Toksykomania-przyjmowanie substancji chemicznych, syntetycznych lub naturalnych które szkodliwie wpływają na organizm oraz psychikę człowieka. (Cekiera) nadmierne używanie jak i nałogowe nadużywanie środków leczniczych lecz nie w celu leczniczym bądź innych środków naturalnych lub syntetycznych odurzających i nieodurzających, mogą one działać pobudzająco lub relaksująco zawsze jednak szkodliwie dla zdrowia i organizmu ludzkiego.
Narkomania- Górski-nałogowe spowodowane wewnętrznym przymusem zażywanie różnymi sposobami rozlicznych środków chemicznych po to aby wprowadzić się w stan odurzenia.
Używanie-wprowadzenie do organizmu człowieka środka odurzającego substancji psychotropowej lub środka zastępczego niezależnie od drogi podania.
Nadużywanie-nadmierne przyjmowanie środka toksycznego, trwa ono miesiąc i nie ma już charakteru eksperymentowania, występują zauważalne skutki negatywne w sferze fizycznej i psychicznej, występuje zależność psychiczna.
Używanie problemowe-długotrwałe używanie narkotyków które powoduje u osoby używającej poważne problemy natury zdrowotnej, psychicznej i społecznej.
Używanie ryzykowne-nadmierne spożywanie substancji psychoaktywnych które choć jeszcze nie powodują szkód somatycznych lub psychicznych to zwiększają ryzyko ich powstania.
Uzależnienie-stan psychiczny a niekiedy także fizyczny wynikający z interakcji między żyjącym organizmem a środkiem uzależniającym charakteryzujący się zmianami zachowania lub innymi reakcjami które zawsze zawierają przymus brania tego środka w sposób ciągły lub okresowy w celu doświadczania jego psychicznych efektów a czasami w celu uniknięcia złego samopoczucia związanego z jego brakiem; występuje wtedy gdy równocześnie da się zaobserwować u danej osoby przynajmniej trzy spośród następujących objawów: silne pragnienie lub poczucie przymusu przyjmowania substancji względnie wykonywania pewnych czynności; wystąpienie zespołu abstynenckiego; trudności z samokontrolą dotyczącą powstrzymania się od zażycia substancji czy wykonania czynności; zaistnienie tolerancji tzn. sytuacji w której dla osiągnięcia zamierzonego efektu konieczne jest przyjmowanie coraz większych dawek substancji lub częstszego i dłuższego wykonywania pewnych czynności; utrata zainteresowań oraz przyjemności istniejących przed uzależnieniem; przyjmowanie środka lub wykonywanie pewnych czynności pomimo bezspornych dowodów na ich destrukcyjny wpływ na zdrowie oraz stosunki społ danej osoby.
Nawyk-w odróżnieniu od nałogu występuje wtedy gdy człowiek czuje nieprzypartą chęć, silne pragnienie lecz jeszcze nie przymus odurzania się a dawki zażywanych środków nie wymagają zwiększenia, człowiek nie jest od nich uzależniony fizycznie tzn. że pozbawienie go specyfików nie wywołuje objawów głodu narkotycznego a przyjmowanie środków choć szkodliwie wpływa na psychikę nie powoduje jeszcze poważniejszych skutków w jego życiu.
Uzależnienia:
substancyjce: alkoholizm, narkomania, nikotynizm, lekomania;
behawioralne: siecioholizm, telemania, pracoholizm, shopping, hazard, seksoholizm, od jedzenia.
Podstawowe właściwości środka odurzającego: zdolność do wywoływania określonego zespołu doznań psychicznych; zdolność do wywołania zależności fizycznej i psychicznej; zdolność do wywołania wzrostu tolerancji; zdolność do stopniowego wyniszczania organizmu.
Klasyfikacja substancji psycho: alkohol, amfetaminy, kofeina, opioidy, kanabis, kokaina, halucynogeny, inhalanty, nikotyna, substancje uspokajające, nasenne, sterydy; depresanty, stymulanty, psychodeliki, neuroleptyki.
Rodzaje uzależnień:
fizyczne-fizjologiczne jest stanem biologicznego przystosowania się organizmu do przyjmowanej substancji objawia się przymusem brania danego środka uzależniony organizm reaguje na nagłe odstawienie zaburzeniami i pojawia się zespół abstynencyjny,
psychiczne-psychologiczne jest głębokim przymusem zażycia środka lub wykonania pewnej czynności przymusem manifestującym się narastającym napięciem, lękiem, niepokojem odstawienie przyjmowanego środka nie wywołuje wystąpienia objawów abstynencyjnych,
społeczne-przyczyny sięgania po środek psychoaktywny mogą być wynikiem problemów emocjonalnych lub osobowościowych jednostki mogą wynikać z ciekawości jak również z potrzeby akceptacji i identyfikacji z grupą, w znacznym odsetku przypadków jest to uzależnienie od grupy wtórnie zaś od środka psychoaktywnego wytworzenie się zależności społecznej jest więc następstwem specyficznych interakcji społecznych osób zażywających takie środki.
