„Pięć nie znanych listów Witkacego”

„Pięć nie znanych listów Witkacego

1

”

Wielmożny Pan Doktór
p.por. Emil Breiter

2

Krakowskie przedmieście 35
(przekreślone)
5 piętro w podwórzu
Wierzbowa N° 9
W a r s z a w a

(W lewym dolnym rogu koperty adres nadawczy: Witkiewicz „Wawel” Zakopane)

1.

Kochany Emilu:

To że nigdy do mnie nie piszesz jest świństwo: mniejsza o to. Jesteś w Komitecie
„Skamandra” i zwracam się do Ciebie oficyalnie. Posłane przezemnie artykuły i II część teorii
Teatru są na t l e zamięszania panującego w sferze teoryi sztuki r e w e l a c y a m i . Jestem b.
skromny ale bez żadnej megalomaniji z zastrzeżeniem w z g l ę d n o ś c i wartości tych rzeczy
mogę to stwierdzić. Malarskich pism nie ma a gdy są nie są czytane i pisze się w nich bzdury.
Literaci muszą dać kącik (drobny druk chociaż) malarzom umiejącym przytem myśleć dla
wypowiedzenia się na ten temat, bo Sztuka jest jedna i często teorya w jednej sferze
wspomaga drugą sferę. Chciałbym wiedzieć czy rzeczy te będą drukowane czy nie. Od
Lechonia wydrzeć list jest nie sposób. Jeśli nie postaraj się je gdzieś umieścić. Jeśli tak nie
śpieszy się tak strasznie i chciałbym bardzo należeć wyłącznie do „Skamandra” i w mojej
samotności, która na starość zaczyna być trochę męcząca mieć swój kąt i swoją kompanię.
Chciałbym abyście ocenili należycie moje pismo bo śmieszne jest za samego siebie
adwokatować. Polemika jest konieczna i nie zawiera nic osobistego, jak to widzisz w
polemice z Chwistkiem, którego mimo jego podłości wyjątkowej traktuję po dżentelmeńsku.
Russel pisze o Bergsonie ja m u s z ę pisać o Chwistku, bo nie mam nikogo godniejszego. Co
do teorii twojej „uklasycznienia” jestem zupełnie dość klasyczny t.j. istotnie głęboko
poważny w moich myślach ez fałszywej nadętości i k o m p r o m i s o w o ś c i . Twój zarzut o
tem co Mumia powiedziała Plasfodorowi

3

jest nieistotny. Chodzi o kwesye f o r m a l n e o

których nikt nic nie wie.

Pozatem chcę się umogolić

4

t.j. zarabiać więcej bo b. ciężkie są stosunki pieniężne.

Proszę Cię o wejrzenie w te kwestye.

1

A. Galis, oprac. przypisów A. Galis, A. Micińska-Dubowska, „Literatura” 1973, z. 29.

2

Emil Breiter (ur. 1886 w Krakowie, zginął z rąk hitlerowców w czerwcu 1943 r. w Gołąbkach pod Warszawą),

prawnik, krytyk literacki, tłumacz.
Ukończył wydział prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim, następnie studiował na Sorbonie w Paryżu. W r. 1918
powołany do wojska, został zastępcą Juliusza Kadena-Bandrowskiego w wydziale prasowym Naczelnego
Dowództwa. Zdemobilizowany zajął się praktyką adwokacją w Warszawie, związany był jednocześnie ze
„Skamandrem”, a następnie z „Wiadomościami Literakimi” jako krytyk i recenzent. Był także
współpracownikiem działu literackiego „Gazety Polskiej” i „Świata”. W okresie międzywojennym radca prawny
Związku Zawodowego Literatów Polskich.
Opublikował studia o Wyspiańskim, Micińskim i Brzozowskim. Przełożył „Złudzenia postępu” George’a Sorela.

3

Mumia Chińska i Plasfodor Mimęcki – dwie postaci ze sztuki Witkacego „Pragmatyści” (1919).

