ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZANIA

ZANIA

ZANIA CZ

CZĘŚĆ

ĘŚĆ

ĘŚĆ OG

OGÓ

ÓLNA

LNA

I. Wiadomo

Wiadomo

Wiadomośśśści

ci wprowadzaj

wprowadzaj

wprowadzają

ące

Prawo zobowiązań- część prawa cywilnego, regulująca społeczne wymiany dóbr i usług o wartości
majątkowej.

Odnosi się do: a) źródeł z których wynikają stosunki wymiany dóbr i usług

b) treści stosunków, których istotę stanowi wymiana

c)zmiany i ustania stosunków wymiany

Miejsce

Miejsce prawa

prawa

prawa zobowi

zobowi

zobowią

ąza

zań

ń iiii jego

jego

jego funkcja

funkcja

1.Prawo

1.Prawo zobowi

zobowi

zobowią

ąza

zań

ń,,,, a

a prawo

prawo

prawo rzeczowe

rzeczowe

rzeczowe:

a)kryterium przedmiotu

b)kryterium charakteru więzi prawnej charakterystycznej dla stosunków danego działu

Prawo rzeczowe-reguluje społeczne formy korzystania z dóbr majątkowych uznanych za rzecz �
prawa podmiotowe bezwzględne(skuteczne

erga omnes)

Prawo zobowiązań- reguluje społeczne formy korzystania z wszelkich dóbr i usług o wartości
majątkowej� prawo podmiotowe względne (skuteczne pomiędzy ściśle oznaczonymi osobami)

2.Prawo

.Prawo

.Prawo zobowi

zobowi

zobowią

ąza

zań

ń,,,, a

a prawo

prawo

prawo na

na dobrach

dobrach

dobrach niematerialnych

niematerialnych

Prawo na dobrach niematerialnych- unormowane w osobnych aktach, odnoszą się do szczególnej
kategorii dóbr

3.Prawo

3.Prawo zobowi

zobowi

zobowią

ąza

zań

ń,,,, a

a prawo

prawo

prawo spadkowe

spadkowe

Podział ze względu na cel, z punktu widzenia którego unormowane są stosunki prawne.

Prawo zobowiązań- regulacja wymiany dóbr i usług

Inter vivos

Prawo spadkowe- regulacja przejścia praw majątkowych w ogólności,

mortis causa

4.Prawo

4.Prawo zobowi

zobowi

zobowią

ąza

zań

ń a

a cz

część

ęść

ęść og

ogó

ólna

lna

lna prawa

prawa

prawa cywilnego

cywilnego

cywilnego iiii prawo

prawo

prawo rodzinne

rodzinne

Część ogólna- podstawa rozwijania ogólniejszych pojęć prawnych i konstruowania określonych teorii

Prawo rodzinne – reguluje w większości stosunki niemajątkowe, gdy prawo zobowiązań reguluje
stosunki majątkowe. W prawie rodzinnym- podporządkowanie podmiotów, w prawie zobowiązań-
równość podmiotów

W prawie zobowiązań duża swoboda kształtowania stosunków odpowiadających woli
zainteresowanych.

Źrrrró

ód

dłłłła

a prawa

prawa

prawa zobowi

zobowi

zobowią

ąza

zań

a)przepisy Kodeksu cywilnego z 23 IV 1964r.- księga III kodeksu, art. 353-921

, 39 tytułów

dzielących się na działy. Kodeks cywilny wszedł w życie 1 I 1965r.
b)przepisy prawa zawarte w innych ustawach:
-ustawa z 28 II 2003- prawo upadłościowe i naprawcze
-ustawa z 4 II 1994- o prawie autorskim i prawach pokrewnych
-ustawa z 30 VI 2000- prawo własności przemysłowej
-ustawa z 16 IV 1993- o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
i inne
c)postanowienia umów międzynarodowych po ratyfikacji i ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw

Prawo

Prawo zwyczajowe

zwyczajowe

zwyczajowe iiii zwyczaje

zwyczaje

Prawo zwyczajowe- sposób postępowania, który wskazuje na pewna powtarzalność zachowania się
podmiotów lub ich grup, przez nikogo nieustanowione

Dopiero akceptacja przez państwo nadaje prawu zwyczajowemu konieczną sankcję.

Zwyczaje- wzorce postaw, zachowań potrzebnych do oceny grona ludzi, środowiska. Przykłady
zwyczajów w k.c.: art. 56, 354, 278, 298, 69§1 i inne

W stosunkach międzynarodowych zwyczaj ma pierwszeństwo przed prawem właściwym dla danego
kontraktu.

Podstawowa zasada intertemporalna-> art. 3 k.c.- Ustawa

Ustawa

Ustawa nie

nie

nie ma

ma mocy

mocy

mocy wstecznej,

wstecznej,

wstecznej, chyba

chyba

chyba żżżżeeee wynika

wynika

wynika to

zzzz jej

jej

jej brzmienia

brzmienia

brzmienia lub

lub

lub celu.

celu.

Część ogólna prawa zobowiązań- zasady przewodnie w całym materiale tego prawa, tj. zasady które
dotyczą wszystkich stosunków zobowiązaniowych lub ich znacznej grupy (tytuły I- X, art. 353-534)

Część szczegółowa prawa zobowiązań- reszta materii, niewchodząca w skład części ogólnej (tytuły
XI- XXXVII, art. 535- 921

II.

II. Istota

Istota

Istota zobowi

zobowi

zobowią

ązania

zania

Poj

Pojęęęęcie

cie

cie zobowi

zobowi

zobowią

ązania

zania

Zobowiązanie-stosunek prawny w którym jedna osoba (wierzyciel) może żądać od drugiej (dłużnik)
świadczenia, a ta osoba powinna to świadczenie spełnić

Zobowiązanie jest stosunkiem stwarzającym wieź o charakterze prawnym -> czyli jest stosunkiem
prawnym.

Zobowiązanie składa się z następujących elementów:
a)podmioty,

podmioty,

podmioty, między którymi stosunek istnieje

b)przedmiot

przedmiot

przedmiot zobowiązania

c) tre

tre

treść

ść

ść stosunku prawnego

Podmiot uprawniony w zobowiązaniu- wierzyciel

wierzyciel

Podmiot zobowiązania- d

dłłłłu

użżżżnik

nik

Przedmiot zobowiązania-> śśśświadczenie

wiadczenie

wiadczenie(określone zachowanie się dłużnika, którego spełnienia może

domagać się wierzyciel)
Treść zobowiązania -> uprawnienia

uprawnienia

uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowi

obowi

obowią

ązki

zki

zki dłużnika

Zobowiązanie ze strony wierzyciela- wierzytelno

wierzytelno

wierzytelność

ść

Zobowiązanie ze strony dłużnika- d

dłłłług

Zobowiązanie = obligacja

………………………………….

Osoby uczestniczące w zobowiązaniu:

a)wierzyciel

wierzyciel

wierzyciel- podmiot uprawniony

b)d

dłłłłu

użżżżnik

nik

nik- podmiot zobowiązany

(wyjątkowo -> osoba

osoba

osoba trzecia

trzecia

trzecia)

W miejsce jednego wierzyciela czy dłużnika może wstępować więcej podmiotów -> wielo

wielo

wielość

ść

wierzycieli

wierzycieli iiii d

dłłłłu

użżżżnik

nik

nikó

ów

Pojęcie podmiotu nie jest tożsame z pojęciem strony.

Strony- dwa podmioty (przeważnie)

W schemacie złożonym wzrasta liczba podmiotów, a liczba stron zostaje ta sama (np. zlecenia dawane
przez osoby A

, A

partnerowi B, udzielenie pożyczki przez osoby L

, L

, osobom K

, K

O zdolności do zostania wierzycielem/dłużnikiem w zobowiązaniu decyduje zdolno

zdolno

zdolność

ść

ść prawna

prawna

prawna i

zdolno

zdolność

ść

ść do

do czynno

czynno

czynnośśśści

ci prawnych

prawnych

prawnych. Istnieje możliwość posługiwania się przez strony stosunku

zobowiązaniowego innymi osobami -> pełnomocnik lub przedstawiciel ustawowy.

Zobowiązanie istnieje tylko między wierzycielem a dłużnikiem, jako oznaczonymi

oznaczonymi

oznaczonymi osobami

osobami

osobami. Osoby

te muszą być zindywidualizowane w chwili zawarcia zobowiązania (są jednak wyjątki od tej zasady).

Zobowiązania realne- stosunek prawny w którym osoba wierzyciela/dłużnika jest wyznaczona przez
inny stosunek prawny, w szczególności przez stosunek prawa rzeczowego.

…………………………………

Świadczenie- zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i polegające na
zadośćuczynieniu godnemu ochrony interesowi wierzyciela.

Może polegać na: a)działaniu(

dare/face re)

b)zaniechaniu(

non facere/pati)

Zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania powinno polegać na zadośćuczynieniu
godnemu ochrony interesowi wierzyciela � wyraża się w korzyści

Interes wierzyciela co do zasady powinien być majątkowy, jednak wyjątkowo możliwa jest ochrona
interesu niemajątkowego.

Przedmiot zobowiązania nie równa się przedmiotowi świadczenia.

…………………………………..

Tre

Treść

ść

ść zobowi

zobowi

zobowią

ązania

zania

zania- uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika

Wierzyciel

Wierzyciel – strona uprawniona

Dłłłłu

użżżżnik

nik

nik - strona zobowiązana

W stosunkach zobowiązaniowych realizowane są przede wszystkim cele ekonomiczne, najczęściej
wymiana dóbr i usług. Czasami następuje realizacja innych celów w których chodzi o zaspokojenie
interesów jednej tylko strony.

Cel ekonomiczny stosunku zobowiązaniowego odróżnia go od stosunków rodzinnych, gdzie celem
zobowiązania jest wypełnienie obowiązków wynikających ze stanu faktycznego.

Cel zobowiązania może stanowić element określonej właściwości zobowiązania.

Uprawnienia

Uprawnienia wierzyciela/obowi

wierzyciela/obowi

wierzyciela/obowią

ązki

zki

zki d

dłłłłu

użżżżnika

nika

....

Stosunki zobowiązaniowe tworzą między ich uczestnikami więzi o charakterze względnym. Oznacza
to , że zobowiązanie jest skuteczne jedynie między stronami stosunku prawnego (z zasady dłużnik +
wierzyciel).

Ochrona prawna wierzytelności- skierowana tylko przeciwko dłużnikowi.

Wyj

Wyją

ątkowe

tkowe

tkowe przypadki

przypadki

przypadki zwi

zwi

zwięęęększonej

kszonej

kszonej ochrony

ochrony

ochrony prawnej

prawnej

prawnej:

a)art. 59 kc. ---- bezskuteczno

bezskuteczno

bezskuteczność

ść

ść wzgl

wzgl

wzglęęęędna

dna

b) art. 415 kc.- czyny

czyny

czyny niedozwolone

niedozwolone

c) art. 527 kc. –

–

– skarga

skarga

skarga paulia

paulia

pauliań

ńska

ska

d) niekt

niekt

niektó

óre

re prawa

prawa

prawa wzgl

wzgl

wzglęęęędne

dne

dne- ustawa o księgach wieczystych i hipotece

e) określone przypadki praw względnych, podobnych do bezwzględnych

Strona obciążona obowiązkiem (dłużnik) ma z reguły zachowywać się czynnie w pewien sposób. (W
przypadku więzi

erga omnes istnieje jedynie obowiązek powstrzymania się wszystkich osób od

naruszania cudzego uprawnienia.)

Ze zobowiązania wynikają różne roszczenia wierzyciela względem dłużnika. Wierzytelność jako
prawo podmiotowe wyczerpuje się w roszczeniu/roszczeniach. Poszczególne roszczenia mogą być z
reguły samodzielnie wymagalne i zaskarżalne.

Uprawnienia wierzyciela dzielą się na:

a)zasadnicze

zasadnicze

zasadnicze : I) uprawnienie do uzyskania świadczenia

II)uprawnienie do uzyskania odszkodowania

b)pomocnicze

)pomocnicze

)pomocnicze- mają charakter uzupełniający wobec zasadniczych i nie mogą bez nich powstać

…………………………………

Uprawnienia wierzyciela składające się na wierzytelność mogą być realizowane na drodze przymusu.
Ma to miejsce gdy ze strony dłużnika nie następuje dobrowolna realizacja świadczenia.

Dochodzenie uprawnień przed władzą państwową � egzekucja sądowa/administracyjna.

Sposób przymusowego uzyskania świadczenia jest zależny od:

a)rodzaju świadczenia

b)przedmiotu świadczenia

Uprawnieniom wierzyciela w stosunku zobowiązaniowym odpowiadają obowiązki dłużnika. Składają
się one na treść długu.

Obowiązki:

a)zasadnicze

b)pomocnicze

Od obowiązku świadczenia dłużnik nie może się zwolnić bez zgody wierzyciela, dając odszkodowanie.

Odpowiedzialność dłużnika za dług jest odpowiedzialnością majątkową.

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść d

dłłłłu

użżżżnika

nika

Dług nie równa się odpowiedzialności. Dług zależy od woli dłużnika, a odpowiedzialność nie.

Co do zasady pojęcia długu i odpowiedzialności są powiązane. Mogą one jednak istnieć oddzielnie.

Termin „odpowiedzialność” nie jest jednoznaczny. Ogólnie rzecz biorąc możemy mówić o 2
rodzajach odpowiedzialności za dług:

1)odpowiedzialno

)odpowiedzialno

)odpowiedzialność

ść

ść osobista

osobista

2)odpowiedzialno

2)odpowiedzialność

ść

ść rzeczowa

rzeczowa

Ad 1) Odpowiedzialność osobista- jest odpowiedzialnością majątkową (majątek jako ogół aktywów
dłużnika). Jest ona w zasadzie nieograniczona- dłużnik odpowiada całym majątkiem- teraźniejszym i
przyszłym.

a)wierzycielowi przysługuje wybór przedmiotów z których chce uzyskać zaspokojenie i wybór
sposobu przymusowego zaspokojenia

b)w przypadku zbiegu wierzycieli, gdy majątek dłużnika nie jest wystarczający, każdy z wierzycieli
uzyskuje tylko częściowe zaspokojenie wg stosunku wartości wierzytelności

Istnieje

Istnieje mo

możżżżliwo

liwo

liwość

ść

ść ograniczenia

ograniczenia

ograniczenia odpowiedzialno

odpowiedzialno

odpowiedzialnośśśści

ci za

za d

dłłłług

ug:

a)sprowadzenie wierzytelności tylko do pewnej wyodrębnionej masy majątkowej

b)sprowadzenie wierzytelności do ograniczonej liczbowo kwoty, przy odpowiedzialności całym
majątkiem

Ad2) Odpowiedzialność rzeczowa- jest następstwem czynności prawnych normowanych przez prawo
rzeczowe: zastaw, hipoteka. Gwarancje zaspokojenia wierzyciela daje oznaczony przedmiot
majątkowy, na którym zabezpieczono wierzytelność.

Z odpowiedzialności rzeczowej wynika dla wierzyciela prawo do bezwzględnego i bezpośredniego
zaspokojenia się z przedmiotu poddanego w tym zakresie jego władzy.

•

-uprawnienie wierzyciela może być realizowane niezależnie od tego czyją własność stanowi

podmiot obciążony odpowiedzialnością rzeczową

•

-obowiązek właściciela rzeczy obciążonej polega na znoszeniu tego, że wierzyciel może się z

niej w określonym momencie zaspokoić

•

-wierzytelność zabezpieczona rzeczowo ma pierwszeństwo przed wierzytelnościami

zabezpieczonymi osobowo.

Istnieje możliwość jednoczesnego zabezpieczenia osobistego i rzeczowego.

•

Odpowiedzialność osobista ma szerszy zakres niż odpowiedzialność rzeczowa (przedmiotem

cały majątek, a nieokreślona rzecz)

•

Odpowiedzialność osobista daje mniejsze prawdopodobieństwo zaspokojenia roszczeń

uprawnionego (zależy od stanu majątkowego dłużnika)

•

Odpowiedzialność osobista nie uznaje przywilejów na korzyść jednych wierzycieli przeciwko

innym.

W przypadku dokonania przez dłużnika czynności umniejszających jego majątek, wierzyciel może
skorzystać z zaskarżenia dokonanych rozporządzeń (art. 527 k.c.).

Zobowi

Zobowią

ązania

zania

zania niezupe

niezupe

niezupełłłłne

Zobowiązania niezupełne- zobowiązania w których wierzyciel pozbawiony jest możliwości
przymusowego dochodzenia świadczenia.

Cechy zobowiązań niezupełnych:

1. Orzeczona przez ustawę niezaskar

niezaskar

niezaskarżżżżalno

alno

alność

ść

2. Przyznanie mocy

mocy

mocy prawnej

prawnej

prawnej spełnieniu tego zobowiązania przez dłużnika (wierzyciel może

zatrzymać spełnione świadczenie- nie musi go zwracać)

Podstawa wyodrębnienia zobowiązań niezupełnych w k.c.:

•

Przedawnienie

Przedawnienie roszcze

roszcze

roszczeń

ń wierzyciela, przy dalszej wymagalności zobowiązania (art. 411 pkt.

•

Zobowiązanie pochodzące z gier/zak

gier/zak

gier/zakłłłład

adó

ów

w (art. 413 kc)

•

•••

Zobowiązania w których obowiązek świadczenia czyni zadość zasadom

zasadom

zasadom wsp

wsp

współż

ółż

ółżycia

ycia

spo

społłłłecznego

ecznego

Dobrowolne wykonanie takiego zobowiązania przez dłużnika nie podlega zwrotowi w żadnym
wypadku.

Zobowi

Zobowią

ązanie

zanie

zanie jako

jako

jako ca

całłłło

ość

ść

Najprostszy schemat stosunku zobowiązaniowego:

Wierzyciel = uprawnienie(->roszczenie)

dłużnik = obowiązek(->powinność

świadczenia)

Obie strony mają obowiązek współdziałania

Osiągnięcie celów lub celu zobowiązana= zaspokojenie strony/stron uprawnionych

Zobowiązanie ustaje w momencie wygaśnięcia.

Zobowiązanie podlega przepisom o przedawnieniu.

Tre

Treść

ść

ść iiii rodzaje

rodzaje

rodzaje śśśświadczenia

wiadczenia

Ogó

ólne

lne

lne uwagi

uwagi

uwagi o

o śśśświadczeniu

wiadczeniu

Świadczenie

wiadczenie

wiadczenie- przedmiot stosunku zobowiązaniowego. Rozumiemy przez nie zachowanie się dłużnika

zgodne z treścią zobowiązania i polegające na zadośćuczynieniu godnemu ochrony interesowi
wierzyciela. Interes ten ma najczęściej wartość majątkową.

Charakter świadczenia wynika z ustawy lub umowy (uwzględnienie art. 56 k.c.).

Przy ocenie, czy świadczenie miało miejsce, powinien decydować punkt widzenia wierzyciela.

Interpretacja oświadczeń woli powinna uwzględniać:

•

Okoliczności

•

Zasady współżycia społecznego

•

Ustalone zwyczaje

•

Zgodny zamiar i cel stron(w przypadku umowy)

Świadczenie może polegać na:

1. Dzia

Dzia

Działłłłaniu

aniu

aniu(

dare/facere)

2. zaniechaniu

zaniechaniu

zaniechaniu/ powstrzymaniu się od działania(art. 353 §2 kc)

(non facere/ pati)

Należy odróżnić świadczenie od przedmiotu do którego się odnosi.

Świadczenie musi być oznaczone

oznaczone

oznaczone� wierzyciel musi wiedzieć czego może się domagać od dłużnika, a

dłużnik – jak ma zachować się by zaspokoić interes wierzyciela.

Oznaczenie świadczenia � najpóźniej w chwili wykonania zobowiązania

Świadczenie stanowiące przedmiot stosunku zobowiązaniowego musi być możliwe do spełnienia
(

impossibilium nulla obligatio est).

Rodzaje niemożliwości świadczenia:

•

niemo

niemożżżżliwo

liwo

liwość

ść

ść pierwotna

pierwotna

pierwotna- świadczenie nie jest możliwe do spełnienia od początku,

zobowiązanie w ogóle nie powstaje (art. 387 §1 k.c.)

•

niemo

niemożżżżliwo

liwo

liwość

ść

ść nast

nast

nastęęęępcza/wt

pcza/wt

pcza/wtó

órna

rna

rna- świadczenie staje się niemożliwe do spełnienia już po

powstaniu zobowiązania, samo zobowiązanie jest ważne, lecz albo wygasa samo, albo dłużnik
jest zobowiązany do uiszczenia odszkodowania (art. 475 §1, 493, 495 k.c.)

Pojęcie niemożliwości świadczenia odnosi się do niemo

niemo

niemożżżżliwo

liwo

liwośśśści

ci obiektywnej

obiektywnej

obiektywnej- odnoszącej się do

wszystkich, a nie do oznaczonego dłużnika.

Co do zasady niemożliwość świadczenia powinna być nieprzemijająca (odmienne traktowanie umów
o świadczenie przyszłe-

emptio rei speratae)

Przyjmuje się, że zobowiązania których wykonanie wiązałoby się z efektem nieproporcjonalnym do
kosztów, są niemożliwe do wykonania (spory w doktrynie).

Niekt

Niektó

óre

re rodzaje

rodzaje

rodzaje śśśświadczenia

wiadczenia

1.Kryterium

1.Kryterium czasu

czasu

czasu iiii ilo

ilo

ilośśśści

ci śśśświadcze

wiadcze

wiadczeń

ń:

•

śśśświadczenie

wiadczenie

wiadczenie jednorazowe

jednorazowe

jednorazowe- ich spełnienie wymaga jednorazowego zachowania się dłużnika,

choćby składało się na nie kilka czynności faktycznych (np. przeniesienie własności, wydanie
rzeczy)

•

śśśświadczenie

wiadczenie

wiadczenie ci

cią

ąg

głłłłeeee- spełnienie świadczenia wymaga zachowania się dłużnika przez pewien

czas i ze względu na rodzaj czynności nie może ona być wykonana jednorazowo (np.
wykonywanie umowy najmu, przechowania)

Świadczenie jednorazowe może być wykonywane częściami/na raty.

Świadczenie ciągłe nie jest równoważne zobowiązaniu ciągłemu (stosunek może ale nie musi być
oznaczony terminem, charakter stały, obowiązki ciągłe lub okresowe)

•

śśśświadczenie

wiadczenie

wiadczenie okresowe

okresowe

okresowe- w ramach jednego stosunku obligacyjnego dłużnik spełnia wiele

świadczeń jednorazowych w regularnych odstępach czasu, przez określony okres
czasu(przedmiot- pieniądz lub przedmioty oznaczone co do gatunku)(np. zapłata czynszu,
wypłacanie wynagrodzenia)

2.Kryterium

2.Kryterium podzielno

podzielno

podzielnośśśści

ci śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia:

•

śśśświadczenie

wiadczenie

wiadczenie podzielne

podzielne

podzielne- może być wykonane częściowo bez zmiany przedmiotu lub jego

wartości( art. 379 §2 k.c.)(np. zapłata sumy pieniężnej)

•

śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia niepodzielne

niepodzielne

niepodzielne- nie może być wykonane częściowo bez zmiany przedmiotu lub

jego wartości (np. przeniesienie własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości)

Co do zasady wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, choćby cała
wierzytelność była wymagalna (chyba że narusza to jego interes).

Zobowiązania, w przypadku istnienia kilku wierzycieli/dłużników i świadczenia podzielnego, dzielą
się na odpowiednią ilość zobowiązań od siebie niezależnych (niesolidarnych)

3.Kryterium

3.Kryterium oznaczenia:

oznaczenia:

•

śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia o

o przedmiocie

przedmiocie

przedmiocie oznaczonym

oznaczonym

oznaczonym indywidualnie

indywidualnie

indywidualnie- przedmiotem świadczenia jest

rzecz oznaczona indywidualnie/co do tożsamości � za względu na określone cechy nie da się
jej zastąpić inną rzeczą (np. działka położona pod określonym adresem)

•

śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia o

o przedmiocie

przedmiocie

przedmiocie oznaczonym

oznaczonym

oznaczonym rodzajowo

rodzajowo

rodzajowo- przedmiotem świadczenia jest rzecz

oznaczona rodzajowo/co do gatunku � według cech charakterystycznych dla całego gatunku
(np. 10 kg jabłek)

ograniczone świadczenie rodzajowe- świadczenie w którym podmiot oznaczony jest cechami
rodzajowymi i konkretną masą rzeczy (art. 613 k.c.)

Rzeczy oznaczone co do gatunku są najczęściej zamienne, a rzeczy oznaczone co do rodzaju –
niezamienne.

W zobowiązaniu w którym przedmiotem są rzeczy oznaczone rodzajowo dłużnik ma większą
swobodę � zobowiązanie musi się jednak skonkretyzować najpóźniej w momencie wykonania.

W przypadku zobowiązania o przedmiocie świadczenia określonym rodzajowo, przedmioty powinny
być „średniej jakości” (art. 357 k.c.). Wybór przedmiotów przysługuje dłużnikowi.

Dokonanie wyboru przez dłużnika jest czynnością prawo kształtującą, gdyż powoduje konkretyzację
świadczenia gatunkowego.

W przypadku zobowiązania w którym świadczenie dotyczy rzeczy oznaczonej rodzajowo,
niebezpieczeństwo zniszczenia przedmiotu ciąży na dłużniku (

genus perire non censetur).

W przypadku rzeczy oznaczonej co do tożsamości, niebezpieczeństwo zniszczenia ponosi wierzyciel-
prowadzi to do nieważności wykonania świadczenia (

species perit ei cui debetur).

§12.

12.

12. Ś

ŚWIADCZENIE

WIADCZENIE

WIADCZENIE PIENI

PIENI

PIENIĘŻ

ĘŻ

ĘŻNE

To świadczenie podstawowe według treści stosunku prawnego w zobowiązaniach pieniężnych.

Świadczenie pieniężne pojawia się wszelako w charakterze jakby zastępczym także w zobowiązaniach
niepieniężnych, gdy chodzi o:
- naprawienie szkody;
- zwrot bezpodstawnego wzbogacenia;
- zwrot nakładów i wydatków.
PRZEDMIOT

PRZEDMIOT

PRZEDMIOT Ś

ŚWIADCZENIA

WIADCZENIA

WIADCZENIA PIENI

PIENI

PIENIĘŻ

ĘŻ

ĘŻNEGO

NEGO

NEGO – jest w nim w istocie określona wartość

ekonomiczna pod postacią sumy pieniężnej wyrażonej w jakichś jednostkach pieniężnych

Np. Zobowiązanie, w którym dłużnik z tytułu pożyczki ma zapłacić wierzycielowi 5000 zł, albo 5000
$ itp.

Pieniądze wyrażają w danym przypadku wartość, której przekazanie ma nastąpić z majątku dłużnika
do majątku wierzyciela.

Jest przy tym obojętne, jakim rodzajem znaków pieniężnych (sztuk pieniądza) wierzyciel zostaje
zaspokojony, byleby otrzymał wartość, które jest przedmiotem świadczenia.
Wycofanie z obiegu znaków pieniężnych wyrażających zobowiązanie nie powoduje wygaśnięcia
długu ze względu na niemożliwość świadczenia. Świadczenie jest bowiem w dalszym ciągu możliwe
do spełnienia w takich znakach pieniężnych, jakie mają obieg prawny w momencie zapłaty.

Przedmiotem świadczenia w zobowiązaniu pieniężnym NIE

NIE

NIE S

SĄ

Ą ani oznaczone indywidualnie sztuki

pieniądza, ani też pewna liczba takich sztuk oznaczonych cechami gatunkowymi. Gdyby jednak w
konkretnym stosunku pranym strony umówiły się, że przedmiotem świadczenia ma być danie
oznaczonych sztuk pieniężnych lub pewnej ilości pieniędzy oznaczonego rodzaju, to w pierwszym
przypadku mielibyśmy do czynienia z przedmiotem świadczenia rzeczy oznaczonej indyw., a w
drugim z rodzajowym przedmiotem świadczenia.

PIENI

PIENIĄ

ĄDZ

DZ jako miernik wartości jest instrumentem rozwiniętych stosunków gospodarczych.

Niezależnie od postaci, pod jaką występuje, służy on jako:

- śśśśrodek

rodek

rodek zamiany

zamiany

zamiany, będący ekwiwalentem wszelkiego rodzaju dóbr; [ FUNKCJA ZAMIANY]

- śśśśrodek

rodek

rodek p

płłłłatniczy

atniczy

atniczy, mający moc umarzania zobowiązań, których przedmiotem jest przeniesienie

wartości. [ FUNKCJA ZAPŁATY]
- śśśśrodek

rodek

rodek oszcz

oszcz

oszczęęęędno

dno

dnośśśści

ci;

- śśśśrodek

rodek

rodek akumulacji.

akumulacji.

Prawne znaczenie pieniądza polega na nadaniu mu przez państwo przymusowej mocy umarzania
zobowiązań, gdy ich przedmiotem jest przeniesienie wartości ekonomicznej z majątku dłużnika do
majątku wierzyciela. Dlatego z punktu widzenia prawa najważniejsza jest funkcja zapłaty (płatnicza).
Poj

Poj

Pojęęęęcie

cie

cie pieni

pieni

pienią

ądza

dza

dza nie

nie

nie jest

jest

jest jednoznaczne.

jednoznaczne.

Sensu

Sensu largo

largo

largo – to tradycyjnie uznawane wszelkie środki płatnicze, których używa się w obrocie,

opiewające na pewne sumy (ilości) jednostek pieniężnych.

Sensu

Sensu stricte

stricte

stricte – to wyłącznie te środki płatnicze (banknoty i monety emitowane przez NBP), którym

państwo nadaje moc umarzania zobowiązań pieniężnych. Jest to tzw. pieniądz gotówkowy.

Współcześnie obok pieniądza gotówkowego pojawia się pieniądz bankowy. Jest on realizowany w
formie zapisów w księgach bankowych i całkowicie oderwany od znaków pieniężnych, jakimi
związany jest pieniądz gotówkowy.
Pieniądz bankowy powstaje przez wpłaty gotówkowe klientów banku na rachunki bankowe oraz drogą
kredytu udzielnego przez banki ich klientom.

Nowym zjawiskiem jest pieniądz elektroniczny. Stanowi on elektroniczny odpowiednik znaków
pieniężnych.

Pieni

Pienią

ądz

dz mo

możżżżeeee reprezentowa

reprezentowa

reprezentowaćććć w

w obrocie:

obrocie:

1) WARTO

WARTO

WARTOŚĆ

ŚĆ

ŚĆ NOMINALN

NOMINALN

NOMINALNĄ

Ą (IMIENN

(IMIENN

(IMIENNĄ

Ą)))) - tj. wartość nadaną mu przez państwo i wyrażoną

na samym pieniądzu w odpowiednim napisie lub znaku

2) WARTO

WARTO

WARTOŚĆ

ŚĆ

ŚĆ WEWN

WEWN

WEWNĘ

ĘTRZN

TRZN

TRZNĄ

Ą – tj. wartość materiału, z którego pieniądz jest sporządzony.

Ma znaczenie praktycznie jedynie przy pieniądzu kruszcowym ( wartość kruszcu np.złota,
srebra, czy miedzi)

3) WARTO

WARTO

WARTOŚĆ

ŚĆ

ŚĆ KURSOW

KURSOW

KURSOWĄ

Ą – tj. wartość przyznawana mu w relacji do innych walut, która jest

zatem relatywna i zmienna

4) WARTO

WARTO

WARTOŚĆ

ŚĆ

ŚĆ NABYWCZ

NABYWCZ

NABYWCZĄ

Ą – tj. wartość przyznawana mu w obrocie ze względu na siłę

nabywczą pieniądza w stosunku do innych dóbr majątkowych, a w szczególności towarów

ZASADY

ZASADY WYKONYWANIA

WYKONYWANIA

WYKONYWANIA ZOBOWI

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZA

ZAŃ

Ń::::

1) ZASADA

ZASADA

ZASADA WALUTOWO

WALUTOWO

WALUTOWOŚ

ŚCI

2) ZASADA

ZASADA

ZASADA NOMINALIZMU

NOMINALIZMU

3) ZASADA

ZASADA

ZASADA WALORYZACJI

WALORYZACJI

ZASADA

ZASADA WALUTOWO

WALUTOWO

WALUTOWOŚ

ŚCI

CI –

–

– Art.

Art.

Art. 358

358

§ 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może
spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem
zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia w walucie obcej.

Do dłużnika należy wybór, czy zobowiązanie, którego przedmiotem jest świadczenie pieniężne
wyrażone w walucie obcej, zostanie przez niego spełnione w walucie polskiej, czy w walucie obcej.

Wybór tej jest wyłączony jeżeli ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub
czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia w walucie obcej.

ZASADA

ZASADA NOMINALIZMU

NOMINALIZMU

NOMINALIZMU –

–

– Art.

Art.

Art. 358

358

358¹§

¹§

¹§1

§ 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie
świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Zasada nominalizmu dotyczy tylko zobowiązań pieniężnych sensu stricte.

przy wykonywaniu zobowiązań pieniężnych znaki pieniężne muszą być przez wierzyciela
przyjmowane według ich wartości nominalnej wybitej lub wydrukowanej na tych znakach.

Zasada ta odnosi się do zobowiązań pieniężnych wyrażonych w jakiejkolwiek walucie – zarówno
polskiej, jak i obcej. Jeżeli świadczenie pieniężne zostało – zgodnie z obowiązującymi przepisami
oznaczone w walucie obcej, to spełnienie tego świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej
w walucie obcej, a nie w złotych według przelicznika kursowego.

Zasada nominalizmu chroni interesy wierzyciela i dłużnika tylko wtedy, gdy po powstaniu
zobowiązania pieniądz nie zmienia swojej wartości.

Zmiana siły nabywczej pieniądza może polegać na stałym spadku wartości (inflacja) lub na wzroście
wartości (deflacja).

ZASADA

ZASADA WALORYZACJI

WALORYZACJI

- przeciwieństwo zasady nominalizmu. Przepis art. 358

358

358¹§

¹§

¹§1

1 dopuszcza możliwość odstąpienia od

zasady nominalizmu w przypadkach wskazanych w przepisach szczególnych.

- ma zastosowanie gdy w stosunkach, w których uczestniczy pieniądz, dojdzie do poważniejszych
wahań między wartością nominalną, a wartością nabywczą pieniądza.

Gdy siła nabywcza pieniądza maleje, stroną pokrzywdzoną staje się wierzyciel. Waloryzacja
świadczenia ma przywrócić zachwianą równowagę. Będzie ona polegała na ustaleniu zniżki lub – w
przypadku pokrzywdzenia wierzyciela – dopłaty do sumy nominalnej. Muszą wówczas być
zastosowane inne mierniki wartości np. obca waluta, która nie uległa wahaniom, czy też produkty
naturalne, jak zboże, czy bydło.

RODZAJE

RODZAJE WALORYZACJI:

WALORYZACJI:

1) USTAWOWA

USTAWOWA

USTAWOWA –ma miejsce z inicjatywy ustawodawcy i to on wówczas decyduje o jakości

efektach miernika, który przy przerachowaniu należności ma doprowadzić do zrównoważenia
zachwianych interesów stron stosunku zobowiązaniowego.

2) UMOWNA

UMOWNA

UMOWNA ---- 358

358

358¹§

¹§

¹§2

2 –

–

– strony zawierające umowę mogą zastrzec, że wartość świadczenia

pieniężnego określona zostaje w relacji do innego niż pieniądz polski miernika wartości.
Umowne klauzule waloryzacyjne mają sens przede wszystkim w przypadku umów o
dłuższym czasie trwania, ale można się nimi posługiwać przy umowach krótkoterminowych,
jeżeli uzasadnia to dynamika zmian wartości pieniądza.
K.c. nie przewiduje ograniczeń co do rodzaju mierników wartości, którymi strony mogą się
posługiwać, konstruując klauzule waloryzacyjne. Może to być określona grupa materiałów np.
złoto, miedź, zboże, określona grupa dóbr konsumpcyjnych (tzw. klauzule indeksowe) oraz
waluty obce (klauzule walutowe). Przy klauzulach walutowych pieniądz pełni funkcję
miernika wartości, takiego samego jak złoto, towary itp.

Pos

Posłłłłu

użżżżenie

enie

enie si

sięęęę klauzul

klauzul

klauzulą

ą umown

umown

umowną

ą wy

wyłą

łą

łącza

cza

cza mo

możżżżliwo

liwo

liwość

ść

ść żą

żą

żądania

dania

dania waloryzacji

waloryzacji

waloryzacji ssssą

ądowej!

dowej!

3) S

SĄ

ĄDOWA

DOWA

DOWA – 358

358

358¹§

¹§

¹§ 3

3 podejmowana przez sądy z ich własnej inicjatywy. To sąd ustala sposób

i skalę przerachowania konkretnego zobowiązania.

Główną przesłanką zastosowania waloryzacji sądowej jest „

„

„istotna

istotna

istotna zmiana

zmiana

zmiana si

siłłłły

y nabywczej

nabywczej

pieni

pienią

ądza

dza

dza”

”

”. Ustawodawca posłużył się terminem niedookreślonym, pozostawiając zadanie

wypełnienia go treścią praktyce orzecznictwa. Za „istotną” nie będzie mogła zostać uznana każda
zmiana siły nabywczej pieniądza. Pewna skala zmian mieści się bowiem w zakresie tzw. normalnego
ryzyka kontraktowego, a wiec ryzyka zmian, z którym powinien liczyć się każdy, kto zawiera umowę.
Przyjęcie kryterium „istotności” ma chronić sądy przed zalewem spraw waloryzacyjnych.

Art. 358¹§ 3 chroni interesy obu stron stosunku zobowiązaniowego. Sąd dokonując oceny interesów
stron, powinien kierować się zasadami współżycia społecznego.

Sąd może dokonać zmiany

zmiany

zmiany wysoko

wysoko

wysokośśśści

ci śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia pieni

pieni

pienięż

ęż

ężnego

nego

nego ( poprzez przeliczenie świadczenia

na podstawie miernika wzrostu lub spadku siły nabywczej pieniądza, jaki nastąpił od momentu
powstania zobow.) lub zmiany

zmiany

zmiany sposobu

sposobu

sposobu spe

spe

spełłłłnienia

nienia

nienia śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia pieni

pieni

pienięż

ęż

ężnego

nego

nego ( poprzez np.

zmniejszenie liczby rat, zmianę terminu spełnienia świadczenia)

Waloryzacji sądowej nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że wysokość świadczenia pieniężnego
ustalona została wcześniej w umowie lub orzeczeniu. Może być ona dokonywana wielokrotnie w
odniesieniu do tego samego stosunku zobowiązaniowego.

Odnosi się ona do wszystkich zobowiązań bez względu na źródło ich powstania., jednak może
dotyczyć tylko świadczeń pieniężnych stanowiących przedmiot stosunków cywilnoprawnych.

(brak możliwości waloryzacji grzywny, kaucji, czy świadczeń podatkowych).

Zgodnie z art. 358¹§ 4 żądanie waloryzacji sądowej zostało wyłączone, gdy stroną dotkniętą skutkami
zmiany siły nabywczej pieniądza jest podmiot prowadzący przedsiębiorstwo, a świadczenie pozostaje
w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

W art. 358¹§ 5 przyjęto regulację o charakterze normy kolizyjnej. Umowne klauzule waloryzacyjne i
waloryzacja sądowa nie mogą prowadzić do zmiany stawek, taryf i cen, jeżeli wynikają one z
przepisów szczególnych o charakterze bezwzględnie obowiązującym.

ZASADA

ZASADA NOMINALIZMU

NOMINALIZMU

NOMINALIZMU IIII ZASADA

ZASADA

ZASADA WALORYZACJI

WALORYZACJI

WALORYZACJI – wprowadzone do KC nowelą z 28 VII

1990 rok. Podstawowe znaczenie ma art.358

art.358

art.358¹¹¹¹ KC

KC, który wszedł w życie z dniem 1 X 1990. Ponad to

zasady te są uzupełniane przepisami wprowadzającymi zawartymi w ustawie z 28 VII 1990.
Podstawowe znaczenie ma art. 11, który uchylił niektóre przepisy dekretu z 1949, rygorystycznie
określające zasadę nominalizmu.

Art. 12. tej ustawy odnosi się do zobowiązań powstałych przed 30 X 1950 i po tej dacie ( data zmiany
systemu walutowego w Polsce) Do zobowiązań pieniężnych powstałych przed 30

30 X

X 1950

1950

1950 stosować

należy przepisy dotychczasowe, zaś do

do zobowi

zobowi

zobowią

ąza

zań

ń powsta

powsta

powstałłłłych

ych

ych po

po tej

tej

tej dacie,

dacie,

dacie, a

a nieprzedawnionych

nieprzedawnionych

nieprzedawnionych iiii

niewykonanych

niewykonanych do

do dnia

dnia

dnia wej

wej

wejśśśścia

cia

cia w

w żżżżycie

ycie

ycie art.

art.

art. 358

358

358¹¹¹¹ k.c.

k.c.

k.c. stosowa

stosowa

stosowaćććć nale

nale

należżżży

y §

§3

3 tego

tego

tego przepisu,

przepisu,

przepisu, lecz

lecz

lecz tylko

tylko

do śśśświadcze

wiadcze

wiadczeń

ń w

w cz

częś

ęś

ęści

ci niewykonanej.

niewykonanej.

Stosowanie art. 12 ustawy nowelizującej k.c. oraz art. art. 358¹ k.c. wyłączono zostało w odniesieniu
do kredytów bankowych, kwot zdeponowanych na rachunkach bankowych oraz kredytów i pożyczek
o charakterze socjalnym.

Art.

Art. 358

358

358¹¹¹¹ §

§ 3

3 określany jest mianem MA

MAŁ

ŁEJ

EJ KLAUZULI

KLAUZULI

KLAUZULI REBUS

REBUS

REBUS SIC

SIC

SIC STANTIBUS.

STANTIBUS.

Art.

Art. 357

357

357¹¹¹¹ §

§ 1

1 określany jest mianem DU

DUŻ

ŻEJ

EJ KLAUZULI

KLAUZULI

KLAUZULI REBUS

REBUS

REBUS SIC

SIC

SIC STANTIBUS.

STANTIBUS.

Pomiędzy powyższymi przepisami istnieją pewne podobieństwa, ale także istotne różnice.

Art.

Art. 357

357

357¹¹¹¹ §

§ 1

1 dotyczy

dotyczy

dotyczy wszystkich

wszystkich

wszystkich zobowi

zobowi

zobowią

ąza

zań

ń powsta

powsta

powstałłłłych

ych

ych zzzz um

umó

ów.

w. Tylko wyj

wyj

wyją

ątkowo

tkowo

tkowo może być

stosowany do zobowiązań mających inne

inne

inne źźźźrrrró

ód

dłłłło

o ni

niżżżż umowy.

umowy.

