KOLOKWIUM – NOWOTWORY

ZMIANY POSTĘPOWE (ADAPTACYJNE)

GOJENIE RAN

W gojeniu ran zachodzą poniższe zjawiska:

•

faza wysiękowa (strup)

krzepnięcie krwi i chłonki

zapalenie surowicze z immunoglobulinami (wywołane mediatorami)

•

faza oczyszczania (obrona)

przyciąganie granulocytów obojętnochłonnych (po 6h)

przyciąganie limfocytów i makrofagów (po 12h)

•

faza rozrostu

rozrost komórek i nowych naczyń

•

faza naprawy

maleje liczba komórek i naczyń, a wzrost ilości kolagenu

dojrzewanie kolagenu

Faza utajenia – faza pomiędzy momentem zranienia a początkiem rozrostu fibroblastów –
znikoma wytrzymałość rany na rozciąganie



oczyszczanie rany



tworzenie istoty podstawowej - duże znaczenie składnika istoty
podstawowej – fibronektyna – chemotaktyczne działanie na monocyty,
fibroblasty, migracja komórek śródbłonka, nadaje pewną lepkość

Faza proliferacji fibroblastów – następuje po fazie utajenia
Faza fibroplazji – czyli tworzenia kolagenu, następuje po fazie proliferacji fibroblastów

Gojenie się przez rychłozrost
- jeżeli brzegi rany przylegają do siebie ściśle i są niezakażone
- nie powstaje blizna

Gojenie przez ziarninowanie
- gdy brzegi ubytku nie przylegają do siebie
- utkanie, z wolna wypełniające ranę, ma nierówną ziarnistą powierzchnię, od której pochodzi
nazwa „ziarnina” - granulatio
- fibroblasty tworzą włókna kolagenowe, maleje liczba komórek i naczyń włosowatych



przekształca się w bliznę – cicatrix
- dzikie mięso – caro luxuriens - nadmierny rozrost ziarniny

Warunkiem gojenia jest uprzątnięcie martwiczych mas

 udział granulocytów

obojętnochłonnych oraz makrofagów.

Czynniki utrudniające gojenie się ran:

•

skażenie – contaminatio – gdy liczba bakterii w ranie jest minimalna

•

skażenie – infectio – więcej niż 1mln bakterii w 1g tkanki

•

niedobór witaminy C hamuje wytwarzanie kolagenu przez fibroblasty

•

niedostateczne mikrokrążenie

•

kortykotropina i kortykosteroidy hamują ziarninowanie

•

obfita podściółka tłuszczowa

NAPRAWA – reperatio – zastąpienie ubytku przez bliznę łącznotkankową np. gojenie się ran
przez ziarninowanie, gojenie się kości

ODROST – regeneratio – odtworzenie pierwotnej postaci zniszczonych części ustroju.
Zdolność do odrostu jest tym większa, im niższy stopień rozwoju ewolucyjnego
charakteryzuje dany ustrój. Komórki szpiku, hepatocyty, komórki kanalików nerki, komórki
ś

ródbłonka

ROZROST – hyperplasia – powiększenie się narządu wskutek zwiększenia się liczby jego
komórek, nie przekracza pewnych granic i ulega zahamowaniu po usunięciu przyczyny (tym
różni się od rozrostu nowotworowego).

•

jest zjawiskiem odrębnym albo elementem odrostu i naprawy

•

w odpowiedzi na bodźce zapaleniotwórcze lub hormonalne

•

rozrost całego człowieka lub poszczególnych narządów:

w następstwie zniszczenia części tkanki lub narządu

w wyniku przewlekłego drażnienia, np. przez czynniki zapaleniotwórcze

wyrównawczy – przystosowanie się narządu do obciążenia

rozrost ex vacuo tkanki tłuszczowej wokół miedniczki nerki zanikającej

PRZEROST – hypertrophia – powiększenie się narządu wskutek powiększenia się jego
komórek. Przejaw przystosowania się narządu do większego zadania.

•

przerost pierwotny – o nieznanej przyczynie np. kardiomiopatia, podłoże genetyczne

•

przerost wtórny – znana przyczyna

przerost wtórny zastępczy – h. secundaria vicaria – ulega nerka gdy zniszczona
jest druga, lub komórki wysp trzustkowych płodów matek chorych na cukrzycę

przerost wtórny wyrównawczy – h. secundaria compensatoria – odpowiedź na
zwiększone obciążenie, np. mięśnie każdego typu, komórki kłębuszków
nerkowych w warunkach niedotlenienia

TRANSFORMACJA

RÓśNICOWANIE – differentiatio – uzyskanie przez komórki macierzyste zdolności do
przekształcania się jedynie w komórki o cechach morfologicznych i czynnościowych
typowych dla danej tkanki. n. nabłonek jamy ustnej
DOJRZEWANIE – maturatio – przybranie przez komórki cech morfologicznych i
czynnościowych typowych dla danej tkanki np. ułożenie komórek nabłonka
wielowarstwowego płaskiego

METAPLAZJA – metaplasia – przekształcenie się tkanki zróżnicowanej i dojrzałej w inną,
również zróżnicowaną i dojrzałą, w następstwie zmiany kierunku różnicowania się komórek
macierzystych z dojrzewaniem typowym dla tego zmienionego kierunku, pod wpływem mało
znanych czynników np.:

•

tkanka łączna

 tkanka chrzęstna, kostna, tłuszczowa lub śluzowa

•

nabłonek powierzchniowy różnego rodzaju

 nabłonek wielowarstwowy płaski

•

nabłonek gruczołowy żołądka

 nabłonek gruczołowy jelita cienkiego

•

choroba Cohna – w jelicie zdarza się metaplazja krypt jelitowych w gruczoły typu
odźwiernikowego lub gruczołu dwunastnicze

DYSPLAZJA – zmiana kierunku różnicowania z nieprawidłowym dojrzewaniem

ANAPLAZJA – zmiana kierunku różnicowania z zahamowaniem różnicowania lub
dojrzewania, nie da się określić tkanki macierzystej

ATYPIA – obejmuje wiele różnych zmian str. 151

DYSPLAZJA NABŁONKA WIELOWARSTWOWEGO PŁASKIEGO – wzrost liczby
komórek, naruszenie kierunku osi komórek, niejednolitości morfologiczne

DYSPLAZJA KOILOCYTOWA – koilocyty – jądro znajduje się w środku komórki
nabłonkowej, ale cytoplazma wokół niego jest zastąpiona pozornie pustą jamką, pod
wpływem wirusa HPV

NEOPLAZJA WEWNĄTRZKOMÓRKOWA – bezładny układ komórek nabłonka i
pojawienie się komórek atypowych

GUZY NIENOWOTWOROWE

GUZ – tumor – każde miejscowe obrzmienie niezależne od jego istoty. Są to zarówno zmiany
nienowotworowe jak i nowotwory.

POLIP – polypus – rozrosty o wydłużonym kształcie, szypułowate.

TORBIELE:

•

Torbiel prawdziwa – cystis – patologiczna jama w narządzie, której ściana jest pokryta
od wewnątrz nabłonkiem; powstają przeważnie wskutek zatkania przewodów
wyprowadzających gruczołów.

•

Torbiel rzekoma – pseudocystis – patologiczna jama niepokryta nabłonkiem

Torbiel naskórkowa ucha środkowego (perlak – cholesteatoma) – w jamie bębenkowej,
bez przyczyny lub po zapaleniu, pokryta rogowaciejącym nabłonkiem wielowarstwowym
płaskim.

