Ś r o d o w i s k o l o k a l n e

1. Środowisko lokalne należy do głównych kategorii pojęciowych pedagogiki społecznej. Wśród składników struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i wywołują określone reakcje psychiczne, środowisko lokalne było obok rodziny najważniejszym czynnikiem socjalizacji. Jego znaczenie i siła wynika m.in. stąd, iż jest ono nieodłącznym i nieuchronnym elementem otoczenia życia jednostki. Człowiek niekiedy pozbawiony jest rodziny, nieświadomie lub instrumentalnie może wyłączyć się z grupy rówieśniczej, nie może jednak żyć poza społecznością lokalną. Społeczność lokalna, którego to termin, w sposób wprawdzie nieuprawniony, ale z uwagi na pojęciową bliskoznaczność z pojęciem środowiska lokalnego - jest najbardziej uniwersalnym i trwałym elementem naszego otoczenia, od urodzin po kres życia.

Pojęcie środowiska lokalnego budzi jednak wśród pedagogów niejednoznaczne reakcje i różnorodne kontrowersje:

• jest pojęciem wieloznacznym - możliwym do zrozumienia tylko przez enumeratywne wyliczenie jego składników, z których każdy ma swe samoistne znaczenie - jest zatem niepotrzebne;

• jest kategorią historyczną - opisującą byt idealny, który dzisiaj w zasadzie nie ma desygnatów realnych - jest niepraktyczne;

• jest nazwa określającą pewien typ ładu społecznego i pożądanego stanu zbiorowości ludzkiej. W takim rozumieniu służy jako wzorzec działania praktycznego i nie jest pojęciem naukowym.

• Pojęciowe narodziny środowiska lokalnego można wiązać z klasyfikacją zbiorowości społecznych jakiej dokonał Ferdynard Tonnies. W swoim głównym dziele „Gemeinschaft und Geselsschaft” charakteryzuję wspólnotę i stowarzyszenie. Wspólnota jest takim typem zbiorowości społecznej, który powstaje w sposób naturalny, spontaniczny i w którym dominują więzi osobowe, stosunki pokrewieństwa, związki rodowe. Stowarzyszenie jest odmienna zbiorowością, grupą celową powołaną świadomie dla zrealizowania określonych zadań. Pierwsze ma więc charakter zbiorowości pierwotnej, drugie jest zbiorowością wtórną.

• W pojęciu środowiska lokalnego mieszczą się wg F.Tonniesa dwa typy zbiorowości: celowe (stowarzyszenie) i spontaniczne (wspólnota).

R Ó Ż N I C E

STOWARZYSZENIE	WSPÓLNOTA
1. Przynależność jest dobrowolna.	1. Przynależność jest zdeterminowana urodzeniem.
2. Jest grupą zorganizowaną wedle reguł formalnych.	2. Organizacja jest wynikiem aprobaty społecznej i jest nieformalna
3. Posiada określone cele.	3. Cele są nieartykułowane i nie maja postaci pisanej.
4. Posiada strukturę, organizacje wewnętrzną i członków.	4. Struktura, organizacja i członkowie są określonymi zasadami tradycji i poczuciem przynależności.
5. Kieruje się ustalonymi wzorami zachowań.	5. Rządzą w niej uznane za właściwe wzory zachowań, obowiązuje grupowy konformizm.
6. Posługuje się ustalonymi sankcjami wobec członków.	6. Istnieje system kontroli społecznej.

4. Środowisko lokalne - to gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycje wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowości do wspólnotowego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa.

Definicja ta to pewien zgeneralizowany obraz specyficznej zbiorowości ludzkiej, która przez zespół cech, właściwości i wewnętrznych mechanizmów regulacyjnych, tworzy szczególny typ środowiska wychowawczego. Do owych właściwości należą:

• tożsamość etniczna, religijna i kulturowa,

• zasada odrębności, izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków,

• jednolitość ekonomiczna i zawodowa.

5. Więź społeczna - to zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej; skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości, w całość zdolną do trwania i rozwoju.

6. Klasyczne warunki kształtowania się więzi społecznych:

• styczność przestrzenna - to postrzeganie obecności drugiego człowieka jako pewnej stałej, to świadomość potencjalnego, ustawicznego kontaktu z drugim, konkretnym człowiekiem, to postrzeganie jego przypisania do naszej przestrzeni życia.

