MAKROLIDY

• antybiotyki bakteriostatyczne;

• wiążą się z podjednostką 50s rybosomów bakteryjnych;

• oporność – metylacja miejsca wiązania na rybosomach (Gram (+)),

zmniejszenie przepuszczalności i hydroliza (Gram (-));

• erytromycyna – wrażliwa na kwas solny – musi być podawana w

postaci estrów; nowsze makrolidy wykazują lepszą dostępność po

podaniu doustnym;

• dobra penetracja do: tkanki płucnej, ucha wewnętrznego,

otrzewnej, migdałków, gruczołu krokowego;

• wermektyna – właściwości przeciwtasiemcowe;

• erytromycyna – właściwości przeciwpełzakowe;

• większość wydala się z żółcią;

• nie penetrują do OUN;

• podział:

o stare makrolidy: erytromycyna, spiramycyna, oleandomycyna –

hamują cytochrom P450 w wątrobie, przez co nasilają działanie

wielu leków;

o nowe makrolidy: azitromycyna, klarytromycyna, roksytromycyna

– działają dłużej, pokarm nie wpływa na ich wchłanianie

(klarytromycyna), nie hamują cytochromu P450;

• efekt poantybiotykowy (azytromycyna).

Mechanizm działania: hamowanie syntezy białek bakteryjnych.

Spektrum:

• bakterie Gram (+) – podobnie do penicylin naturalnych;

• bakterie Gram (-):

Legionella, Moraxella, Bordetella, H. influenzae,

Campylobacter

; nieskuteczne wobec

Enterobacteriaceae

;

• beztlenowce – duża zmienność;

• działają na

Chlamydia, Mycoplasma.

1

Wskazania:

• zakażenia

Chlamydia, Mycoplasma

,

• infekcje

B. pertussis

;

• błonica;

• jako leki alternatywne dla penicylin w infekcjach bakteriami

Gram (+);

• zakażenia

Legionella pneumophila

(choroba legionistów);

• eradykacja

H. pylori

.

Działanie niepożądane:

• stosunkowo nieliczne;

• zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego;

• hepatotoksyczność;

• rzadko reakcje nadwrażliwości;

Interakcje:

• nie łączyć z beta-laktamami i chloramfenikolem;

• nasilają działanie aminofiliny, karbamazepiny, cyklosporyny,

doustnych leków przeciwzakrzepowych (i innych leków

metabolizowanych przez cytochrom P450);

• szczególnie niebezpieczne interakcje z lekami wydłużającymi

odstęp PQ (astemizol, terfenadyna)

Dawkowanie:

• erytromycyna – co 6-8 h;

• nowsze makrolidy co 12-24 h.

2

LINKOZAMIDY

• klindamycyna i linkomycyna;

• antybiotyki bakteriostatyczne;

• wiążą się do podjednostki 50s rybosomów bakteryjnych;

• dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego;

• dobrze przenikają do kości i stawów, słabo do OUN;

• wydalają się z żółcią i kałem, w niewielkim stopniu z moczem;

• oporność: metylacja miejsc wiązania linkozamidów.

Mechanizm działania: hamowanie syntezy białek bakteryjnych.

Spektrum:

• bakterie Gram (+) – z wyjątkiem

Enterococcus

;

• beztlenowce (zwłaszcza

B. fragilis

);

• mogą działać na niektóre pierwotniaki (

Plasmodium

),

Mycoplasma,

Chlamydia

;

• nie działają na bakterie Gram (-).

Wskazania:

• zakażenia wewnątrz jamy brzusznej i miednicy małej,

• zakażenia układu oddechowego spowodowane

B. fragilis

;

• leki alternatywne dla beta-laktamów w zakażeniach bakteriami

Gram (+);

Działanie niepożądane:

• zaburzenia dyspeptyczne;

• zaburzenia flory bakteryjnej – rzekomobłoniaste zapalenie jelit

(

Clostridium difficile

) – do 10% pacjentów;

• skórne reakcje alergiczne, rumień wielopostaciowy;

• trombocytopenia, granulocytopenia;

• hamują przekaźnictwo nerwowe, potęgują działanie środków o

działaniu kuraropodobnym.