4

Neologizm Witkacego, ozn. stać się mogołem, czyli kimś ważnym, wpływowym.

1

„Pięć nie znanych listów Witkacego”

Aktualne są one teraz.
Za rok stracimy na tem wszystkiem.
Pracuję obecnie tylko nad czystą filozofią i robię coś co może będzie miało wartość.

Ściskam Cię

Witkacy

Żonie Twojej ukłony przesyłam. Adresuj: Krupnicza 13 u Żeleńskich.

(Dopisek na marginesie strony:) Przestań mieć dla mnie s ł a b o ś ć wyrozumiałą, a oceń mnie
obiektywnie. b. Cię proszę.

2.

27 X 1919

Kochany Emilu:

Mógłbyś od czasu do czasu napisać aby pępowina między nami się nie przerywała. Ja na
pewno pojadę na 2 miesiące do Krakowa aby skończyć z Tryprem, który mi zmienia zanadto
światopogląd. Jedyna osoba którą uznaję jest p. Z. Fajans

5

. Maluję rzeczy perwersyjne,

napisałem artykuł o demonizmie zakopiańskim, który Ci przyszlę. Pisałem 3 (!) listy do
Lechonia (lat 19) a on nie raczy mi odpowiedzieć, schorowanemu i zasłużonemu starcowi

6

.

Proszę Cię bardzo odpowiedz mi na parę pytań, jako człowiek krakowski, bo w Warszawie
ludzie słyną z nieakuratności co bebechy mi przewraca.

1) Czy Lechoń otrzymał 5 k. i kartkę której brakowało.
2) Czy będziecie drukować moje rzeczy: teoryę i dramat (tracę na tem bo mógłbym

gdzieindziej postarać się umieścić.)

3) Czy możesz poprosić Pronaszkę aby mi odpis Korbowy

7

przysłał (ma drugi odpis).

4) Nie odsyłajcie w razie odmowy pocztą tylko przez okazyę.

Bardzo Cię przepraszam ale jestem już zdenerwowany milczeniem Lechonia. Stan moich
nerwów nie tęgi i melancholia mnie dręczy. Walczę z różnemi widmami. Gdybym mógł 5
minut mówić z Zofią Fajans czułbym się zupełnie inaczej. Jest to najpiękniejsza i
najbardziej istotna osoba na świecie. Oczywiście tylko przez krew semicką. Czy tam
chodzisz i co sądzisz? Albo teraz zginę albo się zacznie coś naprawdę piekielnego. Moje
życie jest na ostrzu.
Napisz zaraz Proszę Cię i przebacz pipczenie

8

. Kłaniaj się Dzini. Jaki jej adres.

Ściskam Cię serdecznie
Twój SIW

P.S. Czy napiszesz o mojej książce? Czy nikt na nią uwagi nie zwróci?
Krytyki w Pro Arte p. W – h potworne

9

. Tan więc beznadziejny.

5

Zofia Fajans – z rodziny zajmującej wybitne miejsce w warszawskich kołach finansowych.

6

Witkacy miał wówczas lat trzydzieści pięć.

7

Chodzi tu o dramat Witkacego „Maciej Korbowa i Bellatrix”, tragedia w 5 aktach z prologiem (1918).

8

Tzn. nudzenie.

2

„Pięć nie znanych listów Witkacego”

3.

4 XI 1919

Kochany Emilu:

(Nie palę ztąd ta forma) Piszę raz jeszcze, bo zapomniałem o dwóch rzeczach:

1) Polecić Ci Twej Tobie Ciebie Opiece pannę Anielę Zagórską moją idealną

przyjaciółkę. Mieszka Wilcza 5 m. 4 u panny Ochenkowskiej.

2) Prosić abyś Jej właśnie (Anieli) oddał książkę francuską (À la manière de...) którą

mi’ś buchnął.

3) Prosić jeszcze raz o odpowiedź w sprawie moich utworów Lechonia co ten bubek

sobie myśli). Muszę wiedzieć bo będę się starał umieścić je gdzieindziej.

