Bezpieczeństwo pracy i ergonomia (wykład 1)

01.03.10r

Podstawowe zagadnienia ergonomii i oceny stanowisk pracy.

Ergonomia – optymalizacja warunków wykonywania pracy zawodowej (ujęcie tradycyjne).

Nauka zajmująca się ludźmi w procesie pracy, której celem jest optymalizacja pracy poprzez

coraz lepsze projektowanie czynności roboczych, maszyn, urządzeń, stanowisk pracy oraz

materialnych warunków pracy.

Ergonomia zmierza do dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii i materialnego

środowiska pracy i życia oraz przedmiotów powszechnego użytku do wymogów fizycznych i

psychicznych człowieka. (!)



przystosowanie pracy do człowieka (minimalizacja kosztu biologicznego i

psychicznego w procesie pracy człowieka



Nie: przystosowanie człowieka do wykonywanego zajęcia, narzędzia, stanowiska

pracy

Działania ergonomiczne:

1. człowiek

2. zadanie / praca

3. sprzęt / narzędzia

4. miejsce / stanowisko pracy

5. środowisko / otoczenie

organizacja pracy

Układ (system) człowiek – obiekt techniczny.

Podstawowe pojęcia określające przedmiot badań i aplikacji ergonomii (układ człowiek –

maszyna).

Historia ergonomii „Nazwiskiem Ergonomii” wziętym od wyrazów greckich ergon – praca i

nomos – prawa naturalne, oznaczamy naukę o pracy.



II wojna światowa, początek badań o charakterze ergonomicznym human

engineering, human factors



nowe skomplikowane urządzenia



nowe obciążenia psychiczne i środowiskowe operatorów tych urządzeń



badania możliwości człowieka – operatora urządzeń (dostosowanie konstrukcji i

rozmieszczenia urządzeń sygnalizacyjnych i sterowniczych w kabinie pilota

samolotu)

Wiek XX



przeniesienie doświadczeń z okresu wojny do przemysłu cywilizacyjnego



postęp techniki – dążenie do zniwelowania różnic między pracą umysłową a fizyczną

Pierwszą organizacją ergonomistów Ergonomice Research Society Anglia, lipiec 1949r

Polskie Towarzystwo Ergonomiczne, maj 1979r

Ewolucja tematyki badań

1. Ergonomia warunków pracy



czynniki materialnego środowiska pracy (drgania mechaniczne, hałas, mikroklimat,

promieniowanie, oświetlenie, zanieczyszczenia powietrza, kontakt z substancjami

agresywnymi, chorobotwórczymi)



czynniki techniczno-organizacyjne (pozycja ciała przy pracy, rytm, tempo pracy,

przerwy w pracy)



określanie sposobów eliminacji (zmniejszenie zagrożeń/ryzyka)

2. Ergonomia wyrobów



dostosowanie obiektów technicznych do wymiarów i kształtów ciała człowieka



funkcjonalność, bezpieczeństwo, komfort użytkowania, estetyka

3. Ergonomia stanowiska pracy



dobór właściwej struktury przestrzennej stanowiska i optymalizację procesu pracy

Ewolucja tematyki badań ergonomicznych.



ergonomia mieszkania



ergonomia czasu wolnego, rekreacji i sportów



ergonomia dla ludzi starszych i niepełnosprawnych



ergonomia prac biurowych (stanowiska komputerowe)



ergonomia prac ekstremalnych (pod wodą, na dużych wysokościach)



ergonomia prac operatorskich, zautomatyzowanych, zrobotyzowanych



ergonomia branżowa (budownictwa, budowy maszyn, rolnictwa, górnictwa)

Ergonomia koncepcyjna – optymalizacja układu człowiek – technika – środowisko na etapie

projektowania, oparta na bazie danych dotyczące psychofizjologicznych możliwości człowieka
i dane techniczne.

Ergonomia korekcyjna – analiza, ocena i optymalizacja warunków istniejących na

stanowiskach pracy.

Optymalizacja na etapie projektowania:



stanowisk pracy



narzędzi, maszyn, urządzeń



środowisko pracy (oświetlenie, temperatura)



organizacji procesu pracy (przerwy, przydział pracy)



informacji / instrukcji



pojazdów i transportu (droga, światła)

Analiza, ocena i optymalizacja warunków istniejących:



wysiłku i pozycji przy pracy



dostosowanie narzędzi i parametrów środowiska pracy do zadania



podziału zadań pomiędzy pracownikiem a maszyną



sposobu i efektywności komunikowania się pomiędzy pracownikami



organizacji, podziału zadań i odpowiedzialności według kompetencji pracowników

Rezultaty działań ergonomicznych:



poprawa zdrowia i bezpieczeństwa pracowników



poprawa komfortu pracy



zmniejszenie obciążenia psychicznego



usprawnienie wykonywanych czynności



wzrost produktywności

Związki ergonomii z BHP:



podstawowe zadanie specjalisty do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy – analiza
stanu bezpieczeństwa i higieny pracy mająca na celu poprawę warunków pracy



uwzględnienie czynników ergonomicznych – zalecane, choć nie egzekwowane

prawem

Ergonomia – optymalizacja warunków pracy:



interweniuje nawet w sytuacji, gdy ogólnie ustalone normy (np. stężenia

dopuszczalne) nie zostały przekroczone



kształtuje warunki pracy tak, by praca nie rodziła uciążliwości, które mogą

doprowadzić do sytuacji zagrażających życiu lub zdrowiu



niewygodny sprzęt ochrony osobistej



odrzucenie -> zagrożenie zdrowia

zmęczenie -> nieuwaga -> wypadek

Niewłaściwe założenia projektowania ergonomicznego:



projekt odpowiadający potrzebom przeciętnego użytkowania będzie właściwy dla

innych



ludzie są tak różni, że nie można uwzględnić wszystkich potrzeb w projekcie, ale

każdy człowiek ma zdolność adaptacji



projekt odpowiadający potrzebom autora projektu powinien odpowiadać potrzebom

innych ludzi



rozwiązania ergonomiczne są zbyt kosztowne

Bezpieczeństwo pracy i ergonomia (wykład 2)

