WYCHOWANIE W ŚREDNIOWIECZU

Ś

redniowiecze było najdłużej trwającą epoką, powstało w momencie upadku

cesarstwa rzymskiego. Wojny, zubożenie miast i miasteczek spowodowały gwałtowny zanik
szkół. Niekiedy rodziny zamożne starały się dawać ogładę umysłową swoim dzieciom, lecz i
to z czasem zanikło. Kościół musiał przejąć rolę opiekuna wykształcenia, chcąc nawracać
barbarzyńskie ludy. Nie mógł się oprzeć na wychowaniu starożytnym, ponieważ poglądy te
były sprzeczne. W starożytności pielęgnowane było ciało, kościół natomiast uważał, że ciało
było skupiskiem nierządu, hamujący rozwijanie się charakteru duchowego człowieka. Stąd
wyszedł kierunek ascetyczny, ponieważ umartwienie ciała zmierzało do zmiany charakteru
ludzkiego. Rodzina powinna zwracać uwagę na wychowanie moralne dzieci, a rozwój
umysłowy potrzebny był tylko po to, aby zrozumieć zasady wiary. Uczono więc religii
chrześcijańskiej, która stała się głównym przedmiotem kształcenia, opartej na Piśmie
Ś

więtym. Podstawą więc była nauka czytania i pisania. Już ojcowie kościoła stwierdzili, że

aby zgłębić Pismo Święte potrzebne jest przechodzenie studiów szkolnych, a zatem
duchowieństwo nie powinno się od nich odsuwać. W VI wieku Kościół na Zachodzie był
prawie bez szkół, a i sam był narażony na zgubne skutki ciemnoty, a ogół chrześcijaństwa był
podejrzliwy na wszelkie przejawy wiedzy.

Zmiany w wykształceniu zaczynają być widoczne w VIII w n.e. za panowania Karola

Wielkiego – władcy państwa frankońskiego, pragnął on doprowadzić do zjednoczenia
podbitych narodów o różnej kulturze i obyczajach. Czynnikiem który mógł scementować
poszczególne narody była religia chrześcijańska. Kler za czasów jego panowania stał na
niskim poziomie umysłowym i moralnym, podniesienie poziomu umysłowego widziano w
oświacie. Aby zapewnić odpowiedni poziom polecił biskupom podjąć pracę nad
dokształcaniem całego kleru, i nauczać ich siedmiu sztuk wyzwolonych. Wydał polecenie aby
w każdym mieście jak i na wsi powstawały szkoły nie tylko dla kształcenia kleru, ale i dla
ś

wieckich chłopców. Poznając kulturę starożytną i jej dorobek Karol Wielki zaczął ściągać na

swój dwór włoskich uczonych i zorganizował szkołę pałacową. W szkole tej uczono siedmiu
sztuk wyzwolonych, duży nacisk kładziono na przedmioty matematyczne, ale także uczono
umiejętności redagowania dokumentów państwowych oraz zarządzeń państwowych. Karol
Wielki zakładając tego typu szkołę, pragnął, aby choć częściowo zmniejszyć ciemnotę swoich
czasów, która większość zjawisk otaczającego świata tłumaczyła działalnością złych i
dobrych duchów, a choroby były karą za grzechy. Próba realizacji powszechnego nauczania
przez Karola Wielkiego spotkała się z dużym oporem kościoła, szlachty i chłopstwa.

Sytuacja ta uległa zmianie dopiero w IX w., gdy władze kościelne zaniepokoiły się

wysiłkami następców Karola Wielkiego i jego naśladowców, którzy zmierzali do stworzenia
oświaty pod opieką władz świeckich. Organizowanie wychowania przez osoby świeckie stało
się dla kościoła szkodliwe. Sobór latareński z 1179r. nałożył obowiązek na powstanie szkół
katedralnych a środki na ich utrzymanie zabezpieczył dochodami kościoła. Biskup powoływał
specjalnego urzędnika do nadzorowania szkolnictwa na terenie własnej diecezji, nazywanego
scholastykiem. Scholastyk nie tylko odpowiadał za szkoły, ale również wydawał pozwolenie
na prowadzenie szkół. W szkołach tych kształcić mogli się tylko kandydaci do stanu
duchownego, a osoby świeckie mogły w tych szkołach się kształcić tylko wtedy, kiedy
cieszyli się poparciem wysokich osobistości kościelnych.
Znaczniej wolniej powstawały szkoły parafialne, pomimo nałożenia obowiązku ich
zakładania przez papieża Leona IV. Powstawały one w przy niektórych wiejskich kościołach,

kształcąc kandydatów na proboszczów wiejskich. Program nauczania obejmował: naukę
ś

piewania Psalmów, czytania i pisania.

Najbardziej opornie rozwijały się szkoły klasztorne, ich rozkwit przypadł na IX w., oddając
wielką przysługę naukom świeckim. Szkoły te powstały na terenach Francji, Wielkiej
Brytanii, Irlandii.