Typy uzależnień: morfiny, alkoholu i barbituranów, amfetaminy, kokainy, konopi indyjskich, halucynogenów, khat, lotnych rozpuszczalników.
Uwarunkowania uzależnień substancyjnych i nie-koncepcje:
biologiczne-chemiczne i nie to alkohol, narkotyki, leki, nikotyna;
psychologiczne to od jedzenia, Internetu TV;
społeczne to pracoholizm, idee, shoping.
Nadmierne korzystanie z mediów: zaniedbywanie podstawowych obowiązków w domu, szkole, pracy; powtarzanie pewnych zachowań w sytuacjach gdy jest to niebezpieczne; powtarzające się konflikty z prawem wynikające z wykonywania pewnych czynności; kontynuowanie wykonywania czynności pomimo zaburzeń w funkcjonowaniu społecznym i w stosunkach międzyludzkich.
Uzależnienie od mediów: tolerancja-potrzeba znacznego wzrostu ilości czasu przeznaczonego na korzystanie z mediów lub obniżenie satysfakcji podczas korzystania z mediów przez tę samą ilość czasu; zespół odstawienia-występuje w ciągu kilku dni po zaprzestaniu korzystania z mediów objawia się rozdrażnieniem, lękiem, złym samopoczuciem; częstotliwość i czas korzystania są większe niż pierwotnie zamierzone; występuje trwałe pragnienie przerwania lub kontrolowania korzystania z mediów albo miały już miejsce nieskuteczne próby dokonania tego; duża ilość czasu jest poświęcana na czynności związane z korzystaniem z mediów; ograniczenie lub całkowita rezygnacja z innych społecznych zawodowych lub rekreacyjnych aktywności; ciągłe korzystanie z mediów mimo świadomości że jest ono przyczyną różnych problemów.
Uzależnienie od Internetu Goldberg: dążenie do zwiększania czasu połączenia z Internetem celem osiągnięcia oczekiwanego stopnia pobudzenia; widoczne zmniejszanie się efektu oddziaływania tej samej ilości czasu spędzonego na surfowaniu; przerwanie lub ograniczanie długich sesji połączenia z Internetem; wystąpienie dwóch lub więcej poniższych objawów w następstwie przerwania czynności: pobudzenie psychomotoryczne, lęk, obsesyjne myśli o Internecie, fantazje i sny na temat Internetu, celowe lub mimowolne ruchy palców jak przy pisaniu na klawiaturze; korzystanie z Internetu powodujące zaburzenia lub uszkodzenia w obszarze społecznym, behawioralnym lub innym istotnym dla funkcjonowania; korzystanie z Internetu lub podobnych usług sieciowych staje się środkiem do złagodzenia lub uniknięcia objawów odstawiennych; łączenie się z Internetem następuje częściej i dłużej niż planowane; nawrót pragnienia i nieudane próby zaprzestania lub zwiększenia kontroli nad korzystaniem; zawieszenie lub zmniejszenie liczby ważnych działań społecznych, zawodowych lub rekreacyjnych z powodu przedłużającego się czasu połączenia.
Uzależnienie od Internetu Young: niepokój związany z Internetem; nawracająca potrzeba spędzania czasu online; powtarzające się próby ograniczenia czasu korzystania; zamykanie się w sobie w sytuacji ograniczonego korzystania; problemy z planowaniem czasu; problemy związane ze stresem w rodzinie, szkole, pracy, przyjaciół; okłamywanie innych na temat ilości czasu spędzonego w Internecie; zmiany nastroju.
Formy uzależnienia od Internetu: seks wirtualny; cyber relational addiction uzależnienie od relacji wirtualnych; net compulsions uzależnienie od sieci internetowej związane z hazardem, licytacjami, handlem w sieci; information overload przeładowanie poznawcze; computer addiction uzależnienie od gier wirtualnych.
Etapy uzależnienia od Internetu:
zaangażowanie-poznawanie i racjonalne oraz efektywne wykorzystywanie Internetu, internauta okazjonalnie loguje się do sieci Internet budzi u niego zainteresowanie służy zdobywaniu potrzebnych informacji jest formą rozrywki;
zastępowanie-internauta odczuwa potrzebę korzystania z sieci coraz częściej i przez coraz dłuższy okres codziennie na kilka godzin loguje się do Internetu traci inne zainteresowania w czasie gdy nie może korzystać z Internetu odczuwa: przygnębienie i lęk natrętnie myśli o Internecie ma o nim sny;
ucieczka-internauta ogranicza zaniedbuje lub całkowicie rezygnuje z szeregu ważnych czynności rodzinnych społecznych zawodowych i rekreacyjnych na rzecz codziennego wielogodzinnego i niejednokrotnie nieprzerwanego korzystania z Internetu mimo iż zdaje on sobie sprawę z narastania u niego trudności życiowych problemów psychicznych oraz fizycznych dotyczyć to może ograniczenia na rzecz Internetu czasu przeznaczonego na sen odżywianie higienę naukę pracę zawodową rodzinę sport kontakty towarzyskie.
