ZAKRES MATERIAŁU DO I KOLOKWIUM Z FARMAKOGNOZJI (2011-2012)

I. Substancje i przetwory roślinne.

Definicje

1. Substancja Roślinna – Głównie całe, podzielone na części lub pocięte

rośliny, części roślin, glony, grzyby, porosty, nieprzetworzone,

zazwyczaj suszone lub świeże, niektóre wydzieliny, Substancje roślinne

są szczegółowo definiowane przez użytą cześć rośliny i nazwę

botaniczną rośliny.

2. Przetwór Roślinny – Otrzymany przez poddanie substancji roślinnej

procesom : Ekstrakcji, destylacji, wyciskaniu, frakcjonowaniu,

oczyszczaniu, zagęszczaniu lub fermentacji. Przetwory: sproszkowane

subst. Roślinne, wyciągi, nalewki, olejki, wyciśnięte soki.

3. Produkt Roślinny leczniczy – produkt leczniczy zaw. W składzie jedną

lub więcej subst. Roślinnych jako składnik czynny.

Podział

1. Organograficzny (Kwiat, owoc, korzeń…)

2. Chemiczny (główne związki czynne – surowiec śluzowy, olejkowy,

flawonoidowy…)

3. Farmakologiczny (kierunek działania – surowiec o działaniu

nasercowym, żołądkowym, żółciopędnym… )

4. Pochodzenie (Pochodzenia Ludzkiego, Poch. Roślinnego, Poch.

Zwierzęcego, Poch. Chemicznego)

Źródła pozyskiwania

1. Zbiór ze stanu naturalnego

2. Uprawy

3. Hodowle tkankowe i inżynieria genetyczna (Bakterie)

Sposoby stabilizacji i przechowywania substancji i przetworów roślinnych. Cel-

uniemożliwienie rozwoju mikroorganizmów, normalizacja aktywności.

1. Ogrzanie – 60 stopni inaktywacja enzymów

2. Suszenie

a. Naturalne – na otwartej przestrzeni lub w pomieszczeniach w

cieniu i przewiewie

b. Termiczne – w suszarkach z nawiewem, bez nawiewu itp.

3. Alkohol etylowy – (zimny, gorący, pary alkoholu pod ciśnieniem)

4. LIOFILIZACJA – suszenie w próżni, pozbawia szybko wody.

Przechowywanie w miejscach suchych, niskiej temp. Ciemno, czysto, -

wszystko zapobiega zakażeniu i rozkładowi subst. Czynnych.

Ocena wartości i przydatności do zastosowania.

Wszelkie badania: HPLC, GC, TLC, Kolorymetria, spektrometria, wskaźniki

goryczy, wskaźniki biologiczne – nieużywane i wiele innych. Stosowane w celu

identyfikacji, oznaczenia składu i zanieczyszczeń oraz oceny aktywności.

II. Substancje chemiczne w roślinach.

Metabolity pierwotne

Spotykane w każdej roślinie, podstawowe funkcje – źródła energi,

mat. Budulcowe, związki zapasowe. W śród nich: cukry proste,

skrobia, tłuszcze, chlorofil, aminokwasy, białka, kwasy nukleinowe.

i wtórne

Wytwór wyspecjalizowanej przemiany materii, ograniczone

występowanie do danych grup systematycznych, bardzo różnorodne

związki np. saponiny, flawonoidy, terpeny, alkaloidy.

