1

Hanna Sroczyńska

Przygotowania Słowacji do wprowadzenia euro – aspekty ekonomiczne i

praktyczne oraz wnioski dla Polski

Główne tezy

• Wypełniając kryteria konwergencji, Słowacja wykazała się znacznym poziomem stabilności

gospodarczej. Niemniej jednak trzeba pamiętać, że konieczne będzie podejmowanie dalszych

działań w celu utrzymania korzystnej sytuacji ekonomicznej kraju.

• Przystąpienie Słowacji do strefy euro, w świetle obecnych perturbacji w gospodarce

światowej i niepewnej sytuacji na globalnych rynkach finansowych, wpłynie pozytywnie na

stabilność słowackiej gospodarki i jej postrzeganie przez inwestorów.

• Zakres praktycznych przygotowań do wprowadzenia euro jest bardzo szeroki i wymaga

rozłożenia procesu przygotowań na kilka lat. Przygotowania te dotyczą niezwykle istotnych

kwestii zarówno w okresie poprzedzającym akcesję do strefy euro, jak również po przyjęciu

wspólnej waluty, dlatego ważna jest efektywna współpraca wszystkich instytucji

zaangażowanych w proces wymiany walut.

• Prowadząc przygotowania do przyjęcia euro, Polska może czerpać z doświadczeń innych

państw obszaru wspólnej waluty. Użyteczne mogą okazać się szczególnie doświadczenia

nowych państw członkowskich, które w ostatnich latach dokonywały wymiany swoich walut

narodowych na euro. Trzeba jednak uwzględniać specyfikę poszczególnych państw przy

wyborze harmonogramu i rozwiązań dotyczących wprowadzenia euro.

1. Wstęp

Z 1 stycznia 2009 r. Słowacja przystąpi do strefy euro i będzie czwartym państwem, po Słowenii,

Cyprze i Malcie, z grupy 10 państw przyjętych do Unii Europejskiej (UE) w maju 2004 r., które

dokona wymiany waluty narodowej na euro. Po akcesji Słowacji do strefy euro, obszar wspólnej

waluty będzie obejmował 16 państw członkowskich UE. Przyjęcie przez Słowację wspólnej

2

waluty spowoduje wzrost liczby ludności strefy euro o 5,4 mln do ponad 325 mln obywateli.

Natomiast całkowite PKB strefy euro wzrośnie o 54,8 mld euro z obecnych 8919,2 mld euro

1

.

Ostateczną decyzję umożliwiającą wprowadzenie euro na Słowacji podjęła Rada Unii

Europejskiej 8 lipca 2008 r. Decyzja ta była poprzedzona oceną konwergencji gospodarczej i

prawnej Słowacji, która została przeprowadzona równolegle przez Komisję Europejską i

Europejski Bank Centralny (EBC) i została opublikowana przez obie instytucje w raportach o

konwergencji w maju 2008 r. Zarówno Komisja Europejska, jak i EBC oceniły, że Słowacja

spełniła wymagane kryteria konwergencji, jednocześnie wskazując na konieczność

podejmowania działań w celu uniknięcia wzrostu poziomu inflacji w przyszłości. Dało to

podstawę do poparcia (17 czerwca 2008 r.) przez Parlament Europejski przystąpienia Słowacji do

strefy euro oraz podjęcia przez Radę Europejską politycznej decyzji o akcesji Słowacji do strefy

euro na szczycie w dniach 19–20 czerwca 2008 r.

Obecnie Słowacja jest na etapie ostatnich przygotowań do wprowadzenia do obiegu euro i

wycofania waluty narodowej. Stoją więc przed nią wyzwania sprawnego dokonania tej operacji

oraz przygotowania obywateli, przedsiębiorców oraz administracji publicznej do wprowadzenia

nowego środka płatniczego. Jednym z najważniejszych aspektów przyjęcia euro jest

niedopuszczenie do zawyżania cen. W związku z tym zostały podjęte działania, takie jak:

podwójne podawanie cen, przyjęcie kodeksu etycznego, a po 1 stycznia 2009 r. monitoring cen,

które mają zapobiec nieuzasadnionym wzrostom cen.

Celem artykułu jest omówienie zbieżności ekonomicznej gospodarki słowackiej, która została

oceniona w raportach o konwergencji Komisji Europejskiej i EBC z maja 2008 r. Na podstawie

powyższych raportów w artykule dodatkowo zaprezentowano poziom konwergencji Polski w

świetle gospodarczych kryteriów z Maastricht. Przedstawienie sytuacji ekonomicznej w Polsce

wydaje się szczególnie uzasadnione w świetle jasno sformułowanych planów polskiego rządu

przyjęcia euro przez Polskę na początku 2012 r. Ponadto w artykule zostały przedstawione

wskaźniki makroekonomiczne odnoszące się do okresu po publikacji raportów o konwergencji

oraz prognozy gospodarcze dotyczące Słowacji i związane z tym wyzwania. Druga część pracy

1

Statistics Pocket Book, European Central Bank, October 2008.

3

została poświęcona omówieniu praktycznych aspektów wprowadzenie wspólnej waluty na

Słowacji, również w porównaniu do innych państw, które dokonywały wymiany walut

narodowych na euro w przeszłości. Pracę zamykają konkluzje, w tym również wnioski dla

Polski.