Torbiel naskórkowa skóry – c. epidermalis – pokryta naskórkiem złuszczającym się do
ś

wiatła, wypełnione masami rogowymi; na twarzy, skórze pokrywy czaszki, szyi lub

tułowiu

Torbiel tricholemalna – c. tricholemmalis – rozwija się z torebek włosa, zwykle w skórze
sklepienia czaszki, podobna do poprzedniej [zamknięcie ujścia przewodu gruczołu
łojowego – torbiel zawierająca łój; zaskórnik – comedo]

Torbiel włosowa – c. pilonidalis – w rowku pośladkowym ponad odbytem, rosną w niej
włosy

Torbiel przewodu tarczowo-językowego – c. ductus thyreoglossi, c. colli mediana – w
pobliżu kości gnykowej w linii środkowej szyi, a resztek przewodu płodowego; pokryta
nabłonkiem wielorzędowym walcowatym urzęsionym

Torbiel nabłonkowo-limfatyczna – c. lymphoepithelialis – przed mięśniem m-o-s, w
pobliżu kąta żuchwy; pokryta urzęsionym wielowarstwowym płaskim lub wielorzędowym
walcowatym urzęsionym nabłonkiem.

Torbiel oskrzelowa – c. bronchogenes – śródpiersie przednie rzadziej tylne; mętny
mleczny płyn; nabłonek urzęsiony, jedno lub wielorzędowy

Torbiele jajników:



okołojajnikowe – c. paraovarialis



pęcherzykowa – c. follicularis



ciałka żółtego – c. corporis lutei



z wgłobienia – c. ex inclusione – wpuklanie jajnika i zamykanie wejścia do
wpuklonego zachyłku



czekoladowa czyli smolista – c. picea – w ognisku endometriozy, wokół histiocyty
obładowane hemosyderyną, w świetle krew o barwie czekoladowej lub smolistej

Torbiele piersi

Wodniak jądra – hydrozele testis – nagromadzenie płynu w obrębie tunica vaginalis po
zapaleniu

Ganglion – podskórny twór torbielowaty mieści się zwykle w nadgarstku na grzbietowej
powierzchni stopy, przy kostce lub w dole podkolanowym; ścianę stanowi szkliwiejaca
tkanka łączna, wnętrze zwiera śluzowaty płyn

Torbiel tętniakowata – c. aneurysmatica – balonowate rozdęcie trzonu kości,
rozciągnięcie okostnej i wytworzenie się warstewki kostnej na zewnątrz!!!

Potworniaki – teratoma

GUZY ROZROSTOWE NIENOWOTWOROWE – rozrost nie jest niepohamowany,
zatrzymuje się po usunięciu przyczyny, a nieraz samoistnie.

Bliznowiec – keloid – rozwija się w bliźnie, częściej u rasy czarnej niż białej; składa się z
grubych włókien kolagenowych.

Kłykcina – condyloma – rozrost nabłonka wielowarstwowego płaskiego, w swojej postaci
Kończystej; prawidłowa warstwa podstawna, rozrost warstwy ponad nią; w części
pochwowej szyjki macicy i w skórze narządów płciowych.

Guzowate zapalenie powięzi – fasciitis nodularis pseudosarcomatosa – niezłośliwy rozrost
fibroblastów w postaci pojedynczego guza; wywodzi się z powięzi; bez przewagi jednej z
płci, w każdym wieku; zmiana bogato unaczyniona.

Mięczak zakaźny – molluscum contagiosum – guzek skóry wywołany przez wirusa;
najczęściej na twarzy, tułowiu, i okolicy narządów płciowych; zrazikowaty rozrost
naskórka w głąb skóry właściwej i pojawienie się w warstwie ziarnistej i kolczystej ciałek
mięczkowych – są to komórki nabłonkowe, wypełnione kwasochłonnymi jednolitymi
masami, spychającymi jądro na obwód.

Brodawka pospolita – kurzajka – verruca vulgaris – na palcach, dłoniach i przedramiona
najczęściej; wywołana przez wirusa; przewaga warstwy kolczystej i nadmierne
rogowacenie.

Epithelioma mummificans et calcificans Malherbe – dobrze odgraniczona, składa się z
wysp komórek nabłonkowych typu powierzchniowego; zdarza się wapnienie i
rogowacenie.

Rogowacenie łojotokowe – keratosis seborrhoica – rozwija się zwykle na tułowiu i czole;
jest ciemnobrązowa, uwypuklona, dobrze odgraniczona; rozrost naskórka, z
wewnątrznaskórkowymi ogniskami rogowacenia, z ciałami tłuszczowatymi.

Znamiona – naevi – mogą złośliwieć.

Rogowiec kolczystokomórkowy – keratoacanthoma – u ludzi starych; kopulasty guzek,
pozostaje po nim blizna, samoistnie zanika; rozrost naskórka połączony z gromadzeniem
się mas rogowych w środku zmiany; nie przekracza poziomu gruczołówpotowych.

Nerwiak poamputacyjny – neuroza post amputationem – liczne nerwy odrastające
bezładnie po urazie; komórki macierzyste nerwów nie są uszkodzone.

Histiocytoza o komórkach Langerhansa – jest wyrazem rozrostu nowotworowego
histiocytów typu Langerhansa. Wyróżnia się:



Histiocytozę kwasochłonną wieloogniskową – histiocyty rozrastają się w kościach
czaszki, naciekają oponę twardą i płat tylny przysadki oraz nerwy słuchowe.



Histiocytowa kwasochłonna jednoogniskowa – zajmuje jedną z kości rzadziej
jednoogniskowo skórę, tkanki miękkie lub węzeł chłonny.



Choroba Abta, Letterera i Siwego – rozrost makrofagów w szpiku, skórze, węzłach
chłonnych, śledzionie i wątrobie

 u małych dzieci.

Rozrost komórek tucznych – mastocytosis – charakterystyczny dla pokrzywki
przebawieniowej; u niemowląt.

Hamartoma – złożony z tkanek prawidłowych typowych dla danego miejsca, ale o
nieprawidłowej proporcji i zdezorganizowanym układzie.

Choristoma – z tkanek nietypowych dla danej okolicy, dojrzałych. Źródłem tych tkanek są
zawiązki jednego narządu lub innych, zbłąkane tam w okresie rozwoju zarodka



heterotopia.

NOWOTWORY

DEFINICJA NOWOTWORU:

•

nowotwór jest to rozrost tkanki pochodzącej ze składników ustroju, ale obcej dla niego
i nietypowej

•

istotą są zmiany w aparacie genetycznym

•

trwa i stale postępuje

•

nieodwracalny w warunkach naturalnych

•

przeważnie niepoddający się lub tylko umiarkowanie poddającym się mechanizmom
regulacyjnym ustroju

•

gdy jest złośliwy i nieleczony nieuchronnie prowadzi do śmierci

NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY – jest mniej dojrzały niż tkanka macierzysta; im mniejsze jest
zróżnicowanie i dojrzałość, tym złośliwszy jest nowotwór; istotne jest także istnienie lub
nieistnienie tendencji histoformatywnych.

NOWOTWÓR NIEZŁOSLIWY – komórki tego nowotworu często do złudzenia
przypominają tkanki macierzyste; nie dają wznowy ani przerzutów; złośliwiej bardzo rzadko;
przyczyna powstawanie nie jest znana.

RAK – carcinoma – nowotwór złośliwy, wywodzący się z nabłonka zarówno
powierzchniowego jak i gruczołowego.

MIĘSAK – sarkoma – nowotwór złośliwy, rozwijający się z tkanki łącznej każdego rodzaju,
tkanki mięśniowej lub naczyń (mezenchymalnych).