Biosynteza substancji wtórnych chemicznych w roślinach. Pierwotne

pomijam ze względy na ogólnikowe opisy. Grupy biogenetyczne

1. Wywodzące się z metabolizmu podstawowego cukrów – Deoksycukry,

alkohole cukrowe, aminocukry, cyklitiole, polisacharydy, kwas

askorbinowy, nukleotydofosfocukry,

2. Substancje wywodzące się z aktywnego octanu – kwasy tłuszczowe,

estry, poch. Acetylenu, alkaloidy, poliketokwasy, poch. Benzenu i

antrachinonu

3. Subst. pochodzące z aktywnego izoprenu – Izoprnoidy, terpeny,

steroidy, irydoidy, terpenoidy,

4. Subst. z kwasu szikimowego – pochodne fenylopropanu, fenolokwasy,

kumaryny, lignany

5. Subst. Powstałe w wyniku przemian aminokwasów – Aminy, alkaloidy,

peptydy, glikozydy cyjanogenne,

6. Subst. o złożonym charakterze powstawania – Flawonoidy, alkaloidy

indolowi, glikozydy,

Substancje biologicznie czynne, znaczenie dla człowieka – źródło witamin,

soli mineralnych, substancji biologicznie czynnych

III. Węglowodany

1. Budowa i podział węglowodanów.

a. Monosacharydy – Pentozy(ryboza, ksyloza), Heksozy (Glukoza,

fruktoza) – Ketozy i Aldozy Pochodne monosacharydów-

Deoksycukry, ATP, GTP, Metylocukry,

b. Oligosacharydy – Sacharoza, Laktoza

c. Polisacharydy – Homopolisacharydy (skrobia, glikogen, inulina,

agar, celuloza), Heteropolisacharydy (Heparyna, kw.

Hialuronowy, śluzy obojętne - glukomannany,

galaktoglukomannany, pektyny)Zastosowanie: stymulują ukł.

Immunologiczny, środki odżywcze, środki zastępcze krwi-

dekstrany, środki przeciwzakrzepowe, osłaniająco, subst

wypełniające i pęczniejące, subst. Ochronne i łagodzące

zewnętrznie

Systematyka, pochodzenie, chemizm oraz działanie i zastosowanie substancji

roślinnych bogatych w węglowodany i ich pochodne.

1. Homopolisacharydy:

a. Skrobia – Solani, Tritici, Maydis Amylum – preparaty odżywcze,

osłaniający, rozsadza tabletki

b. Dekstryny – Zwiekszają dostępność biologiczną leków,

c. Cellulosi pulvis – celuloza mikrokrystaliczna – Adsorbent w

chromatografii i pomocniczo w produkcji tabletek

d. Dekstrany – bakterie polimeryzują sacharozę powstają dekstrany

– Środki krwiozastępcze

e. Chityna – W kuracjach odchudzających

f. Fruktany – inulina – diagnostyka czynności nerek,

hipoglikemizująco,

g. Arabany i Ksylany – laminaryna – hamuje koagulację krwi, i

fukoidyna

h. Poliuronidy – pektyny – substancjie żelujące, powlekające,

substancje wypełniające,

2. Heteropolisacharydy:

a. Kwas alginowy – zmniejsza poziom cholesterolu we krwi, hamują

resorpcję niektórych jonów promieniowórczych

b. Mukopolisacharydy – heparyna, kwas hialuronowy

c. Śluzy i gumy – Agar – z krasnorostów rodzaju gigantirina i

chondrus, Caragen – plecha chondrus crispus chrzęścica

kędzierzawa,

i. śluzy obojętne:Guar – Cyamopsis tetragonolobus

Fabaceae normalizuje poziom glukozy po posiłkach, obniża

poziom lipidów i cholesterolu, Conjac,Trigonella foenum

graecum – Semen foenugraeci Fabaceae,

ii. Śluzy kwaśne: Altae officinalis – Altheae radix, Malva

silvestris – Malvae folium, plantago Lanceolata, plantago

psylium, Lini semen, Guma arabska – Acacia Sejal = Acacia

Senegal – osłaniająco i jako klej, Tragacantha – Sterculia

ureus – przeczyszczająco, pęcznieje,

IV. Substancje roślinne bogate w kwasy organiczne. Systematyka, pochodzenie,

chemizm oraz działanie i zastosowanie.

1. Hibisci Sabdarifae Flos – Hibiscus sabdarifa – hibiskus szczawiowy, Malvaceae

Kwas, Cytrynowy, winowy, szczawiowy

antocyjany, flawonoidy, śluz, cukry

działanie: lekko rozwalniające zastosowanie: napoje orzeźwiające

2. Garciniae cambogiae fructus – gorcinia cambogia – garcynia kambodżańska

kwas hydroksycytrynowy – hamuje syntezę tłuszczów i wzmaga ich spalanie

3. Pruni Fructus

V. Lipidy

1. Budowa, właściwości i wykorzystanie tłuszczy w terapii i farmacji.

Lipidy zróżnicowana grupa związków:

a. Tłuszcze właściwe – triacyloglicerole nasycone nienasycone…

b. Kwasy tłuszczowe o specjalnej budowie – np. kwas rycynolowy grupa

alkoholowa w budowie

Otrzymywane przez tłoczenie, odwirowywanie w temp pokojowej lub na

ciepło. Wysychają oleje nienasycone, oleje półwysychające i

niewysychające.