15.03.10r

Nauki wykorzystywane w ergonomii:



antropologia (antropometria)



biomechanika pracy



fizjologia pracy



higiena pracy



psychologia pracy



organizacja i ekonomia pracy



medycyna, toksykologia, socjologia, prawo

Organizacja i ekonomia pracy.



czas pracy



przerwy w pracy



praca zmianowa



praca nocna

Psychologia pracy.



społeczne środowisko pracy – funkcjonowanie grupy



psychologia organizacji i zarządzania (przywództwo, konflikty, negocjacje,

motywacja do pracy)



dobór i szkolenie pracowników



stres psychospołeczny w miejscu pracy (przeciążenie ilościowe i jakościowe pracy,

ograniczenie kontroli w pracy, brak wsparcia społecznego)

Higiena pracy – optymalizacja materialnego środowiska pracy.



wymagania higieniczno – sanitarne dotyczące pomieszczeń pracy:



wentylacja i ogrzewanie



oświetlenie



hałas



drgania



zastosowanie: mechaniczne środki ochrony indywidualnej

Fizjologia pracy.



podstawy bioenergetyczne pracy mięśni, wydatek energetyczny przy pracy



zdolność do wysiłku i ogólna wydajność fizjologiczna człowieka, odczucie ciężkości

wysiłku i zmęczenia



rytmy biologiczne człowieka



percepcja bodźców w środowisku pracy

Kształtowanie przestrzenne stanowisk pracy – wymiary antropometryczne.

Antropometria.



zespół technik i metod pomiarowych, umożliwiających ściśle badanie zróżnicowania

cech mierzalnych człowieka i ich zmienność w rozwoju osobniczym i ewolucyjnym



zajmuje się pomiarami odcinków, obwodów, kątów między płaszczyznami lub

liniami ciała lub szkieletu człowieka

Źródła danych antropometrycznych.



normy i bazy danych



„Atlas miar człowieka – dane do projektowania i oceny ergonomicznej”, źródło

danych o populacji polskiej (antropometria, biomechanika, przestrzeń pracy,

wymiary bezpieczeństwa)



w szczególnych przypadkach własne pomiary cech budowy ciała użytkowników

Antropometria – metodyka pomiarów ciała ludzkiego.



antropometria statyczna – pomiary podstawowych wymiarów ciała człowieka o

ustalonych, standardowych pozycjach (np. wysokość ciała, wysokość oczna,

wysokość barkowa, obwód głowy)



antropometria dynamiczna – pomiary w trakcie pracy lub w ruchu, np. zakwasy

kątowe ruchów części ciała, zasięgi przestrzeni pracy rąk

Pomiary własne – położenie płaszczyzn i punktów pomiarowych w antropometrii.



płaszczyzna czołowa



płaszczyzna strzałkowa



płaszczyzna poprzeczna

Bezpośrednie i pośrednie wykorzystanie pomiarów.



wykorzystanie bezpośrednie – przy projektowaniu obiektów, gdzie tylko jeden

wymiar ma decydujące znaczenie (np. wysokość ściany montażowej)



wykorzystanie pośrednie – w rozwiązaniach przestrzennych, uwzględniających trzy

lub więcej wymiarów stanowiska pracy (np. rozmieszczenie pedałów, kierownicy,

siedzenia w aucie) – fizyczne modele człowieka (metoda manekinów), metoda

makiet, modele matematyczne (symulacje komputerowe)

Statyczne opracowanie wyników pomiarów.



większość pomiarów antropometrycznych – rozkład normalny N(ơ,Π)



niewielka liczba osobników ”średnich”

wzrost dorosłych Polaków – rozkład normalny Π = 176 cm – wartość średnia, ơ = 6,5 cm –

odchylenie standardowe.

Standaryzacja – rozkłady N(ơ,Π) i N(0,1)

Cecha X w rozkładzie normalnym N(ơ,Π) -> cecha Z=(X-Π)/ơ – rozkład N(0,1)

Trzy charakterystyczne wielkości stosowane dla potrzeb w ergonomii.



dwie skrajne (centyl 5 i 95)



wartość środkowa (centyl 50, mediana)

Definicja centyla rzędu p.



Cp (centyl rzędu p) – wartość, dla której p% populacji ma wartość danej cechy

mniejszą niż Cp, a pozostała część populacji, czyli (100–p)% większą niż Cp.

centyl 5 – 5% populacji ma wartość mniejszą niż Cp, 95% większą niż Cp

Zasada miar ograniczających.

Przy projektowaniu ergonomicznym zwykle zakłada się, że stanowisko powinno być

dostosowane do potrzeb 90% danej populacji, czyli najczęściej przyjmuje się wartość danej

cechy między wartościami dopuszczającymi 5 i 95 centylowi.

Obliczenie centyla rzędu p.

Cp= Π + Π

p

*ơ

gdzie:



ơ odchylenie standardowe rozkładu normalnego N(ơ,Π)



Π

p

p-ty centyl standardowego rozkładu normalnego N(0,1) (średnia arytmetyczna

= 0 a odchylenie standardowe = 1)



Π wartość średniego rozkładu normalnego N(ơ,Π)

Statyczne opracowanie wyników pomiarów – centyl rzędu 95 i 5.