2. Sytuacja ekonomiczna Słowacji

Aby przyjąć walutę euro, Słowacja musiała spełnić kryteria konwergencji, zwane również

kryteriami z Maastricht, które zostały określone w art. 121 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę

Europejską. Kryteria konwergencji gospodarczej obejmują kryteria fiskalne odnoszące się do

deficytu sektora finansów publicznych i długu publicznego oraz kryteria monetarne, które

dotyczą stabilności cen, długoterminowych stóp procentowych, a także stabilności kursu

walutowego.

2.1. Deficyt budżetowy i dług publiczny

W momencie oceny pod kątem kryteriów konwergencji w maju 2008 r. Słowacja była objęta

decyzją Rady UE z 5 lipca 2004 r. w sprawie występowania nadmiernego deficytu

2

. Decyzja ta

została nałożona z powodu występowania w 2003 r. deficytu sektora instytucji rządowych i

samorządowych na Słowacji, przekraczającego wartość odniesienia. Deficyt ten nie był

wynikiem nadzwyczajnego zdarzenia pozostającego poza kontrolą władz słowackich ani

istotnego pogorszenia koniunktury.

Od 2002 r. następował wyraźny spadek deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych

w Słowacji, a w 2007 r., który był rokiem referencyjnym dla kryteriów fiskalnych, osiągnął on

wysokość 2,2% PKB, przy wartości referencyjnej wynoszącej 3% PKB. Dług publiczny również

znalazł się poniżej wartości referencyjnej 60% PKB i wyniósł w 2007 r. 29,4% PKB. Dla

porównania w Polsce w roku referencyjnym 2007 wskaźniki deficytu budżetowego i długu

2

Decyzja nr 2005/182/WE, Dz.Urz.UE 2005 L 062, s. 16–17.

4

publicznego wynosiły odpowiednio 2,0% PKB i 45,2% PKB

3

. Podobnie jak Słowacja Polska

była również objęta procedurą występowania nadmiernego deficytu

4

.

Prognozy dotyczące sytuacji finansów publicznych na Słowacji na 2008 r. mówiły o dalszym

spadku zarówno deficytu budżetowego, jak i długu publicznego do wartości odpowiednio 2,0%

PKB i 29,2% PKB i nieznacznym ich wzroście w 2009 r. do wartości 2,3% PKB i 29,7% PKB

5

.

W związku z tym Komisja Europejska uznała, że nadmierny deficyt budżetowy na Słowacji

został zredukowany w sposób wiarygodny i trwały do wielkości poniżej 3% PKB. Mając to

uwadze, Komisja Europejska rekomendowała Radzie UE uchylenie decyzji o występowaniu

nadmiernego deficytu na Słowacji. W swoim raporcie o konwergencji z maja 2008 r. Komisja

Europejska uznała, że Słowacja spełni kryterium stabilnej sytuacji finansów publicznych, jeśli

Rada UE uchyli tę decyzję. Rada UE uchyliła decyzję o występowaniu nadmiernego deficytu na

Słowacji 3 czerwca 2008 r.

6

, co było koniecznym warunkiem wstępnym do wprowadzenia euro

w tym kraju 1 stycznia 2009 r.

2.2. Stabilność cen

Podczas okresu referencyjnego dla kryterium stabilności cen, od kwietnia 2007 r. do marca 2008

r., dwunastomiesięczny wskaźnik inflacji HICP (Harmonised Index of Consumer Prices) dla

Słowacji wynosił 2,2% i był poniżej wielkości referencyjnej równej 3,2%

7

. Na tej podstawie

Komisja Europejska oceniła pozytywnie stopień wypełnienia przez Słowację kryterium

stabilności cen, podkreślające jednak konieczność podjęcia działań zmniejszających zagrożenia

inflacyjne. W tym samym czasie w Polsce inflacja HICP miała wysokość 3,2%. W związku z

prognozami wzrostu tej wartości Komisja Europejska uznała w swoim raporcie o konwergencji z

maja 2008 r., że Polska nie spełnia kryterium stabilności cen.

3

Convergence report 2008 (prepared in accordance with Article 122(2) of the Treaty), Commission of the European

Communities, Brussels, 7.5.2008, COM(2008) 248 final.

4

Rada UE zakończyła procedurę dotyczącą nadmiernego deficytu w Polsce 8 lipca 2008 r.

5

Economic Forecast, Spring 2008, European Commission, Directorate-General for Economic and Financial Affairs,

s. 107.

6

Council closes excessive deficit procedures for Czech Republic, Italy, Portugal and Slovakia, Council of the

European Union, Luxembourg, 3 June 2008, 10127/08 (Presse 158).

7

Wartość referencyjna dla kryterium stabilności cen jest liczona poprzez dodanie 1,5 punktu procentowego do

średniej inflacji z trzech państw członkowskich UE o najniższym jej poziomie.

5

Analiza danych historycznych dla Słowacji pokazuje, że inflacja w tym kraju była na zmiennym,

czasami także wysokim poziomie, na skutek wpływu czynników zewnętrznych oraz

dostosowania w cenach regulowanych i podatkach pośrednich. Najniższy roczny poziom

wskaźnika HICP, wynoszący 1,2%, odnotowano latem 2007 r. Sytuacja ta była

odzwierciedleniem silnego kursu korony i niskiego wzrostu regulowanych cen energii i paliw. W

następnych miesiącach inflacja rosła, głównie na skutek wstrząsów w gospodarce światowej,

które miały wpływ na ceny paliw i żywności, oraz wzrostu cen w sektorze nieregulowanych

usług. W pierwszym kwartale 2008 r. wskaźnik HICP wyniósł na Słowacji 3,4% i przez kolejne

miesiące systematycznie rósł, osiągając poziom 4,4% w sierpniu 2008 r.

