż

ywanej podczas pracy okre

ś

la si

ę

, jako czynno

ś

ciowy

wydatek energetyczny. Jednostk

ą

jest kcal/min, kJ/min b

ą

d

ź

wat/m

2

skóry

=1,8 m

2

.

Całkowity dobowy wydatek energetyczny brutto jest sum

ą

nast

ę

puj

ą

cych

warto

ś

ci;

a) podstawowa przemiana materii (PMM)

~ 400-1700 kcal

b) swoi

ś

cie dynamiczne działanie po

ż

ywienia (10% P PM) ~ 140-170 kcal

c) wydatek czynno

ś

ciowy poza prac

ą

zawodow

ą

~ 500-600 kcal

wydatek czynno

ś

ciowy podczas pracy zawodowej (tzw. kalorie PZ) (w

zale

ż

no

ś

ci od ci

ęż

ko

ś

ci pracy)

-300 -2500 kcal

11

Do wyznaczania warto

ś

ci wydatku energetycznego najcz

ęś

ciej stosuje si

ę

szacunkow

ą

metod

ę

chronometra

ż

owo – tabelaryczn

ą

. Posługuj

ą

c si

ę

tablicami

Lehmanna (których wybrane fragmenty zostały zebrane tab: a, b podaj

ą

cymi

warto

ść

wydatku energetycznego dla poszczególnych typowych czynno

ś

ci

roboczych oraz wykonuj

ą

c chronometra

ż

wykonywanych czynno

ś

ci, mo

ż

na z

odchyleniem ± 10% obliczy

ć

globaln

ą

warto

ść

wydatku energetycznego netto.

a)

b)

Wydatek

energetyczny

Wydatek energetyczny

(w zale

ż

no

ś

ci od

intensywno

ś

ci

obci

ąż

enia mi

ęś

ni)

Pozycja

ciała

kcal/min

kcal/min

Zakres
obci

ąż

enia

mi

ęś

ni:

- lekki,
-

ś

redni,

- ci

ęż

ki

kcal/min

kJ/min

siedz

ą

ca

0,3

1,26

Praca palców
dłoni i
przedramienia

0,5 – 1,0

2,10 – 4,20

na kolanach

0,5

2,10

Praca jednego
ramienia

1,0 – 2,0

4,2 – 8,40

w kucki

0,5

2,10

Praca obu ramion

2,0 – 3,0

8,40 – 12,6

stoj

ą

ca

0,6

2,51

Praca całego
ciała (mi

ęś

ni,

ko

ń

czyn i tułowia)

3,0 –

10,0

12,6 – 41,9

stoj

ą

ca

pochylona

0,8

3,55

chodzenie

2,6

10,89

Zale

ż

no

ść

wydatku energetycznego od rodzaju pracy (wg Lehmanna)

STOPIE

Ń

CI

Ęś

KO

Ś

CI

PRACY

wielko

ść

ogólnego wydatku

energetycznego [kcal/24h
brutto]

ilo

ść

kalorii pracy

zawodowej [kcal/8h netto]

lekka

2300-2800

0-500

umiarkowana

2800-3300

500-1000

ś

rednia

3300-3800

1000-1500

ci

ęż

ka

3800-4300

1500-2000

bardzo ci

ęż

ka

4300-4800

2000-2500

wydatek energetyczny w kcal/zmian

ę

robocz

ą

STOPIE

Ń

CI

Ęś

KO

Ś

CI

PRACY

M

ęż

czy

ź

ni

kobiety

bardzo lekka

<300

<200

lekka

300-800

200-600

umiarkowana

800-1500

600-1000

ci

ęż

ka

1500-2000

1000-1300

bardzo ci

ęż

ka

>2000

>1300

12

Przykład obliczania wydatku energetycznego na stanowisku montera

metod

ą

LEHMANNA

Pozycja ciała

Wykonywanie

czynno

ś

ci

Zakres

obci

ąż

enia

mi

ęś

ni

Czas

trwania

czynno

ś

ci

[min]

WE

[kcal(kJ)/8h]

WE

do zmiany

roboczej

[kcal(kJ)/8h]

siedz

ą

ca

0,3 (1,26)

manipulowanie

cz

ęś

ciami i

wmontowywanie

ich podzespołu

obydwu ramion

180

2,0 (8,32)