---- może być stosowany, gdy nastąpią różnego rodzaju nadzwyczajne zmiany stosunków gospodarczych,
a ich skutki nie były możliwe do przewidzenia przez strony:

•

Nadmierna trudność spełnienia świadczenia

•

Groźba rażącej straty w przypadku spełnienia świadczenia.

Art.

Art. 358

358

358¹¹¹¹ §

§ 3

3 odnosi

odnosi

odnosi si

sięęęę tylko

tylko

tylko do

do zobowi

zobowi

zobowią

ąza

zań

ń pieni

pieni

pienięż

ęż

ężnych,

nych,

nych, lecz

lecz

lecz powsta

powsta

powstałłłłych

ych

ych zzzz rrrróż

óż

óżnych

nych

nych zdarze

zdarze

zdarzeń

prawnych.

- przesłanką zastosowania jest TYLKO

TYLKO

TYLKO zmiana siły nabywczej pieniądza.

USTR

USTRÓ

ÓJ

J PIENI

PIENI

PIENIĘŻ

ĘŻ

ĘŻNY

NY RP

Obowiązująca w Polsce jednostką pieniężną jest złoty, który dzieli się na 100 groszy.

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZANIA

ZANIA

ZANIA PIENI

PIENI

PIENIĘŻ

ĘŻ

ĘŻNE

NE WYRA

WYRA

WYRAŻ

ŻONE

ONE

ONE IIII P

PŁ

ŁATNE

ATNE

ATNE W

W WALUCIE

WALUCIE

WALUCIE OBCEJ

OBCEJ

OBCEJ – mają

oparcie w zasadzie swobody umów. Podlegają przepisom ustawodawstwa dewizowego.

§13.ODSETKI

13.ODSETKI

– wynagrodzenie za korzystanie z pieniędzy lub innych rzeczy oznaczonych tylko

rodzajowo, gdy zostaje ono obliczone według pewnej stopy procentowej., czyli w stosunku do sumy,
od której są pobierane, i w stosunku do czasu użycia tej sumy.

Mają charakter uboczny względem świadczenia głównego, które stanowi właściwy przedmiot
zobowiązania między stronami. Jeżeli zatem należność główna nie istnieje, to nie może powstać
należność uboczna o charakterze odsetek.

Odsetki są pobierana periodycznie w pieniądzach lub rzeczach danego rodzaju, co upodabnia jest do
rat amortyzacyjnych.
Różnica między odsetkami, a ratami amortyzacyjnymi (umorzeniowymi) sprowadza się do tego, że
należność o charakterze tych rat zakłada wprawdzie istnienie długu głównego, podlegającego
zwrotowi, jednakże świadczenie każdej raty zawiera, inaczej niż odsetki, częściowe przynajmniej
zaspokojenie należności głównej, przez co w tej części podlega ona umorzeniu.

Z tego, że odsetki są należnością uboczną, wynika wiele następstw:

a) zabezpieczenie wierzytelności pieniężnej hipoteką zabezpiecza również w granicach

przewidzianych w odrębnych przepisach roszczenie o nieprzedawnione odsetki.

b) zabezpieczenie wierzytelności zastawem zabezpiecza również związane z wierzytelnością

roszczenie o odsetki, o ile nie są przedawnione (art. 317)
c)

c) podobnie zabezpieczenie wierzytelności przez poręcznie obejmuje także odsetki, o ile nie są

przedawnione (art.879 §1)
d)

d) w razie przelewu wierzytelności lub wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela

nabywca wierzytelności nabywa roszczenia o zaległe odsetki (509§2)
e)

e) w przypadku zarachowania zapłaty tego, co przypada na rachunek długu, wierzyciel może

zaspokoić przede wszystkim odsetki ( art. 451 § 1 zd 2 )
f)

f) pisemne potwierdzenie odbioru sumy głównej uzasadnia domniemanie, że wszelkie należności

uboczne, w tym i odsetki, zostały zapłacone ( art. 466 )

Przedawnienie

Przedawnienie nale

nale

należżżżno

nośśśści

ci g

głó

łó

łównej

wnej

wnej rozci

rozci

rozcią

ąga

ga si

sięęęę iiii na

na odsetki.

odsetki.

Jeżeli nie dojdzie do przedawnienia roszczenia głównego, ale wygaśnie ono np. poprzez wykonanie
zobowiązania, wówczas należność z tytułu odsetek przedawnia się z upływem 3 lat.

Czy wierzyciel może żądać odsetek w każdym przypadku istnienie zobowiązania pieniężnego lub
zobowiązania, w którym świadczenie uzyskało charakter pieniężny jako świadczenie zastępcze?

Art. 359 § 1 odpowiada na to pytanie. Negatywnie, żądając dla pobierania

pobierania

pobierania odsetek

odsetek

odsetek szczeg

szczeg

szczegó

ólnego

lnego

tytu

tytułłłłu

u wynikającego z :

- czynności prawnej;
- ustawy,
- orzeczenia sądu
lub
- decyzji innego właściwego organu.
Najczęściej chodzi o tytuł umowny lub ustawowy.
Najważniejszym tytułem ustawowym jest art. 481 przewidujący obowiązek ich zapłaty w razie
uchybienia przez dłużnika terminowi świadczenia pieniężnego. Odsetki należą się za samo opóźnienie,
a więc niezależnie do tego, czy dłużnik popadł w zwłokę, a także bez potrzeby wykazywania przez
wierzyciela, że poniósł jakąkolwiek szkodę.

Na obowiązek zapłaty odsetek wskazują ponadto przepisy (741, 742, 753 § 2, 842, 891 §2)

WYSOKO

WYSOKOŚĆ

ŚĆ

ŚĆ ODSETEK

ODSETEK

ODSETEK jest określana przez źródło, z którego wywodzi się tytuł do ich pobierania.

W braku takiego określenia należą się wierzycielowi odsetki

odsetki

odsetki tzw.

tzw.

tzw. ustawowe

ustawowe

ustawowe.

Art. 359 § 3 – Rada Ministrów określa w drodze rozporządzenia wysokość tzw. odsetek ustawowych,
kierując się koniecznością zapewnienia dyscypliny płatniczej i sprawnego przeprowadzania rozliczeń
pieniężnych, biorąc pod uwagę wysokość rynkowych stóp procentowych oraz stóp procentowych
Narodowego Banku Polskiego.

Obecnie odsetki ustawowe wynoszą 13 % w stosunku rocznym

KC wprowadził odsetki maksymalne w celu ochrony kredytobiorców przed lichwą.
Ustawodawca ustalił wysokość odsetek maksymalnych na czterokrotność stopy lombardowej
NBP. ( stopa lombardowa - Stopa procentowa, po jakiej NBP udziela bankom kredytów pod
zastaw papierów wartościowych. Jej wysokość ustala RPP)

Art. 482 – ZAKAZ

ZAKAZ

ZAKAZ ANATOCYZMU

ANATOCYZMU

ANATOCYZMU- zakaz umawiania się z góry na zapłatę odsetek od

zaległych odsetek.

Zakaz te nie dotyczy sytuacji, gdy zaległość z tytułu nieziszczonych odsetek już powstała,
albowiem wówczas strony mogą się zgodzić na doliczenie zaległych odsetek do sumy dłużnej
i tak ustaloną całość oprocentować.

Odsetki od odsetek wolno również pobierać od chwili wytoczenia o nie powództwa.

Termin płatności odsetek, podobnie jak ich wysokość, jest określany przez źródło, z którego
wywodzi się tytuł do ich pobierania. W braku takiego określenia dłużnik powinien płacić
odsetki co roku z dołu, a gdy należność główna była mu oddana na czas krótszy, wraz z
zapłatą tej należności.

§14.NAPRAWIENIE

14.NAPRAWIENIE

14.NAPRAWIENIE SZKODY.

SZKODY.

Szczególnym rodzajem świadczenia jest świadczenie polegające na naprawieniu szkody (świadczenie
odszkodowawcze)

SZKODA

SZKODA – uszczerbek, jakiego doznaje poszkodowany we wszelkiego rodzaju dobrach przez prawo

chronionych ( życie, zdrowie, wolność, cześć, majątek itd.). Chodzi więc zarówno o uszczerbek
majątkowy, jak i uszczerbek niemajątkowy.

W doktrynie i judykaturze rozpowszechnione jest wiązanie pojęcia szkody z uszczerbkiem jedynie
majątkowym.

Uszczerbek niemajątkowy jest określany terminem „

„

„krzywda

krzywda

krzywda”

”

”.... Do naprawienia krzywdy odnosi się

termin „

„

„zado

zado

zadość

ść

śćuczynienie

uczynienie

uczynienie” w miejscy terminu „odszkodowanie”.

W dziedzinie

dziedzinie

dziedzinie zobowi

zobowi

zobowią

ąza

zań

ń wyr

wyr

wyróż

óż

óżniamy

niamy

niamy trzy

trzy

trzy g

głó

łó

łówne

wne

wne grupy

grupy

grupy przypadk

przypadk

przypadkó

ów,

w, w

w kt

któ

órych

rych

rych przedmiotem

przedmiotem

śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia jest

jest

jest odszkodowanie:

odszkodowanie:

1) przypadki, gdy szkoda zostaje wyrządzona niezależnie od istniejącego uprzednio miedzy danymi
osobami stosunku prawnego, a więc gdy rodzi ona dopiero stosunek zobowiązaniowy jako stosunek
samoistny – tzw.

tzw.

tzw. szkoda

szkoda

szkoda zzzz tytu

tytu

tytułłłłu

u czyn

czyn

czynó

ów

w niedozwolonych

niedozwolonych

niedozwolonych (ex

(ex

(ex delicto)

delicto)

delicto) art.415 i 416.

Treścią stosunku zobowiązaniowego jest w tych przypadkach uprawnienie poszkodowanego do
uzyskania odszkodowania i odpowiadający temu uprawnieniu obowiązek naprawienia szkody.
Odszkodowanie staje się tu od razu głównym świadczeniem ze strony dłużnika, którym jest czy to
sprawca szkody, czy to inna osoba za szkodę odpowiedzialna.

Typowym przykładem są stany faktyczne, takie jak: uszkodzenie cudzego mienie, naruszenie cudzego
życia lub zdrowia, pozbawienie kogoś prawa majątkowego, które mu służy.

2) przypadki, gdy szkoda zostaje wyrządzona przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie
zobowiązania przez dłużnika. Odszkodowanie zastępuje wówczas główne świadczenie lub je
uzupełnia. Chodzi o tzw.

tzw.

tzw. szkod

szkod

szkodęęęę kontraktow

kontraktow

kontraktową

ą (x

(x contractu)

contractu)

contractu) Art. 471 i 472.

W tych zobowiązaniach miedzy stronami świadczenie jest ściśle sprecyzowane, niemniej przyjmuje
się, że obowiązek świadczenia przemienia się w obowiązek naprawienia szkody lub, też gdy

świadczenie wprawdzie nastąpiło, lecz zostało spełnione nienależycie, zostaje uzupełnione o
odszkodowanie.

3) Przypadki,

Przypadki,

Przypadki, gdy

gdy

gdy kto

kto

ktośśśś w

w drodze

drodze

drodze umowy

umowy

umowy zobowi

zobowi

zobowią

ązuje

zuje

zuje si

sięęęę wobec

wobec

wobec kontrahenta

kontrahenta

kontrahenta do

do śśśświadczenia

wiadczenia

odszkodowawczego

odszkodowawczego zzzz tytu

tytu

tytułłłłu

u szkody,

szkody,

szkody, kt

któ

órrrrą

ą temu

temu

temu kontrahentowi

kontrahentowi

kontrahentowi wyrz

wyrz

wyrzą

ądzi

dzi

dzi on

on sam,

sam,

sam, osoba

osoba

osoba trzecia

trzecia

lub

lub zaj

zaj

zajśśśście

cie

cie jakiego

jakiego

jakiegośśśś zdarzenia.

zdarzenia.

zdarzenia. Świadczenie odszkodowawcze staje się wówczas od razu głównym

świadczeniem na rzecz wierzyciela, jakkolwiek wyrządzenie szkody nie stwarza samo w sobie
nowego i samoistnego zobowiązania odszkodowawczego między stronami. (np. umowy ubezpieczenia
i tzw. umowy gwarancyjne)

Obowi

Obowią

ązek

zek

zek naprawienia

naprawienia

naprawienia szkody

szkody

szkody mo

możżżżeeee pojawia

pojawia

pojawiaćććć si

sięęęę w

w innych

innych

innych jeszcze

jeszcze

jeszcze sytuacjach

sytuacjach

sytuacjach ni

niżżżż wy

wyżżżżej

wymienione

wymienione np.:

np.:

- wyrządzenie szkody jest następstwem wykonywania praw podmiotowych (np. art. 142 i 182)
- legalnego wykonywania funkcji władczych przez ograny admin.publ (art. 161 kpa)

FUNKCJE

FUNKCJE Ś

ŚWIADCZENIA

WIADCZENIA

WIADCZENIA ODSZKODOWAWCZEGO:

ODSZKODOWAWCZEGO:

1) F.

F. KOMPENSACYJNA

KOMPENSACYJNA

KOMPENSACYJNA – czyni zadość potrzebie naprawienia poniesionej przez poszkodowanego

szkody przez to, że odszkodowanie przywraca w jego majątku stan naruszony w wyniku zdarzenia
wyrządzającego szkodę. Odszkodowanie nie może przekroczyć rozmiarów szkody i tym się różni od
kary jako represji.

2) F.

F. PREWENCYJNO

PREWENCYJNO

PREWENCYJNO –

–

– WYCHOWAWCZA

WYCHOWAWCZA

WYCHOWAWCZA – oznacza wywieranie wpływu na częstotliwość

przypadków wyrządzenia szkody przez samo wprowadzenie sankcji odszkodowawczej, albowiem
naprawienie szkody stanowi w swym założeniu dolegliwość cywilną wobec osoby obowiązkiem tym
obciążonej.

Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej odrywają się niejednokrotnie od zawinienia i obciążają
obowiązkiem naprawienia szkody kogoś, kto powinien ponosić ryzyko danej działalności.

3) F.

F. REPRESYJNA

REPRESYJNA

REPRESYJNA – to relikt, obcy nowoczesnemu prawu cywilnemu. Jej nikłym przejawem jest

art. 483
4)

4) F.

F. REPARTYCYJNA

REPARTYCYJNA

REPARTYCYJNA (rośnie na znaczeniu, ale nie jest ona samodzielną funkcją ani alternatywą

dla f. ompensacyjnej) – odpowiedzialność odszkodowawcza umożliwia rozłożenie ciężaru
odszkodowawczego na szersze, niekiedy wielomilionowe grupy społeczne, czego najbardziej
charakterystycznym przejawem jest repartycja ubezpieczeniowa w postaci ubezpieczenie od
odp.cywilnej. Ta funkcja jest jednak sposobem urealnienia funkcji kompensacyjnej poprzez
odpowiednie mechanizmy odpowiedzialności odszkodowawczej.

SZKODA

SZKODA IIII USTALENIE

USTALENIE

USTALENIE JEJ

JEJ

JEJ WYSOKO

WYSOKO

WYSOKOŚ

ŚCI

1. POJ

POJ

POJĘ

ĘCIE

CIE

CIE SZKODY

SZKODY

SZKODY – brak definicji ustawowej. Określa ją język potoczny.

Szkoda jest każdy uszczerbek, który dotyka poszkodowanego, zarówno o charakterze majątkowym,
jak i niemajątkowym(krzywda)

W judykaturze i doktrynie przeprowadza się rozróżnienie pomiędzy szkodą na mieniu i szkodą na
osobie.

SZKODA

SZKODA NA

NA MIENIU

MIENIU

MIENIU – odnosi się do uszczerbku, który dotyczy bezpośrednio składników majątku

poszkodowanego – bez związku z jego osobą.

- zniszczenie lub uszkodzenie jakiejś rzeczy
- spowodowanie wydatków pieniężnych
- wywołanie wygaśnięcia jakiegoś prawa o wartości majątkowej

SZKODA

SZKODA NA

NA OSOBIE

OSOBIE

OSOBIE – odnosi się do uszczerbku, który dotyczy bezpośrednio osoby

poszkodowanej, jako że jest ona konsekwencją naruszenia jego dóbr osobistych, takich jak np.
zdrowie, czy integralność cielesna, i tylko pośrednio może wyrażać się i w konsekwencjach
majątkowych (np. koszty leczenia, trwała lub przejściowa utrata zdolności do pracy)
- spowodowanie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia
- naruszenie czci

Szkoda

Szkoda rozpatrywana

rozpatrywana

rozpatrywana jako

jako

jako uszczerbek

uszczerbek

uszczerbek o

o charakterze

charakterze

charakterze maj

maj

mają

ątkowym

tkowym

tkowym mo

możżżżeeee mie

mie

miećććć w

w śśśświetle

wietle

przepis

przepisó

ów

w k.c.

k.c.

k.c. dwojak

dwojak

dwojaką

ą posta

posta

postaćććć::::

1) może obejmować stratę, jaką doznaje mienie poszkodowanego, wskutek tej straty poszkodowany
staje się uboższy, niż był dotychczas. Tzw. DAMNUM

DAMNUM

DAMNUM EMERGENS

EMERGENS

EMERGENS ( szkoda rzeczywista)

2) może obejmować utratę korzyści, jakiej poszkodowany mógł się spodziewać, gdyby mu szkody nie
wyrządzono. Wskutek tego typu uszczerbku poszkodowany nie staje się bogatszy, jakkolwiek mógł
liczyć na wzbogacenie się, mógł go oczekiwać. Tzw. LUCRUM

LUCRUM

LUCRUM CESSANS

CESSANS

CESSANS.

Uwzględnienie w art.361 par 2 obu rodzajów szkody oznacza, że prawo polskie jako regułę przyjmuje
zasadę pełnego odszkodowania.

USTALENIE

USTALENIE WYSOKO

WYSOKO

WYSOKOŚ

ŚCI

CI SZKODY:

SZKODY:

1) SPOS

SPOS

SPOSÓ

ÓB

B R

RÓŻ

ÓŻ

ÓŻNICOWY

NICOWY

NICOWY (((( DYFERENCYJNY)

DYFERENCYJNY)

DYFERENCYJNY) – służy ustaleniu uszczerbku majątkowego.

Polega na przeprowadzeniu badania stanu majątkowego poszkodowanego w celu wykrycia
R

RÓŻ

ÓŻ

ÓŻNICY

NICY

NICY, jaką wywołało zjawisko szkody przed i po jej ujawnieniu się.

Wysokość damnum emergens można ustalić, jeżeli w majątku osoby poszkodowanej da się uchwycić
różnicę wynikającą z tego porównania, która wskazuje zmniejszenie majątku.

Ocena szkody występującej w tej postaci może wywoływać kontrowersje, jeżeli chodzi o straty takie
jak np. pozbawienie uprawnionego samej możliwości korzystania z rzeczy, utrata posiadania rzeczy,
czy utrata możliwości skorzystania z pewnych świadczeń o określonej wartości majątkowej.

Trudniej jest ustalić lucrum cessans. Podstawę obliczenia stanowić bowiem powinno uchwycenie
różnicy miedzy stanem majątku osoby poszkodowanej, który rzeczywiście istnieje po nastąpieniu
zdarzenia wywołującego szkodę, a stanem majątku hipotetycznym, pomyślanym jako taki stan, który
by się urzeczywistnił, gdyby zdarzenie wywołując szkodę nie nastąpiło. Chodzi o utratę
spodziewanego zysku w przedsiębiorstwie lub zarobku.

Przy ustalaniu lucrum cessans cały przebieg wydarzeń przyjmuje się jako pewną hipotezę.

Ustalenie szkody w postaci utraconych korzyści ma wprawdzie charakter hipotetyczny, ale szkoda
taka musi być przez osobę poszkodowaną wykazana z tak dużym prawdopodobieństwem, że
uzasadnia ono w świetle doświadczenia życiowego przyjęcie, że utrata korzyści rzeczywiście nastąpiła.

Od szkody w postaci lucrum cessans należy odróżnić tzw. SZKOD

SZKOD

SZKODĘ

Ę EWENTULAN

EWENTULAN

EWENTULANĄ

Ą. Przy lucrum

cessans hipoteza, co do utraty korzyści graniczy z pewnością, zaś przy szkodzie ewentualnej chodzi o
utratę pewnej szansy uzyskania określonej korzyści majątkowej, a nie o utratę samej korzyści (np.
pozbawienie szansy wygrania nagrody w konkursie, czy w grze losowej). Występuje tutaj brak
pewności co do konsekwencji przewidywanego przebiegu zdarzeń. Na gruncie prawa polskie trafne
wydaje się stanowisko, że szkoda ewentualna, w odróżnieniu od szkody hipotetycznej, nie podlega
naprawieniu.

Ustalenie wysokości całej szkody powinno prowadzić do uchwycenia obu jej postaci tj. damnum
emergens i lucrum cessans. Naprawienie szkody obejmuje bowiem z reguły i jedno, i drugie, jako
elementy składowe całości (art. 361 § 2)

2) WARTO

WARTO

WARTOŚĆ

ŚĆ

ŚĆ DOZNANEGO

DOZNANEGO

DOZNANEGO USZCZERBKU

USZCZERBKU

USZCZERBKU – chodzi o chwilę, która decyduje o wysokości, a

przez to i o wartości szkody. Chodzi dalej o zastosowanie właściwego miernika wartości.

Co do chwili decydującej o wysokości szkody znane jest zjawisko, że stan uszczerbku może podlegać
pewnej dynamice. Uszczerbek początkowo zaistniały może się zwiększać lub zmniejszać, zależnie od
różnych okoliczności. Z tego punktu widzenia rozwiązanie ustalające wysokość szkody w chwili
początkowego jej ujawnienia się nie zawsze byłoby najwłaściwsze.

Spośród późniejszych momentów brany jest na ogół pod uwagę ten, w którym zapada orzeczenie
właściwego organu orzekające o odszkodowaniu.

Kodeks cywilny częściowo rozstrzygnął ten problem przyjmując, że

Art.

Art. 363.

363.

363.§

§ 2.

2. Je

Jeżżżżeli

eli

eli naprawienie

naprawienie

naprawienie szkody

szkody

szkody ma

ma nast

nast

nastą

ąpi

pićććć w

w pieni

pieni

pienią

ądzu,

dzu,

dzu, wysoko

wysoko

wysokość

ść

ść odszkodowania

odszkodowania

odszkodowania powinna

powinna

powinna by

byćććć

ustalona

ustalona wed

wed

wedłłłług

ug cen

cen

cen zzzz daty

daty

daty ustalenia

ustalenia

ustalenia odszkodowania,

odszkodowania,

odszkodowania, chyba

chyba

chyba żżżżeeee szczeg

szczeg

szczegó

ólne

lne

lne okoliczno

okoliczno

okolicznośśśści

ci wymagaj

wymagaj

wymagają

przyj

przyjęęęęcia

cia

cia za

za podstaw

podstaw

podstawęęęę cen

cen

cen istniej

istniej

istnieją

ących

cych

cych w

w innej

innej

innej chwili.

chwili.

Taka formuła potwierdza niewątpliwie wyłączenie zastosowania zasady nominalizmu pieniężnego w
odniesieniu do świadczeń odszkodowawczych.

Artykuł ten pozwala brać pod uwagę ceny bądź to z daty wyrządzenia szkody albo też późniejszej.
Odstępstwo to jest uzależnione od wystąpienia szczególnych okoliczności, co wyraża dążenie, by
zasądzone odszkodowanie zrekompensowało poszkodowanemu stratę, ale i jednocześnie nie
prowadziło do jego nieuzasadnionego wzbogacenia.

Co do miernika wartości, według którego ma być ustalona szkoda, to można tu szukać różnych
rozwiązań.

- można brać pod uwagę wartość rynkową dobra według ceny, jaką przedstawia ono dla wszystkich
(pretium commune).

- można brać pod uwagę wartość tzw. szczególną dobra według ceny, jaką przedstawia ono dla
poszkodowanego ze względu na szczególny sposób jego użycia (pretium singulare)

- można uwzględnić wartość emocjonalną, czyli tzw. wartość upodobania (pretium affectionis) jaką
dany przedmiot ma wyłącznie dla poszkodowanego.

K.c. zawiera w tej materii tylko wskazówkę częściową o tyle mianowicie, o ile daje się ona wyczytać
z art. 363 § 2. Ceny o których mowa tym przepisie to ceny rynkowe, a zatem i miernik, jaki
zastosowano jest miernikiem nawiązującym do wartości rynkowej.

Czy ocena wysokości szkody według wartości rynkowej danego dobra jest wartością jednoznaczną?
Nie. Np. w przypadku częściowego uszkodzenia pojazdu mechanicznego. Po reperacji wartość
pojazdu z pkt. widzenia technicznego zostaje w pełni zrekompensowana, ale mimo to będzie ona
niższa jako wartość sprzedażna, skoro rzecz reperowana jest zawsze niżej ceniona na rynku niż nowa.

Czy wartość rzeczy lub usługi ocenia się in abstracto, czy in concreto? Wg. pierwszej oceny decydują
przeciętne ceny rynku, według drugiej koszty nabycia czy reperacji rzeczy faktycznie poniesione,
które mogą być wyższe lub niższe (np. reperacja własnymi środkami) od przeciętnych.

WYSOKO

WYSOKOŚĆ

ŚĆ

ŚĆ ODSZKODOWANIA

ODSZKODOWANIA

Kompensacyjny charakter naprawienia szkody wyrządzonej poszkodowanemu wskazuje na to, że
wysokość odszkodowania powinna ściśle odpowiadać wysokości szkody. Punktem wyjścia ustalenia
wysokości odszkodowania jest wiec w zasadzie lub być powinno ustalenie wysokości szkody.

Odszkodowanie jako wyrównanie uszczerbku nie może przekraczać wysokości szkody, ale też nie
powinno być niższe.

Czy odszkodowanie powinno zawsze odpowiadać pełnej szkodzie?

Postawione wyżej pytanie prowadzi do konieczności rozważenia kilku problemów.

1) ZWI

ZWI

ZWIĄ

ĄZEK

ZEK

ZEK PRZYCZYNOWY.

PRZYCZYNOWY.

PRZYCZYNOWY. Istnieje możliwość ograniczenia odszkodowania do części

uszczerbku rzeczywiście poniesionego przez poszkodowanego ze względu na określone ujęcie
w danym systemie prawa cywilnego kwestii związku przyczynowego.

2) WOLA

WOLA

WOLA STRON

STRON

STRON ZWI

ZWI

ZWIĄ

ĄZANYCH

ZANYCH

ZANYCH STOSUNKIEM

STOSUNKIEM

STOSUNKIEM ZOBOWI

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZANIOWY

ZANIOWY

ZANIOWYM. Tam, gdzie

stosunek zobow. Powstaje z mocy umowy strony mogą z góry ustalić:

a) za jaką szkodę dłużnik ponosi odpowiedzialność

b) czy wysokość odszkodowania ma być odpowiednikiem pełnej wysokości szkody

3) PRZEPISY

PRZEPISY

PRZEPISY USTAWY

USTAWY

USTAWY. 361

361

361 §

§ 2

a) możliwość wprowadzenia ograniczeń, co do tego, za jaką szkodę poniesie się

odpowiedzialność np. art. 438 – tylko naprawienie damnum emrgens, bez lucrum cessans, 788
§ 1, 801 § 1, 855 §1.

Ponadto przykładem tego typu ograniczeń są przepisy przewidujące, że uszczerbek
poszkodowanego ma być naprawiony w granicach tzw.

tzw.

tzw. ujemnego

ujemnego

ujemnego interesu

interesu

interesu umowy

umowy

umowy. Chodzi

Chodzi

Chodzi tu

tu o

przypadki

przypadki 387

387

387 iiii 391

391

391 zd.1,

zd.1,

zd.1, 566

566

566 §

§ 1

1 zd.2,

zd.2,

zd.2, 736

736

736. Chodzi wówczas o naprawienie szkody, jaką

poniosła strona, wdając się w umowę, która nie doszła do skutku, nie zaś szkodę przy założeniu że
umowa była ważna i nie została w ogóle lub należycie wykonana. Szkoda ta obejmuje np. koszty
zawarcia umowy, przygotowania środków do odbioru świadczenia, koszty przejazdu nie miejsce
odbioru.

b) możliwość wprowadzenia ograniczeń co do tego, czy wysokość odszkodowania ma być

odpowiednikiem pełnej wysokości szkody. Np. 849 § 1

4) IUS

IUS

IUS MODERANDI

MODERANDI

MODERANDI. Możliwość ograniczenia wynika z przyznania w tej materii pewnych

uprawnień organowi orzekającemu o obowiązku naprawienia szkody.

a) przyznanie organowi orzekającemu o obowiązku naprawienia szkody pewnej swobody przy

ustalaniu wysokości odszkodowania jest w niektórych przypadkach wynikiem konieczności
faktycznej. Może się zdarzyć, że ścisłe ustalenie wysokości szkody jest in concreto
niemożliwe lub nader utrudnione. Np. poszkodowany traci rzecz używaną, a stanu jej zużycia
nie da się bliżej określić.
Kwestię tą rozstrzyga art. 322 k.p.c, stanowiąc, że w przypadku takim sąd „może w wyroku
zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich
okoliczności sprawy”.

b) przyznanie organowi orzekającemu o obowiązku naprawienia szkody pewnej swobody przy

ustalaniu wysokości odszkodowania jest w niektórych przypadkach wynikiem konieczności
prawnej.

- zasada

zasada

zasada compensatio

compensatio

compensatio lucri

lucri

lucri cum

cum

cum damno:

damno:

Gdy jedno zdarzenie wywołuje zarówno uszczerbek, jak i korzyść dla poszkodowanego
ostatecznie bierze się pod uwagę stan wynikający ze skompensowania obu pozycji.

Np. zniszczenie domu, który nie nadaje się do dalszego użytku – powinno odliczyć się od sumy
stanowiącej wartość domu przed zniszczeniem wartość materiałów budowlanych uzyskanych w
wyniku rozbiórki. Zada ta jest respektowana w zakresie odszkodowań wynikających z wypadków,
w których dochodzi do wypłat pewnych sum poszkodowanemu z tytułu ubezpieczenia. Nie
dotyczy ona jednak świadczeń z tytułu ubezpieczeń osobowych, które nie mają charakteru
kompensacyjnego w ścisłym tego słowa znaczeniu.

- zasada uwzględniania tzw. przyczynienia się poszkodowanego

Art.

Art. 440

440

440 k.c.

k.c.

k.c. przyjmuje stanowisko kompromisowej między dwiema rozbieżnymi tendencjami.

Pierwsza opowiada się za naprawieniem pełnej wysokości szkody, traktujące wyjątki od tej reguły
jako ściśle ograniczone wyraźnym przepisem. Druga opowiada się za przyznaniem organowi
orzekającemu o odszkodowaniu ogólniejszego uprawnienia do miarkowania wysokości
odszkodowania, zależnie od okoliczności konkretnego przypadku.

Zgodnie z art. 440 obniżenie odszkodowania jest możliwe według uznania sądu, przy
uwzględnieniu wielu przesłanek. Przede wszystkim jest ono dopuszczalne w sferze
odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych (ex delicto), a więc nie w pozostałych
przypadkach znanych prawu cywilnemu. Następnie jest ograniczone jedynie do stosunków, w
których stronami są osoby fizyczne. Ponad to w danych okolicznościach sprawy obniżenia
odszkodowania powinny wymagać zasady współżycia społ. Ze względu na stan majątkowy ( a
zatem nie inne powody) poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę.

SPOS

SPOSÓ

ÓB

B NAPRAWIENIA

NAPRAWIENIA

NAPRAWIENIA SZKODY.

SZKODY.

Świadczenie polegające na naprawieniu szkody powinno nastąpić w taki sposób, by uszczerbek
poniesione przez poszkodowanego został wyrównany.

1) Rodzaje

Rodzaje

Rodzaje odszkodowania.

odszkodowania.

odszkodowania. Wyr

Wyr

Wyró

ównanie

wnanie

wnanie takie

takie

takie mo

możżżżeeee nast

nast

nastą

ąpi

pićććć::::

a) przez

przez

przez przywr

przywr

przywró

ócenie

cenie

cenie stanu

stanu

stanu poprzedniego

poprzedniego

b) w

w drodze

drodze

drodze rekompensaty

rekompensaty

Ad.1

Ad.1 chodzi o przywrócenie stanu, który istniał, zanim szkoda została wyrządzona. Taka

restytucja nie zawsze jest jednak możliwa z uwagi na charakter uszczerbku albo też z uwagi na
rozmiary szkody. Nie zawsze będzie też odpowiadać interesom samego uprawnionego.

Ad.2

Ad.2 Chodzi przede wszystkim o rekompensatę pieniężną. Oznacza to zapłatę do rąk

uprawnionego sumy pieniężnej, która odpowiada wysokości szkody obliczonej według miernika
wartości, jakim jest pieniądz. Ten typ rekompensaty jest zawsze możliwy do przeprowadzenia.

Naprawienie szkody w drodze rekompensaty naturalnej jest bardziej utrudnione, ze względu na
fakt, że nie każdą szkodę można w ten sposób zrekompensować

K.c. sposób naprawienia szkody pozostawia do wyboru samemu poszkodowanemu. Może on
wybrać restytucję naturalną albo rekompensatę pieniężną. Jednakże gdyby poszkodowany wybrał
restytucją, a jej wykonanie byłoby niemożliwe lub pociągało nadmierne trudności czy koszty dla
zobowiązanego roszczenie odszkodowawcze ograniczałoby się tylko do świadczenia w pieniądzu
(art. 363 § 1)

K.c. nie upoważnia poszkodowanego, do żądania ewentualnej rekompensaty naturalnej w miejsce
pieniężnej, chyba że żądanie takie jest przewidziane na mocy wyraźnego przepisu prawnego np.
561. To stanowisko jest przedmiotem sporu w doktrynie, gdyż część doktryny uważa, że
restytucja naturalna obejmuje także rekompensatę naturalną, a zatem po stronie poszkodowanego
istnieje uprawnienie do żądania naprawienia szkody także w tej formie.

§15.ZWROT

15.ZWROT

15.ZWROT NAK

NAK

NAKŁ

ŁAD

ADÓ

ÓW

W IIII WYDATK

WYDATK

WYDATKÓ

ÓW

Prawu zobowiązań znane jest świadczenie w postaci zwrotu nakładów dokonanych przez jedną
stronę w interesie drugiej lub na rzecz drugiej. Przepisy dotyczące zwrotu są jednak rozproszone
wśród ogółu innych unormowań. Znajdujemy je z reguły w ramach instytucji dotyczących
korzystania z cudzych rzeczy np. przy najmie art. 659, zleceniu 742, prowadzeniu cudzych spraw
bez zlecenia 752, przy unormowaniu zobow. z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia 405 i 406.

Nakład w rozumieniu prawa cywilnego polega na dobrowolnym użyciu własnych przedmiotów
majątkowych lub środków w interesie drugiej strony lub na jej rzecz.

Nakłady w tym znaczeniu obejmują wszelkiego rodzaju reperacje, ulepszenia, przebudowę i
budowę na nieruchomości, sadzenie, żywienie zwierząt itp. Mogą one polegać nawet na
zaciągnięciu zobowiązań wobec osób trzecich.

Cecha dobrowolności uszczerbku, jaki ponosi strona, podejmując nakłady, różni nakład od szkody.
Dokonanie nakładów z reguły prowadzi do rozliczeń z drugą stroną i tu pojawia się obowiązek
zwrotu nakładów.

W przepisach mowa jest najczęściej o 2 kategoriach nakładów

a) nak

nak

nakłłłłady

ady

ady konieczne

konieczne

konieczne – podejmowane na utrzymanie jakiejś rzeczy, gdyż są niezbędne do

normalnego utrzymania stanu danej rzeczy lub też do normalnego z niej korzystania.

b) inne

inne

inne nak

nak

nakłłłłady

ady

ady – podejmowane w celu zwiększenia wartości (nakłady użyteczne) lub osiągnięcia

celów ubocznych(nakłady zbyteczne)

Zwrot nakładów może polegać albo na ich restytucji w naturze, albo na wydaniu wartości. Gdy
nakład polega na zaciągnięciu zobowiązania wobec osoby trzeciej, zwrot może polegać na
zaspokojeniu tej osoby albo na przejęciu długu dotychczasowego dłużnika.

Według art.

art.

art. 461

461

461§

§1

1 osoba uprawniona do zwrotu nakładów na cudzą rzecz, którą ma obowiązek

wydać, ma też prawo rzecz tę zatrzymać, póki nie nastąpi zwrot lub zabezpieczenie nakładów.

Prawo zatrzymania nie znajduje jednak zastosowania, gdy obowiązek wydania cudzej rzeczy
wynika z czynu niedozwolonego albo gdy chodzi o wydanie rzeczy wynajętej, wydzierżawionej
lub użyczonej.

Niekiedy Gdy nie ma obowiązku zwrotu nakładów, strona która je zainwestowała, jest uprawniona
do ich zabrania. Jest to tzw. IUS

IUS

IUS TOLLENDI

TOLLENDI

TOLLENDI. Wykonanie tego uprawnienia powinno nastąpić

bez uszkodzenia rzeczy głównej podlegającej wydaniu. Gdyby takie uszkodzenie nastąpiło, storna
uprawniona do zabrania nakładu ma obow. uszkodzenie naprawić.

§16.

16.

16. NIEKT

NIEKT

NIEKTÓ

ÓRE

RE RODZAJE

RODZAJE

RODZAJE Ś

ŚWIADCZE

WIADCZE

WIADCZEŃ

Ń STANOWI

STANOWI

STANOWIĄ

ĄCE

PRZEDMIOT

PRZEDMIOT OBOWI

OBOWI

OBOWIĄ

ĄZK

ZKÓ

ÓW

W DODATKOWYCH.

DODATKOWYCH.

Spotyka się niekiedy świadczenia, których treścią jest wykonanie obowiązków dodatkowych przy
innych świadczeniach głównych. W k.c. zawarte są w tej materii postanowienia ogólne, które
znajdują zastosowanie, gdy obowiązek wykonania takiego świadczenia powstanie z
jakiegokolwiek tytuły. Chodzi w szczególności o:

a) przedstawienie spisu masy majątkowej albo zboru rzeczy (art. 459)
b) złożenie rachunków ( art. 460)
c) obowiązek dania zabezpieczenia (art. 269)

§17.

17.

17. Ś

ŚWIADCZENIA

WIADCZENIA

WIADCZENIA W

W ZOBOWI

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZANIACH

ZANIACH

ZANIACH PRZEMIENNYCH.

PRZEMIENNYCH.

Poj

Pojęęęęcie

cie

cie iiii unormowanie

unormowanie

unormowanie w

w k.c.

k.c.

Przepisy o zobowiązaniach przemiennych wprowadzają modyfikację ogólnej zasady, że świadczenie
dłużnika w stosunku zobowiązaniowym musi być oznaczone i spełnienie tylko tego świadczenia
stanowi wykonanie zobowiązania.

Spotykana jest terminologia zobowi

zobowi

zobowią

ązania

zania

zania alternatywne

alternatywne

alternatywne – są to zobowiązania, których wykonanie

może nastąpić przez spełnienie jednego z dwóch lub kilku świadczeń, zależnie od wyboru osoby do
tego uprawnionej.( Art. 365 § 1 )

Wprowadzenie możliwości wyboru świadczenia zwiększa elastyczność stosunku zobowiązaniowego.
W stosunku tym istnieje jednak TYLKO

TYLKO

TYLKO JEDNA

JEDNA

JEDNA WIERZYTELNO

WIERZYTELNO

WIERZYTELNOŚĆ

ŚĆ

ŚĆ, mimo że może ona być

zaspokojona przez jedno z dwóch lub więcej świadczeń.

Świadczenia muszą być określone jako różne, a różnice mogą dotyczyć zarówno charakteru
świadczenia, jego przedmiotu, jak i sposobu wykonania świadczenia, np. miejsca i czasu świadczenia

dłużnika. Różnice mogą dotyczyć również elementów uznawanych przez same strony za istotne np.
sposób wydania rzeczy będącej przedmiotem sprzedaży.

Alternatywność świadczeń może pojawić się w ramach tej samej konstrukcji prawnej dla obu
alternatywnych świadczeń, jak też na podstawie konstrukcji odmiennych.

Przyk

Przykłłłłady:

ady:

- Gdy zastrzeżono, że 1 świadczenie ma polegać na przeniesieniu własności nieruchomości, a 2 na
oddaniu jej w wieloletnią dzierżawę
- Gdy zastrzeżono, że zwrot kosztów podróży wierzyciela na oznaczonej trasie obejmuje koszt
przejazdu lotniczego albo koszt przejazdu morskiego albo kolejowego itp.
- Gdy jako przedmiot najmu oznaczono pomieszczenie np. pokój na ulicy X lub na ulicy Y w mieście
Z.

Z zasady, że w tego rodzaju zobow. istnieje tylko jedna wierzytelność, wynika, że przy wykonaniu
zobowiązania musi nastąpić koncentracja, czyli przekształcenie się zobowiązania przemiennego w
zobowiązanie o jednym, określonym świadczeniu. Sprecyzowanie tego świadczenia następuje w
drodze decyzji osoby uprawnionej (wyboru).

UPRAWNIENIE

UPRAWNIENIE DO

DO DOKONANIA

DOKONANIA

DOKONANIA WYBORU

WYBORU

WYBORU – uprawnionym może być zarówno dłużnik, jak i

wierzyciel oraz osoba trzecia. Wg. k.c. art. 365§1, jeżeli z czynności prawnej (zwłaszcza umowy
stron), z ustawy lub z okoliczności nie wynika nic innego, wybór świadczenia należy do dłużnika.

Wyboru dokonuje się przez złożenie stosownego oświadczenia drugiej stronie (art. 365§2)

Gdy wyboru dokonuje osoba trzecia, oświadczenie powinno być złożone wobec dłużnika lub
wierzyciela, osoba trzecia nie jest bowiem stroną w stosunku zobowiązaniowym.

Uprawnienie do dokonania wyboru odnosi się tylko do wyboru między całymi świadczeniami, nie
może dotyczyć części jednego i części innego świadczenia.

Ilekroć uprawniony nie dokona wyboru świadczenia, należy odróżnić, czy wyprawionym jest dłużnik,
czy wierzyciel tj. strona stosunku zobowiązaniowego, czy też osoba trzecia.

Art. 365§3 rozstrzyga iż w przypadku stosunku zobowiązaniowego, druga strona może wyznaczyć
stronie uprawnionej odpowiedni termin w celu dokonania wyboru i po bezskutecznym upływie
wyznaczonego terminu uprawnienie do dokonania wyboru na nią przechodzi.

Co do osoby trzeciej – przepisy tego nie precyzują. Można sądzić, że każda ze stron może wyznaczyć
osobie trzeciej stosowny termin w celu dokonania wyboru i po bezskutecznym jego upływie zwrócić
się o rozstrzygniecie do sądu.