8

EBC w swoim raporcie o konwergencji z maja 2008 r. wyraził obawy dotyczące możliwości

utrzymania na Słowacji niskiej inflacji, zaznaczając, że jej poziom był tymczasowo zmniejszany

przez aprecjację kursu korony. Na podstawie badań ekonometrycznych ocenia się bowiem, że

aprecjacja kursu walutowego korony mogła przyczynić się do obniżenia średniej inflacji w

Słowacji w 2007 r. o więcej niż 1 punkt procentowy

9

. Po wprowadzeniu euro, gdy na ceny nie

będzie już oddziaływał trend umacniania się waluty krajowej, presja inflacyjna może rosnąć.

Ponadto EBC określił inne czynniki, które mogą mieć wpływ na wzrost poziomu inflacji w

Słowacji. Do czynników tych zaliczył zacieśnianie się sytuacji na rynku pracy, ostatnie wzrosty

światowych cen energii, czy też proces nadrabiania zaległości przez gospodarkę Słowacji w

nadchodzących latach. Zarówno Komisja Europejska, jak i EBC wskazali na środki, które

powinny zostać podjęte w celu utrzymania niskiego poziomu inflacji, m.in. dyscyplina płac,

konsolidacja fiskalna i wspieranie konkurencji na rynkach produktu i dalsza liberalizacja

gospodarki. W kontekście obaw związanych w rosnącą presją inflacyjną na Słowacji należy

zwrócić uwagę na sytuację Słowenii, która jako pierwsze nowe państwo członkowskie UE

przystąpiła do strefy euro 1 stycznia 2007 r. Obecnie wskaźnik inflacji HICP w Słowenii jest

najwyższy wśród wszystkich państw strefy euro i od początku 2008 r. kształtuje się na poziomie

ponad 6%.

8

Statistics Pocket Book..., s. 37.

9

H. Cygan, A. Jevčák, P. Pradelle, P. Žáková P., Exchange rate pass-through to inflation in Slovakia, European

Commission’s Directorate-General for Economic and Financial Affairs, „ECFIN Country Focus”, Volume 5, Issue 8,
12.09.2008, s. 5.

6

2.3. Długoterminowe stopy procentowe

Od czasu przystąpienia Słowacji do UE średnie długoterminowe stopy procentowe w tym kraju

były poniżej wartości referencyjnej

10

, a w okresie referencyjnym od kwietnia 2007 r. do marca

2008 r. wynosiły 4,5%, również poniżej wartości referencyjnej dla tego okresu wynoszącej 6,5%.

Dla porównania w Polsce średnie długoterminowe stopy procentowe w powyższym okresie

referencyjnym były także poniżej wartości referencyjnej i wynosiły 5,7%

11

.

Podczas okresu referencyjnego długoterminowe stopy procentowe na Słowacji wykazywały w

zasadzie taką samą dynamikę, jak odpowiadające im długoterminowe stopy procentowe w strefie

euro

12

. Różnica w stosunku do porównywalnych stóp na obszarze euro zmniejszała się szybko od

2002 r., a w kwietniu 2007 r. praktycznie nie była widoczna. U podstaw tego trendu leżały

zmniejszająca się premia za ryzyko (country-risk premia) związana z konsolidacja finansową,

daleko idącymi reformami strukturalnymi w latach 2002–2005, a w późniejszym okresie także z

korzystnymi perspektywami inflacyjnymi. Od połowy 2007 r. pojawiła się dodatnia różnica o

wartości około 30 punktów bazowych, która obrazuje niewielki spadek długoterminowych stóp

procentowych w strefie euro. W okresie od kwietnia 2008 r., czyli po okresie referencyjnym

przyjętym w ostatnich raportach o konwergencji Komisji Europejskiej i EBC, długoterminowe

stopy procentowe na Słowacji systematycznie rosły, osiągając najwyższą wartość 5,06% w lipcu

2008 r. i 4,95% w sierpniu 2008 r.

13

.

2.4. Stabilność kursu walutowego

Słowacka korona została włączona do mechanizmu kursowego ERM II (Exchange Rate

Mechanizm) 28 listopada 2005 r. i uczestniczyła w nim przez okres dłuższy niż wymagane dwa

lata. Kurs centralny został ustalony na 1 euro = 38,4550 koron słowackich przy standardowym

paśmie wahań +/- 15%

14

. Będąc w ERM II, słowacka korona wykazywała, występujący już

10

Wartość referencyjna dla kryterium długoterminowych stóp procentowych jest liczona poprzez dodanie 2,0

punktów procentowych do średniej długoterminowej stopy procentowej z trzech państw członkowskich UE o
najniższym poziomie inflacji.

11

Convergence report 2008 (prepared in accordance with Article 122(2) of the Treaty)...

12

Raport o konwergencji, Europejski Bank Centralny, maj 2008, s. 58.

13

Statistics Pocket Book..., s. 47.

14

Communique, European Union, Brussels, 25 November 2005,

http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication6148_en.pdf.