Telemania objawy: potrzeba korzystania z TV w coraz większym wymiarze; występowanie złego samopoczucia, drażliwości, pobudzenia psychoruchowego, lęku, depresji przy zerwaniu kontaktu z TV; podejmowanie nieudanych prób zaprzestania użytkowania TV; okłamywanie bliskich o rzeczywistym czasie poświęconym oglądaniu TV; doznawanie satysfakcji i poczucia wartości podczas oglądania TV; ograniczanie czy zaniedbywanie innych zajęć; pochłonięcie myśli i wyobraźni przez treści prezentowane w mediach; pojawienie się konfliktów rodzinnych spowodowanych przez zbyt długie siedzenie przed TV; przeznaczanie coraz większych pieniędzy na zakup nowego sprzętu lub pakietów TV.
Uzależnienie od gier komputerowych:
pierwotne-zależne od sprzętu i charakteru gry, osoba gra dla emocji, dla sprawdzenia swoich umiejętności, dla uzyskania gratyfikacji;
wtórne-gra jest formą ucieczki przed pierwotnymi problemami np. związanymi z rozpadem rodziny, niepełnosprawnością.
Uzależnienie od tel kom:
pierwsi-tłumaczą częste rozmowy tel koniecznością załatwienia dużej ilości ważnych spraw mają oni zwykle silną potrzebę kontrolowania otoczenia, odczuwają silny niepokój jeśli zostają pozbawieni bieżących informacji o tym co robią inni, są to ludzie żyjący cudzym życiem;
drudzy-długo rozmawiają przez tel, rozważają oni na bieżąco swoje nawet najbłahsze sprawy i zawirowania emocjonalne.
Pracoholizm kryteria: nieustanny pośpiech; nieustanne zajmowanie się czymś; kontrolowanie innych; ciągłe dążenie do doskonałości we wszystkich dziedzinach; spłycenie relacji międzyludzkich i oddalenie ich na dalszy plan; ciągły niepokój; luki pamięciowe; zniecierpliwienie i poirytowanie; zjawisko tolerancji wobec wykonywanej pracy; chroniczny brak czasu. Cechy pracoholika: lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena, napięcie.
Fazy rozwoju pracoholizmu:
początkowa-osoba nieustannie myśli o pracy pracuje regularnie w nadgodzinach i odmawia zmiany trybu życia. Jej życie zaczyna cechować nieustanny pośpiech, myśli coraz częściej skupiają się na pracy, co prowadzi do pogorszenia relacji międzyludzkich. Zaniedbywanie rodziny i własnych interesów budzi wyrzuty sumienia które uzależniony odczuwa choć nie przyznaje się do nich. Pojawia się również pogarda dla tych którzy pozwalają sobie na inne rzeczy niż praca. W tej fazie można już zaobserwować zaburzenia fizyczne i psychiczne. Mogą również wystąpić lekkie stany depresyjne nieuzasadnione lęki czy zaburzenia koncentracji lub przemęczenie ból głowy żołądka zaburzenia kardiologiczne i układu krążenia;
krytyczna-odrzuca relacje emocjonalne i życie społeczne. Jego wytrzymałość fizyczna dobiega kresu ma zaburzenia snu i luki w pamięci. Pracoholik w tej fazie znajduje usprawiedliwienia dla swojej "manii " nieustannej pracy. Tylko nowe propozycje pracy mogą uratować go przed użalaniem się nad samym sobą i poczuciem bezużyteczności w sytuacji braku presji. Podziw lub współczucie z powodu nawału pracy pozwalają mu znieść poczucie winy i wzmocnić samoocenę. Jednocześnie widocznie wzmagają się jego agresja i niecierpliwość względem kolegów. Dają o sobie znać wysokie ciśnienie wrzody depresja które dojrzewają już do interwencji lekarskiej;
chroniczna-uzależniony nie przestaje pracować do późna w nocy, w dni powszednie i święta. Często coraz bardziej bezwzględnie i niesprawiedliwie traktuje kolegów którzy nie podzielają jego stylu pracy i nie decydują się na całkowitą rezygnację z życia prywatnego. Funkcjonuje tylko dzięki życiu zawodowemu w związku z tym organizuje je tak żeby móc pracować bez przerwy. Zbyt mało śpi. Naturalnym skutkiem takiego stanu rzeczy jest duży spadek wydajności pracy jednostki przez co zaczyna pogrążać się w prawdziwej rozpaczy. Często wiąże się z tym przyjmowanie leków pobudzających i uspokajających, alkoholu i nikotyny. Końcowym stadiom tej fazy mogą towarzyszyć poważne choroby somatyczne i zaburzenia psychiczne: depresja wrzody ataki apopleksji zawały. Niestety pracoholicy nie potrafią oderwać się od pracy nawet jeśli są przykuci do łóżka. Osoby u których uzależnienie weszło w to stadium są zagrożone nawet utratą życia.