K.c. nie normuje przypadków, gdzie jedno ze świadczeń w zobow. przemiennych jest niemożliwe do
spełnienia. Stosujemy tu reguły odnoszące się do niemożliwości świadczenia. Należy więc odróżnić
niemo

niemo

niemożżżżliwo

liwo

liwość

ść

ść pierwotn

pierwotn

pierwotną

ą i nast

nast

nastęęęępcz

pcz

pczą

ą śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia. Niemożliwość pierwotna jednego ze świadczeń

alternatywnych będzie prowadziła z reguły do ograniczenia wyboru do jednego z pozostałych
świadczeń, bądź (jeżeli w grę wchodziłyby tylko świadczenia) do pozbawienia zobowiązania
charakteru przemiennego.

W pewnych sytuacjach możliwość wyboru pomiędzy świadczeniami ( z uwzględnieniem tego właśnie,
które okazało się dotknięte niemożliwością pierwotną) była na tyle istotna dla stron, że bez niej nie

doszłoby w ogóle do powstania zobowiązania. W takim przypadku zobowiązanie powinno być
uznanie za nieważne ( art. 58§3 w zw. z art. 387)

Niemożliwość następcza jednego ze świadczeń alternatywnych może wywierać zróżnicowane
konsekwencje prawne w zależności od tego, na jakim etapie doszło do tej niemożliwości (przed czy po
dokonaniu wyboru świadczenia), a także ze względu na osobę uprawnioną do dokonywania wyboru
jednego ze świadczeń przemiennych – dłużniczka czy wierzyciela.

UPOWA

UPOWAŻ

ŻNIENIE

NIENIE

NIENIE PRZEMIENNE

PRZEMIENNE

Zobowiązanie przemienne należy odróżnić od tzw. upoważnienia przemiennego ( facultas alternativa).
Upoważnienie takie może przysługiwać dłużnikowi jako uprawnienie do jednostronnego zwolnienia
się z długu przez wykonanie innego świadczenia niż świadczenie główne. Przedmiot świadczenia jest
tu od początku jeden, inaczej niż w zobowiązaniach przemiennych. Wierzyciel nie może domagać się
od dłużnika niczego innego niż spełnienia głównego świadczenia. Jednakże dłużnik może zamiast tego
świadczenia spełnić inne świadczenie, które je zastąpi.

Przyk

Przykłłłład:

ad:

ad: obdarowany ma obowiązek dostarczenia środków utrzymania darczyńcy, który po

wykonaniu darowizny popadnie w niedostatek. Może się jednak uwolnić od tego obowiązku, gdy
zwróci darczyńcy wartość wzbogacenia będącego następstwem darowizny. (art. 879)
Inne przykłady art. 938,966,974.

Do upowa

upowa

upoważżżżnienia

nienia

nienia przemiennego

przemiennego

przemiennego nie

nie

nie stosujemy,

stosujemy,

stosujemy, nawet

nawet

nawet w

w drodze

drodze

drodze analogii

analogii

analogii przepis

przepis

przepisó

ów

w o

zobowi

zobowią

ązaniach

zaniach

zaniach przemiennych.

przemiennych.

Upoważnienie przemienne może niekiedy przysługiwać i wierzycielowi, w sytuacji gdy w razie
zajścia okoliczności przewidzianych w przepisach ustawy lub umowie stron będzie mógł on żądać
innego świadczenia niż to, które mu się należy (art. 914). W takich przypadkach roszczenie o nowe
świadczenie może być podniesione tylko jeżeli przed jego zgłoszeniem nie wygasło roszczenie o
świadczenie w pierwotnej postaci.

ROZDZIA

ROZDZIAŁ

Ł IV

WIELO

WIELOŚĆ

ŚĆ

ŚĆ WIERZYCIELI

WIERZYCIELI

WIERZYCIELI ALBO

ALBO

ALBO D

DŁ

ŁU

UŻ

ŻNIK

NIK

NIKÓ

ÓW

§18.

18.

18. UWAGI

UWAGI

UWAGI OG

OGÓ

ÓLNE.

LNE.

Regułą jest, że w stosunku zobowiązaniowym po stronie uprawnionej znajduje się jeden wierzyciel, a
po stronie zobowiązanej jeden dłużnik. Może się zdarzyć, że po stronie zobowiązanej, czy
uprawnionej znajdzie się więcej wierzycieli lub dłużników.

Może tak być już od pierwszej chwili powstania zobowiązania np. 2 osoby udzielają wspólnie
pożyczki pieniężnej dłużnikowi lub kilku dłużnikom albo 2 lub więcej osób wyrządzi szkodę, ze którą
wspólnie będą ponosić odpowiedzialność.

Może tak się zdarzyć już po powstaniu zobowiązania np. wskutek przejścia wierzytelności lub długu
na kilka osób w drodze czynności prawnej inter vivos albo w drodze spadkobrania.

WPŁ

ŁYW

YW WIELO

WIELO

WIELOŚ

ŚCI

CI WIERZYCIELI

WIERZYCIELI

WIERZYCIELI ALBO

ALBO

ALBO D

DŁ

ŁU

UŻ

ŻNIK

NIK

NIKÓ

ÓW

W NA

NA STOSUNEK

STOSUNEK

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZANIOWY.

ZANIOWY.

Wpływ ten wyraża się w różny sposób, istnieją też zasady ogólne, które ten wpływ odzwierciedlają.
Kształtują się one zależnie od kwestii:

a) podzielności i niepodzielności świadczenia
b) ewentualnego uznania zobowiązania za solidarne

Zasady ogólne nie dotyczą wszystkich przypadków zobowiązań. Nie są nimi objęte przypadki, gdy
wierzytelność i dług wchodzą do tzw. majątku wyodrębnionego:
- majątek wspólny art. 860 i 861
- wspólny majątek małżonków w czasie trwania małżeństwa (art. 31 k.r.o)
- majątek spadkowy w pewnych okolicznościach.

Według zasad ogólnych regułą podstawową jest, że zobowiązanie powinno podzielić się wówczas na
tyle niezależnych od siebie części, ilu jest wierzycieli i dłużników.

Zamiast jednego zobowiązania powstaje przez podział kilka zobowiązań w których występuje już
tylko jeden wierzyciel i jeden dłużnik w każdym z nich.

Zobowiązania, które się usamodzielniły, nie mają miedzy sobą żadnego łącznika, a odpowiedzialność
każdego z dłużników wobec każdego z wierzycieli ogranicza się z natury rzeczy do jakiejś części
uprzedniej całości.

Reguła ta jest możliwa do utrzymania tylko, gdy świadczenie stanowiące przedmiot zobowiązania jest
podzielne.

Niepodzielność świadczenia powoduje, że zobowiązanie utrzymuje charakter niepodzielny.

Odejście od reguły następuje niekiedy z innych przyczyn, które wiążą się z potrzebą uniknięcia
skutków podziału zobowiązania na części uprzedniej całości. Służy temu koncepcja zobowiązań
solidarnych.

K.c. rozróżnia:
- zobowiązania podzielne;
- zobowiązania niepodzielne;
- zobowiązania solidarne.

§ 19.

19.

19. ZOBOWI

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZANIA

ZANIA

ZANIA PODZIELNE

PODZIELNE

PODZIELNE IIII NIEPODZIELNE

NIEPODZIELNE

Podstawą podziału jest charakter świadczeń. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione
częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości art.379§2 k.c.

Istotna

Istotna zmiana

zmiana

zmiana przedmiotu

przedmiotu

przedmiotu – odwołuje się do właściwości fizycznych, którego świadczenie dotyczy

np. mebel, maszyna itp. ( oceniana obiektywnie)

Istotna

Istotna zmiana

zmiana

zmiana warto

warto

wartośśśści

ci – chodzi o stosunek wartości ekonomicznej części świadczenia do jego

całości. Świadczenie zostanie ocenione jako podzielne, gdy przy jego spełnianiu częściami suma tych
części nie będzie dla wierzyciela niższa od wartości świadczenia spełnionego jednorazowo w całości.
(oceniana subiektywnie)

Świadczenie

wiadczenie

wiadczenie rzeczy

rzeczy

rzeczy oznaczonej

oznaczonej

oznaczonej co

co do

do to

tożżżżsamo

samo

samośśśści

ci jest

jest

jest zawsze

zawsze

zawsze niepodzielne

niepodzielne

niepodzielne, albowiem nie może być

w ogóle dokonane częściami bez zmiany jego istoty.

Świadczenie

wiadczenie

wiadczenie rzeczy

rzeczy

rzeczy oznaczonej

oznaczonej

oznaczonej rodzajowo,

rodzajowo,

rodzajowo, zzzz regu

regu

regułłłły

y jest

jest

jest podzielne,

podzielne,

podzielne, ponieważ spełnienie go w

częściach jest przeważnie możliwe i nie zmienia jego istoty, a ni nie wpływa na jego wartość.

Świadczenie

wiadczenie

wiadczenie pieni

pieni

pienięż

ęż

ężne

ne jest

jest

jest zawsze

zawsze

zawsze podzielne

podzielne

podzielne.

Świadczenie

wiadczenie

wiadczenie polegaj

polegaj

polegają

ące

ce na

na zaniechaniu

zaniechaniu

zaniechaniu jest

jest

jest najcz

najcz

najczęś

ęś

ęściej

ciej

ciej niepodzielne

niepodzielne

niepodzielne.

Niepodzielność świadczenie może wynikać niekiedy nie tyle z niepodzielności przedmiotu (np. para
rękawiczek bądź para butów dają się rozdzielić), ile z natury stosunku prawnego i jego celu.

SKUTKI

SKUTKI PRAWNE:

PRAWNE:

1) Ś

Świadczenie

wiadczenie

wiadczenie jest

jest

jest podzielne

podzielne

podzielne, a po stronie wierzycieli, czy dłużników istnieje wielość podmiotów,

zarówno wierzytelność, jak i dług dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników
albo wierzycieli (art.379§1 zd. 1 k.c)

Przyk

Przykłłłład:

ad:

świadczenie pieniężne 12 000 zł, jest 2 dłużników i 1 wierzyciel. Każdy z dłużników jest zobowiązany
do uiszczenia wierzycielowi po 6000 zł; w razie gdy jest 2 dłużników i 3 wierzycieli, każdy z
dłużników jest zobowiązany. Do świadczenia 2000 zł każdemu wierzycielowi.
Regułą jest, że części, na które dzieli się całość, są według k.c. równe, jeżeli z okoliczności nie wynika
nic innego (art.379§1 zd. 2 k.c)

Nierówny podział może wynikać z woli stron lub z przepisów ustawy (np. przepisów pr. spadkowego
oznaczających ułamkowe części, według których spadkobiercy dziedziczą spadek, czyli ogół praw i
obowiązków majątkowych zmarłego.

Gdy zobowiązanie wskutek podzielności świadczenia dzieli się na części, każdy z wierzycieli może
żądać od każdego z dłużników tylko części, jaka na niego przypada.

Przyk

Przykłłłład:

ad:

przy świadczeniu pieniężnym wierzyciel może wobec podziału długu żądać od każdego z dłużników
zapłaty tylko jego części (tzw. zap

zap

zapłłłłata

ata

ata pro

pro

pro parte

parte

parte).

Gdy jeden z dłużników jest niewypłacalny, wierzyciel musi zadowolić się świadczeniem części
pozostałych dłużników, więc niewypłacalność dłużnika działa na niekorzyść wierzyciela.

2) Ś

Świadczenie

wiadczenie

wiadczenie jest

jest

jest niepodzielne

niepodzielne

niepodzielne, a po stronie wierzycieli, czy dłużników istnieje wielość podmiotów,

mamy do czynienia z odstępstwem od reguły podstawowej. Należy wówczas odróżnić:

a) przypadek, gdy jest kilku współdłużników zobowiązanych do świadczenia niepodzielnego;
b) przypadek, gdy jest kilku współwierzycieli uprawnionych do otrzymania świadczenia
niepodzielnego.
Zobowiązane nie dzieli się jednak na części.

Ad a)

a) Jeżeli jest kilku współdłużników zobowiązanych do świadczenia niepodzielnego, to

odpowiadają oni za wykonanie zobowiązania tak jak dłużnicy solidarni ( art. 380§1 )

Oznacza to, że każdy z dłużników odpowiada za całość długu, a wierzyciel może żądać całości
świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od niektórych z nich lub od każdego z osobna.

Zaspokojenie wierzyciela przez jednego z dłużników zwalnia jednak pozostałych (art. 366§1)

K.c. nie uznaje dłużników świadczenia niepodzielnego za dłużników solidarnych, lecz jedynie ocenia
ich obowiązki tak

tak

tak jak

jak

jak obowiązki dłużników solidarnych. Solidarność w tym przypadku nie jest cechą

zobowiązania.

Ilekroć w zobowiązaniach wzajemnych świadczenie wierzyciela(lub kilku wierzycieli) jest
niepodzielne, tylekroć w braku odmiennej umowy dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego
są odpowiedzialni za jego spełnienie solidarnie (art.380§2k.c.). Wyjątek od reguły art. 379§1, z
którym mamy tu do czynienia, jest usprawiedliwiony naturą zobowiązań wzajemnych, których celem
jest wymiana świadczeń ekwiwalentnych między stronami.

Ad b)

b) Jeżeli jest kilku współwierzycieli uprawnionych do otrzymania świadczenia niepodzielnego,

każdy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia. Jednakże w razie sprzeciwu chociażby
jednego z wierzycieli dłużnik ma obowiązek świadczyć wszystkim współwierzycielom łącznie albo
złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego (art.381 § 1 i 2)

Upoważnienie do żądania i odebrania świadczenia przez jednego wierzyciela nie obejmuje
uprawnienie do zwolnienia dłużnika z długu ze skutkiem dla pozostałych współwierzycieli (art. 382 §
1) Wszelkie czynności podjęte przez jednego ze współwierzycieli, które mogą okazać się niekorzystne
dla innych, nie mogą być podjęte bez zgody pozostałych.

Natomiast korzystne dla wszystkich współwierzycieli, zaistniałe wobec jednego z nich, jak np. zwłoka
dłużnika, przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia, mają skutek względem pozostałych (art.
382§2)

Z uwagi na to, że o podzielności lub niepodzielności zobowiązania decyduje charakter świadczenia, w
razie wielości zarówno po stronie wierzycieli jak i dłużników, niepodzielność – inaczej niż przy
solidarności – musi istnieć jednocześnie po stronie uprawnionych i po stronie zobowiązanych

REGRESY

(((( roszczenia

roszczenia

roszczenia zwrotne

zwrotne

zwrotne mi

mięęęędzy

dzy

dzy wsp

wsp

współ

ół

ółwierzycielami

wierzycielami

wierzycielami lub

lub

lub wsp

wsp

współ

ół

ółd

dłłłłu

użżżżnikami

nikami

nikami ))))

Przy zobowiązaniach niepodzielnych, wyłania się kwestia następstw spełnienia świadczenia przez
jednego ze współdłużników lub otrzymania świadczenia przez jednego ze współwierzycieli, związana
z wygaśnięciem zobowiązania.

Między stronami zobowiązanie wygasa wskutek spełnieni świadczenia, ale to nie rozstrzyga
wzajemnych rozrachunków miedzy osobami zajmującymi wspólnie pozycję jednej strony.

Wg. k.c. o istnieniu i treści tych roszczeń rozstrzyga wewnętrzny stosunek między
współwierzycielami lub współdłużnikami, o ile taki istnieje.

Wierzyciel, który otrzymał świadczenie, jest odpowiedzialny wobec innych wierzycieli w częściach,
jakie na nich przypadają, a w braku innych wskazań w częściach równych (art.383 w zw. z art. 378 k.c)

Dłużnik, który wykonał świadczenie, może ze swej strony żądać od pozostałych dłużników zwrotu
wartości świadczenia w części, jaka na każdego z nich przypada; w braku innych wskazań części
współdłużników są równe ( art. 380§ 3 w zw. Z art. 376 § 1 k.c.)

§20.

20.

20. ZOBOWI

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZANIA

ZANIA

ZANIA SOLIDARNE.

SOLIDARNE.

Poj

Pojęęęęcie

cie

cie solidarno

solidarno

solidarnośśśści

Przymiot solidarności nadaje zobow. szczególne właściwości, które są niezależne od podzielnego lub
niepodzielnego charakteru świadczenia.

Solidarność wprowadza mimo wielości wierzycieli lub dłużników takie powiązaniem przy którym
musi nastąpić wyjątek od podstawowej zasady, że wielość podmiotów w zobowiązaniu wprowadza
podział tego zobowiązania na części.

Choćby więc przedmiot świadczenia był podzielny np. przy świadczeniu pieniężnym, podział
zobowiązania na części nie następuje: to całość świadczenia jest należna każdemu z wierzycieli od
każdego z dłużników.

SOLIDARNO

SOLIDARNOŚĆ

ŚĆ

ŚĆ BIERNA(

BIERNA(

BIERNA( d

dłłłłu

użżżżnik

nik

nikó

ów

w )))) IIII CZYNNA

CZYNNA

CZYNNA (((( wierzycieli)

wierzycieli)

Solidarność może istnieć w jednym stosunku obligacyjnym jednocześnie po stronie wierzytelności i
długu.

Solidarność dłużników (bierna) polega na tym, że wierzyciel może żądać całości lub części
świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a
zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (art. 366§1)

Każdy z dłużników odpowiada za całość długu aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela.

Sytuacja wierzyciela jest tu korzystna, zwłaszcza, gdy przedmiot świadczenia jest podzielny.
Zamiast odp. Za dług pro parte każdy dłużnik odpowiada za całość długu, przy czym wierzyciel
decyduje, od kogo, w jakim rozmiarze i w jaki sposób chce dochodzić zaspokojenia.

Dopóki choć jeden z dłużników solidarnych znajduje się w takiej sytuacji majątkowej, że prowadzenie
przeciwko niemu egzekucji jest skuteczne, dopóty wierzyciel może liczyć na zaspokojenie swych
roszczeń w całej rozciągłości.

Solidarność wierzycieli (czynna) polega na tym, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk
jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wygasa względem wszystkich
(art. 367 § 1) Dłużnik może według swojego wyboru spełnić świadczenie któremukolwiek z
wierzycieli solidarnych dopóty jeden z tych wierzycieli nie wytoczy przeciwko niemu powództwa.
Wytoczenie powództw przez jednego z wierzycieli oznacza, ze świadczenie powinno być spełnione do
rąk tego wierzyciela ( art. 367 § 2)

Zobowi

Zobowią

ązanie

zanie

zanie jest

jest

jest solidarne

solidarne

solidarne jedynie

jedynie

jedynie w

wó

ówczas

wczas

wczas gdy:

gdy:

gdy: [[[[ wym

wym

wymó

óg

g szczeg

szczeg

szczegó

ólnego

lnego

lnego tytu

tytu

tytułłłłu]

a) wynika

wynika

wynika to

to zzzz ustawy

ustawy

ustawy ( solidarność ex lege)

lub
b) zzzz czynno

czynno

czynnośśśści

ci prawnej

prawnej

prawnej ( art. 368)

Przepisy

Przepisy ustawy

ustawy

ustawy wprowadzaj

wprowadzaj

wprowadzają

ące

ce solidarno

solidarno

solidarność

ść

ść,,,, czyni

czyni

czynią

ą to

to w

w dwojaki

dwojaki

dwojaki spos

spos

sposó

ób:

a) przewidują wprost, że jakieś zobowiązanie jest solidarne;
b) zastrzegają, że dorozumiewa się solidarność w barku odmiennych postanowień umowy (iuris

dispositivi).

SOLIDARNO

SOLIDARNOŚĆ

ŚĆ

ŚĆ EX

EX LEGE

LEGE

LEGE przypadki

przypadki

przypadki przewidziane

przewidziane

przewidziane wprost

wprost

wprost w

w przepisach:

przepisach:

1) wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym, za którą odpowiada kilka osób (art. 441

§ 1)

2) zbycie przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego ( art. 55 ze znaczkiem 4)
3) odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki (art. 846)
4) osobista odpowiedzialność nabywców nieruchomości obciążonej prawem dożywocia

za świadczenia prawem tym objęte ( art. 910 § 2)

5) odpowiedzialność współspadkobierców za długi spadkowe ciążące na nich – do

chwili działu spadku ( art. 1034)

6) odpowiedzialność nabywcy i zbywcy spadku za długi spadkowe wobec wierzycieli

spadkowych ( art. 1056)

SOLIDARNO

SOLIDARNOŚĆ

ŚĆ

ŚĆ EX

EX LEGE

LEGE

LEGE przypadki

przypadki

przypadki Iuris

Iuris

Iuris dispositivis:

dispositivis:

1) kilka osób zaciągnęło zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia ( art. 370)
2) kilka osób podjęło się w umowie kontraktacji wytworzenia produktów rolnych lub

hodowlanych we wspólnym gospodarstwie ( art. 614)

3) kilka osób wspólnie wzięło rzecz do używania w ramach umowy użyczenia ( art. 717)
4) kilka osób dało lub przyjęło zlecenie ( art. 745)
5) kilka osób wspólnie dało lub przyjęło rzecz na przechowanie ( art. 843)
6) odpowiedzialność poręczyciela i dłużnika głównego ( art. 881)
7) przypadek w (art. 380 § 2)

Najczęściej solidarność zobowiązania wprowadza umowa stron.

Wg. art. 368 zobowiązanie może być solidarne, chociażby każdy z dłużników zobowiązany był w
sposób odmienny wobec każdego z wierzycieli. Np.:
- jeden z dłużników może być zobowiązany do świadczenia w pełnej wysokości, inny w wysokości
mniejszej;
- obowiązek jednego może być warunkowy, drugiego bezwarunkowy;
- świadczenie jednego powinno nastąpić jednorazowo, drugiego w ratach;
- różnice mogą dotyczyć czasu i miejsca świadczenia.
Wszystkie te różnice nie obalają same przez się wspólnej więzi solidarności.

Poza tym istnieje wzajemna niezależność położenia każdego dłużnika wynikająca z możliwości różnic
co do sposobu i treści świadczenia. Przejawia się ona w przypadkach, w których chodzi o:

a) zmiany zachodzące w stosunku między jednym z dłużników a wierzycielem, korzystne dla

tego dłużnika, jak np. zrzeczenie się solidarności wobec tego dłużnika lub zwolnienie go z
długu (art. 373); zmiany takie nie mają skutku względem pozostałych dłużników

b) zdarzenia dotyczące tylko jednego z dłużników, dale niego niekorzystne, jak np. przerwanie

lub zawieszenie biegu przedawnienia (art. 372) albo wyrok zapadły przeciwko jednemu z
dłużników ( art. 375 § 2 a contrario); zdarzenia takie nie mogą pogorszyć położenia
pozostałych dłużników

c) działania i zaniechania jednego z dłużników, które pogarszają jego położenie względem

wierzyciela np. zwłoka dłużnika i uznanie przez niego długu ( art. 371); nie mają one wpływu
ani na położenie pozostałych dłużników względem wierzyciela, ani na stosunki miedzy
dłużnikami.

W razie tzw. następczej niemożliwości świadczenia zastosowanie ogólnych reguł k.c. w tej materii (art.
471 oraz 475) prowadzi do wniosku, że ilekroć niemożliwość ta wynikła z przyczyn, za które
odpowiada tylko jeden z dłużników, tylekroć zobowiązanie wygasa co do pozostałych, a tylko ten
dłużnik jest obowiązany do naprawienia wynikłej stąd szkody.

Konsekwencją ukształtowania zakresu więzi wspólnej między dłużnikami solidarnymi na tle
możliwych różnic w ich położeniu względem wierzyciela jest unormowanie kwestii zarzutów, z
którymi dłużnicy mogą wystąpić przeciwko wierzycielowi.

Jeżeli zarzuty te są wspólne wszystkim dłużnikom, każdy z nich może się na nie powoływać. Jeżeli
zarzuty te mają charakter osobisty dla jednego tylko z dłużników, tylko ten dłużnik może bronić się
nimi wobec wierzyciela ( art. 375 § 1). Zarzuty wspólne z reguły dotyczą powstania i treści stosunku
zobowiązaniowego. Zarzuty osobiste zależą od okoliczności, które dotyczą danego dłużnika np. zarzut
rozłożenia świadczenia na raty, jeżeli tylko danemu dłużnikowi wierzyciel udzielił tej ulgi.

Solidarność wierzycieli. Przy solidarności czynnej podstawowym przejawem więzi wspólnej między
wierzycielami jest to, że każdy z wierzycieli może żądać spełnienia całego świadczenia, a
zaspokojenie jednego wierzyciela umarza dług względem pozostałych.

Dalsze objawy więzi wspólnej wyrażają się w tzw. reprezentacji między wierzycielami wobec
dłużnika na ich korzyść, a więc nie tylko co do samego zaspokojenia, ale i co do tego wszystkiego, co
to zaspokojenie zapewnia. W szczególności zwłoka dłużnika wobec jednego z wierzycieli solidarnych
na skutek wobec pozostałych; podobnie gdy chodzi o przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia,
które nastąpiło wobec jednego z wierzycieli, odnosi się ono bowiem do wszystkich.

Nie mają natomiast skutku wobec wszystkich wierzycieli zdarzenia, które pogarszają położenie
jednego z nich względem dłużnika. Zwolnienie dłużnika z długu, rozłożenie długu na raty,
przesunięcie terminu płatności itp. dotyczą więc tylko tego wierzyciela, który tych czynności dokonał.

REGRESY

Mają istotne znaczenie na wypadek, gdy jeden z kilku dłużników zaspokaja wierzyciela lub gdy jeden
z kilku wierzycieli otrzymuje świadczenie zamiast wszystkich. Zobowiązanie wówczas wygasa,
jednakże to wygaśnięcie umarza tylko stosunek między stronami.

Między samymi dłużnikami solidarnymi lub wierzycielami solidarnymi kwestia pozostaje nadal
otwarta, a jej przedmiotem jest dokonanie repartycji ciężaru długu lub korzyści wynikających ze
świadczenia.

Repartycja, jest z reguły koniecznością.

Przyk

Przykłłłłady:

ady:

ady: 2 osoby kupują wspólnie nieruchomość i stają się w braku odmiennej umowy dłużnikami

solidarnymi zbywcy co do ceny tej nieruchomości (art. 370), a zbywca ściąga całą należność tylko od
jednej z nich – dłużnik, który dokonał zapłaty, powinien ponieść w rzeczywistości ciężar swojej części,
resztę natomiast powinien mu zwrócić drugi dłużnik solidarny.

2 wierzycieli solidarnych udzieliło wspólnie pożyczki pieniężnej dłużnikowi, składając się po połowie
na wypłatę waluty, a dłużnik zwraca całą sumę do rąk jednego wierzyciela, drugi powinien uzyskać w
rezultacie z rąk współwierzyciela solidarnego wypłatę swojej części.

Podstawę do roszczeń regresowych wynikających z zobowiązań solidarnych stanowią według k.c. fakt
spełnienia świadczenia.

Art. 376 § 1 – kodeks przyznaje dłużnikowi, który spełnił świadczenie, roszczenie do pozostałych o
zwrot części tego świadczenia, jaka na nich przypada. Wynika stąd, ze o powstaniu roszczenia
regresowego i jego wysokości rozstrzyga stosunek wewnętrzny między dłużnikami solidarnymi. Może
się z niego okazać, że roszczenie w ogóle nie powstaje lub że powstaje i to w oznaczonej wysokości.

Przyk

Przykłłłład:

ad:

ad: 3 osoby uzyskały pożyczkę na 12 000 zł jako dłużnicy solidarni, ale w stosunku

wewnętrznym 1 nie otrzymała nic z tej sumy, 2 i 3 po 6000zł, wierzyciel zaś uzyskał zapłatę w
połowie od 1, a w połowie od 2 dłużnika, roszczenie regresowe będzie miał tylko 1 dłużnik solidarny
przeciwko 3 o sumę 6000 zł. 2 dłużnikowi solidarnemu żadne roszczeniu nie przysługuje, ale też nie
jest on obowiązany zwracać cokolwiek 1 dłużnikowi.

W razie wątpliwości uważa się, że roszczenie regresowe powstaje, i to w równej wysokości.

W przypadku niewypłacalności 1 z dłużników solidarnych część niewypłacalnego dłużnika rozkłada
się, w świetle przepisów k.c. miedzy pozostałych dłużników i tego, który dokonał zapłaty.

W podanym wyżej przykładzie, jeżeli 3 dłużnik jest niewypłacalnym 1 dłużnik będzie miał regres do 2
dłużnika w wysokości 3000 zł.

Ilekroć źródłem solidarności dłużników jest wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym, za który
kilka osób ponosi odpowiedzialność (art. 415 i 416), tylekroć zarówno powstanie roszczenia
regresowego, jak i jego wysokość podlega innym zasadom. Decydujące znaczenie uzyskuje tu, nie
stosunek wew. łączący dłużników, lecz stosunek osób współodpowiedzialnych za szkodę do
wyrządzenia tej szkody. Przy uwzględnianiu więc okoliczności towarzyszących powstaniu szkody
( art. 441 § 1 i 3) oraz okoliczności, w jakich ma nastąpić jej naprawienie ( art. 440), roszczenie
regresowe powstanie lub nie, a jeżeli powstanie, to jego wysokość będzie zależna od tych okoliczności
i ewentualnie od decyzji sądu.

Przy roszczeniach regresowych między wierzycielami solidarnymi o ich istnieniu i wysokości
rozstrzyga stosunek wewnętrzny. W razie wątpliwości wierzyciel solidarny, który otrzymał
świadczenie, jest obowiązany do zaspokojenia pozostałych wierzycieli w częściach równych

Jest ogólną zasadą przy roszczeniach regresowych, że wzajemne roszczenia między dłużnikami czy
wierzycielami, mające charakter zwrotny, nie są nigdy solidarne. Również żadne umowy
poszczególnych dłużników z wierzycielem lub wierzycieli z dłużnikiem, podjęte bez zgody innych,
nie mają wpływu na zakres obowiązków regresowych w stosunkach wewnętrznych.

SOLIDARNO

SOLIDARNOŚĆ

ŚĆ

ŚĆ NIEPRAWID

NIEPRAWID

NIEPRAWIDŁ

ŁOWA

OWA

OWA (((( IN

IN SOLIDUM)

SOLIDUM)

Jedna i ta sama osoba będzie może mieć wierzytelność o to samo świadczenie do 2 lub więcej osób z
różnych tytułów prawnych, a z przepisów ustawy ani umowy ( art. 369) nie będzie wynikać, by
istniała między zobowiązanymi solidarność bierna.

Każdy z dłużników odpowiada wówczas wobec wierzyciela według ogólnych zasad za całość
świadczenia, a zaspokojenie wierzyciela przez jednego z dłużników umarza długi pozostałych.

Przypadek taki ze względu na pewne podobieństwo do przypadku solidarności biernej określany jest
w doktrynie nazwą solidarności nieprawidłowej.

Przyk

Przykłłłład:

ad:

ad: Wyrządzenie szkody osobie X następuje w okolicznościach, w których 1 osoba odpowiada

za nią według zasad odpowiedzialności ex delicto, gdy jednocześnie 2 według zasad
odpowiedzialności ex contractu, np. więc za kradzież pieniędzy z kasy przedsiębiorstwa odpowiada
złodziej Y i kasjer Z, który nie zabezpieczył należycie kasy.

Równocześnie nie ma ani umowy ani przepisu prawnego uzasadniającego powstanie zobowiązania
solidarnego. Pomimo to każdy z dłużników odpowiada wobec wierzyciela za całość świadczenia.

ROZDZIA

ROZDZIAŁ

Ł IV

POWSTANIE

POWSTANIE ZOBOWI

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZA

ZAŃ

Ń W

W OG

OGÓ

ÓLNO

LNO

LNOŚ

ŚCI

Podzia

Podziałłłł źźźźrrrró

óde

dełłłł zobowi

zobowi

zobowią

ąza

zań

Zobowiązania jako stosunki prawne między podmiotami prawa cywilnego powstają ze zdarzeń
prawnych.

ŹR

RÓ

ÓD

DŁ

ŁA

A ZOBOWI

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZA

ZAŃ

Ń::::

1) umowy
2) jednostronne czynności prawne
3) bezpodstawne wzbogacenie
4) czyny niedozwolone
5) decyzje administracyjne
6) inne zdarzenia nie dające się zakwalifikować do powyższych grup

Kodeks cywilny pominął milczeniem sprawę systematyzacji zdarzeń traktowanych jako źródła
zobowiązań. Pozostawił to zagadnienie nauce. Zajął się wszelako unormowaniem w tytułach III-VI
księgi o zobowiązaniach tych przypadków, które uznał za najważniejsze. Są to:
- umowa (tytuły III i IV)
- bezpodstawne wzbogacenie (tytuł V)
- czyny niedozwolone (tytuł VI)

Jednostronne czynności prawne, mogą wyjątkowo pojawić się jako źródło zobowiązań. Kodeks
zajmuje się tylko jedną z nich w części szczegółowej księgi III – przyrzeczenie publiczne.

Zobowiązania powstające z wystawienia dokumentów zawierających przyrzeczenie zapłaty, weksla i
czeku pozostają poza sferą unormować k.c.

DECYZJA

DECYZJA ADMINISTRACYJNA

ADMINISTRACYJNA

ADMINISTRACYJNA JAKO

JAKO

JAKO Ź

ŹR

RÓ

ÓD

DŁ

ŁO

O ZOBOWI

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZA

ZAŃ

Znaczenie tego źródła zobowiązań uległo redukcji w warunkach gospodarki rynkowej. Indywidualny
akt administracyjny musi jednak zawsze mieć wyraźne upoważnienie ustawowe. Akt taki wywołuje
skutki cywilnoprawne, bezpośrednie albo pośrednie, gdy wynikają one z ustawy na podstawie której
został wydany.

UMOWY

UMOWY JAKO

JAKO

JAKO Ź

ŹR

RÓ

ÓD

DŁ

ŁO

O ZOBOWI

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZA

ZAŃ

Ń W

W OG

OGÓ

ÓLNO

LNO

LNOŚ

ŚCI

Poj

Pojęęęęcie

cie

cie umowy.

umowy.

umowy. Ź

Źrrrró

ód

dłłłła

a prawa

prawa

prawa reguluj

reguluj

regulują

ącego

cego

cego umowy.

umowy.

Umowa jest najczęściej spotykanym zdarzeniem prawnym. Zdarzenie to jest jednocześnie czynno

czynno

czynnośśśści

cią

prawn

prawną

ą, a więc świadomym, celowym działaniem zmierzającym do wywołania określonego skutku

prawnego. Umowa to zarazem najważniejsze i najpowszechniej występujące praktyce obrotu
cywilnoprawnego źródło zobowiązań.

Przydatność instytucji umowy umożliwia instytucjonalizację wymiany dóbr i usług w sposób
elastyczny i dostosowany do zindywidualizowanych okoliczności. Prawidłowo wykorzystana umowa
sprzyja ekonomicznej efektywności tej wymiany oraz prowadzi do naturalnego zharmonizowania
interesów stron.

Przepisy KC nie definiują pojęcia umowy, nie określają też w sposób generalny przesłanek jej
zawarcia.

Powszechnie

przyjmuje

się,

że

umowa

obejmuje

zgodny

zamiar

stron

(konsens

konsens

konsens)doprowadzenia do powstania, zmiany lub ustania skutków prawnych. Skutkiem

Skutkiem

Skutkiem zawarcia

umowy może być: ukształtowanie między jej stronami stosunku cywilnoprawnego i jego treści,
przekształcenie już istniejącego stosunku lub jego zniesienie.

Istot

Istotą

ą umowy

umowy

umowy jest „samozobowiązanie się” stron. Zawierając umowę, zobowiązują się one zarazem

do jej wykonania. Oznacza to, że zawarta umowa powinna zostać przez strony wykonana zgodnie z jej
treścią (pacta

pacta

pacta sunt

sunt

sunt servanda

servanda

servanda). Dopuszczalne są przypadki jednostronnej zmiany treści, jeśli to wynika

to z umowy lub ustawy.

Co do zasady umowa wywołuje takie skutki prawne, jakie-stosownie do odpowiednich przepisów-
mogą zostać uznane zgodnie z zamiarem stron. W praktyce obrotu mogą wystąpić takie sytuacje, gdy
skutki nie w pełni odpowiadają woli stron lub skutki w ogóle nie zaistnieją (art.56 i 58). Z reguły treść
umowy jest uboższa od treści konkretnego stosunku prawnego, który powołała ona do życia. Ten
ostatni bowiem kształtowany jest nie tylko przez umowę, lecz także przez czynniki wskazane w art.56.

- Podstawową funkcj

funkcj

funkcją

ą umowy

umowy

umowy jest kształtowanie stosunku zobowiązaniowego.

- Umowy mogą służyć grupowaniu kapitału lub ludzi, umożliwiają powoływanie wspólnych
przedsięwzięć.
- Przypisywana jest im także funkcja organizatorska, koordynująca działalność osób fizycznych i
prawnych w różnej skali.
-Umowy stanowią ponadto podstawowy instrument wymiany towarowo-pieniężnej.
- Mogą zobowiązywać do konkretnego świadczenia.
-Służyć mogą zabezpieczeniu innych praw (zastaw, hipoteka, poręczenie, przewłaszczenie na
zabezpieczenie)

Niezbędną częścią składową umowy są oświadczenia woli jej stron (zewnętrzny przejaw powzięcia
woli wywołania określonych skutków prawnych). Wola

Wola

Wola osoby

osoby

osoby zawieraj

zawieraj

zawierają

ącej

cej

cej umow

umow

umowęęęę może w zasadzie

być wyrażona przez ka

każżżżde

de zachowanie

zachowanie

zachowanie si

sięęęę tej

tej

tej osoby,

osoby,

osoby, kt

któ

óre

re ujawnia

ujawnia

ujawnia jej

jej

jej wol

wol

wolęęęę w

w spos

spos

sposó

ób

b dostateczny

dostateczny

(art.60). Owo zachowanie się musi być:
- zrozumia

zrozumia

zrozumiałłłłeeee (minimalnym wymaganiem jest możliwość ustalenia w drodze wykładni jego sensu i

znaczenia);
- swobodnie

swobodnie

swobodnie (zaprzeczeniem istnienia tej przesłanki jest np. zachowanie się pod wpływem przymusu

fizycznego wywieranego na oświadczającego w chwili składania rzekomego oświadczenia woli);
- zzzzłłłło

ożżżżone

one

one w

w zamiarze

zamiarze

zamiarze wywo

wywo

wywołłłłania

ania

ania okre

okre

okreśśśślonych

lonych

lonych skutk

skutk

skutkó

ów

w prawnych.

prawnych.

Warunkiem skutecznego oświadczenia jest jego złożenie w taki sposób, aby adresat oświadczenia miał
możliwość zapoznania się z jego treścią (art.61, tzw.

tzw.

tzw. dor

dor

doręęęęczenia

czenia

czenia). Od chwili złożenia oświadczenia

woli składający jest nim związany. Odwołanie oświadczenia jest skuteczne, jeśli doszło jednocześnie z
nim lub wcześniej. Chwila ta jest miarodajna także dla oceny ważności i wykładni umowy.

grupie

umów

cywilnoprawnych

podstawowe

znaczenie

maj

mają

gospodarcze

umowy

zobowi

zobowią

ązaniowe

zaniowe

zaniowe, z uwagi na ich doniosłość dla stosunków wymiany dóbr i usług oraz stosunków

kredytowych. Postuluje się ich wyodrębnienie przez użycie nazwy

kontrakt.

kontrakt. Charakteryzuje je:

wysoki stopień swobody kontraktowania, typizacja i szablonowość umów, szczególne znaczenie zasad
pewności i bezpieczeństwa obrotu, podwyższony standard staranności przy wykonywaniu, element
szczególnego zaufania między stronami. Wśród nich dominują umowy długoterminowe, o znacznym
stopniu złożoności, „rozwijające się” i operujące klauzulami adaptacyjnymi, uwzględniające zmianę
okoliczności warunkujących umowę.

Inną grupę umów o odrębnych funkcjach stanowią czynno

czynno

czynnośśśści

ci prawne,

prawne,

prawne, kt

któ

óre

re poprzedzaj

poprzedzaj

poprzedzają

ą zawarcie

zawarcie

umowy

umowy definitywnej.

definitywnej.

definitywnej. W procesie kontraktowania strony wiążą się różnego rodzaju stosunkami

umownymi, których wspólną cechą jest to, że mają one na celu przygotować, ułatwić, czy też
umożliwić dojście do skutku umowy definitywnej. Przeważają umowy nieuregulowane szczególnymi
przepisami, dopuszczalne na zasadzie swobody umów.

Podstawowe znaczenie w obrocie cywilnoprawnym mają dwie kategorie umów:

1. Umowy

Umowy

Umowy o

o negocjacje

negocjacje

negocjacje- dotyczy procesu negocjacji oraz praw i obowiązków, jakie negocjujący

partnerzy podejmują na tym etapie m.in. podział kosztów negocjacji, zobowiązanie do
negocjacji w dobrej wierze, składy ekip prowadzących rokowania, ich czas i miejsce. Umowy
te wywodzą się z anglosaskich systemów prawnych.

2. Listy

Listy

Listy intencyjne-

intencyjne-

intencyjne- porozumienia, które dotyczą bezpośrednio samej transakcji oraz ułatwiają

zawarcie umowy w przyszłości przez osiąganie częściowych porozumień obejmujących
poszczególne aspekty przyszłej umowy.

3. Umowy

Umowy

Umowy ramowe

ramowe

ramowe- stanowią one instrument organizujący proces zawierania umów w

przyszłości. W doktrynie sporny jest zakres elementów koniecznych tej umowy. Obowiązek
zawierania umów realizacyjnych

jest

koniecznym

elementem

tej

umowy. Umowa

nienakładająca takiego obowiązku, lecz określająca jedynie warunki dokonania czynności
prawnych w przyszłości i wyznaczająca w sposób ogólny ich treść nazwana jest umow

umow

umową

normatywn

normatywną

ą....

Dużą grupę czynności prawnych o swoistych funkcjach, odróżnianą od umów zobowiązaniowych,
stanowią tzw.

tzw.

tzw. umowy

umowy

umowy procesowe

procesowe

procesowe. Charakter prawny tych umów jest sporny. Największe znaczenie

praktyczne ma zapis

zapis

zapis na

na ssssą

ąd

d polubowny

polubowny

polubowny (umowa o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu

polubownego-1161§1kpc, które skutkuje wyłączeniem sprawy spod orzecznictwa sądu państwowego;
jeśli umowa ta dotyczy sporu już zaistniałego, zwana jest kompromisem

kompromisem

kompromisem, a jeżeli sporów mogących

zaistnieć- klauzul

klauzul

klauzulą

ą arbitra

arbitra

arbitrażżżżow

ową

ą, z reguły przyjmując postać klauzuli zamieszczonej w tzw. umowie

głównej).

Od umów zobowiązaniowych należy odróżnić także inne grupy umów (znacznie większe związanie
stron postanowieniami prawa właściwego dla tych umów oraz znaczne ograniczenie funkcji
kształtującej umowę):

1. Umowy

Umowy

Umowy spadkowe

spadkowe

•

•••

Sensu

stricte

stricte-

tylko

takie

umowy,

które

mogą

stanowić

tytuł

dziedziczenia

(rozporządzenie na wypadek śmierci dokonane przez jedną stronę lub rozporządzenie
obydwu stron). Nie można ich odwołać przez jednostronną czynność prawną- ewentualnie
wchodzi w rachubę uchylenie umowy dziedziczenia za pomocą osobnej umowy o
uchylenie.