Dawkowanie:

• klindamycyna – niezależnie od drogi podania co 6 h;

• linkomycyna – p.o. co 6-8 h, pozajelitowo co 12 h.

3

AMINOGLIKOZYDY

• antybiotyki bakteriobójcze;

• wiążą się nieodwracalnie z podjednostką 30s rybosomów bakterii;

• stosunkowo wąski zakres działania;

• źle wchłaniają się z przewodu pokarmowego;

• dobrze wchłaniają się po podaniu domięśniowym;

• słabo penetrują do OUN;

• wydalają się przez nerki;

• podział:

o aminoglikozydy I generacji: streptomycyna, kanamycyna,

neomycyna;

o aminoglikozydy II generacji: gentamycyna, tobramycyna,

amikacyna, netilmycyna, sisomycyna.

• efekt poantybiotykowy – możliwość stosowania raz na dobę –

ograniczanie występowania działań niepożądanych;

• oporność powstaje powoli; najczęściej – zaburzenie transportu do

komórek bakterii lub modyfikacja aminoglikozydów przez enzymy

bakteryjne.

Mechanizm działania: hamowanie biosyntezy białka oraz uszkadzanie

struktury błony cytoplazmatycznej.

Spektrum:

• duża aktywność w stosunku do

Enterobacteriaceae, Pseudomonas,

Neisseria, Haemophilus

;

• niektóre działają na

M. tuberculosis

(streptomycyna, kanamycyna);

• działają na gronkowce, nie działają na paciorkowce;

• nie działają na beztlenowce.

4

Wskazania:

• tylko w leczeniu poważnych zakażeń, gdy nie ma leków

alternatywnych;

• ostre zapalenie płuc (

Klebsiella

);

• zapalenie wsierdzia spowodowane bakteriami Gram (-);

• pacjenci z defektami immunologicznymi;

• bakteriemia Gram (-);

• przed zabiegami chirurgicznymi na jelitach (neomycyna);

• gruźlica;

• zakażenia wewnątrzszpitalne;

• śpiączka wątrobowa (neomycyna) – obniża poziom cholesterolu,

zmniejsza ilość toksycznych produktów metabolizmu bakterii.

Przeciwwskazania:

• nadwrażliwość na aminoglikozydy,

• ostra niewydolność nerek,

• ostra niewydolność wątroby,

• upośledzenie słuchu,

• ciąża,

• zapalenie ,niedrożność jelit, zespół złego wchłaniania.

Działanie niepożądane:

• reakcje alergiczne;

• nefrotoksyczność – uszkodzenie cewki proksymalnej związane z

dużą kumulacją leku;

• ototoksyczność (nawet do 25% pacjentów)

o objawy pojawiają się po 2-3 tygodniach od rozpoczęcia terapii,
o związana z kumulacją leku w uchu wewnętrznym,
o dochodzi do uszkodzenia narządu Cortiego;
o uszkodzenie komórek

crista ampullaris

powoduje objawy

„przedsionkowe”: ból głowy, zawroty głowy, niezborność,

o uszkodzenie narządu słuchu może być nieodwracalne – należy

unikać częstego stosowania aminoglikozydów.

• blokada płytki nerwowo-mięśniowej – może prowadzić do

bezdechu (przy szybkim podawaniu i.v.)

5

Interakcje:

• synergizm z beta-laktamami

• nie wolno kojarzyć z lekami potencjalnie toksycznymi dla nerek

i narządu słuchu: furosemidem, kwasem etakrynowym;

• nie kojarzyć z lekami blokującymi płytkę nerwowo-mięśniową.

Dawkowanie:

• najlepiej raz na dobę;

• przede wszystkim podaje się domięśniowo;

• można podawać doustnie w wyjątkowych przypadkach

(neomycyna);

• szerokie zastosowanie w leczeniu miejscowym.