Cp= Π+Π

p*

ơ

Π

95

=1,64

C

95

= 176+ 1,64*6,6= 186,7 cm

Π

5

= -1,64

C

5

= 176-1,64*6,5= 165,3 cm

Zastosowanie antropometrii.

Projektowanie struktury przestrzennej stanowisk pracy, narzędzi i maszyn, elementów

informacyjnych i sterowniczych – zapewnienie:



wystarczającej przestrzeni dla wszystkich części ciała



swobodnych ruchów



dostępu do dowolnych elementów stanowiska



możliwości zmian pozycji ciała



optymalizacji czynności roboczych

Kształtowanie przestrzenne przestrzeni pracy – dane antropometryczne.



przestrzeń widzenia



przestrzenne strefy pracy rąk (zasięg pracy ręki)



zakresy kątowe ruchów części ciała



pozycja przy pracy



wymiary bezpieczeństwa

Przestrzenne strefy pracy rąk.



zasięg normalny – wyznaczony prze obrocie przedramienia wokół stawu łokciowego

i ograniczony poziomami wysokości barkowej oraz łokciowej



zasięg maksymalny – wyznaczony kolejnymi położeniami środka dłoni przy obrocie

ręki wokół stawu barkowego



zasięg wymuszony – zasięg max połączony z ruchem tułowia

Najdogodniejsze pole pracy oburęcznej – płaszczyzna pozioma – to zakresy zasięgu
normalnego lewej i prawej ręki nakładające się w płaszczyźnie pracy.

Organizacja stanowiska pracy.



rozmieszczenie narzędzi pracy i materiałów w zasięgu max rąk



praca ciągła o dużym nasileniu odbywająca się w polu optymalnego zasięgu rąk



niewskazane stężenie powyższej wysokości stawu ramiennego

Bezpieczeństwo pracy i ergonomia (wykład 3)

29.03.10r

Pozycja przy pracy – zalecana postawa przy pracy.



głowa i szyja w pozycji naturalnej, wyprostowanej



ręce (dłonie) max proste, poniżej wysokości serca



łokcie poniżej wysokości ramion



kończyny górne przed płaszczyzną ramion



zasięg naturalny, bez ekstremalnych ruchów

Naturalna i wygodna pozycja ciała zmniejsza zagrożenia dla układu mięśniowo –

szkieletowego.

Wymuszona pozycja ciała.

Pozycja narzucona przez konstrukcję stanowiska pracy lub rodzaj wykonywanej czynności,

której nie można zmienić odpowiednio do odczuwanej przez pracownika potrzeby. Praca w

wymuszonej pozycji – zajęcie, podczas którego nie można zmienić ułożenia ciała przez

więcej niż 50% czasu zmiany roboczej.

Wymiary bezpieczeństwa



wymiary dostępu



odległości



odstępy bezpieczeństwa



wymiary otworów umożliwiających ostęp części ciała oraz naddatki

(uwzględnione: wolny dostęp, ruchy ciała, rodzaj ubrania roboczego)



ochrony osobiste (naddatki wymiarowe dla ochrony oczu, twarzy, głowy itp.)

Wymagania przestrzenne wynikające z kryteriów antropometrycznych.

Wytyczne wymiarowe odnoszące się do stanowiska pracy:



wysokość pola pracy w pozycji stojącej oraz siedzącej



zalecana wysokość pola pracy w pozycji stojącej

o

praca precyzyjna – około 7,5 cm powyżej linii łokcia, około 103 –

123 cm (kilka cm poniżej linii łokcia)

o

praca lekka – około 5 – 7,5 cm poniżej linii łokcia, około 85 – 90

cm

o

praca ciężka – około 15 cm poniżej linii łokcia



zalecana wysokość pola w pracy w pozycji siedzącej

o

praca bardzo precyzyjna, z dokładną obserwacją – około 80-110

cm

o

pisanie i czytanie, np. praca biurow – około 70-80 cm

o

prace ręczne wymagające użycia siły – około 65 cm – 68 cm



rozległość pola pracy w poziomie płaszczyźnie roboczej



optymalizacja układu elementów manipulacyjnych i informacyjnych



parametry siedlisk

Ocena obciążenia wysiłkiem fizycznym.

Biomechanika pracy w ocenie obciążenia układu ruchowego.
Biomechanika pracy:



siły i zakresy ruchu kończyn i całego ciała, ich optymalne wartości podczas

wykonywania pracy



obciążenie układu ruchowego



dynamiczna praca fizyczna



obciążenia statyczne



prace powtarzalne, prace manipulacyjne



zalecane pozycje przy pracy

Kolumna kostna kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej krzywizny kręgosłupa:



lordoza szyjna i lędźwiowa



kifoza piersiowa i krzyżowa

33 – 34 kręgi: 7 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, kość krzyżowa – 5 zrośniętych

kręgów krzyżowych, kość guziczka – 4/5 kręgów

Biomechanika pracy – jej przedmiotem jest rozpatrywanie przyczyn i skutków obciążeń

układu mięśniowo – szkieletowego człowieka, wynikających z pracy fizycznej (działania sił

zewnętrznych i wewnętrznych).

Biomechaniczne czynniki ryzyka – nadmierne i niewłaściwe obciążenie układu ruchowego.

Wywierana siła – siły rozwijane przez mięśnie.

Najczęściej praca mięśni w niekorzystnych warunkach mechanicznych – przełożenia dźwigni

kostnych 10:1

Obciążenie układu ruchowego – wysiłek dynamiczny.