7

wcześniej, trend do aprecjacji. Trend ten załamał się tymczasowo w drugim kwartale 2006 r. z

powodu niepewności odnośnie do przyszłości polityki fiskalnej po wyborach oraz ogólnej presji

na waluty środkowoeuropejskie. Następnie nastąpiła silna aprecjacja korony słowackiej w okresie

lipiec 2006 r. – marzec 2007 r. Z tego względu podjęto decyzję o rewaluacji parytetu centralnego

o 8,5% z dniem 19 marca 2007 r., co doprowadziło do zmiany kursu centralnego na 1 euro =

35,4424 koron słowackich. Standardowe pasmo wahań zostało zachowane

15

. Zgodnie z oceną

zawartą w raportach o konwergencji kurs korony słowackiej ulegał stopniowej aprecjacji w

stosunku do euro, jednak mieścił się w dozwolonym paśmie wahań. Kolejna rewaluacja – o

17,6472% została dokonana 29 maja 2008 r., czyli już po przedstawieniu raportów o

konwergencji Komisji Europejskiej i EBC. Nowy kurs centralny został ustalony na 1 euro =

30,1260 koron słowackich, przy utrzymaniu standardowego przedziału wahań

16

. W związku z

przeprowadzeniem ostatniej rewaluacji korony słowackiej, posłowie Parlamentu Europejskiego,

Werner Langen (CDU) i Alexander Radwan (CSU) wyrazili opinię, że Słowacja powinna

odłożyć planowane wprowadzenie wspólnej waluty, gdyż ich zdaniem naruszyła ona warunki

przyjęcia do strefy euro

17

.

Ostatecznie, kurs wymiany korony na euro został ustalony na poziomie określonym podczas

ostatniej rewaluacji z maja 2008 r. i przyjęty decyzją Rady UE podczas posiedzenia 8 lipca 2008

r. Słowacka korona opuści ERM II z chwilą przystąpienia kraju do strefy euro 1 stycznia 2009 r.

Komisja Europejska uznała, w raporcie o konwergencji z maja 2008 r., że Polska nie spełnia

kryterium stabilności kursu walutowego. Polski złoty nie należy do systemu ERM II. Zgodnie z

harmonogramem wprowadzania euro, przyjętym przez polski rząd 28 października 2008 r.,

włączenie polskiej waluty do tego mechanizmu ma nastąpić w pierwszej połowie 2009 r. Według

oceny Komisji Europejskiej polska waluta narodowa umocniła się w stosunku do euro podczas

dwuletniego okresu referencyjnego o prawie 13%

18

.

15

Communique, European Union, Brussels, 16 March 2007,

http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication6059_en.pdf.

16

Communique, European Union, Brussels, 28 May 2008,

http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication12651_en.pdf.

17

Ch. Garach, Slovakia's 2009 accession too early, say MEPs, „Europolitics”, 2 June 2008.

18

Convergence report 2008 (prepared in accordance with Article 122(2) of the Treaty)..., s. 22.

8

Poniższa tabela przedstawia poziom konwergencji gospodarczej Słowacji oraz Polski wraz z

wartościami referencyjnymi dla poszczególnych ekonomicznych kryteriów zbieżności, z

wyłączeniem kryterium stabilności kursu walutowego. Podsumowując, Słowacja spełniła

wszystkie monetarne kryteria zbieżności oraz osiągnęła wartość deficytu budżetowego i długu

publicznego poniżej odpowiednich wartości referencyjnych. Pozwoliło to Komisji Europejskiej

rekomendować Radzie uchylenie decyzji o istnieniu nadmiernego deficytu na Słowacji, co było

niezbędnym warunkiem do wprowadzenia euro w tym kraju. Z kolei według oceny Komisji

Europejskiej przedstawionej w raporcie o konwergencji z maja 2008 r. Polska spełniła jedynie

kryterium długoterminowych stóp procentowych.

Tabela 1. Wskaźniki konwergencji gospodarczej dla Słowacji i Polski – wg oceny z maja

2008 r.

(z wyłączeniem kryterium stabilności kursu walutowego)

Deficyt / nadwyżka

instytucji

rządowych i

samorządowych

2007

(jako % PKB)

Dług publiczny

instytucji

rządowych i

samorządowych

2007

(jako % PKB)

Inflacja HICP

kwiecień 2007-

marzec 2008

(średnioroczna

zmiana w %)

Długoterminowe

stopy procentowe

kwiecień 2007-

marzec 2008

(wartość średnioroczna w

%)

Słowacja -2,2 29,4 2,2 4,5
Polska -2,0 45,2

3,2

5,7

Wartość
referencyjna

-3,0

60,0

3,2

6,5

Źródło: Convergence report 2008 (prepared in accordance with Article 122(2) of the Treaty), Commission of the
European Communities, Brussels, 7.5.2008, COM(2008) 248 final.

Przystępując do strefy euro, Słowacja stanie się bardziej wiarygodnym miejscem do

inwestowania niż pozostałe kraje w regionie Europy Środkowej i Wschodniej. Już obecnie, w

sytuacji międzynarodowego kryzysu gospodarczego i finansowego, słowacka giełda notuje

mniejsze spadki niż giełda w Warszawie – słowacki indeks SAX od 15 września obniżył się o

6,3%, podczas gdy w tym samym okresie indeks WIG spadł o ponad 30%

19

. Państwa

członkowskie UE, które obecnie nie należą do strefy euro, zaczynają wyrażać coraz większe

poparcie dla idei wprowadzenia wspólnej waluty. W Szwecji obecne badania wskazują na 47%

poparcie dla przyjęcia euro. Podczas gdy w referendum w 2003 r. wynosiło ono 42%. Z kolei w

Danii, która obok Wielkiej Brytanii ma prawo wyboru, czy chce uczestniczyć w strefie euro –

19

P. Czuryło, Euro pomogło Słowacji, „Rzeczpospolita”, 25.10.2008 r.

9

tzw. klauzula opt-out, pojawiły się głosy o kosztach związanych z pozostawaniem poza obszarem

wspólnej waluty, gdy w ciągu ostatniego miesiąca dwukrotnie podnoszono stopy procentowe w

obronie kursu korony

20

.