2. Umowy

Umowy

Umowy zzzz zakresu

zakresu

zakresu prawa

prawa

prawa rodzinnego

rodzinnego

3. Umowy

Umowy

Umowy o

o prac

prac

pracęęęę- składają się na nie nie tylko wzajemne zobowiązania stron, ale także

zobowiązania wynikające z aktów prawnych kształtujących lub odpowiednio modyfikujących
prawa i obowiązki stron.

KC nie reguluje w wyodrębnionej części łącznie całokształtu problematyki umów. Zgodnie z
zastosowaną techniką legislacyjną pierwszy w kolejności przepis spośród przepisów zgrupowanych w
tytule poświęconym danemu typowi umowy określa elementy przedmiotowo istotne czynności
prawnej stanowiącej źródło zobowiązania umownego, a także nazywa i kwalifikuje strony tego
zobowiązania.

Przepisy składające się na prawo umów nie zawierają ogólnej zasady, zgodnie z którą dopuszczalne
byłoby stosowanie do umów nieuregulowanych odrębnie przepisów normujących typ zbliżony
konstrukcyjnie

przedmiotowo.

Wyjątek

stanowi

przepis

art.750,

który

nakazuje

nieuregulowanych innymi przepisami umów o świadczenie usług stosować odpowiednio przepisy o
zleceniu.

Normy dotyczące określonych sytuacji lub typów kontraktów zawiera także wiele ustaw szczególnych.
Należą do nich m.in. przepisy różnych ustaw z zakresu prawa autorskiego i wynalazczego, czekowego
i wekslowego, przewozowego i morskiego, wodnego, górniczego, spółdzielczego itd.

Ustawodawca polski istotną rolę przyznaje zwyczajom

zwyczajom

zwyczajom. Nie mają one charakteru norm prawnych,

stanowią jednak faktycznie stosowaną , powszechną w danym okresie, w danym środowisku i
stosunkach praktykę zachowania się. Pozwala to na lepsze dostosowanie prawa do potrzeb obrotu
gospodarczego. Doniosłość prawną może mieć jedynie zwyczaj, który kontrahenci znali lub powinni
byli znać.

Zgodnie z orzeczeniem SN

SN zzzz 18.05.1970r.

18.05.1970r.

18.05.1970r. w obrocie międzynarodowym powszechnie przyjęte zwyczaje

mają pierwszeństwo przed prawem właściwym dla danego kontraktu, niezależnie od tego, czy jest to
prawo polskie czy obce. Nie mogą one jednak wyeliminować stosowania przepisów bezwzględnie
obowiązujących. Na praktykę obrotu kontraktowego w Polsce mają także wpływ uregulowania o

zasi

zasięęęęgu

gu ponadnarodowym.

ponadnarodowym.

ponadnarodowym. Przede wszystkim Konwencja

Konwencja

Konwencja Wiede

Wiede

Wiedeń

ńska,

ska,

ska, „kodyfikacja” ogólnych reguł

odnoszących się do kontraktów zawieranych w międzynarodowym obrocie gospodarczym opracowana

pod auspicjami Mi

Mięęęędzynarodowego

dzynarodowego

dzynarodowego Instytutu

Instytutu

Instytutu Unifikacji

Unifikacji

Unifikacji Prawa

Prawa

Prawa Prywatnego

Prywatnego

Prywatnego UNIDROIT

UNIDROIT

UNIDROIT (z 1994r).

Ponadto istnieją wzory FICID

FICID

FICID (Międzynarodowej Federacji Inżynierów Konsultantów)dotyczące

procedur przetargowych i zawierania umów. Najbardziej znanym przykładem jest tzw.

tzw.

tzw. Czerwona

Czerwona

Ksi

Książ

ąż

ążka

ka FICID

FICID

FICID zawierająca warunki kontraktowe dla robót inżynieryjno-budowlanych. Konwencja

Konwencja

Narod

Narodó

ów

w Zjednoczonych

Zjednoczonych

Zjednoczonych o

o kontraktach

kontraktach

kontraktach mi

mięęęędzynarodowej

dzynarodowej

dzynarodowej sprzeda

sprzeda

sprzedażżżżyyyy towar

towar

towaró

ów,

w, podpisana w Wiedniu

11.04.1980r.
UE podjęła pracę nad unifikacją prawa prywatnego, której rezultatem są Zasady

Zasady

Zasady Europejskiego

Europejskiego

Prawa

Prawa Kontrakt

Kontrakt

Kontraktó

ów-PECL.

w-PECL.

w-PECL. Są zupełnie nowym, całościowym i spójnym ujęciem obejmującym

problematykę zawarcia, wykonania i ważności umowy. PECL mają zostać włączone do projektu
Europejskiego Kodeksu Cywilnego jako część ogólna.

Rodzaje

Rodzaje um

umó

ów

w w

w dziedzinie

dziedzinie

dziedzinie zobowi

zobowi

zobowią

ąza

zań

ń....

Najczęściej klasyfikacje umów oparte są na podstawach normatywnych. Przepisy prawa wiążą z nimi
bowiem określone skutki prawne.

1. Ze

Ze wzgl

wzgl

wzglęęęędu

du na

na skutki

skutki

skutki, jakie wywołuje umowa:

� Umowa

Umowa

Umowa zobowi

zobowi

zobowią

ązuj

zuj

zują

ąca

ca- polega na tym, że jedna strona (wierzyciel) może żądać od drugiej

(dłużnik) określonego zachowania się (świadczenia). Może ono polegać na działaniu lub
zaniechaniu. Prawo wierzyciela z takiej umowy ma charakter wzgl

wzgl

wzglęęęędny

dny

dny, skuteczny wobec

dłużnika zobowiązanego do świadczenia. Przez zawarcie umowy zobowiązującej dochodzi do
powi

powi

powięęęększenia

kszenia

kszenia pasyw

pasyw

pasywó

ów

w w majątku (dłużnika) oraz

oraz

oraz aktyw

aktyw

aktywó

ów

w (wierzyciela). Wg KC każda z

tych umów zobowiązujących, zgodnie ze swą istotą, zobowiązuje jedynie dłużnika (zbywcę)
do świadczenia polegającego na rozporządzeniu swoim prawem na rzecz drugiej strony.

� Umowa

Umowa

Umowa rozporz

rozporz

rozporzą

ądzaj

dzaj

dzają

ąca

ca polega na wywołaniu zmian w prawach majątkowych osoby

dokonującej takiej czynności. Zmiany te obejmują rozporządzenie prawem i następują
bezpośrednio. Mogą one być natychmiastowe lub odłożone w czasie z zastrzeżeniem warunku
lub terminu. Skutkiem zmian jest negatywne oddziaływanie na sferę praw podmiotowych
dokonującego rozporządzenia (przeniesienie, obciążenie, ograniczenie lub zniesienie prawa
podmiotowego, zmiana pierwszeństwa). Umowa rozporządzająca prowadzi do zmniejszenia
aktywów rozporządzającego oraz do powiększenia aktywów jego kontrahenta.

Jednak w myśl

155KC umowa sprzedaży, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia
własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości powoduje jednocześnie przeniesienie tego
prawa, ma więc skutek rozporządzający (chyba że przepis szczególny stanowi inaczej lub
strony inaczej postanowiły). Do umów ukształtowanych jako wyłącznie rozporządzające w
księdze III KC należy zwolnienie dłużnika z długu (608 KC).

2. Podział pozwalający na ustalenie właściwej regulacji prawnej kontraktu:

� Umowy

Umowy

Umowy nazwane

nazwane

nazwane ich wyróżnienie ma na celu przede wszystkim wskazanie na właściwą

dla nich regulację prawną. Są to pewne typy umów , przeciętnie powtarzające się w
obrocie, normowane w sposób bardziej lub mniej szczegółowy przez przepisy prawa
obowiązującego. Ich essentialia negotii są więc objęte przepisami, choćby mającymi
charakter dyspozytywny. Przepisy te nadają im specjalne nazwy, np. sprzedaż, zamiana,
najem, dzierżawa, zlecenie, pożyczka. Pozwala to na odwołanie się do nich przy ocenie
konkretnych stosunków zobowiązaniowych. Kontrahenci, zawierając umowę, mogą się
ograniczyć do określenia jednego ze świadczeń wzajemnych i podania nazwy umowy,
jeżeli przepisy ją regulujące wskazują sposób ustalenia drugiego świadczenia wzajemnego.

�

� Umowy

Umowy

Umowy nienazwane-

nienazwane-

nienazwane- przyjmuje się, że tu też należą czynności prawne, w których

pojawiają się elementy nieswoiste dla danego typu umowy, funkcjonalnie jednak
podporządkowane zobowiązaniu głównemu o cechach ustalonych w typie podstawowym.
Gdy treść umowy nie jest przewidziana przez żadną z postaci umów nazwanych, można
taką umowę określić jako nienazwaną (contractus

contractus

contractus innominatus

innominatus

innominatus). Występuje ona

wówczas jedynie w stosunku prawnym, który strony tak właśnie ukształtowały. Takie
umowy są tworzone w celu zaspokojenia pewnych zindywidualizowanych lub nowych
potrzeb, uwzględnienia sytuacji gospodarczych, dla których katalog umów nazwanych nie
dostarcza odpowiednich wzorcowych rozwiązań.
Dopuszczalno

Dopuszczalno

Dopuszczalność

ść

ść stosowania

stosowania

stosowania um

umó

ów

w nienazwanych

nienazwanych

nienazwanych w

w naszym

naszym

naszym systemie

systemie

systemie prawnym

prawnym

wynika

wynika zzzz zasady

zasady

zasady swobody

swobody

swobody um

umó

ów.

Zdarza się, że powtarzalność pewnych umów nienazwanych w obrocie jest na tyle częsta,
że zaczyna się w skutek tego kształtować nowy

nowy

nowy typ

typ

typ umowy,

umowy,

umowy, np.

np.

np. umowa

umowa

umowa leasingu.

leasingu.

Brak szczególnych przepisów w odniesieniu do umów nienazwanych powoduje, że ich
prawne konsekwencje mogą być w zasadzie oceniane jedynie wg przepisów ogólnych
przewidzianych dla wszystkich kontraktów.

�

� Tzw.

Tzw.

Tzw. umowy

umowy

umowy mieszane

mieszane

mieszane- są to umowy, które nie odpowiadają w całości żadnej z umów

nazwanych. Jest to pewien złożony wycinek umów nienazwanych lub zbiór umów bardzo
różnorodnych, w których musi się zawsze znaleźć jakiś element połączenia treści
występujących w innych umowach, najczęściej nazwanych. W razie gdy główny rodzaj
zobowiązania przeważa, a jedynie świadczenia uboczne są odmiennego charakteru, trafne
stanie się zastosowanie przepisów dotyczących umowy nazwanej głównego typu.

3. Ocena

Ocena

Ocena charakteru

charakteru

charakteru umowy

umowy

umowy zzzz punktu

punktu

punktu widzenia

widzenia

widzenia interes

interes

interesó

ów,

w, kt

któ

órym

rym

rym ona

ona

ona ssssłłłłu

użżżży

y (czy celem jest

zaspokojenie interesów obu kontrahentów czy jednego z nich):

� Umowy

Umowy

Umowy jednostronnie

jednostronnie

jednostronnie zobowi

zobowi

zobowią

ązuj

zuj

zują

ące

ce- obowiązek świadczenia ciąży tylko na jednej stronie

np. darowizna, zrzeczenie się zobowiązania

� Umowy

Umowy

Umowy dwustronnie

dwustronnie

dwustronnie zobowi

zobowi

zobowią

ązuj

zuj

zują

ące

ce-obowiązek świadczenia ciąży na obu stronach np.

umowa sprzedaży, najmu, o dzieło

� Umowy

Umowy

Umowy wzajemne

wzajemne

wzajemne-szczególny rodzaj umów odpłatnych. Każda ze stron, wg treści umowy,

jest zobowiązana do świadczenia wobec drugiej, uznawanego na odpowiednik (równoważnik,
ekwiwalent) tego, co sama otrzymuje (487§2 KC).Istnieje więc w tych umowach
ekwiwalentność świadczeń, a decydujący jest miernik subiektywny w ustalaniu tej równowagi,
nie rzeczywista wartość świadczeń w obrocie. Kwestia istnienia ekwiwalentności nie stanowi
cechy konstruktywnej umów wzajemnych. Decydujące znaczenie ma rodzaj więzi łączącej
strony, który polega na zależności świadczenia jednej strony od świadczenia drugiej strony
(do

do ut

ut des

des

des). Nieważność jednego ze zobowiązań, nienależyte wykonanie lub niewykonanie

świadczenia jednego z kontrahentów ma wpływ na nieważność drugiego zobowiązania lub
obowiązek wykonania świadczenia wzajemnego przez drugiego kontrahenta.

4. W zależności od tego, czy

czy

czy ustawodawca

ustawodawca

ustawodawca wi

wiąż

ąż

ążeeee doj

doj

dojśśśście

cie

cie umowy

umowy

umowy do

do skutku

skutku

skutku od

od przeniesienia

przeniesienia

włłłładztwa

adztwa

adztwa nad

nad

nad rzecz

rzecz

rzeczą

ą lub innymi przedmiotami materialnymi:

� Umowy

Umowy

Umowy konsensualne

konsensualne

konsensualne- do zawarcia umowy dochodzi przez zgodne oświadczenia woli

stron

� Umowy

Umowy

Umowy realne

realne

realne-poza złożeniem oświadczeń woli, do zawarcia umowy konieczne jest

wręczenie rzeczy (lub innego przedmiotu materialnego), której objęcie we władanie
stanowi

istotny

element

umowy.

Podobną

funkcję

pełnią także

wpisy

(także

konstytutywne) do rejestrów publicznych.

Korzystając ze swobody umów, kontrahenci mogą uzależnić zawarcie każdej umowy od
wręczenia określonego przedmiotu materialnego, nadając jej w ten sposób charakter
umowy realnej.

5. W zależności od ich charakteru:

� Umowy

Umowy

Umowy odp

odp

odpłłłłatne

atne

atne- gdy każda strona ma uzyskać określoną korzyść majątkową. Są to

umowy

przysparzające,

podstawie

których

strona

dokonująca

przysporzenia

majątkowego otrzymuje lub ma otrzymać korzyść majątkową.... Uzyskiwana korzyść
powinna mieć wartość realną , nie musi jednak stanowić ekwiwalentu przysporzenia
uzyskanego od drugiej strony.

� Umowy

Umowy

Umowy nieodp

nieodp

nieodpłłłłatne

atne

atne-służą do dokonywania nieodpłatnego (darmowego) przysporzenia

na rzecz drugiej strony. Zakres obowiązków dłużnika (w odróżnieniu od odpłatnych) jest
z reguły mniejszy. Ponadto prawo cywilne udziela słabszej ochrony czynnościom
nieodpłatnym.

6. Umowy

Umowy

Umowy przysparzaj

przysparzaj

przysparzają

ące

ce mieszczą się w grupie czynności prawnych przysparzających,

uznawanych za podgrupę czynności o skutkach zobowiązujących lub rozporządzających.
Prowadzą one do dokonania przysporzenia w majątku innej osoby, czyli do powiększenia jej
aktywów (nabycie prawa podmiotowego lub uprawnienia o charakterze bezwzględnym,
względnym lub korzystna zmiana w usytuowaniu tych praw) lub zmniejszenia pasywów
(wygaśnięcie lub ograniczenie zobowiązań lub obciążeń praw podmiotowych).
Co do zasady przysporzenie obejmuje tylko prawa majątkowe, choć w doktrynie wskazuje się,
że wystarczy, by wykazywały się doniosłością majątkową (np. tzw. prawa korporacyjne w
spółkach). Istotą tej umowy jest dokonanie przysporzenia w rozumieniu prawnym w majątku
kontrahenta, co nie zawsze pokrywa się z korzyścią w sensie gospodarczym. Przysporzenie
rozpatruje się bowiem jako „

„

„odr

odr

odręęęębn

bną

ą od

od innych

innych

innych iiii samodzieln

samodzieln

samodzielną

ą pozycj

pozycj

pozycjęęęę maj

maj

mają

ątkow

tkow

tkową”

ą”

ą”....

7. Ponadto umowy zobowiązaniowe, z punktu widzenia doniosłości prawnej przyczyny, dla

której zostały zawarte, dzielą się na:
� Umowy

Umowy

Umowy kauzalne

kauzalne

kauzalne (przyczynowe)- ważność oraz skutki prawne uzależnione są od

istnienia odpowiedniej podstawy prawnej.
Typy

Typy

Typy przyczyn

przyczyn

przyczyn prawnych

prawnych

prawnych um

umó

ów

w przysparzaj

przysparzaj

przysparzają

ących:

cych:

Causa acquirendi vel obligandi- celem przysporzenia jest nabycie prawa lub
uzyskanie innej korzyści majątkowej przez przysparzającego

Causa solvendi- celem jest zwolnienie się przysparzającego z ciążącego na nim
obowiązku

Causa donandi- celem przysporzenia na rzecz kontrahenta jest jego wzbogacenie
kosztem dokonującego przysporzenia

Causa cavendi- zabezpieczająca

Causa ustalająca

� Umowy

Umowy

Umowy abstrakcyjne

abstrakcyjne

abstrakcyjne (oderwane)- przyczyna jest prawnie obojętna, jako że ich wartość i

skutki prawne są niezależne od istnienia odpowiedniej podstawy prawnej.

Podział ten ma znaczenie przede wszystkim w odniesieniu do umów przysparzających.
Za dominujący obecnie należy uznać pogląd, zgodnie z którym w obowiązujących przepisach
brak jest podstaw do obrony koncepcji generalnej zasady kauzalności czynności prawnych.
Kauzalność przysporzenia wynikać może z uregulowania ustawowego (np. 156, 510§2 KC),

w pozostałym zakresie strony mogą ukształtować czynność prawną jako kauzalną lub
abstrakcyjną.

8. Wśród umów zobowiązaniowych wyróżnić można umowy

umowy

umowy losowe

losowe

losowe, zgodnie z treścią których

wielkość świadczenia, a nawet samo jego istnienie są zależne w mniejszym lub większym
stopniu od przypadku, czyli zdarzenia niepewnego. Element losowości może należeć do istoty
czynności prawnej określonego typu (jak przy umowach gry lub zakładu, renty dożywotniej,
dożywocia lub umowach ubezpieczenia) lub może być wyprowadzony z woli stron do
jakiejkolwiek umowy nieposiadającej tego charakteru. Tego rodzaju umowy podlegają
kontroli z punktu widzenia ich zgodności z prawem. Umowy losowe różnią się od umów
zawartych pod warunkiem tym, że warunek jest klauzulą umowną dodaną przez strony i
możliwe byłoby także zawarcie umowy bezwarunkowej, natomiast niepewność umowy
losowej tkwi w jej istotnej treści i bez tego elementu niepewności nie mogłaby ona w ogóle
dojść do skutku lub przynajmniej nie w tej postaci, w jakiej strony chciały ją zawrzeć.

umów losowych nie można stosować bezpośrednio i w całości przepisów o warunku.

9. Umowy

Umowy

Umowy swobodnie

swobodnie

swobodnie negocjowane-

negocjowane-

negocjowane- modelowym przykładem umowy jest umowa powstała w

wyniku swobodnych negocjacji kontrahentów.

Umowy

Umowy adhezyjne-

adhezyjne-

adhezyjne- gdy treść umowy jest jednostronnie i definitywnie ustalona przez jednego

kontrahenta, który narzuca ją drugiej stronie w taki sposób, że nie ma miejsca na jej swobodne
negocjowanie. Swoboda kontraktowania jest wówczas zredukowana do niezbędnego
minimum tj. do swobody podjęcia decyzji o zawarcia kontraktu przez przyjęcie wszystkich
jego postanowień. Przy czym „wzorzec umowy” to dokument umożliwiający zaistnienie
adhezji, a „umowa adhezyjna” to sposób zawarcia umowy.

10. Ze względu na treść i cel świadczenia:

� Umowy

Umowy

Umowy o

o zobowi

zobowi

zobowią

ązanie

zanie

zanie rezultatu

rezultatu

rezultatu-zobowiązanie, którego wykonanie ma polegać na

osiągnięciu z góry określonego rezultatu. Tu dłużnik odpowiada za nieosiągnięcie
określonego rezultatu, odpowiada na zasadzie ryzyka. Wierzyciel musi dowieść, że nie
nastąpił rezultat gwarantowany przez dłużnika, a dłużnika obciąża dowód, iż jest to
spowodowane okolicznościami, za które on nie ponosi odpowiedzialności. Każde
zobowiązanie rezultatu jest ponadto zobowiązaniem starannego działania, gdyż jedną z
przesłanek odpowiedzialności dłużnika pozostaje zawsze zachowany przez niego standard
należytej

staranności.

Charakter

rezultatu

może

wystąpić

albo

postaci

zmaterializowanej (wytworzenie rzeczy) albo w formie stworzenia określonego stanu lub
sytuacji (zapewnienie warunków ochrony zdrowia wskutek podjęcia określonego
leczenia).

� Umowy

Umowy

Umowy o

o zobowi

zobowi

zobowią

ązanie

zanie

zanie nale

nale

należżżżytej

ytej

ytej staranno

staranno

starannośśśści

ci- to takie zobowiązanie, w którym żaden

rezultat nie jest z góry przewidziany, a dłużnik jest jedynie obowiązany do starannego
działania w określonym kierunku. Tu dłużnik odpowiada jedynie za niedołożenie
należytej staranności, do której był zobowiązany (założony rezultat pozostaje poza treścią
umowy). Dłużnik odpowiada na zasadzie winy. Wierzyciel musi udowodnić, że dłużnik
nie dołożył należytej staranności w dążeniu do osiągnięcia rezultatu (wina) a dłużnik- brak
winy.

TRE

TREŚĆ

ŚĆ

ŚĆ IIII FORMA

FORMA

FORMA UM

UMÓ

ÓW

Swoboda

Swoboda um

umó

ów

w w

w og

ogó

ólno

lno

lnośśśści

Zasada swobody umów, jeśli nie traktować jej zbyt wąsko, ma kilka znaczeń:

� Podmioty zawierające umowę maja pełną swobodę co do tego, czy chcą zawiązać

między sobą stosunek obligacyjny

� Pełna swoboda wyboru kontrahenta
� Strony zawierające umowę mogą ukształtować jej treść wg swego uznania, a tym

samym powołać do życia mocą swej woli taki stosunek zobowiązaniowy, jaki
odpowiada ich interesom

� Oznacza daleko posunięte uwolnienie stron od formalizmu prawnego. W stosunkach

umownych przeważa więc reguła, że prawnie skuteczne jest samo porozumienie stron.

Determinowanie przez strony treści umowy idzie tu bardzo daleko. Stronom wolno bowiem, w
granicach ogólnie tylko wytyczonych przez przepisy prawa przedmiotowego, zarówno przyjąć
określony typ umowy nazwanej, jak i modyfikować postanowienia dotyczące tego typu umowy,
uzupełniać je lub odrzucić. Ograniczenia swobody występują jedynie wówczas, gdy w przepisach
prawa obowiązującego pewne normy zostaną uznane za ius cogens. Stąd aksjomatem systemu jest
formuła, że wszystko, co nie jest zabronione (wyjątek), jest stronom dozwolone (reguła).

Wg Kodeksu Napoleona-

„umowy legalnie zawarte stają się prawem dla tych, którzy je zawarli”

W wielu stosunkach wymiany dóbr i usług pojawiają się zwyczaje obrotu, które znajdują wyraz w
formularzach

formularzach

formularzach wzorcowych

wzorcowych

wzorcowych dla różnych umów nazwanych. Ujmują one całość szczegółowych

postanowień danego typu umowy w sposób bardzo drobiazgowy i na kanwie przepisów prawa
cywilnego dają stronom gotowy wzór, wg którego umowa taka może być zawarta. Umowy takie są
stosowane dla umów sprzedaży (zwłaszcza handlowej) i dostawy, najmu, pożyczki (zwłaszcza
bankowej), spedycji, składu, umów przewozu itp.
O wiele dalej sięgają tzw.

tzw.

tzw. og

ogó

ólne

lne

lne warunki

warunki

warunki um

umó

ów

w czy też zasady zawierania umów w postaci reguł

uzupełniających przepisy prawa cywilnego, ustalanych przez większe zgrupowania gospodarcze lub
zawodowe, mające szczególny autorytet lub wpływy w danej dziedzinie życia gospodarczego.
Narzucają one niejako te właśnie reguły przedstawicielom w/w ugrupowań, a przez to samo wpływają
na ustalenie formularzy wzorów umów, które potem w praktyce są stosowane przez strony
reprezentujące dane ugrupowanie, np. banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, przedsiębiorstwa
przewozowe.

XIX i XX wiek charakteryzował się osłabieniem prymatu swobody umów w stosunkach
zobowiązaniowych z powodu dominującej roli zrzeszeń wielkiego kapitału, monopoli i koncernów
przemysłowych. Zwiększał się nie tylko faktyczny, ale także jurydyczny zakres wolności
kontrahentów w całokształcie przepisów.
Stosowanie przepisów KZ

w okresie przedkodyfikacyjnym było z natury rzeczy uwarunkowane

formowaniem się wieloukładowego charakteru stosunków społeczno-gospodarczych kraju.
Do chwili wprowadzenia KC w 1964r. przepis art.55 KZ, wypowiadający ogólną zasadę swobodnego
kształtowania treści umowy w stosunkach obligacyjnych, pozostawał w mocy, choć przy
wprowadzeniu nowych przepisów ogólnych prawa cywilnego w 1950r. zmodyfikowana została
uzupełniająca go norma art.56 KZ. Mimo to zostało ustalone i uznane za wiążące stanowisko, że
zasada swobody umów pozostaje zasadą kierunkową w dziedzinie stosunków zobowiązaniowych w
skali najogólniejszej.

Zasada

Zasada swobody

swobody

swobody um

umó

ów

w w

w KC

KC po

po nowelach

nowelach

nowelach zzzz 31

31 IIII 1989r.

1989r.

1989r. iiii zzzz 28

28 VII

VII

VII 1990r.

1990r.

W kodeksie została przywrócona ogólna zasada, wg której

„strony zawierające umowę mogą ułożyć

stosunek prawny wg swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości
(naturze) stosunku, ustawie, ani zasadom współżycia społecznego”. Formuła ta zbliża się do koncepcji
wyrażonej w art.55 KZ. Klauzula zasad współżycia społecznego ogranicza swobodę kontraktowania,
ale także wyznacza granice wykonywania prawa podmiotowego. Wymienione ograniczenia mają
także zastosowanie do oceny celu umowy, który musi mieć bezpośredni związek z treścią
dokonywanej czynności. Przekroczeniem granic jest także dokonywanie czynności mających na celu
obejście ustawy.

UMOWY

UMOWY O

O Ś

ŚWIADCZENIE

WIADCZENIE

WIADCZENIE NIEMO

NIEMO

NIEMOŻ

ŻLIWE

LIWE

Konkretne umowy stron mogą być dotknięte nieważnością z uwagi na to, że świadczenie dłużnika
przewidziane w umowie jest niemożliwe do wykonania (art.387§1 KC). Świadczenie musi być
niemo

niemo

niemożżżżliwe

liwe

liwe do spełnienia obiektywnie-przedmiotowo

obiektywnie-przedmiotowo

obiektywnie-przedmiotowo, a więc dla każdego, a nie tylko oznaczonego

dłużnika. Niemożność świadczenia subiektywna, czyli podmiotowa nie podważa ważności
zobowiązania, lecz jedynie może mieć wpływ na jego wykonanie.

W odniesieniu do umów o świadczenie niemożliwe art.387§2 KC wprowadza obowiązek naprawienia
szkody przez stronę, która wiedziała o niemożliwości świadczenia i drugiej strony, która o tej
niemożliwości nie była powiadomiona, z błędu nie wyprowadziła. Stan ten może być traktowany jako
culpa in contrahendo. Obowiązek odszkodowania obejmuje w tym przypadku wynagrodzenie drugiej
stronie tego, co straciła przez to, że zawarła umowę, nie wiedząc o niemożliwości świadczenia
(odszkodowanie

odszkodowanie

odszkodowanie w

w granicach

granicach

granicach tzw.

tzw.

tzw. ujemnego

ujemnego

ujemnego interesu

interesu

interesu umowy

umowy

umowy).

WYZYSK

Umowę

noszącą

cywilnoprawne

cechy

wyzysku

charakteryzuje

dysproporcja

mięęęędzy

dzy

śśśświadczeniami

wiadczeniami

wiadczeniami stron

stron

stron. Istnieje ona wówczas, gdy wartość majątkowa świadczenia jednej ze stron jest

w rażącym stopniu niewspółmierna z tym, co przyjmuje ona w zamian lub zastrzega dla siebie lub dla
osoby trzeciej. W wyniku umowy noszącej cechy wyzysku następuje zatem pokrzywdzenie

pokrzywdzenie

pokrzywdzenie strony

strony

uzyskuj

uzyskują

ącej

cej

cej śśśświadczenie

wiadczenie

wiadczenie niewsp

niewsp

niewspół

ół

ółmiernie

miernie

miernie ni

niżżżższe

sze

sze.

W myśl 388§1 KC niezależnie od kwestii obiektywnie istniejącego pokrzywdzenia, które musi istnieć
w chwili zawarcia umowy, do cech wyzysku należy śśśświadome

wiadome

wiadome wykorzystanie

wykorzystanie

wykorzystanie przymusowego

przymusowego

połłłło

ożżżżenia,

enia,

enia, niedo

niedo

niedołę

łę

łęstwa

stwa

stwa lub

lub

lub niedo

niedo

niedośśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia drugiej

drugiej

drugiej strony

strony

strony. Postępowanie kontrahenta, dla

którego przypada świadczenie wyższe, musi być więc naganne z subiektywnego punktu widzenia i
podjęte w warunkach określonych w ustawie.

Umowa zawarta w celu wyzysku nie jest wg KC nieważna z mocy samego prawa. Wyzyskiwany
może albo żądać zmniejszenia swego świadczenia, albo żądać zwiększenia świadczenia drugiej strony,
albo gdyby jedno i drugie było nadmiernie utrudnione- żądać unieważnienia umowy. Uprawnienia

Uprawnienia

strony

strony pokrzywdzonej

pokrzywdzonej

pokrzywdzonej wygasaj

wygasaj

wygasają

ą zzzz up

upłłłływem

ywem

ywem dw

dwó

óch

ch lat

lat

lat od

od dnia

dnia

dnia zawarcia

zawarcia

zawarcia umowy.

umowy.

Pewna modyfikacja zasad 388 KC może wynikać z przepisów o wysokości dopuszczalnych odsetek
maksymalnych (jeśli takie odsetki zostałyby wprowadzone na podstawie delegacji z 359§3 KC),
ilekroć wyzysk miałby polegać na zastrzeżeniu nadmiernych odsetek od należnej sumy pieniężnej.

FORMA

FORMA UM

UMÓ

ÓW

W dziedzinie współczesnego prawa cywilnego obowiązuje reguła, że jeżeli z mocy ustawy lub z woli
stron nie wynika nic innego, to umowa może być zawarta w dowolnej formie, nawet ustnie. Wyjątki
wynikają zarówno z KC, jak i z ustaw szczególnych. Przy tym zastrzeżenie określonej formy może
być wymagane: ad

ad solemnitatem,

solemnitatem,

solemnitatem, ad

ad probationem

probationem

probationem iiii ad

ad eventum.

eventum.

Wyjątkowe

zastrzeżenie

formy

notarialnej

pod

rygorem

nieważności

dotyczy:

umownego

przeniesienia własności nieruchomości lub zobowiązania do takiego przeniesienia, ustanowienia lub
przeniesienia użytkowania wieczystego, oświadczenia właściciela przy ustanawianiu ograniczonego
prawa rzeczowego na nieruchomości.

Wyjątkowe zastrzeżenie formy pisemnej pod rygorem nieważności dotyczy: umowy o przejęcie długu
oraz oświadczenie zgody wierzyciela na przejęcie długu, oświadczenie poręczyciela co do objęcia
poręczenia.
Wiele innych przykładów- str. 157-158.

WZORCE

WZORCE UMOWNE.

UMOWNE.

UMOWNE. UMOWY

UMOWY

UMOWY Z

Z UDZIA

UDZIA

UDZIAŁ

ŁEM

EM KONSUMENT

KONSUMENT

KONSUMENTÓ

ÓW.

Z rozwojem masowej produkcji towarowej upowszechnił się tzw.

tzw.

tzw. typ

typ

typ um

umó

ów

w masowych.

masowych.

masowych. Są one

przystosowane do tego, aby w sposób szybki i jednolity, nieliczący się zbytnio z indywidualnymi
potrzebami nabywców, organizować obrót standaryzowanych towarów i usług. Umowy masowe
kształtowały się i upowszechniły poprzez wzorce

wzorce

wzorce um

umó

ów

w wydawane przez przedsiębiorstwa, które się

nimi posługiwały.
W Polsce Ludowej KC regulował problematykę ogólnych warunków i wzorców umów oraz
regulaminów w sposób generalny w 384 i 385 KC. Przepisy te pozwalały na rozróżnienie trzech
rodzajów wzorców umów:
- ogólnych warunków i wzorów umów
- regulaminów umów
- wzorców niekwalifikowanych, które wiązały strony z mocy ich konsensusu.

Odejście od modelu gospodarki scentralizowanej wymagało zasadniczego ograniczenia ingerencji
czynnika administracyjnego w treść zawieranych umów. Istotnym celem nowych regulacji było
wprowadzenie mechanizm

mechanizm

mechanizmó

ów

w ochronnych

ochronnych

ochronnych strony

strony

strony ssssłłłłabszej

abszej

abszej umowy.

umowy.

umowy. Mechanizmy te polegają na

sprecyzowaniu przesłanek, od których zależy skuteczne posłużenie się wzorcem przez jedną ze stron
przy zawieraniu umowy. Radykalne zmiany w odniesieniu do zasad posługiwania się ogólnymi
warunkami, wzorami i regulaminami umów wprowadziła nowelizacja KC z 28.07.1990r. Wzorce
straciły swój normatywny charakter.
Zdecydowano o konieczności dalszej gruntownej nowelizacji KC w tym przedmiocie, co nastąpiło w
ustawie z 2.03.2000r. Zasadnicze zmiany polegały na wyeliminowaniu podziału wzorców na
kwalifikowane i niekwalifikowane, wzmocnieniu pozycji konsumenta, a także na określeniu katalogu

katalogu

tzw.

tzw. szarych

szarych

szarych klauzul

klauzul

klauzul niedozwolonych

niedozwolonych

niedozwolonych (co stanowi implementację dyrektywy UE). Został także

usunięty przepis zawierający podstawę do uregulowania tzw. wzorców normatywnych, tj. ogólnych
warunków zawierania i wykonywania umów sprzedaży pomiędzy przedsiębiorcami a konsumentami.
Z samej koncepcji kodeksowej wzorca wynika, że chodzi tu o wzorce ustalone przez jedną ze stron
bez względu na formę ujęcia.

CHARAKTER

CHARAKTER PRAWNY

PRAWNY

PRAWNY WZORC

WZORC

WZORCÓ

ÓW

W UMOWNYCH.

UMOWNYCH.

UMOWNYCH. RODZAJE

RODZAJE

RODZAJE WZORC

WZORC

WZORCÓ

ÓW.

W. ZAKRES

ZAKRES

REGULACJI.

REGULACJI. POJ

POJ

POJĘ

ĘCIE

CIE

CIE KONSUMENTA

KONSUMENTA

Wzorce umowne odzwierciedlają treść prawie wszystkich lub tylko najważniejszych elementów
mającego powstać umownego stosunku prawnego (lub jego ewentualnej modyfikacji), zawierają
modelowe ujęcia poszczególnych postanowień umowy w sposób pozwalający na włączenie ich do
konkretnych, zindywidualizowanych umów występujących na ogół masowo w obrocie, a w każdym
razie z reguły typowych dla pewnej kategorii stosunków rynkowych. Nie ma znaczenia, w jaki sposób
określony czy nazwany został wzorzec.

Wzorce umowne pochodzące od jednej ze stron umowy nie mogą być traktowane w kategoriach
normatywnych. Stanowią zatem bez względu na sposób ujęcia i formę- lex

lex

lex contractus

contractus

contractus, wpływają na

treść stosunku prawnego poprzez mechanizm kontraktowy, chociażby zakładał on w tym wypadku
posłużenie się fikcją konsensu lub tzw. konsensem normatywnym. Wzorce umowne nie należą
bowiem do żadnego z wyróżnionych konstytucyjnie źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Nie
podlegają one kontroli właściwej dla przepisów prawa.

Regulacje kodeksowe odnoszące się do wzorców umownych, mimo że zasadniczym ich celem
pozostaje ochrona słabszej strony umowy, mają charakter uniwersalny i dotyczą wszelkich postaci
obrotu- powszechnego, mieszanego (umowy z udziałem konsumentów) i profesjonalnego. Regulacje
ochronne w zakresie wzorców umownych są nakierowane jednak przede wszystkim na obrót mieszany.

Wg art.22

KC za konsumenta

konsumenta

konsumenta uważa się osobę fizyczną, dokonującą czynności prawnej niezwiązanej

bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Pojęcie konsumenta nie obejmuje więc
osób prawnych. Pomimo braku jednolitego czy uniwersalnego ujęcia definicji konsumenta wyraźnie
zaznacza się w prawie europejskim tendencja do szerszego, a więc bardziej ochronnego ujęcia.
Konsumentem będzie więc ten, kto w odniesieniu do świadczenia oferowanego przez profesjonalistę
w ramach konkretnego stosunku umownego nie jest profesjonalistą (ściślej: nie można oczekiwać
wedle obiektywnych kryteriów, że osoba taka dysponuje wiedzą i doświadczeniem odnoszącym się do
danej kategorii umów lub świadczeń oferowanych w ramach umowy). Kluczowe znaczenie ma
kryterium bezpośredniości, ale decydować ma ocena dokonywana in concreto. Konsumentem będzie
więc nie tylko podmiot uzyskujący świadczenie służące do zaspokajania osobistych potrzeb,
niezwiązanych w ogóle z działalnością gospodarczą lub zawodową, ale również podmiot uzyskujący
takie świadczenie służące tej działalności, tyle że niebezpo

niebezpo

niebezpośśśśrednio.

rednio.

Prawo wspólnotowe ogranicza pojęcie konsumenta do osób fizycznych, prawo wewnętrzne może
jednak posłużyć się definicją szerszą.

ZAWARCIE

ZAWARCIE UMOWY

UMOWY

UMOWY PRZY

PRZY

PRZY U

UŻ

ŻYCIU

YCIU

YCIU WZORCA

WZORCA

O ile dopuszcza się samo użycie wzorca (regulaminu, wzoru umowy, ogólnych warunków umów) do
ukształtowania treści stosunku

prawnego, o

tyle

związanie

wzorcem

drugiej

strony

jest

podporządkowane wyraźnie określonym ustawowo przesłankom. Chodzi tu o zapewnienie drugiej
stronie możliwości zapoznania się z treścią wzorca, co wymaga zachowania minimalnych przesłanek
skutecznego związania wzorcem, które zostały normatywnie określone (są to więc przepisy o
charakterze Iris cogentis).

Podstawowym warunkiem skutecznego związania drugiej strony wzorcem jest jego dor

dor

doręęęęczenie

czenie

czenie przy

przy

zawarciu

zawarciu umowy

umowy

umowy (musi poprzedzać sam moment dojścia umowy do skutku). Jest to reguła ogólna

odnosząca się zarówno do obrotu profesjonalnego i konsumenckiego.

W odniesieniu do wzorców elektronicznych wprowadza się obowiązek udostępnienia wzorca przed
zawarciem umowy w taki sposób, aby druga strona mogła wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w
zwykłym toku czynności.

Od reguły ogólnej istnieją pewne odstępstwa. Dotyczy to sytuacji, w których wymaga tego praktyka
obrotu, a jednocześnie istnieje stosunkowo niewielkie zagrożenie dla strony słabszej wynikające z
braku bezpośredniego doręczenia wzorca. Wyłączenie wymagania doręczenia wzorca dotyczy sytuacji,
w których pos

pos

posłłłługiwanie

ugiwanie

ugiwanie si

sięęęę wzorcem

wzorcem

wzorcem jest

jest

jest w

w stosunkach

stosunkach

stosunkach danego

danego

danego rodzaju

rodzaju

rodzaju zwyczajowo

zwyczajowo

zwyczajowo przyj

przyj

przyjęęęęte

te,

przy zastrzeżeniu , że druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. W odniesieniu do
umów zawieranych z udziałem konsumentów dotyczy to jedynie umów powszechnie zawieranych w
drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.

Zwyczajowe posługiwanie się wzorcem oznacza utrwalony

utrwalony

utrwalony iiii og

ogó

ólnie

lnie

lnie znany

znany

znany (w zakresie stosunków

danego rodzaju) spos

spos

sposó

ób

b zawierania

zawierania

zawierania umowy

umowy

umowy przy

przy

przy u

użżżżyciu

yciu

yciu wzorca.

wzorca.

wzorca. Pojęcie drobnych bieżących spraw

należy rozumieć wąsko. Decyduje ciężar gatunkowy z punktu widzenia konsumenta określonych
świadczeń. Dow

Dow

Dowó

ód

d co do tego, że posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju

zwyczajowo przyjęte, a także co do łatwości dowiedzenia się przez kontrahenta o treści wzorca
obci

obci

obciąż

ąż

ąża

a proponenta.

proponenta.

Wzorzec umowny powinien być sformułowany jednoznacznie

jednoznacznie

jednoznacznie iiii w

w spos

spos

sposó

ób

b zrozumia

zrozumia

zrozumiałłłły.

y. Wszelkie

wątpliwości interpretacyjne powinny być tłumaczone na korzyść konsumenta.

Wzorzec wydany w czasie trwanie stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę,
jeśli zostały zachowane wymagania określone w art.384 KC, a strona nie wypowiedziała umowy w
najbliższym terminie wypowiedzenia. Dwa główne elementy:

•

Konieczność zachowania wymagania doręczenia wzorca drugiej stronie

•

Wprowadzenie swoistego okresu wyczekiwania ze względu na możliwość wypowiedzenia
umowy (

tempus deliberandi).

Do czasu upływu najbliższego terminu wypowiedzenia postanowienia nowego wzorca nie nabędą
skuteczności.