• łączność psychiczna - oznacza o na aprobując uczestnictwo, tzn. gotowość nawiązywania kontaktów trwałych, związków bezinteresownych z innymi ludźmi ze swojego lokalnego, społecznego otoczenia, dyktowane natura bądź wyrozumowaną dyrektywą wzajemnej służebności, niezbędności. Źródłem więzi jest więc zarówno solidarność mechaniczna jak i solidarność organiczna. Łączność psychiczna rodzi się na gruncie swojej identyfikacji, czyli utożsamia się z innymi na płaszczyźnie etnicznej, zawodowej, religijnej. Na płaszczyźnie stałych kontaktów w klubach, uczelniach, ogródkach, spacerach z dziećmi. W wyniku poszukiwania pewnych celów lub realizacji podobnych zadań: na kursach, kołach zainteresowań, grupach ochotniczych.

• Antynomie uczestnictwa społecznego

- człowiek uwikłany jest w skomplikowany świat stosunków społecznych. W rezultacie bowiem skazania na styczności przestrzenne, wejście w liczne powiązania psychiczne - jednostka nawiązuje wielorakie styczności społeczne. Oznacza to uczestnictwo w różnorodnych zbiorowościach, instytucjach, organizacjach. Często jednak człowiek uczestniczy w zbiorowościach, których zakresy się krzyżują. Na porządku dziennym są spory między władzami administracyjnymi a samorządami mieszkańców.

8. Społeczność lokalna miasta i wsi

- miasto i wieś to najbardziej typowe środowiska wychowawcze w Polsce, najbardziej typowe obszary przestrzeni życiowej, na których kształtują się jakże odmienne kultury, obyczajowość, system stosunków społecznych. Tak zwane procesy urbanizacji spowodowały przeniesienie na wieś tych elementów życia miejskiego, które są raczej marginesem kultury. Tak więc analizy porównawcze życia miasta i wsi są dla wsi jednoznacznie negatywne. Jest to ciągle środowisko wyraźnie upośledzone, jeśli upośledzenie mierzyć wskaźnikami kultury materialnej i cywilizacji technicznej,

9. Miasto

- charakterystyka właściwości miasta sformułowana przez Janusza Ziółkowskiego, która zbudował na amerykańskich wzorach.

1. Uczestnictwo mieszkańców, a szczególnie młodzieży w wielkiej liczbie grup celowych.

2. Dominacja więzi rzeczowych w życiu społecznym i powierzchowny charakter stosunków międzyludzkich.

3. Obniżenie społecznego znaczenia rodziny i zanik tradycyjnych autorytetów. Brak społecznych autorytetów osobowych.

4. Bezosobowa i nierygorystyczna kontrola społeczna. Dominacja postaw przyzwalających i izolacyjnych.

5. Anonimowość życia i działania. Powszechne poczucie braku przynależności. Nikłe postawy patriotyzmu lokalnego.

6. Zanik instytucji sąsiedztwa. Życie towarzyskie regulowane inaczej kryteriami zawodowymi niż terytorialnymi.

7. Tolerancja wobec różnic, racjonalizacja myślenia i sekularyzacja zachowań obyczajowych.

8. Wielka ruchliwość przestrzenna i możliwości dla awansu i przemieszczeń społecznych.

9. Ogromne zróżnicowanie struktury zawodowej i uwarstwienia społecznego.

10. Przestrzenna segregacja warstw i klas społecznych.

Użyteczna koncepcję poznawania i opisu miasta stworzył polski socjolog Stanisław Rychliński. Wymienia on 4 obszary istnienia społeczności miejskiej:

1. przestrzeń

2. ekonomikę

3. demografię

4. kulturę

10. Wieś

- wsie dzieli się wedle wielkości, wedle odległości od miasta, wedle funkcji administracyjnych. Zasada podziału mogą być względy etniczne, układ przestrzenny, wskaźnik rozwoju i stagnacji, rodzaj produkcji rolniczej lub obszar gospodarstw i wiele jeszcze innych.

Wieś - stanowi lokalną społeczność zupełną, tzn. zamkniętą w sobie, obejmującą wszystkie prawie funkcje życia zbiorowego swoich członków, przeciwstawiająca się społecznościom podobnym i wsiom innym, a także grupom i organizacjom istniejącym poza nią lub ponad nią.