CECHY MAKROSKOPOWE NOWOTWORÓW ZŁOSLIWYCH:

•

jest zwykle litym guzem, mocno związanym z podłożem poprzez naciekanie

•

niewyraźna granica

•

brak torebki, ale są od tego wyjątki:

rak nerki

mięsaki

Rak skóry lub błony śluzowej może się rozrastać:
- egzofitycznie – większość guza wyrasta nad powierzchnię

- mezofitycznie – w równym stopniu nacieka zrąb i rośnie do światła
- endofitycznie – rośnie w głąb

Kliniczne typy złośliwości:

•

złośliwość przeciętna – czas trwania choroby od chwili rozpoznania do zgonu wynosi
od 2 do 4 lat

•

złośliwość powolna – nowotwór powoduje śmierć po kilku, rzadziej kilkunastu latach

•

złośliwość późna – przerzuty ujawniają się nie od razu, ale dopiero po wielu latach po
usunięciu ogniska pierwotnego

•

złośliwość ostra – nowotwór powoduje zgon w ciągu kilku miesięcy od ustalenia
przyczyny

Budowa nowotworu: miąższ + zrąb

NOWOTWÓR MIEJSCOWO ZŁOŚLIWY (PÓŁZŁOŚLIWY) – nie daje przerzutów,
natomiast nacieka i niszczy podłoże, wszczepia się, daje wznowę, a więc przejawia cechy
złośliwości miejscowej.

RÓśNICE POMIĘDZY NOWOTWOREM ŁAGODNYM A ZŁOSLIWYM:

Cechy

Nowotwory niezłośliwe

Nowotwory złośliwe

Utkanie

zróżnicowane
dojrzałe

niezróżnicowane
niedojrzałe

Zmiany wsteczne

rzadkie (zwyrodnienia)

częste (martwica)

Szybkość wzrostu

mała

duża

Przebieg wzrostu

może zatrzymać się na pewien
czas

przeważnie nieprzerwany

Torebka łącznotkankowa

często jest, może jej nie być
albo tworzy się torebka
pozorna

przeważnie nie ma

Typ wzrostu wobec
otoczenia

rozprężający

naciekający, wszczepianie,
wrastanie do naczyń

Przerzuty

nie ma

są

Wznowa

nie ma

bywa

Szkodliwe działanie

często nie występuje, bywa
ucisk otoczenia, zwłaszcza w
ciasnej przestrzeni, albo
wydzielanie hormonów

uciskanie otoczenia, niszczenie
narządów, krwawienie,
zakrzepy, osłabienie odporności,
zakażenia, wyniszczenie,
wydzielanie hormonów

CECHY MORFOLOGICZNE KOMÓREK ATYPOWYCH

•

powiększenie się komórek – macrocytosis

•

zmiana kształtu komórek – heterocytosis

•

powiększenie się jądra, ze zmianą proporcji jądro-cytoplazma na rzecz jądra –
macronucleosis

•

nadbarliwość jądra – hyperchromatosis

•

jednoczesne powiększenie się i nadbarliwość jądra – hypernucleosis

•

jednoczesna nieregularność kształtu i nadbarliwość jądra – heteronucleosis

•

zwiększona liczba jąder w komórce – polynucleosis

•

wydatniejsze jąderko lub większa liczba jąderek w jądrze – hypernucleosis
polynucleolosis

•

nieprawidłowe figury podziału

•

gromadzenie się chromatyny w postaci grudek w karioplazmie

•

kanibalizm – wchłanianie jednej komórki nowotworowej przez drugą

RAK PRZEDINWAZYJNY – ograniczony tylko do nabłonka (jeśli jest rakiem
nabłonkowym), nie przechodzi przez błonę podstawną.

STANY PRZEDRAKOWE – są to choroby nienowotworowe lub niektóre nowotwory
niezłośliwe, na których tle stosunkowo często rozwija się nowotwór złośliwy; ich wspólną
cechą są zjawiska odrostu lub rozrostu, łatwiej ulegające działaniu czynników rakotwórczych.
Np. owrzodzenia, znamiona, rogowacenia białe błon śluzowych, marskość, torbielami,
brodawczaki itd. (str. 182).

CECHY KOMÓREK NOWOTWORU ZŁOSLIWEGO

Cechy atypii jak wyżej
Zmiany kariotypu (są to zmiany pierwotne, odpowiedzialne za transformację nowotworową
komórki):

strukturalne - translokacje, delecje, inwersje, addycje itp.

liczbowe

strukturalne i liczbowe jednocześnie

zmutowane geny supresorowe, które w formie prawidłowej zapobiegają powstawaniu
nowotworów:

Gen RB1 – produkcja białka RB

Gen P53 – białko TP53

aktywność telomerazy – dzielą się w nieskończoność

WZROST NOWOTWORÓW ZŁOSLIWYCH.

Trzy podstawowe etapy powstawania nowotworu:

1)

inicjacja – mutacja

2)

promocja – zmiana ekspresji genu

3)

progresja – zmiany w kariotypie

Zachwiana równowaga pomiędzy onkogenami i genami supresorowymi
Cytoplazma komórek nowotworu bywa zdolna do kontynuowania czynności komórek
macierzystych
Na błonie komórkowej białka typowe dla tkanek płodowych:

antygen rakowozarodkowy

alfa-fetoproteina

swoisty antygen gruczołu krokowego

Chromosomy są uszkodzone ale nie wykazują cech charakterystycznych dla nowotworów
poszczególnych typów
Niektóre komórki nowotworowe wytwarzają enzymy nietypowe dla tkanki macierzystej albo
nie wytwarzają enzymów typowych

Cykl mitotyczny nie jest krótszy niż w przypadku komórek nienowotworowych!!!

Mnożenie się komórek nowotworu cechuje się:



autonomią



utrzymywaniem się aż do śmierci chorego



anarchią

Tempo wzrosty jest wypadkową:

1.

współczynnika proliferacji komórkowej

2.

współczynnika strat komórkowych

Progresja nowotworu – pojawianie się z czasem różnic w komórkach nowotworu
(początkowo są one takie same): kariotypu, zdolnością inwazji, tempem mnożenia,
oddziaływaniem na hormony, zdolnością do dawania przerzutów, podatnością na promienie i
leki przeciwmitotyczne.

SZERZENIE SIĘ NOWOTWORÓW ZŁOSLIWYCH

miejscowe – rozrastająca się tkanka zachowuje kontakt z guzem pierwotnym
przerzut - metastasis – brak takiego kontaktu rozrastającej się tkanki z guzem pierwotnym

Naciekanie – infiltratio – wnikanie komórek nowotworu pomiędzy komórki otoczenia; naciek
nowotworowy zabija komórki tkanek naciekających

 różnica od nacieku zapalnego!!!

•

Droga naczyń chłonnych (do węzła) lub krwionośnych. - rozprzestrzenianie

•

Węzeł z przerzutem jest niebolesny

 różnica od węzła w stanie zapalnym!!!

•

Może być także przenoszony przez płyn mózgowo-rdzeniowy

•

Rozprzestrzenianie się przewodami wysłanymi nabłonkiem:

drogi moczowe

drogi płciowe

drogi oddechowe

Miejsca predylekcyjne – miejsca przerzutów charakterystyczne dla pewnych raków np. rak
płuca daje dość często przerzuty do mózgu, rak oskrzela do kości.

W zależności od czasu wykrycia ogniska pierwotnego oraz przerzuty wyróżnia się przerzuty:

o

jednoczesne

o

opóźnione

o

wyprzedzające

Odróżnienie ogniska pierwotnego od przerzutu:

określenie które narządy są częściej siedliskiem nowotworu a które rzadziej (te
częściej to pierwotne)

nowotwór pierwotny jest gorzej odgraniczony od otoczenia niż przerzut

TEORIE POWSTAWANIA NOWOTWORÓW

•

przyczyny nie są ostatecznie wyjaśnione

•

częstość wzrasta z wiekiem

•

mięsaki - częściej u ludzi młodych; raki - u ludzi starych

•

ś

miertelność większa u mężczyzn

•

wpływ wielu różnych czynników, nie zawsze da się je określić wprost

•

wszystkie czynniki nowotworotwórcze zmieniają strukturę (mutację) cząsteczek DNA,
przekształcając genom ludzki

•

nowotwór zaczyna się od przekształcenia nowotworowego pojedynczych komórek



dzielą się dalej w potomne

•

protoonkogeny – znajdują się w jądrze prawidłowym; nie wywołują nowotworów ale
regulują mnożenie się i różnicowanie komórek; uaktywniają się kiedy pojawia się
konieczność regeneracji albo naprawy.