Uwzględnianie określonych wyżej przesłanek związania wzorcem wydanym w czasie trwania
stosunku ciągłego nie przesądza jeszcze o skuteczności zmiany warunków umowy dokonywanej
poprzez modyfikację wzorca. Muszą być zachowane również inne przesłanki, od których zależy sama
dopuszczalność zmian warunków stosunku ciągłego w czasie jego trwania, te zaś mogą w odniesieniu
do pewnej kategorii umów wskazywać na niedopuszczalność zmian, np. ze względu na właściwość
stosunku prawnego,

Próba teoretycznego wyjaśnienia istoty mechanizmu, poprzez który wzorzec kształtuje treść stosunku
prawnego- dwa podstawowe warianty:

1. Wzorce umowne kształtują treść umowy w takim samym charakterze jak oświadczenia woli

(przejaw osiągniętego konsensusu stron, choćby fikcyjnego czy normatywnego, w tym sensie,
że nie mogą być oceniane jako zewnętrzne w stosunku do samej umowy)- C. Żuławska. Tu
mieści się tez pogląd, że stanowią one postać kwalifikowanego oświadczenia woli lub tzw.

tzw.

czynno

czynność

ść

ść konwencjonaln

konwencjonaln

konwencjonalną

ą. Chodzi tu o poprawną kwalifikację wzorców z punktu widzenia

mechanizmów tworzenia stosunku prawnego. Uznanie, że wzorzec jest inkorporowany do
umowy w wyniku tzw. konsensusu normatywnego.

2. Wzorce stanowią szczególny instrument kształtowania automatycznego treści stosunku

prawnego, obok wymienionych w 56 KC oświadczeń woli, ustawy, zasad współżycia
społecznego, ustalonych zwyczajów; w tym więc sensie postanowienia kodeksowe dotyczące
wzorców umownych 384 i n. KC uzupełniałyby regulację z 56 KC- E. Łętowska.

Wydaje się, że bardziej trafne jest stanowisko drugie.

Wzorzec jest elementem zewnętrznym w stosunku do treści samej umowy ustalonej przez
oświadczenia woli stron i w tym sensie dopełnia treść stosunku prawnego nawiązanego w drodze
umowy (przed ustawą, zasadami współżycia społecznego, ustalonymi zwyczajami). Postanowienia
wzorca „stoją bliżej” treści umowy niż przepisy prawa, a natura tych postanowień skłania do poglądu,
w myśl którego należy je traktować, z punktu widzenia ogólnych regulacji prawa cywilnego,
analogicznie do oświadczeń woli, a w szczególności odnośnie do ich mocy obowiązywania, zasad
wykładni, przesłanek oceny ważności.

Szczególny problem związany z zawarciem umowy przy użyciu wzorca występuje w wypadku
konfliktu

konfliktu

konfliktu wzorc

wzorc

wzorcó

ów

w stosowanych przez strony. Umowa między przedsiębiorcami stosującymi różne

wzorce umów nie obejmuje tych postanowień wzorców, które są ze sobą sprzeczne. W takim
przypadku mamy do czynienia ze swoistą regułą interpretacyjną, a nie z samodzielną konstrukcją,
która określałaby warunki zawarcia umowy. Samo

Samo

Samo wyst

wyst

wystą

ąpienie

pienie

pienie konfliktu

konfliktu

konfliktu wzorc

wzorc

wzorcó

ów

w nie

nie

nie jest

jest

jest powodem

powodem

uznania

uznania ,,,, żżżżeeee nie

nie

nie dosz

dosz

doszłłłło

o do

do zawarcia

zawarcia

zawarcia umowy.

umowy.

Zgodnie z §2 art. 385

umowa

umowa nie

nie

nie jest

jest

jest zawarta,

zawarta,

zawarta, gdy

gdy

gdy po

po otrzymaniu

otrzymaniu

otrzymaniu oferty

oferty

oferty strona

strona

strona niezw

niezw

niezwłłłłocznie

ocznie

zawiadomi,

zawiadomi, żżżżeeee nie

nie

nie zamierza

zamierza

zamierza zawiera

zawiera

zawieraćććć umowy

umowy

umowy na

na warunkach

warunkach

warunkach przewidzianych

przewidzianych

przewidzianych w

w §

§1.

Niedozwolone

Niedozwolone klauzule

klauzule

klauzule umowne.

umowne.

Są to klauzule, które naruszają zasadę wzajemnego zaufania, powodują istotną i
nieusprawiedliwioną dysproporcję umownych praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta.
Cechą jest swoisty prewencyjny charakter – przedmiotem oceny i sankcji jest bowiem
klauzula jako taka a nie jej praktyczne zastosowanie.

Pojęcie niedozwolonej klauzuli umownej z art. 385

wyraźnie nawiązuje do definicji prawa

wspólnotowego. Za niedozwolone klauzule umowne należy uznać postanowienia umowy
zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i
obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie
dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub
wynagrodzenie jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Definicja kodeksowa odnosi się do nie do całej treści umowy, ale do tych jej elementów,
które nie zostały uzgodnione z konsumentem indywidualnie. Należy więc rozumieć, że chodzi
tu o wprowadzenie do umowy takich postanowień za pośrednictwem wzorca umownego.
Zapewnia ona zdecydowanie korzystniejszą sytuację dowodową dla konsumenta, ciężar
dowodu co do faktu indywidualnego uzgodnienia kwestionowanego postanowienia umowy
ciąży na profesjonaliście.

Ustalenie niedozwolonego charakteru klauzuli umownej zależy od łącznego wystąpienia
dwóch przesłanek:

•

Sprzeczności z dobrymi obyczajami

•

Rażące naruszenie interesów konsumenta

Niezgodność postanowienia umowy z dobrymi obyczajami, a tym samym niedozwolony
charakter postanowień umowy wyrażający się w rażącym naruszeniu interesów jednej ze
stron powinien być zawsze ustalany w kontekście konkretnej umowy.

Charakter niedozwolonego postanowienia określona klauzula nabywa, więc poprzez
konkretną umowę, w której została umiejscowiona. Ocena tego typu uwarunkowana
okolicznościami i treścią umowy nazywana jest kontrolą incydentalną lub konkretną.

Katalog z art. 385

ma charater pomocniczy i stanowi egzemplifikację najbardziej

charakterystycznych klauzul. Nie jest on wyczerpujący. Pojawienia się jej w postanowieniach
umowy nie zwalnia od kontroli in concreto, dokonywanej zgodnie z art. 385

Katalog klauzul niedozwolonych można sklasyfikować w trzech kategoriach – art. 385

•

Klauzule odnoszące się do zawarcia i wykonywania umowy

•

Klauzule dotyczące zmiany umowy, rozwiązania umowy lub odstąpienia od niej – np.

pozbawienie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy

•

Klauzule dotyczące zakresu odpowiedzialności stron – np. wyłączające lub

ograniczające odpowiedzialności konsumenta za szkody na osobie

Osobne miejsce zajmują klauzule z pkt 23 dotyczące kwestii jurysdykcyjnych.

Inną metodą ustalenia niedozwolonego charakteru klauzuli jest wpis klauzuli we wzorcu
umownym do specjalnego rejestru takich klauzul na podstawienia rozstrzygnięcia Sądu
Antymonopolowego. Rejestr klauzul umownych prowadzi Prezes UOKIK.

Sankcja

Sankcja wprowadzenia

wprowadzenia

wprowadzenia do

do umowny

umowny

umowny niedozwolonych

niedozwolonych

niedozwolonych klauzul.

klauzul.

klauzul. Stosunek

Stosunek

Stosunek do

do og

ogó

ólnych

lnych

zasad

zasad reguluj

reguluj

regulują

ących

cych

cych dopuszczaln

dopuszczaln

dopuszczalną

ą tre

tre

treść

ść

ść czynno

czynno

czynnośśśści

ci prawnej

prawnej

Zgodnie z art. 385

postanowienia umowy zawieranej z konsumentami należące do kategorii

niedozwolonych klauzul nie wiążą go, w pozostałym zakresie strony są związane
postanowieniami umowy. Koncepcja kodeksowa oznacza więc wprowadzenie
bezskuteczności ex lege, która jak się wydaje nie odbiega w swej naturze od sankcji
bezwzględnej nieważności.

Należy podkreślić, że bezskuteczność niedozwolonej klauzuli wobec konsumenta ma
charakter ex lege oraz ex tunc. W miejsce klauzuli treść stosunku prawnego będzie
kształtowana przez przepisy dyspozytywne.

Culpa

Culpa in

in contrahendo

contrahendo

Odnosi się do stadiów poprzedzających zawarcia umowy i dotyczy odpowiedzialności za
niedojście umowy do skutku w następstwie działań zawinionych przez jedną ze stron. Należy
oceniać na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych.

Wina w kontaktowaniu oznacza naruszenie powszechnie obowiązujących zasad postępowania
przy zwieraniu umowy. Wynikają one nie tylko z ustawy, ale także z zasad współżycia

społecznego oraz przyjętych zwyczajów. Odszkodowanie przysługuje w zakresie ujemnego
interesu umowy. KC zawiera szczególne unormowania odnoszące się do winy w
kontaktowaniu w art. 72§2, art. 72

oraz 387§2.

Umowa

Umowa przedwst

przedwst

przedwstęęęępna

pna

Umowa tego rodzaju jest instytucją przygotowującą zawarcia właściwej umowy między
stronami. Treścią umowy przedwstępnej jest zobowiązanie się do zawarcia umowy w
przyszłości oznaczonej umowy jako umowy stanowczej – art. 389 KC

Jeżeli umowa przedwstępna jest jednostronnie wiążąca zawarcia umowy może żądać jedynie
strona uprawniona, jeżeli jest obustronnie wiążąca obie strony uczestniczące w zawarciu
umowy przedwstępnej.

Umowa ta różni się od umowy zawartej pod warunkiem.

Umowa przedwstępna jest w konsekwencji ważna jeżeli strony określiły istotne
postanowienia umowy przyrzeczonej.

Nie jest dla niej wymaga żadna forma szczególna, nawet gdyby była ona zastrzeżona dla
umowy przyrzeczonej.

Art. 389 przewiduje kilka odrębnych wariantów związanych z ustaleniem terminu zawarcia
umowy przyrzeczonej:

a) Termin jest wprost wyrażony w umowie przedwstępnej

b) W przypadku braku odpowiedniego postanowienia umownego strona lub strony mogą

wyznaczyć odpowiedni termin - złożenie oświadczenia woli o charakterze
prawnokształtującym

Termin zawarcia umowy przyrzeczonej powinien być wyznaczony w ciągu roku od zawarcia
umowy przedwstępnej. Z upływem tego terminu dochodzi do wygaśnięcia umowy
przedwstępnej, co oznacza, że nie będzie możliwe ani dochodzenia zawarcia umowy
przyrzeczonej ani podniesienie roszczeń odszkodowawczych

Kodeks cywilny utrzymuje dwie postaci umowy przedwstępnej:

� O skutku silniejszym – uprawniony w umowie przedwstępnej może przymusowo

doprowadzić do zawarcia umowy przyrzeczonej nawet wbrew woli dłużnika

� O skutku słabszym – roszczenie o odszkodowanie za nie zawarcie umowy

przyrzeczonej

Uprawnionemu służy upoważnienie przemienne – może wybrać jeden z w/w wariantów.

Umowa ramowa – celem i przedmiotem jest organizacja współdziałania pomiędzy stronami, a
nie zawarcie określonej umowy stanowczej.

Umowy

Umowy o

o śśśświadczenie

wiadczenie

wiadczenie przez

przez

przez osob

osob

osobęęęę trzeci

trzeci

trzecią

ą lub

lub

lub na

na rzecz

rzecz

rzecz osoby

osoby

osoby trzeciej

trzeciej

Umowa

Umowa o

o śśśświadczenie

wiadczenie

wiadczenie przez

przez

przez osob

osob

osobęęęę trzeci

trzeci

trzecią

ą....

W umowie zawartej między oznaczonymi stronami może zostać zamieszczone przyrzeczenie,
że osoba trzecia zaciągnie wobec jednego z kontrahentów zobowiązanie lub spełni
świadczenie. Dla osoby trzeciej nie wynikają stąd żadne obowiązki i ten kto zyskuje
przyrzeczenie od swego kontrahenta nie nabywa wobec osoby trzeciej żadnych uprawnień.

Jednakże złożenie przyrzeczenia stwarza roszczenie przeciw kontrahentowi, który to
przyrzeczenie składa. Zakres takiego przyrzeczenia nie jest zawsze jednakowy. Występują
dwa przypadki:

�

Gdy składający przyrzeczenie – dłużnik – zobowiązuje się jedynie do dołożenia starań,

aby osoba trzecia zachowała się w sposób oznaczony w umowie, jednakże bez
odpowiedzialności za to, czy spodziewany skutek nastąpi

�

Gdy składający przyrzeczenie bierze na siebie gwarancję, że osoba trzecia zobowiąże

się wobec kontrahenta lub spełni na jego rzecz określone świadczenie

KC zajmuje się jedynie przypadkiem, gdy dłużnik daje gwarancję co do podjęcia
zobowiązania lub spełnienia świadczenia przez osobę trzecią – art. 391. Jeżeli os. 3 nie
zachowuje się w sposób spodziewany strona składająca przyrzeczenie obowiązana jest
naprawić kontrahentowi wynikłą stąd szkodę.

Przyrzekający może zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody jeżeli sam spełni
przyrzeczone świadczenie zamiast osoby trzeciej chyba że sprzeciwia się to umowie lub
właściwości świadczenia, np. gdy świadczenie ma charakter osobisty.

Umowa

Umowa o

o zwolnienia

zwolnienia

zwolnienia d

dłłłłu

użżżżnika

nika

nika od

od obowi

obowi

obowią

ązku

zku

zku śśśświadczenia.

wiadczenia.

Umowa stron może z kolei przewidywać, że osoba trzecia będąca wierzycielem jednej z nich
nie będzie dochodzić od dłużnika świadczenia – art. 392. Umowa taka wiąże tylko strony,
które ją zawarły. Z uwagi na to, że wierzyciel nie bierze w niej udziału, nie powoduje ona
zmian w stosunku obligacyjnym między nim a dłużnikiem.

Skutki są dwojakie. Po pierwsze gdy dłużnik obowiązany jest zaspokoić swego wierzyciela
we właściwym terminie może domagać się od swojego kontrahenta z umowy objętej art. 392
kc by podjął starania w kierunku uwolnienia go od obowiązku świadczenia. Po drugie w
przypadku gdyby wbrew temu zwolnienie dłużnika z długu nie nastąpiło i byłby on
niepokojony przez swego wierzyciela osoba trzecia tj. kontrahent z umowy objętej art. 392
będzie obowiązana naprawić wynikłą stąd szkodę.

Obowiązki wynikające z art. 392 mają charakter gwarancyjny.

Umowa

Umowa o

o śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia na

na rzecz

rzecz

rzecz osoby

osoby

osoby trzeciej

trzeciej

W umowie na rzecz osoby trzeciej jedna ze stron zobowiązuje się wobec drugiej spełnić
należne jej świadczenie na rzecz osoby trzeciej niebiorącej w umowie udziału. Z umowy nie
wynikają dla osoby trzeciej obowiązki ani też uprawnienia względem wierzyciela. Może
jednak odnieść określoną szkodę majątkową. Umowa taka nie stanowi odrębnego typu
umowy i nie występuje jako samodzielna. Przyjmuje się, że jest to jedynie zastrzeżenie
modyfikujące umowę zasadniczą. Z treści tej umowy wynika:

� Obowiązek dłużnika spełnienia świadczenia na rzecz osoby trzeciej

� Prawo osoby trzeciej do żądania we własny imieniu i bezpośrednio od dłużnika

określonego świadczenia.

Dłużnik określany jest jako przyrzekający a wierzyciel jako zastrzegający, Rodzą się
następujące stosunki prawne

� Stosunek pokrycia między wierzycielem a dłużnikiem

� Stosunek zapłaty między dłużnikiem a osoba trzecią

� Stosunek waluty między wierzycielem a osobą trzecią

Wskazanie osoby trzeciej powinno nastąpić w chwili zawarcia umowy.

Dodatkowe

Dodatkowe zastrze

zastrze

zastrzeżżżżenia

enia

enia umowne

umowne

Zadatek

Oznacz w szerokim znaczeniu sumę pieniężną lub rzecz, którą jedna ze stron daje drugiej
przy zawarciu umowy. W znaczeniu ścisłym – KC- w braku odmiennego zastrzeżenia
umownego albo zwyczaju surogat odszkodowania na wypadek, gdyby umowa zawarta
między stronami nie została wykonana – art. 394kc

Rolę zadatku można objaśnić w pełni jedynie łącznie z omówieniem zasad dotyczących
odszkodowania z powodu niewykonania umowy. W każdym należy podkreślić, że

- przy umowach wzajemnych, przy których był dany zadatek, strona uzyskuje specjalne
udogodnienie, może bowiem odstąpić od umowy bez wyznaczania dodatkowego terminu

- strona może w każdym przypadku zatrzymać zadatek lub ewentualnie zażądać podwójnej
jego wysokości, chociażby żadnej szkody nie poniosła, musi jednak zadowolić się zadatkiem,
gdyby nawet poniosła szkodę wyższą.

-strona nie może zwolnić się od umowy przez samo zwrócenie zadatku w podwójnej
wysokości

Danie zadatku jest umową realną, W przypadku wykonania umowy zadatek zaliczony zostaje
na poczet należności.

Umowne

Umowne prawo

prawo

prawo odst

odst

odstą

ąpienia.

pienia.

Jednostronne odstąpienie od umowny jest przewidziane w prawie zobowiązań jako wyjątek
od zasady pacta sunt servanda w kilku zaledwie przypadkach:

�

Przy niektórych umowach, np. zlecenia - w każdym czasie czy spółki –z ważnych

powodów

�

Przy umowach wzajemnych w razie niewykonania obowiązania przez drugą stronę

�

Przy zawarciu każdej umowy strony mogą wprowadzać dodatkowe zastrzeżenia

umowne, że w ciągu oznaczone terminu jednej z nich lub im obu wolno d umowy
odstąpić

W przypadku zastrzeżenia prawo odstąpienia przewidzianego w kc strona może korzystać ze
swego uprawnienia zarówno przed wykonaniem umowy jak i po jej wykonaniu.

Skutki wg art. 395§ 1kc uważa się, że umowa wcale nie była zawarta. Ma zatem ono moc
wsteczną ex tunc.

To co strony sobie świadczyły ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była
konieczna w granicach zwykłego zarządu. W przypadku umowy wzajemnej strony
świadczenia mają zwrócić jednocześnie. Jeżeli świadczenie polegało na usługach lub
używaniu rzeczy nie mogą być zwrócone w naturze drugiej stronie należy się odpowiednie
wynagrodzenie pieniężne. Przy zwrocie pożytków stosuje się odpowiednio zasadę z art. 395 §
2 KC, natomiast zwrot nakładów stosuje się przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Lex commissoria, za taką klauzulę uważa się zastrzeżenie, że strona może odstąpić od umowy,
jeżeli druga strona nie spełni świadczenia lub spełni je nienależycie.

Odst

Odstęęęępne

pne

Pewną odmianą umownego prawa odstąpienia jest umowa o odstępne. Wg treści takiej
umowy wolno jednej ze stron lub obu stronom odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej
sumy pieniężnej.

Bezpodstawne

Bezpodstawne wzbogacenie

wzbogacenie

1. Poj

Poj

Pojęęęęcie

cie

cie bezpodstawnego

bezpodstawnego

bezpodstawnego wzbogacenia

wzbogacenia

Bezpodstawne

Bezpodstawne wzbogacenie

wzbogacenie

wzbogacenie –

–

– sytuacja w której kosztem innej osoby, uzyskuje się korzyść bez

należnego usprawiedliwienia

Sytuacje

Sytuacje kiedy

kiedy

kiedy mo

możżżżeeee wyst

wyst

wystą

ąpi

pićććć::::

1. przez działanie wzbogaconego – np. kiedy ktoś dokonuje zasiewów cudzym zbożem
2. przez działanie tego czyim kosztem wzbogaca się drugi – przyjęcie nienależnego świadczenia
3. przez działanie osoby trzeciej – kiedy osoba trzecia stawia nie na swoim gruncie budynek z

materiałów nie należących do niej

4. wskutek zdarzeń nie mających ogóle charakteru ludzkich – gdy przy zniesieniu tam w razie

powodzi powoduje się zarybienie stawów sasiada.

Przes

Przesłłłłanki

anki

anki bezpodstawnego

bezpodstawnego

bezpodstawnego wzbogacenia

wzbogacenia

wzbogacenia ::::

☯

musi się wytworzyć sytuacja w której następuje przesuniecie majątkowe, przejście jednego
składnika majątkowego z jednej osoby na drugą lub uzyskanie przez jedną stronę korzyści
kosztem innej

☯

między wzbogaceniem a zubożeniem musi istnieć związek(dwie strony zjawiska NIE
ZWIAZEK PRZYCZYNOWY)

☯

brak podstawy prawnej/brak causa

Przedmiot

Przedmiot roszczenia

roszczenia

W myśl przedmiotem roszczenia jest zwrot świadczenia w naturze, gdyby to nie było możliwe zwrot

korzyści. Prócz właściwego przedmiotu świadczenia zwrotowi ulega także to co rzecz lub prawo
przynosi, korzyści zastępcze(art. 406).

Różna sytuacja podmiotów w sytuacji rozliczenia

rozliczenia

rozliczenia w przypadku poniesienia nakładów;

�

nakładodawca wiedział o tym, że korzyść mu się nie należy – zwrot nakładów tylko tyle o ile
zwiększają one wartość korzyści w chwli oddania przedmiotu

�

jeśli nie wiedział może żądać;

�

nakłady konieczne – o tyle o ile nie znalazły pokrycia w użytku

�

pozostałe nakłady – o tyle o ile zwiększają zwiekszają wartość korzyści w chwili jej
wydania

zakres

zakres obowi

obowi

obowią

ązku

zku

zku zwrotu:

zwrotu:

pełłłłny

ny –

–

– czyli całkowity obowiązek zwrotu wzbogacenia

ograniczony

ograniczony –

–

– nie pełny, biorący pod uwagę interesy wzbogaconego

pośśśśredni

redni

redni –

–

– tworzy go art. 409 pełny obowiązek wygasa jeśli wzbogacony

udowadnia, że korzyść zużył lub utracił w taki sposób, że nie jest już
wzbogacony. (nie gdy zrobił to świadomie, żeby uniknąć zwrotu)

Nienale

Nienależżżżne

ne śśśświadczenie

wiadczenie

Nienale

Nienależżżżne

ne śśśświadczenie

wiadczenie

wiadczenie –

–

– występuje wtedy kiedy jedna strona wykonuje siarczenie wynikające z

nieistniejącego lub nienależnego świadczenia. Nieniależność dotyczy się tu podstawy świadczenia
czyli causa

poszczególne przypadki

� gdy więź zobowiązaniowa uzasadniająca świadczenie nie istnieje w ogóle lub nie istnieje w

stosunku do osoby na rzecz której zostało dokonane świadczenie (chwila decydująca o
niezależności świadczenia = chwila wykonania )

� więź zobowiązaniowa istniała, lecz podstawa prawna odpadła lub zamierzony cel świadczenia

nie został osiągnięty

� gdy więź zobowiązaniowa między dwoma osobami miała wynikać z czynności prawnej, lecz

czynność okazała się nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia

kodeks

kodeks wy

wyłą

łą

łącza

cza

cza mo

możżżżliwo

liwo

liwość

ść

ść spe

spe

spełłłłnienia

nienia

nienia śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia w

w przypadku:

przypadku:

jeśli świadczenie zostało spełnione mimo świadomości, że świadczący nie
był do tego zobowiązany(chyba, że nastąpiło zastrzeżenie zwrotu w
przypadku nienależności)

b. jeśli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia

społecznego

gdy świadczenie zostało wykonane w wyniku roszczenia
przedawnionego(nie w przypadku kiedy przedawnione roszczenie wygasa)

d. jeżeli spełnione świadczenie odpowiada zobowiązaniu, a tylko nastąpiło

przed terminem wymagalności roszczenia

Niegodziwo

Niegodziwość

ść

ść śśśświadczenia

wiadczenia

Czyli sytuacje kiedy świadczeni zostało dokonane w celu nakłonienia osoby na rzecz której został
świadczone do czynu niedozwolonego. W takich sytuacjach roszczenie o zwrot jest niedopuszczalne, a
korzyść przepada na rzecz państwa.

Przypadek

Przypadek gry

gry

gry iiii zak

zak

zakłłłładu

adu

W zasadzie traktuje się je jak zobowiązania niezupełne, czyli jak już zostały spełnione, nie podlegają
zwrotowi. Chyba, że gra lub zakład były zakazane przez prawo lub nierzetelne.

Jeśli są prowadzone na podstawie właściwego zezwolenia państwowego to wtedy są właściwymi
zobowiązaniami

Skutki

Skutki nienale

nienale

nienależżżżnego

nego

nego śśśświadczenia

wiadczenia

Ogólnie rzecz biorąc, do zwrotu nienależnego świadczenia stosuje się ogólne przepisy reguły

generalnej

3. Zbieg

Zbieg

Zbieg roszcze

roszcze

roszczeń

ń zzzz bezpodstawnego

bezpodstawnego

bezpodstawnego wzbogacenia

wzbogacenia

wzbogacenia zzzz innymi

innymi

innymi roszczeniami

roszczeniami

Regu

Regułłłła

a og

ogó

ólna

lna

lna iiii jej

jej

jej ograniczenia

ograniczenia

Przykłady możliwych sytuacji:

1. zbieg roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z roszczeniami wynikającymi z praw

rzeczowych. – prawa rzeczowe mają pierwszeństwo

2. zbieg roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z roszczeniami odszkodowawczymi –

gdy istnieje zbieg z odpowiedzialnością kontraktową

gdy wynika to z niemożności świadczenia – zwraca tylko nienależne świadczenie

b. jeśli nie chce spełnić świadczenia, lub za nią odpowiada – zwrot świadczenia a

ponadto naprawienie szkody

3. zbieg roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z odpowiedzialnością deliktową -

istnieje zbieg roszczeń a każde roszczenie jest traktowane jako samoistne

Czyny

Czyny niedozwolone

niedozwolone

1. Uwagi

Uwagi

Uwagi og

ogó

ólne

lne

lne o

o czynach

czynach

czynach niedozwolonych

niedozwolonych

Pojecie

Pojecie czynu

czynu

czynu niedozwolonego

niedozwolonego

Czyn

Czyn niedozwolony

niedozwolony

niedozwolony –

–

– samoistne źródło zobowiązania, którym jest fakt wyrządzenia komuś szkody,

za którą ustawa czyni kogoś odpowiedzialnym(kiedy nie chodzi o wykonanie lub nienależyte
wykonanie zobowiązania już istniejącego miedzy stronami)

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść ex

ex delicto

delicto

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść ex

ex contracto

contracto

II.

II. Przes

Przes

Przesłłłłanki

anki

anki iiii zasady

zasady

zasady odpowiedzialno

odpowiedzialno

odpowiedzialnośśśści

Przesłanki istnienia odpowiedzialności:

szkoda

szkoda –

–

– uszczerbek w dobrach osoby poszkodowanej

fakt

fakt –

–

– szkoda musi być spowodowana przez jakiś fakt, z którym ustawa wiąże obowiązek

odszkodowawczy

zwi

zwią

ązek

zek

zek przyczynowy

przyczynowy

przyczynowy –

–

zasady

zasady odpowiedzialno

odpowiedzialno

odpowiedzialnośśśści

�

Zasada

Zasada ryzyka

ryzyka

�

Zasada

Zasada winy

winy

�

Element

Element obiektywny

obiektywny

obiektywny (bezprawno

(bezprawno

(bezprawność

ść

ść)))) –

–

– zachowanie sprawcy musi naruszać

jakieś reguły postępowania i musi być obiektywnie nieprawidłowe(także
przekroczenie zasad ostrożności wymaganych w stosunkach międzyludzkich
nie zakazanych przez prawo)

�

Element

Element subiektywny(wadliwo

subiektywny(wadliwo

subiektywny(wadliwość

ść

ść)))) –

–

– niewłaściwość zachowania związana z

momentem przewidywania lub momentem woli (nie uczynił tego co należało
choć mógł i powinien)

•

Teoria psychologiczna – stosunek psychiczny sprawcy do czynu

•

Teoria normatywna – nastawienie sprawcy do czynu z zewnątrz, do
możliwości przedstawienia mu zarzutu ze strony oceniajacego

�

Zasada

Zasada ssssłłłłuszno

uszno

usznośśśści

�

Zasada odpowiedzialności absolutnej - odpowiedzialność osoby niezwiązanej
bezpośrednio z deliktem np. ubezpieczyciela

2. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść za

za w

włłłłasne

asne

asne czyny

czyny

Formu

Formułłłła

a generalna

generalna

Według treści art. 415 co do zasady pierwszeństwo ma zasada winy, przed innymi zasadami
odpowiedzialności.

Czynem sprawcy może być zarówno działanie jak i zaniechanie.

Podmiotem odpowiedzialnym za czyn własny może być zarówno osoba fizyczna jak i osoba
prawna(kiedy szkodę taką wyrządza organ takiej osoby)

wina/czyn

�

Element

Element obiektywny

obiektywny

obiektywny (bezprawno

(bezprawno

(bezprawność

ść

ść)))) –

–

– zachowanie sprawcy musi naruszać jakieś reguły

postępowania i musi być obiektywnie nieprawidłowe(także przekroczenie zasad ostrożności
wymaganych w stosunkach międzyludzkich nie zakazanych przez prawo)

�

Element

Element subiektywny(wadliwo

subiektywny(wadliwo

subiektywny(wadliwość

ść

ść)))) –

–

– niewłaściwość zachowania związana z momentem

przewidywania lub momentem woli (nie uczynił tego co należało choć mógł i powinien)

•

Teoria psychologiczna – stosunek psychiczny sprawcy do czynu

•

Teoria normatywna – nastawienie sprawcy do czynu z zewnątrz, do możliwości
przedstawienia mu zarzutu ze strony oceniającego

Stopnie

Stopnie winy

winy

�

umy

umyśśśślno

lno

lność

ść

ść –

–

– zamierzone podjecie działania lub zaniechania, sprzecznym z regułą lub regułami

postępowania

�

niedbalstwo

niedbalstwo –

–

�

lekkomyślność – sprawca przewiduje możliwość powstania skutku bezprawnego, lecz

bezpodstawnie myśli, że go uniknie

�

niedbalstwo sensu stricte – w ogóle nie wyobraża sobie skutku, choć może i powinien

go sobie wyobrazić. Co dokonuje się na podstawie porównania zachowania osoby
popełniającej czyn z miernikiem

miernikiem

miernikiem staranno

staranno

starannośśśści

ci.(ujmowany niezależnie od przymiotów

osobistych i cech sprawcy)

Okoliczno

Okolicznośśśści

ci wy

wyłą

łą

łączaj

czaj

czają

ące

ce win

win

winęęęę

�

poczytalno

poczytalność

ść

ść ---- Winę w rozumieniu art. 415 można przypisać tylko osobie, która ma dostateczny

stopień rozeznania oraz dostateczną swobodę kierowania swoim postępowaniem(425)
� w szczególności nie można przypisać odpowiedzialności osobie:

�

niedorozwiniętej umysłowo

�

osobom, które uległy zakłóceniom zdolności psychicznych

�

osobom, których stopień dojrzałości z tytułu wieku nie jest dostateczny

�

osobom które z powodów kalectwa lub ze względu nie wiek nie mogą pokierować swoim
postępowaniem

�

obrona

obrona konieczna

konieczna

konieczna – odparcie bezprawnego i bezpośredniego zamachu na jakiekolwiek dobro

wlasne lub innej osoby, dokonywanego w związku z takim zachowaniem innego człowieka (423)

�

stan

stan wy

wyżżżższej

szej

szej konieczno

konieczno

koniecznośśśści

ci – polega na odparciu bezpośredniego zagrożenia w stosunku do dobra

wlasnego lub innej osoby, nie wynikającego jednak z działań ludzkich

�

samopomoc

samopomoc – jest dozwolona tylko wtedy kiedy ustawa tak stanowi

V. Zwi

Zwi

Zwią

ązek

zek

zek przyczynowy

przyczynowy

Odpowiedzialność za czyn własny noszący znamiona winy obciąża sprawcę, gdy między czynem tym
a szkodą zostanie ustalony związek przyczynowy.

Oczywiste jest że między jakimś zdarzeniem a szkodą - a więc innym zdarzeniem zachodzi związek
przyczynowy, jeśli bez zdarzenia początkowego wynik ostateczny w postaci szkody by nie nastąpił.
Sprawa komplikuje się jednak a) wobec współzależności zjawisk ze sobą współuczestniczących, b)
wobec potrzeby wprowadzenia granic dla zbyt szerokiego włączenia tego wszystkiego, co
współuczestniczy, do interesującego prawnicza łańcucha przyczyn i skutków w kręgu zdarzeń
powodujących odpowiedzialność odszkodowawczą. (obszerne przykłady w podr).

W dziedzinie prawa karnego i cywilnego wykształciły się dwie teorie:

a) rrrró

ównowarto

wnowarto

wnowartośśśści

ci przyczyn

przyczyn

przyczyn - conditio sine qua non, wszystkie zdarzenia, których zaistnienie

wywołuje w ostatecznym rezultacie skutek będący przedmiotem badania, np więc skutek w postaci
szkody, są równowartościowe o tyle, o ile eliminacja któregokolwiek z tych zdarzeń jako przyczyny
wyłączałaby zaistnienie danego skutku. Zastrzeżenia do tej teorii - traktuje przesłankę związku
przyczynowego nazbyt szeroko i nie stwarza w istocie ograniczeń dla odpowiedzialności cywilnej i w
przypadkach, gdy odpowiedzialność taka odrywa się od zasady winy.

b) adekwatnej

adekwatnej

adekwatnej przyczynowo

przyczynowo

przyczynowośśśści

ci ---- uznaje, że przyczyny, z których każda jest niezbędna do zaistnienia

ostatecznego skutku, podlegają wartościowaniu. Wśród zdarzeń, z których każde stanowi jakieś
ogniwo w łańcuchu przyczyn i skutków należy wyróżnić pewne zdarzenia, które mogą być uznane za
zwykle następstwa zdarzeń poprzednich i inne, które mają charakter niezwykłych.

W kodeksie cywilnym, kwestię rozstrzyga art. 361 par. 1, w którym powiedziano, że "zobowiązany do
odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z
którego szkoda wynikła".

Odróżnienie następstw normalnych (inaczej typowych) od takich, które za normalne (typowe) uznane
być nie mogą, przyjmuje punkt widzenia adekwatnej przyczynowości i stwarza w praktyce rozsądne
granice dla odpowiedzialności odszkodowawczej - niezależnie od odwoływania się do innych jej
przesłanek.

Formuła art. 361 par. 2 k.c. trafnie stanowi, że w granicach następstw normalnych działania lub
zaniechania, z których wynika szkoda, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia
umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które
mógłby osiągnąć, gdyby mu tej szkody nie wyrządzono.

Wiele wątpliwości może wyłaniać się m.in. na tle skomplikowania stanów faktycznych

a) wyrządzenia szkody przez jeden podmiot kilku podmiotom jednocześnie

b) wyrządzenie szkody przez kilka podmiotów jednemu lub więcej podmiotom

c) przyczynienia się poszkodowanego

Co do punktów a i c warto wskazać, że jeżeli z jednego zdarzenia powstają różne szkody dla kilku
podmiotów jednocześnie, a związek przyczynowy w odniesieniu do każdej z nich będzie adekwatny,
naprawienie każdej z tych szkód może obciążać tego, kto za dane zdarzenie jest odpowiedzialny.
Jeżeli z kolei jedna szkoda jest wynikiem działania lub zaniechania dwóch lub więcej osób,
zachowanie każdej z nich podlegać będzie ocenie jako element istotny w łańcuchu przyczyn i skutków
przez to wywołanych. Tu należy rozróżnić dwie sytuacje. W razie łącznego działania lub zaniechania
- stopień przyczynienia się każdej z osób do wyrządzenia szkody nie ma w zasadzie wpływu na
odpowiedzialności wobec poszkodowanego. W razie natomiast rozłącznego działania tych osób -

każde działanie może wywołać odręczną odpowiedzialność, a związek przyczynowy jest ustalany
odrębnie dla każdego ze sprawców. Działanie łączne ma miejsce, gdy bez uczestnictwa każdego ze
współsprawców szkoda by nie nastąpiła. Działanie rozłączne natomiast zachodzi wtedy, gdy każde z
działań jednego ze sprawców jest wystarczające do tego by szkoda powstała.

Mówimy o przyczynieniu się poszkodowanego, gdy w rozumieniu przyjętej w art. 361 k.c. koncepcji
związku przyczynowego, zachowanie się poszkodowanego może być uznane za jedno z ogniw
prowadzących do ostatecznego skutku w postaci szkody. ( w tym sensie nie wystarczy do uznania za
przyczynienie się samo np. znalezienie się poszkodowanego na źle oświetlonej klatce schodowej,
gdzie wskutek tego potknie się i złamie nogę)

Sporne jest jak ustalić cezurę kiedy istnieje a kiedy istnieje przyczynienie mające dla prawa istotne
znaczenie. Czy zawsze przyczynienie powinno prowadzić do obniżenia wysokości odszkodowania.
Wyróżniamy cztery stanowiska:

1. żżżżeeee wystarcza

wystarcza

wystarcza samo

samo

samo ustalenie

ustalenie

ustalenie normalnego

normalnego

normalnego zwi

zwi

zwią

ązku

zku

zku przyczynowego

przyczynowego

przyczynowego mi

mięęęędzy

dzy

dzy zachowaniem

zachowaniem

zachowaniem si

sięęęę

poszkodowanego

poszkodowanego a

a ostatecznym

ostatecznym

ostatecznym rezultatem

rezultatem

rezultatem w

w postaci

postaci

postaci szkody

szkody

szkody (((( causa

causa

causa concurrens)

concurrens)

2. żżżżeeee do

do przyj

przyj

przyjęęęęcia

cia

cia przyczynienia

przyczynienia

przyczynienia si

sięęęę poszkodowanego

poszkodowanego

poszkodowanego trzeba

trzeba

trzeba nadto,

nadto,

nadto, by

by mo

możżżżna

na by

byłłłło

o przedstawi

przedstawi

przedstawićććć

zarzut

zarzut obiektywnie

obiektywnie

obiektywnie niew

niew

niewłłłła

aśśśściwego

ciwego

ciwego zachowania

zachowania

zachowania si

sięęęę

3. żżżżeeee decyduj

decyduj

decydują

ąca

ca jest

jest

jest tzw.

tzw.

tzw. wina

wina

wina poszkodowanego

poszkodowanego

żżżżeeee

przy

przyczynieniu

sięęęę

trzeba

uwzgl

uwzglęęęędnia

dnia

dniaćććć

jakiej

podstawie

oparta

jest

odpowiedzialno

odpowiedzialność

ść

ść g

głó

łó

łówna

wna

wna iiii w

w zale

zale

zależżżżno

nośśśści

ci od

od tego

tego

tego domaga

domaga

domagaćććć si

sięęęę b

bą

ąd

dźźźź ustalenia

ustalenia

ustalenia winy

winy

poszkodowanego,

poszkodowanego, b

bą

ąd

dźźźź samego

samego

samego tylko

tylko

tylko obiektywnie

obiektywnie

obiektywnie niew

niew

niewłłłła

aśśśściwego

ciwego

ciwego zachowania

zachowania

zachowania si

sięęęę....

Wina

Wina poszkodowanego

poszkodowanego

poszkodowanego - pojęcie nieidentyczne z winą sprawcy jako przesłanką odpowiedzialności.

Konieczna jest możliwość postawienia poszkodowanemu zarzutu, takiego mianowicie, że nie dokłada
należytej staranności jaką osoba rozważna powinna wykazać w danej sytuacji, choć nie istnieje
przecież obowiązek prawny należytej troski o własne interesy. Poszkodowany, któremu ma być
przypisana wina musi być poczytalny.

Kodeks cywilny w razie przyczynienia się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody
nakazuje zmniejszenie należnego poszkodowanemu odszkodowania :stosownie do okoliczności, a
zwłaszcza do stopnia winy obu stron" (art. 362). Decydują zatem okoliczności w jakich nastąpiła
szkoda, wśród nich z pewnością i stopień przyczynienia się gdy da się go ustalić, a zwłaszcza stopień
winy obu stron.

Kontrowersje dotyczą kwestii czy w ramach art. 362 poszkodowanemu mogą być przypisane
konsekwencje zachowań

innych

podmiotów - rodziców,

opiekunów. Przeważa pogląd iż

poszkodowanemu może być przypisane zachowanie osób, za które ponosi on odpowiedzialność,
stosownie do przepisów przewidujących odpowiedzialność za czyny cudze. Panuje zgoda, że art. 362
nie upoważnia do całkowitego zniesienia odszkodowania.

VI.

VI. Wsp

Wsp

Współ

ół

ółsprawstwo

sprawstwo

sprawstwo a

a wsp

wsp

współ

ół

ółodpowiedzialno

odpowiedzialno

odpowiedzialność

ść

Szkoda może być wynikiem działania lub zaniechania kilku podmiotów. Można mówić wówczas o
współsprawstwie i co za tym idzie oceniać je wg kategorii myślowych powiązanych z pojęciem
związku przyczynowego i przyczynienia się do wyrządzenia szkody.

Dorozumiane założenie wynikające z art. 415 k.c. prowadzi do wyjścia, że każdy ze współsprawców
wyrządzających szkodę ze swej winy jest tym samym odpowiedzialny wobec poszkodowanego.
Chodzi także o osobę, która nakłania albo jest pomocna przy wyrządzaniu szkody. Ustawa rozszerza
odpowiedzialność nawet na osobę, która świadomie skorzystała ze szkody - pasera. Współsprawcy, w
tym osoby wskazane w art. 422 odpowiadają za szkodę wobec poszkodowanego solidarnie.

VII

VII Rozk

Rozk

Rozkłłłład

ad ci

cięż

ęż

ężaru

aru

aru dowodu

dowodu

Ciężar dowodu co do wszystkich przesłanek odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem
własnym sprawcy obciąża poszkodowanego. Poszkodowany powinien zatem wykazać: istnienie i
rozmiar szkody, istnienie związku przyczynowego między czynem sprawcy a szkodą oraz fakt
sprawstwa noszący znamiona winy sprawcy. Dla ustalenia znamion winy konieczne jest ustalenie
zarówno jej elementu obiektywnego jak i subiektywnego. W naszym Kodeksie mamy do czynienia z
domniemaniem winy a więc

przerzuceniem ciężaru odwodu z poszkodowanego na osobę

odpowiedzialną za szkodę.

34.

34. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść za

za cudze

cudze

cudze czyny

czyny

Odpowiedzialność za cudze czyby obejmuje typowe przypadki odpowiedzialności za szkodę
wyrządzoną przez inna osobę. Chodzi tu w szczególności o niepoczytalnych, o osoby którym
powierzono wykonanie jakiejś czynności , wreszcie o podwładnych .W pierwszych dwóch
przypadkach odpowiedzialność za cudze czyny opiera się na zasadzie winy, w trzecim - na zasadzie
ryzyka.

II.

II. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść za

za niepoczytalnych

niepoczytalnych

Niepoczytalni nie ponoszą odpowiedzialności za czyn własny. Znajdują się oni jednak z reguły pod
nadzorem wynikającym z przepisów ustawy lub umowy. Dotyczy to małoletnich , niedorozwiniętych
lub chorych psychicznie, wymagających pieczy ze wzgląd na podeszły wiek, chorobę lub kalectwo.
Hipoteza art. 427 obejmuje wyłącznie te osoby pozostające pod nadzorem, którym nie można
przypisać winy. Jeżeli niepoczytalni wyrządzą w tych warunkach szkodę wymagającą naprawienia,
dzieje się to najczęściej ze względu na to że zaszły jakieś uchybienia ze strony osób sprawujących
pieczę. Zachowanie nadzorującego stało się więc pośrednio przyczyną szkody. Jeśli związek
przyczynowy spełniać będzie wymagania przyczynowości adekwatnej, a czy nadzorującego będzie
nosił znamiona winy, nadzorujący stanie się odpowiedzialny za szkodę wobec poszkodowanego.

Kodeks cywilny przyjmuje zaostrzenie w materii ciężaru dowodu i domniemanie winy osoby
nadzorującej, która powinna udowodnić że nadzór był sprawowany należycie.

Wina w nadzorze polega najczęściej na zaniechaniu. Istotne jest tu zatem ustalenie nie tylko zakresu
obowiązków, jakie ciążą na nadzorującym, ale także miary staranności. Nieobojętne są okoliczności
wyrządzenia szkody.

Art. 427 k.c. nie obejmuje przypadków gdy chodzi o odpowiedzialność za szkodę, jaką niepoczytalny
wyrządza sobie sam. Można wówczas stosować jedynie art. 415.

W przypadku gdy szkodę wyrządza niepoczytalny, a brak jest osób obowiązanych do nadzoru albo
gdy nie można od nich uzyskać naprawienia szkody, ustawa w drodze wyjątku zezwala na obciążenie
niepoczytalnego sprawcy obowiązkiem całkowitego lub częściowego naprawienia szkody według
zasad słuszności.

III.

III. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść za

za czyny

czyny

czyny os

osó

ób,

b, kt

któ

órymi

rymi

rymi si

sięęęę pos

pos

posłłłłu

użżżżono

ono

Ten, kto powierza drugiemu wykonanie jakiejś czynności odpowiada za szkodę wyrządzoną osobom
postronnym, tj. odpowiada za cudzy czyn przy istnieniu pewnych przesłanek.

Odpowiedzialność taka powstaje, gdy nastąpiło uchybienie co do wyboru właściwej osoby (culpa in
egligendo) a szkoda nastąpiła przy wykonywaniu powierzonej czynności ( art. 429). Powierzający
odpowiada surowiej niżby chodziło o czyn własny, gdyż Kodeks wprowadza również w tym
przypadku domniemanie winy, tutaj winy w wyborze. Ustawa przewiduje, iż zwalnia go również
wykazanie , że czynność została powierzona osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie
swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.

Przesłanką odpowiedzialności powierzającego czynność jest to, że chodzi o szkodę wyrządzoną przy
wykonywaniu, a nie przy okazji wykonywania czynności.

Kwestia czy czyn sprawcy bezpośredniego zawiera znamiona winy, jest dla odpowiedzialności osoby
powierzającej czynnością obojętną. Stanie się ona istotna:

a) dla poszkodowanego, a tyle o ile w razie winy sprawcy będzie mógł poszukiwać naprawienie
szkody także od niego, odpowiedzialność solidarna

b) dla powierzającego, ilekroć naprawi szkodę, gdyż służyć mu będzie ewentualny regres wobec
bezpośredniego sprawcy, przy istnieniu w jego zachowaniu znamion winy

IV.

IV. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść za

za podw

podw

podwłłłładnego

adnego

Stosowana jest tutaj zasada ryzyka. Ten, kto na własny rachunek powierza wykonywanie czynności
podwładnemu, nie może się uchylić od odpowiedzialności przez ekskulpację, a zwłaszcza przez
wykazanie, że wybór osoby wykonawcy był prawidłowy, brak zatem winy w wyborze.

Odpowiedzialność taka powstaje: gdy czynność powierza zwierzchnik swemu podwładnemu, szkoda
powstała przy wykonywaniu czynności, a przy tym sprawca (podwładny) wyrządził szkodę ze swej
winy ( art. 430)

Wg judykatury za zwierzchnika uważa się np. osobę prawną jako podmiot nadrzędny a nie zaś
bezpośrednio przełożonego na stanowisku pracy hierarchicznie wyższym od stanowiska podwładnego.

Źródła stosunku zwierzchnictwa i podporządkowania mogą być najrozmaitsze: ustawa, umowa, nawet
okoliczności faktyczne.

Przesłanką odpowiedzialność i zwierzchnika jest to, że chodzi o szkodę wyrządzoną przy
wykonywaniu, a nie przy okazji wykonywania ( przy sposobności) powierzonej czynności. Przesłanką
odpowiedzialności

zwierzchnika

jest

zawsze

wina

podwładnego.

Konsekwencją

tego

jest:

współodpowiedzialność zwierzchnika i podwładnego i to solidarna, wobec poszkodowanego, i po
drugie możliwość podniesienia roszczeń regresowych przez zwierzchnika wobec podwładnego.

35.

35. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść Skarbu

Skarbu

Skarbu Pa

Pań

ństwa

stwa

stwa iiii pa

pań

ństwowych

stwowych

stwowych os

osó

ób

b prawnych

prawnych

Obecna formuła stanowi samodzielną podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa.
Wg aktualnej konstrukcji art. 417 adresatem odpowiedzialności jest Skarb Państwa, jednostka

samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca władzę publiczną z mocy prawa oraz
solidarnie ze Skarbem Państwa bądź jednostką samorządu terytorialnego osoba, której zlecono na
podstawie porozumienia wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej. Zlecenie określonych
funkcji władzy publicznej innej osobie nie prowadzi natomiast do przeniesienia odpowiedzialności
wyłącznie na ich bezpośredniego wykonawcę (w tym wypadku sprawcę szkody) ale nadal wg formuły
par. 2 art. 417 k.c. angażować będzie solidarną odpowiedzialność Skarbu Państwa albo zlecającej
jednostki samorządu terytorialnego a ich odpowiedzialność opiera się w tym wypadku na zasadzie
ryzyka.

Przesłanki odpowiedzialności za szkody wyrządzone wykonywaniem władzy publicznej: niezgodne Z
prawem działanie ( zaniechanie( przy wykonywaniu władzy publicznej, szkoda praz adekwatny
związek przyczynowy pomiędzy tak określoną przyczyną sprawczą a szkodą.

Novum w stosunku do poprzedniej formuły odpowiedzialności z art. 417 polega przed wszystkim na:

a) istotnie

istotnie

istotnie odmiennym

odmiennym

odmiennym okre

okre

okreśśśśleniu

leniu

leniu zakresu

zakresu

zakresu przedmiotowego

przedmiotowego

przedmiotowego odpowiedzialno

odpowiedzialno

odpowiedzialnośśśści

ci - zakres

przedmiotowy odpowiedzialności Skarbu Państwa (jst, innej osoby prawnej) obejmuje szkody
powstałe przy wykonywaniu władzy publicznej. W sferze odpowiedzialności Skarbu Państwa
mieszczą się także szkody wyrządzone wydaniem niezgodnego z prawem prawomocnego orzeczenie
albo ostatecznej decyzji (także niewydaniem orzeczenia lub decyzji) oraz spowodowane wydaniem
( lub zaniechaniem wydania) aktu normatywnego. Mieszczą się tu także przypadki odpowiedzialność i
za szkody wynikające z przewlekłości postępowania sądowego o ile zostało ono już prawomocnie
ukończone.

b)oderwaniu

b)oderwaniu si

sięęęę od

od konstrukcji

konstrukcji

konstrukcji sprawstwa

sprawstwa

sprawstwa wi

wią

ązanego

zanego

zanego dotychczas

dotychczas

dotychczas zachowanie

zachowanie

konkretnego

funkcjonariusza

funkcjonariusza w

włłłładzy

adzy

adzy publicznej

publicznej

publicznej - istotne znaczenie dla odpowiedzialności odszkodowawczej

będzie miało bowiem nie tyle ustalenie statusu bezpośredniego sprawcy, sposób jego formalnego
związania z daną instytucją, ile to czy oceniane zachowanie jest związane z wykonywaniem władzy
publicznej i mieście się w obszarze kompetencji danej instytucji. Dla wskazania postaw
odpowiedzialności nie ma potrzeby ustalenia osoby bezpośredniego sprawcy, a więc identyfikacja
konkretnej osoby, z której zachowaniem jest związana szkoda. Przedmiotem oceny jest zachowanie
instytucji, a nie konkretnej osoby w ramach tej instytucji.

c) uznaniu

uznaniu

uznaniu za

za podstawow

podstawow

podstawową

ą przes

przes

przesłłłłank

ank

ankęęęę niezgodno

niezgodno

niezgodnośśśści

ci zzzz prawem

prawem

prawem dzia

dzia

działłłłania

ania

ania lub

lub

lub zaniechania

zaniechania

zaniechania przy

przy

wykonywaniu

wykonywaniu w

włłłładzy

adzy

adzy publicznej

publicznej

Szkoda

Szkoda zwi

zwi

zwią

ązana

zana

zana zzzz dzia

dzia

działłłłalno

alno

alnośśśści

cią

ą organ

organ

organó

ów

w w

włłłładzy

adzy

adzy publicznej

publicznej

publicznej w

w sferze

sferze

sferze legislacyjnej

legislacyjnej

legislacyjnej oraz

oraz

oraz zzzz

wydaniem

wydaniem orzecze

orzecze

orzeczeń

ń ssssą

ądowych

dowych

dowych iiii decyzji

decyzji

1. niezgodność z prawem aktu normatywnego (bezprawność normatywna) - naprawienia szkody
można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją,
ratyfikowaną umową międzynarodową, ustawą. Przez pojęcie aktu normatywnego niezgodnego z
prawem należy rozumieć również akty normatywne niezgodne z prawem wspólnotowym

2. zaniechanie legislacyjne - fakt zaniechania legislacyjnego jako przesłanka odpowiedzialności
władzy

publicznej

jest

stwierdzany

bezpośrednio

przez

sąd

rozpoznający

powództwo

odszkodowawcze. Odpowiedzialność odszkodowawcza związana z zaniechaniem może dotyczyć
wyłącznie takich sytuacji, kiedy na postawie przepisu prawnego kreującego obowiązek wydania aktu
normatywnego, będzie zarazem możliwe precyzyjne ustalenie treści takiego zaniechania

Niezbędną przesłanką ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu bezprawności
normatywnej i zaniechań legislacyjnych jest istnienie adekwatnego związku przyczynowego.

V. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść za

za niezgodno

niezgodno

niezgodność

ść

ść zzzz prawem

prawem

prawem prawomocnych

prawomocnych

prawomocnych orzecze

orzecze

orzeczeń

ń iiii decyzji

decyzji

decyzji oraz

oraz

niewydanie

niewydanie orzeczenia

orzeczenia

orzeczenia lub

lub

lub decyzji

decyzji

Przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej jest wydanie niezgodnego z prawem prawomocnego
orzeczenia lub ostatecznej decyzji. Niezgodność z prawem ostatecznego rozstrzygnięcia polegać może
zarówno na naruszeniu prawa w wyniku jego wadliwego stosowania, jak i przez zastosowanie jako
podstawy rozstrzygnięcia normy prawnej niezgodnej z Konstytucją (ratyfikowaną konwencją
międzynarodową, ustawą). Szkoda powinna pozostawać w związku przyczynowym z faktem wydania
orzeczenia lub decyzji, ale nie z wadliwym (niezgodnym z prawem) ich wykonaniem. W tym drugim
przypadku wejdzie w grę odpowiedzialność oparta na ogólnej podstawie art. 417 k.c. Stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji jest konieczną przesłanką
odpowiedzialności

odszkodowawczej

tego

tytułu.

Oznacza

to,

że

postępowaniu

odszkodowawczym sąd nie może samodzielnie dokonywać w tym zakresie ustaleń, a wystąpienie z
roszczeniem odszkodowawczym powinno być poprzedzone rozstrzygnięciem właściwego organu. W
ramach regulacji

proceduralnych

podstawę ustalenia niezgodności z prawem

ostatecznych

rozstrzygnięć (ostatecznych orzeczeń i decyzji) mogły stanowić przede wszystkim postępowania w
przedmiocie wznowienia postępowania, a także postępowania kasacyjne. Szczególną podstawę
wznowienia stwarzają wyroki Trybunału Konstytucyjnego ustalające niezgodność aktu normatywnego
z Konstytucją ( ratyfikowaną konwencją międzynarodową, ustawą), jeśli akt ten stanowił podstawę
wydania orzeczenia. W sądowym postępowaniu administracyjnym nie przewiduje się odrębnego
postępowania w sprawie stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego.
Funkcję 'postępowania właściwego" pełnią inne stosowne procedury (dotyczące w szczególności
unieważnienia prawomocnego orzeczenia oraz wznowienia postępowania).

Odpowiedzialność odszkodowawcza po myśli znowelizowanych przepisów obejmuje również szkody
wyrządzone przez niewydanie orzeczenia lub decyzji o ile obowiązek ich wydania przewiduje przepis
prawa. Jej naprawienia można żądać dopiero po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu
niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że odrębne przepisy stanowią
inaczej

VI.

VI. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść za

za szkody

szkody

szkody wyrz

wyrz

wyrzą

ądzone

dzone

dzone przy

przy

przy wykonywaniu

wykonywaniu

wykonywaniu w

włłłładzy

adzy

adzy publicznej

publicznej

publicznej na

na zasadach

zasadach

ssssłłłłuszno

uszno

usznośśśści

Odpowiedzialność na zasadach słuszności aktualizuje się jedynie wtedy gdy brak jest podstaw do
roszczenia odszkodowawczego na zasadach ogólnych, istnieją zaś inne ważne rację dla przyznania
kompensacji.

Przesłanki odpowiedzialności wg formuły art. 417

k.c. są następujące: wykonywanie zgodnie z

prawem władzy publicznej, szkoda na osobie, adekwatny związek przyczynowy oraz zasadność
przyznania kompensacji w świetle zasad słuszności. Co do przesłanki szkody ustawodawca utrzymał
rozwiązanie

ograniczające

odpowiedzialność

jedynie

wypadków

szkody

osobie.

Dopuszczalność roszczenia odszkodowawczego zależy ostatecznie od ocen wynikających ze
względów słuszności (dawniej zasad współżycia społecznego) a więc przede wszystkim od
utrwalonych w społeczeństwie przekonań moralnych i zasad aksjologicznych przyjętych w systemie
prawnym.

VII.

VII. Przepisy

Przepisy

Przepisy szczeg

szczeg

szczegó

ólne

lne

Zastosowanie ogólnych reguł odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej może być
wyłączone

przez

przepisy

szczególne,

które

odmiennie

ukształtują

przesłanki

roszczeń

odszkodowawczych. Przykładem utrzymującej się odpowiedzialność i szczególnej jest regulacja
zawarta w kodeksie postępowania karnego dotycząca odpowiedzialności Skarbu Państwa wobec osób
niesłusznie skazanych lub aresztowanych.

36.

36. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść za

za zwierz

zwierz

zwierzęęęęta

ta iiii rzeczy

rzeczy

I. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść za

za zwierz

zwierz

zwierzęęęęta

Jeżeli szkodę wyrządza zwierzę, należy rozróżnić dwie możliwości. Gdy zwierze jest tylko
narzędziem w ręku człowieka, odpowiada za szkodę człowiek, i to tak, jakby ją wyrządził czynem
własnym. Gdy natomiast zwierzę wyrządza szkodę z władnego popędu i przez swoje niekierowane
ręką człowieka zachowanie, odpowiada za szkodę ten, kto zwierzę chowa albo kto nim się posługuje, i
to niezależnie od faktu że zwierzę zabłąkało się lub uciekło. Odpowiedzialność za szkodę w ramach
art. 431 par 1 k.c. jest oparta na zasadzie winy, gdyż można się od niej uchylić przez wykazanie, że nie
sposób przypisać żadnej winy ani temu, kto się zwierzęciem posługuje ani osobie, za która ponosi
odpowiedzialność. Chodzi tu o winę w nadzorze ( culpa in custodiendo). W drodze wyjątku możliwe
jest obciążenie tego, kto przeprowadza udaną ekskulpację odpowiedzialnością odszkodowawczą na
zasadzie słuszności.

II.

II. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść za

za wyrzucenie,

wyrzucenie,

wyrzucenie, wylanie

wylanie

wylanie lub

lub

lub spadni

spadni

spadnięęęęcie

cie

cie czego

czego

czegośśśś zzzz pomieszczenia

pomieszczenia

Odpowiedzialność odszkodowawcza ciąży w przypadku wyrzucenia, wylania lub spadnięcie czegoś z
pomieszczenia na tym, kto pomieszczenie zajmuje. Jest to koncepcja odpowiedzialności na zasadzie
ryzyka. Zajmujący pomieszczenie zwolni się jedynie przez wykazanie jednej ze ściśle wyliczonych
przyczyn egzoneracyjnych. Są nimi: siła wyższa albo to że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy
poszkodowanego lub osoby trzeciej, za która nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł
zapobiec. Od odpowiedzialności nie zwalnia wykazanie braku winy.

III.

III. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść za

za zawalenie

zawalenie

zawalenie si

sięęęę budowli

budowli

Za szkodę wyrządzoną za zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części odpowiada samoistny
posiadacz, chyba że wypadek nie wynikał ani z braku utrzymania budowli w należytym stanie, ani z
wady w budowie. Również w tym wypadku odpowiedzialność jest oparta na zasadzie ryzyka.
Posiadacza nie zwolni ani wykazanie bezwinności ani nawet dowód bezwinności osoby za którą
ponosi odpowiedzialność. Skuteczna egzoneracja po stronie posiadacza budynku musi polegać na
ustaleniu przyczyny zawalenia się budowli lub oderwania jej części a zarazem na wykazaniu, że
przyczyna ta nie miała żadnego związku z nienależytym utrzymaniem budowli lub z jej wadą.

37.

37. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść za

za szkody

szkody

szkody wyrz

wyrz

wyrzą

ądzone

dzone

dzone w

w zwi

zwi

zwią

ązku

zku

zku zzzz ruchem

ruchem

ruchem przedsi

przedsi

przedsięęęębiorstw

biorstw

biorstw iiii u

użżżżyciem

yciem

elementarnych

elementarnych si

siłłłł przyrody.

przyrody.

Kodeks cywilny wprowadza zaostrzoną odpowiedzialność dla przypadków gdy szkoda zostaje
wyrządzona przez ruch przedsiębiorstw i zakładów określonych jako "wprawianie w ruch za pomocą
sił przyrody".

Za osobę odpowiedzialną uważa się osobę prowadzącą przedsiębiorstwo lub zakład na własny
rachunek. Szkoda musi być wyrządzona przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu.

Odpowiedzialność objęta art. 435 par. 1 k.c. znajduje zastosowanie do szkód na osobie lub mieniu
wyrządzonych komukolwiek a zatem zarówno osobom postronnym dla przedsiębiorstwa czy zakładu
jak i osobom, które łączy z nimi stosunek prawny, zwłaszcza stosunek pracy.

Przyczyny wyłączające surową odpowiedzialność z art, 435 par. 1 k.c. są ściśle limitowane. Osoba
prowadząca przedsiębiorstwo lub zakład może się uwolnić od odpowiedzialności jedynie przez
wykazanie jednej z trzech przyczyn egzoneracyjnych:

a) siły wyższej vis maior - odróżnia ją od zwykłego przypadku to, że jest to zdarzenie nadzwyczajne,
zewnętrzne i niemożliwe do zapobieżenia

b) że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego - - chodzi o przypadki, gdy można
poszkodowanemu postawić zarzut, że nie dokłada należytej staranności, jakie osoba rozważna
powinna wykazać w danej sytuacji

c) że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy osoby trzeciej, za której czyny prowadzący przedsiębiorstwo
lub zakład nie ponosi odpowiedzialności. Warunki w jakich wina osoby trzeciej może wyłączać
odpowiedzialność prowadzącego przedsiębiorstwo lub zakład są te same co i w odniesieniu do winy
poszkodowanego. Jednak przyczynienie się osoby trzeciej do wyrządzenia szkody, zawinione lub
niezawinione, nie prowadzi nigdy do obniżenia odszkodowania przypadającego poszkodowanemu.
Ten ostatni może natomiast, gdy znajdzie to uzasadnienie w okolicznościach sprawy, poszukiwać
odszkodowania zarówno od osoby wskazanej w art. 435 par.1, jak i od osoby trzeciej.

Istnieje zakaz wyłączeń lub ograniczeń odpowiedzialności przez porozumienie stron czy też na drodze
jednostronnych aktów woli przedsiębiorstwa czy zakładu.

38.

38. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść za

za szkody

szkody

szkody wyrz

wyrz

wyrzą

ądzone

dzone

dzone ruchem

ruchem

ruchem mechanicznych

mechanicznych

mechanicznych śśśśrodk

rodk

rodkó

ów

w komunikacji.

komunikacji.

I. Podmiotem ponoszącym odpowiedzialność w myśl art. 436 par 1 k.c. jest samoistny posiadacz
mechanicznego środka komunikacji. Jednakże gdy odda on środek komunikacji w posiadanie zależne
komuś innemu, odpowiedzialność ponosić będzie posiadacz zależny. Decyduje tym samym
rzeczywista możność faktycznego wpływu i ekonomicznego korzystania z pojazdu w danych
okolicznościach.

Odpowiedzialność samoistnego posiadacza pojazdu obejmuje według Kodeksu wszelkiego rodzaju
wadliwe działanie kierowcy, jeśli nie chodzi o te same osoby. Kierowca nie może bowiem być
traktowany jako osoba trzecia, za której czyny posiadacz samoistny nie ponosi odpowiedzialności.
Dlatego samowolna jazda kierowcy nie wyłącza odpowiedzialności samoistnego posiadacza.

Kradzież pojazdu pozbawia natomiast dotychczasowego posiadacza władztwa, które sprawował, na
rzecz złodzieja, stającego się posiadaczem samoistnym. Na równi z kradzieżą judykatura traktuje
przypadki tzw. furtum usus.

Wiele wątpliwości rodzą stany faktyczne związane z przekazaniem pojazdu innej osobie na okres
mniej więcej dorywczy, poza oddaniem kierownicy do chwilowego użytku, np. osobie towarzyszącej
kierowcy. Ten ostatni przypadek nie podpada bowiem pod kategorię zmiany w posiadaniu
samoistnym.

Pojęcie ruchu nie może być sprowadzone do elementów czysto fizycznych, zwłaszcza poruszania się
w przestrzeni. Odpowiedzialność obejmuje więc i otwarcie drzwi lub klapy zatrzymującego się

samochodu ciężarowego, szkodę wyrządzoną przez wybuch silnika, w czasie gdy pojazd nie porusza
się w przestrzeni.

Odpowiedzialność posiadacza pojazdu rozciąga się ma szkodę wyrządzoną komukolwiek. Dotyczy to
zarówno osób postronnych, jak i znajdujących się w pojeździe lub mających z nim styczność.

II Modyfikacje

Modyfikacje

Modyfikacje regu

regu

regułłłły

y podstawowej

podstawowej

Idą one w kierunku wyłączenia zastosowania surowej zasady ryzyka o powrotu do zasad ogólnych, tj.
najczęściej do zasady winy.

Motywy wyłączenia zasady ryzyka:

a) zderzenie się pojazdów - ustaje powód, dla którego przy wzajemnym dochodzeniu od siebie
naprawienia szkody przez ich posiadaczy utrzymywanie zasady ryzyka mogłoby mieć właściwe
zastosowanie. Odpowiedzialność zaostrzona znosi się niejako wzajemnie i z tego tytułu następuje
powrót do zasad ogólnych

b) przewóz z grzeczności. Trudno obciążać surową zasadą ryzyka tego, kto działa w interesie
przewożonego, czyniąc mu bezinteresowną przysługę.

W odniesieniu do przypadków odpowiedzialności objętej art. 436 k.c. nie wolno tej odpowiedzialności
wyłączyć z góry lub ograniczyć przez akty woli osób zainteresowanych.

V Obowi

Obowi

Obowią

ązkowe

zkowe

zkowe ubezpieczenia

ubezpieczenia

ubezpieczenia komunikacyjne

komunikacyjne

Zgodnie z przepisami obowiązującej obecnie ustawy z 22 V 2003r. o ubezpieczeniach
obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli
Komunikacyjnych ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za
szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów ma charakter obowiązkowy. Na każdym
posiadaczu pojazdu mechanicznego ciąży obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenie OC z wybranym
ubezpieczycielem prowadzącym działalność w tym zakresie. W ramach tego ubezpieczenia,
ubezpieczyciel odpowiada zamiast lub obok posiadacza ( odpowiedzialność in solidum) za szkodę
powstała w związku z ruchem pojazdu.

Zachowana została podstawowa cecha odpowiedzialności z tytułu ubezpieczenia OC> Chodzi o
pokrywanie się zakresu odpowiedzialności ubezpieczeniowej z zakresem odpowiedzialności
deliktowej wynikającej z przepisów Kodeksu cywilnego

W ramach ubezpieczenia OC ubezpieczyciel wypłaca poszkodowanemu odszkodowanie w miejsce
posiadacza pojazdu. Jeśli osoba kierująca pojazdem wyrządziła szkodę umyślnie lub po spożyciu
alkoholu, lub pod wpływem środków odurzających albo weszła w posiadanie pojazdu wskutek
popełnienia przestępstwa, nie posiadała wymaganych uprawnień do kierowania pojazdem, zbiegła z
miejsca zdarzenia) ubezpieczycielowi służy uprawnienie dochodzenia od posiadacza pojazdu zwrotu
wypłaconego odszkodowania (regres ubezpieczeniowy). Ubezpieczenie samego pojazdu od uszkodzeń
i kradzieży, czyli tzw. ubezpieczenie autocasco (AC) oraz ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych
wypadków (NW) są ubezpieczeniami dobrowolnymi.

39.

39. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść za

za szkody

szkody

szkody wyrz

wyrz

wyrzą

ądzone

dzone

dzone przy

przy

przy wykonywaniu

wykonywaniu

wykonywaniu praw

praw

praw podmiotowych

podmiotowych

IIII Poniesienie

Poniesienie

Poniesienie szkody

szkody

szkody w

w cudzym

cudzym

cudzym lub

lub

lub wsp

wsp

wspó

ólnym

lnym

lnym interesie

interesie

Kto, w celu odwrócenia grożącej drugiemu szkody albo w celu odwrócenia wspólnego
niebezpieczeństwa przymusowo lub nawet dobrowolnie poniósł szkodę majątkową, może żądać od
osób, które z tego odniosły korzyść, powetowania w odpowiednim stosunku doznanej straty.

40.

40. Bezpo

Bezpo

Bezpośśśśrednie

rednie

rednie zagro

zagro

zagrożżżżenie

enie

enie nast

nast

nastą

ąpienia

pienia

pienia szkody

szkody

Ten, komu wskutek zachowania się innej osoby (działanie lub zaniechanie) zagraża bezpośrednio
szkoda, może żądać aby ta osoba przedsięwzięła środki niezbędne do odwrócenia grożącego
niebezpieczeństwa, a w razie potrzeby także by dała odpowiednie zabezpieczenie.

Przesłanką roszczenia jest bezpośrednie zagrożenie interesów osoby występującej z roszczeniem
(żądaniem ochrony)

4 stanowiska

stanowiska

stanowiska ---- za

za podstaw

podstaw

podstawęęęę roszczenia

roszczenia

roszczenia uwa

uwa

uważżżża

a si

sięęęę::::

1) zachowanie się grożące niebezpieczeństwem szkody, gdy stanowi ono przyczynę wywołującą
zagrożenie ( A. Ohanowicz)

2) zachowanie się jak wyżej, gdy nosi ono znamiona winy ( J. Szachułowicz, W. Bogusławski)

3) zachowanie się jak wyżej, gdy jest ono obiektywnie naganne ( A. Szpunar, B.Lewaszkiewicz-
Petrykowaska), R.Kasprzyk)

4)poza tym podstawa odpowiedzialności musi być ta sama, która istniałaby w razie rzeczywistego
nastąpienia szkody uprzednio grożącej (A.Agopszowicz)

Co do kwestii legitymacji czynnej przy podniesieniu roszczenia zapobiegawczego - wobec braku
podstaw prawnych w naszym systemie do swoistej actio popularis - możliwe są dwa rozwiązania.
Rozwiązanie pierwsze przyznaje roszczenie z art. 439 k.c. jedynie osobie, której interes indywidualny
zostaje zagrożony; zakreśla ono zakres legitymacji czynnej wąsko i w miarę ściśle; uzyska więc
roszczenie osoba zamieszkała w budynku, który grozi zawaleniem się. Rozwiązanie drugie przyznaje
wyżej wymienione roszczenie osobie, która może znaleźć się w zasięgu niebezpieczeństwa, mimo że
rzeczywiste niebezpieczeństwo wobec niej nie jest stałe i zależy w jakimś stopniu od zbiegu
okoliczności; roszczenie może uzyskać i ten, kto odwiedza lokatora domu, który grozi zawalaniem.
rozwiązanie pierwsze wydaje się trafniejsze.

Roszczenie prewencyjne z art. 439 może pozostawać w zbiegu z innymi roszczeniami spełniającymi
zbliżone funkcje. Należy tu wskazać np. roszczenia zapobiegawcze: w przypadku zagrożenia dobra
osobistego, roszczenie negatoryjne w ramach stosunków sąsiedzkich, roszczenie posiadacza
nieruchomości o wstrzymanie budowy.

NAPRAWIENIE

NAPRAWIENIE SZKODY

SZKODY

SZKODY W

W PRZYPADKACH

PRZYPADKACH

PRZYPADKACH SZCZEG

SZCZEG

SZCZEGÓ

ÓLNYCH

LNYCH

Treść i zakres obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym podlega zasadom
ogólnym omówionym wcześniej. Tutaj należy skupić się na zagadnieniach bardziej szczegółowych tj.
uszczerbek

uszczerbek

uszczerbek na

na osobie

osobie

osobie, polegający na:

•

Uszkodzeniu ciała lub wywołaniu rozstroju zdrowia

•

Pozbawieniu życia

•

Pozbawieniu wolności

•

Naruszeniu innych dóbr osobistych człowieka

Uszczerbek ten może mieć charakter maj

maj

mają

ątkowy

tkowy

tkowy i niemaj

niemaj

niemają

ątkowy

tkowy

tkowy (krzywda

(krzywda

(krzywda maj

maj

mają

ątkowa).

tkowa).

tkowa). Art. 444-

449 k.c.

1. Zakres

Zakres

Zakres szk

szk

szkó

ód

d maj

maj

mają

ątkowych

tkowych

Istnieją postanowienia szczególne Kodeksu określające zakres uszczerbku objęty
odszkodowaniem. Mamy tu do czynienia z konkretyzacj

konkretyzacj

konkretyzacją

ą zasady

zasady

zasady pe

pełłłłnego

nego

nego odszkodowania

odszkodowania

odszkodowania.

Ustawa mówi o obowiązku pokrycia wszelkich kosztów wynikających z uszkodzenia ciała lub
wywołania rozstroju zdrowia, są to: koszty leczenia, pielęgnacji, odpowiedniego odżywiania,
koszty regeneracji etc. Z natury rzeczy dochodzą koszty utraconego zarobku czy przyuczenia
do nowego zawodu (Art. 444§1 k.c.)
Gdy nastąpi skutek w postaci śmierci poszkodowanego,,,, naprawienie

naprawienie

naprawienie szkody

szkody

szkody może objąć np.

zwrot kosztów leczenia i pogrzebu temu kto je poniósł czy też pewne śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia typu

typu

alimentacyjnego

alimentacyjnego (Art. 446 k.c.)

Kodeks, przewiduje w określonych sytuacjach szczeg

szczeg

szczegó

óln

lną

ą form

form

formęęęę odszkodowania

odszkodowania

odszkodowania w postaci

renty.

renty. Do przypadków tych zaliczyć możemy:

•

Całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej

•

Zwiększenia się potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość

(Ww. przypadki mają na uwadze rentę dla bezpo

bezpo

bezpośśśśrednio

rednio

rednio poszkodowanego)

poszkodowanego)

•

Odszkodowania typu alimentacyjnego na rzecz osoby, wobec której ciążył na

poszkodowanym obowiązek dostarczania jej środków utrzymania i wychowania

•

Odszkodowania typu alimentacyjnego na rzecz najbliższych członków rodziny w razie

znacznego pogorszenia się ich sytuacji życiowej

(Ww. przypadki, gdy poszkodowany zmarł Art. 446§2 i §3 k.c.)
Wysokość renty powinna stanowić tutaj odpowiednik wysokości szkody. Co do zasady
dotyczy to rent w ogólności.
S

Są

ąd

d mo

możżżżeeee na

na żą

żą

żądanie

danie

danie uprawnionego

uprawnionego

uprawnionego przyzna

przyzna

przyznaćććć mu

mu zzzz wa

ważżżżnych

nych

nych powod

powod

powodó

ów

w zamiast

zamiast

zamiast renty

renty

renty lub

lub

jej

jej cz

częś

ęś

ęści

ci jednorazowe

jednorazowe

jednorazowe odszkodowanie.

odszkodowanie.

odszkodowanie. Dotyczy to szczególnego przypadku gdy

poszkodowany stał się inwalidą, a przyznanie jednorazowego odszkodowania ułatwi mu
wykonywanie nowego zawodu (Art. 447) np. możliwość nabycia warsztatu rzemieślniczego,
lokalu czy narzędzi.
Wysokość renty może podlegać zmianom stosownie do Art. 907§2.

2. Zakres

Zakres

Zakres szk

szk

szkó

ód

d niemaj

niemaj

niemają

ątkowych

tkowych

Przepisy kodeksowe przewidują możliwość przyznania w określonych sytuacjach
zado

zado

zadość

ść

śćuczynienia

uczynienia

uczynienia pieni

pieni

pienięż

ęż

ężnego

nego

nego za

za doznan

doznan

doznaną

ą krzywd

krzywd

krzywdęęęę....

Podstawę przyznania zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę w ramach
odpowiedzialności odszkodowawczej ex

ex delicto

delicto

delicto stanowią przepisy: Art.

Art.

Art. 445,

445,

445, 448

448

448 oraz

oraz

oraz 446

446

446§

§4.

•

Art.445

Art.445 k.c.

k.c.

k.c. opiera się na koncepcji enumeratywnego określenia rodzaju dóbr

osobistych, których naruszenie uzasadniać będzie żądanie zadośćuczynienia.

Żądanie zadośćuczynienia może byś podniesione w wypadkach przewidywanych w
hipotezie niezależnie od podstawy odpowiedzialności. Celem zadośćuczynienia jest
kompensata

kompensata

kompensata doznanej

doznanej

doznanej krzywdy

krzywdy

krzywdy niemaj

niemaj

niemają

ątkowej

tkowej

tkowej tj. cierpień fizycznych i

psychicznych. Fakultatywność przyznania zadośćuczynienia nie może być jednak
rozumiana jako dowolność oceny sędziowskiej w tym względzie. Tylko w
wyjątkowych przypadkach sąd może odmówić zasądzenia jakiegokolwiek
zadośćuczynienia. Z uwagi na kompensacyjny charakter powinno reprezentować
ekonomicznie odczuwalną wartość, wśród kryteriów wyróżnić można: rozmiar
doznanych cierpień, ich intensywność czy nieodwracalny charakter.

•

Art.

Art. 448

448

448 k.c.

k.c.

k.c. ustanawia ogólną możliwość przyznania zadośćuczynienia pieniężnego

w razie naruszenia jakiegokolwiek dobra osobistego.

W Art. 448 zasądzenie odpowiedniej sumy może nastąpić wedle wyboru
pokrzywdzonego bądź na jego rzecz, bądź na wskazany przez niego cel społeczny. Art.
Ten winien być ograniczony do przypadków, w których to żądanie może być
podniesione w przypadku zawinionego

zawinionego

zawinionego naruszenia

naruszenia

naruszenia dobra

dobra

dobra osobistego.

osobistego.

Uprawnienie to ma charakter ściśle osobisty i przysługuje wy

wyłą

łą

łącznie

cznie

pokrzywdzonemu.

pokrzywdzonemu. Co do kryteriów branych pod uwagę w kwestii ustalenia

wysokości kwoty zasądzonej, znajdują zastosowanie przesłanki ukształtowane na tle
praktyki.

•

Art.

Art. 446

446

446§

§4

4 k.c.

k.c.

k.c. przewiduje możliwość żądania zadośćuczynienia pieniężnego dla

najbliższych członków rodziny poszkodowanego, który zmarł w wyniku czynu
niedozwolonego.
W związku z Art. 446§4 roszczenie z tego tytułu może powstać na tle każdej z
wchodzących in casu w grę podstaw odpowiedzialności za czyn niedozwolony, który
wywo

wywo

wywołłłła

ałłłł śśśśmier

mier

mierćććć osoby

osoby

osoby bliskiej

bliskiej

bliskiej (zawinionej i niezależnej od winy).

Pozakodeksowe podstawy przyznania zadośćuczynienia pieniężnego:

•

Art.

Art. 78

78 prawa

prawa

prawa autorskiego

autorskiego

autorskiego- możliwość przyznania twórcy zadośćuczynienia z tytułu

zawinionego naruszenia praw autorskich

•

Art.

Art. 19a

19a

19a ustawy

ustawy

ustawy o

o zak

zak

zakłłłładach

adach

adach opieki

opieki

opieki zdrowotnej

zdrowotnej

zdrowotnej- przyznaje zadośćuczynienie w

razie zawinionego naruszenia praw pac jęta określonych przez tę ustawę

•

Art.

Art. 552

552

552 k.p.k.

k.p.k.

k.p.k. – oprócz odszkodowania możliwość żądania zadośćuczynienia za

doznaną krzywdę z tytułu niesłusznego skazania, tymczasowego aresztowania lub
zatrzymania

•

W prawie karnym funkcję zbliżoną do zadośćuczynienia pieniężnego spełnia

instytucja nawiązki

3. Roszczenia

Roszczenia

Roszczenia obj

obj

objęęęęte

te przepisami

przepisami

przepisami Art.

Art.

Art. 444-448

444-448

444-448 k.c.

k.c.

Są traktowane przez ustawę jako osobiste

osobiste

osobiste wskutek czego nie mogą być zbywalne

zbywalne

zbywalne, chyba że

chodzi o roszczenia już wymagalne

wymagalne

wymagalne i jako takie uznane

uznane

uznane na

na pi

piśśśśmie

mie

mie lub przyznane

przyznane

prawomocnym

prawomocnym orzeczeniem

orzeczeniem

orzeczeniem.

Kwestia spadkobrania roszczeń wynikających ze szkody na osobie:

•

Maj

Mają

ątkowe

tkowe

tkowe- podlegają ogólnym regułom prawa spadkowego

•

Zado

Zadość

ść

śćuczynienia

uczynienia

uczynienia za

za doznan

doznan

doznaną

ą krzywd

krzywd

krzywdęęęę- przechodzą na spadkobierców tylko wtedy,

gdy zostały uznane na piśmie albo gdy powództwo o nie zostało wytoczone za życia
poszkodowanego

Kwestia przedawnienia roszczeń została uregulowana przez ustawodawcę, który ustanowił
zasadę dla wszystkich roszczeń związanych z wyrządzeniem szkody na osobie:

•

Art. 442

§3- roszczenia te nie mogą przedawniać się wcześniej niż przed upływem 3

lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej
do jej naprawienia (Art. 442

§4 z jednoczesnym uwzględnieniem sytuacji osoby

małoletniej)

•

Wydłużenie do 20 lat terminu przedawnienia, jeśli szkoda wynika ze zbrodni lub

występku- bez względu na to kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie
obowiązanej do jej naprawienia

4. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść ex

ex delicto

delicto

delicto zzzz Art.

Art.

Art. 446

446

k.c.

Art. Ten przewiduje możliwość żądania przez dziecko z chwilą urodzenia naprawienia szkód
doznanych przed urodzeniem. Szkoda doznana przez dziecko w okresie poprzedzającym
urodzenie uzasadnia roszczenie odszkodowawcze po jego urodzeniu, o ile spełnione są
pozostałe przesłanki odpowiedzialności ex delicto. Mowa tu o przypadkach gdy w okresie
prenatalnym samo dziecko doznało szkody na osobie, gdy uszczerbek miał charakter pośredni
i wynikał ze śmierci ojca dziecka.
Roszczenia te mogą być podniesione dopiero z chwilą urodzenia się dziecka i mogą
obejmować zarówno naprawienie szkody majątkowej Art. 444, jak i zadośćuczynienie
pieniężne z tytułu doznanej krzywdy niemajątkowej Art. 445.

ZBIEG

ZBIEG ODPOWIEDZIALNO

ODPOWIEDZIALNO

ODPOWIEDZIALNOŚ

ŚCI

CI EX

EX DELICTO

DELICTO

DELICTO IIII EX

EX CONTRACTU

CONTRACTU

Problematyka tego zagadnienia dotyczy kwestii, czy w świetle przepisów określonego systemu
prawnego normy przewidujące odpowiedzialność odszkodowawczą wyłączają się czy przecinają ze
sobą, zaś gdy przecinają- czy poszkodowany może konopać wyboru między roszczeniem ex delicto i
ex contractu, by uzyskać naprawienie uszczerbku poniesionego w wyniku zdarzenia, za które ktoś jest
odpowiedzialny. Na podstawie Kodeksu cywilnego możemy wyróżnić zarówno podobieństwa jak i
różnice istniejące między reżimami.
Do

Do podobie

podobie

podobień

ństw

stw

stw wyra

wyra

wyrażżżżaj

ają

ą si

sięęęę w:

•

Konieczności istnienia szkody jako przesłanki warunkującej powstanie odpowiedzialności

•

Konieczności poszukiwania związku przyczynowego między faktem, z którym wiąże się

odpowiedzialność a szkodą

•

Uznaniu, w pewnych przypadkach winy za podstawę odpowiedzialności a w innych

zrezygnowanie z tej podstawy dla motywu legislacyjnego jakim jest motyw szczególnego
ryzyka

Do rrrróż

óż

óżnic

nic

nic zaliczy

zaliczy

zaliczyćććć nale

nale

należżżży:

•

Zakres pojęcia winy, gdy jest ona podstawą odpowiedzialności

•

Ciężar dowodu dla okoliczności, które stanowią przesłanki odpowiedzialności, zwłaszcza

winy

•

Odpowiedzialność współsprawców, względnie współ odpowiedzialnych za szkodę

•

Odpowiedzialność za cudze czyny

•

Dopuszczalność niektórych sposobów realizacji roszczenia odszkodowawczego

•

Przesłanki i terminy przedawnienia roszczeń

•

Rozmiar odszkodowania

•

Sposób naprawienia szkody

Idąc tym rozumowaniem, możemy stwierdzić, że możliwa jest sytuacja gdy dany stan faktyczny
wypełnia zakres dwóch reżimów (tu porównanie do zbiorów kołowych i elementów wspólnych),
możemy mieć więc do czynienia ze zbiegiem

zbiegiem

zbiegiem norm

norm

norm.