Metody wychowania w średniowieczu były bardzo zacofane w porównaniu z okresem

starożytnym. Uczniowie podawani byli karom cielesnym za najmniejsze przewinienie.
Nauczyciel bił uczniów nie tylko za przewinienia zawinione, ale też za przewinienia nie
stwierdzone. Karę spadały na dzieci nie tylko za złą wolę, ale też za roztargnienie w czasie
nauki lub też za słabą pamięć, ponieważ na pamięci opierało się całe nauczanie. Językiem
nauczania była łacina, a uczniom zabroniono się posługiwać językiem ojczystym. Autorytet
nauczyciela był nie podważalny.

Program nauczania oparty był przede wszystkim na siedmiu sztukach wyzwolonych,

pozwalając młodzieży na zrozumieniu prawd religijnych i ksiąg kościelnych. Uczeń najpierw
uczył się nauki czytania i pisania, gramatyki łacińskiej ułatwiającej poprawne mówienie i
pisanie. Bez tych umiejętności nie mógł się obyć się żaden duchowny. Po opanowaniu
gramatyki łacińskiej uczniowie przystępowali do nauki retoryki, jako kancelaryjnego stylu
redagowania urzędowych dokumentów i listów. Dialektyka nie cieszyła się popularnością w
ś

redniowieczu, ponieważ budziła największą nieufność kościoła, poglądy na dialektykę

zaczęły się zmieniać w X w. pod wpływem dzieł Arystotelesa. Gramatyka, retoryka i
dialektyka stanowiły niższy stopień nauczania w szkołach średnich. Wyższy stopień
obejmował arytmetykę, astronomię, geometrie, muzykę. Kościelna szkoła przejęła te nauki ze
starożytności, które nie wywierały złego wpływu na młodzież swym pogańskim charakterem.
Celem pracy szkolnej było przede wszystkim wychowanie a potem nauczanie.

Ukształtowały się też odrębne systemy wychowawcze uzależnione od stanu

społecznego takie jak: rycerstwo, rzemieślnictwo. Idealny rycerz musiał nauczyć się władania
mieczem, pieśni rycerskich. Jego zadaniem była obronna miasta, słabszych ludzi. Nauka
czytania i pisania nie była mu potrzebna. Rzemieślniczy, kupcy posiadali swój odrębny
system kształcenia. Skupiali się w związkach nazwanymi z języka niemieckiego cechami.
Dziecko wychowało się w rodzinie majstra cechowego. Uczyło się zasad solidarności
narodowej i obronny interesu ludzi danego cechu. Dziecko po kilku latach nauki otrzymywało
tytuł czeladnika, a po zdanych egzaminie otrzymywał tytuł mistrza cechowego.

Na terenach dawnego cesarstwa rzymskiego we Francji Włoszech przetrwały szkoły,

które były założone jeszcze przez Rzymian. Specjalizowały się w nauczaniu filozofii,
medycyny, prawa rzymskiego. Nazywano je studia generalia czyli szkoły powszechne, bo
były otwarte dla każdego mieszkańca średniowiecznej Europy. Młodzież która ściągająca do
tych szkół, była zwabiona sławą mistrzów wykładających w tych szkołach. Z tych szkół
wywodzą się średniowieczne uniwersytety.
Ukształtowały się dwa typy uniwersytetów:
Paryski - władza w rękach kościoła,
Boloński - władza w rękach studentów.
W XIII w zaczęły powstawać w Europie uczelnie, które stawały się szybko głównymi
centrami nauki. Cenione były najwyżej przez monarchów i papieża. Uniwersytety powstały w
takich miastach jak: Paryż, Bolonia, Padwa, Cambrigge, Oxfort, Praga Czeska, w Krakowie.
Uniwersytet Krakowski był założony przez króla Kazimierza Wielkiego w 1364r. (typ
boloński) i posiadał trzy wydziały: siedmiu sztuk wyzwolonych, prawa rzymskiego,
medycyny, odnowiony w 1400r. przez króla Władysława Jagiełłę (typ paryski). Za zgodą
papieża mógł powstać jeszcze wydział teologiczny. Uniwersytet Krakowski finansowany był
przez króla Kazimierza wpływami z kopalni soli w Wieliczce, a potem przez Władysława
Jagiełłę dochodami z cła krakowskiego.

Od początku powstania uniwersytetów realizowana była zasada samorządności, wyboru
władz uniwersyteckich, prawo wykładania dla profesorów, powoływania sądów
uniwersyteckich.
Zajęcia uniwersyteckie sprowadzały się do trzech podstawowych form: wykładów, ćwiczeń i
dysput. Uniwersytety średniowieczne składały się z czterech wydziałów: teologii, prawa
rzymskiego i kanonicznego, medycyny, ale żeby można było studiować na tych wydziałach
student musiał ukończyć wydział siedmiu sztuk wyzwolonych. Po ukończeniu podstawowego
wydziału sztuk wyzwolonych otrzymywał tytuł bakałarza, a po dalszej nauce na pozostałych
wydziałach trwającej dwa lata tytuł mistrza.
Powstanie uniwersytetów przyczyniły się do przełomu mentalności Europejczyków i rozwoju
kultury Europy i stawały się międzynarodowymi ośrodkami życia naukowego, co
doprowadziło do upadku średniowiecza i powstania nowego okresu zwanego Odrodzeniem
lub Renesansem.