Uzależnienie od hazardu: wzrost napędu związanego z poszukiwaniem środka uzależniającego; wzrost tolerancji na działanie środka; kompulsywna potrzeba grania kosztem zdrowia i otoczenia; osłabienie woli; obsesja grania i natręctwa myślowe utrzymujące się i nawracające nawet przy wieloletniej abstynencji; samooszukiwanie się, stosowanie usprawiedliwień i innych mechanizmów obronnych ułatwiających podjęcie gry; wyniszczenie fizyczne, brak zainteresowania środowiskiem niezwiązanym z hazardem; wypalenie emocjonalne.
Fazy uzależnienia od hazardu: z
wycięstwa-granie okazjonalne, fantazje na temat wysokich wygranych, duże wygrane powodujące coraz silniejsze pobudzenie, coraz częstsze zakłady i coraz wyższe stawki;
utraty-naraża się na wysokie straty, wysokie pożyczki i próby odegrania się, wygrane idą na spłaty długów, granie kosztem rodziny i pracy, kłamie i ukrywa uzależnienie, wierzy w wielką wygraną;
depresji-separacja od rodziny i przyjaciół, utrata pracy, narastające długi, presja wierzycieli popycha do przestępstw, psychiczne wyczerpanie, wyrzuty sumienia, poczucie winy, bezradności, depresja;
utraty nadziei-rozwód, poczucie beznadziejności, myśli lub próby samobójcze, ucieczka w uzależnienie, więzienie, śmierć bądź zwrócenie się o pomoc.
Charakterystyka osób podatnych na nałogi: mała dynamika życiowa, niepewność, nieśmiałość w kontaktach społecznych, poczucie braku kompetencji, impulsywność.
Style picia:
neurasteniczny-jednostka spożywa niezbyt duże ilości alkoholu, a częsta przyczyną picia jest zmęczenie, zły humor, zdenerwowanie;
kontaktowy-jednostka spożywa alkohol w towarzystwie, aby umocnić lub polepszyć relacje interpersonalne z innymi ludźmi;
dionizyjski-jednostka spożywa duże ilości alkoholu, chce zapomnieć o rzeczywistości, uzyskać stan zamroczenia, przeżyć coś niecodziennego;
heroiczny-jednostka spożywa duże ilości alkoholu i w ten sposób ma poczucie uzyskanej mocy, taki styl picia często prowadzi do agresji i wybryków chuligańskich;
samobójczy-jednostka pije po to, aby zapomnieć o tym, co ją boli i co jest dla niej nieprzyjemne.
Wzorce picia:
śródziemnomorski-częste picie wina w małych ilościach,
anglosaski-częste powolne picie piwa,
skandynawski-jednorazowe znaczne spożycie wysokoprocentowego alkoholu w celu szybkiego upicia.
Funkcje alkoholu:
fizjologiczne-odżywcze, trawienne, energetyczne, przeciwbólowe;
psychologiczne-usuwające lęki, rozładowujące napięcia, dodające odwagi, pobudzające wiarę w siebie;
ekonomiczne-zapewniające równowagę rynkową, stanowiące źródło dochodów państwa jak i sposób uzależnienia gospodarczego;
polityczne-alkohol może być instrumentem władzy, służy do walki politycznej, być metodą manipulowania społecznościami i narodami.
Fazy rozwoju uzależnienia:
wstępna-jednostka poprzez alkohol stara się odreagować stres i inne nieprzyjemne stany emocjonalne, alkohol przynosi ulgę na krótką chwilę, etap ten może trwać od kilku miesięcy do kilku lat;
ostrzegawcza (zwiastunów)-spożywanie alkoholu staje się warunkiem normalnego funkcjonowania, w tej fazie mogą pojawić się luki pamięciowe, jednak reakcja jednostki na alkohol jest uzależniona od indywidualnych właściwości organizmu, wieku i osobowości, faza ta może trwać od kilku miesięcy do pięciu lat;
krytyczna (pełne uzależnienie)-jednostka traci kontrolę nad ilością spożywanego alkoholu, nie potrafi zapanować nad nałogiem, w tej fazie często pojawia się depresja, poczucie winy, agresja, złość, często występuje picie w samotności, faza ta może trwać nawet dziesięć lat;
przewlekła-okresy spożywania alkoholu są bardzo długie, a przerwanie picia powoduje nieprzyjemne objawy abstynencyjne, często występuje degradacja społeczna, w tej fazie jednostka może mieć zaburzenia osobowości, silne paranoje, jednym z przykładów może być zespół Otella charakteryzujący się tym, że uzależnienie alkoholowe powoduje u jednostki patologiczną zazdrość (np. o współmałżonka), co może prowadzić nawet do uszkodzenia ciała lub zabójstwa.