Art. 443 stanowi podstawę dla dwóch wniosków:

•

Z jednego stanu faktycznego mogą wypływać roszczenia wyprowadzone zarówno z reżimu

deliktowego jak i kontraktowego- zbieg

zbieg

zbieg roszcze

roszcze

roszczeń

ń odszkodowawczych

odszkodowawczych

•

Co innego może wynikać z treści istniejącego uprzednio między stronami zobowiązania

Sądy dokonując wyboru roszczenia czy też podstawy, na której opierają zasądzenie roszczenia, kierują
się przede wszystkim interesem

interesem

interesem poszkodowanego

poszkodowanego

poszkodowanego. Nie jest dopuszczalne mieszanie podstaw dwóch

reżimów, dotyczy to podstaw materialno prawnych, a nie procesowych.

Prócz kodeksowych przypadków zbiegu odpowiedzialności, możemy wyróżnić też inne sytuacje:

1. Zbieg przepisów prawa cywilnego z zespołem przepisów prawa pracy

•

Przypadki podlegające systemowi ubezpieczeń społecznych:

Choroba,

Choroba, inwalidztwo

inwalidztwo

inwalidztwo lub

lub

lub śśśśmier

mier

mierćććć pracownika

pracownika

pracownika nast

nast

nastą

ąpi

piłłłły

y wskutek

wskutek

wskutek tzw.

tzw.

tzw. wypadku

wypadku

zatrudnienia,

zatrudnienia, wypadku

wypadku

wypadku przy

przy

przy pracy

pracy

pracy albo

albo

albo choroby

choroby

choroby zawodowej

zawodowej

zawodowej- świadczenia odrębne,

uregulowane w ustawie z 30 X 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych należnych z tytułu wypadku w
zatrudnieniu lub choroby zawodowej (chyba że nastąpiły z winy pracownika). Jeżeli
wypadek lub choroba nastąpiły z przyczyn, które uzasadniają odpowiedzialność
cywilną innego podmiotu według zasad ogólnych, pracownik może wystąpić z
roszczeniem odszkodowawczym o kompensację tej części uszczerbku, która nie
została wyrównana świadczeniami wypadkowymi

•

Szkoda

Szkoda poniesiona

poniesiona

poniesiona przez

przez

przez pracodawc

pracodawc

pracodawcęęęę,,,, gdy

gdy

gdy sprawca

sprawca

sprawca lub

lub

lub osoba

osoba

osoba odpowiedzialn

odpowiedzialn

odpowiedzialną

wed

wedłłłług

ug prawa

prawa

prawa powszechnego

powszechnego

powszechnego jest

jest

jest pracownik

pracownik

pracownik- odpowiedzialność materialna

pracowników powstała wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania
obowiązków pracowniczych

•

Szkoda

Szkoda wyrz

wyrz

wyrzą

ądzona

dzona

dzona przez

przez

przez pracownika

pracownika

pracownika osobie

osobie

osobie trzeciej,

trzeciej,

trzeciej, kt

któ

órej

rej

rej podstawow

podstawow

podstawową

regulacj

regulacjęęęę stanowi

stanowi

stanowi Art

Art

Art. 120 k.p należy zaznaczyć, że ma on zastosowanie jedynie do

przypadków nieumyślnego wyrządzenia szkody przez pracownika, w pozostałym
zakresie będzie on zobowiązany do pokrycia pełnej szkody.

ODPOWIEDZIALNO

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

ŚĆ

ŚĆ ZA

ZA PRODUKT

PRODUKT

Związana jest z kwestią odpowiedzialności producenta za szkody spowodowane wadliwością rzeczy,
doznane przez nabywcę oraz osoby trzecie. Znaczenie mają jedynie tego rodzaju defekty, które czynią
rzecz niezdatną zarówno dla samego nabywcy jak i otoczenia.
Tytu

Tytu

Tytułłłł VI

ksi

księęęęgi

gi III

III

III dotyczy odpowiedzialności za szkodę wyrządzona przez produkt niebezpieczny,

tytuł ten został dostosowany do wymagań prawa wspólnotowego.
Istotne znaczenie w tej kwestii ma też ustawa

ustawa

ustawa zzzz 12

12 XII

XII

XII 2003

2003

2003 r.

r. o

o og

ogó

ólnym

lnym

lnym bezpiecze

bezpiecze

bezpieczeń

ństwie

stwie

produkt

produktó

ów

w, która to ustala wymagania bezpieczeństwa produktów, konkretyzuje obowiązki

producenta i sprzedawcy określając zasady nadzoru nad bezpieczeństwem produktów oraz sankcje
administracyjne i karne na wypadek naruszenia.

Charakter

Charakter odpowiedzialno

odpowiedzialno

odpowiedzialnośśśści

ci producenta

producenta

•

•••

Nale

Należżżży

y do

do kategorii

kategorii

kategorii odpowiedzialno

odpowiedzialno

odpowiedzialnośśśści

ci ex

ex delicto

delicto

delicto- jest ona niezależna od istniejących

wcześniej powiązań prawnych pomiędzy stronami, roszczenie z tego tytułu może podnieść
zarówno nabywca jak i inny podmiot, który doznał uszczerbku w wyniku wprowadzenia do
obrotu niebezpiecznego produktu

•

Adresatem roszczeń jest profesjonalista wprowadzający produkt do obrotu w ramach swojej

działalności gospodarczej

•

Poszkodowany

Poszkodowany- każdy kto doznał uszczerbku w postaci szkody na osobie lub mieniu w
postaci i w granicach określonych w Art. 449

k.c. i 449

( ochrona interesów niezwiązanych z

działalnością gospodarczą)

•

Szkoda nie obejmuje korzyści jakie mógłby osiągnąć poszkodowany w związku z używaniem

produktu Art.449

§1

•

•••

Stanowi jeden z instrument

instrument

instrumentó

ów

w prawnych

prawnych

prawnych ochrony

ochrony

ochrony konsumenta

konsumenta

Definicja

Definicja produktu

produktu

produktu niebezpiecznego

niebezpiecznego

niebezpiecznego zosta

zosta

zostałłłła

a okre

okre

okreśśśślona

lona

lona w

w Art.

Art.

Art. 449

449

§3

3 k.c..

k.c..

Przez produkt

produkt

produkt rozumie się rzecz ruchomą, choćby została ona połączona z inną rzeczą, nie jest

produktem nieruchomość zaś jej części składowe już tak. Za produkt uważa się także zwierzęta i
energię elektryczną (nie zaś inne postacie energii). Nie są produktem również wytwory intelektualne
Jest to definicja dość elastyczna, pozostawiająca szerokie pole dla oceny uzależnionej od konkretnych
okoliczności.
Przeciwieństwem produktu niebezpiecznego jest produkt, który w zwykłych, dających się rozsądnie
przewidzieć, warunkach jego używania nie stwarza zagrożenia lub stwarza niewielkie zagrożenie,
dające się pogodzić z jego zwykłym używaniem i uwzględniające wysoki poziom wymagań
dotyczących ochrony bezpieczeństwa i życia ludzkiego.
Ocena

Ocena

Ocena produktu:

produktu:

•

Uwzględnia sposób prezentacji produktu na rynku

•

Informacje podane konsumentowi o właściwościach produktu

•

Uwzględnienie kategorii konsumentów dla których jest przeznaczone np. dzieci

•

Ma ona charakter zmienny w czasie jednakże o ocenie decydują okoliczności z chwili

wprowadzenia produktu do obrotu

Do przes

przes

przesłłłłanek

anek

anek odpowiedzialno

odpowiedzialno

odpowiedzialnośśśści

ci zaliczamy:

zaliczamy:

•

Wytworzenie i wprowadzenie do obrotu niebezpiecznego produktu w zakresie działalności

gospodarczej producenta (zdarzenie z którym związana jest odpowiedzialność)

•

Szkoda

•

Adekwatny związek przyczynowy pomiędzy wytworzeniem i wprowadzeniem produktu do

obrotu a szkodą

Wprowadzenie

Wprowadzenie do

do obrotu

obrotu

obrotu- jest to wejście produktu na rynek, przy czym liczy się moment

faktycznego wprowadzenia a nie dokonanie odpowiedniej czynności prawnej. Ten moment wyznacza
początek osiągania zysku przez wytwórcę.
Poszkodowany musi udowodnić fakt wytworzenia produktu niebezpiecznego, szkodę i związek
przyczynowy. Zwi

Zwi

Zwią

ązek

zek

zek mi

mięęęędzy

dzy

dzy wprowadzeniem

wprowadzeniem

wprowadzeniem produktu

produktu

produktu do

do obrotu

obrotu

obrotu a

a dzia

dzia

działłłłalno

alno

alnośśśści

cią

ą gospodarcz

gospodarcz

gospodarczą

producenta

producenta jest

jest

jest obj

obj

objęęęęty

ty domniemaniem

domniemaniem

domniemaniem Art.

Art.

Art. 449

449

....

Relacja kauzalna pomiędzy wytworzeniem i wprowadzeniem do obrotu produktu niebezpiecznego a
szkoda ma charakter

charakter

charakter po

pośśśśredni

redni

redni i wielocz

wielocz

wieloczłłłłonowy

onowy

onowy. Zdarzenia te nie są jeszcze równoznaczne z

wyrządzeniem szkody ale nie tworzą bariery dla konstrukcji związku adekwatnego pomiędzy
właściwościami produktu a doznaną szkodą. Poszukiwanie związku ma dotyczyć zwykłego,
oczekiwanego użycia rzeczy. Na tym etapie mogą się również pojawiać kwestie przyczynienia
poszkodowanego do szkody Art. 362 k.c..
Odpowiedzialność producenta jest uzale

uzale

uzależżżżniona

niona

niona od

od winy

winy

winy- obiektywizacja odpowiedzialności.

Producent

Producent mo

możżżżeeee zwolni

zwolni

zwolnićććć si

sięęęę od

od odpowiedzialno

odpowiedzialno

odpowiedzialnośśśści

ci wskazuj

wskazuj

wskazują

ącccc wyra

wyra

wyraźźźźnie

nie

nie ustawowo

ustawowo

ustawowo okre

okre

okreśśśślone

lone

przes

przesłłłłanki

anki

anki wy

wyłą

łą

łączaj

czaj

czają

ące

ce odpowiedzialno

odpowiedzialno

odpowiedzialność

ść

ść::::

•

Dowód co do tego, że właściwości niebezpieczne produktu ujawniły się po wprowadzeniu go

do obrotu- mogą jednak wynikać z przyczyny tkwiącej poprzednio w produkcie, chodzi tu
więc o dowód braku związku przyczynowego

•

Dowód co to tego, że nie można było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu,

uwzględniając stan nauki i techniki w chwili wprowadzenia produktu do obrotu (tzw. ryzyko

ryzyko

rozwoju

rozwoju)- podstawą odpowiedzialności jest tu naruszenie reguł ostrożności t. bezprawność

zachowania podmiotu wprowadzającego niebezpieczny produkt do obrotu

•

Dowód co do tego, że niebezpieczne właściwości produktu wynikają z zastosowania prawa-

dowód powinien wskazywać na to, że produkt nabył niebezpiecznych właściwości w wyniku
zastosowania obowiązkowych procedur wytwarzania rzeczy np. leki

Zakres szkody podlegającej naprawieniu podlega ogólnym zasadom Art. 361 i n. k.c. z wyłączeniem
uszczerbków, których naprawienie zostało poddane odrębnej regulacji tytułu VI

Reżim odpowiedzialności za produkt obejmuje kompensacj

kompensacj

kompensacjęęęę szkody

szkody

szkody na

na osobie,

osobie,

osobie, zar

zar

zaró

ówno

wno

wno szkody

szkody

maj

mają

ątkowej

tkowej

tkowej jak

jak

jak iiii niemaj

niemaj

niemają

ątkowej

tkowej

tkowej (zastosowanie ART. 444 i n. oraz 445).

Zakres szkód na mieniu został potraktowany odrębnie:

•

Odpowiedzialność gdy uszczerbek dotyczy przedmiotu przeznaczonego do osobistego użytku

(kryterium zobiektywizowane) i w takim charakterze rzecz ta była używana przez
poszkodowanego (kryterium zindywidualizowane)- kryteria muszą być spełnione łącznie

•

Wyłączone z żądania odszkodowania w tym trybie szkody wynikające z samego produktu

(obejmuje zarówno damnum emergens jak i lucrum cessans)

•

Nie podlegają kompensacji szkody na mieniu których wartość przekracza równowartość 500

euro

W ww. przypadkach pozostaje możliwość dochodzenia odszkodowania na ogólnych zasadach
odpowiedzialności ex delicto jak też w ramach odpowiedzialności ex contractu, w tym z tytułu
rękojmi za wady i gwarancji jakości- Art. 449

Krą

ąg

g podmiot

podmiot

podmiotó

ów

w odpowiedzialnych.

odpowiedzialnych.

odpowiedzialnych. Odpowiedzialno

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść solidarna

solidarna

•

Obejmuje nie tylko producenta

producenta

producenta finalnego

finalnego

finalnego ale

ale

ale rrrró

ównie

wnie

wnieżżżż wytw

wytw

wytwó

órc

rcęęęę materia

materia

materiałłłłu,

u, surowca

surowca

surowca albo

albo

częś

ęś

ęści

ci sk

skłłłładowej

adowej

adowej produktu

produktu

produktu ( Art. 449

k.c.)

•

Poszkodowany powołując się na niebezpieczne cechy produktu nie jest zobowiązany do

przeprowadzenia dowodu, który z elementów składających się na produkt tj. surowiec,
materiał, zdecydował o jego niebezpiecznych właściwościach

•

Z odpowiedzialnością producenta zrównania jest odpowiedzialność każdego podmiotu, który

umieszcza na produkcie swoją nazwę, znak towarowy lub inne oznaczenie odróżniające i w
ten sposób podaje się za producenta a także podmiotu, który wprowadza produkt pochodzenia
zagranicznego do obrotu krajowego w zakresie swej działalności gospodarczej Art.

Art.

Art. 449

449

§2

•

Odpowiedzialność ww. podmiotów ma charakter

charakter

charakter solidarny

solidarny

solidarny Art. 449

§3- bezpośrednie

zastosowanie podstawy odpowiedzialności solidarnej w związku z wyrządzeniem szkody
przez czyn niedozwolony Art.441

•

Subsydiarna

Subsydiarna odpowiedzialno

odpowiedzialno

odpowiedzialność

ść

ść zbywcy

zbywcy

zbywcy (podmiot który zbył produkt niebezpieczny w

zakresie swojej działalności gospodarczej)

Ma charakter warunkowy- aktualizuje się wówczas gdy nie wiadomo kto jest

producentem i w ciągu miesiąca od daty zawiadomienia o szkodzie zbywca nie
wskaże poszkodowanemu osoby i adresu producenta lub jednego z podmiotów
odpowiadających jak producent Art. 449

§4

Możliwość zwolnienia od odpowiedzialności przez wskazanie osoby, od której sam

nabył produkt

•

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść solidarna

solidarna

solidarna wszystkich

wszystkich

wszystkich podmiot

podmiot

podmiotó

ów

w Art. 449

- poszerza krąg podmiotów

również na osobę trzecią np. sprzedawca nie będący zbywcą

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny ma charakter

charakter

semiimperatywny.

semiimperatywny. Jej modyfikacje wprowadzane porozumieniem stron mogą polegać jedynie na

wzmocnieniu

wzmocnieniu ochrony

ochrony

ochrony konsumenta

konsumenta

konsumenta poprzez rozszerzenie zakresu roszczeń. Nie jest zaś

dopuszczalne ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności Art. 449

Art.449

przepis ten wyłącza odpowiedzialności za szkody na zasadach ogólnych, za szkody wynikłe

z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania odraz odpowiedzialności z tytułu rękojmi
za wady i gwarancji jakości- mamy tu do czynienia z uzupełniającym charakterem poszczególnych
reżimów odpowiedzialności. Poszkodowany ma swobodę wyboru podstawy roszczenia
odszkodowawczego, granicą będzie wielkość doznanej szkody.

Przedawnienie

Przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny następuje z

upływem 3

3 lat

lat

lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się lub przy zachowaniu należytej

staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia.
W każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat

lat

lat 10

10 od wprowadzenia produktu do

obrotu. Nie przewidziano żadnych szczególnych reguł odnoszących się do szkody na osobie.
(porównaj Art. 449

i Art. 442

§3 i 4)

WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ

Wykonanie zobowiązania kończy trwanie stosunku zobowiązaniowego, więź prawna istniejąca
między wierzycielem a dłużnikiem wskutek wykonania, rozwiązuje się.

UWAGI

UWAGI OG

OGÓ

ÓLNE

LNE

Charakter

Charakter prawny.

prawny.

Wykonanie zobowiązania jest zależne od rodzaju stosunku i w jednych przypadkach świadczenie
może sprowadzać się do postaci czynności prawnej np. świadczenie polegające na przeniesieniu
własności, zaś w innych może mieć postać czynności faktycznej jak np. świadczenie polegające na
uszyciu ubrania. Wskutek tego należy oceniać konkretne stosunki zobowiązaniowe i dla nich ustalać
charakter prawny.
Kwestią istotną dla kwestii wykonania zobowiązania jest też wola

wola

wola wykonania

wykonania

wykonania zobowi

zobowi

zobowią

ązania

zania

zania iiii

przyj

przyjęęęęcia

cia

cia śśśświadczenia.

wiadczenia.

•

Gdy świadczenie ma charakter czynno

czynno

czynnośśśści

ci prawnej

prawnej

prawnej, czynnik woli skierowany na wypełnienie

świadczenia jako wykonanie zobowiązania jest niezbędny- zamiar wykonania zobowiązania
nadaje temu zachowaniu piętno świadczenia, może mieć charakter dorozumiany, zaś jego brak
wyłącza możliwość uznania zobowiązania za wygasłe wskutek wykonania

•

Czynnik woli może być uznany za niezbędny przy czynno

czynno

czynnośśśściach

ciach

ciach faktycznych

faktycznych

faktycznych gdy mają

uzyskać charakter świadczenia, w pewnych sytuacjach zachowanie się dłużnika może
odpowiadać treści świadczenia nawet bez zamiaru wykonania zobowiązania np. świadczenia
polegające na zaniechaniu

•

Wymaganie wiedzy i woli przyj

przyj

przyjęęęęcia

cia

cia śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia ze strony wierzyciela jest miej

rygorystyczne, cha kater prawny wykonania staje się istotny w odniesieniu do oceny
skuteczności świadczenia np. zdolności podmiotów uczestniczących czy wad oświadczeń woli

Zasada

Zasada generalna-

generalna-

generalna- klauzula

klauzula

klauzula generalna

generalna

Została wyrażona w Art.354

Art.354

Art.354 k.c.-

k.c.-

k.c.- dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w

sposób odpowiadający jego celowi społeczno gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego,
a także w sposób odpowiadający zwyczajom. W taki sam sposób powinien współdziałać przy
wykonywaniu zobowiązania wierzyciel.

•

Wykonanie

Wykonanie zgodnie

zgodnie

zgodnie zzzz tre

tre

treśśśści

cią

ą zobowi

zobowi

zobowią

ązania

zania

zania- określa zakres obowiązków dłużnika i co

powinien on świadczyć wierzycielowi aby wypełnić zobowiązanie

•

•••

Spos

Sposó

ób

b wykonania

wykonania

wykonania winien

winien

winien odpowiada

odpowiada

odpowiadaćććć::::

Celo

Celo spo

spo

społłłłeczno-gospodarczemu

eczno-gospodarczemu

eczno-gospodarczemu – ma charakter zobiektywizowany

Zasadom

Zasadom wsp

wsp

współż

ółż

ółżycia

ycia

ycia spo

spo

społłłłecznego-

ecznego-

ecznego- konkretyzacja norm prawa stanowionego lub

postanowień stron, wprowadza pewną elastyczność pozwalającą na odejście od
zbytniego formalizmu przy spełnianiu świadczenia

Ustalonym

Ustalonym zwyczajom

zwyczajom

zwyczajom jakie

jakie

jakie istniej

istniej

istnieją

ą---- ułatwiają wypełnienie luk w określeniu

postępowania dłużnika

•

Dłużnik powinien mieć na uwadze uzasadniony

uzasadniony

uzasadniony interes

interes

interes wierzyciela

wierzyciela

wierzyciela związany z wykonaniem

zobowiązania- zachowanie sprzeczne z tym interesem lub utrudniające jego realizację nie
może być uznane za spełniające warunki prawidłowego wykonania zobowiązania

•

Wierzyciel ma obowi

obowi

obowią

ązek

zek

zek lojalno

lojalno

lojalnośśśści

ci i respektowania uzasadnionych interesów dłużnika np.

powstrzymanie się od działań utrudniających świadczenie

•

Wykonanie zobowiązania przez dłużnika i współdziałanie wierzyciela powinny nastąpić w

spos

sposó

ób

b staranny

staranny

staranny- dołożenie pieczy, która zapewni należyte wykonanie zobowiązania Art. 355

Zasada

Zasada pacta

pacta

pacta sunt

sunt

sunt servanda.

servanda.

Zmiana stosunków w okresie między powstaniem zobowiązania a jego wykonaniem w zwykłych
warunkach obrotu gospodarczego nie ma wpływu na wykonanie zobowiązania. Ewentualna rewizja
lub modyfikacja wykonania zobowiązania może mieć miejsce jedynie za zgodą obu stron. Wyjątkowo
zmiana stosunku zobowiązaniowego, powinna być dopuszczona poza zgodą – mamy tu do czynienia z
klauzulą rebus sic stantibus.

PRZEDMIOT

PRZEDMIOT WYKONANIA

WYKONANIA

WYKONANIA IIII OSOBY

OSOBY

OSOBY UCZESTNICZ

UCZESTNICZ

UCZESTNICZĄ

ĄCE

Przedmiot

Przedmiot wykonania.

wykonania.

•

Prawidłowe wykonanie zobowiązania wymaga wypełnienia świadczenia w

w ca

całłłło

ośśśści

ci, spełnienie

śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia cz

częś

ęś

ęściami

ciami

ciami mo

możżżżeeee mie

mie

miećććć oparcie

oparcie

oparcie w

Przepisach ustawy

Orzeczeniu sądowym

Treści zobowiązania

Kodeks nie upoważnia do odmowy przyjęcia świadczenia częściowego, choćby cała
wierzytelność była już wymagana. Art. 450 stanowi, iż wierzycielowi wolno odmówić

przyjęcia świadczenia częściowego jedynie wówczas gdy przyjęcie części zamiast całości
naruszałoby uzasadniony interes wierzyciela. Jeżeli dowód nie zostanie przeprowadzony,
wierzyciel który odmówił przyjęcia świadczenia częściowego, popada w zwłokę Art. 486 zaś
gdy się nie powiedzie, dłużnik, który nie świadczy całości popada w zwłokę dłużnika Art. 476
i n.

•

Jako

Jakość

ść

ść śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia- powinna być należyta, jest z reguły określona w treści zobowiązania,

jakość rzeczy oznaczonych co do gatunku – Art. 357, co do świadczeń pieniężnych – Art.
358

•

Zmiana

Zmiana przedmiotu

przedmiotu

przedmiotu śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia- wierzyciel może po powstaniu zobowiązania wyrazić

zgodę na zmianę przedmiotu świadczenia na inny niż to pierwotnie przewidywano Art. 453

•

Zarachowanie

Zarachowanie śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia na

na poczet

poczet

poczet kilku

kilku

kilku d

dłłłług

ugó

ów

w- dłużnik ma względem tego samego

wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju, zwłaszcza pieniężnych i dokonuje świadczenia
w rozmiarze niewystarczającym na pokrycie wszystkich należności.

Art. 451- decydujące znaczenie ma tu wola dłużnika, wyrażona przy spełnieniu

świadczenia, chyba że wierzyciel zarachuje to na poczet należności ubocznych a
potem należności głównej.

Jeżeli dłużnik nie wskazał, który dług uiszcza, wierzyciel może zarachować

świadczenie według swego uznania a przyjęcie przez dłużnika pokwitowania wyłącza
uprawnienie do decydowania o tej kolejności Art. 451§2

W braku oświadczeń dłużnika i wierzyciela, spełnione świadczenie zalicza się według

k.c. na poczet długu wymagalnego a jeżeli jest ich kilka na poczet najdawniej
wymagalnego Art. 451§3

Osoby

Osoby uczestnicz

uczestnicz

uczestniczą

ące

ce w

w wykonaniu

wykonaniu

wykonaniu zobowi

zobowi

zobowią

ązania.

zania.

•

•••

Dłłłłu

użżżżnik

nik

nik iiii osoby

osoby

osoby trzecie-

trzecie-

trzecie- z reguły są to te same osoby, które są stronami stosunku

obligacyjnego. Świadczenie spełnia dłużnik bo na nim ciąży obowiązek wykonania
zobowiązania ale może rozciągać się on wyjątkowo na inne podmioty np. poręczyciel.
Wierzyciel może domagać się od dłużnika świadczenia osobistego tylko w przypadkach, w
których to wynika z (Art. 356§1):

Treści czynności prawnej

Ustawy

Właściwości świadczenia

Gdy nie chodzi o świadczenie osobiste, może być ono wykonane przez osobę trzecią,
działającą w imieniu lub z upoważnienia i na rzecz dłużnika. Gdy wierzyciel odmówi
przyjęcia takiego świadczenia- zw

zwłłłłoka

oka

oka wobec

wobec

wobec d

dłłłłu

użżżżnika

nika

nika.

Gdy zobowiązanie niewymagające osobistego świadczenia wykonuje

wykonuje

wykonuje osoba

osoba

osoba trzecia

trzecia

trzecia w

imieniu

imieniu w

włłłłasnym,

asnym,

asnym, za

za wiedz

wiedz

wiedzą

ą lub

lub

lub nawet

nawet

nawet bez

bez

bez wiedzy

wiedzy

wiedzy d

dłłłłu

użżżżnika

nika

nika-wierzyciel może je przyjąć a

zobowiązanie wygasa. Wierzyciel może jednak odmówić przyjęcia, gdyż tylko dłużnik jest
związany z nim stosunkiem obligacyjnym (wyjątek- świadczenia pieniężne Art. 356§2).

•

Wierzyciel

Wierzyciel iiii osoby

osoby

osoby dzia

dzia

działłłłaj

ają

ące

ce w

w jego

jego

jego imieniu

imieniu

imieniu Art.

Art.

Art. 452

452

452- kwestią istotna jest tu zdolność do

odbioru świadczenia (zdolność do czynności prawnych, zdolność do powzięcia i wyrażenia
woli). Jeżeli świadczenie zostaje dokonane do rąk osoby nieuprawnionej do odbioru lub osoby
niemającej należytej zdolności do odbioru świadczenia- zobowiązanie nie jest wykonane. Od
reguły tej przewidziane zostały wyjątki:

Mimo nieprawidłowości świadczeni dłużnik zostaje zwolniony w takim zakresie w

jakim wierzyciel ze świadczenia skorzystał Art. 452 (ciężar dowodu na dłużniku)

Mimo nieprawidłowości świadczenia dłużnik zostaje zwolniony:

�

Gdy spełnia świadczenie do rąk osoby okazującej pokwitowanie wystawione

przez wierzyciela chyba że było zastrzeżone dokonanie świadczenia do rąk
własnych wierzyciela, albo też dłużnik działał w złej wierze Art. 464 (ciężar
dowodu na wierzycielu)

�

W razie dokonania przelewu wierzytelności nie był przez zbywcę

zawiadomiony o przelewie i świadczył do jego rąk, a nie do rąk nabywcy,
chyba że w chwili świadczenia wiedział o przelewie Art. 512 (ciężar dowodu
na nabywcy wierzytelności)

�

W razie śmierci wierzyciela świadczy do rąk osoby mającej stwierdzenie praw

do spadku, mimo że spadkobiercą nie jest, chyba że świadczenie nastąpiło w
złej wierze Art. 1028 (ciężar dowodu na wierzycielu)

�

W razie wygaśnięcia umocowania, chyba że o wygaśnięciu umocowania

dłużnik wiedział lub mógł się z łatwością dowiedzieć Art. 105 (ciężar dowodu
na wierzycielu)

MIEJSCE

MIEJSCE IIII CZAS

CZAS

CZAS WYKONANIE

WYKONANIE

WYKONANIE ZOBOWI

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZANIA.

ZANIA.

Miejsce

Miejsce wykonania

wykonania

wykonania zobowi

zobowi

zobowią

ąza

zań

ń....

Świadczenie winno nastąpić w należytym miejscu. Gdy dłużnik spełnia świadczenie w miejscu
niewłaściwym, wierzyciel może odmówić przyjęcia świadczenia. Art.

Art.

Art. 454

454

454§

§1

1 formu

formu

formułłłłuje

uje

uje regu

regu

regułę

łę

łę, iż o

miejscu wykonania zobowiązania, decyduje przede wszystkim oznaczenie tego miejsca w treści
zobowiązania. Treść ta może być ustalona w:

�

Ustawie

�

Wynikać z czynności prawnej

�

Z właściwości zobowiązania

W braku stosownych danych decyduje miejsce, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał
swoje miejsce zamieszkania lub siedzibę. O miejscu świadczenia może również rozstrzygać siedziba
przedsiębiorstwa Art. 454§2. Gdy dłużnik nie ma miejsca zamieszkania lub siedziby, będzie to
miejsce pobytu.
W sytuacji gdy przedmiotem zobowiązania jest świadczenie pieniężne- decyduje miejsce
zamieszkania lub siedziba wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia Art. 454§1 zd.2.
Jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania- ponosi on
spowodowaną nadwyżkę kosztów.
D

Dłłłług

ug mo

możżżżeeee mie

mie

miećććć charakter:

charakter:

�

Oddawczy

Oddawczy- dłużnik ma obowiązek dostarczyć przedmiot świadczenia wierzycielowi (dług
pieniężny ma charakter oddawcy)

�

Odbiorczy

Odbiorczy- wierzyciel ma zgłosić się do dłużnika w celu odebrania przedmiotu świadczenia
(każdy pozostały dług jest długiem odbiorczym)

Czas

Czas wykonania

wykonania

wykonania zobowi

zobowi

zobowią

ąza

zań

ń....

Świadczenie powinno nastąpić we w

włłłła

aśśśściwym

ciwym

ciwym czasie.

czasie.

czasie. Uchybienie powoduje, że świadczenie nie

zostało spełnione lub zostało spełnione nienależycie.
W przypadku zobowiązań między podmiotami gospodarczymi rozpowszechniona została praktyka
stosowania w stosunkach umownych klauzul

klauzul

klauzul o

o odszkodowaniach

odszkodowaniach

odszkodowaniach umownych.

umownych.

Termin wykonania zobowiązania może być określony:

�

Ścisłą datą kalendarzową

�

Inne wskazanie dnia

�

Zdarzenie, które w przyszłości musi nastąpić

Termin może być określony przez ustawę, oznaczenie przez strony lub właściwość zobowiązania. W
braku oznaczenia terminu Art.

Art.

Art. 455

455

455 nakazuje spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu dłużnika

do wykonania świadczenia- wezwanie

wezwanie

wezwanie ma

ma charakter

charakter

charakter o

ośśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia woli

woli

woli, nie wymaga szczególnej

formy, może być złożone ustnie.
Obowiązek wykonania świadczenia, którego termin nie był ściśle określony może zależeć od
wypowiedzenia

wypowiedzenia

wypowiedzenia przez

przez

przez d

dłłłłu

użżżżnika

nika

nika lub

lub

lub wierzyciela

wierzyciela

wierzyciela- ma ono charakter oświadczenia woli i może bądź:

�

Znieść na przyszłość stosunek prawny ciągły np. najem, dzierżawa

�

Oznaczyć termin spełnienia świadczenia dotąd nieoznaczony

Nadejście terminu powoduje, że zobowiązanie jest wymagalne.

wymagalne.

wymagalne. Wierzyciel uzyskuje możność żądania

zaspokojenia, a dłużnik ma obowiązek spełnić to świadczenie.
Znaczenie określenia terminu ma zróżnicowany charakter. Może być zastrzeżony zarówno na korzyść:

�

Dłużnika- nie musi wykonać świadczenia wcześniej lecz wcześniej świadczyć może

�

Wierzyciela- nie ma obowiązku przyjąć świadczenia wcześniej lecz może je wcześniej żądać

�

Obu stron- żadna strona nie ma ani obowiązku spełnienia ani przyjęcia świadczenia przed

terminem

W razie wątpliwości termin jest zastrzeżony na korzyść dłużnika Art. 457. W związku z Art. 458
nawet jeżeli termin jest zastrzeżony na korzyść dłużnika, może być on wyjątkowo zmuszony do
wcześniejszego świadczenia gdy:

�

Dłużnik stał się niewypłacalny

�

Wskutek okoliczności za które ponosi odpowiedzialność, zabezpieczenie wierzytelności

uległo znacznemu zmniejszeniu

WYKONANIE

WYKONANIE ZOBOWI

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZA

ZAŃ

Ń Z

Z UM

UMÓ

ÓW

W WZAJEMNYCH.

WZAJEMNYCH.

Zobowiązanie wynikające z umów wzajemnych- każda ze stron, zobowiązuje się do świadczenia i
czyni to w przekonaniu, iż otrzyma ekwiwalent swego świadczenia od kontrahenta.
Art.

Art.

Art. 488

488

488§

§1

1 iiii 2

2 stanowi, że świadczenia wynikające z umów wzajemnych powinny być wykonane

jednocześnie i że każda ze stron może powstrzymać się ze swym świadczeniem dopóty, dopóki druga
strona nie zaoferuje świadczenia wzajemnego.
Od zasady tej istnieją pewne wyjątki:

�

Odmienne ukształtowanie przez umowę

�

Przepis ustawy

�

Orzeczenie sądu

�

Decyzja innego właściwego organu

Powstrzymanie się z wykonaniem świadczenia jednej strony jest rodzajem presji wywieranej w celu
uzyskania świadczenia drugiej strony. Przybiera ono formę zarzutu

zarzutu

zarzutu niewykonania

niewykonania

niewykonania umowy

umowy

umowy.

Istnieje przypadek, gdy uprawnienie do wstrzymania się ze świadczeniem służy osobie obowiązanej
do wykonania świadczenia wcześniejszego gdy spełnienie świadczenia przez drugą stronę staje się
wątpliwe ze względu na jej stan majątkowy, o czym strona nie wiedziała w chwili zawiązania
stosunku. Art. 490

WPŁ

ŁYW

YW ZMIANY

ZMIANY

ZMIANY OKOLICZNO

OKOLICZNO

OKOLICZNOŚ

ŚCI

CI NA

NA ZOBOWI

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZANIA.

ZANIA.

W noweli do k.c. z 28 VII 1990 r. zerwano z rygoryzmem stosowania zasady pacta sunt servanda.
Powrócono do zastosowania klauzuli rebus sic stantibus.

•

Ujęcie szerokie- odnosi się do wszelkiego rodzaju instytucji prawa regulujących wpływ

zmiany okoliczności na stosunki prawne

•

Ujęcie wąskie- obejmuje regulacje wpływu zmiany okoliczności na zobowiązania

Istotną zmianę w stosunku do dotychczas obowiązującego stanu prawnego przyniosła nowelizacja z
28 VII 1990 r. Analiza Art. 357

k.c. pozwala wyodrębnić pewne elementy:

•

Materialno prawne przesłanki zastosowania klauzuli

Zmiana okoliczności, której strony nie brały pod uwagę przy zawieraniu umowy

�

Musi mieć charakter nadzwyczajny

Dalsze trwanie zobowiązania umownego w niezmienionej postaci i wykonywanie

obowiązków umownych prowadzące do nadmiernego utrudnienia spełnienia
świadczenia lub groźby rażącej straty dla jednej ze stron

�

Strony nie mogły ich przewidzieć w chwili powstania zobowiązania

To iż między obu powyższymi przesłankami musi istnieć związek przyczynowy

•

Określenie konsekwencji spełnienia się tych przesłanek- warunkiem zastosowania tego

artykułu jest ustalenie przez sąd istnienia wszystkich elementów i dokonanie ich oceny

Podstawową przesłanką zastosowania Art. 357

jest nastąpienie zmiany stosunków, której

kwalifikacji można dokonać przez określenie:

•

Przedmiotu, którego dotyczy, może polegać na:

Odpadnięciu warunków, które istniały w momencie zawarcia umowy np. popadnięcie

dłużnika w kłopoty finansowe

Powstaniu nowych, dotychczas nieistniejących warunków np. zmiany zasad polityki

gospodarczej państwa

Nastąpieniu zmiany okoliczności, których nie dało się przewidzieć np. zmniejszenie

zakresu produkcji z powodu trudności zaopatrzeniowych

•

Charakteru zmian

W skutek zmiany stosunków zgodnie z Art. 357

powinna nastąpić :

•

Nadmierna

Nadmierna trudno

trudno

trudność

ść

ść spe

spe

spełłłłnienia

nienia

nienia śśśświadczenia

wiadczenia

wiadczenia –

–

– dotyczy przede wszystkim dłużnika, może

mieć charakter osobisty ( np. klęska żywiołowa, w którego następstwie spełnienie świadczenia
mogłoby grozić dłużnikowi niebezpieczeństwem utraty życia lub zdrowia) lub majątkowy ( np.
w następstwie klęski żywiołowej spełnienie świadczenia wiąże się z koniecznością
poniesienia nadmiernych nakładów i kosztów)

•

Gro

Groźźźźba

ba ra

rażą

żą

żącej

cej

cej straty

straty

straty dla

dla

dla jednej

jednej

jednej ze

ze stron.

stron.

Artykuł ten wymaga istnienia związku przyczynowego pomiędzy nadmierną trudnością świadczenia
lub groźbą rażącej straty a nadzwyczajną zmianą stosunków. Zmiana stosunków ma stanowić conditio

conditio

sine

sine qua

qua

qua non.

non.

Istotną rolę odgrywa tez kryterium

kryterium

kryterium nieprzewidywalno

nieprzewidywalno

nieprzewidywalnośśśści

ci, strony nie mogły przewidzieć ich w chwili

zawierania umowy w przeciwnym razie należy przyjąć że strony brały pod uwagę ryzyko następczej
zmiany stosunków. Kryterium to służy ustaleniu tzw. normalnego ryzyka kontraktowego tj. ryzyka w
którym należy się liczyć przy zawieraniu każdej umowy i oddzieleniu go od przypadków ryzyka
nadzwyczajnego.
Związana z ta problematyka jest kwestia mierników staranności jakiej można wymagać od stron, gdy
ktoś działa bezmyślnie nie zasługuje na ochronę.
Spe

Spe

Spełłłłnienie

nienie

nienie wszystkich

wszystkich

wszystkich powy

powy

powyżżżższych

szych

szych przes

przes

przesłłłłanek

anek

anek stanowi

stanowi

stanowi niezb

niezb

niezbęęęędny

dny

dny warunek

warunek

warunek zastosowania

zastosowania

zastosowania zasady

zasady

wyra

wyrażżżżonej

onej

onej w

w Art.

Art.

Art. 357

357

.... Sąd powinien kierować się interesami obu stron, biorąc pod uwagę zasady

współżycia społecznego. Sąd może na tej podstawie:

•

Odmiennie

Odmiennie ni

niżżżż w

w umowie

umowie

umowie oznaczy

oznaczy

oznaczyćććć spos

spos

sposó

ób

b wykonania

wykonania

wykonania zobowi

zobowi

zobowią

ązania

zania

zania- dopuszczalność

zmiany umowy co do czasu, miejsca i sposobu wykonania zobowiązania, możliwe jest
odroczenie terminu zobowiązania tzw. moratorium sędziowskie, rozłożyć je na raty,

zezwolić na częściowe wykonanie w oznaczonych przez siebie terminach. Odnosicie do
zobowiązań o charakterze ciągłym ingerencja sądu może dotyczyć czasu.

•

•••

Odmiennie

Odmiennie oznaczy

oznaczy

oznaczyćććć wysoko

wysoko

wysokość

ść

ść śśśświadczenia-

wiadczenia-

wiadczenia- obniżenie lub podwyższenie wysokości

świadczenia, w celu zapobieżenia rażącej stracie dłużnika lub wierzyciela, przywrócenia
równowagi między wzajemnymi świadczeniami obu stron, która została naruszona w
następstwie zmiany stosunków.

•

Orzec

Orzec o

o rozwi

rozwi

rozwią

ązaniu

zaniu

zaniu umowy

umowy

umowy-środek ostateczny, stosowany z ostrożnością. Sąd powinien

orzec o wzajemnych rozliczeniach stron, kierując się tymi samymi kryteriami tj. interesem
obu stron ocenianym zgodnie z zasadami współżycia społecznego

Regulacja Art. 357

dotyczy zobowiązać wynikających z um

umó

ów.

w. Chodzi o wszelkie umowy, rodzące

zobowiązanie niezależnie od ich charakteru prawnego, rodzaju świadczenia, czasu, miejsca, form.
Klauzula może znaleźć zastosowanie również w stosunku zobowiązań powstałych z jednostronnych
czynności prawnych.
Przepis Art. 357

ma charakter dyspozytywny- strony mogą umownie rozłożyć przyjmowane na siebie

ryzyko kontraktowe w sposób odmienny, niż czyni to ustawodawca. Dopuszczalne jest więc
wyłączenie, ograniczenie i rozszerzenie zakresu zastosowania.

PRAWO

PRAWO ZATRZYMANIA.

ZATRZYMANIA.

ZATRZYMANIA. IUS

IUS

IUS RETENTIONIS

RETENTIONIS

Prawo przyznane dłużnikowi, upoważniające go do odmówienia wykonania swego świadczenia do
czasu, gdy wierzyciel nie zaspokoi lub nie zabezpieczy wykonania roszczenia, które dłużnik często z
innego tytułu ma przeciwko wierzycielowi.
Kodeks ujmuje je jako uprawnienie o charakterze

charakterze

charakterze wzgl

wzgl

wzglęęęędnym

dnym

dnym, skuteczne między dłużnikiem a

wierzycielem, nie mające wpływu na prawa osób trzecich Art. 461.
Prawo zatrzymania ustawa przyznaje w następujących przypadkach:

•

Słłłłu

użżżży

y osobie

osobie

osobie zobowi

zobowi

zobowią

ązanej

zanej

zanej do

do wydania

wydania

wydania rzeczy

rzeczy

rzeczy cudzej

cudzej

cudzej- do czasu kiedy nastąpi zaofiarowanie

lub zabezpieczenie roszczeń o zwrot nakładów wyłożonych na rzecz oraz roszczeń o
naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej. Wyłączenia:

Gdy obowiązek zwrotu rzeczy wynika z czynu niedozwolonego

Zwrot rzeczy najętych, wydzierżawionych lub użyczonych

•

W razie

razie

razie odst

odst

odstą

ąpienia

pienia

pienia od

od umowy,

umowy,

umowy, kt

któ

óre

re poci

poci

pocią

ąga

ga za

za sob

sob

sobą

ą obowi

obowi

obowią

ązek

zek

zek zwrotu

zwrotu

zwrotu śśśświadcze

wiadcze

wiadczeń

ń ju

jużżżż

uzyskanych

uzyskanych przez

przez

przez strony

strony

strony- służy każdej ze stron do czasu, gdy nastąpi zwrot lub

zabezpieczenie świadczenia kontrahenta (odnosi się do przypadków rozwiązania umowy z
mocą wsteczną lub nieważności umowy Art. 497)

•

Służy ono wynajmującemu w przypadku wskazanym w Art. 671§2

DOWODY

DOWODY WYKONANIA

WYKONANIA

WYKONANIA ZOBOWI

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZA

ZAŃ

Ń....