3. Praktyczne aspekty wprowadzenia euro w Słowacji

Krajowy plan wprowadzenia euro na Słowacji (National Plan for the Introduction of the Euro)

został przygotowany wspólnie przez słowacki bank centralny (Národná Banka Slovenska) i

Ministerstwo Finansów. Przyjęcie tego planu przez Rząd Republiki Słowacji miało miejsce w

lipcu 2005 r. Plan określał ogólne ramy praktycznych przygotowań do wymiany oraz

przedstawiał zadania administracji publicznej i różnych sektorów gospodarki w tym zakresie.

Dwukrotnie dokonano aktualizacji tego planu – w marcu 2007 r. i w kwietniu 2008 r.

Organem kontrolującym wypełnianie założeń krajowego planu wprowadzenia euro i stojącym na

czele przygotowań do wymiany waluty narodowej na euro jest Krajowy Komitet Koordynujący,

któremu przewodniczy minister finansów, a współprzewodniczy prezes banku centralnego

Słowacji

21

. Dodatkowo działa pięć komitetów roboczych, które są odpowiedzialne za aspekty

techniczne przygotowań do wprowadzenia euro

22

. Ponadto rząd słowacki powołał pełnomocnika

rządu ds. wprowadzenia euro, który jest odpowiedzialny za bieżącą koordynację przygotowań do

przyjęcia wspólnej waluty.

Przygotowania organów administracji publicznej do wprowadzenia euro są kierowane przez

komitet roboczy ds. sektora instytucji rz

ądowych i samorządowych. Z badania dotyczącego

przygotowania administracji publicznej do wprowadzenia euro wynika, że w czerwcu 2008 r.

80% organów administracji wszystkich szczebli dysponowało listą systemów IT wymagających

20

Single currency gains appeal for outsiders, „Financial Times”, 29.10.2008 r.

21

National Euro Changeover Plan for the Slovak Republic, June 2005, s. 7.

22

Komitety odpowiedzialne za przygotowania do wprowadzenia euro od strony technicznej to: komitet roboczy ds.

banków i sektora finansowego, komitet roboczy ds. sektora instytucji rządowych i samorządowych, komitet roboczy
ds. sektora niefinansowego i ochrony konsumentów, komitet roboczy ds. legislacji, komitet roboczy ds. komunikacji.
Początkowo utworzono również komitet roboczy ds. technologii informatycznej i statystyki, ale został on połączony
z komitetem roboczym ds. sektora instytucji rządowych i samorządowych.

10

adaptacji, jednak tylko 18% z nich przeprowadziło testy nowych, skonwertowanych systemów

23

.

Poszczególne instytucje posiadają własne strategie szkolenia kadry. Zwraca się jednak uwagę, że

konieczne są dalsze, praktyczne szkolenia urzędników mających do czynienia z gotówką i/lub

mających bezpośredni kontakt z obywatelami. Koszty przygotowania wymiany zostały

uwzględnione w budżetach na lata 2008–2009, a obecny budżet państwa jest przygotowywany w

koronie słowackiej i zostanie przeliczony na euro.

W przypadku przedsiębiorstw, instytucjami odpowiedzialnymi za nadzorowanie i wspieranie ich

w przygotowaniach do wymiany są Ministerstwo Gospodarki i Krajowa Agencja ds. Rozwoju

Małych i Średnich Przedsiębiorstw. Druga z wymienionych instytucji zajmuje się przede

wszystkim budowaniem zasobów w zakresie doradztwa na poziomie regionalnym,

organizowaniem seminariów dla przedsiębiorców i zaopatrywaniem ich w materiały

informacyjne. Badania Komisji Europejskiej przeprowadzone w czerwcu 2008 r. pokazały, że

80% słowackich firm już wtedy rozpoczęło przygotowania do wymiany korony na euro, a prawie

90% przedsiębiorców czuło się bardzo dobrze lub raczej dobrze poinformowanych o

wprowadzeniu euro. 67% przedsiębiorców określiło niezbędne dostosowania systemów

informatycznych, 65% poinformowało pracowników o planowanych zmianach i prawie połowa

zidentyfikowała inne obszary swojej działalności, na które będzie miało wpływ wprowadzenie

euro

24

.

Za wprowadzenie do obiegu euro i wycofywanie korony odpowiedzialny jest bank centralny

Słowacji. Zamówił on 188 milionów banknotów euro i 500 milionów monet euro ze słowacką

stroną narodową. Dla porównania, w przypadku Polski szacunki mówią, że zapotrzebowanie na

monety euro będzie wynosić 2,5 mld

25

. Banknoty euro wprowadzone do obiegu w Słowacji

zostaną pożyczone z austriackiego banku centralnego, a monety będą wybijane w mennicy

Słowacji w Kremnicy. Mennica posiada już doświadczenie w produkcji dużej liczby monet na

zamówienia zagranicznych klientów, dlatego też nie powinny wystąpić problemy w produkcji

23

Seventh report on the practical preparations for the future enlargement of the euro area, Commission of the

European Communities, COM(2008) 480 final, s. 3.

