Microsoft Word - Identyfikacja Ryzyka Upadłości.doc

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

Wstęp

1. Sprawozdania finansowe jako źródła analizy finansowej

1.1.Charakterystyka sprawozdań finansowych

1.2.Układ i treść Bilansu

1.3.Układ i treść Rachunku Zysków i Strat

1.4.Budowa Rachunku Przepływów Pieniężnych

2. Wstępne narzędzia pomiaru stosowane w ocenie płynności finansowej

przedsiębiorstwa.

2.1 Wstępna analiza Bilansu

2.2 Wstępna analiza Rachunku Zysków i Strat

2.3 Wstępna analiza Rachunku Przepływów Pieniężnych

3. Analiza wskaźnikowa

3.1 Wskaźniki płynności finansowej

3.2 Wskaźniki zadłużenia

3.3 Wskaźniki rentowności przedsiębiorstwa

3.4 Wskaźniki oceny sprawności działania przedsiębiorstwa

3.5 Kierunki i zasady analizy wskaźnikowej oraz ograniczenia analizy

wskaźnikowej

4. Systemy wczesnego ostrzegania w identyfikacji ryzyka upadłości

przedsiębiorstwa

4.1 Istota systemów wczesnego ostrzegania

4.2 Przedmiotowy zakres zastosowania systemów wczesnego ostrzegania

4.3 Podstawowe założenia do konstrukcji systemu wczesnego ostrzegania

4.4 Typologia systemów wczesnego ostrzegania

4.5 Fazy budowy funkcji dyskryminacyjnej

4.6 Oznaki pogarszającej się sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstwa,

płynące ze sprawozdań finansowych i danych pozafinansowych

4.7 Jednowymiarowe systemy wczesnego ostrzegania

4.7.1 System wczesnego ostrzegania P.J. Fitz Patricka

4.7.2 System wczesnego ostrzegania C.L. Merwina

4.7.3 System wczesnego ostrzegania W.H. Beavera

4.7.4 System wczesnego ostrzegania P. Weibela

4.8 Wielowymiarowe systemy wczesnego ostrzegania

4.8.1 System wczesnego ostrzegania E.I. Altmana

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

4.8.2 System wczesnego ostrzegania G. Weinricha

4.8.3 System wczesnego ostrzegania G.L.V. Springatea

4.8.4 System wczesnego ostrzegania J. Fulmera

4.8.5 System wczesnego ostrzegania J. Legaulta

4.8.6 System wczesnego ostrzegania J. Beatgea

4.8.7 System wczesnego ostrzegania E.I. Altmana i M. Lavalleea

4.8.8 System wczesnego ostrzegania J. Ko

4.8.9 System wczesnego ostrzegania H. Koha i L. Killougha

4.9 Systemy wczesnego ostrzegania dla polskiej gospodarki

4.9.1 System wczesnego ostrzegania J. Gajdki i D. Stoda

4.9.2 System wczesnego ostrzegania Hamrola

4.9.3 System wczesnego ostrzegania E. Mączyńskiej

4.9.4 Systemy wczesnego ostrzegania D. Hadasik

4.9.5 System wczesnego ostrzegania A. Hołdy

4.10 Przykładowe systemy wczesnego ostrzegania, w których funkcja

dyskryminacyjna szacowana jest odrębnie dla każdego roku

4.10.1 System wczesnego ostrzegania K. Beermanna

4.10.2 System wczesnego ostrzegania R. ven Frederikslusta

4.10.3 System wczesnego ostrzegania G. Gebhardta

4.11 Zalety i wady systemów wczesnego ostrzegania

Zakończenie

Streszczenie

Słowa kluczowe

Spis tabel i wykresów

Bibliografia

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

WSTĘP

Celem książki jest pokazanie możliwości i korzyści, dla zarządzającego

przedsiębiorstwem, jakie niesie zastosowanie analizy finansowej przedsiębiorstwa.

Działalność gospodarcza jest trwale powiązana z przymusem ciągłej oceny

kondycji finansowej podmiotów gospodarczych. Ustalenie kondycji w sposób

jednoznaczny jest bardzo trudne i wymaga ogromnej wiedzy analizującego a także

umiejętności powiązania danych badanego przedsiębiorstwa z ogólną sytuacją w

gospodarce i wpływu ogólnej koniunktury w skali makroekonomicznej na

przedsiębiorstwo. W sytuacji gdy część wskaźników finansowych analizowanego

przedsiębiorstwa wykazuje wartości powszechnie uznawane za dopuszczalne natomiast

część osiąga wartość krytyczną lub ostrzegawczą może pojawić się problem

jednoznacznej oceny podmiotu gospodarczego. W takim przypadku jako rozwiązanie

można potraktować analizę dyskryminacji oraz zastosować modele zbudowane z

zastosowaniem sieci neuronowych. Badanie takie może pozwolić z dużym

prawdopodobieństwem zakwalifikować badany podmiot do grupy podmiotów

zagrożonych lub niezagrożonych upadłością, a całe badanie przeprowadzić na

podstawie miernika syntetycznego opracowanego dla wybranej grupy przedsiębiorstw.

Wspomniany miernik zawiera w swym składzie wybrane wskaźniki finansowe o

odpowiednich wagach. Jednak budowa takich modeli posiada pewne ograniczenia. W

swojej pracy postaram się wskazać i krótko opisać większość ograniczeń oraz wskazać

sposoby zmniejszenia błędu w wyniku systemu wczesnego ostrzegania przed

upadłością. Opisywane przeze mnie metody prognozowania upadłości są

wykorzystywane głównie przez instytucje finansowe, w celu określenia zdolności

kredytowej i wiarygodności badanych podmiotów. W kręgu zarządów i rad

nadzorczych analizy systemów wczesnego ostrzegania są nadal niedoceniane a sygnały

analityków księgowych traktowane są często „z przymrużeniem oka”, a sam analityk

traktowany jest jako specjalista od spraw niepotrzebnych. Opracowanie modelu

prognozowania upadłości przedsiębiorstw, choć trudne, jest bardzo istotne, ponieważ

upadłość przedsiębiorstw jest nieodłącznym elementem funkcjonowania gospodarki

rynkowej. Zgodnie z teorią o cyklu życia i rozwoju przedsiębiorstwa rozróżnia się trzy

etapy: szybki wzrost, stabilizacja oraz spadek. Ostatnia faza prowadzi do upadłości

likwidacyjnej. Czas trwania oraz przebieg wymienionych faz bywa różny i jest

kształtowany przez kierownictwo poprzez podejmowane decyzje oraz wpływ otoczenia.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

Podatność przedsiębiorstw na upadłość jest różna. Zróżnicowane także są cechy

otoczenia funkcjonującego podmiotu, oraz niektóre cechy ekonomiczne. Prowadzone

badania Zachodniej Europie wykazały, że upadłość nie jest zjawiskiem nagłym, lecz jej

symptomy widoczne są w przedsiębiorstwie z dużym wyprzedzeniem (mowa tu o

upadłości finansowej), daje to szansę podjęcia odpowiednich działań. Dlatego im

większa skala upadłości w gospodarce, tym występuje pilniejsza potrzeba

wprowadzania działań umożliwiających budowanie narzędzi, które pomogą z

odpowiednim wyprzedzeniem zasygnalizować grożące przedsiębiorstwom trudności.

Jest to jeden z powód, dla którego przewidywanie upadłości stanowi przedmiot badań

empirycznych i analiz teoretycznych w wielu krajach mogących się pochwalić

gospodarką rynkową.

Istnieją dwa rodzaje upadłości: polityczna i finansowa. Pierwsza z nich dotyczy

najczęściej podmiotów dobrze prosperujących, stanowiących zagrożenie dla innych

podmiotów z tej samej branży. Metodami politycznymi doprowadza się taki podmiot do

„sztucznej” upadłości likwidując tym sposobem konkurencję. Upadłość taka następuje

najczęściej bez sygnałów o dekoniunkturze. W swojej książce zajmował się będę

wyłącznie upadłością finansową.

Upadłość przedsiębiorstwa można również rozpatrywać w aspekcie prawnym jak i

ekonomicznym. Upadłość w sensie prawnym ustalana jest sądownie. Definiuje się ją,

jako specjalny rodzaj przymusu zaspokojenia wierzytelności, dopuszczalnego w razie

niewypłacalności lub w razie nadmiernego zadłużenia majątku i skierowanego do

całego jego majątku. Według nowej regulacji polskiego prawa upadłościowego

pierwszą przesłanką ogłoszenia upadłości jest jego niewypłacalność. Drugą przesłanką

ogłoszenia upadłości jest nadmierne zadłużenie, zachodzi ono wówczas, gdy ogólne

zobowiązania dłużnika przekraczają wartość jego aktywów, nawet wtedy, gdy

wykonuje on te zobowiązania na bieżąco. Często można usłyszeć stwierdzenie, że

powodem upadłości jest strata bilansowa. Otóż nic bardziej mylnego, strata

przedsiębiorstwa może, ale wcale nie musi być przyczyną upadłości jednak bardzo

często stanowi jej pośrednią przyczynę stąd w modelach prognozujących upadłość

często wprowadza się wskaźniki rentowności, jednak zawsze w powiązaniu z

wielkością sumy bilansowej.

Analiza przedsiębiorstwa poprzez modele szybkiego ostrzegania musi być

poprzedzona wstępną analizą sprawozdań finansowych w celu aprobaty lub

wykluczenia danych w nich zawartych. W rozdziale pierwszym opisałem ogólną

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

budowę sprawozdań finansowych czyli: Bilansu, Rachunku Zysków i Strat oraz

Rachunku Przepływów Pieniężnych często nazywanym Cash Flow. W rozdziale drugim

opisałem krótko sposoby i ograniczenia wstępnej analizy danych płynących ze

sprawozdań finansowych. Zdarza się, że dane zawarte w sprawozdaniach poddane

analizie wskaźnikowej dają wyniki odwrotne do rzeczywistych. W swoim opisie

postarałem się krótko opisać sytuacje dyskwalifikujące dane do dalszych analiz.

Rozdział trzeci to opis typowej analizy wskaźnikowej potraktowany jako wstęp do

rozbudowanej analizy modelami szybkiego ostrzegania przed upadłością poprzez

syntetyczne modele opracowane na podstawie analizy dyskryminacji. Rozdział czwarty

zawiera opis konstrukcji modeli oraz podane wartości graniczne z zastrzeżeniem

jakiego typu przedsiębiorstw dana wartość dotyczy, ponieważ należy pamiętać, że

opisane modele gwarantują poprawność interpretacji wyłącznie dla wąskiej grupy

przedsiębiorstw.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

I. SPRAWOZDANIA FINANSOWE JAKO ŹRÓDŁO ANALIZY FINANSOWEJ

1.1 Charakterystyka sprawozdań finansowych

Konieczność sporządzenia sprawozdań finansowych narzuca ustawa o

rachunkowości wobec spółek prawa handlowego, a także osób fizycznych i spółek

cywilnych, jeżeli ich przychody w roku poprzednim przekroczyły 800 000 euro. Jednak

rozpoczęcie sporządzania uproszczonych sprawozdań jest korzystne nawet dla firm,

których ustawa do tego nie obliguje. Z pewnością cykliczne prowadzenie choćby

uproszczonej sprawozdawczości ułatwia zarządzanie, pokazuje obraz jednostki a także

nie jest bez znaczenia w kontaktach z instytucjami finansowymi.

W skład typowego sprawozdania finansowego wchodzi kilka zestawień zawierających

dane o przedsiębiorstwie.

1.1 Układ i treść Bilansu

Jest to swego rodzaju fotografia firmy, zrobiona w konkretnym momencie, która z

jednej strony pokazuje majątek firmy, a z drugiej źródła jego finansowania, czyli nieco

upraszczając: "co posiadamy i kto za to zapłacił". Bilans ma charakter statyczny -

przedstawia stan posiadania firmy w danej chwili. Należy mieć zatem świadomość, że

jedna operacja księgowa w dniu następnym po dniu, na którym sporządzono Bilans,

zmienia jego obraz. Podstawową zasadą Bilansową jest równość sumy aktywów i

pasywów. Istnieje wiele sposobów przedstawiania Bilansu i obok pełnej, narzuconej

przez ustawę o rachunkowości, istnieje wiele wersji uproszczonych do różnego rodzaju

analiz. Jedną z wersji uproszczonych przedstawiam poniżej:

Aktywa

A. Aktywa trwałe

I. Wartości niematerialne i prawne

1. Koszty zakończonych prac rozwojowych

2. Wartość firmy

3. Inne wartości niematerialne i prawne

4. Zaliczki na wartości niematerialne i prawne

II. Rzeczowe aktywa trwałe

1. Środki trwałe (w tym m.in.: grunty, budynki, obiekty inżynierii lądowej i wodnej,

urządzenia

techniczne i maszyny, środki transportu)

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

I. Środki trwałe w budowie

II. Zaliczki na środki trwałe w budowie

III. Należności długoterminowe

IV. Inwestycje długoterminowe

1. Nieruchomości

2. Wartości niematerialne i prawne

3. Długoterminowe aktywa finansowe (w tym m. in.: udziały lub akcje, inne papiery

wartościowe,

udzielone pożyczki)

4. Inne inwestycje długoterminowe

V. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe (w tym m. in.: aktywa z tytułu

odroczonego podatku dochodowego)

B. Aktywa obrotowe / Zapasy

1. Materiały

2. Półprodukty i produkty w toku

3. Produkty gotowe

4. Towary

5. Zaliczki na dostawy

II. Należności krótkoterminowe (w tym m. in.: z tytułu dostaw i usług, z tytułu

podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz innych świadczeń)

III. Inwestycje krótkoterminowe (w tym m. in.: udziały lub akcje, inne papiery

wartościowe, udzielone pożyczki, środki pieniężne i inne aktywa pieniężne)

IV. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe

Pasywa

A. Kapitał (fundusz) własny

I. Kapitał (fundusz) podstawowy

II. Należne wpłaty na kapitał podstawowy (wielkość ujemna)

III. Udziały (akcje) własne (wielkość ujemna)

IV. Kapitał (fundusz) zapasowy

V. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny

VI. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe

VII. Zysk (Strata) z lat ubiegłych

VIII. Zysk (Strata) netto

IX. Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkość ujemna)

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

I. Rezerwy na zobowiązania w tym m. in.:

a) rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego,

b) rezerwa na świadczenia emerytalne i podobne

II. Zobowiązania długoterminowe w tym m. in.:

a) kredyty i pożyczki,

b) z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych

III. Zobowiązania krótkoterminowe w tym m. in.:

a) z tytułu dostaw i usług,

b) kredyty i pożyczki,

c) z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych,

d) zobowiązania wekslowe,

e) z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń,

f) z tytułu wynagrodzeń,

g) fundusze specjalne

IV. Rozliczenia międzyokresowe (w tym m. in.: ujemna wartość firmy)

Aktywa - to najkrócej mówiąc, posiadany przez jednostkę gospodarczą majątek.

Według ustawy są to: „...kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o

wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które

spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych,”

(ustawa

obliguje do przedstawiania wartości w PLN), jednak dopuszcza się, aby jednostka

dodatkowo sporządziła sprawozdanie w innej walucie), które powstały w wyniku

zdarzeń z przeszłości, które mogą w spowodować wpływ korzyści ekonomicznych dla

przedsiębiorstwa w dającej się przewidzieć przyszłości. Mogą to być korzyści,

wynikające np. z wykorzystania składników majątku w procesie wytwórczym, zużyciu

ich w jego trakcie, oddania ich w najem, dzierżawę, uzyskiwania od nich dywidend,

odsetek czy dokonywania za ich pomocą zakupów. Wszystkie te działania są

wykonywane celem osiągania efektu gospodarczego zwanego zyskiem. Przykładowo

majątek przedsiębiorstwa mogą stanowić: grunty, budynki, maszyny, środki transportu,

zapasy surowców, inwestycje w innych jednostkach, czy też środki pieniężne w kasie

jednostki i jej rachunkach.

Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (załącznik)

Art. 3. 1 pkt 12 Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

Podstawowy podział aktywów to aktywa trwałe i obrotowe. Klasyfikacja ta jest

przeprowadzona zawsze zgodnie z ich płynnością począwszy od najmniej do

najbardziej płynnych składników majątku (wyznacznikiem płynności jest tutaj

możliwość zamiany na gotówkę). Aktywa trwałe to majątek, który wykorzystywany jest

w przedsiębiorstwie przez okres dłuższy od jednego roku, a aktywa obrotowe - przez

okres - poniżej jednego roku. Stąd w Bilansie pojawia się podział części pozycji na

długoterminowe i krótkoterminowe (wyjątek stanowią należności i zobowiązania z

tytułu sprzedaży, ponieważ te są zawsze należnościami krótkoterminowymi, lecz w

Bilansie przedsiębiorstwa są podzielone na okres wymagalności do 12 miesięcy i ponad

12 miesięcy)

Aktywa podzielone są według schematu:

Schemat 1. Struktura aktywów

AKTYWA

Aktywa trwałe

Aktywa obrotowe

Wartości niematerialne i prawne

Zapasy

Rzeczowe aktywa trwałe

Należności krótkoterminowe

Należności długoterminowe

Inwestycje krótkoterminowe

Inwestycje długoterminowe

Źródło: opracowanie własne

Aktywa trwałe to składniki majątku, których przewidywany okres zużycia jest

dłuższy od jednego roku, i których nie wykorzystuje się w jednym cyklu

produkcyjnym, lecz służą gospodarczemu wykorzystaniu w dłuższym okresie. Są to

najmniej płynne aktywa stąd ich umiejscowienie na początku Bilansu. Wartości

niematerialne i prawne są częścią aktywów trwałych i stanowią wszelkie prawa

majątkowe przeznaczone do wykorzystania gospodarczego (o przewidywanym okresie

ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok). Są to prawa a więc jest to majątek nie

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

posiadający charakteru materialnego. Mogą to być np.: licencje, koncesje, programy

komputerowe, prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów

użytkowych oraz know-how. Dopuszcza się również umieszczenie w tej pozycji

długotrwałych kosztów pod warunkiem, że ich jednorazowe rozliczenie w zbyt mocny

sposób wpłynęłoby na wynik przedsiębiorstwa - koszty związane z pracami mającymi

na celu unowocześnienie lub ulepszenie produktów i procesów technologicznych.

Wartość niematerialne i prawne wycenia się wg ceny nabycia netto lub kosztu

wytworzenia. Do wartości niematerialnych i prawnych wlicza się również pozycję o

nazwie wartość firmy, czyli nadwyżkę ponad cenę nabycia danej jednostki lub

zorganizowanej jej części ponad jej wartość rynkową poszczególnych składników

majątkowych netto.

Środki trwałe to rzeczowe aktywa trwałe, o przewidywanym okresie

ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i

przeznaczone na potrzeby jednostki. W szczególności mogą stanowić je: nieruchomości

(w tym grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle i budynki, a także

będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, maszyny, urządzenia,

środki transportu, ulepszenia w obcych środkach trwałych, oraz inwentarz żywy. Środki

trwałe wycenia się, podobnie jak wartości niematerialne i prawne, według ceny netto

nabycia lub kosztu wytworzenia.

Należności długoterminowe Co prawda ustawa o rachunkowości nie zawiera

definicji tej pozycji Bilansu, jednak można powiedzieć, że są to kontrolowany przez

przedsiębiorstwo majątek o określoną, w sposób wiarygodny, wartość, które powstały

w wyniku zdarzeń z przeszłości, mogące spowodować w przyszłości wpływ korzyści

majątkowych np.: wpływ środków pieniężnych, możliwość kompensaty należności i

zobowiązań, różnego rodzaju należności z tytułu leasingu finansowego u finansującego.

Należności długoterminowe w Bilansie zostały podzielone na należności

długoterminowe od jednostek powiązanych oraz należności długoterminowe od

pozostałych jednostek.

Inwestycje długoterminowe to aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści

ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich

przychodów w formie odsetek, dywidend i innych pożytków. Inwestycjami

Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości art. 3. 1 pkt 15

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

długoterminowymi są aktywa, które mają przynieść korzyści ekonomiczne w okresie

dłuższym niż 12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich założenia, wystawienia

lub nabycia.

Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe wykazuje się z podziałem na:

aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego i inne rozliczenia międzyokresowe.

Przy czym pierwsze z nich zalicza się zawsze do długoterminowych rozliczeń

międzyokresowych, natomiast inne rozliczenia międzyokresowe obejmują koszty, które

dotyczą przyszłych, ponad 12 miesięcy, okresów sprawozdawczych. Występują one

tylko wtedy, kiedy moment poniesienia kosztu wyprzedza znacznie wpływ tych

kosztów na efekty w postaci przychodów, i w związku z tym zarachowanie ich w

całości w okresie, w którym powstały w znacznym stopniu zdeformowałby wynik

finansowy bieżącego okresu.

Aktywa obrotowe

Rzeczowe aktywa obrotowe, według Ustawy, rozumie się materiały nabyte w celu

zużycia na własne potrzeby, wytworzone lub przetworzone przez jednostkę produkty

gotowe zdatne do sprzedaży lub w toku produkcji, półprodukty oraz towary nabyte w

celu odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym. W Bilansie zaprezentowane są w sposób

nieprzypadkowy tzn. tak jak wygląda cykl produkcyjny czyli materiały – półprodukty i

produkty w toku – produkty gotowe – towary – zaliczki na dostawy. Materiały to

różnego rodzaju produkty nabywane od dostawców z zewnątrz lub wytworzone we

własnym zakresie i przeznaczone do zużycia na potrzeby własne jednostki lub w

procesach produkcyjnych. Na równi z materiałami traktuje się opakowania

przeznaczone do wielokrotnego użytku oraz zwierzęta przeznaczone do uboju.

Materiały charakteryzują się tym, że zużywają się w danym cyklu produkcyjnym

jednorazowo i całkowicie, oddając całą swoją wartość wytwarzanemu produktowi.

Półprodukty są to wytworzone przez jednostkę wyroby, które przeszły technologicznie

zamknięte, fazy produkcji i zostały przeznaczone do zużycia w następnych fazach

produkcji wyrobu gotowego. Wyceniane są według kosztu wytworzenia. Produkty w

toku to produkty rozpoczęte, lecz nie zakończone pod względem technologicznym,

które znajduje się nadal w toku produkcji, również roboty budowlano – montażowe w

trakcie realizacji. Wyceniane są po koszcie wytworzenia nie wyższym od cen sprzedaży

netto. Produkty gotowe to wyroby wytworzone przez jednostkę, nie podlegające dalszej

Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości art.3 ust.1 pkt. 17

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

obróbce. Wyceny dokonuje się na podstawie kosztu wytworzenia a jeśli to nie jest

możliwe według cen sprzedaży netto takiego samego lub podobnego wyrobu

pomniejszonej o przeciętnie osiągany zysk ze sprzedaży brutto. Towary to różnego

rodzaju artykuły nabyte od innych jednostek z przeznaczeniem do sprzedaży. Wyceny

dokonuję się według ceny ich zakupu na dzień ich nabycia. Zaliczki na dostawy

wykazywane są w wartości nominalnej wypłaconych kontrahentom zaliczek na poczet

dostaw towarów, materiałów, opakowań lub usług obcych nie rozliczonych do dnia

Bilansowego.

Należności krótkoterminowe przez należności krótkoterminowe rozumie się tę

część aktywów obrotowych jednostki, która obejmuje ogół należności z tytułu dostaw i

usług oraz całość lub część należności z innych tytułów nie zaliczonych do aktywów

finansowych a wymagalne są w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. W Bilansie

podzielone są na należności od jednostek powiązanych i pozostałych jednostek.

Należności od odbiorców powstają wtedy, gdy moment sprzedaży nie pokrywa się z

momentem zapłaty. Należności mogą powstać z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń

społecznych, sum wypłaconych pracownikom na delegacje służbowe lub na zakup

drobnych materiałów. Niektóre należności od osób prawnych czy osób fizycznych są

dochodzone na drodze sądowej. Są to należności sporne

Inwestycje krótkoterminowe to przede wszystkim krótkoterminowe aktywa

finansowe, płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w okresie 12 miesięcy

począwszy od dnia Bilansowego, nabycia lub daty ich wystawienia. W tej grupie

przedstawiamy: udziały, akcje i inne papiery wartościowe, udzielone innym jednostkom

pożyczki, również środki pieniężne w kasie oraz na rachunku bankowym, a także inne

środki pieniężne. Do inwestycji krótkoterminowych zaliczamy aktywa pieniężne w

postaci krajowych środków płatniczych (banknoty, monety), walut i dewiz. Wyceniamy

je według wartości nominalnej.

Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe (czynne). Rozliczenia

międzyokresowe to sposób rozliczania w czasie kosztów i przychodów jako

konsekwencja realizacji podstawowych zasad rachunkowości (memoriałowej oraz

współmierności kosztów z przychodami) czyli zakwalifikowaniu w poczet kosztów

przyszłych okresów kosztów już poniesionych, lecz dotyczących przyszłości. Mowa tu

według Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości art.3 ust.1 pkt 19

Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości art.3 ust.1 pkt 18c

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

oczywiście o czynnych rozliczeniach między okresowych. Wycenia się je w kwocie

faktycznie poniesionej.

Składniki aktywów obrotowych zdecydowanie różnią się w różnych sektorach

działalności przedsiębiorstwa. Poniższy schemat przedstawia ruch składników aktywów

obrotowych wyłącznie przedsiębiorstwa produkcyjnego.

Schemat 2. Ruch składników aktywów obrotowych przedsiębiorstwa

produkcyjnego

Półfabrykaty

Wyroby gotowe

Produkcja w toku Należności

Materiały

Środki pieniężne

Źródło: opracowanie własne

Przedstawiony schemat jest przykładem najbardziej rozbudowanym aktywów

obrotowych. Dla przykładu można podać jeszcze jednostki usługowe o krótkim okresie

wykonania usługi, gdzie z reguły nie występuje produkcja w toku i półfabrykaty. Z

kolei jednostki budżetowe nie posiadają dodatkowo materiałów oraz wyrobów

gotowych.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

Wszystkie składniki pasywów, podobnie jak aktywów są dokładnie zdefiniowane

w Ustawie. Poniższa tabela przedstawia składniki finansowania aktywów w podziale na

kapitał własny i obcy.

Tabela 1

BILANSOWA STRUKTURA PASYWÓW

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o

rachunkowości

Pasywa to inaczej źródła finansowania majątku. Źródła finansowania mogą być

wewnętrzne (kapitały własne) oraz zewnętrzne (zobowiązania). Kapitały wykazuje są w

Bilansie w wartości nominalnej czyli faktycznie poniesionej, natomiast zobowiązania w

kwocie wymaganej zapłaty czyli łącznie z narzutami.

Kapitał (fundusz) własny - to wewnętrzne źródło finansowania i oznacza tą część

majątku, która finansowana jest przez właścicieli firmy (którzy dostarczają ten kapitał).

Kapitał własny stanowi bazę dla prowadzenia działalności gospodarczej - oznacza

zainwestowane w przedsiębiorstwo środki jego właścicieli skorygowane wynikiem z lat

ubiegłych i roku bieżącego. Im wyższa jego wartość, tym pewniejsze i bezpieczniejsze

są fundamenty funkcjonowania przedsiębiorstwa. Wartość odpowiadająca kapitałowi

własnemu czasem nazywana jest jako aktywa netto - inaczej mówiąc jest to „czysty"

(nieobciążony kapitałem obcym) majątek przedsiębiorstwa tj. aktywa pomniejszone o

zobowiązania. W praktyce gospodarczej bywa, że przedsiębiorstwo w pozycji kapitały

własne wykazuje wartość ujemną. Spowodowane jest to dużą stratą w poprzednich lub

bieżącym okresie a oznacza to, że przedsiębiorstwo posiada więcej zobowiązań niż

wynosi jego suma Bilansowa.

PASYWA

KAPITAŁY (FUNDUSZE) WŁASNE ZOBOWIĄZANIA

Kapitał powierzony (podstawowy)

Kapitały samofinansowania:

- Kapitał (fundusz) zapasowy

- Kapitał rezerwowy

- Zysk (Strata) z lat ubiegłych

- Zysk (Strata)

Zobowiązania długoterminowe

Zobowiązania krótkoterminowe

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

Schemat 3

Klasyfikacja kapitałów (funduszy) własnych w jednostkach gospodarujących

-kapitały samofinansowania

-kapitały (fundusze) powierzone

Źródło: opracowanie własne

Kapitał (fundusz) podstawowy - to ta część kapitału, która wynika z wielkości

określonej w dokumentach rejestrowych firmy (np. Krajowy Rejestr Sądowy). W

zależności od formy prawnej nosi różne nazwy (np. Kapitał zakładowy w spółce

akcyjnej i spółce z o.o., Fundusz założycielski w przedsiębiorstwie państwowymi

spółódzielni). W przypadku spółki akcyjnej to iloczyn ilości akcji i wartości nominalnej

jednej akcji (w spółce z o.o. - iloczyn ilości udziałów i wartości nominalnej udziału).

Decydujący dla wartości kapitału podstawowego wykazanego w Bilansie jest wpis do

odpowiedniego rejestru - stąd wpłata dokonana na kapitał podstawowy, ale nie

zarejestrowana, stanowi zobowiązanie spółki wobec akcjonariusza. Niemniej z punktu

widzenia analizy struktury pasywów, można traktować akurat to zobowiązanie jako

źródło finansowania zrównane z kapitałem własnym (i wówczas wymaga to

dodatkowego komentarza w informacji dodatkowej). Wartość kapitału podstawowego

Spółka akcyjna

Spółka z o. o.

Spółka jawna,
komandytowa

partnerska, cywilna

Spółdzielnia

Przedsiębiorstwo
państwowe

Kapitał zakładowy
(akcyjny)

Kapitał zakładowy
(udziałowy)

Kapitał wspólników

Fundusz udziałowy

Fundusz założycielski

Kapitał zapasowy

Fundusz zasobowy

Fundusz
przedsiębiorst

Kapitał rezerwowy

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

pomniejszają należne (lecz jeszcze nie wniesione) wpłaty na kapitał podstawowy (np.

nie do końca opłacony kapitał zakładowy), oraz udziały (akcje) własne posiadane przez

jednostkę.

Kapitał z aktualizacji wyceny powstaje w wyniku:

•

Przeszacowania wartości środków trwałych – wyłącznie do wysokości

dopuszczalnej stosownymi przepisami,

•

wyceny poziomu inwestycji zaliczanych do składników aktywów trwałych, są to

np. nieruchomości, prawa i papiery wartościowe,

•

różnic kursowych powstałych przy przeliczaniu na walutę polską kwot

dotyczących zagranicznych oddziałów jednostki, przy sporządzaniu sprawozdań

finansowych skonsolidowanych.

Pozostałe kapitały rezerwowe to wartość nominalna składników kapitału

własnego wynikającego z umowy lub innych przepisów.

Kapitał zapasowy to kolejna część składowa kapitałów własnych. Najczęściej

utworzony z zysku (z mocy przepisów prawa lub na podstawie postanowień właścicieli

przedsiębiorstwa), lub (w spółkach kapitałowych) z nadwyżki między ceną emisyjną a

wartością nominalną akcji.