Rodzaje alkoholizmu:
alfa-uzależnienie od alkoholu ma wymiar psychiczny;
beta-spożywania alkoholu wywołuje pewne konsekwencje fizyczne;
gamma-organizm wykazuje coraz większą tolerancję na alkohol, czego konsekwencją jest coraz większa ilość spożywanego alkoholu;
delta-jednostka ma trudności z utrzymaniem abstynencji przez dłuższy okres czasu, następuje stały wzrost poziomu alkoholu w organizmie;
epsilon-jednostka raz na jakiś czas spożywa duże ilości alkoholu.
Psychologiczne mechanizmy uzależnienia:
mechanizm iluzji i zaprzeczania: zaprzeczanie: twierdzę że nie mam problemu z piciem pomimo obiektywnych dowodów i wskazówek najbliższych; minimalizowanie: pomniejszam problem; obwinianie: przerzucam odpowiedzialność za swoje picie; racjonalizacja: usprawiedliwiam picie; intelektualizacja: ubieram problem w piękną formę, teoretyzuję; odwracanie uwagi: zmieniam temat, buduję fantazję na temat własnej wielkości; poprawianie przeszłości: zapominam i zniekształcam wspomnienia; marzeniowe planowanie: tworzę nierealną wizję rozwiązania problemu; izolacja od teraźniejszości; uciekanie w przyszłość; unikanie odpowiedzialności; zabiegi magiczne.
mechanizm nałogowej regulacji emocji: pojawianie się różnych emocji, interpretowane jest jako chęć picia ("jestem smutny lub wesoły więc chce mi się pić") picie w celu ich uśmierzenia; wywoływanie zachowań, sytuacji i myśli-powodujących pojawienie się emocji "usprawiedliwiających" picie; niski poziom odporności na: stres, frustrację, rozdrażnienie, znudzenie, monotonię - szukanie ulgi w alkoholu; zmniejszenie wachlarza umiejętności radzenia sobie z myślami i sytuacjami; przykre stany emocjonalne są zapowiedzią przyjemnych: cierpienie-ulga, lęk-uspokojenie, przygnębienie-pobudzenie.
mechanizm rozpraszania i rozdwajania Ja: życie jako wędrówka wąską ścieżka pomiędzy górą pychy a bagnem samobiczowania się; na przemian okresowe poczucie upadku, poniżenia, bezradności, podłości; na przemian z poczuciem mocy, dumy, kontroli, doskonałości; rozlanie się granic "Ja", utrata poczucia wpływu na wydarzenia; sztywność w przestrzeganiu norm lub nagminne ich łamanie; duma alkoholika.
Psychozy alkoholowe: powstają w wyniku długotrwałego używania napojów alkoholowych zalicza się tu:
majaczenie alkoholowe (delirium, tremens, biała gorączka, majaczenie drzemne)-występuje w ciągu pierwszych 72 godzin od zaprzestania pici najpierw niepokój, lęk, bezsenność, urojenia, iluzje, widzenie potworów, zwierzątka, przekonanie że uczestniczy się w wydarzeniach domowych lub zawodowych, poczucie osaczenia, mogą występować napady agresji;
paranoje alkoholową-przewlekłe psychozy alkoholowe mogące trwać całymi latami zalicza się tu: alkoholowy obłęd zazdrości (alkoholowy zespół Otella) występuje najczęściej u mężczyzn po 40-tym roku życia poprzedzony jest nadmierną zazdrością o partnerkę, potem nabierają one cech urojeń, agresji, następuje zawężenie zainteresowań, psychoza Korsakowa-występuje po wielu latach picia jako wynik przemian metabolicznych istotną rolę w jej powstawaniu odgrywa niedobór witamin z grupy B występuje tu pamięć krótkotrwała, dezorientacja w czasie i przestrzeni, zapalenia wielosercowe, zaburzenia nastrojów, zaburzenia uwagi w wyniku zmian organicznych w mózgu;
ostrą halucynozę (omamica)-jest drugą w częstotliwości występowania psychozą, objawy: omamy słuchowe, urojenia związane ściśle z usłyszanymi treściami, pacjent czuje się śledzony i podsłuchiwany.
Alkoholowy zespół płodowy FAS-występuje dość rzadko nadużywanie alkoholu związane jest z zaburzeniami prokreacji aby stwierdzić istnienie tego zespołu sprawdza się wzrost dziecka przed i po urodzeniu, występują zmiany w obrębie twarzoczaszki występują zaburzenia centralnego układu nerwowego. Najczęściej dzieci z tym zespołem umierają a te które przeżywają są bardzo chore.
