Podmioty, które biorą udział w procesie wychowania: wychowanek (w-k) i wychowawca (w-ca).
Kategoria podmiotowości kiedy opisuje się zachowanie dziecka w procesie wychowania [przeciwstawiane myśleniu przedmiotowemu - instrumentalnemu, gdzie wychowanek jest traktowany jako przedmiot, który trzeba odpowiednio ukształtować, by posiadał pożądane cechy]
Wychowanie rozumiane było jako sposób przygotowania człowieka do realizacji określonych celów społecznych. Czasy współczesne zwróciły uwagę na osobę wychowanka.
Wychowanie jako towarzyszenie, wspieranie rozwoju dziecka - pojawia się podmiotowość, ale jest to termin wieloznaczny i różnie oceniany.
Mówienie o dziecku jako o podmiocie - zauważa się osobową godność (personalizmu, humanizm)
Mówienie o podmiotowości wg orientacji liberalnej poczucie sprawczości, przekazanie dziecku kompetencji; dziecko staje się równorzędnym elementem decydującym o przebiegu procesu wychowania.
Koncepcje odwołania odwołujące się do behawioryzmu unikają kategorii podmiotowości. Ich celem jest we właściwy sposób ukształtować wychowanka.
Metodami wychowania zajmuje się dydaktyka (w ramach konkretnych przedmiotów).
Mówi się o stylu wychowania, metodach i technikach wychowania. Najszerszym pojęciem jest kategoria stylu, najwęższą - technika.
Styl = nie tylko sposób wychowania, ale także zaplecze teoretyczne, które uzasadnia sposoby wychowania
styl autokratyczny - porządkowany jest przyjętym celem wychowania; w-k jest instrumentem, przedmiotem wychowania; techniki opierają się na metodach kar i nagród; znacząca pozycja w-cy, n-la
styl demokratyczny - relacja między wychowawcą a wychowankiem ma ch-r symetryczny; w-ca dysponuje umiejętnościami, wiedzą, które przewyższają zdolności w-ków jest więc osobą znaczącą
styl liberalny - docenia osobę wychowanka; jest on głównym sprawcą wychowania podmiotowość; deprecjonuje się znaczenie w-cy. Cele wychowania są kategorią drugorzędną, chodzi raczej o aktywność, ekspresję w-ka. Cele często są zsubiektywizowane (określane przez samych w-ków)
Cele są jasno określone, mają ch-r uniwersalny - są wspólne dla wszystkich ludzi.
Metody wychowania - obejmują zespół sposobów, technik wychowania, które mają wspólne cechy, są sobie bliskie.
Łobocki:
metoda modelowania - przejmowanie przez w-ków określonych sposobów postępowania, wartościowa, interpretacji rzeczywistości za modelem. Okres interioryzacji wartości - przyjmowanie za własny systemu wartości.
Metoda nagradzania i karania - nagrody przynoszą trwalsze skutki, bardziej skuteczne są metody nagradzania psychicznego, społecznego. Istotny jest kontekst - sytuacja, w której nagradzanie i karanie się dokonuje; powinno to się dokonywać indywidualnie; jeśli karzemy za określone czyny może karać bądź nagradzana osoba, ale o innym statusie niż osoba nagradzana czy karana
Metoda zadaniowa - osoba bądź grupa osób uczestniczy w realizacji czynności służących określonemu celowi; stwarza się wychowankowi warunki do realizacji tych celów
Metoda oddziaływań grupowych - odnosi się do grupy osób, polega na tworzeniu relacji wewnątrzgrupowych; kreuje się określony typ relacji między w-kami w grupie - np. metody samorządowe.
Techniki - konkretne czynności, zachowania, jakie podejmują n-l i w-k w procesie wychowania
W ped. mówi się o wychowaniu do realizacji określonych wartości: wych. patriotyczne, moralne, seksualne, religijne.
Wychowanie moralne - pktem wyjścia w-cy jest zastanowienie się jak przebiega proces rozwoju dziecka w kategoriach moralnych. Pierwsze próby podjął J. Piaget w Klasyfikacji rozwoju, gdzie wyróżnia:
etap anomii moralnej - okres od urodzenia do 2-3 roku życia; w tym czasie dziecko nie zna kategorii moralnych, nie potrafi więc postępować wg nich. Zachowanie dziecka jest uwarunkowane potrzebami biologicznymi i rodzącymi się potrzebami psychicznymi
etap realizmu moralnego - do 7. roku życia; dziecko zyskuje świadomość moralną, wie, że coś jest dobre albo złe; kryterium oceny moralnej jest skutek, jaki pociąga za sobą dany czyn
etap heteronomii moralnej - okres dorastania; kryterium oceny postępowania są osoby znaczące (autorytety) lub presja otoczenia; system ocen moralnych często zmienia się zależnie od środowisk, kultur
etap autonomii moralnej - dorosłość człowieka; próba pogodzenia istnienia obiektywnych kryteriów oceny moralnej
Kohlberg:
faza prekonwencjonalna (do 5. roku życia)
faza konwencjonalna (etap III u Piageta)
faza postkonwencjonalna (etap IV u Piageta)
Metody wychowania moralnego:
tradycyjnego: metoda modelowania - przykładów; pokazać pewien wzór postępowania, metoda nagród i kar, metody ascezy - powściągliwości, opanowywania pewnych zachowań; metoda nauczania - przekazywania wiedzy moralnej [opiera się na ustalonym wzorcu] (skuteczniejsze w wychowaniu dziecka)
współczesne (skuteczniejsze w wychowaniu młodzieży):[dopuszcza swobodę w dochodzeniu do rozumienia dobra i zła moralnego, w-ca nie narzuca z góry rozwiązania postępowania moralnego]
dyskutowanie problemów moralnych
uczestnictwo młodzieży w realizacji określonych zadań, które mają znaczenie społ.
E. Ericksonem: etapy rozwoju religijnego dziecka:
faza obudzenia - pierwsze lata życia dziecka; dot. etapu tworzenia pozytywnego obrazu rzeczywistości, celem etapu jest to, aby dziecko odczuwało świat jako element pozytywny, który służy jego rozwojowi, a nie jako element zagrożenia; ważny jest stopień zaspokajania potrzeb; podst. osobą, która o tym decyduje jest osoba matki
faza przekazu określonego modelu obrazu Boga - celem tego etapu jest wyrobienie świadomości, wiedzy o tym, że istnieje Bóg - Osoba, która jest większa niż otaczająca rzeczywistość.
Sposób naturalistyczny: zestawianie, porównywanie, odkrywanie obecności Boga w świecie (zwł. w przyrodzie), przeżywanie piękna świata stworzonego. Dziecko uświadamia sobie wielkość, wspaniałość Stwórcy. Niebezpieczeństwo może polegać na utożsamieniu Boga ze zjawiskami przyrody - należy uświadamiać, że Bóg jest większy niż rzeczywistość
okres dojrzałości religijnej - nie tylko samoświadomość, ale realizacja zasad moralności chrześcijańskiej w życiu konkretnej osoby; podkreślanie zgodności postępowania z tym, co nakazuje moralność; uczestnictwo w grupach rówieśniczych, które służą formacji religijnej.
[notatki dzięki uprzejmości Madzi Łukawskiej]
Wykłady z pedagogiki (dr Magier) - A. J. G. P.
29.05.2008
2