Kapitał zapasowy pełni istotną rolę - może mianowicie służyć pokryciu strat (jeśli

spółka poniosła stratę, to w następnym roku ma prawo pomniejszyć w pierwszej

kolejności o jej wartość właśnie kapitał zapasowy), a w niektórych przypadkach także

służyć zwiększeniu kapitału zakładowego, lub przeznaczeniu na dywidendę. Zgodnie z

KSH, kapitał zapasowy tworzony jest:

•

z tytułu sprzedaży akcji, powyżej wartości nominalnej

•

ustawowo

•

zgodnie ze statutem lub umową

•

z dopłat wspólników

•

z innych tytułów

Kapitał z aktualizacji wyceny - wykazuje wartość, która wynika z aktualizacji

wyceny posiadanych przez jednostkę środków trwałych. Jeśli wartość środków trwałych

zostanie zaktualizowana to w odpowiedni sposób nastąpi korekta tego kapitału (należy

zaznaczyć jednak, że obecnie w Polsce możliwość aktualizacji majątku trwałego "w

górę" istnieje tylko na podstawie odrębnych przepisów urzędowych i nie może być

na podstawie art. 396. § 1 KSH

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

dowolnie dokonywana przez przedsiębiorstwo; możliwe natomiast jest zmniejszenie

wartości kapitału z aktualizacji na skutek sprzedaży lub likwidacji środka, którego

wartość wcześniej została zaktualizowana)

Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe stanowią inne kapitały tworzone na

podstawie umów, statutów lub innych przepisów obejmujące wartości nominalne

składników kapitałów własnych i wynikają z umowy i statutu

Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

Rezerwy na zobowiązania. Zgodnie z ustawą o rachunkowości przez rezerwy

rozumie się zobowiązania, których data wymagalności lub kwota nie są pewne. Są one

przejawem stosowania zasady ostrożności w praktyce gospodarczej. Sposób tworzenia

rezerw reguluje Ustawa o Rachunkowości

Rezerwy na zobowiązania wykazuje się w

uzasadnionej, wiarygodnie oszacowanej wartości w następującym układzie:

1. Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego - obejmuje kwotę

podatku dochodowego wymaganą w przyszłości do zapłaty w związku z

występowaniem dodatnich różnic przejściowych, tj. różnic, które spowodują

zwiększenie podstawy ustalenia podatku dochodowego w przyszłości.

2. Rezerwa na świadczenia emerytalne i podobne z dalszym podziałem na

długoterminowe i krótkoterminowe.

3. Pozostałe rezerwy (długoterminowe i krótkoterminowe) ujmuje się tutaj

rezerwy na przyszłe zobowiązania dotyczącej planowanej w przyszłości

restrukturyzacji jednostki.

4. Zobowiązania to wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania

świadczeń o wiarygodnie określonej wartości, które spowodują wykorzystanie

już posiadanych lub przyszlych aktywów jednostki. Zobowiązania pozostają w

dyspozycji jednostki na określony czas. Zróżnicowanie terminów spłaty

powoduje, że jednostka może kształtować wysokość i rodzaj kapitałów obcych.

Zobowiązania mogą mieć charakter długoterminowy lub krótkoterminowy.

Przez zobowiązania krótkoterminowe rozumie się ogół zobowiązań z tytułu

dostaw i usług, a także całość lub tę część zobowiązań, które stają się

wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia Bilansowego

według art. 3 ust. 1 pkt 21 UoR

według art. 3 ust. 1 pkt 20 UoR

według art. 3 ust. 1 pkt 22 UoR

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

Zobowiązaniami długoterminowymi nie są zdefiniowane ustawą lecz są to takie

zobowiązania, których termin zwrotu wynosi powyżej 12 miesięcy od dnia

Bilansowego z wyłączeniem zobowiązań z tytułu dostaw i usług. Podlegają one,

podobnie jak należności, podziałowi na zobowiązania wobec jednostek powiązanych

oraz pozostałych jednostek. Trzeba pamiętać, ze jako zobowiązania wobec jednostek

powiązanych traktuje się tak samo zobowiązania jednostki dominującej wobec

jednostek zależnych jak i w sytuacji odwrotnej.

Zobowiązania krótkoterminowe podlegają również podziałowi na zobowiązania

wobec jednostek powiązanych oraz pozostałych jednostek. Również obejmują fundusze

specjalne. Do tej grupy zobowiązań zalicza się również zobowiązania z tytułu dostaw i

usług bez względu na okres spłaty. Jednak w Bilansie są one rozdzielone jako

zobowiązania do 12 miesięcy i powyżej.

Zobowiązania z tytułu dostaw i usług należy powiększyć o dostawy niefakturowane

wynikające z konta "Rozliczenie zakupu". Nie rzadziej niż na dzień bilansowy

zobowiązania wycenia się w kwocie wymagającej zapłaty, przy czym zobowiązanie

finansowe według wartości godziwej. Na dzień powstania - zobowiązania, w tym

również z tytułu pożyczek wycenia się wg wartości nominalnej.

Rozliczenia międzyokresowe (bierne) Podobnie jak w aktywach, również w

pasywach występuje pozycja rozliczeń międzyokresowych, jednak są to rozliczenia

niejako odwrotne do czynnych czyli bierne. Jest to forma zobowiązań. Przedsiębiorstwa

maja obowiązek dokonywać biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów w

wysokościach prawdopodobnych zobowiązań które przypadają na bieżący okres

sprawozdawczy, których kwotę można w wiarygodny sposób oszacować.

Patrząc na pasywa Bilansu, możemy odpowiedzieć na kilka podstawowych pytań:

1. Jaki jest poziom zadłużenia firmy? - relacja zobowiązań do sumy kapitałów i

relacja kapitałów własnych do obcych.

2. Jak duży jest poziom tzw. kapitałów stałych? - do których zaliczymy kapitały

własne i zobowiązania długoterminowe - stanowiących stabilne źródło

finansowania.

3. Jaką część swojego majątku firma finansuje środkami, które będzie musiała

szybko zwrócić (zobowiązaniami krótkoterminowymi)?

Odpowiedź na zadane pytania daje nam pewien wstępny pogląd na temat poziomu

bezpieczeństwa finansowego i ryzyka. Oczywiste jest bowiem, że ryzyko wzrasta w

miarę wzrostu zadłużenia, szczególnie o krótkim terminie zwrotu. W razie wystąpienia

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

niekorzystnych zjawisk (np. spadku dochodów) firma może nie być w stanie spłacić

swoich zobowiązań, co może ją szybko doprowadzić do bankructwa.

Nie chcę w żadnym wypadku powiedzieć, że firmy nie powinny się zadłużać. Należy

jednak pamiętać o pewnych podstawowych zasadach. Jedna z nich, zwana złotą regułą

finansową, mówi, że majątek trwały firmy powinien być finansowany kapitałem stałym.

Wynika to z tego, że zwykle dochody uzyskane dzięki eksploatacji środka trwałego nie

są wystarczające, aby w czasie krótszym od roku pokryć jego koszt nabycia. Nie

bylibyśmy zatem w stanie spłacić zobowiązania o krótkim terminie zwrotu.

Zobowiązania krótkoterminowe mogą natomiast służyć finansowaniu majątku

obrotowego. Jest to o tyle korzystne, że kapitał krótkoterminowy jest zwykle tańszy od

długoterminowego, np. zobowiązania wobec dostawców są dla naszej firmy darmową

formą finansowania. Gdy suma kapitałów stałych przekracza wartość majątku trwałego,

możemy powiedzieć, że firma posiada dodatni kapitał obrotowy netto. Oznacza to, że

część majątku obrotowego jest finansowana kapitałem stałym. Sytuacja taka jest

korzystna z punktu widzenia bezpieczeństwa (zmniejsza się ryzyko utraty płynności

finansowej), jednak z drugiej strony powoduje wzrost kosztów kapitału i spadek

rentowności.

1.3 Układ i treść Rachunku Zysków i Strat

Drugim zestawieniem jest Rachunek Zysków i Strat, pokazujący skąd się wziął i

ile wyniósł zysk lub strata

firmy na różnych poziomach działalności. W przeciwieństwie

do Bilansu jest sprawozdaniem za dany okres a nie na konkretny dzień. Ustawa o

Rachunkowości obliguje do sporządzenia tego sprawozdania na koniec roku

obrotowego jednostki i podlega ono ogłoszeniu w Monitorze Polskim B, jednak wiele

jednostek sporządza go częściej za różne okresy. Po zapoznaniu się z Rachunkiem

Zysków i Strat można się dowiedzieć, czy firma jest rentowna, jaki jest rozmiar jej

działalności oraz rozwój sprzedaży. Można również zidentyfikować źródła osiągniętych

przychodów i strukturę kosztów. Mając Rachunek wyników w wariancie

porównawczym, mamy strukturę kosztów w ujęciu rodzajowym, co pozwoli na

zidentyfikowanie pozycji o największym znaczeniu, które powinny być dokładniej

zbadane. Przedmiotem dociekań analityków są często pozycje "usługi obce" i

"pozostałe koszty", szczególnie gdy ich udział jest wysoki, ponieważ bywa, że ukrywa

się pod nimi faktyczne "wyprowadzanie" pieniędzy z firmy. Z kolei analiza Rachunku

Zysków i Strat w wariancie kalkulacyjnym pozwala stwierdzić, jaka część zysku jest

pochłaniana przez koszty ogólnego zarządu, oraz określić, jaki jest minimalny rozmiar

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

sprzedaży, przy którym koszty te zostaną pokryte. Fundamentalną zasadą rachunku

wyników jest zasada memoriałowa, która mówi, że należy w nim ująć wszystkie

przychody osiągnięte i przypadające na rzecz jednostki oraz wszystkie koszty, które ją

obciążają i są związane z przychodami danego roku obrotowego, bez względu na termin

ich wymagalności i zapłaty. Stąd właśnie bierze się obowiązek ujęcia w Rachunku

Zysków i Strat przychodu wynikającego z wystawionej przez firmę faktury, choćby nie

nastąpiła jeszcze jej zapłata.

W każdej jednostce może wystąpić każdy z czterech poniższych typów

działalności. Działalność podstawowa (operacyjna) jest związana z działalnością,

celem której jednostka gospodarcza powstała. Jeżeli jednostka została powołana do

działalności budowlanej, to zdarzenia związane z tą działalnością będą generowały

przychody ze sprzedaży (i, z drugiej strony, koszty działalności operacyjnej dotyczące

tych przychodów) oraz będą ujęte w tej właśnie części rachunku. Działalność

operacyjna obejmuje pozycje rachunku do litery C (w wariancie porównawczym) lub

do litery F (w wariancie kalkulacyjnym).

Pozostała działalność operacyjna (litery D-E - porównawczy; G-H -

kalkulacyjny) ma charakter działalności wspierającej działalność podstawową.

Czynności wykonywane w ramach tej działalności nie mają charakteru działalności

statutowej. Na przykład jednostka powołana do świadczenia usług transportowych

prowadzi również działania związane ze sprzedażą niepotrzebnych już składników

majątku w postaci środków trwałych. I właśnie te przychody i koszty związane z

obrotem środkami trwałymi będą zaliczane do pozostałej działalności operacyjnej.

Przychody oraz koszty finansowe (litery G-H - porównawczy; J-K - kalkulacyjny)

stanowią kolejną część sprawozdania finansowego, jaką jest Rachunek Zysków i Strat.

Kwoty te dotyczą wszystkich operacji związanych z szeroko rozumianą działalnością

finansową jednostki, począwszy od operacji związanych z posiadaniem rachunku

bankowego (odsetki; ale jednocześnie opłata od prowadzenia rachunku jest wyjątkowo

traktowana jak koszt usługi obcej, czyli ujęta w części operacyjnej), poprzez obsługę

kosztów zadłużenia np. z tytułu kredytów, do wszelkich operacji związanych z obrotem

papierami wartościowymi. Zyski i Straty Nadzwyczajne (litera J - porównawczy; M -

kalkulacyjny) to inaczej zdarzenia losowe, które mają charakter wyjątkowy. Główną

zasadą przy sporządzaniu Rachunku Zysków i Strat jest, aby uwzględniał on wszystkie

osiągnięte przychody w danym roku obrachunkowym, oraz związane z nimi koszty.

Wynika stąd, że jeżeli koszt jest związany z powstaniem przychodu w przyszłych

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

okresach obrachunkowych, to należy go przenieść na te okresy, kiedy powstanie

przychód (zasada współmiemości przychodów i kosztów) - stąd mamy do czynienia ze

wspomnianymi już rozliczeniami międzyokresowym kosztów.

Rachunek Zysków i Strat w części dotyczącej kosztów działalności operacyjnej może

być sporządzony w dwóch wersjach. Wybór wariantu (wariant porównawczy lub

kalkulacyjny) należy do kierownictwa jednostki gospodarczej, choć sugerowane jest

aby większe jednostki stosowały układ kalkulacyjny.

Rachunek Zysków i Strat (w formie skróconej) wariant porównawczy

A. Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi:

I. Przychody netto ze sprzedaży produktów

II. Zmiana stanu produktów (zwiększenie - wartość dodatnia, zmniejszenie -

wartość ujemna)

III. Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki

IV. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów

B. Koszty działalności operacyjnej

Amortyzacja

II. Zużycie materiałów i energii

III. Usługi obce

IV. Podatki i opłaty

V. Wynagrodzenia

VI. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia

VII. Pozostałe koszty rodzajowe

VIII. Wartość sprzedanych towarów i materiałów

C. Zysk (Strata) ze sprzedaży (A-B)

D. Pozostałe przychody operacyjne

E. Pozostałe koszty operacyjne

F. Zysk (Strata) z działalności operacyjnej (C+D-E)

G. Przychody finansowe

H. Koszty finansowe

I. Zysk (Strata) z działalności gospodarczej (F+G-H)

J. Wynik zdarzeń nadzwyczajnych (J.l.-J.ll.)

według załącznika do UoR

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

1.4 Budowa Rachunku Przepływów Pieniężnych

Kolejną częścią sprawozdania jest Rachunek Przepływów Pieniężnych, które

pokazuje co w danym okresie działo się z pieniędzmi w firmie i ile ich na koniec

zostało. W opinii analityków księgowych i bankowych coraz częściej pojawiają się

poglądy, że wartość zysku nie jest najlepszym wyznacznikiem sytuacji finansowej w

przedsiębiorstwie w danym okresie sprawozdawczym. Wypracowany zysk jest często

tylko pozycją księgową i najczęściej odbiega od poziomu wygenerowanej gotówki

operacyjnej. Przedsiębiorstwo może wykazywać duży zysk i nie generować gotówki.

Zysk ten wraz z amortyzacją może bowiem stanowić źródło finansowania działalności

operacyjnej (wzrost zapasów, należności, spłata zobowiązań krótkoterminowych). Inne

przedsiębiorstwo może ponieść stratę i wygenerować gotówkę operacyjną, zachowując

zdolność do spłacenia długów np. w sytuacji gdy posiada wysoki udział środków

trwałych i wartości niematerialnych w strukturze majątku od których naliczy

amortyzację. Jest ona obok zysku netto filarem gotówki operacyjnej. W praktyce różne

okoliczności powodują, że przedsiębiorstwa osiągające dobre wyniki finansowe, nie

zawsze dysponują wystarczającą ilością gotówki do finansowania działalności bieżącej,

a równocześnie podmioty o wynikach słabych mogą posiadać odpowiednie do potrzeb

przyrosty środków pieniężnych. W praktyce, w krótkim okresie czasu rozbieżność

między wynikiem finansowym a poziomem gotówki operacyjnej może bywać znaczna.

W tej sytuacji coraz częściej do oceny poszczególnych obszarów działalności

przedsiębiorstwa wykorzystuje się dane zawarte w RPP. Ustawa dopuszcza

sporządzenie RPP dwoma metodami: pośrednią i bezpośrednią. Metoda pośrednia jest

jednak bardziej popularna, ponieważ do końca 2001 roku tylko ten wariant spełnia

wymogi ustawy o rachunkowości. Różnica pomiędzy nimi polega na sposobie

przedstawiania przepływów z działalności operacyjnej. W wariancie bezpośrednim

zestawiamy bezpośrednio wpływy z wydatkami, w pośrednim wychodzimy od

księgowego zysku netto, który korygujemy tak, aby otrzymać wielkość przepływów

pieniężnych związanych z działalnością operacyjną. Cash - Flow w wariancie

pośrednim pokazuje zatem, jak różne zmiany wielkości Bilansowych (aktywów i

pasywów) wpłynęły na stan środków pieniężnych. Pozwala również przewidzieć, jaki

będzie wpływ zmian przewidywanych w przyszłości na stan gotówki w firmie.

Sporządzając Cash - Flow w wariancie pośrednim zaczynamy od zysku netto, a

następnie:

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

1) dodajemy odpisy amortyzacyjne w danym okresie (są kosztem księgowym

pomniejszającym zysk, a nie powodują strumienia wypływu gotówki),

2) dodajemy zapłacone i odejmujemy otrzymane odsetki - w celu oddzielenia

działalności operacyjnej od inwestycyjnej i finansowej (zostaną one dalej

odpowiednio odjęte lub dodane),

3) dodajemy utworzone i odejmujemy rozwiązane rezerwy, ponieważ nie wiąże się

to z przepływem pieniężnym,

4) uwzględniamy zmiany w majątku obrotowym (zapasy, należności) ze znakiem

odwrotnym - zwiększenie (-), zmniejszenie (+),

5) oraz zmiany w zobowiązaniach bieżących (bez pożyczek i kredytów) - w tym

wypadku: zwiększenie (+) i zmniejszenie (-) oraz czynnych i biernych

rozliczeniach międzyokresowych.