414,0 (1735)

chodzenie

2,6 (10,89)

dostarczanie

cz

ęś

ci do

zamontowania

dla brygady

lekka całego

ciała

100

3,0 (12,57)

560,0 (2346)

stoj

ą

ca

0,6 (2,51)

monta

ż

elementu

(przykr

ę

canie

ś

rub i wkr

ę

tów)

ś

rednia pracy

jednego ramienia

140

1,5 (6,29)

294,0 (1232)

chodzenie

40

2,6 (10,89)

104

przerwy

organizacyjne i

regulaminowe

siedzenie

20

0,3 (1,26)

6 (25)

razem

480

1372 (5749)

Tok post

ę

powania przy szacowaniu wydatku energetycznego:

WE pozycji ciała

+

WE zakresu obci

ąż

enia mi

ęś

ni

x

czas trwania jednej czynno

ś

ci technologicznej

=

WE dla danej czynno

ś

ci technologicznej

Powy

ż

szy przykład jest dla stanowiska stacjonarnego, natomiast dla stanowisk

obchodowych lub usługowych dokonuje si

ę

faktografii dnia

13

ZWI

Ą

ZEK POZYCJI CIAŁA Z WYST

Ę

POWANIEM LOKALNYCH

DOLEGLIWO

Ś

CI

(Adaptacja na podstawie: Van Wely., 1969, Design and disease. Applied Ergonomics, 1, 262-269)

Pozycja ciała

Lokalizacja dolegliwo

ś

ci

bólowych

i innych symptomów

Stanie



nogi (szczególnie stopy),



okolica l

ę

d

ź

wiowa

Siedzenie bez oparcia dla okolicy l

ę

d

ź

wiowej

i pleców



okolica l

ę

d

ź

wiowa



m. prostownik grzbietu

Siedzenie bez podnó

ż

ka o odpowiedniej

wysoko

ś

ci i k

ą

cie nachylenia



nogi (szczególnie kolana)



okolica l

ę

d

ź

wiowa

Siedzenie z umiejscowieniem łokci na zbyt
wysokiej płaszczy

ź

nie pracy



m. czworoboczny, m.

równoległoboczny grzbietu,



m. d

ź

wigacz łopatki

Ramiona zwisaj

ą

ce w pionie

(brak podłokietników)



barki, ramiona

Ramiona uniesione



barki, ramiona

Głowa pochylona do tyłu



okolica szyjna

Tułów przechylony do przodu, pozycja
przygarbiona



okolica l

ę

d

ź

wiowa,



m. prostownik grzbietu

Podnoszenie ci

ęż

arów w pozycji przechylonej

do przodu



okolica l

ę

d

ź

wiowa,



m. prostownik grzbietu

Ka

ż

da pozycja nienaturalna i wymuszona



zaanga

ż

owane mi

ęś

nie

Utrzymywanie stawu w kra

ń

cowej pozycji



zaanga

ż

owane stawy

14

OCENA WYSIŁKU STATYCZNEGO (WS)

Obci

ąż

enie statyczne mo

ż

na okre

ś

li

ć

w warunkach laboratoryjnych oraz na

podstawie oceny szacunkowej. Pracownik w ci

ą

gu dnia wykonuje prac

ę

w

ró

ż

nych pozycjach ciała. Do oceny nale

ż

y wzi

ąć

pozycj

ę

najbardziej

obci

ąż

aj

ą

c

ą

statycznie, pod warunkiem,

ż

e ł

ą

czny czas trwania pracy w tej

pozycji wynosi w sumie ponad 3 godziny w ci

ą

gu zmiany. Ocena obci

ąż

enia

statycznego jest poprzedzona chronometra

ż

em czasu pracy pracownika.