Uwagi:

• streptomycyna

o lek drugiego rzutu w gruźlicy; tylko w połączeniu z innymi

lekami,

• gentamycyna

o synergizm z beta-laktamami – zwłaszcza u pacjentów z

defektami immunologicznymi,

o główne wskazanie: ciężkie zakażenia bakteriami Gram (-),
o nie powinna być stosowana w monoterapii – szybkie narastanie

oporności,

o słabo przenika do tkanki płucnej,

• amikacyna

o duża oporność na enzymy rozkładające aminoglikozydy,
o stosowana w zakażeniach wewnątrzszpitalnych.

• tobramycyna

o działanie podobne do gentamycyny,

• kanamycyna i neomycyna

o zastosowanie – zakażenia przewodu pokarmowego bakteriami

Gram (-), przed zabiegami operacyjnymi w obrębie jamy

brzusznej, w śpiączce wątrobowej,

o szerokie zastosowanie w leczeniu miejscowym.

• spektinomycyna

o zastosowanie – leczenie rzeżączki opornej na beta-laktamy.

6

TETRACYKLINY

• antybiotyki o szerokim spektrum;

• antybiotyki bakteriostatyczne;

• oporność:

o wytworzenie pompy eliminującej tetracykliny z komórki

(Gram (-) i Gram (+)),

o zmiany w białkach rybosomalnych uniemożliwiające wiązanie

leku (Gram (+).

• zmniejszenie wchłaniania:

o obecność pokarmu,
o jony Ca

2+

, Mg

2+

, Fe

2+,3+

, Al

3+

,

o leki alkalizujące, mleko.

• wydalane głównie przez nerki, w niewielkim stopniu z żółcią;

Mechanizm działania: hamowanie biosyntezy białka i procesów

fosforylacji w komórkach bakteryjnych.

Spektrum: bardzo szerokie

• Gram (+)

• Gram (-)

• riketsje

•

Mycoplasma

•

Spirochetae

•

E. histolityca

•

Actinomycetae

•

Chlamydia

Podział:

1. pochodzenie:

• tetracykliny naturalne (chlorotetracyklina, oksytetracyklina,

tetracyklina)

o otrzymywane z pleśni

Streptomyces,

o wchłaniają się w 50% z przewodu pokarmowego,
o okres półtrwania ok. 8 h,

7

• tetracykliny modyfikowane (rolitetracyklina, doksycyklina,

minocyklina, metacyklina)

o eliminacja gr. hydroksylowych i wprowadzenie odpowiedniego

rodnika,

o lepiej przenikają przez bariery biologiczne,
o mają mniejszą tendencję do tworzenia chelatów,
o pokarm (w tym mleko) nie wpływa na wchłanianie.

2. czas działania:

• krótkodziałające (8-9,5 h): chlorotetracyklina, oksytetracyklina;

• średnio-długo działające (10-13 h): metacyklina,

desmetylochlorotetracyklina;

• długo działające (16-19 h): doksycyklina, minocyklina.

Wskazania:

• leki pierwszego wyboru:

o zakażenia riketsjami (gorączka Gór Skalistych, gorączka Q,

dury),

o zakażenia

M. pneumonice,

o zakażenia

Chlamydia,

o zakażenia

Y. pestis, V. cholerae, Borrelia.

• leki alternatywne:

o zakażenia bakteriami Gram (-) i beztlenowcami,
o kiła i rzeżączka.

• trądzik

o wydzielane do łoju
o działają na

P. acnes i P. granulosum

o hamują aktywność lipazy bakteryjnej
o podawanie ogólne jest skuteczniejsze niż miejscowe

• reumatoidalne zapalenie stawów (minocyklina)

o hamowanie kolagenozy w błonie maziowej
o hamowanie syntezy białek w szybko dzielących się komórkach
o zakłócanie proliferacji układu białokrwinkowego
o działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne

• tetracykliny nie powinny być stosowane w zakażeniach bakteriami

Gram (+)

8

Działanie niepożądane:

• objawy dyspeptyczne

• reakcje skórne – uczuleniowe oraz fotosensytyzacja (opalanie jest

przeciwwskazane)

• hepatotoksyczność (pacjenci z niewydolnością nerek i kobiety w

ciąży),

• nefrotoksyczność

• kości i zęby – zmiany koloru zębów (od drugiej połowy ciąży

do 8 r.ż.), zwolnienie wzrostu kości

• zaburzenia słuchu

• nadkażenia

• zaburzenia flory bakteryjnej

• zaburzenia krzepliwości krwi (hipoprotrombinemia –

hipowitaminoza K)

Interakcje:

• antagonizm z: penicylinami i cefalosporynami.