Łatwą do zapamiętania zasadą jest, że zwiększenia po stronie aktywów (np. zakup

zapasów) powodują wypływ środków pieniężnych, natomiast po stronie pasywów

wzrost - zmniejszenia oczywiście działają odwrotnie.

Integralną część sprawozdania finansowego stanowi informacja dodatkowa, której

zadaniem jest zwiększenie rangi informacyjnej sprawozdania finansowego. Informacja

dodatkowa jest rozwinięciem omówionych części według art.48.1 UOR informacja

dodatkowa składa się z dwóch części:

- wprowadzenie do sprawozdania finansowego

- informacja dodatkowa, choć bardzo potrzebna w analizie przedsiębiorstwa to

jednak nie jest wykorzystywana w analizie dyskryminacji. Z tego względu

pominę omówienie jej zawartości.

Analiza danych zawartych w sprawozdaniach pozwala na ocenę procesów

zachodzących w firmie. Na podstawie tych danych można policzyć wartości różnego

rodzaju wskaźników, które zestawione z wielkościami zalecanymi lub typowymi dla

danej branży, wskażą nieprawidłowości i zagrożenia. Pozwolą ocenić sprawność

działania naszej firmy, jej rentowność, płynność i poziom bezpieczeństwa finansowego.

Porównanie ich wielkości w czasie pozwoli nam ocenić, jak nasza firma się rozwija i

czy w jej rozwoju nie pojawiają się niepokojące tendencje.

2. Wstępne narzędzia pomiaru stosowane w ocenie płynności finansowej

przedsiębiorstwa

Analiza sprawozdań finansowych stanowi podstawę analizy finansowej

przedsiębiorstwa. Analiza jest to rozkład, rozczłonkowanie danego przedmiotu na

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

części w celu jego lepszego poznania. Analizie można poddać każdy przedmiot, każde

zjawisko, w celu jego lepszego poznania. Jest to metoda postępowania badawczego,

która polega na rozłożenia badanego zjawiska na części i rozpatrywaniu każdej z tych

części z osobna, a wszystko to, w celu poznania całości. Analiza jest pojęciem

odwrotnym do syntezy. Analiza umożliwia nam:

Poznanie struktury złożonej całości, ustalenia związków i zależności

występujących pomiędzy elementami strukturalnymi (całości) oraz pomiędzy

poszczególnymi elementami a całością.

Poznanie mechanizmów funkcjonowania badanej całości, zmian, jakie w niej

zachodzą, identyfikację czynników oddziałujących na tę całość oraz siły,

kierunek i natężenie wpływu poszczególnych czynników na stwierdzone

zmiany.

Analiza ex-post – dotycząca okresu przeszłego bez względu na to, co będziemy

badać. Analiza może też dotyczyć okresu przyszłego – ex-ante. Przedmiotem badania są

zjawiska i procesy, które występują w skali całej gospodarki. Dotyczy to zarówno

gospodarki danego kraju, jak i elementów występujących na rynku (przedsiębiorstwa,

gospodarstwa domowe, pojedyncze osoby). Analizę ekonomiczną ze względu na

badany przez nas przedmiot można podzielić na:

Analiza makroekonomiczna – przedmiotem jest gospodarka całego kraju. Może

być to też gospodarka globalna, może dotyczyć takich zjawisk jak bezrobocie,

wzrost lub spadek PKB itd.

Analiza mikroekonomiczna – przedmiotem są podmioty gospodarujące

(przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, pojedyncze osoby).

Analiza finansowa – to ta, której wielkości ekonomiczne wyrażone są w

pieniądzach.

Analiza techniczno-ekonomiczna – przedmiotem są wszystkie wielkości

ekonomiczne wyrażone rzeczowo (w jednostkach objętości masy osobowo).

Istotny składnik oceny stanu ekonomiczno - finansowego przedsiębiorstwa

stanowi ocena stanu jego aktywów i pasywów oraz rachunku wyników ekonomicznych

i finansowych

W dalszej części książki skupię się wyłącznie na analizie finansowej, pomijając

całkowicie pozostałe analizy przedsiębiorstwa, choć nie są one bez wpływu na istnienie

J. Szczepaniak, Ocena przedsiębiorstwa na podstawie sprawozdań finansowych, Ekorno, Łódź 1992,

s.44

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

jednostki. Powodem mojego wyboru jest praktyczny brak możliwości rozpoznania

symptomów upadłości przedsiębiorstwa na ich podstawie. Przedmiotem analizy

finansowej w przedsiębiorstwie jest jego działalność gospodarcza. Przedsiębiorstwo

prowadząc swą działalność, angażuje swój majątek w postaci aktywów. Wynikiem tego

są różne zjawiska, które możemy poddawać analizie. Przedmiotem są, więc zjawiska

występujące wewnątrz przedsiębiorstwa.

Przedmiot analizy można podzielić na:

1) Stan finansowy – ujęcie przedmiotu analizy w wymiarze statycznym, tzn. na

dany moment, na dany dzień. Przykładem jest Bilans i wszystkie jego elementy.

2) Wyniki finansowe – ujęcie przedmiotu analizy w wymiarze dynamicznym, tzn.

jest to ujęte narastająco. Np. Rachunek Zysków i Strat lub Rachunek

Przepływów Pieniężnych.

Aby ocena sytuacji przedsiębiorstwa była prawdziwa musi być przeprowadzona

na podstawie rzetelnych sprawozdań finansowych. Często zdarza się, że zarządy

przedsiębiorstw stosują kreowanie księgowości lub mówiąc inaczej agresywną

księgowość. Za agresywną księgowość można uznać stosowanie odpowiednich

sztuczek księgowych, naruszających prawo, bądź dopuszczalnych przez nie, ale

będących na krawędzi legalności, które mają na celu przedstawienie wizerunku firmy

zgodnie z zamierzeniem osób zarządzających i równocześnie naruszają koncepcję

wiernego i rzetelnego obrazu przedsiębiorstwa.

Aby sprawozdania uznać za rzetelne musi być spełnionych szereg zasad:

Zasada wiernego obrazu przedsiębiorstwa (true and fair view), która

ma na celu wierne i zgodne z prawdą odzwierciedlenie stanu gospodarki

(majątku, kapitałów, wyniku finansowego) przedsiębiorstwa

prezentowanego w jego sprawozdawczości finansowej

Zasada memoriału, czyli skutki transakcji i zdarzeń ujmuje się w

momencie wystąpienia, a nie wpływu lub wypływu środków pieniężnych

do przedsiębiorstwa czyli wykazane wszystkie operacje powinny być

A. Beresińska, M. Golec, A. Karmańska, Koncepcja True and Fair View w Praktyce Światowej i w

Polsce Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej Stowarzyszenia Księgowych w Polsce, 1997, nr 40, s. 12
podano za R. Kamiński, Polityka Bilansowa przedsiębiorstwa a koncepcja prawdziwego i wiernego
Obrazu, Problemy Rachunkowości, nr 3-4,2002, s. 15.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

wykazane w księgach rachunkowych oraz sprawozdaniach finansowych

jednostki w okresie, którego dotyczą

Zasadę wyższości treści nad formą, z której wynika, że określone

operacje muszą być ujęte w księgach, a następnie przeniesione do

sprawozdań finansowych zgodnie z treścią oraz rzeczywistością

ekonomiczną; nawet jeśli z formalnego punktu widzenia nie powinny się

tam znaleźć

Zasadę kontynuacji działalności, zakładającą, że przedsiębiorstwo w

najbliższej przyszłości zamierza prowadzić działalność,

Zasadę ostrożnej wyceny, zgodnie z którą składniki majątku należy

wycenić, uwzględniając ceny, możliwe do uzyskania w przypadku ich

sprzedaży (w ustawie wartość taką określa się mianem wartości godziwej),

Zasadę istotności, według której w sprawozdawczości należy

uwzględnić wszystkie istotne zdarzenia, które mogły w istotny sposób

wpłynąć na obraz firmy. Nie trzeba uwzględniać informacji mniej

istotnych, które nie wywierają znaczącego wpływu na kształtowanie się

poszczególnych wielkości zawartych w sprawozdaniach finansowych,

Zasadę ciągłości, która głosi, że przedsiębiorstwa powinny stosować

te same reguły, które dotychczas wykorzystywały, np. kształtując politykę

amortyzacji. Ewentualne zmiany reguł postępowania powinny znaleźć

odzwierciedlenie w informacji dodatkowej.

Naruszenie którejkolwiek zasady wywiera wpływ na zniekształcenie

rzeczywistego obrazu przedsiębiorstwa oraz brak możliwości rzetelnej oceny. W

praktyce wykształciło się wiele metod mających na celu zniekształcenie rzeczywistego

obrazu przedsiębiorstwa. Pomimo, że przedstawienie pełnego katalogu sposobów jest

niemożliwe, a przedstawione poniżej sposoby stanowią tylko przykłady to zastosowanie

jednego tylko sposobu dyskwalifikuje sprawozdanie jako materiału do analizy

finansowej.

gwałtownym wzroście przychodów ze sprzedaży w grudniu, przy czym taka

sytuacja ma miejsce tylko na papierze. W rzeczywistości produkty nie

W. Wąsowski, Cel, Zakres i Metody Fałszowania Sprawozdań Finansowych, Bank i Kredyt, nr

10,2002, s. 67

B. Gierusz, Podręcznik Samodzielnej Nauki Księgowania, ODDK, Gdańsk 2001, s. 17

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

opuszczają magazynów sprzedawcy a potencjalny odbiór realizowany jest nawet

po pół roku,

zakwalifikowaniu do przychodów ze sprzedaży całej wartości wysłanych

produktów, przy czym niejednokrotnie część produktów zostaje po jakimś czasie

zwrócona przez odbiorcę.

potraktowaniu kosztów jako wydatków inwestycyjnych, co ma odzwierciedlenie

w zaniżeniu kosztów danego okresu,

sprzedaży składnika aktywów trwałych, najczęściej akcji lub udziałów z

zyskiem i jednoczesnym jego odkupieniu (taki zabieg jest przeprowadzany

oddzielnie, czyli towarzyszy jemu zawarcie dwóch transakcji). W tym

przypadku spółka zwiększa swój zysk na papierze oraz następuje wzrost

wartości aktywów, na skutek odkupienia danego składnika aktywów trwałych po

wyższej cenie, niż ta która była wykazana w Bilansie przed przeprowadzeniem

operacji, opisana transakcja najczęściej odbywa się pomiędzy spółką córką i

spółka matką.

przeprowadzeniu wyceny aktywów przez nieuczciwego rzeczoznawcę, który

zawyża ich wartość. W przypadku aktywów trwałych wyższa wycena

składników majątku powoduje, że następuje wzrost wartości aktywów trwałych

oraz wzrost kapitału z aktualizacji wyceny. Poprawia się struktura finansowania

przedsiębiorstwa, gdyż kapitały z aktualizacji wyceny wchodzą w skład

kapitałów własnych,

ukrywaniu strat w spółkach zależnych oraz przenoszeniu zobowiązań do spółek

zależnych, których sprawozdań finansowych nie uwzględnia się w sprawozdaniu

skonsolidowanym. Zwiększenie wartości wyniku finansowego spółki

dominującej kosztem spółek zależnych może odbywać się w różny sposób, np.

spółka dominująca wykonuje ekspertyzę dla spółki zależnej, zawyżając znacznie

wartość wycenianego aktywu; spółka dominująca udziela na papierze pożyczki

spółce zależnej, czerpiąc od niej przychody w formie ustalonej kwoty odsetek

itp.,

nieprawidłowym rozliczeniu w czasie przychodów i kosztów. Do przychodów

np. zalicza się w momencie ich otrzymania, bez uwzględnienia stopnia

zaawansowania zrealizowanej umowy. Z takimi przypadkami często można

spotkać się w branży budowlanej lub leasingowej. Firmy budowlane często

zaliczają przychody do danego okresu w wielkości nieproporcjonalnej do

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

stopnia stanu zaawansowania prac budowlanych. Prawidłowe rozliczenie

powinno zostać przeprowadzone za pomocą rozliczeń międzyokresowych, a

przychody należałoby proporcjonalnie zaliczać do poszczególnych okresów, np.

biorąc pod uwagę stan zaawansowania prac budowlanych,

nieprawidłowym zawiązywaniu i rozwiązywaniu rezerw. Rezerwy są

zawiązywane najczęściej w niższych wartościach niż wartość przewidywanych

przez spółkę strat w przyszłości lub spółka rozwiązuje część wcześniej

zawiązanych rezerw, tłumacząc taką decyzję tym, że występuje wysokie

prawdopodobieństwo odzyskania tych środków pieniężnych, na które wcześniej

zawiązano rezerwę. W obydwu przypadkach następuje

zawyżenie wyniku finansowego,

przekwalifikowaniu inwestycji finansowych z długoterminowych na

krótkoterminowe z równoczesnym przeszacowaniem ich wartości. W wyniku

przeprowadzenia takiej operacji następuje zwiększenie zysku oraz wzrost

płynności przedsiębiorstwa, który jest wynikiem zwiększenia wartości

inwestycji krótkoterminowych w aktywach obrotowych,

odpowiednim kształtowaniu stawek amortyzacji składników majątku trwałego,

przez co można wpływać na wartość kosztów poszczególnych okresów.

wystawieniu not odsetkowych w grudniu i anulowaniu ich w styczniu, powoduje

to wzrost przychodów z działalności finansowej w miesiącu grudniu.

W jednostkach stosujących opisane „zabiegi” w sprawozdawczości analiza

finansowa staje się narzędziem bezużytecznym, gdyż nie odzwierciedla rzeczywistych

wyników osiągniętych przez przedsiębiorstwa. Szczególną uwagę należy zwrócić na

sprawozdania firm wykazujących nieznaczny zysk.

2.1 Wstępna analiza Bilansu

Wstępna analiza Bilansu polega na czytaniu oraz zwróceniu uwagi głównie na

wartość i przyrost lub spadek oraz dynamikę najważniejszych wartości bilansowych

(m.in. sumy bilansowej, kapitałów własnych i zobowiązań) Pozwala ona wstępnie

zidentyfikować pozytywne i negatywne zjawiska w działalności przedsiębiorstwa. W

stosunku do Bilansu obejmuje ona analizę pionową, czyli jego strukturę oraz poziomą,

Techniki agresywnego księgowania opracowano na podstawie: A. Mielczarek, Oszukane raporty,

Parkiet z 22.03.2002, s. 1,6, 7; Nieufność wobec raportów finansowych, op. cit. 22-23; W. Wąsowski, op.
cit., s. 69 oraz na podstawie wniosków z analizowanych sprawozdań finansowych i informacji
dodatkowej.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

czyli przyrost lub spadek. Zasadnicza informacja poznawcza, jaka wynika z Bilansu

przedsiębiorstwa to suma bilansowa, którą w trakcie analizy należy poddać ocenie pod

względem struktury, zarówno po stronie aktywów, jak i po stronie pasywów (tzw.

analiza pionowa) oraz powiązań poszczególnych pozycji aktywów i pasywów między

sobą (tzw. analiza pozioma). Takie podejście wymaga sporządzenia postaci Bilansu w

postaci analitycznej, która obejmuje strukturę aktywów oraz pasywów, a także ich

zmianę. W takim sprawozdaniu najczęściej umieszcza się tylko wartości, które są

niezbędne do analizy odrzucając w początkowej fazie badania wartości analityczne

wpływające na dane analityczne Bilansu. W przypadku zidentyfikowania przyczyn

niekorzystnych bądź też korzystnych zjawisk mających wpływ na sumę bilansową

uzupełnia się go o dodatkowe zestawienia. Wzór Bilansu syntetycznego przedstawiam

poniżej:

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

Tabela 2 Syntetyczny Bilans

SYNTETYCZNY BILANS

początek okresu

koniec okresu

Wyszczególnienie

Kwota w zł. struktura

w %

Kwota w zł. struktura

w %

dynamika w

- A K T Y W A -

A. Aktywa trwałe

I. Wartości niematerialne i prawne

II. Rzeczowe aktywa trwałe

III. Należności długoterminowe

IV. Inwestycje długoterminowe

V. Długoterminowe rozliczenia m/o

B. Aktywa obrotowe

I. Zapasy

II. Należności krótkoterminowe

III. Inwestycje krótkoterminowe

IV. Krótkoterminowe rozliczenia m/o

Aktywa razem

- P A S Y W A -

A. Kapitał (fundusz) własny

I. Kapitał (fundusz) podstawowy

II. Należne wpłaty na kapitał
podstawowy

III. Udziały (akcje) własne

IV. Kapitał (fundusz) zapasowy

V. Kapitał z aktualizacji wyceny

VI. Pozostałe kapitały rezerwowe

B. Zobowiązania i rezerwy na
zobowiązania

II. Zobowiązania długoterminowe

III. Zobowiązania krótkoterminowe

IV. Rozliczenia m/o

Pasywa razem

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wzoru Bilansu dla jednostek innych niż banki, jednostki

budżetowe i zakłady ubezpieczeń zawartego w ustawie o Rachunkowości.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

Wstępna analiza Bilansu przedsiębiorstwa obejmuje cztery podstawowe etapy:

A. analizę pionową i poziomą, Bilansu,

B. określenie źródeł finansowania aktywów,

C. badanie struktury kapitałowo-majątkowej,

D. wycenę bilansową składników Bilansu.

Podczas analizy struktury i dynamiki zmian składników Bilansu należy unikać

zasadniczych błędów, Które wynikają z relacji zmiany wartości poszczególnych

składników bilansowych do dynamiki ich zmian Do najczęściej spotykanych błędów

interpretacyjnych można zaliczyć:

- równoznaczne traktowanie wzrostu lub spadku udziału badanego składnika

aktywów lub pasywów ze wzrostem czy spadkiem ich wartości,

- równoznaczne traktowanie tempa następujących zmiany danego składnika

aktywów lub pasywów oraz jego wpływu na sytuację majątkowo - kapitałową

badanego przedsiębiorstwa.