Mechanizmy obronne rodziny problemowej:
wyparcie-zapomnienie o czymś i zapomnienie o tym że się zapomniało;
zaprzeczanie-nieakceptowanie istniejącego stanu rzeczy, niezauważanie;
racjonalizacja-widzi istniejący problem ale nie umie go sobie wytłumaczyć;
projekcja-przerzuca uczucia nieakceptowane na inne osoby;
izolacja-zablokowanie uczuć które towarzyszą przeżyciu;
sublimacja-dostrzega się pozytywne aspekty życia w takiej rodzinie;
selektywny brak uwagi,
automatyzm-sposób działania jest bardzo przewidywalny, widoczny podział ról.
Etapy przystosowania się do życia w rodzinie alkoholowej:
zaprzeczenie obecności problemu: incydenty nadmiernego picia, próby interwencji (opór osoby pijącej);
ukrywanie negatywnych konsekwencji picia osoby uzależnionej: incydenty alkoholowe nasilają się rośnie izolacja, pogarszają się relacje małżeńskie, zaburzenie emocjonalne u dzieci, próby zaprzestani picia przez alkoholika; dezorganizacja życia rodzinnego: faza chaosu, rezygnacja z prób sprawowania kontroli nad partnerem alkoholikiem, pogłębianie problemów emocjonalnych-zaburzenia zachowania;
próba reorganizacji rodziny: żona podejmuje próbę kontroli nad życiem rodzinnym, pojawia się litość uczucia opiekuńcze, które zastępują agresje, wrogość, pomniejszenie skutków negatywnego zachowania;
ucieczka rodziny od problemu: żona odsuwa się od męża, koncentracja na problemach z pracą, dziećmi, w szkole; reorganizacja części rodziny: osoba uzależniona podejmuje leczenie, nauczenie się życia bez osoby uzależnionej;
powrót do zdrowia całej rodziny: alkoholik osiągnął stabilizację, kiedy jest zaleczony, próby radzenia z różnymi problemami.
Role dzieci alkoholików:
bohater rodzinny (heros, odpowiedzialny)-rola pełniona przez najstarsze dziecko, poświęca energię na zajmowanie się rodzicami i rodzeństwem, jest silny i oddany aby inni mieli lżej, stara się mieć wszystko pod kontrolą, przezwycięża zmęczenie, doświadcza poczucie winy bo jest przekonany że nie robi tego czego inni oczekują, czasem odczuwa złość na siebie z powodu pomijania własnych potrzeb;
zagubione dziecko (dostosowujący się)-wycofane w świat swoich fantazji, lektur, marzeń, w swój kącik w którym go nie widać, nie sprawia żadnych kłopotów wychowawczych cena jaką za to płaci to postępująca atrofia umiejętności kontaktu i współżycia z innymi ludźmi, odruch ucieczki od trudnych sytuacji, gotowość zamykania oczu i udawania że nie ma czegoś co jest, nie uczestniczy w zdarzeniach które rozgrywają się w domu, izoluje się przed negatywnym wpływem rodziny, przepełniony uczuciem smutku i przerażenia, poddaje się tej roli, nawykowo wycofuje się z wszelkiego rodzaju kontaktów;
maskotka (niosący ulgę, błazen)-przemiły, uroczy, pełen wdzięku, rozładowuje napięcia rodzinne przez dowcip, dramat jego polega na tym że nie traktuje się go poważnie a on sam zatraca granicę między serio a żartem, między śmiechem a płaczem, odłącza się od uczuć smutku i cierpienia, robi dobrą minę do złej gry, jest najwrażliwsze w rodzinie, zaspokaja potrzeby emocjonalne rodziny, dostraja się do innych okazując przy tym swoją uwagę i wrażliwość;
kozioł ofiarny (wyrzutek)-dziecko szczególnie narażone na niszczącą grę „to przez ciebie” i odpowiadające na to niepokornym buntem prowadzącym w stronę marginesu społecznego, jest odbiorcą agresji alkoholowej i upokorzeń, zły uczeń, wagarowicz, uciekający z domu, niedobre dziecko, poszukuje aprobaty i oparcia w grupach rówieśniczych nastawionych antyspołecznie, oschły i ostry wobec bliskich, odcięty od miękkich uczuć, w odwecie za koszmar życia rodzinnego może zniszczyć siebie wcześnie sięgając po alkohol i inne środki.
Rozpoznawanie dzieci alkoholików: osiąganie słabych wyników w nauce, mało pilni, nie wytrwali, kłopoty z koncentracją uwagi i zapamiętywaniem, świadomość swojej odmienności od reszty klasy, izolują się od rówieśników, są nie lubiani przez resztę klasy dlatego że są kłótliwe, agresywne fizycznie, nie potrafią się otworzyć.
Współuzależnienie-zjawiska które są niekorzystne dla zdrowia psychicznego partnera osoby uzależnionej od których nie jest w stanie się uwolnić i które odgrywają dużą rolę w nieświadomym ułatwianiu picia alkoholika.