Praca dynamiczna – wysiłek, podczas którego jest wykonywana praca zewnętrzna w wyniku

zmian długości mięśnia



na przemian występują krótkotrwałe skurcze i rozkurcze mięśni z przewagą

skurczów izotonicznych (zmniejszenie długości mięśnia bez zmiany jego napięcia:

chód, bieg itp.)

Obciążenie układu ruchowego – wysiłek statyczny.

Praca statyczna – wysiłek, podczas którego utrzymywany jest skurcz izometryczny mięśnia

(wzrost napięcia mięśnia bez zmiany jego długości), trwający przez dłuższy czas, co

najmniej kilka sekund (np. utrzymywanie ciężaru).

Biomechaniczne czynniki ryzyka.



pozycja w czasie wykonywania czynności



wywierana siła zewnętrzna (masa przedmiotów narzędzi pracy) lub siła wywierana

przy wykonywaniu czynności roboczej (utrzymywanie ciężarów, ręczne

przemieszczanie materiałów, dźwiganie, pchanie, ciągnięcie)



czas oddziaływania za pomocą określonej siły przy określonej pozycji pracy (praca

na stanowiskach)



częstość powtórzeń wykonywanych czynności (prace montażowe)

Czynniki determinujące pozycję przyjmowaną podczas pracy:



wymiary antropometryczne operatora



konstrukcja stanowiska pracy



konieczność wykonywania określonych czynności

Podstawowy podział stanowisk pracy:



w pozycji stojącej (pozycja klęcząca, związana z przenoszeniem, pchaniem)



zalety:

o

możliwość wykonywania dowolnych ruchów w dużym zakresie

o

poszerzanie przestrzeni pracy (swobodne przemieszczanie się w

ramach stanowiska)

o

możliwość wywierania sił o dużych wartościach



wady:

o

często pozycja niewygodna i obciążająca układ ruchu



w pozycji siedzącej



zalety:

o

mały wydatek energetyczny

o

trwałe podparcie dla całego ciała, lepsza koordynacja ruchowa i

możliwość wykonywana prac precyzyjnych



wady:

o

ograniczenie przestrzeni pracy i zakresu ruchów

o

ograniczenie wartości wywieranych sił zewnętrznych

o

długotrwałe obciążenie mięśni utrzymujących pozycję ciała (typu

statycznego)

o

jednostronne obciążenie mięśni bezpośrednio wykonujących
czynność roboczą (zwykle duża częstość powtórzeń)



w pozycji zmiennej, stojąco - siedzącej

Pozycja przy pracy.



stanowisko pracy i wykonywanie czynności nie powinny narzucać pracownikowi

niewygodnych pozycji (skręt/pochylenie ciała)



projekt stanowiska pracy powinien umożliwiać swobodę ruchów, dostęp do

dowolnych elementów i zmianę pozycji



rozwiązanie optymalne: organizacja pracy umożliwiająca sporadyczne zmiany

pozycji ciała i aktywność ruchową – zmiany pozycji między pozycją siedzącą,

stojącą i chodzeniem (zapobieganie powstawania obciążeń statycznych)

Czynniki determinujące poziom wywieranej siły.



czynniki związane z ośrodkami pracy (masa, kształt, wielkość, umiejscowienie

przedmiotu)



sposób wywierania siły (podnoszenie, ciągnięcie/pchanie, naciskanie)



pozycja operatora



czas trwania i częstotliwość wywieranej siły



kierunek działania siły



czynniki subiektywne związane z operatorem (technika pracy, płeć, wiek, stan

zdrowia i wyszkolenia)

Sposób wywierania siły – podnoszenie ładunków (proste plecy, ciężar jak najbliżej ciała).



masa podnoszonego przedmiotu



wymiary podnoszonego przedmiotu



odległość podnoszonego przedmiotu od ciała człowieka



poziom, z którego podnoszony jest ciężar



wysokość, na jaką ciężar musi być podniesiony



częstotliwość podnoszenia

Główne zasady dotyczące podnoszenia i przenoszenia.



dążyć do tego, aby pozycja była możliwie zbliżona do naturalnej



unikać dużych skrętów i niepotrzebnego pochylania tułowia



przy podnoszeniu i przenoszeniu ciężkie przedmioty powinny być utrzymywane jak

najbliżej ciała



najkorzystniejsza wysokość, z której podnoszone są przedmioty to wysokość blatu

stołu (powinna być dopasowana indywidualnie)



przedmioty powinny mieć uchwyt



należy zapewnić odpowiedni rodzaj podłoża (duże tarcie)



należy stosować sprzęt pomocniczy w celu zmniejszenia obciążenia układu

Siła fizyczna.



siła fizyczna musi być wywierana przez te grupy mięśniowe, które są w stanie

pokonać zadaną w procesie pracy wartość siły zewnętrznej



różne mięśnie i grupy mięśniowe powinny być aktywizowane na zmianę –

obciążenia różnych części ciała powinny być równomierne



masa narzędzi pracy powinna być możliwie mała i równomiernie rozłożona



czynności powinny być wykonywane w pozycji optymalnej (powodującej

najmniejsze obciążenie układ mięśniowo – szkieletowego), położenie nadgarstków,

rodzaje uchwytów.

Częstość powtórzeń wykonywanych czynności.

Praca monotypowa:



czynności powtarzane w odstępach krótszych niż 5 min



jednostronne przeciążenie pewnych grup mięśniowych

Częstotliwość optymalna – zależy od obciążenia zewnętrznego i pozycji pracy.

Częstość powtórzeń.



niewskazana zbyt duża powtarzalność ruchów – wskazana różnorodność czynności

wykonywanych podczas pracy, pozwalająca uniknąć ciągłego napięcia tych samych

grup mięśniowych



rytm pracy operatora nie powinien być wymuszony przez rytm pracy maszyny



optymalna częstość powtórzeń zależy od tego jakie części ciała są zaangażowane w

wykonywane czynności jaka jest wartość siły zewnętrznej i pozycja ciała.