Typologia cech, składników, funkcji oraz przemian:

1. mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne,

2. poczucie jedności i poczucie względnej izolacji,

3. dominacja rolniczego charakteru pracy i instytucji,

4. społeczny charakter instytucji obsługi i kultury,

5. specyficzny układ autorytetów osobowych i instytucjonalnych,

6. podział pracy i usług,

7. dominacja przyrody i przyrodniczy rytm życia zawodowego,

8. kultura ludowa i folklor jako ważne składniki świadomości,

9. presja zewnętrznego świata informacji i kultury,

10. postępująca dezintergracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych, urbanizacyjnych i kulturowych,

11. narastające konflikty wewnętrzne międzypokoleniowe,

12. szczególna rola szkoły i nauczyciela.

11. Warunki społeczno-ekonomiczne oraz wychowawcze głównych typów środowisk:

Lp.	Miasto	Wieś tradycyjna	Wieś współczesna
1.	Różnorodność zawodowa	Jednorodność zajęć ludności - praca na roli	Różnorodność zawodowa z dominacją zawodów rolniczych
2.	Praca rodziców źródłem dochodów rodziny	Rodzinna wspólnota pracy	Rodzinna wspólnota pracy w gospodarstwie rolnym (udział dzieci w wieku szkolnym ograniczony), często dodatkowo lub wyłącznie praca rodziców poza gospodarstwem
3.	Luźna więź rodzinna w gronie krewnych i powinowatych, zanik więzi sąsiedzkich	Silna więź rodzinna w kręgach krewniaczo-sąsiedzkich	Rozluźniona więź rodzinna i sąsiedzka
4.	Rodziny dwupokoleniowe, niezbyt liczne	Rodziny trójpokoleniowe, wielodzietne	Zarówno rodziny dwu - jak trójpokoleniowe, wskaźnik dzietności wyższy niż w mieście
5.	Różnorodność wzorów wychowawczych	Swoisty tradycjonalizm i sztywność wzorów wychowawczych	Różnorodność wzorów wychowawczych: lecz nie tak szybka jak w mieście ich akceptacja i przyswajalność
6.	Różnorodność w zakresie podziału ról i obowiązków w rodzinie	Wyraźnie zaznaczony podział ról i obowiązków wszystkich członków rodziny, zależne od płci, wieku i pozycji w rodzinie	Różnorodność w zakresie podziału ról i obowiązków; decydującą rolę odgrywa typ ekonomicznego funkcjonowania rodziny
7.	Praktyczny zanik instytucji głowy rodziny: dominuje model partnerstwa	Patriarchalny typ stosunków w rodzinie, któremu były podporządkowane dorosłe i nawet zamężne, ale jeszcze niesamodzielne ekonomicznie dzieci	Zanik patriachatu w tradycyjnej formie; w rodzinach rolniczych funkcjonuje rola kierującego gospodarstwem; coraz częściej pełnia ją obecnie kobiety
8.	Rozwinięte aspiracje oświatowe; kształcenie jedyną szansą zdobycia zawodu samodzielności ekonomicznej przez dzieci	Brak aspiracji oświatowych, wiedza przekazywana systemem tradycyjny z „ojca na syna”	Przekonanie o konieczności zdobywania zawodów przez dzieci, które opuszczą wieś i gospodarstwo; niezbyt silne aspiracje do kształcenia na poziomie szkoły wyższej
9.	Znaczący udział instytucji w procesie wychowania	Wychowanie wyłącznie w rodzinie i kręgu sąsiedzko-krewniaczym	Ograniczona rola instytucji wychowawczych, niewielki udział społeczności lokalnej
10.	Dostępność dużej liczby instytucji kulturalnych	Życie kulturalne organizowane jest spontanicznie przez mieszkańców wsi	Ograniczona liczba instytucji kulturalnych, znikoma rola inicjatyw społeczności wioskowej; uczestnictwo mieszkańców wsi w kulturze masowej

Środowisko lokalne jako byt idealny jest ważnym instrumentem poznania oraz normatywnym układem odniesienia w ocenie składników i procesu wychowania środowiskowego. Historyczne obserwacje procesów socjalizacyjnych w różnych epokach i systemach społecznych dowodzą, że środowisko lokalne mimo swych ograniczeń jest najbardziej skutecznym zabezpieczeniem zbiorowości przed dezorganizacją oraz patologią. Analizy porównawcze dowodzą, że stopień zagrożeń indywidualnych i zbiorowych jest proporcjonalny do stopnia rozpadu więzi istniejących w środowisku.

Przełamanie izolacji, agresja marginesów kultury, upadek autorytetów, procesy urbanizacyjne - odbierają wsi owe klasyczne atrybuty środowiska lokalnego jako przemożnej siły socjalizacji jednostki.

--> [Author:r]

3

---