•

Kancerogeneza na poziomie molekularnym:

•

protoonkogen

 onkogen – pod wpływem uszkodzenia (mutacji) przez różne czynniki –

fizyczne, chemiczne, biologiczne (wirusy)

•

onkogen kontroluje inne substancje niż protoonkogen – pobudzenie do podziału nie jest
hamowane

•

Onkogeny powodują:


zwiększenie ilości czynników wzrostu



zwiększenie liczby receptorów błony komórkowej



hamowanie czynników supresyjnych



zwiększenie ilości kompleksów „cyklina + kinaza zależna od cykliny”



utrzymanie zdolności naprawy DNA



zainicjowanie apoptozy w razie znacznego uszkodzenia DNA

•

Mechanizmy epigenetyczne – zaburzenie mitozy na rzecz rozrostu nowotworowego.

•

dużo zależy od predyspozycji osobniczej, dawki i czasu narażenia na czynnik inicjujący
oraz rodzaju czynnika rakotwórczego

•

inicjacja jest to uzyskanie przez komórki zdolności do rozrostu nowotworowego, a
promocją jest jej ujawnienie.

CZYNNIKI ONKOGENNE:
Fizyczne:

•

promienie jonizujące

•

promienie nadfioletowe – rak skóry

•

pojedynczy uraz nie powoduje nowotworu!

Chemiczne:

•

setki substancji chemicznych działają kancerogennie

•

istotą uszkodzenia DNA jest łączenie się tych związków z kwasem nukleinowym

•

przykłady substancji: azbest, estrogeny, uretan, barwniki azowe itd.

Biologiczne (wirusy):

•

wirusy DNA – przekazują ten kwas genomowi komórki zakażonej – HBV i HCV



rak wątroby

•

wirusy RNA – przekształcają własne RNA w DNA – HTLV-I

 białaczka

limfocytowa, chłoniak typu T

Genetyczne:

•

nowotwory uwarunkowane genetycznie są bardzo rzadkie w stosunku do ogólnej
liczby nowotworów

•

roli czynników genetycznych świadczą:

istnienie nowotworów bez wątpienia dziedzicznych np. retinoblastoma

choroby dziedziczne o zmianach początkowo nienowotworowych które z
upływem czasu przybierają cechy nowotworu złośliwego

kiedy nowotwory pojawiają się w rodzinie u osób młodych

pojawianie się nowotwór tego samego typu dużo częściej u bliźniąt
jednojajowych niż dwujajowych

częstsze powikłanie nowotworami chorób wrodzonych uwarunkowanych
genetycznie np. zespół Downa

IMMUNOLOGIA W PROCESIE NOWOTWOROWYM

•

Związek nowotworów z immunologią:


częstsze pojawianie się nowotworów u ludzi z niepełnosprawnym układem
immunologicznym



szybszy wzrost nowotworu pierwotnego i szybszy rozwój przerzutów w przypadkach
stosowania immunosupresji



łagodniejszy przebieg nowotworu w przypadku obfitego naciekania tkanki
nowotworowej i jej sąsiedztwa przez limfocyty



przypadki regresji nowotworu człowieka lub zwierząt po pobudzeniu układu
odpornościowego

•

Mechanizmy odporności przeciwnowotworowej należą głównie do grupy reakcji mało
swoistych, natomiast mechanizmy reakcji swoistej, zależnej od grasicy, są niewielkie lub
ż

adne.

•

Mechanizmy nieswoiste:

przeciwciała naturalne – powstają wskutek stymulacji przez antygeny pokarmowe

makrofagi – pobudzane nieswoiście przez różne antygeny działają cytotoksycznie na
komórki nowotworowe, a są obojętne w stosunku do komórek prawidłowych

limfocyty NK – cytotoksyczne w stosunku do różnych nowotworów.

•

AIDS lub ludzie poddani długi czas immunosupresji

 wyraźny wzrost zachorowań na

nowotwory układu chłonnego!!!

WPŁYW NA USTRÓJ

•

nadmierna synteza czynnika tkankowego – np. rak trzustki, nerki, gruczołu krokowego

•

krzepnięcie wewnątrznaczyniowe

•

niedokrwistość – krwotoki, niszczenie szpiku lub hamowanie tworzenia erytroblastów

•

erytrocytemia

•

leukocytoza

•

zakażenia bakteryjne i grzybicze

•

ropne i nieropne zapalenia

•

gorączka

•

wydzielanie hormonów

U chorych na nowotwór złośliwy wykrywa się czasem zespoły paraneoplazmatyczne, tzn.
choroby narządów innych niż narząd objęty samym nowotworem. Wyróżnia się:



zespoły neurologiczne



zespoły reumatoidalne



miastenia



zespoły dermatologiczne



zespoły endokrynologiczne



zespół nerczycowy

Ś

mierć na nowotwór złośliwy w wyniku:

powikłania bezpośredniego mechanicznego np. zwężenie, ucisk

wyniszczenie z zakłóceniem czynności narządów, zaburzeniami metabolicznymi,
zespołami paraneoplazmatycznymi, zaburzeniami endokrynologicznymi

zakrzepicy lub krwotoku

zapalenia narządu objętego nowotworem

NOWOTWORY NABŁONKOWE

NIEZRÓśNICOWANE

Rak anaplastyczny – ca indifferentiatum, anaplasticum – wygląda podobnie w każdym
narządzie

ZRÓśNICOWANE

Brodawczak – papilloma

•

łagodny

•

palczaste brodawki, osią tkanka łączna

•

pokrywą nabłonek wielowarstwowy płaski bez cech atypii lub przejściowy gdy
brodawczak urotelialny.

•

egzofityczny – typowy w górę

•

odwrócony – wrasta w głąb zrębu

•

Brodawczak Schneidera – p. cylindrocellulare – nabłonek wielorzędowy walcowaty,
miejscami urzęsiony

 drogi oddechowe

Guz śluzowo-płaskonabłonkowy – tumor mucoepidermalis

•

z listewki nerwowej

•

w zrębie z tkanki łącznej włóknistej znajdują się szczeliny pokryte nabłonkiem
sześciennym albo lite ogniska nabłonkowe – znajduje się w tych komórkach dużo
melaniny

Rak płaskonabłonkowy kolczystokomórkowy – ca planoepitheliale spinocellulare

•

złośliwy

•

rozwija się z naskórka lub nabłonka wielowarstwowego płaskiego błon śluzowych

•

rośnie palczasto w głąb zrębu

•

mogą rogowacieć lub nie – postać pereł rogowych

•

dyskeratosis – rogowacenie pojedynczych komórek

•

daje przerzuty

•

typowo: skóra, jama ustna, warga, przełyk, krtań, część pochwowa szyjki macicy,
oskrzele

•

nietypowo: pęcherzyk żółciowy, piersi, drogi moczowe, torbiel skórzasta

•

odmiana:



rak brodawkowaty – ca. verrucosum



kłykciny Kończyste – condylomatoma acuminata

•

„rak przewodowy” – ca ductuale – rak piersi wywodzący się z nabłonka
powierzchniowego jego przewodów wyprowadzających

Rak płaskonabłonkowy podstawnokomórkowy – ca planoepitheliale basocellulare, basalioma

•

miejscowo złośliwy

•

rozwija się wyłącznie z naskórka

•

składa się z ognisk naciekających zrąb

•

nie daje przerzutów – dlatego miejscowo złośliwy

•

nigdy w błonach śluzowych!!!