Dawkowanie:

• ogólnie:

o tetracykliny naturalne – i.m. lub p.o. co 6h, i.v. co 12 h,
o tetracykliny modyfikowane – co 12-24 h.

• miejscowo – 1% lub 3% maści (też w połączeniu ze sterydami).

Uwagi:

• przy podawaniu tetracyklin naturalnych dłużej niż 7 dni należy

podawać zespół witamin B i Lakcid.

9

CHLORAMFENIKOL

• antybiotyk naturalny; od 1950 otrzymywany wyłącznie

syntetycznie;

• bakteriostatyczny, o szerokim spektrum;

• wiąże się z podjednostką 50s rybosomów,

• oporność – modyfikacja (acetylotransferaza), zmniejszenie

przenikalności do komórki bakteryjnej, zmiany białek

rybosomalnych,

• dobrze penetruje do OUN,

• wydalany przez nerki i z żółcią.

Mechanizm działania: hamowanie biosyntezy białka i lipidów.

Spektrum:

• Gram (+),

• Gram (-) i beztlenowce,

•

Actinomyces,

• riketsje,

•

Mycoplasma,

• nie działa na:

Pseudomonas, Serratia i Acinetobacter.

Wskazania: rzadkie – wyjątkowo toksyczny dla szpiku

• dur brzuszny i paradury

• zapalenie opon mózgowych - H. influenzae

• zakażenia ukł. oddechowego - Klebsiella pneumoniae

• choroby skóry – głównie miejscowo

• zakażenia przedniego odcinka oka

Przeciwwskazania:

• choroby wątroby

• ciąża

• uszkodzenie układu krwiotwórczego

• noworodki

10

Działanie niepożądane:

• reakcje alergiczne,

• działanie na układ krwiotwórczy:

o niedokrwistość aplastyczna (działanie niezależne od dawki),
o niedokrwistość, leukopenia (działanie zależne od dawki),
o rzadziej: pancytopenia, granulocytopenia, trombocytopenia.

• zespół szarego dziecka

o niska aktywność glukuronylotransferazy u noworodków,
o zaburzenia jelitowe, senność, niedociśnienie,
o początek 2-9 dni po rozpoczęciu leczenia,
o śmiertelność – 40% noworodków, u których pojawiły się objawy.

• zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego.

Interakcje:

• antagonizm z penicylinami i cefalosporynami oraz z makrolidami,

• potęguje działanie pochodnych sulfonylomocznika,

• zwiększa stężenie dihydroksykumaryny,

• potęguje działanie niekorzystne na układ krwiotwórczy

fenylbutazonu, indometacyny, ko-trimoksazolu,

• wywołuje reakcję disulfiramową.

Dawkowanie:

• doustnie co 6 h,

• i.m., i.v. co 6-12 h,

• zewnętrznie w kroplach (0,25-0,5%) i maściach 1-2%.

Uwagi:

• wskazania powinny być ściśle zdefiniowane,

• unikać powtórzeń,

• czas leczenia – jak najkrótszy,

• częste, co 3-5 dni, monitorowanie morfologii.