24

Seventh report on the practical preparations for the future enlargement of the euro area..., s. 9.

25

A. Kalinowska, Przygotowania do emisji monet euro w Unii Europejskiej i w Polsce, „Wspólnoty Europejskie”

2000, nr 9 (109), s. 62.

11

monet euro na potrzeby Słowacji. Kolejnym ważnym punktem przygotowań do wprowadzenia

euro jest kwestia zaopatrywania pierwotnego (fronloading). Zaopatrywanie banków

komercyjnych działających na Słowacji w gotówkę euro rozpoczęło się w październiku 2008 r.

Bank centralny Słowacji podpisał umowy na zaopatrywanie w euro z 16 bankami komercyjnymi,

jednak większość banknotów i monet euro, odpowiednio 81,5% i 75%, zostanie dostarczonych

do trzech największych banków działających w kraju. W przypadku przedsiębiorców słowackich,

niewielka ich ilość, około 16% firm obracających gotówką, wykazało zainteresowanie wstępnym

zaopatrywaniem w walutę euro. W okresie listopad–grudzień 2008 r. planowane jest tzw. wtórne

zaopatrzenie w gotówkę euro (sub-frontloading) sektora detalicznego przez banki komercyjne.

Uaktualniony w kwietniu 2008 r. plan wprowadzenia euro przewiduje produkcję mini zestawów

(mini-kits), z których każdy będzie się składał z 38 monet euro o wartości 500 koron słowackich.

Przed 1 stycznia 2009 r. obywatele będą mogli zakupić te zestawy w bankach i oddziałach

poczty

26

.

Przystąpienie Słowacji do strefy euro odbędzie się według scenariuszu „big bang”. Oznacza to,

że euro zostanie wprowadzone do obiegu gotówkowego i bezgotówkowego jednocześnie, bez

okresu przejściowego. Pozwoli to na usprawnienie procesu wymiany walut i zminimalizowanie

jego kosztów. Również w Słowenii, na Cyprze i Malcie przejście z walut narodowych na euro

odbywało się według tego scenariusza. Natomiast w pierwszych 12 państwach członkowskich

strefy euro wspólna waluta była wprowadzana wg tzw. scenariusza madryckiego

27

. W państwach

tych, ze względu na dużą skalę całego przedsięwzięcia, wspólna waluta była używana w okresie

przejściowym, od początku 1999 r. (w przypadku Grecji od początku 2001 r.) do końca 2001 r.,

wyłącznie w obrocie bezgotówkowym, a dopiero od początku 2002 r. w obrocie gotówkowym.

Wraz z wprowadzeniem euro na Słowacji rozpocznie się okres podwójnego obiegu korony

słowackiej i euro, podczas którego na terytorium Słowacji będzie można dokonywać płatności w

obu tych walutach. W czasie trwania okresu podwójnego obiegu podstawowymi kanałami

wprowadzenia euro będą bankomaty, które od 1 stycznia 2009 r. (od 2:00 godziny) mają

26

National Euro Changeover Plan for the Slovak Republic, Ministerstvo Financií Slovenskej Republiky, Národná

Banka Slovenska, Update April 2008, s. 18.

27

Szczegółowy harmonogram realizacji UGiW został przyjęty przez Radę Europejską w grudniu 1995 r. w

Madrycie.

12

wydawać tylko banknoty euro, a także sektor detaliczny, gdyż zgodnie z tzw. ustawą ramową

(umbrella law) reszta w sklepach powinna być wydawana tylko we wspólnej walucie

28

. Ponadto

bardzo istotną rolę będzie odgrywał sektor bankowy. Banki będą miały wydłużone godziny

pracy, a 1 stycznia i w weekend 3–4 stycznia 2009 r. w bankach będzie można dokonywać

wymiany gotówkowej. Podczas okresu podwójnego obiegu wymiana walut nie będzie podlegała

żadnym ograniczeniom ilościowym oraz będzie dokonywana bezpłatnie. Równocześnie monety i

waluty korony słowackiej będą stopniowo wycofywane z obiegu. Według raportu Komisji

Europejskiej z obiegu zostanie wycofanych około 165 milionów banknotów korony słowackiej i

425 milionów monet. Banknoty będą przechowywane i następnie niszczone w pomieszczeniach

banku centralnego. Okres podwójnego obiegu na Słowacji będzie trwał do 16 stycznia 2009 r.

29

.

Podobnie krótkie okresy podwójnego obiegu przyjęto w Słowenii w 2007 r. (14 dni) oraz na

Cyprze i Malcie w roku 2008 (1 miesiąc). W przypadku pierwszych dwunastu państw

członkowskich strefy euro okres podwójnego obiegu walut narodowych i euro trwał

maksymalnie do końca lutego 2002 r., czyli krócej niż początkowo zakładane 6 miesięcy

30

.

Po zakończeniu okresu podwójnego obiegu korona przestanie być prawnym środkiem płatniczym

na terytorium Słowacji. Będzie istniała możliwość wymiany tej waluty na euro w banku

centralnym Słowacji oraz bankach komercyjnych. W tych ostatnich wymiana monet słowackiej

korony na euro będzie możliwa do 30 czerwca 2009 r., a banknotów do 31 grudnia 2009 r., z tym

że po 19 stycznia 2009 r. banki będą mogły pobierać opłaty za wymianę ponad 100 monet lub

banknotów. Natomiast w banku centralnym Słowacji będzie można wymieniać monety korony

słowackiej na euro do końca 2013 r., a banknoty bezterminowo

31

.