•

rośnie powoli

Gruczolak – adenoma

•

łagodny

•

zbudowany z gruczołów bez atypii (nabłonek gruczołowy)

•

głównie gruczoły dokrewne i ślinianki oraz błona śluzowa żołądka i jelita

•

Gruczolak cewkowy i pęcherzykowy – a. tubulare, folliculare – zwykle kulisty, z cewek i
pęcherzyków

•

Gruczolak kosmkowy – a. villosum – zbudowany z tworów przypominających kosmki

Rak gruczołowy – adenoarcinoma

•

złośliwy

•

naśladuje cewy lub pęcherzyki gruczołowe ale o nieregularnym kształcie i rozmieszczeniu
o komórkach liczniejszych niż w normie

•

stara się naśladować nabłonek gruczołowy z którego powstał, różni się wyglądem cew
gruczołowych

•

rak lity - ca solidum – gdy cewy nie mają światła

•

wydziela śluz – ca muciparum – rak śzuzowokomórkowy – ca mucocellulare – z komórek
sygnetowych – gdy śluz zalega w komórce

Gruczolakorak włóknisty, twardy – adenocarcinoma scirrhosum

•

przeważa tkanka łączna włóknista

•

komponentą raka jest jednak również tkanka nabłonkowa gruczołowa

•

drobne komórki nowotworowe układają się w szeregi poprzedzielane tkanką włóknistą

•

głównie sutek, żołądek

Gruczolakorak galaretowaty – adenocarcinoma gelantinosum

•

jak galareta – komórki rakowe potrafią wytwarzać śluz ale nie potrafią go wydzielić na
zewnątrz – komórki sygnetowate

•

ś

luz po pęknięciu takiej komórki gromadzi się w szczelinach międzykomórkowych

•

głównie; sutek, żołądek, pęcherzyk żółciowy, jelito grube

Adenocanthoma

•

typ raka gruczołowego

•

w cewach dochodzi do metaplazji płaskonabłonkowej

Rak gruczołowo-torbielowaty, oblak – cylindroma

•

komórki tworzą cewy i one wypełnione szklistymi masami

•

wytwarzana jest substancja białkowa – powstają struktury przypominające walec

•

głównie w gruczołach ślinowych - wstawki przewodów wyprowadzających

•

raczej ludzie starsi

•

skłonność do naciekania wzdłuż nerwów - ból

Torbielak, gruczolakotorbielak – cystom, cystadenoma

•

łagodny

•

składa się z jednej lub wielu torbieli

•

najczęściej w jajniku, trzustce

•

często złośliwieje

NOWOTWORY NIENABŁONKOWE

TKANKI ŁĄCZNEJ WŁÓKNISTEJ

Włókniak – fibroma

•

najczęściej w skórze i tkance podskórnej

•

z włókien kolagenowych i niewielkiej liczby komórek

•

niekostniejący – w przynasadach kości długich starszych dzieci ub młodzieży

•

kostniejący – f. ossificans – w żuchwie

Włókniak młodzieńczy – fibroma iuvenile, angifibroma molle

•

chłopcy

•

jama nosowo-gardłowa

•

tkanka łączna uboga w komórki oraz z naczyń

Włókniak sprężysty – elastofibroma

•

bardzo rzadki

•

okolice łopatki

•

z istoty podstawnej w której dominują włókna sprężyste

Włókniec – fibroma desmosom

•

z włókien kolagenowych i nielicznych komórek

•

między włókna poprzecznie prążkowane, w mięśniach ściany brzucha kobiet po ciąży

•

także mężczyźni i dzieci

•

nie daje przerzutów

Włókniak mięsakowy (włókniakomięsak) – fibrosarcoma

•

w tkance łącznej powierzchniowych części ciała

•

czasem z okostnej

•

przerzuty głównie drogą krwi

Histiocytoma – dermatofibroma

•

nie jest złośliwy

•

skóra właściwa

•

z fibroblastów oraz histiocytów

•

xanthoma – żółtak – gdy w większej ilości gromadzą się tłuszcze, barwa żółta

•

komórki olbrzymie Teutona

•

brak torebki ale dobrze odgraniczony

Dermatofibrosarcoma protuberans

•

złośliwy

•

dość duży rozmiar

•

naciekania i wznowa po niedoszczętnym usunięciu

•

rzadko przerzuty

•

trudny do odróżnienia od dermatofibroma i fibrosarcoma

TKANKI TŁUSZCZOWEJ

Tłuszczak – lipoma

•

łagodny

•

dobrze odgraniczony

•

zbudowany z dojrzałych komórek tłuszczowych

•

tkanka podskórna szyi, pleców i innych okolic; mięśnie szkieletowe, przestrzenie
pozaotrzewnowe

•

posiada cienką torebkę

•

wywiera ucisk i rzadko złośliwiej

Zimowiak – hibernoma

•

łagodny

•

guzek brunatny, otorbiony, pojedynczy

•

zwykle u dorosłych

•

komórki obfite w lipidy

•

na szyi, ramionach, pod pachą, w okolicy międzyłopatkowej i w śródpiersiu

Tłuszczak naciekający – l. infiltrans

•

miejscowo złośliwy

•

w głębokich mięśniach pośladka, barku lub uda w 3-6 dekadzie życia

•

otoczony przez tkankę łączną i pasma komórek mięśniowych

•

histologicznie tłuszczak lub zimowiaka

Tłuszczak mięsakowy (tłuszczakomięsak) – liposarcoma

•

złośliwy

•

rzadko spotykany

•

w udzie, przestrzeni pozaotrzewnowej i pośladku

•

małe lub duże lipocyty o różnej dojrzałości oraz utkanie przypominające śluzaka

•

dojrzały lub małodojrzały – różna wielkość lipocytów

TKANKI CHRZĘSTNEJ

Chrzęstniak – chondroma

•

łagodny

•

zbudowany z chrząstki szklistej – nieregularne rozmieszczenie jamek w których więcej
niż 2 komórki bez cech atypii

Chrzęstniak okołokostny – ecchondroma

•

pod okostną zewnętrzną

•

małe koście rąk i stóp

•

młodzież obu płci

Chrzęstniak wewnątrzkostny – enchondroma

•

krótkie kości ręki rzadziej stopy, kość ramienna i udowa

•

obie płcie między 20 a 30 rokiem życia

•

rośnie w jamie szpikowej, rozciąga kość i ścieńcza jej korę

•

dobrze odgraniczony bez torebki

•

łagodny ale po niedoszczętnym wycięciu daje wznowę

Kostniakochrzęstniak – osteochondroma

•

nasadowe części kości jako rozrost chrzęstny

•

w głębi rozrostu tworzy się tkanka kostna

•

dzieci i ludzie młodzi

Chrzęstniak zarodkowy – chondroblastoma benignum – guz Lodmana

•

w nasadzie przed zakończeniem jej kostnienia

•

dolna część kości udowej, górna część kości piszczelowej i ramiennej, najrzadziej w
kościach krótkich stopy i ręki

•

okrągłe wielokątne komórki przylegające do siebie, pomiędzy ogniska martwicy i
wapnienia

•

niszczy kość, ale po wyłyżeczkowaniu wyleczenie

•

młodzi mężczyźni przed 20 rokiem życia – głównie

Chrzęstniak mięsakowy – chondrosarcoma

•

złośliwy

•

zwykle jako nowotwór pierwotny

•

kość udowa, żebra, miednica, łopatka

•

rozciąga kość rurową a potem przebija na zewnątrz

•

nacieka tkanki sąsiednie

•

przypomina utkanie chrzęstniaka ale miejscami pola o zagęszczeniu komórek jedno- dwu-
a nawet wielojądrzastych – wszelkie cechy atypii

•

naczyniami przerzuty do płuc

•

przeważnie między 20 a 70 rokiem życia

TKANKI KOSTNEJ

Kostniak – osteoma

•

niezłośliwy rozrost kostny

•

zwykle w kościach powstałych na podłożu tkanki łącznej

•

przeważa w 6 dekadzie życia

Kostniak zbity – o. compactum

•

z istoty zbitej

•

na obwodzie ma beleczki istoty gąbczastej

Kostniak gąbczasty – o. spongiosum

•

z cienkich beleczek kostnych

Kostniak zarodkowy – osteoblastoma benignum

•

w kręgach, kości udowej, piszczelowej i ramiennej

•

pojedynczy

•

w istocie zbitej lub gąbczastej

•

rośnie stale

•

zdarza się rzadko, najczęściej u mężczyzn głównie w 2 lub 3 dekadzie życia

Kostniak kostnawy – osteoid osteoma

•

nieustalony charakter, nierozrasta się

•

mieści się w korze kości

•

z dobrze unaczynionej tkanki łącznej

•

głównie przed 30 rokiem życia raczej u mężczyzn

•

bolesny, skóra nad nim rozgrzana

•

grozi zezłośliwieniem

Kostniak mięsakowy – osteosarcoma

•

najczęstszy i najzłośliwszy nowotwór kości !!!

