1

Przejęcie władzy w Polsce przez komunistów

Przejęcie władzy przez komunistów
Od października 1939 r. Polska pozostawała pod zaborem dwóch okupantów: III Rzeszy
(terytoria na zachód od Bugu) oraz ZSRR (terytoria tzw. kresów wschodnich - tzn. cześć
dzisiejszej Białorusi i Północno-zachodniej Ukrainy wraz z Lwowem). Ciemiężeni
mieszkańcy tychże rejonów nigdy nie pogodzili się z utratą niepodległości. Obok realnie
działającej organizacji Armii Krajowej (powstałej z przekształcenia Związku Walki
Zbrojnej 14 lutego 1942 r.) z czasem powstała zbrojna organizacja zwana Armią Ludową.
Było to zbrojne zaplecze nowej frakcji politycznej - Polskiej Partii Robotniczej (PPR),
grupy inicjatywnej mającej na celu zbudowanie komunistycznej podstawy rządu
komunistycznego w Polsce. Jako kolejne reprezentacje rządu powstawały Krajowa Rada
Narodowa w styczniu 1944 r., Rada Jedności Narodowej w marcu 1944 r., a następnie
Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN) w lipcu 1944 r. Nowe rządy rychło
zaprezentował swój program polityczny: odbudowa Polski, nacjonalizacja najważniejszych
gałęzi przemysłu i reforma rolna. Wszystkie jednak nosiły podobne brzemię - całkowitą
zależność od Moskwy. Hasła komunistów zostały zawarte w tzw. manifeście PKWN w
Lublinie. Na jego mocy przywrócono m.in. niezawisłe sądownictwo oraz wprowadzono
bezpłatne szkolnictwo czy gwarancję minimum egzystencji. Chwytliwe postulaty
przysporzyły zwolenników socjalistom. Zmęczeni wojną cywile nie dostrzegali jednak
niebezpieczeństwa, które niosło wiązanie się z komunistami. W dniu 31 grudnia 1944 r. z
działaczy Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego Józef Stalin sformował Rząd
Tymczasowy z premierem Edwardem Osóbką-Morawskim na czele. Twór ten został
następnie przekształcony w Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (28 czerwiec 1945
roku), a następnie pod naciskiem Kremla uznany przez uczestników konferencji w Jałcie
za legalny rząd Polski. Tym samym Rząd w Londynie, powstały jeszcze w 1939 r., stracił
na znaczeniu.

Kolejnym ruchem popleczników ZSRR było wyeliminowanie opozycjonistów z Armii
Krajowej. Jeszcze w 1944 r. rozkręcona została zakrojona na szeroką skalę propaganda
przedstawiająca AK jako sprzymierzeńców nazistowskich. Ta zaprawiona w bojach
organizacja patriotyczna wykrwawiła się jednak podczas m.in. powstania warszawskiego
w sierpniu 1944 r. oraz podczas tzw. akcji Burza. W związku z tym nie miała realnej siły
by stawić czoła frakcji ludowców. Co więcej Rząd w Londynie rozkazał dowódcy AK gen.
Komorowskiemu (pseudonim Bór) nie podejmowanie działań zbrojnych przeciwko Armii
Ludowej i ZSRR. W wyniku klęski akcji Burza do radzieckich obozów dostało się około
50 tys. członków podziemia. Zwieńczeniem zagłady AK był tzw. proces szesnastu, kiedy
to po zaproszeniu na rozmowy przez radzieckiego generała Iwanowa, główni jego
przedstawiciele zostali aresztowani i wysłani do Moskwy. Jednym z uprowadzonych był
nowy dowódca AK gen. Leopold Okulicki (pseudonim Niedźwiadek). Doprowadziło to do
zupełnego upadku struktury Armii. Oponenci nie zaprzestali jednak walki. Liczne
organizacje partyzanckie wykazywały swoją działalność aż do 1949 r., kiedy wszystkie
zostały rozbite przez Urząd Bezpieczeństwa i NKWD. Ocenia się, że śmierć w tym okresie
poniosło od 14 do 21 tys. osób a ponad 100 tys. zostało aresztowanych lub wywiezionych
do ZSRR.

