ZAKRES MATERIAŁU DO I KOLOKWIUM Z FARMAKOGNOZJI (2011-2012)
I. Substancje i przetwory roślinne.
Definicje
Substancja Roślinna - Głównie całe, podzielone na części lub pocięte rośliny, części roślin, glony, grzyby, porosty, nieprzetworzone, zazwyczaj suszone lub świeże, niektóre wydzieliny, Substancje roślinne są szczegółowo definiowane przez użytą cześć rośliny i nazwę botaniczną rośliny.
Przetwór Roślinny - Otrzymany przez poddanie substancji roślinnej procesom : Ekstrakcji, destylacji, wyciskaniu, frakcjonowaniu, oczyszczaniu, zagęszczaniu lub fermentacji. Przetwory: sproszkowane subst. Roślinne, wyciągi, nalewki, olejki, wyciśnięte soki.
Produkt Roślinny leczniczy - produkt leczniczy zaw. W składzie jedną lub więcej subst. Roślinnych jako składnik czynny.
Podział
Organograficzny (Kwiat, owoc, korzeń…)
Chemiczny (główne związki czynne - surowiec śluzowy, olejkowy, flawonoidowy…)
Farmakologiczny (kierunek działania - surowiec o działaniu nasercowym, żołądkowym, żółciopędnym… )
Pochodzenie (Pochodzenia Ludzkiego, Poch. Roślinnego, Poch. Zwierzęcego, Poch. Chemicznego)
Źródła pozyskiwania
Zbiór ze stanu naturalnego
Uprawy
Hodowle tkankowe i inżynieria genetyczna (Bakterie)
Sposoby stabilizacji i przechowywania substancji i przetworów roślinnych. Cel-uniemożliwienie rozwoju mikroorganizmów, normalizacja aktywności.
Ogrzanie - 60 stopni inaktywacja enzymów
Suszenie
Naturalne - na otwartej przestrzeni lub w pomieszczeniach w cieniu i przewiewie
Termiczne - w suszarkach z nawiewem, bez nawiewu itp.
Alkohol etylowy - (zimny, gorący, pary alkoholu pod ciśnieniem)
LIOFILIZACJA - suszenie w próżni, pozbawia szybko wody.
Przechowywanie w miejscach suchych, niskiej temp. Ciemno, czysto, - wszystko zapobiega zakażeniu i rozkładowi subst. Czynnych.
Ocena wartości i przydatności do zastosowania.
Wszelkie badania: HPLC, GC, TLC, Kolorymetria, spektrometria, wskaźniki goryczy, wskaźniki biologiczne - nieużywane i wiele innych. Stosowane w celu identyfikacji, oznaczenia składu i zanieczyszczeń oraz oceny aktywności.
II. Substancje chemiczne w roślinach.
Metabolity pierwotne
Spotykane w każdej roślinie, podstawowe funkcje - źródła energi, mat. Budulcowe, związki zapasowe. W śród nich: cukry proste, skrobia, tłuszcze, chlorofil, aminokwasy, białka, kwasy nukleinowe.
i wtórne
Wytwór wyspecjalizowanej przemiany materii, ograniczone występowanie do danych grup systematycznych, bardzo różnorodne związki np. saponiny, flawonoidy, terpeny, alkaloidy.
Biosynteza substancji wtórnych chemicznych w roślinach. Pierwotne pomijam ze względy na ogólnikowe opisy. Grupy biogenetyczne
Wywodzące się z metabolizmu podstawowego cukrów - Deoksycukry, alkohole cukrowe, aminocukry, cyklitiole, polisacharydy, kwas askorbinowy, nukleotydofosfocukry,
Substancje wywodzące się z aktywnego octanu - kwasy tłuszczowe, estry, poch. Acetylenu, alkaloidy, poliketokwasy, poch. Benzenu i antrachinonu
Subst. pochodzące z aktywnego izoprenu - Izoprnoidy, terpeny, steroidy, irydoidy, terpenoidy,
Subst. z kwasu szikimowego - pochodne fenylopropanu, fenolokwasy, kumaryny, lignany
Subst. Powstałe w wyniku przemian aminokwasów - Aminy, alkaloidy, peptydy, glikozydy cyjanogenne,
Subst. o złożonym charakterze powstawania - Flawonoidy, alkaloidy indolowi, glikozydy,
Substancje biologicznie czynne, znaczenie dla człowieka - źródło witamin, soli mineralnych, substancji biologicznie czynnych
III. Węglowodany
Budowa i podział węglowodanów.