•

tworzy się w trzonie a potem obejmuje nasadę

•

bywa także w kościach płaskich

•

typ twardy kościotwórczy oraz typ osteolityczny wytwarzający niewiele tkanki kostnej,
jest bardziej kauczukowaty

•

przeważnie jednak ma charakter mieszany

•

dwa razy częściej u mężczyzn niż u kobiet

•

daje przerzuty do płuc

Kostniak mięsakowy okołokostny – sarkoma osteogenicum iuxtacorticale

•

z okostnej zewnętrznej powierzchni kości udowej, rzadziej w kościach ramiennej,
piszczelowej i innych

•

rzadko wrasta w głąb kości – przylega płasko do kości

•

nacieka tkanki otaczające

•

złośliwy

•

późno daje przerzuty

•

z komórek wrzecionowatych o cechach atypii

Guz olbrzymiokomórkowy – tumor gigantocellularis, osteoclastoma

•

miejscowo złosliwy

•

w nasadach i przynasadach kości długich, najczęściej tych co tworzą staw kolanowy, lub
w dystalnej nasadzie kości promieniowej

•

rozdyma kość

•

szaroróżowy

•

wyraźnie oddziela się od szpiku, nie narusza stawów

•

gęsto ułożone komórki wrzecionowate z mezenchymy szpiku

•

posiadają aktywność fosfatazy kwaśnej (komórki nowotworowe)

•

między 20 a 40 rokiem życia

•

częstszy u kobiet

Mięsak Ewinga – sarkoma Ewing

•

bardzo złośliwy

•

pochodzi z łącznotkankowego zrębu szpiku

•

końcowe odcinki kości długich oraz kości płaskie biodrowe

•

wewnątrz kości jako twardy guz, po przebiciu miękki, kruchy z wylewami

•

przeważnie w 1 i 2 dekadzie życia

•

wzrost temperatury otoczenia

TKANKI MIĘŚNIOWEJ GŁADKIEJ I PRĄśKOWANEJ

Mięśniak prążkowanokomórkowy – rhabdomyoma

•

bardzo rzadko

•

głównie jama ustna, jama gardłowa, pochwa

•

niemowlęta i dzieci

•

z typowych komórek mięśnia poprzecznie prążkowanego

•

ten sam w mięśniu sercowym – z komórek pająkowatych oraz obrzmiałych
kardiomiocytów; w skojarzeniu ze stwardnieniem guzowatym mózgu

Mięśniak prążkowanokomórkowy mięsakowy – rhabdomyosarcoma

•

w mięśniach szkieletowych, rzadziej w pęcherzu moczowym i innych

•

Rhabdomyosarcoma pleomorphum – złosliwy mięsni najczęściej kończyn; osoby dorosłe
rzadko dzieci; niesprawna bólu, miękka lub twarda masa; daje przerzuty; nie widać
poprzecznego prążkowania

•

Rhabdomyosarcoma alveolare iuvenile – w mięśniach kończyn, głównie dzieci i
dorastającej młodzieży; bardzo złośliwy; śmierć w ciągu 2-3 lat nawet po leczeniu
chirurgicznym

Mięśniak gładkokomórkowy – leiomyoma

•

najczęstszy niezłośliwy nowotwór macicy

•

wyróżnia się: śródścienny (intramurale), podśluzówkowy (submucosum) i
podsurowicówkowy (subserosum)

•

dobrze ograniczony ale bez torebki

•

budowa: miocyty gładkie poprzedzielane tkanką łączną

•

obfite i przedłużone krwawienia miesiączkowe, rzadziej międzymiesiączkowe

Mięśniak gładkokomórkowy mięsakowy - leiomyosarcoma

•

najczęstszy mięsak trzonu macicy

•

pierwotny – z mięśni gładkich najczęściej

•

wtórny – z już istniejącego mięśniaka – bardzo rzadko

•

najczęściej między 45 a 60 rokiem życia

•

nieregularne obfite krwawienia miesiączkowe lub krwawienia po menopauzie

•

ź

le odgraniczony, rozległy, z licznymi wylewami i ogniskami martwicy, bardziej miękki

niż mięśniak

TKANKI NACZYNIOWEJ

Naczyniak krwionośny – haemanigoma

•

Naczyniak włosowaty – h. capillare – bardzo liczne naczynia włosowate; pierwsze lata
ż

ycia; skóra lub tkanka podskórna

•

Naczyniak jamisty – h. cavernosum – z szerokich jak o sciankach pokrytych
ś

ródbłonkiem; w głębi narządów

•

Naczyniak żylny – h. venosum – z żył wypełnionych krwią; przestrzeń pozaotrzewnowa,
krezka lub mięśnie; ludzie dorośli

Ś

ródbłoniak – haemangioedothelioma

•

złośliwy

•

z pasm komórek śródbłonka, zawierających w środku bardzo wąskie światło a w nim
krwinki

•

zwykle w dzieciństwie

•

tkanki miękkie, powierzchowne lub głębokie, często wywodzi się ze ściany żyły

Naczyniak mięsakowy – haemangioma

•

bardzo rzadki

•

bardzo złośliwy

•

w skórze i powierzchownych tkankach miękkich, skóra głowy i szyi

•

głównie ludzie starsi

•

z konglomeratu szczelin pokrytych śródbłonkiem, wrastającego między włókna
kolagenowe i do tkanki tłuszczowej

Mięsak Kaposiego – sarkoma Kapoki

•

charakterystyczna choroba pacjentów z AIDS

•

głównie u mężczyzno 60 roku życia

•

skóra dystalnych części kończyn; stopy i dłonie

•

wieloogniskowa lokalizacja i agresywny przebieg

Kłębczak – glomangioma

•

z komórek odpowiadających komórkom kłębków naczyniowych, podobnym do komórek
nabłonkowych, między nimi naczynia

•

czerwono-siny guzek

•

skóra palców, rąk, stóp, często pod paznokciami

Naczyniak limfatyczny – lymphangioma

•

w języku, wargach, tkance podskórnej kończyn i szyi, śródpiersiu, sieci lub krezce

Naczyniak limfatyczny mięsakowy – lymphangiosarcoma

•

złośliwy, rośnie szybko i daje przerzuty

•

niezwykle rzadko

•

po amputacji sutka z powodu raka i usunięciu węzłów

Obłoniak – haemangiopericytoma

•

niezłośliwy i złosliwy

•

bardzo rzadko

•

przeważnie dorośli

•

w mięśniach, w udzie, miednicy i przestrzeni pozaotrzewnowej

•

dobrze odgraniczony ale bez torebki

•

z naczyń otoczonych nawarstwiającymi się komórkami, uważanymi za serycyty, o
różnym nasileniu atypii i liczbie figur podziału

•

złosliwy daje przerzuty do płuc i kości

TKANKI BARWNIKOTWÓRCZEJ

Znamię barwnikowe – naevus pigmentosus, maternus

•

nienowotworowy rozrost melanocytów pochodzenia naskórkowego w skórze właściwej

•

w zależności od usytuowania wyróżnia się:

•

znamię brzeżne – n. iunctionalis – skupienia komórek tuż pod naskórkiem

•

znamię śródskórne – n. intradermalis, dermalis – komórki znamieniowe znajdują się w
skórze właściwej, obecne komórki żerne obładowane melaniną (melanofory)

•

znamię naskórkowo-skórne – n. epidermodermalis – łączy cechy obu poprzednich,
dominuje u dzieci

Znamię błękitne – naevus coeruleus

•

nie jest złośliwy

•

w każdym wieku

•

niebieskawy guz skóry

•

komórki zawierają melaninę

•

głęboko w skórze właściwej

Znamię epitolioidne Spitz – melanoma iuvenile

•

łagodny

•

większe komórki od komórek zwykłego znamienia

•

wielokątne, wrzecionowate oraz wielojądrzaste komórki

•

twarz, tułów oraz kończyny

Plama soczewicowata – lentigo maligna

•

złośliwy

•

ludzie starzy

•

głównie twarz

•

płaskie brązowe ognisko

•

1/3 cechy czerniaka złośliwego

•

melanocyty kształt wrzecionowaty z nadmiarem melaniny

Czerniak śródnabłonowy

•

szerzy się powierzchownie

•

skóra odsłonięta

•

różne odcienie brązu

Czerniak złośliwym – melanoma malignum

•

dwa rodzaje:

czerniak szerzący się powierzchownie – początkowa faza rozwoju pozioma
(radialna)

czerniak guzkowaty – w skórze niezmienionej lub w obrębie znamienia, komórki
nabłonkowe, wrzecionowate lub typ mieszany – faza późniejsza, pionowa

•

różna zawartość barwnika, możliwe bezbarwnikowe

•

mało zrębu dużo naczyń krwionośnych i chłonnych

•

bardzo złośliwy!!!

•

przerzuty do węzłów chłonnych

•

częściej w skórze wystawionej na światło

•

zanikający samoistnie

•

w zależności od głębokości nacieku:

stopień I – nowotwór ograniczony do naskórka, nie przechodzi poza błonę
podstawną

stopień II – czerniak wrasta do poziomu 0,75 mm w głąb skóry właściwej

stopień III – od 0,75 do 1,5 mm

stopień IV – od 1,5 do 3 mm

stopień V – powyżej 3 mm

w stopniu I i II nie ma jeszcze przerzutów

Czerniak złośliwy oka – melanoma malignum oculi

•

najczęstszy z czerniaków pozaskórnych

•

rozwija się w naczyniówce (głównie), bardzo rzadko w tęczówce ale możliwy także w
innych częściach oka

•

nie sprawia bólu

•

albo z komórek wrzecionowatych albo epitelioidnych, najczęściej mieszany

•

gdy przewaga wrzecionowatych to nowotwór mniej złośliwy

•

stosunkowo mało złośliwe są czerniaki tęczówki

•

przerzuty do wątroby

TKANKI KRWIOTWÓRCZEJ

Czerwienica prawdziwa – polycytaemia rubra vera

•

nowotwór szpiku, dotyczy przede wszystkim linii erytrocytów

•

wzrost reaktywności na erytropoetynę

•

rasa biała

•

między 40 a 60 rokiem życia

•

lepka krew

•

zakrzepica, zaburzenia neurologiczne, zawały, sinica

•

spadek masy ciała, gorączka

•

dna moczanowa i kamica nerkowa

•

fazy: proliferacyjna

 „wypalenia”  włóknienia szpiku  przejścia w ostrą białaczkę

granulocytową

Białaczka – leucaemia

•

nowotworowy rozrost najczęściej linii granulocytów i limfocytów

•

szpik, węzły, śledziona, wątroba

•

we krwi komórki charakterystyczne dla danego typu białaczki

•

nie jest wyjaśniona przyczyna – chromosom Filadelfia, promieniowanie, substancje
chemiczne

Białaczki ostre

•

w szpiku niezmienionym lub w szpiku w stanie mieloproliferacyjnym

•

we krwi niedojrzałe komórki blastyczne

•

w zależności od tych komórek białaczki: limfoblastyczna, mieloblastyczna,
niezdefiniowana

•

brak form pośrednich komórek

•

bez leczenia

 śmierć w ciągu kilku miesięcy

•

niedokrwistość, gorączka, skaza krwotoczna

•

w systemie FAB:

Ostra białaczka limfoblastyczna – ALL – występowanie limfoblastów B lub T,
czyli komórek o jądrze 2-4-krotnie większym od jądra limfocytów, z liczbą
chromosomów do 60; różnego rodzaju aberracje chromosomowe (str. 746-747)

Ostra białaczka nielimfoblastyczna – AML – we krwi mieloblasty z dużym jądrem
z kilkoma jąderkami, szczyt między 15 a 40 rokiem życia, tu też różne aberracje
chromosomowe; nacieki głównie w szpiku ale mogą też w innych narządach

Białaczka szpikowa przewlekła – leucaemia myelocytica chronica

•

niepohamowany rozrost granulocytów, z przewagą jednego typu, przeważnie
obojętnochłonncyh

•

we krwi jest ich do kilkuset tysięcy w 1 mm3

•

spadek aktywności fosfatazy zasadowej tych granulocytów

•

charakter rozległy rozrostu

•

jeżeli dominują komórki inne niż granulocyty to wyróżniamy:

białaczkę bazocytową

białaczkę eozynocytową

białaczkę monocytową

białaczkę megakariocytową

•

granulocyty białaczkowe nie mnożą się szybciej lecz pozostają dłużej we krwi

•

dochodzi do zagłuszenia innych układów: niedobór krwinek czerwonych, zmniejszenie się
liczby megakariocytów i płytek krwi

•

granulocyty białaczkowe nie spełniają funkcji obronnych

•

odkładają się w wątrobie, śledzionie, węzłach chłonnych

•

2-3 lata max 10

•

charakterystyczne występowanie chromosomu Ph (charakterystyczna aberracja
chromosomowa) – 90-95% przypadków (reszta to Ph-)

•

obecność chromosomu Ph dobrze rokuje

Białaczka limfoblastyczna przewlekła – leucaemia lymphatica

•

postać chłoniaka

•

limfocyty mnożą się w nadmiarze w układzie chłonnym i przechodzą w znacznej liczbie
do krwi

Szpiczak mnogi – myeloma multiplex

•

rozrost klonu plazmocytów syntetyzujących jednorodne białko M, tzn. immunoglobulinę
(Ig) monoklinalną o jednym typie łańcuchów lekkich, kappa lub lambda

•

białko Bence Jonesa – jest biologicznym znacznikiem nowotworowym, jest łańcuchem
lekkim wytwarzanym w nadmiarze przez rozrastający się klon plazmocytów

•

równie częsty u kobiet jak i mężczyzn

•

pierwszy objaw to dolegliwości „reumatyczne”

•

zmiany we wszystkich kościach – wiśniowe drobne ogniska niszczące kość

•

bardzo charakterystyczne w trzonach kręgów i w czaszce

•

towarzyszy niewydolność nerek - łańcuchy lekkie w moczu

•

współistnienie nowotworów pochodzenia nieszpikowego (15%)

•

często pojawia się skrobiawica

Ziarnica złośliwa (choroba Hodgkina) – lymphogranulomatosis maligna

•

podłoże etiologiczne – prawdopodobnie wirusowe (wirus Epsteina i Barr)

•

w przebiegu spadek wydolności limfocytów T (odporność komórkowa)

•

najczęściej węzły szyjne i nadobojczykowe

•

przemiana zaczyna się w strefie limfocytów T i w korze między grudkami

•

podział na okresy zaawansowania:

I – węzły jednej okolicy lub dwóch sąsiadujących

II – więcej niż dwóch okolic, lub dwóch niestykających się

III – po obu stronach przepony

IV – zmiany także w narządach (szpik, płuca, opłucna, wątroba, kości, skóra,
nerki, układ pokarmowy)