Szacunkowa ocena stopnia uci

ąż

liwo

ś

ci monotypowo

ś

ci ruchów

Ocena obci

ąż

enia statycznego z uwzgl

ę

dnieniem pozycji ciała

Stopie

ń

obci

ąż

enia

statycznego

Słownie

W punktach

Pozycja ciała

Przykłady

1 – 10

Siedz

ą

ca niewymuszona

Wi

ę

kszo

ść

prac

biurowych

11 – 20

Stoj

ą

ca niewymuszona z mo

ż

liwo

ś

ci

ą

okresowej zmiany na siedz

ą

c

ą

Ś

lusarz, stolarz

Mały

21 – 30

Stoj

ą

ca lub stoj

ą

ca na przemian z

chodzeniem

Nadzór techniczny,
bibliotekarz

31 – 40

Siedz

ą

ca wymuszona, niepochylona

lub nieznacznie pochylona

Pisanie na maszynie lub
klawiaturze komputera

41 – 50

Stoj

ą

ca niewymuszona bez

mo

ż

liwo

ś

ci okresowej zmiany na

siedz

ą

c

ą

Obsługa niektórych
obrabiarek, malowanie,
lakierowanie

Ś

redni

51 – 60

Stoj

ą

ca wymuszona z mo

ż

liwo

ś

ci

ą

zmiany pozycji na siedz

ą

c

ą

Suwnicowy, motorniczy

Du

ż

y

61 – 70

Siedz

ą

ca, wymuszona, bardzo

pochylona

Zegarmistrz

71 – 80

Stoj

ą

ca, wymuszona, niepochylona

bez mo

ż

liwo

ś

ci okresowej zmiany

pozycji na siedz

ą

c

ą

Piaskowanie, obsługa
niektórych obrabiarek

81 – 90

Stoj

ą

ca, wymuszona, pochylona,

niezale

ż

nie od mo

ż

liwo

ś

ci

Praca górnika, obróbka,
spawanie

Bardzo
du

ż

y

91 - 100

Kl

ę

cz

ą

ca w przysiadzie i inne

nienaturalne pozycje

Formowanie r

ę

czne,

praca górnika,

ś

lusarz

samochodowy

W tabeli przedstawiono skal

ę

oceny punktowej i słownej w zale

ż

no

ś

ci od liczby powtórze

ń

ruchów i zu

ż

ywanej siły. Nale

ż

y zauwa

ż

y

ć

,

ż

e monotypowo

ść

ruchów ma zwi

ą

zek z monotoni

ą

pracy, która jest form

ą

zm

ę

czenia psychicznego człowieka

Ocena stopnia uci

ąż

liwo

ś

ci pracy fizycznej wynikaj

ą

cej z monotypowo

ś

ci

ruchów

Liczba powtórze

ń

stereotypowych ruchów

na zmian

ę

(8 godzin)

Stopie

ń

uci

ąż

liwo

ś

ci

Siła > 98N

Siła< 98 N

słownie

W punktach

300

800

Mały

1 – 25

301 – 800

801 – 1600

Ś

redni

25 – 50

801 – 1600

1601 – 3200

Du

ż

y

51 – 75

< 1600

< 3000

Bardzo du

ż

y

76 - 100

15

OBCI

Ąś

ENIE MATERIALNYM

Ś

RODOWISKIEM PRACY

NA STANOWISKU ROBOCZYM

Ś

rodowisko materialne pracy, to zespól takich parametrów fizykalno-

chemicznych

przestrzeni

roboczej,

które

bezpo

ś

rednio

wpływaj

ą

na

funkcjonowanie pracownika i jego zdolno

ść

do pracy.

Zwi

ą

zane to jest z wyst

ę

powaniem takich jak:



czynniki toksyczne (substancje chemiczne tj. pyły, aerozole i gazy);



hałas i wibracje;



mikroklimat;



o

ś

wietlenie;



promieniowanie;



czynniki biologiczne;



inne (brak estetyki i kultury, odory).

Oprócz bezpo

ś

redniego obci

ąż

enia fizjologii człowieka podczas pracy,

stanowi

ą

wysokie obci

ąż

enie procesu komunikacji podczas wykonywania

okre

ś

lonego rodzaju pracy. Wpływaj

ą

na podstawowy układ sensoryczny

(wzrok, słuch mow

ę

) oraz na zmysły (dotyk, w

ę

ch, smak), zakłócaj

ą

c pracy

efektorów i receptorów. Prowadzi to do zakłócenie układu człowiek - praca, w

aspekcie jego efektywno

ś

ci i bezpiecze

ń

stwa.