Kryteria diagnostyczne: uzależnienie poczucia własnej wartości od zdolności do wywierania wpływu na uczucia i zachowania swoje i innych ludzi, pomimo powtarzających się niepowodzeń i cierpień w tym zakresie; Lęki i zaburzenia tożsamości w kontaktach interpersonalnych. Osoby współuzależnione nie mają jasno określonych granic własnego ja i doznają lęku, że zostaną odrzucone; Tendencja do wchodzenia w bliskie związki z osobami przejawiającymi zaburzenia osobowości lub uzależnionymi od środków chemicznych; Obecność co najmniej trzech z następujących objawów zaburzeń: zaburzenia regulacji życia emocjonalnego-nadmierne tłumienie, stany depresyjne-osoby współuzależnione kumulują złość, poczucie bezradności kiedy nie potrafią poradzić sobie z uczuciami, nadmierna czujność i stan pogotowia emocjonalnego, niepokój i stany lękowe, nadużywanie substancji psychoaktywnych, zaburzenia psychosomatyczne, pozostawanie w bliskich związkach z osobą uzależnioną przez okres co najmniej dwóch lat, bez szukania pomocy z zewnątrz.
Problemy DDA: domyślanie się jakie zachowania są normalne; trudności z przeprowadzeniem swoich zamiarów od początku do końca; notorycznie posługują się kłamstwem; oceniają siebie bezlitośnie, stawiają sobie wysokie wymagania; nie potrafią się bawić i w pełni przeżywać radość; traktują siebie bardzo poważnie; trudności w nawiązywaniu bliskich kontaktów; przesadnie reagują na zmiany nad którymi nie mają kontroli; poszukują uznania i potwierdzenia; myślą że różnią się od innych; są skrajnie odpowiedzialni lub nie; wykazują nadmierną lojalność; ulegają impulsom.
Objawy syndrom DDA: silne lęki, poczucie niższej wartości, zamrożenie uczuć, poczucie osamotnienia, wyparcie się własnych potrzeb, silna potrzeba stałego kontrolowania siebie i innych, intensywna potrzeba podporządkowania życia, lęk przed zmianami, poczucie stałego zagrożenia, silne poczucie krzywdy, nieufność wobec autorytetów przy silnej potrzebie ich posiadania, poszukiwanie norm i wartości oraz restrykcyjne ich przestrzeganie, niepewność co do własnej roli w rodzinie, zaburzenia seksualne.
Porównanie alkoholików i współuzależnionych:
Alkoholik |
Osoba współuzależniona |
Koncentruje całe życia wokół picia |
Koncentruje myśli, uczucia i zachowania wokół picia alkoholu |
Subiektywne poczucie przymusu picia |
Subiektywne poczucie konieczności odciągnięcia alkoholika od alkoholu |
Usztywnienie i ograniczanie różnorodności zachowań i reakcji związanych z piciem |
Usztywnienie i ograniczanie różnorodności zachowań i reakcji związanych z piciem alkoholu |
Nawroty picia powtarzające się po okresach abstynencji |
Podejmowanie i załamywanie się prób powstrzymania się od typowych reakcji napięcia |
Pragnienie picia kontrolowanego i nadzieja na zapanowanie nad alkoholem |
Nadzieja na uzyskanie kontroli nad piciem alkoholu i ograniczanie go do bezpiecznych rozmiarów |
Zmiany tolerancji na alkohol |
Zmiany intensywności reagowania na picie osoby uzależnionej związane z upływem czasu |
Objawy abstynencyjne |
Doświadczanie przykrych stanów emocjonalnych (niepokoju, rozdrażnienia) w okresach, gdy alkoholik przestaje pić |
Czynniki poprzedzające uzależnienie:
społeczno-ekonomiczne- normy prawne i obyczajowe, dostępność narkotyków, status społeczno-ekonomiczny rodziny, uwarunkowania środowiskowe;
interpersonalne-proces modelowania rodzinnego zachowań nałogowych, wpływ starszego rodzeństwa i grupy rówieśniczej, konflikty rodzinne, brak lub słaba więź emocjonalna między dziećmi a rodzicami, postawy rodzicielskie;
intrapersonalne-niedojrzałość emocjonalna, niska samoocena, brak odporności na stres i cierpienie, negatywne przekonanie na swój temat, niedostatek umiejętności interpersonalnych.
Typy narkomanów:
seekers (poszukiwacze)-w poszukiwaniu prawdy eksperymentują, nie zażywają stale tylko sporadycznie, osoby popędliwe i dociekliwe, zainteresowanie wynika z nudy i apatii,, bodźcem jest próba poprawienia nastroju;
Hades (głowy)-mają nierozwiązane konflikty, towarzyszy im lęk i przeżywają stany depresyjne, zażywają więcej narkotyków i częściej, są inni niż ich rówieśnicy, stale obecna lekka depresja.