•

komórki nienowotworowe:

limfocyty

histiocyty

fibroblasty

•

komórki nowotworowe

komórki Reed i Sternberga – duże, kwasochłonna cytoplazma, dwupłatowe jądro,
ciemne jąderko

komórki Hodgkina – duże i owalne, pęcherzykowate jądro z dużym jąderkiem

komórki zatokowe (lakunarne) – blada cytoplazma i wielopłatowe jądro z kilkoma
jąderkami

komórki typu ziaren prażonej kukurydzy (popcorn cells)

•

wszystkie komórki nowotworowe wywodzą się z komórek limfoidalnych środka
rozmnożenia grudek; wszystkie posiadają czynnik transformacji NF-kB

 zapobiega

apoptozie

•

4 typy ziarnicy złośliwej

typ z przewagą limfocytów

typ o mieszanym składzie komórkowym

typ z zanikiem limfocytów

typ stwardnienia guzkowatego – występuje najczęściej i nie ma żadnego związku z
trzema powyższymi

Chłoniaki nieziarnicze

•

typu T bardziej złośliwe niż typu B

•

najpierw węzły, potem szpik, śledzionę i wątrobę

Chłoniaki typu B

•

Chłoniak limfocytowy z komórek B, przewlekła białaczka limfocytowa

naciek składający się z małych limfocytów, zajmujących równomiernie całe
węzły, szpik oraz śledzionę

zmiana ma przeważnie postać białaczkową

limfocyty nie reagują na antygeny – nie występują przeciwciała

w rozmazie widoczne są rozpłaszczone limfocyty białaczkowe

do tego typu chłoniaków należy białaczka włochatokomórkowa

•

Chłoniak limfo-plazmatycznokomórkowy

•

Chłoniak strefy brzeżnej, marginalny

•

Chłoniak płaszczowyChłoniak olbrzymiogrudkowy

•

Chłoniak rozległy o dużych komórkach limfoidalnych

•

Chłoniak limfoblastyczny typu Burkitta

Chłoniaki typu T

•

Chłoniak strefy T

•

Ziarniniak grzybiasty – mycosis fungoides

•

Zaspół Sezary-ego

Chłoniak pozawęzłowe

•

chłoniaki układu MALT

•

początek jako zmiana zapalna

•

niska złośliwość

NOWOTWORY HORMONALNE CZYNNE

Nowotwory chromochłonne – n. chromaffinicum – wydzielają katecholaminy, należą do
przyzwojaków – paraganglioma (wywodzą się z grzebienia nerwowego)



barwiak – phaeochromocytoma – rdzeń nadnerczy



przyzwojak chromochłonny – barwiak pozanadnerczowe, w zwojach

Są to głównie gruczolaki.

Przysadka
Wpływ gruczolaków:

•

wydzielanie w nadmiarze hormonu

•

zakłócanie wydzielania innych hormonów

•

ucisk

Wyróżnia się:

Adenoma somatotropicum (hormon wzrostu STH) – może dojść do gigantyzmu lub
akromegalii

Adenoma lactotropkicum (prolactinoma) – u kobiet mlekotok, zaburzenia owulacji
i zatrzymanie miesiączki, u mężczyzn impotencja lub bezpłodność

Adenoma cortcotrophicum (ACTH) – rozrost i nadczynność warstwy pasmowatej i
siatkowatej kory, choroba Cushinga

Adenoma gonadotrophicum

Adenoma thyrotrophicum

Adenoma inactivum

Tarczyca

•

jeden lub kilka w tarczycy, zbudowany z pęcherzyków

•

gruczolak z komórek A może nie przejawiać żadnej czynności, albo jest aktywny

hormonalnie

•

może dojść nawet do nadczynności ale bez charakterystycznych objawów (wytrzeszcz

oczu, obrzęk przedgoleniowy).

•

gruczolak z komórek C – poza kalcytoniną wytwarza również serotoninę i aminy

ketocholowe

•

raki tarczycy są przeważnie hormonalnie nieczynne

Przytarczyce

•

gruczolak powodem nadczynności ok. 90%

•

zazwyczaj pojedynczy

•

stężenie wapnia w surowicy i nasilenie zmian kostnych proporcjonalne do wielkości

nowotworu

•

zawsze posiada torebkę

•

utkanie lite lub torbielowate

•

dominują komórki główne

•

podobny do gruczolaka rak przytarczyc

Nadnercza
Kora:

•

gruczolak lub rak kory nadnerczy

•

gdy hormonalnie czyny nowotwór jednego nadnercza to dochodzi do zaniku kory

drugiego

•

nadciśnienie, zespół Conna, zespół Cushinga

Rdzeń:

•

guz z komórek chromochłonnych – barwiak – phaeochromocytoma, chromaffinoma –

częstszy u kobiet, może być otorbiony, atypia nie świadczy o złośliwości, wydziela
aminy ketocholowe; nadciśnienie, kołatanie serca, potliwość, bladość, bóle głowy,
chudnięcie

•

zwojak zarodkowy współczulny – neuroblastoma, symphaticoblastoma – niedojrzały

złośliwy, przerzuty do kości, węzłów chłonnych, wątroby oraz płuc; wytwarza aminy
ketocholwe; zbudowany z atypowych neuroblastów

•

nerwiak zwojowy – ganglioneuroma – dojrzalsza postać neuroblastomy, duży

otorbiony, niezłośliwy ale może złosliweć; częściej w układzie współczulnym niż
nadnerczu

•

ganglioneuroblastoma – mieszany z dwóch wyżej, złośliwy, wydziela aminy

katecholowe

Trzustka

•

wyspiak wydzielający insulinę – insulinowa – najczęściej występujący guz edokrynny

trzustki, zbudowany z komórek B, wydziela insulinę autonomicznie, złośliwy, częściej
kobiety w średnim wieku; hipoglikemia, niski poziom glikemii, ustępowanie objawów
po przyjęciu glukozy, zmiany nastrojów

IINNE NOWOTWORY

Ś

luzak, śluzak mięsakowy – myxoma, myxosarcoma

•

z komórek gwiazdkowatych

•

luźna istota podstawowa

•

nieotorbiony

•

nie daje przerzutów

Struniak – chordoma

•

miejscowo złośliwy

•

z resztek struny grzbietowej

•

okolica krzyżowo-ogonowa, podstawa czaszki

•

lity lub torbielowaty

•

komórki zawierają glikogen, są duże i zwakuolizowane

•

wielokształtne jądro komórkowe

Szkliwiak – ameloblastoma

•

rozwija się najczęściej w żuchwie

•

szarobiaława lub szarobrązowa lita masa zajmująca miejsce tkanki kostnej

•

nie sprawia bólu

•

tworzą się torbiele, ogniska tkanki nabłonkowej

•

przerzuty bardzo wyjątkowo dlatego miejscowo złośliwy

Rakomięsak – carcinosarcoma

•

złośliwy

•

złożony z utkania rakowego o mięsakowego

•

pęcherz moczowy, sutek, nerka, pęcherzyk żółciowy

Włókniakogruczolak – fibroadenoma

•

pierś

•

między 20 a 40 rokiem życia

•

z tkanki łącznej włóknistej oraz drobnych przewodów

Gruczolakochłoniak – adenolumphoma Warthin

•

niezłosliwy

•

najczęściej w przyusznicy

•

częściej u mężczyzn

•

6-7 dekada życia

•

kulisty, otorebkowany i miękki

•

obfite utkanie limfatyczne z grudkami chłonnymi

Włókniakonabłoniak – fibroepithelioma

•

Pinkus – rośnie cienkimi pasmami w głąb skóry właściwej i dzieli je na fragmenty

•

Brenner – z tkanki włóknistej z rozsianymi w niej ogniskami nabłonkowymi, niezłosliwy,
twardy, białawy, włóknisty, wyraźnie odgraniczony, jajnik (może wydzielać estrogeny
rzadziej androgeny)