Analiza pozycji finansowej przedsiębiorstwa, przeprowadzana między innymi na

podstawie bilansu oraz rachunku zysków i strat, uwzględnia różne stopnie

szczegółowości, dzieląc się na analizę wstępną i analizę właściwą.

A . Analiza pionowa Bilansu

Analiza pionowa często nazywana też procentową polega głównie na ustaleniu

udziału procentowego poszczególnych pozycji wielkości bilansowych do sumy

bilansowej Pozwala określić główne obszary zaangażowania majątku i kapitałów w

przedsiębiorstwie.

Konstrukcja Bilansu pozwala zgrupować aktywa przedsiębiorstwa ze względu na

kryterium ich płynności, czyli możliwości ich spieniężenia po cenie nominalnej. Z tego

powodu analizując aktywa Bilansu, w pierwszej kolejności trzeba ocenić ich strukturę

oraz dynamikę zmian.

Aktywa trwałe są, ze względu na swoją płynność, często nazywane „zamrożonymi

pieniędzmi”, aktywa obrotowe natomiast potencjalnym generatorem korzyści

finansowych przedsiębiorstwa, z powodu możliwość szybkiej zamiany ich składników

w środki pieniężne. Koniecznie trzeba pamiętać, że struktura majątku przedsiębiorstwa

jest często determinowana, w dużej mierze rodzajem prowadzonej działalności. Wysoki,

jak i niski udział aktywów trwałych w ogólnej sumie bilansowej może być oceniany

jako:

• korzystny ze względu na większą zdolność wytwórczą jednostki,

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

• niekorzystny w przypadku niskiego stopnia wykorzystania tej zdolności.

Podobnie jest z wysokim i niskim udziałem aktywów obrotowych w sumie

bilansowej. Może być oceniany pozytywnie w przypadku jego efektywnego

zarządzania, lub negatywnie w przypadku, kiedy będzie „zamrażał” nadmiernie kapitał

finansujący go. Przy analizie aktywów nie można pominąć oceny dynamiki zmian

składników majątku nie ograniczając się do pomiaru odchylenia procentowego w

badanym okresie, lecz należy również wziąć pod uwagę zmianę składników w

wartościach bezwzględnych okres do okresu.

Struktura aktywów przedsiębiorstwa zależy głównie od rodzaju prowadzonej

działalności. Struktura w przedsiębiorstwach produkcyjnych charakteryzuje się często

znacznym udziałem aktywów trwałych w sumie bilansowej. W przedsiębiorstwach o

działalności w profilu transportowym udział ten sięga do 90%. Tymczasem

przedsiębiorstwa handlowe najczęściej posiadają aktywa obrotowe na poziomie 70%, w

aktywach ogółem, natomiast aktywa trwałe stanowią udział około 30% sumy

bilansowej. W przypadku przedsiębiorstw przetwórczych aktywa trwałe są

porównywalne z aktywami obrotowymi

Analiza pionowa polega na badaniu jednego roku, przy czym jednocześnie należy

zwracać baczną uwagę na zmianę struktury pozycji bilansowych lub wynikowych w

kolejnych okresach analitycznych.

Analiza pozioma inaczej nazywana porównawczą polega na badaniu skutków

zmian wartościowych oraz procentowych wybranych elementów sprawozdania finan-

sowego w badanym okresie czasu w odniesieniu do okresu poprzedniego traktowanego

jako bazowy. Analiza taka może być przeprowadzona, za co najmniej dwa okresy, lecz

najczęściej badaniu podlegają trzy lub cztery okresy. Aby można było przeprowadzić

analizę poziomą dane z systemu finansowo księgowego lub dane w innej postaci

powinny umożliwiać zgromadzenie danych historycznych za badane okresy.

Można powiedzieć, że analiza pozioma polega na ocenie zmienności w czasie pozycji

sprawozdania finansowego. W związku z tym rola analityka polega na interpretacji:

przyrostu i spadku oraz dynamiki wielkości finansowych a także zmiany obliczonych

na podstawie sprawozdania wskaźników finansowych. Przyrost i spadek oraz dynamika

często wyrażone są w wartościach procentowym. Przyrost i spadek często definiowany

bywa jako relacja różnicy pomiędzy wartością pozycji w analizowanym okresie oraz

ABC Bankowości, praca zbiorowa pod redakcją K. Opolskiego, R. Wierzby, Gdańska Akademia

Bankowa, Warszawa 1996, s. 185

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

wartością pozycji w okresie początkowym do wartości pozycji w okresie

początkowym. Dynamiką możemy nazwać relację pomiędzy wartością pozycji w

okresie analizowanym a wartością pozycji w okresie początkowym. Zaś zmiana

dotyczy różnicy pomiędzy dwoma wielkościami wyrażonymi w wartościach

procentowych i jest wyrażona w punktach procentowych.

Analiza pozioma może być przeprowadzana w ujęciu nominalnym, czyli nie

uwzględniająca czynnika inflacji lub w ujęciu realnym, czyli uwzględniająca czynnik

inflacji. Uwzględnienie w prowadzonej analizie czynnika inflacji lub też pominięcie go

jest obarczone porównywalnym błędem. Stąd wniosek, że automatyczne narzucanie

czynnika inflacji na wszystkie analizowane wielkości w jednej wysokości nie ma sensu

ekonomicznego. Uwzględnienie inflacji w analizie ma sens jedynie w sytuacjach, gdy

poziom inflacji będzie narzucany w odpowiedniej wysokości na poszczególne pozycje,

przy uwzględnieniu daty, w której wprowadzono lub wyprowadzono daną pozycję

odpowiednio do lub ze sprawozdania finansowego. Przykładowo, jeżeli jednostka

nabyła środek trwały w pierwszych dnia stycznia danego roku celowe jest narzucenie

inflacji za cały rok, jeżeli zaś nabyła ten środek w grudniu danego roku narzucenie

całorocznej inflacji nie ma sensu ekonomicznego. Analiza porównawcza danych polega

na ustaleniu i ogólnej ocenie wzrostu lub zmniejszeniu poszczególnych składników

Bilansu oraz Rachunku Zysków i Strat. Analiza struktury danych Bilansu oraz

Rachunku Zysków i Strat polega na ustaleniu i ocenie udziału poszczególnych pozycji

w ogólnych kwotach aktywów, pasywów oraz przychodów (lub dochodów). Daje to

orientację o randze objętych badaniem składników sprawozdania finansowego i ich

zmianach strukturalnych

B. Określenie źródeł finansowania majątku, czyli aktywów przedsiębiorstwa

Drugim etapem analizy wstępnej bilansu jest określenie źródeł finansowania

majątku przedsiębiorstwa, czyli wyznaczenie i zinterpretowanie wysokości kapitału

własnego, kapitału stałego oraz kapitału obrotowego przedsiębiorstwa.

Kapitał własny definiowany jest przez analityków jako różnica pomiędzy sumą

bilansową i zobowiązaniami ogółem, czyli kapitałem obcym przedsiębiorstwa.

Kapitał stały to kapitał długoterminowy, czyli taki, który zaangażowany jest w

przedsiębiorstwie w dłuższym okresie niż rok bilansowy i jest to suma kapitału

własnego oraz zobowiązań długoterminowych.

. L.Bednarski, Sprawozdanie z rocznej działalności przedsiębiorstwa i jego analiza w systemie

angloamerykańskim

(annual report), KR, Żyrardów 1990, s. 8-9

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

Kapitał obrotowy może być wyznaczony w ujęciu kapitałowym lub ujęciu

majątkowych. W ujęciu kapitałowym, kapitałem obrotowym nazywamy różnicę

pomiędzy kapitałem stałym oraz aktywami trwałymi przedsiębiorstwa. W ujęciu

majątkowym, kapitałem obrotowym nazywamy różnicę pomiędzy aktywami

obrotowymi oraz zobowiązaniami bieżącymi. Kapitał obrotowy to inaczej płynna

rezerwa jednostki. Jego wysokość świadczy głównie o zdolności do regulowania

bieżących zobowiązań, czyli płynności finansowej jednostki.

Wielkością graniczną dla kapitału obrotowego netto jest zero i w związku z tym

można wyróżnić trzy możliwe warianty wartości kapitału obrotowego netto:

- Kapitał obrotowy dodatni, oznacza, że kapitał stały jest większy niż aktywa trwałe a

aktywa obrotowe są wyższe od zobowiązań bieżących. Oznaczać to może, że

częścią kapitału długoterminowego przedsiębiorstwo finansuje krótkoterminową

część aktywów. Taka struktura bilansu wstępnie sugeruje brak problemów z

płynnością jednostki.

- Kapitał obrotowy równy zero sugeruje, że kapitał stały równa się aktywom trwałym

a aktywa obrotowe są równe zobowiązaniom krótkoterminowym. Taka sytuacja

występuje bardzo rzadko w praktyce gospodarczej. Istotnym jest również fakt, że

jeśli kapitał obrotowy jest bliski zeru to jest to sygnał ostrzegawczy o zbliżających

się j problemach z płynnością finansową jednostki.

- Kapitał obrotowy ujemny występuje, gdy aktywa stałe są większe od kapitału

stałego a zobowiązania krótkoterminowe są wyższe niż aktywa obrotowe. Oznacza

to, że część aktywów długoterminowych finansowana jest kapitałem obcym

krótkoterminowym. Sytuacja taka świadczy najczęściej o problemach w zakresie

płynności finansowej jednostki. Wyjątkiem od tej zasady są przedsiębiorstwa

charakteryzujące się szybką rotacją aktywów obrotowych doskonałym przykładem

w tym miejscu są supermarkety. W przypadku takich przedsiębiorstw, ujemny

kapitał obrotowy nie jest równoznaczny z zachwianiem płynności finansowej

jednostki. W pozostałych przypadkach o przeciętnej lub wolnej rotacji

krótkoterminowych ujemny kapitał obrotowym, świadczy najczęściej o problemach

z płynnością bieżącą. W praktyce gospodarczej łatwiej jest zmienić strukturę

aktywów jednostki. Np. poprzez sprzedaż części elementów aktywów trwałych.

Tego typu zmiany najczęściej rozpoczyna się od zbycia aktywów finansowych.

Zmiana struktury pasywów przedsiębiorstwa powinna natomiast polegać na dążeniu

do zwiększenia udziału kapitałów stałych długoterminowych w pasywach ogółem,

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

np. poprzez przeprowadzenie emisji papierów wartościowych długoterminowych

lub zaciągnięcie kredytu długoterminowego.

C. Badanie struktury kapitałowo-majątkowej

Trzecim etapem analizy wstępnej bilansu jest obliczenie i zinterpretowanie kilku

wskaźników. Są to wskaźniki pokrycia aktywów przedsiębiorstwa kapitałami.

- Wskaźnik pokrycia aktywów trwałych kapitałem własnym

(kapitały ogółem /fundusze własne)

Aktywa trwałe

Informuje on, w jakim stopniu kapitały własne finansują aktywa długoterminowe.

Zgodnie ze złotą zasadą bilansową, kapitały własne powinny wystarczać na

sfinansowanie aktywów trwałych. Oznacza to, że wskaźnik ten powinien przyjmować

wartość, co najmniej równą 100%.

- Wskaźnik pokrycia aktywów trwałych kapitałem stałym. Oblicza się go na

podstawie wzoru: kapitał stały / aktywa trwałe

Informuje on, w jakim stopniu kapitał długoterminowy finansuje aktywa

długoterminowe. W stosunku do wskaźnika pokrycia aktywów trwałych kapitałem

własnym wskaźnik ten różni się tylko licznikiem ułamka, czyli w omawianym

przypadku został on powiększony o zobowiązania długoterminowe (kapitał stały =

kapitał/fundusz własny + zobowiązania długoterminowe). Jeżeli w analizowanym

przedsiębiorstwie zobowiązania długoterminowe nie występują nie ma potrzeby liczyć

dwóch omawianych wskaźników jednocześnie. Wskaźnik pokrycia aktywów trwałych

kapitałem stałym dostarcza również informacji na temat wysokości kapitału obrotowego

netto. Jeżeli wskaźnik pokrycia aktywów trwałych kapitałem stałym jest większy niż

100% to kapitał obrotowy netto przyjmuje wartość dodatnią, jeżeli omawiany wskaźnik

jest równy 100%, to kapitał obrotowy netto jest równy zero i jeżeli wskaźnik jest

mniejszy od 100%, to omawiany kapitał jest ujemny.

- Wskaźnik pokrycia aktywów obrotowych kapitałem krótkoterminowym

kapitał krótkoterminowy / aktywa obrotowe

Obrazuje on strukturę bilansu w odniesieniu do pozycji krótkoterminowych. Jeżeli

wskaźnik pokrycia aktywów trwałych kapitałem stałym jest większy od 100% oznacza,

że kapitał obrotowy netto jest dodatni

- Udział kapitału obrotowego netto w finansowaniu aktywów ogółem

kapitał obrotowy netto / aktywa ogółem

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

Obrazuje, jaka część aktywów ogółem jest finansowana kapitałem obrotowym netto. Im

większy jest jego udział tym w przedsiębiorstwie występuje większe zabezpieczenie

płynności.

- Udział kapitału obrotowego netto w finansowaniu aktywów obrotowych

kapitał obrotowy netto / aktywa obrotowe

Obrazuje, jaka część aktywów obrotowych jest finansowana kapitałem obrotowym

netto.

2.2 Wstępna analiza Rachunku Zysków i Strat

Zarządy przedsiębiorstw nie lubią pokazywać, że ich firma przynosi straty, stąd

dbałość, aby na końcu rachunku wyników znajdowała się liczba dodatnia. Stąd rodzi się

zadanie analityka, aby stwierdzić, czy wskazywany wynik jest prawidłowy, Po

stwierdzeniu, czy firma nie generuje strat, kolejnym zadaniem analityka jest

sprawdzenie, jaka jest wielkość przychodów z podstawowej działalności firmy.