Co do Anieli to albo zniechęć ją radykalnie do teatru, albo też zdopinguj tak aby z niej coś
było. Proszę Cię nie zapominaj o nie i odpisz prędko. Spytaj Reynela

10

czy otrzymał odemnie

list dla Lechonia. Maluję rzeczy skończone w kolorach perwersyjnych. Odpisz: Kraków
Radziwiłłowska 17 u pp. Plucińskich

11

. Rekomendowanie. Listy giną straszliwie.

Tłomaczę „Almayers Folly” Conrada na polskie. Może miałbyś to gdzie wpakować za 50 pf
od wiersza. Pomów o tem z Anielą, która jest moją wspólniczką. Pójdź do niej zaraz po
otrzymaniu tego listu i napisz do mnie jaknajprędzej.
Nie myśl że zidyociałem. Niepalenie. Czytam Husserla z zachwytem.

Ściskam Cię Twój SIW

Reynel jest bydlę że nie pisze. Zabij tę pchłę która Cię kąsa w lewe udo. Uklasycznij się, pora
już

12

.

4.

Kochany Emilu:

Dziękuję Ci za list. Ale: muszę się przyznać, że mnie nie zadowolnił. Nie odpowiedziałeś mi
na pytania:

1) czy 2ga (II ga) d r u g a Część o Czystej Formie w Teatrze będzie d r u k o w a n a

13

.

(Domyślam się, że jeśli pierwszą zaczęli to skończą). Proszę aby na m ó j k o s z t j ą
p r z e p i s a n o – na maszynie. 2gą (II gą) drugą część (odesłano mi jeśli m a być drukowana.
Jeśli nie nic n i e t r z e b a ).

2) Czy będą drukowane d r o b n y m d r u k i e m artykuły o malarstwie w następnych

numerach nie zależnie od teatru.

9

Chodzi tu o krytyka Wacława Husarskiego (1883-1951), który pisał o wystawie formistów w „Pro Arte” (nr 5-

1919) i negatywnie ocenił obrazy Witkacego.

10

Leon Reynel, finansista, dostawca broni z demobilu francuskiego, pomagał literatom w Warszawie i

Zakopanem. Witkacy portretował go 23 razy w latach 1920-1932.

11

Bliższych szczegółów o Plucińskich nie udało się ustalić.

12

Jest to list napisany na odwrocie karty rękopisu powieści „622 upadki Bunga czyli Demoniczna Kobieta”.

Pierwsze wydanie: PIW 1972.

13

Wstęp do czystej Formy w Teatrze drukowany był w „Skamandrze” nr 1-3 1920.

3

„Pięć nie znanych listów Witkacego”

Na te trzy zasadnicze pytania po 3 miesiącach milczenia – list b. miły ale bez odpowiedzi. To
może zirytować – sam to przyznasz - - -
b. mi o to chodzi: Robię próby na trypra i piję. (teraz jestem piany) Odpisz zaraz z
odpowiedzią na pytania. Wpływ Rosyi na Warszawę a pośrednio Ciebie w tem widać. B.
dużo p i s z ę , za parę dni napiszę istotnie, tylko o d p i s z n a p y t a n i a : Może nie
otrzymaliście rękopisów: 6 artykułów o malarstwie i polemika z Chwistkiem II część o
teatrze. Wybacz ale można się wściec jak słusznie mówi p. Żeleński. Za parę dni istotniej
napiszę. Jestem piany a za chwilę będę w zgromadzeniu mogołów czytał mój nowy dramat
p.t. „Tumor Mózgowicz” Całuję Cię. Pani Breiterowej przesyłam wyrazy szacunku.

Twój Witkacy

Odpisz z a r a z .

5.