Monosacharydy - Pentozy(ryboza, ksyloza), Heksozy (Glukoza, fruktoza) - Ketozy i Aldozy Pochodne monosacharydów- Deoksycukry, ATP, GTP, Metylocukry,
Oligosacharydy - Sacharoza, Laktoza
Polisacharydy - Homopolisacharydy (skrobia, glikogen, inulina, agar, celuloza), Heteropolisacharydy (Heparyna, kw. Hialuronowy, śluzy obojętne - glukomannany, galaktoglukomannany, pektyny)Zastosowanie: stymulują ukł. Immunologiczny, środki odżywcze, środki zastępcze krwi-dekstrany, środki przeciwzakrzepowe, osłaniająco, subst wypełniające i pęczniejące, subst. Ochronne i łagodzące zewnętrznie
Systematyka, pochodzenie, chemizm oraz działanie i zastosowanie substancji roślinnych bogatych w węglowodany i ich pochodne.
Homopolisacharydy:
Skrobia - Solani, Tritici, Maydis Amylum - preparaty odżywcze, osłaniający, rozsadza tabletki
Dekstryny - Zwiekszają dostępność biologiczną leków,
Cellulosi pulvis - celuloza mikrokrystaliczna - Adsorbent w chromatografii i pomocniczo w produkcji tabletek
Dekstrany - bakterie polimeryzują sacharozę powstają dekstrany - Środki krwiozastępcze
Chityna - W kuracjach odchudzających
Fruktany - inulina - diagnostyka czynności nerek, hipoglikemizująco,
Arabany i Ksylany - laminaryna - hamuje koagulację krwi, i fukoidyna
Poliuronidy - pektyny - substancjie żelujące, powlekające, substancje wypełniające,
Heteropolisacharydy:
Kwas alginowy - zmniejsza poziom cholesterolu we krwi, hamują resorpcję niektórych jonów promieniowórczych
Mukopolisacharydy - heparyna, kwas hialuronowy
Śluzy i gumy - Agar - z krasnorostów rodzaju gigantirina i chondrus, Caragen - plecha chondrus crispus chrzęścica kędzierzawa,
śluzy obojętne:Guar - Cyamopsis tetragonolobus Fabaceae normalizuje poziom glukozy po posiłkach, obniża poziom lipidów i cholesterolu, Conjac,Trigonella foenum graecum - Semen foenugraeci Fabaceae,
Śluzy kwaśne: Altae officinalis - Altheae radix, Malva silvestris - Malvae folium, plantago Lanceolata, plantago psylium, Lini semen, Guma arabska - Acacia Sejal = Acacia Senegal - osłaniająco i jako klej, Tragacantha - Sterculia ureus - przeczyszczająco, pęcznieje,
IV. Substancje roślinne bogate w kwasy organiczne. Systematyka, pochodzenie, chemizm oraz działanie i zastosowanie.
Hibisci Sabdarifae Flos - Hibiscus sabdarifa - hibiskus szczawiowy, Malvaceae
Kwas, Cytrynowy, winowy, szczawiowy
antocyjany, flawonoidy, śluz, cukry
działanie: lekko rozwalniające zastosowanie: napoje orzeźwiające
Garciniae cambogiae fructus - gorcinia cambogia - garcynia kambodżańska
kwas hydroksycytrynowy - hamuje syntezę tłuszczów i wzmaga ich spalanie
Pruni Fructus
V. Lipidy
Budowa, właściwości i wykorzystanie tłuszczy w terapii i farmacji.