Bezpieczeństwo pracy i ergonomia (wykład 4)

12.04.10r



wypadki przy pracy



choroby zawodowe



ryzyko zawodowe

Bezpieczeństwo i higiena pracy.

zdrowie – stan żywego organizmu, w którym wszystkie funkcje przebiegają prawidłowo.

higiena – dział medycyny zajmujący się wpływem środowiska na zdrowie ludzkie.

Czynniki wpływające na zdrowie:



styl życia 50%



środowisko 20%



cechy genetyczne 20%



system opieki zdrowotnej 10%

Wg Światowej Organizacji zdrowia, stan zdrowia warunkują:



możliwość zatrudnienia i pracy w odpowiednich warunkach



higieniczne warunki zamieszkania i życia



zapewnienie

psychospołecznych

warunków

życia

(prawo

obywatelskie,

wypoczynek)



poczucie bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo – jest obszarem wiedzy dotyczącej zapobiegani zdarzeniom nagłym, w

wyniku których może dojść do urazu lub śmierci. To dziedzina zajmująca się zapobieganiem

wypadkom i minimalizacja skutków.

Podstawowe przepisy z zakresu bhp.



kodeks pracy



rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie

warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki ich usytuowanie



rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w

sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp.



pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w

zakładzie pracy



pracodawca jest zobowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez

zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim

wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki



pracodawca powinien znać warunki bhp

Prawa i obowiązki pracownika w zakresie bhp.



ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, gdy warunki pracy nie

odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub

życia pracownika lub gdy ta wykonywana praca zagraża niebezpieczeństwu innych

osób



ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, jeśli powstrzymanie się od
wykonywania pracy nie tworzy zagrożenia



zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas powstrzymania się od wykonywania

pracy

Obowiązki, pracownik jest zobowiązany:



znać przepisy i zasady bhp, brać udział w szkoleniu i poddawać się egzaminom

sprawdzającym



wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bhp i stosować się do

wydawanych w tym zakresie poleceń



dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i ład w miejscu pracy



stosować środki ochrony zbiorowej i używać przydzielonych środków ochrony

indywidualnej



poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym i innym badaniom lekarskim i

stosować wskazania lekarskie



niezwłoczne zawiadomienie przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy

wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego i ostrzeżenie

współpracowników i innych osób znajdujących się w rejonie zagrożenia, o grożącym

im niebezpieczeństwie



współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy

Nadzór nad warunkami pracy.



nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy, zasad i przepisów higieny pracy i

warunków środowiska pracy



Państwowa Inspekcja Pracy



Państwowa Inspekcja Sanitarna



techniczny nadzór i kontrola



Urząd Dozoru technicznego



Wyższy Urząd Górniczy



warunki pracy w zakładach pracy



Związki Zawodowe



Społeczna Inspekcja Pracy

Podział ogólnych czynników zagrożeń.



czynnik niebezpieczny – to czynnik, którego oddziaływanie prowadzić może do

urazu lub innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka

lub do zajścia śmiertelnego



czynnik szkodliwy – jego oddziaływanie może prowadzić do pogorszenia stanu

zdrowia człowieka



czynnik uciążliwy – nie stanowi zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, ale

utrudnia pracę lub przyczynia się w inny sposób do obniżenia jego zdolności do

wykonywania pracy lub wpływa na zmniejszenie wydajności

W zależności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik uciążliwy może stać

się szkodliwym, a szkodliwy – niebezpiecznym.

Wypadki przy pracy -> skutki natychmiastowe

Choroby zawodowe -> skutki odroczone

Szczegółowy podział czynników zagrożeń.



czynniki niebezpieczne, mogące powodować uraz (wypadek przy pracy):



elementy ruchowe/luźne



elementy ostre i wystające



przemieszczanie się ludzi



porażenie prądem elektrycznym

zwykłe

czynniki

fizyczne,



poparzenie

działające w sposób

nagły



pożar/wybuch



czynniki szkodliwe i uciążliwe, powodujące zmiany w stanie zdrowia (choroby

zawodowe) lub obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika (wydajność

pracy)



czynniki fizyczne: hałas, wibracje, mikroklimat, promieniowanie, pyły

przemysłowe



czynniki chemiczne: toksyczne, żrące, drażniące



czynniki biologiczne: mikroorganizmy roślinne i zwierzęce – bakterie,

wirusy, grzyby i wytwarzane przez nie toksyny oraz alergeny



czynniki psychofizyczne: obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne),

obciążenie psychonerwowe

Wypadki przy pracy - nagłe zdarzenie, niemożliwe do przewidzenia, w wyniku którego ludzie

doznają obrażeń i ponoszą straty.

Nie jest wypadkiem zdarzenie nieumyślne np. zatrzaśnięcie drzwi

Uraz – czy to element zdarzenia czy wypadku czy następstwo wypadku

Wypadki można podzielić na:



zawodowe – zaistniałe w związku z wykonywaną pracą



pozazawodowe – np. domowe, drogowe, szkolne, sportowe

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:



podczas lub w związku z wykonywaniem pracownika zwykłych czynności lub
poleceń przełożonych



podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz

pracodawcy, nawet bez polecenia



w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między

siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze

stosunku pracy

Nagłość zdarzenia.



ogólnie – nie dłużej niż jedna zmiana robocza (8h)



samo zdarzenie może trwać dłużej, a skutek nastąpić nagle (udar cieplny)



nie zawsze zdarzenie nagłe musi oznaczać zdarzenie jednorazowe krótkie czy

gwałtowne (np. pracownik wielokrotnie przenosi ładunki i po kolejnym podniesieniu

wypadł mu dysk)

Przyczyna zewnętrzna.



wystarczy jedna – może to być działanie:



elementów ruchowych, luźnych, ostrych, wystających, maszyn, narzędzi



zbyt wysokich lub niskich temperatur (oparzenie, odmrożenie)



energia elektryczna (porażenie prądem)



substancje chemiczne (zatrucia)



wysiłku fizycznego niezbędnego do wykonywania pracy (dźwiganie

ciężarów)



skutek potknięcia, upadku

Uraz – to uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika

zewnętrznego, uraz stwierdza lekarz.