Kochany Emilu:

Dziękuję Ci za list. Co do kwestyi to wiesz jak jest trudno o tem pisać będąc
przepracowanym. A takim jestem obecnie. Kończę trzeci dramat z wielkiej i potwornej
trylogii: Ostatni ma tytuł: Multiflakopalo. Sinko go uznaje, a Boyowi kiszki się skręciły.
Rysowałem też dość dużo. Jeśli twoja opinia jest taka to cóż mówić o innych. Nawał
materiału – Pożal się Boże. Wiersz o smokingu i murzynie. A 8 stronic poświęcone
zwierzeniom Grabińskiego

14

, które mogą być zresztą interesujące za lat kilkanaście. Ale

teraz?

Gdyby tak np. Żeromski o Popiołach – Ale to doprawdy wstyd. Muszę przyznać, że
Skamander jak dotąd nie robi na mnie wielkiego wrażenia. Ale „warszawskaja
bezałabiernost!” Błędu w N 1 nie poprawiono a drugiego nie przysłano wcale do korekty.
Złych zecerskich błędów nie ma tylko ohydne b y k i s e n s o w e . Oburzające. O ile zaraz nie
będą moje rzeczy drukowane II część zaraz po pierwszej a prace o malarstwie jednocześnie
drobnym drukiem to proszę Cię (mając wiele okazyi) zaraz wyszlij je przez k o g o ś
p e w n e g o ( o d p i s ó w n i e m a m ) do Hulewicza do „Zdroju” Kościanki

15

poczta

Sokolniki, woj. Poznańskie. Zdrój czyha na teorye i z pewnością (jak mi to Hulewicz pisał)
bez żadnych ceregieli mi umieści.

Nie gniewaj się ale jestem trochę oburzony. Więcej będzie miejsca na Murzynów w
smokingach. (strona przedzielona grubą linią – A.G.) Wybacz to – jestem w stanie
rozdrażnienia megalomanicznego. Posyłam mimo to po 2 dniach. Zresztą porozumiałem się.
Rękopisy ma wziąć Iwaszkiewicz do „Zdroju”. Już się z nimi porozumiałem. Także nic o tem
nie mów = zbyteczna gorycz. Chciałbym w kwietniu przyjechać do Warszawy i wywołać
jakiś skandal teatralny. Napisz mi w paru słowach czy to możliwe. Dałem jeden z moich
ostatnich dramatów „Tumor Mózgowicz” do tutejszego teatru

16

. Oprócz tego „Pragmatystów”

miał na własną rękę wystawić Nowakowski

17

. Ale nie daje znaku życia.

14

Grabiński Stefan (1887-11936) autor opowiadań fantastycznych.

15

Witold Hulewicz (1895-1941), poeta, działacz kulturalny, wydawca dwutygodnika „Zdrój” (1917-1922).

16

Pierwsza realizacja sceniczna „Tumora Mózgowicza” w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie. Premiera:

czerwiec 1921. reżyserował Teofil Trzciński.

4

„Pięć nie znanych listów Witkacego”

Chciałbym Cię widzieć i móc pomówić o uklasycznieniu

18

. To musi się zrobić samo a nie

programowo. A zresztą pamiętaj że to co dla jednych jest już i c h uklasycznieniem, dla
innych może n i g d y nie być. Spieszę się i nic nie mogę istotnego wydusić.
Ściskam Cię serdecznie. Był tu Leon

19

jest (dyrektorem)³ = 60000 M. na miesiąc. Szczęśliwy.

Dzinia = 20000 – 30000 M. zarabia. Dziwne i niepojęte rzeczy.

Pani Breiterowej dziękuję za pamięć i pozdrawiam ją serdecznie.

Twój Witkacy

21. III. 1920

Możebyście przyjechali Na święta pewno będę w Zakopanem.

17

„Pragmatyści” ukazali się nakładem „Zdroju”, Poznań 1920; sztuka wystawiona została w grudniu 1921 r. w

teatrze warszawskim „Elsynor”. Recenzje ogłosił m.in. E. Breiter w nr 1/1922 tygodnika warszawskiego
„Świat”.

18

„Uklasycznienie” – jeden z postulatów Breitera – krytyka.

19

Tzn. Reynel. Dzinia lub Dziunia – żona Leona Reynela.

5