Wykonanie zobowiązania powoduje ten skutek, że zobowiązanie wygasa, a dłużnik staje się wolny od
obowiązków, które miał wobec wierzyciela. Fakt

Fakt

Fakt wykonania

wykonania

wykonania zobowi

zobowi

zobowią

ązania

zania

zania powinien

powinien

powinien w

w razie

razie

razie sporu

sporu

udowodni

udowodnićććć d

dłłłłu

użżżżnik,

nik,

nik, gdy

gdy

gdyżżżż zzzz faktu

faktu

faktu tego

tego

tego wywodzi

wywodzi

wywodzi skutki

skutki

skutki prawne

prawne

prawne dla

dla

dla siebie

siebie

siebie korzystne

korzystne

korzystne Art.6.

Art.6.

Dłużnik powinien wykazać zarówno, że spełnił świadczenie, jak też że świadczenie było
wypełnieniem jego obowiązków wynikających z treści zobowiązania. Jeżeli wierzyciel przyjął
świadczenie, istnieje domniemanie że zobowiązanie zostało wykonane zgodnie z treścią zobowiązania.
Jeżeli wierzyciel okoliczność by tą negował, wówczas na nim spoczywa ciężar dowodu.

Dłużnik może żądać pokwitowania,

pokwitowania,

pokwitowania, iż świadczenie spełnił Art. 462. W razie odmowy wydania

pokwitowania przez wierzyciela, dłużnik jest upoważniony do powstrzymania się ze spełnieniem
świadczenia albo do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego Art. 463.
Jeżeli istnieje dokument stwierdzający zobowiązanie, dłużnik, który spełnił świadczenie, może
domagać się jego zwrotu Art. 465.
Uprawnienia te przysługują również osobie, która za dłużnika spełnia należne wierzycielowi
świadczenie.

ROZDZIA

ROZDZIAŁ

Ł X

SKUTKI

SKUTKI NIEWYKONANIA

NIEWYKONANIA

NIEWYKONANIA ZOBOWI

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZA

ZAŃ

Poj

Pojęęęęcie

cie

cie iiii zakres

zakres

zakres odpowiedzialno

odpowiedzialno

odpowiedzialnośśśści

ci: zobowiązanie nie jest wykonane, jeśli dłużnik

nie spełnia świadczenia, które zgodnie z treścią stosunku prawnego należy się
wierzycielowi. Wtedy wierzyciel ma prawo domagać się świadczenia przy
zastosowaniu przymusu państwowego, służą mu środki egzekucyjne, a ich rodzaj
zależy przede wszystkim od rodzaju świadczenia (środki-regulacje w k.p.c, przepisy o
egzekucji administracyjnej). Jeśli uzyskanie świadczenia w dordze przymusu nie jest
możliwe oraz w innych, ustawowo określonych przypadkach, roszczenie wierzyciela
zamienia się w roszczenie o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania
zobowiązania przez dłużnika. Odszkodowanie zastąpi wówczas świadczenie należne
według treści zobowiązania, niekiedy roszczenie o naprawienie szkody dołącza się do
roszczenia o spełnienie świadczenia (gdy świadczenie nastąpiło, lecz jest nienależyte
albo gdy w ogóle nie nastąpiło, a wierzyciel dochodzi w dalszym ciągu wykonania
świadczenia i nadto naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia). Odpowiedzialność
dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania podlega reżimowi
odpowiedzialności ex

ex contractu

contractu

contractu. Głównym obowiązkiem dłużnika wobec wierzyciela

jest zawsze obowiązek spełnienia świadczenia, tym samym podstawowym
uprawnieniem wierzyciela jest uprawnienie do żądania spełnienia świadczenia według
treści zobowiązania.

Przes

Przesłłłłanki

anki

anki odpowiedzialno

odpowiedzialno

odpowiedzialnośśśści

ci d

dłłłłu

użżżżnika:

nika:

- szkoda (w znaczeniu uszczerbku majątkowego)-zarówno

damnum emergens (rzeczywista

szkoda), jak i

lucrum cessans (utrata potencjalnych korzyści)

-szkoda musi być spowodowana przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie
zobowiązania przez dłużnika; stanowi uchybienie podstawowemu obowiązkowi
wynikającemu z treści zobowiązania. Szkodę przy niewykonaniu zobowiązania wyznacza
wartość uszczerbku, który z niewykonania zobowiązania wynika. Szkodę w przypadku
nienależytego wykonania zobowiązania określa wartość dodatkowego uszczerbku, który
dotyka wierzyciela, mimo że zobowiązanie zostało ostatecznie wykonane zgodnie z treścią
świadczenia.

-między niewykonaniem/nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą musi istnieć
związek przyczynowy (ma znaczenie przy ustaleniu wysokości szkody, a tym samym
odszkodowania). Według kc dłużnik odpowiada wobec wierzyciela za szkodę, która jest
normalnym następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania; musi to
także być następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiada.

Wg KC jest pięć grup zdarzeń, za które dłużnik odpowiada (3 pierwsze-podstawowe):

a) działania i zaniechania własne dłużnika noszące znamiona winy
b) działania i zaniechania osób, z których pomocą dłużnik zobowiązanie wykonuje oraz te,
którym zobowiązanie powierza
c) działania i zaniechania przedstawiciela ustawowego dłużnika
d) zdarzenia wykraczające poza zakres objęty lit. a-c lub których zakres został ustalony
węziej, stosownie do postanowień ustawy lub czynności prawnej (art.472-wzmianka)
e) zdarzenia wykraczające poza zakres objęty lit. a-c lub których zakres został ustalony
szerzej, stosownie do porozumienia stron w odniesieniu do konkretnej umowy, na zasadzie
swobody umów (wniosek wynikający z art. 473 kc)

-Za działania i zaniechania osób pod b) i c) dłużnik jest odpowiedzialny jak za własne
działanie i zaniechanie; odpowiedzialność za cudze czyny wg reżimu ex contractu

-dopuszczalność umownego rozszerzenia/zawężenia odpowiedzialności dłużnika na zasadzie
swobody umów doznaje tylko jednego ograniczenia-nieważne jest zastrzeżenie, że dłużnik nie
będzie odpowiedzialny za szkodę, którą może wyrządzić wierzycielowi umyślnie.

-w reżimie odpowiedzialności ex contractu zasadą naczelną jest zasada winy, jednak dłużnik
może odpowiadać wg zasady ryzyka (uniezależnienie od winy; wyłączenie ekskulpacji)

Zasada

Zasada winy:

winy:

-wina-bezprawność względna-subiektywna naganność
-wina obiektywna-bezprawność postępowania dłużnika;niezgodność zachowania się dłużnika
z istotą obowiązków wynikających z treści zobowiązania wobec wierzyciela

-wina subiektywna-wadliwość postępowania w znaczeniu podmiotowym; podjęcie i
prowadzenie przez dłużnika decyzji, którą oceniamy jako niewłaściwą, bądź też w braku
podjęcia i przeprowadzenia decyzji, która w danych okolicznościach powinna była nastąpić

Stopnie

Stopnie winy:

winy:

-umyślność (dolus)-zamierzone podjęcie działania sprzecznego z obowiązkiem dłużnika lub
zamierzone powstrzymanie się od działania pomimo istnienia obowiązku czynnego
zachowania się
-niedbalstwo (culpa)-niedołożenie należytej staranności

-wyłania się problem miernika staranności/wzorca, z którym należy zestawić zachowanie się
dłużnika, by móc je ocenić jako nienależyte

-kodeks cywilny przyjął miernik wyłącznie obiektywny

-gdy zobowiązanie dotyczy tzw. obrotu profesjonalnego, należytą staranność dłużnika określa
się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru jego działalności

Odpowiedzialno

Odpowiedzialność

ść

ść za

za osoby

osoby

osoby trzecie:

trzecie:

- dłużnik odpowiada wtedy na zasadzie ryzyka

-możliwe jest rozszerzenie lub zawężenie odpowiedzialności dłużnika za cudze czyny

Gdy dłużnik odpowiada za cudze zachowanie się jak za własne działanie lub zaniechanie, to
wtedy:

- udział tych osób w wykonywaniu zobowiązania w niczym nie zmienia zasady
odpowiedzialności dłużnika wobec wierzyciela

-wina osób trzecich będzie poczytana na rachunek dłużnika, kryteria staranności muszą być w
tym przypadku określone tak, jak gdyby to sam dłużnik wykonywał zobowiązanie; nie może
wskutek tego powoływać się na to, że ze względu na niższe kwalifikacje osoby, za którą
ponosi odpowiedzialność, miara staranności stosowana do tej osoby ma być łagodniejsza.

Rozk

Rozkłłłład

ad ci

cięż

ęż

ężaru

aru

aru dowodu:

dowodu:

-zgodnie z art. 6 kc na wierzycielu występującym z roszczeniem odszkodowawczym ciąży
dowód podstawowych przesłanek roszczenia. Musi on udowodnić istnienie i rozmiar szkody,
fakt, że szkoda powstała w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania
przez dłużnika oraz związek przyczynowy między niewykonaniem czy nienależytym
wykonaniem zobowiązania a szkodą; wierzyciel nie musi już udowadniać nic więcej, gdyż
istnieje domniemanie prawne, iż niewykonanie/nienależyte wykonanie zobowiązania jest
skutkiem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.

-odpowiedzialność dłużnika na zasadzie winy lub zasadzie ryzyka

-wierzycielowi służą odpowiednie roszczenia, ich rodzaj jest zależny od charakteru
zobowiązania, treści świadczenia, konkretnych przyczyn oraz stopnia
niewykonania/nienależytego wykonania zobowiązania

Niemo

Niemożżżżliwo

liwo

liwość

ść

ść śśśświadczenia:

wiadczenia:

-to tzw. następcza niemożliwość spełnienia świadczenia

-jeśli niemożliwość jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność,
wówczas obowiązek świadczenia przemienia się w obowiązek naprawienia szkody wynikłej z
niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Odszkodowanie obejmuje w
zasadzie pełną szkodę w granicach tzw. pozytywnego (dodatniego) interesu wierzyciela.

Wydania surogatów wierzyciel może żądać niezależnie od odszkodowania za niewykonanie
zobowiązania wskutek niemożliwości świadczenia. Szkoda wierzyciela zostaje jednak
zmniejszona o wartość surogatów, dłużnik nie może zaliczyć surogatów na poczet
odszkodowania, gdy wierzyciel z roszczeniem tym nie występuje

W przypadku zobowiązań wzajemnych i niemożliwości świadczenia co do jednego z tych
świadczeń, za którą druga strona odpowiada, strona uprawniona ma do wyboru:

-albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania i ewentualnie
wydania surogatów

-albo od umowy odstąpić

-ciężar dowodu w sprawie spoczywa na dłużniku, gdyż musi udowodnić, iż niemożliwość
świadczenia wynika z przyczyn, za które nie odpowiada

-jeżeli niemożliwość spełnienia świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik
nie ponosi odpowiedzialności, zobowiązanie wygasa

-niemożliwość świadczenia może być częściowa, wtedy zobowiązanie wygasa częściowo

-przy zobowiązaniach wzajemnych gdy obowiązek świadczenia jednej ze stron wygasa bez
zaspokojenia wierzyciela, powinien wygasnąć również obowiązek świadczenia wzajemnego.
Zwrot podlega przepisom o bezpodstawnym wzbogaceniu

-gdy w zobowiązaniu wzajemnym świadczenie jednej ze stron stanie się niemożliwe do
spełnienia tylko w części, druga strona może wyjątkowo odstąpić od umowy (wtedy, gdy z
właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez strony cel umowy wynika,
że częściowe wykonanie zobowiązania nie ma dla strony uprawnionej znaczenia). Jednakże
strona odstępująca od umowy może żądać ponadto naprawienia szkody.

Opóź

óź

óźnienie

nienie

nienie iiii zw

zwłłłłoka

oka

oka d

dłłłłu

użżżżnika:

nika:

-wg określenia ustawy-dłużnik opóźnia się z wykonaniem zobowiązania, jeśli nie spełnia
świadczenia w terminie oznaczonym w sposób dostatecznie ścisły lub wynikający z
właściwości zobowiązania, a w przypadkach gdy termin świadczenia nie był w ten sposób
oznaczony-jeżeli nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

-z chwilą upływu terminu lub po wezwaniu przez wierzyciela, dług staje się wymagalny.
Odtąd służą wierzycielowi wszelkie środki prawne, jakie ustawa wiąże z sytuacją, w której
nie nastąpiło należyte spełnienie świadczenia.

-jeśli przedmiotem świadczenia są pieniądze, to z chwilą opóźnienia z zapłatą wierzyciel
może żądać odsetek za czas opóźnienia, choćby nawet nie poniósł żadnej szkody i choćby
opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności;
dochodzenie odsetek nie tamuje ponadto dochodzenia przez wierzyciela naprawienia szkody
na zasadach ogólnych

-w systemie prawa zwłoka dłużnika ma charakter opóźnienia kwalifikowanego; jest to
opóźnienie w wykonaniu zobowiązania wynikłe wskutek okoliczności, za które dłużnik
ponosi odpowiedzialność

-dłużnik ponosi odpowiedzialność za winę własną oraz za winę osób wymienionych w art.474
kc

W razie zwłoki dłużnika mamy do czynienia z wieloma skutkami szczególnymi:

-wierzyciel może domagać się nadal wykonania zobowiązania, a niezależnie od tego
naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki; roszczenie o naprawienie szkody nie zastępuje w tym
przypadku roszczenia o wykonanie zobowiązania, lecz jedynie dołącza się do niego

-gdy w czasie trwania zwłoki rzecz oznaczona co do tożsamości zostanie utracona lub
uszkodzona, dłużnik staje się za to odpowiedzialny według reguł ostrzejszych niż zwykle;
zwolni go jedynie wykazanie, że utrata lub uszkodzenie nastąpiłyby także wtedy, gdyby
świadczenie zostało spełnione w czasie właściwym

-przy niektórych rodzajach świadczeń w razie zwłoki dłużnika staje się dopuszczalne tzw.
wykonanie zastępcze; mianowicie: gdy przedmiotem świadczenia są rzeczy oznaczone co do
gatunku, gdy chodzi o świadczenie polegające na czynieniu oraz gdy chodzi o świadczenie
polegające na zaniechaniu

- wyjątkowo-wierzyciel może w ogóle nie przyjąć świadczenia i żądać od dłużnika
naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Jest to dopuszczalne jedynie wówczas, gdy w
spóźnionym terminie świadczenia utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym
stopniu znaczenie. Dowód tych okoliczności obciąża wierzyciela

-według generalnej zasady zwłoka dłużnika nie upoważnia wierzyciela do odstąpienia od
umowy

Przy zobowiązaniach wzajemnych, w razie zwłoki jednej ze stron w wykonaniu świadczenia
druga strona może według swego wyboru:

-albo dochodzić wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki, z
zachowaniem uprawnień do należnego odszkodowania; w miejsce dochodzenia wykonania
zobowiązania może wchodzić także w rachubę wykonanie zastępcze

-albo wyznaczyć stronie będącej w zwłoce odpowiedni termin dodatkowy do wykonania
świadczenia z zagrożeniem, że w razie bezskutecznego upływu tego terminu będzie
uprawniona do odstąpienia od umowy, albo też nadal dochodzić wykonania zobowiązania i
naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Samo odstąpienie od umowy wynika osobnego
oświadczenia woli.

Wierzycielowi wolno odstąpić od umowy wzajemnej bez wyznaczania dodatkowego terminu
dłużnikowi, który popadł w zwłokę, gdy:

-uprawnienie do odstąpienia od umowy zostało zastrzeżone na wypadek niewykonania
zobowiązania w terminie ściśle oznaczonym

-gdy wykonanie zobowiązania przez jedną ze stron po terminie nie miałoby dla drugiej
znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania albo ze względu na zamierzony cel
umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce

-odstąpienie od umowy ma charakter prawnokształtujący, wywiera skutek ex tunc

-strona odstępująca od umowy jest obowiązana zwrócić drugiej stronie wszystko, co
otrzymała na mocy umowy. Sama może żądać zwrotu tego, co świadczyła oraz naprawienia
szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania

-przy dokonywaniu wzajemnych zwrotów każdej ze stron służy prawo zatrzymania dopóty,
dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy
roszczenia o zwrot

Odszkodowanie

Odszkodowanie umowne-kara

umowne-kara

umowne-kara umowna:

umowna:

-zastrzeżenie kary umownej jest środkiem jurydycznym mającym na celu wzmocnienie
skuteczności więzi między stronami

-według kc kara umowna może być zastrzeżona w umowie jedynie w odniesieniu do
wykonania zobowiązania niepieniężnego, wyraża się w obowiązku zapłaty określonej sumy
pieniężnej

-można zastrzec karę umowną dla dwóch sytuacji typowych: na wypadek niewykonania oraz
na wypadek nienależytego wykonania zobowiązania (w drugim przypadku chodzi przede
wszystkim o nieterminowe wykonanie świadczenia nienależytego pod względem jakości-
wady rzeczy lub usług świadczonych przez dłużnika)

-jeśli kara umowna jest zastrzeżona na wypadek niewykonania zobowiązania, wierzyciel
może dochodzić albo wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią albo zapłaty oznaczonej
sumy pieniężnej

-jeśli kara umowna jest zastrzeżona na wypadek nienależytego wykonania zobowiązania,
wierzyciel może dochodzić wykonania, a ponadto sumy pieniężnej zastrzeżonej w umowie

-nie ma przeszkód w ustalaniu przez strony osobnej kary za niewykonanie i osobnej za
nienależyte wykonanie zobowiązania

-w braku odmiennych postanowień kara umowna ma zastąpić odszkodowanie. Będzie się
zatem należała wierzycielowi jedynie wówczas, gdy wg ogólnych przesłanek służy mu
roszczenie o naprawienie szkody wynikającej z niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania

-wierzyciel może jej dochodzić bez względu na wysokość poniesionej szkody (szkody nie
trzeba w ogóle wykazywać oraz nawet w razie wykazania, że szkoda wierzyciela jest niższa
niż zastrzeżona w pieniądzach, nie wpływa to na samą zasadność roszczenia wierzyciela)

-modyfikowanie wysokości kary pieniężnej jest dopuszczalne w dwóch przypadkach: gdy
zobowiązanie w znacznej części zostało wykonane i gdy kara jest rażąco wygórowana

-w razie zastrzeżenia kary umownej wierzyciel nie może w braku odmiennej umowy
dochodzić odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary. Stanowi górne
ograniczenie roszczeń wierzyciela.

Zwłłłłoka

oka

oka wierzyciela:

wierzyciela:

-wykonanie zobowiązania doznaje opóźnienia z przyczyn obciążających wierzyciela

-zwłoka następuje wówczas, gdy wierzyciel bez uzasadnionego powodu uchyla się od
przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, odmawia dokonania czynności, bez której
świadczenie nie może być spełnione lub gdy oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie
przyjmie

Skutki

Skutki zw

zwłłłłoki

oki

oki wierzyciela:

wierzyciela:

-dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego i w ten sposób zwolnić
się z zobowiązania

-może żądać od wierzyciela naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki

-istnienie zwłoki wierzyciela wyłącza możliwość kwalifikowania opóźnienia w spełnieniu
świadczenia przez dłużnika jako zwłoki dłużnika; nie wywołuje dla niego wielu
niekorzystnych następstw

ROZDZIA

ROZDZIAŁ

Ł XI

WYGA

WYGAŚ

ŚNI

NIĘ

ĘCIE

CIE

CIE ZOBOWI

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZA

ZAŃ

1. Wyga

Wyga

Wygaśśśśni

nięęęęcie

cie

cie zobowi

zobowi

zobowią

ąza

zań

ń::::

-zasadniczo: spełnienie świadczenia przez dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania

Wygasa wraz z zaspokojeniem wierzyciela:

-przy wykonaniu świadczenia przez dłużnika lub przez wypełnienie świadczenia
odszkodowawczego

-gdy ma miejsce świadczenie w miejsce wypełnienia (datio in solutum), potrącenie,
odnowienie, złożenie do depozytu sądowego lub na zachowanie

Wygasa bez zaspokojenia wierzyciela (poza przypadkami niemożliwości świadczenia):

-zwolnienie z długu przez wierzyciela

-rozwiązanie stosunku prawnego

-wygaśnięcie zobowiązania z powodu nadzwyczajnych wypadków

2. Ś

Świadczenie

wiadczenie

wiadczenie w

w miejsce

miejsce

miejsce wype

wype

wypełłłłnienia:

nienia:

-zachodzi wówczas, gdy dłużnik zamiast świadczenia, które powinien spełnić zgodnie z
treścią zobowiązania, ofiarowuje wierzycielowi inne świadczenie, a wierzyciel je przyjmuje.
Zobowiązanie wtedy wygasa, tak jakby wygasło przez zwykłe wykonanie

-gdy dłużnik świadczył rzecz mającą wady, stosuje się przepisy o rękojmi, jak przy umowie
sprzedaży lub zamiany

3. Potr

Potr

Potrą

ącenie:

cenie:

-tzw. kompensacja wierzytelności

-następuje wówczas, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i
wierzycielami, a jedna z nich, zamiast spełnić swoje świadczenie, umarza je przez zaliczenie
świadczenia drugiej strony na poczet swojej należności

-w naszym kc występuje potrącenie ustawowe-zachodzi poprzez złożenie oświadczenia woli
jednego z wierzycieli, skierowane do drugiego

Przes

Przesłłłłanki

anki

anki potr

potr

potrą

ącenia

cenia

cenia ustawowego:

ustawowego:

-muszą istnieć dwie wierzytelności, w których pewne osoby są jednocześnie względem siebie
wierzycielami i dłużnikami, wierzytelności pochodzą z reguły z różnych tytułów

-obie wierzytelności muszą istnieć między tymi samymi osobami, osoby trzecie są więc w
zasadzie wyłączone z kompensacji

-obie wierzytelności muszą być jednorodzajowe co do ich przedmiotu (można potrącić rzeczy
tej samej jakości oznaczone co do gatunku i pieniądze)

-obie wierzytelności muszą być wymagalne-termin spełnienia obu świadczeń musiał już
upłynąć

-obie wierzytelności muszą być zaskarżalne. Jednakże, gdy wierzytelność przedstawiona do
potrącenia jest zaskarżalna, a ta, z którą ma być potrącona niezaskarżalna, nie ma przeszkody
do skuteczności potrącenia

-wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeśli w chwili, w której potrącenie było
możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło

Nie

Nie mog

mog

mogą

ą by

byćććć w

w og

ogó

óle

le potr

potr

potrą

ącone:

cone:

-wierzytelności nie ulegające zajęciu
-wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania
-wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych
-wierzytelności, co do których tak stanowią przepisy szczególne

4. Odnowienie:

Odnowienie:

-odnowienie, czyli nowacja, jest umową stron, w której dłużnik zobowiązuje się świadczyć co
innego, niż był zobowiązany lub świadczyć wprawdzie to samo, lecz z innej podstawy
prawnej. Dawny dług wygasa, a powstaje nowy, przy czym uważa się, że wygaśnięcie
pierwotnego zobowiązania nastąpiło z zaspokojeniem wierzyciela.

-nie stanowią odnowienia, w razie wątpliwości, zmiany, które dotyczą jedynie czasu, miejsca,
sposobu spełnienia świadczenia lub zmiany w zabezpieczeniu świadczenia głównego albo
dodatkowego

-odnowienie nie ma mocy wstecznej, działa jedynie od chwili zobowiązania się dłużnika na
przyszłość

-wszelkie prawa dodatkowe związane z dawnym zobowiązaniem wygasają na skutek
odnowienia, nowe zobowiązanie nie jest bowiem tym samym co dawne. Dotyczy to
odpowiednio i zarzutów służących dłużnikowi przeciwko wierzycielowi.

-wyjątkiem od reguły jest możliwość utrzymania poręczenia, ewentualnie zabezpieczenia
rzeczowego (np. zastawu) dawnej należności i przejście ich na nową, ilekroć poręczyciel lub
osoba dająca zabezpieczenie wyraża na to zgodę.

5. Z

Złłłło

ożżżżenie

enie

enie do

do depozytu

depozytu

depozytu ssssą

ądowego:

dowego:

-złożenie, przy istnieniu pewnych przesłanek, może doprowadzić do zwolnienia się dłużnika z
zobowiązania, albowiem jest ono surogatem wykonania zobowiązania (zobowiązanie wygasa)

-możliwe w odniesieniu do niektórych świadczeń (tj. takich, których przedmiot nadaje się do
tego)

Przypadki, w których dłużnik jest upoważniony do złożenia przedmiotu świadczenia do
depozytu sądowego:

-zwłoka wierzyciela

-gdy wskutek okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, nie wie on, kto
jest wierzycielem albo nie zna miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela

-gdy wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych ani też nie ma
przedstawiciela (ustawowego) do przyjęcia świadczenia

-jeżeli powstał spór co do tego, kto jest wierzycielem

-gdy z powodu innych okoliczności dotyczących osoby wierzyciela świadczenie nie może być
spełnione

-o złożeniu przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego dłużnik powinien zawiadomić
niezwłocznie wierzyciela, chyba że zawiadomienie napotyka trudne do przezwyciężenia
przeszkody. Zawiadomienie powinno nastąpić na piśmie (ad probationem),a niezachowanie
obowiązku zawiadomienia wierzyciela naraża dłużnika na odpowiedzialność na wynikłą stąd
szkodę.

Skutki

Skutki zzzzłłłło

ożżżżenia

enia

enia do

do depozytu

depozytu

depozytu ssssą

ądowego:

dowego:

-w razie wytoczenia przez wierzyciela powództwa o wykonanie zobowiązania dłużnik może
go odesłać z żądaniem świadczenia do depozytu sądowego

-ustaje po stronie dłużnika obowiązek zachowania rzeczy

-ustaje obowiązek zapłaty odsetek umownych, a odsetek za opóźnienie-gdy złożenie do
depozytu miało miejsce z uwagi na zwłokę wierzyciela

-przy zobowiązaniach wzajemnych na wierzyciela przechodzą ciężary, jak i korzyści
związane z rzeczą oraz niebezpieczeństwo przypadkowej jej utraty, skoro dłużnika należy
traktować tak, jakby rzecz wydał.

-w/w skutki są definitywne, jeśli złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu było ważne i
jeśli dłużnik następnie przedmiotu z depozytu nie odebrał. Wolno mu to czynić dopóty,
dopóki wierzyciel nie zażądał wydania mu przedmiotu z depozytu sądowego. W razie
odebrania przez dłużnika świadczenia z depozytu złożenie uważa się za niebyłe.

-gdy wierzyciel odbierze przedmiot świadczenia z depozytu sądowego, dłużnik staje się
wolny od zobowiązania, tak jakby świadczenie wykonał, przy czym skutek ten następuje z
mocą wsteczną od chwili złożenia przedmiotu do depozytu

6. Zwolnienie

Zwolnienie

Zwolnienie zzzz d

dłłłługu

ugu

ugu iiii rozwi

rozwi

rozwią

ązanie

zanie

zanie stosunku

stosunku

stosunku prawnego:

prawnego:

Zwolnienie

Zwolnienie zzzz d

dłłłługu:

ugu:

-wierzyciel zrzeka się prawa, umarza zobowiązanie bez uzyskania świadczenia ze strony
dłużnika, wygasa jednak dopiero na skutek umowy między stronami, w której wierzyciel
zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje,
-jest to czynność prawnokształtująca, nie wymaga do swej ważności żadnej szczególnej
formy
-zwolnienie z długu ma charakter kauzalny
-zobowiązanie wygasa bez zaspokojenia wierzyciela

Rozwi

Rozwią

ązanie

zanie

zanie stosunku

stosunku

stosunku prawnego:

prawnego:

-dochodzi do tego na mocy wzajemnego porozumienia
-wygasa bez zaspokojenia wierzyciela
-należy od tego odróżnić wypowiedzenie umowy, które jest czynnością jednostronną, np. w
stosunku o charakterze ciągłym-najem, dzierżawa, użyczenie, spółka
-rozwiązanie stosunku prawnego może nastąpić na mocy decyzji sądu, a o skutkach prawnych
rozwiązania stosunku stanowi organ podejmujący decyzję

Inne

Inne przypadku

przypadku

przypadku wyga

wyga

wygaśśśśni

nięęęęcia

cia

cia zobowi

zobowi

zobowią

ąza

zań

ń::::

-wskutek zjednoczenia przymiotu wierzyciela i dłużnika w jednej osobie (konfuzja)
-wygaśnięcie zobowiązania zaciągniętego pod warunkiem rozwiązującym następuje z chwilą
ziszczenia się warunku

-upływ czasu, na jaki stosunek był powołany do życia
-wypowiedzenie dokonane przez dłużnika lub wierzyciela
-niekiedy samo osiągnięcie celu, dla jakiego umowa była zawarta
-wskutek śmierci wierzyciela/dłużnika

Do przyczyn wygaśnięcia nie zaliczamy przedawnienia-nie powoduje ustania stosunku
zobowiązaniowego, lecz jedynie ewentualną przemianę zobowiązania w zobowiązanie
niezupełne.

ROZDZIA

ROZDZIAŁ

Ł XII

XII

PRZEJ

PRZEJŚ

ŚCIE

CIE

CIE PRAW

PRAW

PRAW IIII OBOWI

OBOWI

OBOWIĄ

ĄZK

ZKÓ

ÓW

W WYNIKAJ

WYNIKAJ

WYNIKAJĄ

ĄCYCH

CYCH

CYCH Z

Z ZOBOWI

ZOBOWI

ZOBOWIĄ

ĄZA

ZAŃ

-KC dopuszcza zarówno przejście wierzytelności, jak i długu na inne osoby w czasie trwania
stosunku zobowiązaniowego.

-KC nie zna instytucji łącznego przejścia praw i obowiązków jednej ze stron w umowie
wzajemnej na inną osobę. Wskutek tego przejście takich praw i obowiązków jest
uwarunkowane spełnieniem się przesłanek wymaganych przez kodeks dla wywołania zmiany
zarówno w osobie wierzyciela, jak i dłużnika,

Zmiana

Zmiana wierzyciela:

wierzyciela:

-następuje w wyniku przelewu wierzytelności (cesji). Jest to umowa między wierzycielem a
osobą trzecią, na mocy której dotychczasowy wierzyciel przenosi swą wierzytelność na
kontrahenta. Przelew nie wymaga zgody ani obecności dłużnika.

-przelew ma charakter umowy rozporządzającej

-przelew jest czynnością kauzalną

-do ważności przelewu nie jest wymagana żadna szczególna forma

-jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, przelew tej wierzytelności powinien być
również pismem stwierdzony

-przedmiotem przelewu może być każda wierzytelność, byle nie sprzeciwiały się temu przepis
ustawy, umowa stron, właściwość zobowiązania

-umowa wierzyciela i dłużnika może wyłączać możliwość przelewu (pactum de non cedendo)

-umowa stron dotycząca niezbywalności przelewu jest skuteczna wobec osób trzecich, nawet
będących w dobrej wierze. Do skuteczności zakazu jest wymagane, by pismo zawierało
wzmiankę o zakazie, chyba że nabywca w chwili dokonania przelewu wiedział o zastrzeżeniu
niezbywalności

-po przelewie dłużnikowi służą na ogół przeciw nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty,
jakie miał przeciw zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie.

-dopóki zbywca wierzytelności nie zawiadomił dłużnika o dokonanym przelewie, dopóty
wszelkie czynności prawne zdziałane przez dłużnika ze zbywcą są skuteczne przeciwko
nabywcy wierzytelności, chyba że w chwili dokonania czynności dłużnik o przelewie
wiedział.

-dłużnik może dokonać skuteczne potrącenia wobec nabywcy, choćby jego wierzytelność
stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu zawiadomienia o przelewie. Nie dotyczy to
jednak przypadku, gdy wierzytelność przysługująca względem zbywcy stała się wymagalna
później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu.

Wst

Wstą

ąpienie

pienie

pienie osoby

osoby

osoby trzeciej

trzeciej

trzeciej w

w prawa

prawa

prawa zaspokojonego

zaspokojonego

zaspokojonego wierzyciela:

wierzyciela:

-spełnienie przez osobę trzecią świadczenia zamiast dłużnika prowadzi do zaspokojenia
wierzyciela, wskutek czego zobowiązanie wygasa. Ten, kto spełnił świadczenie, uzyskuje z
reguły roszczenie przeciwko dłużnikowi o zwrot wartości tego, co świadczył

-może być wstąpienie umowne lub z mocy ustawy

Wstąpienie osoby trzeciej w prawa wierzyciela z mocy ustawy (cessio legis):

-gdy następuje zapłata cudzego długu, za który osoba trzecia jest odpowiedzialna osobiście
lub pewnymi przedmiotami majątkowymi

-gdy następuje zapłata cudzego długu przez osobę, której służy prawo mające dalsze
pierwszeństwo zaspokojenia niż spłacona wierzytelność (np. zapłata przez osobę, której
wierzytelność jest wpisana w księdze wieczystej w dalszej kolejności niż wierzytelność
spłacona)

-gdy następuje zapłata cudzego długu za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa
wierzyciela

-gdy przewidują to przepisy szczególne

-osoba trzecia, która zaspokaja wierzyciela sumą mniejszą niż wynosi dług, wstępuje w
miejsce wierzyciela tylko do wysokości wartości dokonanej spłaty

-jeśli osoba trzecia spełnia świadczenie tylko w części, wstępuje w miejsce wierzyciela tylko
co do tej części, a wierzyciel może wykonywać swe prawa co do pozostałej reszty i to z
pierwszeństwem przed osobą trzecią

Zmiana

Zmiana d

dłłłłu

użżżżnika:

nika:

*przejęcie długu:

-jest to umowa, na mocy której osoba trzecia wstępuje w miejsce dotychczasowego dłużnika,
a dłużnik zostaje z długu zwolniony

Możżżżeeee nast

nast

nastą

ąpi

pićććć w

w dwojaki

dwojaki

dwojaki spos

spos

sposó

ób:

-w drodze umowy pomiędzy wierzycielem a osobą trzecią, przy wyrażeniu zgody na zmianę
przez dłużnika

-w drodze umowy pomiędzy dotychczasowym dłużnikiem i osobą trzecią, przy wyrażeniu
zgody na zmianę przez wierzyciela

-każda ze stron, które zawarły umowę o przejęcie długu, może wyznaczyć osobie, której
zgoda jest potrzebna do skuteczności przejęcia, odpowiedni termin do wyrażenia zgody.
Oświadczenie wyrażające zgodę może być złożone wobec którejkolwiek z partnerów umowy.
Bezskuteczny upływ wyznaczonego terminu jest jednoznaczny z odmówieniem zgody.

-w razie odmowy zgody osoby uprawnionej do jej wyrażenia przejęcie długu nie dochodzi do
skutku, jednak gdy umowa była zawarta między wierzycielem a osobą trzecią, zaś dłużnik
odmówił zgody, umowa jest uważana za niezawartą. Gdy umowa była zawarta między
dłużnikiem a osobą trzecią, a zgody na przejęcie długu odmówił wierzyciel, wówczas osoba,
która wg umowy miała przejąć dług, jest odpowiedzialna wobec dłużnika za to, że wierzyciel
nie będzie od dłużnika żądał spełnienia świadczenia.

-do oświadczeń osób biorących udział w przejęciu długu ustawa wymaga w zasadzie pod
rygorem nieważności zachowania formy pisemnej. Forma ta jest zastrzeżona zarówno dla
samego zawarcia umowy, jak i dla oświadczenia wyrażającego zgodę na zmianę dłużnika.

-oderwany charakter przejęcia długu

Skutki

Skutki przej

przej

przejęęęęcia

cia

cia d

dłłłługu:

ugu:

-dług bez zmiany jego istoty przechodzi na przejemcę, a dotychczasowy dłużnik zostaje
wyłączony ze stosunku zobowiązaniowego

-pozostają w mocy wszelkie prawa uboczne, które służyły wierzycielowi wobec
dotychczasowego dłużnika, nie dotyczy to jednak zabezpieczenia wierzytelności, które
zostały ustanowione przez osoby trzecie (np. poręczenia, zastawu, hipoteki). Dla utrzymania
w mocy wspomnianych zabezpieczeń po dokonaniu przejęcia długu konieczna jest zgoda
osób zainteresowanych.

-możność podniesienia przez nowego dłużnika tych samych zarzutów przeciwko
wierzycielowi, które służyły dotychczasowemu dłużnikowi.

-nowy dłużnik może przeciwstawić wierzycielowi zarzuty, jakie wynikają z zawarcia z nim
umowy o przejęcie długu, jak też zarzuty, które służą mu osobiście przeciwko wierzycielowi.

*przystąpienie do długu:

-zmiana podmiotu w stosunku zobowiązaniowym po stronie dłużnika, gdzie do jego
zobowiązania przystąpi osoba trzecia w charakterze dłużnika solidarnego. Nowy dłużnik nie
odpowiada za dług cudzy, jak np. poręczyciel, lecz za dług własny, a jego odpowiedzialność
jest samoistna

Przyst

Przystą

ąpienie

pienie

pienie do

do d

dłłłługu

ugu

ugu na

na mocy

mocy

mocy umowy

umowy

umowy mo

możżżżeeee doj

doj

dojść

ść

ść do

do skutku:

skutku:

-przez zawarcie umowy wierzyciela z nowym dłużnikiem i wyrażenie na to zgody przez
dotychczasowego dłużnika

-przez umowę dotychczasowego dłużnika z nowym dłużnikiem oraz wyrażenie na to zgody
przez wierzyciela

-jest to czynność prawna oderwana

-przystąpienie do długu na mocy ustawy może powstać w razie nabycia przedsiębiorstwa lub
gospodarstwa rolnego bez przejęcia lub zaspokojenia długów, jakie były z ich prowadzeniem
związane. Nabywca jest wówczas odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za te długi, z
ograniczeniem odpowiedzialności do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa
według stanu z chwili nabycia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela.
Odpowiedzialność ta nie powstaje, gdy nabywca w chwili nabycia nie wiedział o
zobowiązaniach nabywcy mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialności tej nie
można wyłączyć ani ograniczyć bez zgody wierzyciela.

RODZIA

RODZIAŁ

Ł XII

XII

OCHRONA

OCHRONA WIERZYCIELI

WIERZYCIELI

WIERZYCIELI W

W RAZIE

RAZIE

RAZIE NIEWYP

NIEWYP

NIEWYPŁ

ŁACALNO

ACALNO

ACALNOŚ

ŚCI

CI D

DŁ

ŁU

UŻ

ŻNIKA

NIKA

-celem jest ochrona wierzyciela przed skutkami nieuczciwych działań dłużnika, gdy są
dokonane w porozumieniu z osobą trzecią i na jej korzyść

-tzw. roszczenie paulińskie (art. 527 kc)

-uprawnionym do zaskarżenia czynności dłużnika jest wierzyciel, którego wierzytelność
istnieje w chwili żądania ochrony. Wierzytelność nie musi być wymagalna

-przedmiotem zaskarżenia powinna być czynność prawna podjęta przez dłużnika i
powodująca umniejszenie jego majątku. Umniejszenie to może polegać na tym, że jakieś
prawo majątkowe wyjdzie z majątku dłużnika bądź na tym, że do niego nie wejdzie.

-wskutek czynności prawnej dłużnika jego majątek nie wystarcza na pokrycie wierzytelności.

-świadomość pokrzywdzenia wierzyciela przez dłużnika musi wreszcie istnieć także po
stronie osoby, która przyjmuje korzyść od dłużnika lub chociaż że mogła się o tym
dowiedzieć przy zachowaniu należytej staranności

Spos

Sposó

ób

b wykonania

wykonania

wykonania prawa

prawa

prawa zaskar

zaskar

zaskarżżżżenia

enia

enia czynno

czynno

czynnośśśści

ci d

dłłłłu

użżżżnika:

nika:

-na drodze powództwa skierowanego przeciwko temu, kto uzyskał korzyść

-zarzutu przeciwko temu, kto uzyskał korzyść, a domaga się respektowania jego uprawnień
przez wierzyciela

-zaskarżenie czynności prawnej dłużnika zdziałanej z pokrzywdzeniem wierzycieli powoduje
uznanie czynności i jej ewentualnych dalszych następstw za bezskuteczne w stosunku do
skarżącego (bezskuteczność względna). Czynność jest ważna i skuteczna, ale nie w stosunku
do wierzyciela.

-osoba trzecia, która osiąga korzyść z majątku dłużnika, może się zwolnić od
zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela, jeśli go zaspokoi albo wskaże mienie dłużnika
wystarczające do zaspokojenia poszukiwanej należności.

-roszczenie o zaskarżenie czynności dłużnika jest ograniczone terminem zawitym 5-letnim.
Biegnie od daty wykonania czynności przez dłużnika.

Document Outline

Kodekscywilnyczęścioworozstrzygnąłtenproblem
Art.363.§2.Jeżelinaprawienieszkodymanastąpi

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
skrypty zobowi zania cz og lna skrypt
Prawo cywilne cz. og lna, Prawo cywilne
cywilne cz. og lna, prawo cywilne z umowami w administracji, Prawo Cywilne z umowami w administracj
Prawo cywilne Zobowi zania cz 1
Cz+äÔäó¦¦ÔÇ¦+äÔÇí og¦ é lna prawa cywilnego
instrukcja ppo og lna
Konspekt Systematyka i Mikrobiologia ogÃ lna
cywil ogolna 1 wyklad do wywalenie 2 wyklad od str 5, prawo cywilne - czŕÂŠ ogˇlna (5) - 18.12.2010
og+ lna uzupe+éniona
budownictwo, OG LNA CHARAK DREWNA I KONS, Ogólna charak drewna i konstr drew Drewno jest podstaw mat
cywil ogolna 1 wyklad do wywalenie 2 wyklad od str 5, prawo cywilne - czŕÂŠ ogˇlna (3) - 6.11.2010
cywil ogolna 1 wyklad do wywalenie 2 wyklad od str 5, prawo cywilne - czŕÂŠ ogˇlna (2) - 16.10.2010
Preparaty lekarski og lna
Og lna metodologia nauk [II sem], Pomoce i skrypty, Metodologia
UMOWY CAŁE, PRAWO UŁ, III rok, Zobowiązania - Cywilne cz II

więcej podobnych podstron

ZOBOWI ZANIA CZ, , OG LNA

Document Outline