Związek z pracą.

Istnieje, jeśli pracownik działał w interesie zakładu pracy, nawet gdy podjął czynności nie

należące do jego obowiązków. Nie ma związku z pracą np. upadek na skutek ataku

padaczkowego czy samobójstwo.

Uwagi.

Pracownik nie ma prawa do świadczeń przewidzianych w ustawie , jeśli wyłączną przyczyną

wypadku przy pracy było udowodnione przez pracodawcę naruszenie przez niego przepisów

dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane umyślnie lub na skutek rażącego

niedbalstwa.

Bezpieczeństwo pracy i ergonomia (wykład 5)

26.04.10r

Za śmiertelny wypadek przy pracy, uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła

śmierć w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku (w Holandii tylko w dniu

wypadku, w Chinach w okresie 30 dni, na Węgrzech – 90 dni, w Wielkiej Brytanii – rok, w

Australii – 3 lata).

Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie

uszkodzenie ciała, tj. utrata wzroku, słuchu, mowy, zniekształcenia ciała, choroba

nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita (częściowa

nieudolność do pracy w zawodzie.

Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego

zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.

Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy – nagle zdarzenie wywołane przyczyną

zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej

działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeśli droga ta była najkrótsza i nie

została przerwana. Jednak uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy,

mimo, że droga została przerwana, jeśli przerwana była życiowo uzasadniona i jej czas nie

przekraczał granic potrzeby, a także wtedy, gdy droga, nie będąc najkrótszą była dla

ubezpieczonego, ze względu komunikacyjnych, najdogodniejsza.

Obowiązki pracodawcy dotyczące wypadków przy pracy.

Pracodawca jest zobowiązany:



podjąć niezbędne działanie eliminujące lub ograniczające zagrożenie



zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym



ustalić w przewidywalnym trybie okoliczności i przyczyny wypadku i zastosować

odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom



niezwłocznie zawiadomić właściwe inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym,

ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy



prowadzić rejestr wypadków przy pracy



ponieść koszty związane z ustaleniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy



systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i

innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na postawie wyników

tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze.

Wypadki przy pracy w statystyce.

Danych o wypadkach przy pracy zawartych w statystykach poszczególnych krajów nie
powinno się ze sobą bezkrytycznie porównywać.

Wynika to z:



nie obejmowanie w niektórych krajach całej populacji osób pracujących:



niektórych rodzajów działalności : górnictwa, edukacji, ochrony zdrowia



pracowników należących o grup wysokiego ryzyka (policjanci, strażnicy)



osób samozatrudniających się



stosowania różnych definicji wypadków – np. wypadku śmiertelnego, stopnia

ciężkości wypadków, liczby dni absencji.

Miernik wypadkowości.

Suma wypadków w określonym czasie zwykle w ciągu roku, przedstawiona za pomocą

wskaźników – to wypadkowość.

Wskaźniki umożliwiają porównywanie, ocenianie i szeregowanie zakładów branż, państw,

pod względem wypadkowości.

Wskaźnik wypadków na 1000 pracujących – liczba wypadków jest podobna, a wskaźniki

znacznie się różnią.

Wskaźnik częstości wypadków – liczba osób poszkodowanych w wypadkach (lw), w

odniesieniu do:



wielkości produkcji (np.na milion wydobytych ton węgla)



liczba osób zatrudnionych (Z) (najlepiej na 1000 zatrudnionych)

W

1000

=lw/Z * 1000



czas ekspozycji na zagrożenie (w dniówkach lub przepracowanych godzinach)

Wskaźnik ciężkości wypadków (cw) – stosunek liczby dniówek straconych (ds.), wskutek

absencji wypadkowej do liczby wszystkich zaistniałych wypadków (lw).

C

w

= ds/lw

Wskaźnik absencji wypadkowej – średnia liczba godzin absencji z powodu wypadków,
przypadająca na 1000 przepracowanych godzin roboczych.

W górnictwie jest dwa razy wyższy wskaźnik niż przeciętnie staż pracy, a nie wiek ma

znaczenie na wypadki.

Model wypadku przy pracy.

Cel tworzenia modeli wypadków – zrozumienie jak i dlaczego wypadki się zdarzają.

Modele wypadków przy pracy umożliwiają przedstawienie sekwencji zdarzeń lub

ukierunkowanie myślenia o wypadku w taki sposób, aby można było:



wyjaśnić przebieg wypadku



ustalić co zawiodło



zaprojektować działania profilaktyczne

Modele wypadków prowadzą do statystycznego modelu wypadku – przyczyny i skutki

wypadku zakwalifikowane są w oparciu o statystyczną kartę wypadku.

Klasyczny model wypadku przez Heinricha – uraz jest wynikiem kolejno następujących po

sobie zdarzeń, z których każde jest skutkiem zdarzenia poprzedniego i przyczyną zdarzenia

przyszłego: zdarzenia w łańcuchu tworzą ciąg przyczynowo skutkowy.