Uzyskuje się dzięki temu informację na temat skali jej działalności, co determinuje

zakres i metody dalszych analiz. Informacja taka jest też szczególnie ważna dla zarządu

oraz potencjalnego inwestora branżowego, który dzięki takiej analizie może się

zorientować, jaką część udziału w rynku kupi wraz z firmą. Jest ona również bardzo

istotna dla zarządu, ponieważ pozwala wskazać miejsca generowania zysku i strat w

rachunku wyników. Po spojrzeniu na pozycję „zysk netto” i „przychody ze sprzedaży”

rachunku wyników przychodzi czas na dokładniejsze badania, wśród których można

wydzielić analizę pionową i poziomą. Analiza pionowa pozwala na określenie źródeł

tworzenia zysku i stwierdzenie, czy pochodzi on z działalności podstawowej ze

sprzedaży, pozostałej działalności operacyjnej czy finansowej. Największe znaczenie

ma wynik na sprzedaży, ponieważ pozwala określić, czy firma należy do jednostek

rentownych w swojej podstawowej działalności. Następnym krokiem to korekta o

pozostałe przychody i koszty operacyjne. Analityczne znaczenie tych pozycji jest

mniejsze, ponieważ nie mają one zazwyczaj stałego charakteru i bardzo często tworzone

są w końcu okresu sprawozdawczego w celu poprawienia jego wyniku na koniec roku,

po czym następnie korygowane są na początku następnego roku. Jest to logiczne,

ponieważ trudno oczekiwać, że firma systematycznie będzie osiągała przychody np. ze

sprzedaży środków trwałych lub z naliczania odsetek. Podczas analizy pionowej

Rachunku Zysków i Strat bardzo przydatna jest znajomość jego konstrukcji i sposób

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

tworzenia wyniku finansowego w przedsiębiorstwie. Wspomniane zagadnienie

przedstawia poniższy schemat:

Schemat 4 Tworzenie wyniku finansowego w przedsiębiorstwie

Koszty własne

sprzedaży produktów

Przychody ze

sprzedaży

produktów

Wartość sprzedanych

towarów i materiałów

w cenie nabycia

Przychody ze

sprzedaży towarów i

materiałów

Wynik na sprzedaży

Poziom

operacyjny

Pozostałe koszty

Pozostałe przychody

Wynik na działalności operacyjnej

Koszty

operacji

finansowych

Przychody

finansowe

Poziom

finansowy

Wynik brutto na działalności gospodarczej

Straty

nadzwyczajne

Zyski nadzwyczajne

Poziom

nadzwyczajny

Wynik finansowy brutto

Obowiązkowe

zmniejszenie zysku

Obowiązkowe

zwiększenie straty

Poziom podziału

wyniku

Źródło: Maria Sierpińska i Dariusz Wędzki Zarządzanie Płynnością Finansową W Przedsiębiorstwie

Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2001 str. 28.

Analiza pozioma polega na porównaniu wyników z kolejnych okresów oraz

podania zmian w czasie badanego okresu dla poszczególnych pozycji. Standardowy

Rachunek Zysków i Strat zawiera informacje, które dotyczą ostatniego i

poprzedzającego go okresu, Dokładniejszy wynik analizy osiąga się przy badaniu

większej ilości okresów, jednak praktycznie nie ma potrzeby analizowania większej niż

wyniki z 5 – 6 okresów. Posiadając zestawienie rachunków wyników z kilku okresów

można zbadać np. dynamikę sprzedaży brutto, której wzrost wskazuje, na charakter

rozwojowy przedsiębiorstwa, można też oszacować trend konieczny przy określaniu

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

perspektyw rozwoju przedsiębiorstwa. Zmianę poszczególnych pozycji rachunku

wyników można analizować w ujęciu nominalnym lub uwzględniając inflację, jednak

podobnie jak w przypadku analizy Bilansu przy analizie 2 – 3 okresów i poziomie

inflacji poniżej 6% wskaźnik można pominąć. Przy podawaniu wyniku konieczne jest

podanie czy w analizie została uwzględniona inflacja, czyli wynik ma postać nominalną

czy też realną. Jeśli zostaje podany wynik realny to, z jakiego okresu pochodzi

wskaźnik, źródło jego publikacji z podaniem wysokości zastosowanego wskaźnika.

Przy niskiej rentowności przedsiębiorstwa, moim zdaniem, konieczne jest

uwzględnienie poziomu inflacji oraz zbadanie wyniku netto poprzez metody bardziej

złożone, czyli dyskontowe:

- wartość zaktualizowana netto przedsięwzięcia NPV (net present value)

- wskaźnik wartości zaktualizowanej netto NPVR (net present value ratio)

- wewnętrzna stopa zwrotu IRR (internal rate of return)

Są to, co prawda metody oceny inwestycji, jednak moim zdaniem

przedsiębiorstwo jest zbiorem inwestycji lub jedną wielką inwestycją, dlatego w swojej

książki często je wykorzystuję w celu urealnienia wyniku jednostki. Badając wynik

przedsiębiorstwa wspomnianymi metodami dyskontowymi mam pewność, że mogę

ocenić celowość działania przedsiębiorstwa i wstępnie określić prognozę jego istnienia

w przyszłych okresach. Schemat przedstawiony poniżej zawiera uproszczoną wersję

Rachunku Zysków i Strat a dane finansowe znajdujące się w nim są rzeczywistymi

wynikami zamieszczonymi na stronach internetowych z wynikami spółek giełdowych.

Użycie prawdziwych danych tej Spółki w tej części książki nie jest przypadkowe,

ponieważ dane tej Spółki mogą być niemal książkowym przykładem ilustracji

możliwości manipulacji wynikami finansowymi w celu zastosowania rachunkowości

kreatywnej.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

Tabela 3 RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT AL.-PRAS S.A. ZA OKRES 1

KWARTAŁU 2002 – 1 KWARTAŁU 2005 dane w tys. zł.

I kw.

2002

II kw.

2002

III

kw.

2002

IV kw.

2002

I kw.

2003

II kw.

2003

III

kw.

2003

IV kw.

2003

I kw.

2004

II kw.

2004

III

kw.

2004

IV kw.

2004

I kw.

2005

Przychody netto ze

sprzedaży

2 945 2 663 1 706 1 838

987

492

473

582

474

461

488

Pozostałe

przychody

operacyjne 233

946

139

293

330

198

-36

Pozostałe koszty

operacyjne

1 4 528

230

768 7 812

175

1. Strata ze zbycia

niefinansowych

aktywów trwałych

802

229

2. Aktualizacja

wartości aktywów

niefinansowych

0 4 432

200 7 520

3. Inne koszty

operacyjne 5

230

-234

117

Przychody

finansowe

140

252

231 1 401 7 176 16 977 1 313

886

94 5 275 20 255

2. Odsetki, w tym:

117

273

114

634

123

-18

4. Aktualizacja

wartości inwestycji

0 19 089

0 21 927 1 743 1 696 1 302

597

102

437

5. Inne

117

205 4 228

-58

-265

299

95 1 003 6 544

Koszty finansowe

1 747 28 400 4 055 25 720 2 216 9 409 1 695 3 136

17 1 415

633 2 261

355

1. Odsetki, w tym: 1 678 1 608

921 3 448

140 3 770

32 2 472

17 1 313

589 1 355

355

2. Strata ze zbycia

inwestycji

0 6 806 3 014

849

3. Aktualizacja

wartości inwestycji

0 19 089

0 21 927 1 743 1 696 1 302 2 312

102

wynik brutto

-54 -26391 -3 309-30035

-387 -2 383 14 699 -9 012

345

-187

-296 3 065 19 797

Podatek

dochodowy

368 5 506

128

233

93 1 669 4 716 -6 446

108

-723 2 683

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych publikowanych na stronach internetowych

www.parkiet.com.pl z dnia 10.10.2005

Posiadając zestawienie rachunku wyników przedsiębiorstwa za kilka okresów

można analizować poszczególne pozycje bezpośrednio z zestawienia lub przekształcić

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

je w metodę graficzną. Należy pamiętać, aby zestawienie zawierało równe okresy a w

przypadku przedsiębiorstwa osiągającego przychody z dużą sezonowością bardzo

często porównuje się takie same okresy z poszczególnych lat, np. pierwszy kwartał z

pięciu lat. Analizę tego typu przeprowadza się dla wszystkich okresów roku. Do analiz

wykorzystuje się najczęściej wynik finansowy brutto przedsiębiorstwa, jednak należy

też zwrócić baczną uwagę na pozycję „podatek dochodowy”, ponieważ zdarza się, że

przedsiębiorstwa wykazują duży zysk bilansowy a we wspomnianej pozycji wykazują

wartość „0”. W takiej sytuacji wynik netto najczęściej jest pozycją wykreowaną a

wykazany zysk powstaje wtedy najczęściej w niższej części Rachunku Zysków i Strat,

np. działalności finansowej. Jak już wcześniej pisałem wynik stworzony w tym miejscu

nie stanowi podstawowego profilu działalności przedsiębiorstwa stąd nie posiada

znamion stałości i w związku z tym nie ma wielkiego znaczenia na kondycję jednostki

w dłuższym okresie. Poniżej przedstawiam wartości z rachunku wyników w formie

graficznej.

Schemat 5 Wybrane pozycje Rachunku Zysków i Strat Al Pras Sp. z o.o. za okres 1

kw. 2002 - 1 kw. 2005

Wybrane pozycje Rachunku Zysków i Strat Al Pras Sp. z o.o. za

okres 1 kw. 2002 - 1 kw. 2005

-30 000

-25 000

-20 000

-15 000

-10 000

-5 000

5 000

10 000

15 000

20 000

25 000

I kw

2002

II kw

2002

III kw 2002

2002

I kw

2003

II kw

2003

III kw 2003

2003

I kw

2004

II kw

2004

III kw 2004

2004

I kw

2005

okres

warto

ść

Przychody netto ze sprzedaży

w ynik brutto ze sprzedaży

Wynik z działalności operacyjnej

Wynik z działalności gospodarczej

Źródło: opracowanie własne

Analizując tak przedstawione dane analityk może się od razu zorientować, że

szczegółowej analizie musi poddać działalność finansową Spółki, ponieważ przy

utrzymującej się tendencji spadkowej przychodów ze sprzedaży, wyniku brutto ze

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

sprzedaży występują wahania wyniku działalności operacyjnej spowodowane

wahaniami kosztów sprzedaży lub kosztów ogólnego zarządu jednocześnie występują

ogromne wahania wyniku z działalności gospodarczej. Dokładna analiza tej pozycji

wskazuje na przemieszczania środków trwałych pomiędzy jednostkami powiązanymi.

Jako ciekawostkę chcę dodać, że Al. Pras zatrudnia, w chwili pisania tej książki trzech

pracowników w tym jeden na urlopie bezpłatnym.

Wynik skonsolidowany wynik ze

sprzedaży tej grupy kapitałowej za 2 kwartał 2005 wynosi 385.000 PLN, natomiast

wynik brutto ze sprzedaży w tym kwartale wynosi 4.301.000 PLN.

2.3 Wstępna analiza Rachunku Przepływów Pieniężnych

W literaturze ekonomicznej przedmiotu bardzo często spotyka się poglądy, że

wartość zysku to nie najlepszy mierniki sytuacji finansowej jednostki w badanym

okresie sprawozdawczym. Wytworzony zysk należy do kategorii rachunkowej i w

związku z tym bardzo często nie jest tożsamy z poziomem wygenerowanej przez

jednostkę gotówki operacyjnej. Bywa, że przedsiębiorstwo wykazuje duży zysk i

jednocześnie nie generuje gotówki. Bardzo często powodem tej różnicy jest naliczona

amortyzacja od środków trwałych i wartości niematerialnych prawnych, ponieważ

stanowią ona koszt bilansowy a nie powoduje strumienia gotówki, odwrotną sytuacją

jest zakup środków trwałych i amortyzacja ich w długim okresie, co spowoduje

strumień wypływu gotówki i stosunkowo niewielki koszt bilansowy. Również zysk

operacyjny może stanowić źródło finansowania działalności operacyjnej, czyli

nadmierny wzrost zapasów, należności lub spłatę zobowiązań krótkoterminowych.

Przedsiębiorstwo może ponieść wysoką stratę operacyjną i jednocześnie wygenerować

gotówkę obrotową, zachowując tym samym zdolność do regulowania bieżących

zobowiązań, czyli utrzymać płynność finansową. W praktyce gospodarczej istnieją

okoliczności powodujące, że przedsiębiorstwa, które osiągają dobre wyniki finansowe,

nie zawsze dysponują wystarczającą ilością środków do finansowania działalności

bieżącej, a równocześnie podmioty o wynikach słabych mogą posiadać odpowiednie

przyrosty środków pieniężnych. W krótkich okresach czasu rozbieżności pomiędzy

wynikiem finansowym i poziomem gotówki mogą być bardzo znaczne. W takiej

sytuacji bardzo często, aby ocenić poszczególne obszary działalności operacyjnej

Załącznik do Sprawozdania Zarządu Al. Pras Sp. z o.o. za pierwszy kwartał 2005 pobrany ze strony

http://www.parkiet.com/rap/s_kw.jsp?id=36559

stan na 10.10.2005

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

przedsiębiorstwa wykorzystuje się dane finansowe zawarte w Rachunku Przepływów

Pieniężnych. Analizę Rachunku Przepływów Pieniężnych podobnie jak Bilansu i

Rachunku Zysków i Strat przeprowadza się najczęściej w postaci:

- Analizy wstępnej

- Analizy wskaźnikowej

Analiza wstępna Rachunku Przepływów Pieniężnych rozpoczyna się najczęściej od

identyfikacji stanu środków pieniężnych w obszarach ich przepływu:

- Operacyjnym,

- Inwestycyjnym

- Finansowym.

Wszystkie wymienione obszary przepływów operacyjnych mogą generować

gotówkę, ale też ją pochłaniać. W związku z tym strumienie środków pieniężnych mogą

posiadać znak dodatni oraz ujemny. Strumień dodatni obrazuje poziom środków

pieniężnych wygospodarowanych lub pozyskanych z zewnątrz przedsiębiorstwa ujemny

zaś pokazuje wielkości niedoborów środków, lub strumienie wydatków gotówki w

danym obszarze przepływów. Nie można wyrokować o sytuacji majątkowej jednostki

wyłącznie w oparciu o saldo środków pieniężnych netto, uzyskanych z działalności

prowadzonych przez przedsiębiorstwo. Jednak wstępna ocena pozycji środków

pieniężnych z działalności operacyjnej, inwestycyjnej oraz finansowej staje się bardzo

przydatna w pogłębionej ocenie tego badania.

Wstępna analiza Rachunku Przepływów Pieniężnych obejmuje:

- Analizę poziomą,

- Analizę pionową,

- Wstępną analizę wskaźnikową.

Analiza pozioma polega na zbadaniu poszczególnych zmian pozycji Rachunku

Przepływów Pieniężnych, jakie zaszły w okresie, za który został sporządzony. Badanie

zmieniających się pozycji za okres, co najmniej 3 lat pozwoli dać obraz dynamiki

zmian, jakie zachodzą w określonym obszarze przepływów pieniężnych jednostki.

Różnica tempa zmian wielkości w RPP pozwala wyjaśnić przyczynę zmian struktury

przepływów. Stąd wniosek, że analiza pozioma jest podstawą wyciągnięcia wniosków

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

oraz budowy prognozy w tempa rozwoju przedsiębiorstwa oraz źródła jego

finansowania.

Analiza pionowa, RPP sprowadza się do badań struktury wpływów oraz

wydatków. Zmiany struktur za badany okres pozwala zobrazować rzeczywistą sytuację

jednostki w analizowanych obszarach. Badanie struktury za krótki okres ma małą

wartość poznawczą, ponieważ większość wpływów oraz wydatków ma charakter

zmienny i bardzo często brakuje w nim tendencji cykliczności. Normalną rzeczą w

działalności gospodarczej jest też rozbieżność czasowa pomiędzy ponoszonym

nakładam inwestycyjnym, a uzyskiwanym efektem. Dlatego konieczne jest badanie

struktury wpływów oraz wydatków w dłuższym okresie czasu, czyli ponad 3 letnim.

Jednocześnie nie ma większego sensu badać przepływy pieniężne za okres dłuższy niż 7

lat. Wieloletnie badanie zmiany struktur przepływów pieniężnych wiąże się też z

koniecznością stworzenia do ocen w danym przedsiębiorstwie bazy odniesienia do

dalszych analiz. Przy tego typu badaniach lata poprzednie są podstawą porównań, gdyż

brak jest w tym obszarze wypracowanych norm, standardów i wielkości średnich w

danej branży.