W nowym rządzie polskim dominowali komuniści z Polska Partia Robotnicza oraz ich
stronnicy. Należeli do nich między innymi: Stronnictwo Ludowe, Polska Partia
Socjalistyczna i Stronnictwo Demokratyczne. Po powrocie do kraju wybitnego polityka
Stanisława Mikołajczyka powstała nowa partia - Polskie Stronnictwo Ludowe. Znany

2

ludowiec zamierzał bowiem odciąć się od pro-moskiewskich ugrupowań. Z racji rozbicia
Stronnictwa Pracy i braku legalizacji Stronnictwa Narodowego (przedwojenne partie
polityczne) Polskie Stronnictwo Ludowe stało się jedyną liczącą opozycją. Aby podważyć
autorytet Mikołajczyka, Polska Partia Robotnicza doprowadziła do przeprowadzenia
referendum, w którym miano zadać trzy pytania:

1. Czy jesteś za zniesieniem Senatu?
2. Czy chcesz utrwalenia w przyszłej Konstytucji ustroju gospodarczego zaprowadzonego
przez reformę rolną [...]
3. Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Państwa Polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie
Łużyckiej?

Ponieważ wszystkie postulaty były zbieżne z programem Polskiego Stronnictwa
Ludowego - Mikołajczyk postulował, aby wyborcy głosowali na pierwsze pytanie „Nie”.
Polska Partia Robotnicza najpierw zajęła się akcją propagandową i terroryzowaniem
opozycji, a następnie sfałszowała wybory. Ocenia się, że według rzeczywistych danych na
1 pytanie odpowiedziało 26,9% głosujących zamiast 68,2% („oficjalne wyniki”). W dniu
19 stycznia 1947 r. odbyły się wybory parlamentarne, których wynik podzielił los
referendum. Partie związane z Polską Partią Robotniczą, działające jako Blok
Demokratyczny „zdobyły” ok. 80% głosów. Na Polskie Stronnictwo Ludowe miałoby
głosować 10% wyborców, a na SP 5%. Następnie dokonano wyboru prezydenta, którym
został „bezpartyjny” – pro-moskiewski członek PPR Bolesław Bierut. Na premiera
nowego rządu wybrany został Józef Cyrankiewicz z PPS. Już w lutym 1947 r. uchwalono
tzw. Małą Konstytucję, która zachowała większość przepisów z konstytucji marcowej z
1921 r. Był to tylko wstęp do uchwalenia w 1952 r. Konstytucji PRL. W związku z groźbą
aresztowania, lider opozycji - Mikołajczyk w październiku 1947 r. opuścił kraj. Do 1950 r.
legalna opozycja przestała istnieć.

Kolejnym krokiem do wprowadzenia w Polsce jawnego komunizmu było wchłonięcie
rosnącej w siłę Polskiej Partii Socjalistycznej przez Polską Partię Robotniczą. Stało się to
w grudniu 1948 r. Nowym tworem, który przejął całkowitą i realną władzę w kraju była
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Do 1949 r. „jedyna partia” posiadała blisko 350
tys. członków. Pozostałe partie - Zjednoczony Sojusz Ludowy i Stronnictwo
Demokratyczne pozostały „pasami transmisyjnymi” PZPR. Nad indoktrynacją młodzieży
miały czuwać organizacje: Powszechna Organizacja „Służba Polsce” i Związek Młodzieży
Polskiej. Katolickie gremium zostało zrzeszone w Stowarzyszeniu PAX Bolesława
Piaseckiego. Była to jedna ze strategii w ramach zaostrzanej walki z Kościołem.
Postępowała laicyzacja prawa na mocy której wprowadzono śluby cywilne. Stopniowo
usuwano religię ze szkół, a co buńczucznych duchownych aresztowano. Wobec
niesłabnącego oporu tejże grupy - dokonano pokazowego procesu kieleckiego biskupa
Czesława Kaczmarka oraz we wrześniu 1953 r. aresztowano prymasa Stefana
Wyszyńskiego. Łupem „księży patriotów” z PAX padł katolicki Tygodnik Powszechny.
Mimo to przez cały okres „komunistycznego zaboru” Kościół pozostał jednym z
bastionów narodowej wolności.