Model Reasona (model szwajcarskiego sera) – do wypadku dochodzi w wyniku nałożenia się

na siebie ukrytych niebezpiecznych warunków na różnych poziomach podejmowania decyzji i

prowadzenia działań.

Energetyczny model wypadku – wypadek powstaje podczas niekontrolowanego przepływu

energii od zagrożenia do obiektu (człowieka) przy braku szeroko pojętych barier:



fizyczno – materialnych (osłony)



proceduralnych, związanych z wykonywaniem zadań wg. określonych reguł



zachowawczych, związanych ze szkoleniem

Przełamanie bariery umożliwia przepływ energii od zagrożenia do człowieka – prowadzi do

urazu i utraty zdrowia, energia potencjalna i kinetyczna.

Przyczyny wypadków przy pracy i profilaktyka wypadkowa.

Przyczyny wypadku – to braki, nieprawidłowości, związane z czynnikiem materialnym

(technicznymi), z warunkami pracy, z samym pracowaniem.

Każdy wypadek przy pracy jest wynikiem jednego wydarzenia, ale kilku przyczyn, dlatego

suma przyczyn jest większa od ogólnej liczby wypadków.

Przyczyny wypadków przy pracy

TOL -> - techniczne

- organizacyjne (człowiek nadzorujący pracę)

- ludzkie (człowiek wykonujący pracę)

Przyczyny techniczne to głównie:



brak, niewłaściwy dobór lub zły stan techniczny urządzeń ochronnych (osłony,

blokady napędu)



niewystarczająca wytrzymałość czynnika materialnego



ukryte wady materiałowe czynnika materialnego



wady konstrukcyjne czynnika materialnego



brak, niewłaściwy dobór lub zły stan techniczny urządzeń sygnalizujących powstanie
zagrożeń



niewłaściwa stateczność czynnika materialnego

Przyczyny organizacyjne:



brak nadzoru nad pracownikami



brak lub niewłaściwe przeszkolenie pracowników w zakresie bhp i ergonomii



tolerowanie przez nadzór odstępstw od zasad bezpiecznej pracy



brak lub niewłaściwe instrukcje bezpiecznej pracy



brak wyposażenia pracowników w wymagane środki ochrony indywidualnej

Przyczyny ludzkie:



nieprawidłowe zachowanie się pracownika, w tym zaskoczenie niespodziewanym

zachowaniem



niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika, w tym przechodzenie,

przebywanie w miejscach niedozwolonych



brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym (np. niewłaściwe

trzymanie narzędzi)



nie używanie sprzętu ochronnego przez pracownika w tym środków ochrony

indywidualnej, środków ochrony zbiorowej

Błędy ludzkie a bezpieczeństwo pracy.

Większość wydarzeń niebezpiecznych jest inicjowana przez ludzi w wyniku utraty kontroli

nad zagrożeniem, lub nad własnym zachowaniem, czyli są one skutkiem błędu.

Błędy to niewłaściwe, nieadekwatne do sytuacji lub niebezpieczne postępowanie (nie to

samo co pomyłka).

Rodzaje błędów:



niebezpieczne



bez związku z zagrożeniem

Dla popełniania błędów ma znaczenie:



typ skali na przyrządzie



układ przycisków



kolor



wielkość, grubość liter



sposób formułowania tekstu



sposób funkcjonowania ludzkiego mózgu



liczba przeprowadzonych godzin

Przyczyny popełniania niebezpiecznych błędów, związane z : człowiekiem, charakterem

wykonywanej pracy, środowiskiem pracy.

Przyczyny związane z człowiekiem:



niesprawność zmysłów (głównie wzroku i słuchu)



niedostateczna wiedza



brak doświadczenia



niewłaściwa postawa w stosunku do przepisów bhp

Przyczyny związane z charakterem wykonywanej pracy:



monotonna praca



ciągle zmieniające się cechy otoczenia – brak możliwości wypracowania ustalonego

algorytmu wykonywania czynności



kontakt z niebezpiecznymi substancjami



trudne, odpowiedzialne zadania, presja

Przyczyny związane ze środowiskiem pracy, tj. czynnikami:



fizyczne (hałas, drgania, promieniowanie, itp. wpływają na zmęczenie człowieka)



społecznymi (wzorze postępowania)

Przygotowanie ludzi do bezpiecznej pracy:



dobór do pracy



zadania trudne dla ludzi zdrowych, sprawnych



stosowanie psychologicznych badań testowych w ocenie możliwości

zawodowych



adaptacja do pracy i do zakładu pracy – wyposażenie, przestrzeganie zasad



szkolenie – nauczanie bezpiecznego wykonywania zadań, a nie tylko bhp formalne

udokumentowanie odbycia szkolenia



organizowanie akcji bezpieczeństwa



redukowanie stresu zawodowego



motywowanie do bezpiecznego postępowania



przygotowanie ludzi na niebezpieczeństwo – organizowanie symulowanych akcji

ratowniczych

Bezpieczeństwo pracy i ergonomia (wykład 6 )

10.05.10r

Choroby zawodowe – choroba określona w wykazie chorób zawodowych, została

spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku

pracy lub sposobem wykonywania pracy.

Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w

okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim

narażeniu, pod warunkiem występowania udokumentowanych objawów chorobowych w

okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych.

Na liście obecnie jest 26 chorób zawodowych:



pylica płuc – przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym

wysiłkiem głosowym



obustronny trwały ubytek słuchu typu ślimakowego spowodowany hałasem –

choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa

Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej i jej rozpoznanie może nastąpić u pracownika lub

byłego pracownika, w okresie jego zatrudnienia, w narażeniu zawodowym lub po

zakończeniu pracy w takim narażeniu.