W kontekście wprowadzenia euro niezwykle istotne jest podjęcie działań mających na celu

zapobieganie wzrostowi cen. Jednym z takich działań jest obowiązek podwójnego podawania

cen, co pozwoli przygotować społeczeństwo do wymiany waluty narodowej na euro. Zasady

28

Sprzedawcy mają prawo odmówić przyjęcia płatności w koronach słowackich w przypadku, gdy nominalna

wartość banknotów i monet ponad czterokrotnie przekracza kwotę do zapłaty.

29

National Euro Changeover Plan for the Slovak Republic, Ministerstvo Financií Slovenskej Republiky, Národná

Banka Slovenska, Update April 2008, s. 10.

30

Oręziak L., Euro nowy pieniądz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 53.

31

Komisja Europejska, http://ec.europa.eu/economy_finance/the_euro/your_country_euro9157_en.htm

13

podwójnego podawania cen zostały określone przez słowacki rząd w marcu 2008 r.

32

. Podwójne

podawanie cen w koronach słowackich i euro jest obowiązkowe od sierpnia 2008 r. i zakończy

się z 31 grudnia 2009 r. Później słowaccy przedsiębiorcy mogą dobrowolnie kontynuować

podawanie cen w obu walutach przez następne 6 miesięcy

33

. Ponadto ceny będą na bieżąco

monitorowane. Instytucją odpowiedzialną za te działania będzie Słowacka Inspekcja Handlu.

Posiada ona kompetencje do wydawania ostrzeżeń i nakładania kar pieniężnych w wysokości do

60 tys. euro w przypadku osoby prawnej i 3 tys. euro dla osoby fizycznej bezpośrednio

odpowiedzialnej za nadużycie. Słowacki Urząd Statystyczny również zajmuje się statystycznym

monitorowaniem cen, a ponadto bada społeczne postrzeganie inflacji. Jest to o tyle istotne, że

inflacja postrzegana może oddziaływać na oczekiwania inflacyjne, a przez to na inflację

rzeczywistą

34

. Ponadto pełnomocnik rządu ds. wprowadzenia euro razem ze Słowackim

Stowarzyszeniem Przedsiębiorców rozpoczęli projekt „kodeksu etycznego”, którego

sygnatariusze są zobowiązani do przestrzegania reguł wprowadzenia euro i niewykorzystywania

procesu wymiany w celu osiągnięcia zysku. Pod powyższym projektem podpisało się około 1000

przedstawicieli władz miejskich, administracji regionalnej oraz innych uczestników rynku

35

.

4. Wnioski

Aby uzyskać członkostwo w strefie euro, Słowacja musiała spełnić m.in. kryteria zbieżności

gospodarczej. Według oceny Komisji Europejskiej i EBC Słowacja spełniła wszystkie wymagane

warunki przyjęcia euro. Zwrócono wprawdzie uwagę na niebezpieczeństwo wzrostu inflacji na

Słowacji w przyszłości, jednak ostatecznie nie zaostrzono kryterium stabilności cen i w obu

raportach znalazła się pozytywna ocena konwergencji ekonomicznej Słowacji. W tym

kontekście, akcesja Słowacji do strefy euro jest dobrym sygnałem dla Polski, która zamierza

podjąć działania mające na celu przyjęcie euro na początku 2012 r. Trzeba jednak podkreślić, że

rosnąca presja inflacyjna może mieć negatywne skutki dla dalszego rozwoju gospodarczego kraju

32

Decree of the Ministry of Economy of the Slovak Republic of 12 March 2008 concerning the details of dual display

with regard to consumer protection, Zbierka zákonov č. 97/2008.

33

National Euro Changeover Plan for the Slovak Republic, op. cit. s. 46.

34

T. Ciszak, A. Górska, S. Jakubiec, M. Siemaszko, Pierwsze doświadczenia Słowenii związane z zamianą tolara na

euro, „Materiały i Studia” nr 224, NBP, Warszawa, styczeń 2008 r., s. 13.

35

Code of Ethics for the Euro Changeover, http://www.euromena.sk/code-of-ethics-for-the-euro-changeover/9610s.

14

i Słowacja powinna mieć na uwadze rekomendacje Komisji Europejskiej i EBC, dotyczące

utrzymania stabilności cen. Również w perspektywie członkostwa Polski w strefie euro należy

pamiętać o konieczności uzyskania trwałego poziomu niskiej inflacji.

Jednym z najważniejszych wyzwań stojących obecnie przed Słowacją w związku z wymianą

walut jest niedopuszczenie do zawyżania cen. Z tego powodu istotne jest, aby działania takie jak

monitoring cen były przeprowadzane sprawie i objęły swoim zasięgiem jak największą liczbę

punktów sprzedaży i instytucji mających bezpośredni wpływ na podawanie cen w nowej walucie.