Działanie aterogenne kwasów tłuszczowych nasyconych: Wzrost LDL, wzrost

cholesterolu całkowitego, zwiększenie krzepliwości krwi, dysfunkcja

nabłonka naczyń, arytmia, wzrost ciśnienia tętniczego,

Zastosowanie w terapii:

Kwas oleinowy – redukcja

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – warunkują prawidłowy

rozwój i wzrost organizmu, zapobiegają nadciśnieniu, powstawaniu

zakrzepów, prawidłowy cholesterol, materiał do produkcji hormonów.

Wykorzystanie olejów roślinnych: rozpuszczalniki, receptura apteczna,

oleje do wstrzykiwań, niektóre aktywne biologicznie j.w.

2. Znaczenie tłuszczy zawierających nienasycone kwasy tłuszczowe (ważniejsze

związki).

Kwasy omega-6 składniki błon komówkowych, substrat syntezy kwasu

arachidonowego, redukcja stęż LDL:

a.

Linolowy

b.

Arachidowy

c.

Gammalinolenowy

Kwasy omega-3 Składniki błon kom., dużo w siatkówce i mózgu, niedobór

powoduje zaburzenie widzenia, upośledzenie intelektualne:

d.

Alfalinolenowy,

e.

eikozapentaenowy,

f.

dokozaheksaenowy

Kwasy n-3 w profilaktyce chorób serca, ukł. krążenia, nowotworów,

chorób autoimmunizacyjnych, RZS, nadciśnienie tetnicze:

g.

Zapobieganiu arytmii

h.

Właściwości przeciwzapalne

i.

Stymulują śródbłonkowy tlenek azotu

j.

Obniżają poziom VLDL

k.

„inhibitory miażdżycy”

OLEJE:

a. Olej z przewagą kwasów nasyconych:

a. Olej kakaowy – kwasy oleinowy, stearynowy, palmitynowy,

Receptura apteczna

b. Olej kokosowy

c. Olej palmowy

b. Olej zawierające przewagę kwasów jednonienasyconych:

a. Olej arachidowy – Kwas oleinowy, linolowy, Rozpuszczalnik, do

wstrzykiwań

b. Olej oliwkowy – Kwas oleinowy do 80%, zaw witaminy i zw.

Mineralne, w zaparciach, w chorobie wrzodowej,

antyoksydacyjnie i przeciwagregacyjnie,

c. Olej rzepakowy

d. Olej rycynowy – Drażniaco na ścianę jelita, po 4-6 godzinach

wypróżnienie.

c. Oleje zawierające przewagę kwasów wielonienasyconych:

a. Olej migdałowy – kwas linolenowy i oleinowy, rozpuszczalnik,

do wstrzykiwań

b. Olej sojowy – stosowany do otrzymywania lecytyny oraz w

profilaktyce miażdżycy.

c. Olej z nasion bawełny

d. Olej Lniany – dostarcza NNKT, obniża poziom cholesterolu

e. Olej z pestek dyni – kwas linolenowy, oleinowy, tokoferole,

fitosterole, karotenoidy, Hamuje przekształcenie testosteronu

w DHT i tym samym rozrost prostaty.

f. Olej wątłuszowy, tran leczniczy – kwasy oleinowe i witaminy, u

osób z niedoborami witamin i NKT.

3. Budowa i wykorzystanie wosków.

Lanolina bezwodna, wosk żółty, olbrot, wykorzystanie w recepturze i

wszystko inne sratatata…

4. Budowa i znaczenie fosfolipidów.

5. Systematyka, źródła pozyskiwania, chemizm, działanie i zastosowanie

substancji roślinnych zawierających:

a) triacyloglicerole, ze szczególnym uwzględnieniem zawierających kwas



-

linolenowy,

b) alkiloglicerole,

c) woski,

d) fosfolipidy.