11

ANTYBIOTYKI GLIKOPEPTYDOWE

• wankomycyna, teikoplanina;

• antybiotyki bakteriobójcze – hamują syntezę ściany komórki

bakteryjnej;

• oporność występuje rzadko;

• zakres działania: bakterie Gram (+): gronkowce, paciorkowce,

enterokoki,

C. jeikeium

,

C. difficile

(leki z wyboru);

• stosowane pozajelitowo lub miejscowo (w jelitach) – źle wchłaniają

się z przewodu pokarmowego; co 6-12 h;

• nie penetrują do OUN;

• wydalane przez nerki;

• działania niepożądane:

o podrażnienie w miejscu podania,
o nudności, wymioty,
o skórne odczyny alergiczne,
o zespół „czerwonego karku” – uwalnianie histaminy;
o ototoksyczność;
o nefrotoksyczność.

• zastosowanie: ciężkie zakażenia gronkowcowe i paciorkowcowe,

rzekomobłoniaste zapalenie jelit;

• przeciwwskazania: uszkodzenie nerek lub słuchu, ciąża, ostrożnie u

osób starszych;

• teikoplanina

o słabiej działa nefrotoksycznie,
o ma mniejsze działanie drażniące miejscowo – można podawać

domięśniowo,

o silniej działa na

C. difficile.

12

INNE ANTYBIOTYKI PRZECIWBAKTERYJNE

1. KWAS FUSYDOWY

• antybiotyk o budowie steroidowej;

• działa bakteriostatycznie na bakterie Gram (+) – szczególnie na

gronkowce oporne na penicyliny;

• mechanizm działania – hamowanie biosyntezy białka;

• dobrze przenika do tkanek (w tym do kości), nie przenika do OUN;

• wydala się z żółcią;

• szybko powstaje oporność;

• stosowany tylko w zakażeniach gronkowcowych opornych na

penicyliny;

• działania niepożądane związane z przewodem pokarmowym.

2. POLIMYKSYNY

• grupa antybiotyków polipeptydowych;

• działają bakteriobójczo – uszkadzają błonę cytoplazmatyczną bakterii

(związki powierzchniowo czynne);

• bardzo toksyczne – bardzo rzadko stosowane;

• spektrum – bakterie Gram (-);

• nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego; po podaniu doustnym

działają miejscowo w jelitach;

• wydalane są przez nerki (przy podaniu pozajelitowym);

• zastosowanie: zakażenia przewodu pokarmowego oporne na inne

antybiotyki; pozajelitowo w ciężkich zakażeniach układu moczowego (

P.

aeruginosa

);

• działania niepożądane: nefrotoksyczność, neurotoksycznośc, nudności,

wymioty, biegunka.

Polimyksyna B

• wiąże i inaktywuje LPS;

• stosowana pozajelitowo.

Polimyksyna E (kolistyna)

• zakażenia przewodu pokarmowego bakteriami Gram (-) – p.o.;

• rzadko pozajelitowo

Bacytracyna

• bakteriobójczy polipeptyd, głównie w stosunku do bakterii Gram (+);

• hamuje syntezę ściany bakterii;

• stosowana głównie miejscowo na skórę i błony śluzowe (gronkowce,

paciorkowce), rzadko w zapaleniach jelit (gronkowce,

C. difficile

).

13

3. MUPIROCYNA

• antybiotyk o działaniu miejscowym;

• hamuje syntezę białka w komórce bakteryjnej;

• działa na gronkowce, paciorkowce, niektóre beztlenowce i bakterie

Gram (-); nie działa na

P. aeruginosa

i

B. fragilis

;

• nie działa na florę fizjologiczną skóry;

• zastosowanie: czyraczność, zakażony wyprysk, liszajec, oparzenia;

• lek z wyboru w leczeniu nosicielstwa

S. aureus

u personelu

medycznego;

• dobrze tolerowana (rzadko: ból, swędzenie, zaczerwienienie, suchość).

4. FUSAFUNGINA

• antybiotyk o działaniu miejscowym;

• zastosowanie: zakażenia bakteryjne i drożdżakowe górnych i dolnych

dróg oddechowych;

• szeroki zakres działania: Gram (+), Gram (-),

C. albicans

;

• dodatkowe działanie przeciwzapalne;

• dobrze tolerowana (rzadko odczyny alergiczne, podrażnienie śluzówki,

nudności).

14