Przyczyny chorób zawodowych:



toksyczne substancje chemiczne



metale



ropa organiczna



gazy drażniące, duszące



środki ochrony roślin



substancje rakotwórcze



pyły przemysłowe



czynniki fizyczne (hałas, ultradźwięki)



czynniki biologiczne (bakterie, wirusy, grzyby)



czynniki związane ze sposobem wykonywania pracy (np. nadmierne napięcie

statyczne)

Trudności w diagnostyce chorób zawodowych:



brak swoistości wielu objawów klinicznych chorób zawodowych



braku udokumentowania przebiegu choroby



niedostateczny zakres badań



błędna interpretacja czynników badań diagnostycznych



brak danych na temat procesów technologicznych



brak możliwości uzyskania obiektywnych danych o przebiegu pracy



nadmierny liberalizm lub nadmierna ostrożność przy ustaleniu rozpoznania choroby

zawodowej

2008 roku – 3500 przypadków chorób zawodowych w Polsce

Poprawne statystyki w zakresie chorób zawodowych (1998 – 2004 roku)



mniej ludzi w przemyśle – zniknęły najbardziej obciążające zdrowie stanowiska

pracy i technologie



obecnie trudniej jest niż przed kilkoma laty przejść przez procedury rozpoznawania

choroby zawodowej



zmiana systemu orzecznictwa na cele rentowe (w 1998r)

przewlekłe choroby narządu głosu – na 2 miejscu w Polsce 2008 roku

choroby zakaźne i pasożytnictwa – na 1 miejscu w Polsce 2008 roku

ubytek słuchu – na 4 miejscu

pylice płuc – na 3 miejscu

Choroby zawodowe – wskaźniki, wg PKD 2008 rok – ogółem 34,7 na 100 tysięcy

zatrudnionych



rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo

wskaźnik na 100 tysięcy zatrudnionych – 487,4



górnictwo

416,3



edukacja

79,0



budownictwo

18,8

Większość chorób zawodowych powstaje w wyniku wieloletniej ekspozycji na czynniki

szkodliwe i uciążliwe (po minimum 10 - letnim okresie pracy w kontakcie z czynnikiem, który

spowodował te zachorowanie)

Zapobieganie chorobom zawodowym powinno obejmować:



spełnianie wymagań BHP w projektowaniu stanowisk pracy z uwzględnieniem

rodzaju i charakteru wykonywanych czynności



mechanizacja i automatyzacja szkodliwych procesów produkcyjnych



odpowiedni stan techniczny narzędzi i urządzeń wykorzystywanych w produkcji



stosowanie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej



systematyczny monitoring warunków pracy



odpowiednia organizacja pracy

Ryzyko zawodowe

Ryzyko – prawdopodobieństwo, że coś się nie uda, przedsięwzięcie którego czynnik jest

nieznany, niepewny problematyczny.

Ponosić ryzyko – ponosić odpowiedzialność (brać na siebie ryzyko) za szkody, straty

wynikłe z wypadków.

Ryzykować - podejmować przedsięwzięcie o niepewnym czynniku

Ryzyko to możliwość występowania niepożądanych zdarzeń, które powodują starty.

Postrzeganie ryzyka przez człowieka zależy od:



natychmiastowości skutków działania



katastroficzności negatywnych konsekwencji



stopnia nowości



możliwości kontroli następstw



dobrowolności narażania się na ryzyko

Sposoby ograniczenia ryzyka:



usunięcie niebezpieczeństwa



usunięcie człowieka



odgrodzenie



ochrona indywidualna

Pojęcie ryzyka zawodowego pojawiło się w dyrektywie 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989

o wprowadzeniu środków w celu zwiększania bezpieczeństwa i poprawy zdrowia

pracowników podczas pracy.

Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo występowania niepożądanych zdarzeń

związanych z wykonywaną pracą powodujących straty w szczególności występowania u

pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych

występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Zagrożenia w pracy zawodowej:



czynniki niebezpieczne – elementy ruchome, ostre, wystające



czynniki szkodliwe i uciążliwe:



fizyczne : hałas, mikroklimat, oświetlenie, promieniowanie



czynniki psychofizyczne: migotanie obrazu na ekranie, brak ostrości

obrazu, wymuszona pozycja przy pracy

Ocena ryzyka zawodowego wg PN, PN-N-18002: 2000 – ogólne wytyczne do oceny ryzyka

zawodowego.

ogólna zasada: R = P*S (ryzyko = prawdopodobieństwo * straty)

To samo ryzyko: małe prawdopodobieństwo, duże starty; duże prawdopodobieństwo, małe

straty.

Oszacowanie ryzyka zawodowego polega na ustaleniu (oszacowaniu):



prawdopodobieństwa występowania zagrożeń



ciężkości szkodliwych następstw tych zagrożeń a następnie wartościowaniu ryzyka:

Skala trzy stopniowa:

Prawdopodobieństwo

Ciężkość następstw

Małe

prawdopodobieństwo

Mała

Średnia

Duża

Małe 1

Małe 1

Średnie 2

Średnie

prawdopodobieństwo

Małe 1

Średnie 2

Duże 3

Duże

prawdopodobieństwo

Średnie 2

Duże 3

Duże 3

Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego i zadania dotyczące działań

wynikających z oceny tego ryzyka.

Działanie wynikające z oceny ryzyka zawodowego, dotyczy one:



zmiany technologii



zmiany organizacji pracy



środków ochrony

Zalecana przez normę kolejność działań:



środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenie u źródła



środki ochrony zbiorowej



środki organizacyjne i proceduralne



środki ochrony indywidualnej