Doświadczenia Słowacji i obecnych państw strefy euro w zakresie działań przygotowawczych do

wymiany walut mogą okazać się niezwykle cenne dla Polski. Jest to szczególnie ważne w

kontekście przyjęcia przez polski rząd, 28 października 2008 r., mapy drogowej wprowadzenia

euro w Polsce. Dokument ten przedstawia czteroletni harmonogram wprowadzenia wspólnej

waluty, począwszy od listopada 2008 r., kiedy ma zostać powołany pełnomocnik ds. euro, a

skończywszy na okresie podwójnego obiegu waluty narodowej i euro po wprowadzeniu tego

drugiego w 2012 r. W ramach tego planu przewidziane jest stworzenie narodowego planu

wprowadzenia euro na początku 2009 r. Dzięki temu instytucje zaangażowane w proces wymiany

walut będą mogły się do niego odpowiednio przygotować. Konieczne będzie także zapewnienie

efektywnej współpracy pomiędzy tymi instytucjami, w szczególności między bankiem

centralnym a ministerstwem finansów, ale także z innymi organami administracji publicznej i

organizacjami pozarządowymi. Czerpanie z doświadczeń innych państw w kwestii tworzenia

planu wprowadzenia euro i ram współpracy pomiędzy instytucjami odpowiedzialnymi za jego

realizację może okazać się bardzo pomocne.

Ponadto Polska będzie musiała podjąć decyzję o przyjęciu scenariusza wprowadzenia euro,

uwzględniając przy tym wielkość polskiego rynku i występujące na nim uwarunkowania.

Państwa, które początkowo tworzyły strefę euro, wprowadzały euro wg tzw. „scenariusza

madryckiego”, z zachowaniem okresu przejściowego. Natomiast Słowacja, Słowenia, Cypr i

Malta przyjęły scenariusz „big bang”, przy czym trzeba pamiętać, że są to państwa znacznie

mniejsze od Polski. Podobnie, niezbędne będzie uwzględnienie specyfiki Polski przy organizacji

kwestii logistycznych, takich jak produkcja monet euro z polską stroną narodową, wcześniejsze

zaopatrywanie polskich podmiotów w euro, określenie warunków wprowadzania do obiegu euro

15

i wycofywania złotówki bądź wyznaczenie długości okresu podwójnego obiegu waluty

narodowej i euro.

Podsumowując, rozwiązania instytucjonalne oraz organizacyjne przyjęte przez Polskę w związku

z planowaną akcesją do strefy euro będą w dużym stopniu determinowane przez czynniki

krajowe. Niemniej jednak bogate doświadczenie obecnych 15 państw tworzących obszar euro

oraz Słowacji z pewnością dostarczy cennych wskazówek i rozwiązań, które będą mogły być

przeniesione na polski grunt. Trzeba również pamiętać, że oprócz wspomnianych kwestii

ekonomicznych i praktycznych, Polska, podobnie jak Słowacja i obecne państwa strefy euro,

będzie musiała przeprowadzić zmiany w prawie krajowym w związku z przyjęciem euro.

Procedury legislacyjne będą dotyczyły zmiany konstytucji, a także poszczególnych ustaw oraz

uchwalania nowych aktów prawnych np. ustawy ramowej.

Bibliografia

Publikacje książkowe

Oręziak L., Euro nowy pieniądz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004

Artykuły i opracowania

Ciszak T., Górska A., Jakubiec S., Siemaszko M., Pierwsze doświadczenia Słowenii związane z

zamianą tolara na euro, „Materiały i Studia” nr 224, NBP, Warszawa, styczeń 2008

Code of Ethics for the Euro Changeover, http://www.euromena.sk/code-of-ethics-for-the-euro-

changeover/9610s

Council closes excessive deficit procedures for Czech Republic, Italy, Portugal and Slovakia,

Council of the European Union, Luxembourg, 3 June 2008, 10127/08 (Presse 158)

Cygan H., Jevčák A., Pradelle P., Žáková P., Exchange rate pass-through to inflation in Slovakia,

European Commission’s Directorate-General for Economic and Financial Affairs, „ECFIN

Country Focus”, Volume 5, Issue 8, 12.09.2008

Czuryło P., Euro pomogło Słowacji, „Rzeczpospolita”, 25.10.2008

16

Economic Forecast, Spring 2008, European Commission, Directorate-General for Economic and

Financial Affairs

Garach Ch., Slovakia's 2009 accession too early, say MEPs, „Europolitics”, 2 June 2008

Kalinowska A. Przygotowania do emisji monet euro w Unii Europejskiej i w Polsce, „Wspólnoty

Europejskie” 2000, nr 9 (109)

Komisja Europejska, http://ec.europa.eu/economy_finance/the_euro/your_country_

euro9157_en.htm

Statistics Pocket Book, European Central Bank, October 2008

Single currency gains appeal for outsiders, „Financial Times”, 29.10.2008

Akty prawne

Decyzja nr 2005/182/WE, Dz.Urz. UE 2005 L 062, s. 16–17

Decree of the Ministry of Economy of the Slovak Republic of 12 March 2008 concerning the

details of dual display with regard to consumer protection, Zbierka z Zákonov

č. 97/2008

Convergence report 2008 (prepared in accordance with Article 122(2) of the Treaty),

Commission of the European Communities, Brussels, 7.5.2008, COM(2008) 248 final

National Euro Changeover Plan for the Slovak Republic, June 2005

National Euro Changeover Plan for the Slovak Republic, Ministerstvo Financií Slovenskej

Republiky, Národná Banka Slovenska, Update April 2008

Raport o konwergencji, Europejski Bank Centralny, maj 2008

Seventh report on the practical preparations for the future enlargement of the euro area,

Commission of the European Communities, COM(2008) 480 final