Modele przyjmowania:
preferowanie opiatów-u nas grupa opiatowców jest bardzo zróżnicowana głównie pod względem wieku najpopularniejszym narkotykiem jest tu „polska heroina czyli kompot” przyjmowany najczęściej dożylnie wraz z amfetaminą. W tej grupie znajdują się osoby głęboko uzależnione które już kilka razy podejmowały próby leczenia odwykowego znajdują się w trudnej lub bardzo trudnej sytuacji materialnej. Heroina pełni tu rolę narkotyku podstawowego który jest jednak uważany za „brudny narkotyk”;
model kombinowany-nie ma tu narkotyku podstawowego przyjmuje się łącznie kilka substancji (np. amfetamina, grzybki, konopie). Zazwyczaj model ten stosują osoby które dopiero eksperymentują i są zagrożone uzależnieniem;
przyjmowanie konopi jako narkotyki podstawowego. Rzadko spotyka się tu osoby głęboko uzależnione.
Fazy rozwoju narkomanii:
eksperymentalna-jednostka zaczyna zażywać środki odurzające z powody ciekawości lub pod wpływem środowiska w którym przebywa;
rekreacyjna-zażywanie zróżnicowanych środków odurzających od czasu do czasu często dla przyjemności ten etap jeszcze nie pociąga za sobą bardzo niekorzystnych skutków dla organizmu;
nadużywania-jednostka która do tej pory zażywała narkotyki okazjonalnie może przejść do etapu nadużywania faza ta charakteryzuje się tym że jednostka odczuwa przymus zażywania środków odurzających co najczęściej kończy się kłopotami ze zdrowiem oraz zaburzeniami życia ekonomicznego i społecznego jednostka wchodzi w tą fazę na skutek niepowodzeń problemów i niekorzystnych sytuacji.
Klasyfikacja narkotyków WHO:
opiaty np. heroina, morfina;
psychostymulanty np. amfetamina, metamfetamina;
kokaina;
marihuana i haszysz;
halucynogeny np. DMT;
psychodeliki np. LSD-25;
środki lotne-kleje;
leki uspokajające i barbiturany;
nikotyna;
alkohol;
steroidy.
Podział wg działania fizjologicznego:
stymulanty czyli substancje pobudzające ośrodkowy układ nerwowy: (amfetamina i jej pochodne: amfetamina, metamfetamina, metylofenidat; efedryna i jej steroizomery: efedryna i pseudoefedryna; n-metyloksantyny: kofeina, teofilina, teobromina);
depresanty czyli substancje działające opóźniająco na ośrodkowy układ nerwowy: (benzodiazepiny, np. diazepam, flunitrazepam ; depresanty nasenne: alkohol, eter, barbiturany, chloroform, wodzian chloralu; opioidy, np. opium, kodeina, tramadol, morfina, heroina, metadon);
psychodeliki czyli substancje wywołujące zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym: (delirianty, np. skopolamina, atropina; pozostałe psychodeliki np. Salvinorin A; psychodeliki stymulacyjne, np. MDMA, MDA, meskalina, DOM, LSD-25, AMT, DMT; dysocjanty, np. podtlenek azotu, ketamina);
konopie indyjskie i ich pochodne, np. THC, są wyróżniane jako osobna grupa ponieważ wykazują działanie i stymulacyjne i depresyjne, a ponadto posiadają cechy psychodelików.
Podział na miękkie i twarde:
twarde (opioidy jak heroina czy morfina oraz alkohol etylowy)najczęściej określa się te których używanie prowadzi do silnego uzależnienia zwłaszcza kiedy jest połączone z poważnymi następstwami zdrowotnymi.
Za miękkie (marihuanę, haszysz i LSD)uznaje się te które uzależniają w dużo mniejszym stopniu lub wcale.
Skutki uzależnień:
fizyczne-niekorzystny wpływ na zdrowie; może być to wpływ bezpośredni lub nie;
psychologiczne-nałóg staje się najważniejszym elementem życia w wyniku czego na dalszy plan schodzą codzienne czynności oraz cele życiowe;
pedagogiczne-można wyróżnić tu skutki rodzinne, kryminologiczne, występuje tu czynnik wiktymizacji tzn jednostki uzależnione są w większym stopniu narażone na działania przestępcze skierowane przeciwko nim;
społeczne-konsekwencją uzależnień może być utrata pracy i dochodów stracenie oszczędności, wydatki na leczenie odwykowe, zniszczenie związków międzyludzkich i więzi interpersonalnych związanie się z grupami przestępczymi, agresja i przemoc.
Etapy leczenia uzależnień: odtrucie organizmu za pomocą zabiegów leczniczych; usunięcie następstw zatrucia organizmu-wzmocnienie organizmu; właściwe postępowanie odruchowe-dominują działania wychowawcze których celem jest wywołanie negatywnego nastawienia do nałogu; resocjalizacja-ma doprowadzić do readopcji społecznej.
Instytucje leczenia uzależnień:
punkty konsultacyjne,
poradnie ambulatoryjne,
oddziały detoksykacyjne,
placówki leczenia stacjonarnego,
grupy anonimowych narkomanów.