Głównym źródłem wpływu środków pieniężnych jest działalność operacyjna

jednostki. Są one rezultatem operacji gospodarczych, które generują nadwyżkę

finansową w przedsiębiorstwie, jednocześnie stanowią sumę wyniku finansowego oraz

amortyzacji. Nadwyżka ta może zostać również:

- Zasilona przez gotówkę uwolnioną z aktywów obrotowych lub przez wzrost

zobowiązań z działalności operacyjnej

- Zagospodarowana poprzez wzrost aktywów obrotowych lub przez spłatę

zobowiązań krótkoterminowych z wyłączeniem kredytów.

Bardzo często, w literaturze ekonomicznej, proponuje się, aby porównywać wynik

finansowy netto z poziomem przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej

Porównane kategorie jednak dotyczą różnych obszarów działalności jednostki. Wynik

finansowy netto jest łącznym wynikiem działalności jednostki, czyli operacyjnej,

inwestycyjnej oraz finansowej. Korekta wyniku netto pozostałe skutki operacyjne np.

sprzedaż aktywów trwałych, otrzymane dywidendy, oraz skutki finansowe, np. różnice

kursowe, skutki aktualizacji wyceny składników majątku pozwala zbliżyć go do

przepływów pieniężnych netto z działalności operacyjnej. Obydwie porównane

kategorie dotyczyły będą działalności operacyjnej przedsiębiorstwa. Dodatkowo, dla

porównań, z wynikiem finansowym powinno się również ująć amortyzację

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

przeznaczoną na odtworzenie majątku. Porównanie sumy skorygowanego wyniku

finansowego netto i amortyzacji z przepływami pieniężnymi netto z działalności

operacyjnej pozwala ustalić ile środków wygenerowanych zostało skierowane na

finansowanie operacyjnej działalności jednostki, a ile może być wykorzystane na

finansowanie inwestycji oraz spłatę długu.

Podobnie jak przy poprzednich częściach sprawozdania finansowego wygodniej

jest sporządzić skróconą wersję Rachunku Przepływów Pieniężnych i w przypadku

dużych wahań w którymś z okresów analizować tylko te okresy lub przy wyjątkowo

wysokich przepływach pieniężnych w działalności innej niż podstawowa należy

zwrócić szczególną uwagę na powstałe rozbieżności. Poniżej przedstawiam skrócony

Rachunek Przepływów Pieniężnych.

Tabela 4 RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH (wersja syntetyczna)

Numer Wartość na koniec

Treść

rok bieżący rok

poprzedni

PRZEPŁYWY ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH

Z DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ

PRZEPŁYWY ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH

Z DZIAŁALNOŚCI INWESTYCYJNEJ

PRZEPŁYWY ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH

Z DZIAŁALNOŚCI FINANSOWEJ

PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE NETTO,

RAZEM

BILANSOWA ZMIANA STANU

ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH,

ŚRODKI PIENIĘŻNE NA POCZĄTEK

OKRESU

ŚRODKI PIENIĘŻNE NA KONIEC

OKRESU (F+/-D), W TYM:

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ustawy o Rachunkowości

Wstępna analiza wskaźnikowa RPP pozwala określić wzajemne relacje

zachodzące pomiędzy wielkościami przepływów pieniężnych w poszczególnych

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

obszarach działalności przedsiębiorstwa. Sposób, w jaki się ustala te relacje jest

uzależniony od poziomu generowanej gotówki operacyjnej. Dodatnie przychody

operacyjne należy odnieść do ujemnych przepływów inwestycyjnych i finansowych,

czyli obszarów, w których była ona angażowana, ujemną zaś do dodatnich przepływów

inwestycyjnych i finansowych, z których mogły pochodzić środki pokrywające

niedobory.

1. Relacja gotówki operacyjnej do przepływów z działalności inwestycyjnej =

Dodatnie przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej

Ujemne przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej

Relacja ta pokazuje ilość środków wygenerowanych w podstawowej działalności

operacyjnej i wtórnie zaangażowanych w sfinansowanie działalności inwestycyjnej

jednostki. Poziom relacji większy od 1 oznacza, że wydatki inwestycyjne były mniejsze

od środków z działalności operacyjnej, czyli nie wszystkie wygenerowane środki

zostały przeznaczone na działalność inwestycyjną jednostki natomiast częściowo

zostały spłacone zobowiązania lub odłożone na koncie powiększając stan środków w

stosunku do początku okresu. Jeżeli analizowana relacja jest mniejsza od 1, oznacza, że

część wydatków inwestycyjnych została pokryta ze środków pochodzących z

działalności finansowej bądź ze środków wcześniej skumulowanych na rachunku.

2 Relacja gotówki operacyjnej do przepływów pieniężnych z działalności finansowej =

Dodatnie przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej

Ujemne przepływy pieniężne netto z działalności finansowej

Relacja obrazuje, w jakim stopniu środki pochodzące z działalności operacyjnej były

wykorzystane na spłatę długów.

3 Relacja gotówki operacyjnej do przepływów z działalności inwestycyjnej =

Ujemne przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej

Dodatnie przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej

Pokazuje nam, w jakim stopniu niedobory gotówki w operacyjnej działalności pokryte

zostały ze środków pozyskanych z działalności inwestycyjnej. Często zdarza się, że

zadłużona firma pokrywa potrzeby gotówkowe w działalności podstawowej ze środków

uwolnionych z aktywów trwałych poprzez leasing zwrotny, sprzedaż majątku,

wyodrębnienie spółki córki i sprzedaż w niej udziałów.

4 Relacja gotówki operacyjnej do przepływów z działalności finansowej =

Ujemne przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej

Dodatnie przepływy pieniężne netto z działalności finansowej

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

Informuje nas, w jakim stopniu niedobory gotówki w działalności operacyjnej zostały

pokryte ze środków pozyskanych z działalności finansowej, czyli ze środków

pochodzących z nowej emisji akcji, obligacji, lub zaciągniętych kredytów.

Krótkoterminowe kredyty są najczęściej wykorzystywane do uzupełnienia niedoborów

gotówki w operacyjnej działalności, czyli na zakup surowców, na zobowiązania

podatkowe, płace itp.

5. Relacja przepływów z działalności finansowej do przepływów z działalności

inwestycyjnej =

Ujemne przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej

Dodatnie przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej

Aby ustalić ile środków pozyskanych w finansowanym obszarze działalności

przedsiębiorstwa zostało wykorzystane w działalności inwestycyjnej można odnieść

wydatki inwestycyjne netto do poziomu środków pochodzących z działalności

finansowej. Relacja taka może zostać odwrócona w sytuacji, gdy wydatki inwestycyjne

były również pokrywane ze środków pochodzących z działalności operacyjnej lub ze

środków skumulowanych wcześniej na rachunku.

Pokazane relacje nie stanowią katalogu zamkniętego wstępnej analizy

wskaźnikowej RPP. W miarę potrzeb można ustalić inne relacje bardziej

dostosowane do potrzeb badanego przedsiębiorstwa.

3. Analiza wskaźnikowa

Wyniki wstępnej analizy dostarczają cennych informacji na temat kondycji

jednostki, bez których kompleksowa ocena wydaje się być niemożliwa. Jednak

wielokierunkowa analiza poszczególnych pozycji Rachunku Zysków i Strat, Bilansu

oraz Rachunku Przepływów Pieniężnych oraz ich powiązań pozwala na pełną ocenę

kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Aby ułatwić ocenę stworzony został system

wskaźników finansowych, a sama analiza prowadzona przy ich użyciu nazywa się

analizą wskaźnikową. Jest to najczęściej stosowana metoda analizy finansowej

przedsiębiorstwa, tak przez banki przy podejmowaniu decyzji kredytowych,

potencjalnych inwestorów (fundusze inwestycyjne, venture capital itp.) przed podjęciem

decyzji o zaangażowaniu kapitałowym, jak i wewnętrzne komórki controllingowe, czy

też finansowo księgowe, jako narzędzie pomocne w zarządzaniu finansami jednostki.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

W literaturze można spotkać ogromną ilość różnorodnych wskaźników

analitycznych. Ich ilość i różnorodność tworzy swego rodzaju zamieszanie tym większe,

że często wskaźniki noszą te same nazwy lecz obliczane są według innych formuł, lub

odwrotnie czyli te same wskaźniki występujące pod różnymi nazwami. Nie można

jednoznacznie określić, które z nich są poprawne, ponieważ każdy wskaźnik posiada

pewne informacje, a w zależności od tego, co interesuje analityka, może być przez

niego skonstruowany poprzez odpowiedni dobór danych. Ważne jest, aby przy

znajomości ich konstrukcji został prawidłowo zinterpretowany wynik. Wskaźniki

oblicza się dokonując prostych operacji matematycznych na wartościach, które w

większości można uzyskać ze sprawozdań finansowych jednostki, choć do obliczenia

niektórych wskaźników wymagane są też pewne informacje dodatkowe. Na przykład:

dzieląc wartość zysku netto z Rachunku Zysków i Strat przez sumę aktywów z Bilansu

uzyskuje się wskaźnik zyskowności netto aktywów zwany też ROA (return on assets)

mówiący, jaki zysk netto przynosi każdy złoty zaangażowany w aktywa jednostki.

Schemat 6 KLASYFIKACJA WSKAŹNIKÓW EKONOMICZNYCH

Źródło: opracowanie własne

Według przedstawionej klasyfikacji wskaźniki finansowe i operacyjne podzielone

są na wskaźniki:

WSKAŹNIKI EKONOMICZNE

WEWNĘTRZNE

ZEWNĘTRZNE

OPERACYJNE

FINANSOWE

RENTOWNOŚCI

EFEKTYWNOŚCI

PŁYNNOŚCI

STRUKTURY
KAPITAŁU

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

- wewnętrzne obliczane na podstawie danych zawartych w sprawozdaniach

finansowych badanej jednostki.

- Wskaźniki zewnętrzne czyli takie, które dane pochodzące z materiałów

innych niż sprawozdania finansowe (np. cena rynkowa akcji) przedstawiają

w liczniku lub mianownika wskaźnika. Są one najczęściej wykorzystywane

przez inwestorów i potencjalnych inwestorów firmy.

Wskaźniki wewnętrzne są dzielone na dwie podstawowe grupy: wskaźniki

- operacyjne

- finansowe.

Wskaźniki operacyjne koncentrują się głównie na operacjach jednostki bez

uwzględniania sposobu finansowania. Dlatego można powiedzieć, że dotyczą aktywów

bilansu. Wskaźniki finansowe natomiast skupiają się głównie na badaniu sposobu

sfinansowania majątku jednostki.

Wskaźniki operacyjne podzielone są następnie na dwie kolejne grupy:

- wskaźniki rentowności, które charakteryzują efekty uzyskiwane z

podstawowej działalności operacyjnej.

- wskaźniki efektywności lub wydajności, czyli takie które określają obrót lub

charakteryzują efektywność inwestowania spółki.

Wskaźniki finansowe natomiast są podzielone na wskaźniki płynności oraz struktury

kapitału.

- wskaźniki finansowe oceniają krótkoterminowe możliwości finansowe

przedsiębiorstwa, a głównie zdolność jednostki do spłacania zobowiązań w

krótkim okresie.

- Wskaźniki struktury kapitału natomiast służą najczęściej ocenie

długoterminowej struktury kapitału, a przede wszystkim udział kapitału

własnego i obcego w finansowaniu firmy w długim okresie

Rozróżnia się pięć kategorii wskaźników użytecznych przy ocenie działalności i

stanu finansów firmy, które najczęściej występują w praktyce. Są to:

1) Wskaźniki płynności (LIQUIDITY)

2) Wskaźniki zasilania finansowego (FINANCIAL LEVERAGE)

L. Bednarski, T. Wiśniewski, „Analiza Finansowa w Zarządzaniu Przedsiębiorstwem”, PWE Warszawa

1996, s. 321.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

3) Wskaźniki aktywności (ACTIVITY)

4) Wskaźniki rentowności (PROFITABILITY)

5) Wskaźniki wartości rynkowej firmy

Przedsiębiorstwo powinno interesować się pełnym zakresem tych standardowych

wskaźników, aby uzyskać pełniejszy obraz nie tylko własnej oceny ale także opinii, jaką

mogą wyrabiać sobie o firmie jej partnerzy

Wybrany system wskaźników powinien być dostosowany do potrzeb

poszczególnych szczebli zarządzania i przyjętego w firmie systemu ewidencji.

Informacje dostarczane przez wybrane wskaźniki powinny pobudzać do podejmowania

określonych decyzji zalecających kontynuację dotychczasowych działań lub ich

wstrzymanie (ograniczenie, zwolnienie, przyspieszenie, itp.)

Badania prowadzone w wielu krajach wskazują, że szczególnie często wykorzystywane

są wskaźniki zyskowności majątku oraz generowania nadwyżek pieniężnych.

Potwierdzają to np. badania prowadzone w 10 czołowych austriackich bankach i

instytucjach finansowych, które łącznie analizują rocznie około 50 000 bilansów swoich

klientów (można wobec tego przyjąć, że są to badania reprezentatywne)

3.1 Wskaźniki płynności finansowej

Dla sprawnego funkcjonowania przedsiębiorstwa konieczne jest utrzymanie

płynności finansowej. Za pomocą wskaźników płynności finansowej oceniana jest

zdolność firmy do uregulowania zobowiązań w wymaganych terminach. Analiza

dynamiki ich zmian umożliwia przewidywanie trudności płatniczych przedsiębiorstwa i

szybkie podjęcie działań zmierzających do przywrócenia płynności finansowej. Na

podstawie ich wzrostu lub spadku możemy ocenić tendencję utrzymująca się w

przedsiębiorstwie. Jednak podanie przedziału wartości zalecanych wydaje się być nie

możliwe, ponieważ ich wartość może być różna w zależności od profilu działania

przedsiębiorstwa. Bezdyskusyjnym jedynie pozostaje fakt, że przedsiębiorstwo

posiadające rosnącą tendencję tych wskaźników zapewnia sobie bezpieczeństwo jednak

zbyt wysoki ich poziom powoduje utratę możliwości dochodu.

W. Bień, „Zarządzanie Finansami Przedsiębiorstwa”, Difin, Warszawa 1998 r., s. 97

M. Walczak, „Prospektywna analiza finansowa w przedsiębiorstwie”, PWN Warszawa 1998 r., s. 95

www.sgh.waw.pl/ekonomia/index.html

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

wskaźnik bieżącej płynności (Current Ratio) = aktywa bieżące / zobowiązania

bieżące

Pokazuje on zdolności jednostki do regulowania bieżących zobowiązań posiadanymi

środkami obrotowymi. Jest to iloraz wartości aktywów i pasywów obrotowych. Często

w literaturze, szczególnie starszej, jego wartość idealna jest wskazywana jako przedział

<1,2 - 2,0>,

tzn. jest optymalnie, gdy majątek obrotowy jest 1,2 do 2 razy większy niż

zobowiązania krótkoterminowe. Gdy wskaźnik spada poniżej 1 występują najczęściej

kłopoty z płynnością Gdy wskaźnik przekracza 3, oznacza nadpłynność czyli zbyt małe

wykorzystanie środków obrotowych, np. zaleganie w magazynie niesprzedane towary,

niespłacone należności lub krótkoterminowe papiery wartościowe, których nie można

sprzedać. Tendencja taka ma uzasadnienie, np. w sytuacji gdy wynika z dużego

poziomu gotówki okresowo ulokowanej w krótkoterminowych papierach

wartościowych przynoszących określone dochody. Może również wystąpić w

przypadku emisji dużej ilości nowych akcji czyli wpływu gotówki ze sprzedaży do

czasu zainwestowania środków ze zbycia w aktywach trwałych. Zbyt wysoka wartość

tego wskaźnika może sugerować również kłopoty przedsiębiorstwa ze zbywaniem

aktywów obrotowych i być może nierzetelnej ich wyceny. Inne wersje idealnych

wartości wskaźnika: wartość wskaźnika powinna mieścić się w przedziale 1,6-1,9.

Wyższa wartość wskaźnika świadczy o nadmiernym zamrożeniu w majątku obrotowym

środków, które mogłyby być zainwestowane w alternatywne przedsięwzięcia.