Do roku 1950 nowa władza zajęła się również problemem mniejszości narodowej w
Polsce. Na mocy postanowień kongresu w Poczdamie przesiedlono 2,5 mln Niemców.
Podczas tej akcji dopuszczano się wielu nadużyć, a emigranci nierzadko stawali się celem
ataków choćby Milicji Obywatelskiej. W 1946 r. przeprowadzono tzw. akcję Wisła, która
miała uczynić z Polski kraj jednolity narodowo. Na przełomie kwietnia i lipca zmuszono

3

do wyjazdu z Polski prawie 0,5 mln Ukraińców i 40 tys. Białorusinów. W czasie
ewakuacji zginęło ok. 1,5 tys. przedstawicieli tej pierwszej narodowości.

Po przejęciu władzy przez komunistów Polska zmuszona była do odrzucenia
amerykańskiej propozycji pomocy gospodarczej zwanej planem Marshalla. Po
kolektywizacji rolnictwa rozpoczęto wdrażanie gospodarki centralnie planowanej. Nowa
władza musiała szybko uporać się z problemami gospodarczymi. Zależało od tego
poparcie mas społecznych, które oczekiwały szybkiej stabilizacji i odbudowy zniszczeń
powojennych. Sama stolica w 1945 r. została w 60% całkowicie zniszczona, a w wyniku
plag szczurów do niektórych rejonów państwa trzeba było importować koty. W 1947 r.,
wdrożono pierwszy plan gospodarczy zwany planem trzyletnim. Za jego opracowaniem
stali specjaliści z Centralnego Urzędu Planowania (wywodzący się głównie z PPS).
Reforma zakończyła się sukcesem – w 1947 r. wydajność rolnictwa wzrosła o 66% w
porównaniu z rokiem 1939. Popularna stała się wizja pracowników, którzy pracując w
ramach odbudowy kraju wyrabiali ponad 100% dziennej normy . O wyniku tych działań
mogą jednak świadczyć statystyki: w 1950 zanotowano wzrost rozwoju przemysłu
ciężkiego o 158%, rolnictwa o 50% oraz PKB o 112%. Wkrótce jednak CUP został
zlikwidowany, a kontrolę nad reformami przemysłowymi przejęli komuniści z Hilarym
Mincem na czele. Kolejny plan zwany sześcioletnim okazał się wielką klapą. W 1950 r.
wymieniono walutę z niezwykle wysoką prowizją na korzyść państwa. W związku z
wybuchem wojny w Korei wzrosły nakłady na przemysł zbrojeniowy. Odbiło się to
negatywnie na dochodach mieszkańców. Malał jednak odsetek analfabetów, walczono z
plagą alkoholizmu, a Polska weszła w etap wyżu demograficznego.

Legalnym utwierdzeniem przejęcia władzy komunistów skupionych w PZPR stała się
konstytucja uchwalona 22 lipca 1952 r. Rzeczpospolita przyjęła nową nazwę: Polska
Rzeczpospolita Ludowa (PRL). Wśród jej nowych regulacji warto wymienić:
- zniesienie urzędu prezydenta
- ukonstytuowanie nowego organu: Rady Państwa
- brak prawa rozwiązania Sejmu
- brak zapisu o możliwości wprowadzenia stanu wyjątkowego
- zapis, iż sądy stoją na straży ustroju PRL

Taki sposób ujęcia zagadnienia dotyczącego władzy państwowej gwarantował pełnie
władzy PZPR oraz zupełnie ograniczał możliwość podnoszenia zarzutu bezprawności
działań posłów. Z racji faktu, iż nie istniała wówczas skonsolidowana opozycja - całkowita
władza spoczywała na Komitecie Centralnym Zjednoczonej Partii Robotniczej.