Wy

ż

ej wymienione czynniki

ś

rodowiska materialnego pracy, s

ą

przyczyn

ą

wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Ocen

ą

i kontrol

ą

wpływu tych czynników na zdrowie pracownika, ich redukcj

ą

oraz eliminacj

ą

w procesie pracy zajmuje si

ę

higiena pracy - dziedzina nauki o

charakterze praktycznym.

16

Schemat układów:

człowiek - maszyna

człowiek -

ś

r. materialne

człowiek - st. robocze

S — urz

ą

dz. sygn. maszyny, R — receptory

ST — urz

ą

dz. ster. maszyny,

E — efektory

17

Zagro

ż

enie

(w oparciu o PN - N - 18001)

ka

ż

dy czynnik stanu

ś

rodowiska człowieka,

który mo

ż

e spowodowa

ć

wypadek lub

chorob

ą

Relacje mi

ę

dzy zagro

ż

eniem, a czynnikami niebezpiecznymi szkodliwym na

stanowisku pracy (w oparciu o PN-80/Z-08052)

METODY IDENTYFIKACJI ZAGRO

ś

E

Ń

:

Opis

ź

ródła zagro

ż

enia, na które składa si

ę

:



proces,



technologia,



charakterystyka stanowiska pracy i jej rodzaj,



organizacja pracy.

Identyfikacja zagro

ż

enia w oparciu o:



pomiary,



monitoring,



listy kontrolne,



wywiady.



wizje lokalne,



analizy statystyczne,



prognozowanie,



stan wiedzy posiadanej,



stan wiedzy nabywanej.

OCENA ZAGRO

ś

ENIA

Ocen

ę

zagro

ż

enia dokonuje si

ę

metodami jako

ś

ciowo-ilo

ś

ciowym. Kryterium

czy zagro

ż

enie jest mierzalne czy nie, wyznacza si

ę

w oparciu o aktualnie akty

normatywno-prawne

i

baz

ę

wiedzy

dotycz

ą

c

ą

metrologii

czynników

szkodliwych, czyli Najwy

ż

szych Dopuszczalnych St

ęż

e

ń

(NDS) oraz

Najwy

ż

szych Dopuszczalnych Nat

ęż

e

ń

(NDN).

Zagro

ż

enie

Czynniki

niebezpieczne

•

fizyczne

•

chemiczne

•

biologiczne

•

psychofizyczne

Czynniki szkodliwe

•

urazy

•

elektryczno

ść

Czynniki sytuacyjne

•

fizjologiczne
zasady organizacji
pracy

•

zbieg okoliczno

ś

ci

18

METODY I NARZ

Ę

DZIA DO ANALIZY I DIAGNOZY

ERGONOMICZNEJ UKŁADU CZŁOWIEK

↔

PRACA

Metodologia pomiarów i bada

ń

w ergonomii

Podstawowym narz

ę

dziem w analizie i diagnozie układu człowiek — praca jest lista kontrolna.

Baz

ą

wszelkich list kontrolnych jest:

Lista Kontrolna Ergonomicznej Analizy Systemowej

(Ergonomie System Analysis Checklist - ESAC) tzw. lista dortmundzka.

Układ listy kontrolnej oraz ilo

ść

pyta

ń

, jest zawsze podporz

ą

dkowana celowi dla jakiego została

skonstruowana oraz ma pomóc rozwi

ą

za

ć

formułowane problemy, czyli:



na co patrze

ć

,



czego szuka

ć

,



z kim rozmawia

ć

,



o co pyta

ć

.

Metoda diagnostyczna przeprowadzania pomiarów na stanowisku pracy

metody analityczne

ile

dlaczego

ANALIZA

metody diagnostyczne

informacje, analizy

oceny stanu istniej

ą

cego

DIAGNOZA

Identyfikacja

rodzaju zagro

ż

e

ń

na stanowisku

Aktualnie obowi

ą

zuj

ą

ce

warto

ś

ci dopuszczalnych

NDS i NDN

Strategia

prowadzenia

pomiarów

Analiza laboratoryjna

i statystyczna

wyników pomiarów

Diagnoza