Lipidy zróżnicowana grupa związków:
Tłuszcze właściwe - triacyloglicerole nasycone nienasycone…
Kwasy tłuszczowe o specjalnej budowie - np. kwas rycynolowy grupa alkoholowa w budowie
Otrzymywane przez tłoczenie, odwirowywanie w temp pokojowej lub na ciepło. Wysychają oleje nienasycone, oleje półwysychające i niewysychające.
Działanie aterogenne kwasów tłuszczowych nasyconych: Wzrost LDL, wzrost cholesterolu całkowitego, zwiększenie krzepliwości krwi, dysfunkcja nabłonka naczyń, arytmia, wzrost ciśnienia tętniczego,
Zastosowanie w terapii:
Kwas oleinowy - redukcja
Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe - warunkują prawidłowy rozwój i wzrost organizmu, zapobiegają nadciśnieniu, powstawaniu zakrzepów, prawidłowy cholesterol, materiał do produkcji hormonów. Wykorzystanie olejów roślinnych: rozpuszczalniki, receptura apteczna, oleje do wstrzykiwań, niektóre aktywne biologicznie j.w.
Znaczenie tłuszczy zawierających nienasycone kwasy tłuszczowe (ważniejsze związki).
Kwasy omega-6 składniki błon komówkowych, substrat syntezy kwasu arachidonowego, redukcja stęż LDL:
Linolowy
Arachidowy
Gammalinolenowy
Kwasy omega-3 Składniki błon kom., dużo w siatkówce i mózgu, niedobór powoduje zaburzenie widzenia, upośledzenie intelektualne:
Alfalinolenowy,
eikozapentaenowy,
dokozaheksaenowy
Kwasy n-3 w profilaktyce chorób serca, ukł. krążenia, nowotworów, chorób autoimmunizacyjnych, RZS, nadciśnienie tetnicze:
Zapobieganiu arytmii
Właściwości przeciwzapalne
Stymulują śródbłonkowy tlenek azotu
Obniżają poziom VLDL
„inhibitory miażdżycy”
OLEJE:
Olej z przewagą kwasów nasyconych:
Olej kakaowy - kwasy oleinowy, stearynowy, palmitynowy, Receptura apteczna
Olej kokosowy
Olej palmowy
Olej zawierające przewagę kwasów jednonienasyconych:
Olej arachidowy - Kwas oleinowy, linolowy, Rozpuszczalnik, do wstrzykiwań
Olej oliwkowy - Kwas oleinowy do 80%, zaw witaminy i zw. Mineralne, w zaparciach, w chorobie wrzodowej, antyoksydacyjnie i przeciwagregacyjnie,
Olej rzepakowy
Olej rycynowy - Drażniaco na ścianę jelita, po 4-6 godzinach wypróżnienie.
Oleje zawierające przewagę kwasów wielonienasyconych:
Olej migdałowy - kwas linolenowy i oleinowy, rozpuszczalnik, do wstrzykiwań
Olej sojowy - stosowany do otrzymywania lecytyny oraz w profilaktyce miażdżycy.
Olej z nasion bawełny
Olej Lniany - dostarcza NNKT, obniża poziom cholesterolu
Olej z pestek dyni - kwas linolenowy, oleinowy, tokoferole, fitosterole, karotenoidy, Hamuje przekształcenie testosteronu w DHT i tym samym rozrost prostaty.
Olej wątłuszowy, tran leczniczy - kwasy oleinowe i witaminy, u osób z niedoborami witamin i NKT.
Budowa i wykorzystanie wosków.
Lanolina bezwodna, wosk żółty, olbrot, wykorzystanie w recepturze i wszystko inne sratatata…
Budowa i znaczenie fosfolipidów.
Systematyka, źródła pozyskiwania, chemizm, działanie i zastosowanie substancji roślinnych zawierających:
a) triacyloglicerole, ze szczególnym uwzględnieniem zawierających kwas γ-linolenowy,
b) alkiloglicerole,
c) woski,
d) fosfolipidy.