Bednarski przyjmuje, że optymalny poziom wskaźników płynności mieści się w

granicach 1,5 do 2,0, zaś wskaźnik wyższy od 2,0 świadczy o realnym zabezpieczeniu

zobowiązań bieżących.

Natomiast D. Davies Zdecydowanie negatywnie ocenia on

górną normę 2,0, stanowiącą granicę bezpieczeństwa finansowego firmy, czyli granicę,

która zapewnia zachowanie równowagi finansowej firmy. Twierdzi on, że w

poszczególnych branżach, firmy mają różny poziom środków obrotowych i

zapotrzebowanie na te środki zmienia się pod wpływem m.in. specyfiki branży.

związku z tak dużymi rozbieżnościami co do optymalnego poziomu tego wskaźnika

najrozsądniejszą metodą ale też najbardziej pracochłonną metodą wydaje się

porównanie obliczonego wskaźnika ze wskaźnikiem obliczonym za lata ubiegłe lub w

Olszewski D. „Podstawy Analizy Finansowej Przedsiębiorstwa”, Olympus Warszawa 1992, s.47

J. Ostaszewski, Ocena efektywności przedsiębiorstwa według standardów EWG, CIM,

Warszawa 1991, s. 54 55.

L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1994, s. 66 - 80

D. Davies, Sztuka zarządzania finansami, PWN - McGraw-Hill, Warszawa - Londyn

1993, s. 42-50.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

przypadku niemożliwości wykonania tego pozostaje porównanie ze wskaźnikiem kilku

przedsiębiorstw o podobnym profilu działalności i porównywalnej sumie bilansowej.

Nadmiernie wysoka lub nadmiernie niska wartość wskaźnika bieżącego powinna

skłaniać kierownictwo przedsiębiorstwa do zbadania przyczyn takiego kształtowania się

omawianej relacji. Przyjęcie do analizy płynności finansowej jednostki łącznych jego

aktywów obrotowych zaciemnia obraz zdolności tej jednostki do wywiązywania się z

zobowiązań krótkoterminowych. Aktywa charakteryzują się różnym stopniem

płynności, czyli możliwości zamiany na gotówkę w krótkim czasie, według wartości

nominalnej. W związku z tym powstaje potrzeba wyłączenia z tych aktywów zapasów,

które nie mogą być odpowiednio szybko upłynnione, a część zapasów może być

przestarzała i trudna do sprzedaży. Celowi temu służy wskaźnik przyspieszonej

płynności finansowej ustalony według wzoru:

wskaźnik szybki płynności (Quick Ratio) = (aktywa bieżące – zapasy) /

zobowiązania bieżące

Wskaźnik ten pokazuje stopień pokrycia zobowiązań krótkoterminowych

aktywami o dużym stopniu płynności, tzn. mierzy natychmiastową zdolność firmy do

spłaty długów. Wskaźnik ten jest obliczany jako stosunek wartości aktywów bieżących

pomniejszonych o zapasy oraz rozliczenia międzyokresowe czynne do wartości

pasywów bieżących

. Wartość wskaźnika powinna oscylować wokół 1, w praktyce jest

to poziom rzadko spotykany. Dlatego za satysfakcjonujący uważa się poziom od 1 do

1,2. Gdy wskaźnik spada poniżej 1 pojawia się zagrożenie bieżącej zdolności firmy do

terminowego regulowania zobowiązań. Według J. Ostaszewskiego wartość wskaźnika

należącego do przedziału 0,9-1,0 jest najwłaściwsza

. D. Davies twierdzi, że nie

istnieje idealny wskaźnik, który mógłby stanowić bazę odniesienia To co dla jednej

firmy jest dobre, dla innej jest niedorzeczne.

Moim zdaniem opinia D Davies’a jest jak

najbardziej słuszna. W swojej praktyce zawodowej spotykam się z wieloma typami

przedsiębiorstw i w pełni popieram jego zdanie. Jest rzeczą oczywistą, że istnieją

przedsiębiorstwa posiadające ten wskaźnik na poziomie poniżej 0,5 i jednocześnie

będące w doskonałej kondycji finansowej. Jako przykład można podać przedsiębiorstwo

komunikacji miejskiej. Niski wskaźnik płynności spowodowany jest niskim poziomem

majątku obrotowego, głównie należności, ponieważ przychody ze sprzedaży biletów

Czekaj J, Dresler Z., „Zarządzanie finansami przedsiębiorstw”, PWN Warszawa 2001, s.211

J. Ostaszewski, Ocena efektywności przedsiębiorstwa według standardów EWG, CIM, Warszawa 1991, s. 60 62.

D. Davies, Sztuka zarządzania finansami, PWN - McGraw-Hill, Warszawa – Londyn, 1993, s. 44-45.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

regulowane są gotówką „z góry”, natomiast uboczna działalności przedsiębiorstwa

wpływająca na należności (np. przychody z reklam) stanowi marginalną część

przychodów i nie ma zdecydowanego wpływu na ich poziom. Zobowiązania bieżące

mają standartowy poziom i dotyczą dostaw paliw i części zamiennych, obciążeń na

rzecz budżetów, pracowników i instytucji publicznoprawnych. Wydłużone terminy

płatności wobec dostawców usług remontowych, paliw, czy taboru oznaczają

opóźnianie wypływu gotówki z firmy i poprawę płynności finansowej, jednak w

statycznym rachunku powoduje pogorszenie płynności finansowej.

Wskaźnik natychmiastowej wymagalności = (aktywa bieżące – zapasy i

należności) / zobowiązania bieżące

Inaczej nazywany wskaźnikiem płynności gotówkowej lub testem kwasowym

(acid-test ratio) mówi jaką część zobowiązań firma może spłacić posiadaną gotówką.

Spadek wartości pieniężnej może sugerować racjonalizację gospodarki środkami

pieniężnymi.

W liczniku tej relacji uwzględnione się tylko te aktywa, których zdolność do

regulowania zobowiązań jest natychmiastowa. Określa ona, w jakiej części mogą być

regulowane zobowiązania, gdyby stały się one natychmiast wymagalne. Brak środków

pieniężnych na rachunku nie znaczy, że przedsiębiorstwo utraciło płynność finansową

szczególni, gdy ma ono zagwarantowany przypływ środków pieniężnych z regularnie

inkasowanych należności. Zupełny brak środków pieniężnych w firmie może prowadzić

do strat wynikających z braku możliwości zawierania szybkich korzystnych transakcji

czy skorzystania z nadarzających się na rynku „okazji". Powoduje to często brak

możliwości zarobku jednak nie jest powodem upadłości, ponieważ upadłość to trwała a

nie chwilowa utrata płynności finansowej. Oprócz przedstawionych metod pomiaru

płynności finansowej, często w praktyce wykorzystuje się inne miary płynności.

Pozwalają one obok oceny poziomu płynności również na sterowanie nią. Do tej grupy

zaliczyć można:

•  wskaźnik dziennej płynności dyspozycyjnej,
•  wskaźnik dziennego dyspozycyjnego pieniądza,
•  wskaźnik okresu bezpieczeństwa gotówkowego,
•  wskaźnik upłynnienia środków obrotowych,
•  wskaźnik salda płynności netto,
•  indeks płynności.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

Spośród wskaźników płynności finansowej na uwagę zasługuje wskaźnik dziennej

płynności dyspozycyjnej. Ustala się go jako relację płynnych aktywów obejmujących

należności, papiery do obrotu oraz gotówkę do dziennych kosztów pieniężnych:

Wskaźnik dziennej płynności dyspozycyjnej = aktywa płynne / planowane

dzienne koszty pieniężne

Mianownik tego ułamka można ustalić z preliminarza wydatków przez podzielenie

sumy rocznych pieniężnych kosztów własnych sprzedaży przez 365 dni. Suma ta to

planowane koszty własne sprzedaży, pomniejszone o amortyzację. Wskaźnik ten

określa liczbę dni, w ciągu których firma może działać wydatkując tylko najbardziej

płynne aktywa. Relacja ta informuje dodatkowo, że rzeczywista płynność wiąże się

ściśle z przepływem strumieni pieniężnych, nie zaś z posiadanymi zasobami aktywów

obrotowych, które trudno byłoby zamienić na gotówkę, lub byłoby to w ogóle

niemożliwe, a przecież dopiero gotówka służy do regulowania zobowiązań.

3.2 Wskaźniki zadłużenia

Wskaźniki zadłużenia grupuje się w dwóch kategoriach:

- wskaźniki struktury bilansu,

- wskaźniki możliwości obsługi długu.

Wskaźniki struktury bilansu

Konstrukcja tych wskaźników oparta jest tylko na danych bilansowych. W jej

ramach trzeba wyróżnić wskaźniki obrazujące wzajemne relacje pomiędzy aktywami

oraz pasywami oraz wskaźniki ilustrujące strukturę pasywów bilansu.

- Wskaźnik ogólnego zadłużenia aktywów = zobowiązania ogółem / aktywa

Informuje jaki jest udział kapitału obcego ogółem w finansowaniu aktywów

przedsiębiorstwa. Wysoki udział zobowiązań w finansowaniu majątku najczęściej

świadczy o wysokim ryzyku finansowym. Zbyt wysoki wskaźnika świadczy o dużym

ryzyku finansowym informując jednocześnie, że przedsiębiorstwo może utracić

zdolność do zwrotu długów. Według standardów zachodnich w firmie, w której nie

została zachwiana równowaga między kapitałem własnym a kapitałem obcym wskaźnik

ten powinien oscylować miedzy w przedziale 0,57-0,67.

W przedsiębiorstwach

charakteryzujących się złą sytuacją ekonomiczno-finansową, cechujących się wysoką

Maria Sierpińska i Dariusz Wędzki Zarządzanie Płynnością Finansową w Przedsiębiorstwie PWN

Warszawa 2001 str. 70.

J. Ostaszewski, Analiza Finansowa Centrum Informacji Menadżera CIM,Warszawa 1998 s.53

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

stratą (przewyższającą kapitały/fundusze własne, które przyjmują wartość ujemną)

wskaźnik ogólnego zadłużenia osiąga wartość większą od 1

- Wskaźnik pokrycia aktywów kapitałami/funduszami własnymi = kapitał własny /

aktywa ogółem

Jest on uzupełnieniem wskaźnika ogólnego zadłużenia. We wszystkich

przedsiębiorstwach bez względu na ich kondycję finansową ich suma równa się jeden. Z

powyższego wynika, że norma wskaźnika pokrycia aktywów kapitałami/funduszami

własnymi zawiera się w przedziale od 0,33 do 0,43. Z przyjętych norm wynika, że

przedsiębiorstwo powinno w większym stopniu finansować swoją działalność przy

wykorzystaniu kapitałów obcych niż kapitału własnego. W praktyce określenie

idealnego poziomu tego wskaźnika jest trudne i zależy od takich czynników jak: kosztu

pozyskania źródeł finansowania, dostępności poszczególnych rodzajów źródeł

finansowania oraz przyjętej przez przedsiębiorstwo strategii działania.

- Wskaźnik długu (zadłużenia długoterminowego) = zobowiązania długoterminowe /

kapitał własny

Wskaźnik długu określany jest inaczej jako wskaźnik ryzyka. Jego wysokość

powinna, według normy, zawierać się w przedziale domkniętym [0,5-1,0]

. Jeżeli

wielkość wskaźnika jest mniejsza od 1,0 to kapitał obcy długoterminowy jest niższy niż

kapitały/fundusze własne, jeżeli jest większa od 1,0 przedsiębiorstwo uważa się za

silnie zadłużone.

- Wskaźniki możliwości obsługi długu.

Wskaźnik pokrycia obsługi długu z EBIT-u = wynik finansowy przed

opodatkowaniem / (raty kapitałowe + odsetki)

Informuje on ile razy wynik finansowy przed opodatkowaniem pokrywa spłaty rat

kapitałowych i odsetek, czyli obsługę długu. Wysokość graniczna tego wskaźnika jest

określana na różnym poziomie. Wysokość minimalną wskaźnika podaje się na poziomie

1,2. Bank Światowy przyjmuje za minimum 1,3 a jego optymalny poziom jako 2,5

Oznacza to, że wtedy nawet, gdy wpływy z działalności spadną o 50%, to i tak

R. Machała Praktyczne zarządzanie finansami firmy, PWN, Warszawa 2001, s. 407.

Normy graniczne dla wskaźnika zostały podane na podstawie opracowania M. Sierpińskiej i T. Jachny,

Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych PWN, Warszawa 1994, s. 89-93

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

przedsiębiorstwo będzie zdolne do spłaty kredytu w granicach minimalnego wskaźnika.

Tak obliczony wskaźnik jest jednak częściej wykorzystywany w skali makro niż mikro.

W literaturze światowej podkreśla się, że bardziej uzasadnione jest liczenie wskaźnika

pokrycia obsługi długu przy uwzględnieniu zysku netto. Na spłatę kredytu może być

przeznaczony zysk pozostający w firmie po opodatkowaniu. Podatkobiorcy mają

zawsze pierwszeństwo przed zobowiązaniami kredytowymi Poziom wskaźnika

pokrycia obsługi długu opartego na zysku netto powinien być, co najmniej równy, a w

zasadzie wyższy niż 1

- Wskaźnik pokrycia obsługi długu z nadwyżki finansowej netto = wynik finansowy

netto / (raty kapitałowe + odsetki)

Jest on uważany jest za najbardziej praktyczny i jednocześnie najczęściej

stosowany przez instytucje finansowe. Określa ile razy nadwyżka finansowa netto po-

krywa spłatę rat kapitałowych i odsetek. Optymalny poziom tego wskaźnika określany

jest przez banki na poziomie 1,5. Wskaźnik na tym poziomie gwarantuje względne

bezpieczeństwo spłaty zaciągniętych kredytów.

- Wskaźnik pokrycia straty z lat ubiegłych zyskiem bieżącym = Zysk bieżący /

Straty z lat ubiegłych

Wielkość wskaźnika 100% wskazuje, że jednostka pokryła, straty z lat ubiegłych a

sytuację taką uznać należy za prawidłową. Wskaźnik powinien kształtować się w

przedziale otwartym (0%-100%) co może wskazywać, że przedsiębiorstwo pokrywa

częściowo stratę, natomiast poziom wskaźnika 0% wskazuje, że przedsiębiorstwo nie

generuje żadnego zysku bieżącego, czyli nie posiada możliwości pokrycia strat z lat

ubiegłych. Obliczanie tego wskaźnika nie ma sensu dla przedsiębiorstw, które w

poprzednich latach wykazywały wyłącznie zysk.

W odniesieniu do przedsiębiorstw wykazujących stratę skumulowaną celowe jest

także zbadanie procentowej relacji straty skumulowanej do kapitału własnego. Pozwala

to ustalić jaką część kapitału własnego stanowi strata skumulowana. Jeżeli tak wyli-

czona relacja jest większa od 100% to sytuacja przedsiębiorstwa jest bardzo trudna,

ponieważ strata skumulowana jest większa niż jego kapitały/fundusze własne.

Kapitały/fundusze własne służą zaś m.in. do pokrywania strat.

M. Sierpińska, T. Jachna „ Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych” PWN 1998

Warszawa

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

- Wskaźnik pokrycia obsługi kredytu z cash flow = (netto + Amortyzacja) / (Rata

kredytu + Odsetki)

Wskaźnik ten jest istotnym wykładnikiem wiarygodności kredytowej

przedsiębiorstwa. Za wartość normatywną przyjmuje się 1,5 co oznacza, że suma zysku

po opodatkowaniu wraz z amortyzacją powinna być, co najmniej 50 % wyższa niż

roczna rata kredytu wraz z odsetkami. Niższy poziom tego wskaźnika jest

dopuszczalny, ale projekt inwestycyjny, który będzie finansowany kredytem, uznaje się

za przedsięwzięcie o podwyższonym ryzyku. Kredytodawca żąda wówczas od

przedsiębiorstwa dodatkowych gwarancji kredytowych.

Dodatkowe angażowanie kapitałów obcych, podobnie jak i kapitałów własnych wiąże

się z określonymi pozytywnymi i negatywnymi konsekwencjami.

3.3 Wskaźniki rentowności

- Wskaźnik rentowności brutto = Zysk brutto / Sprzedaż netto

Wskaźnik ten służy głównie do oceny rentowności przedsiębiorstw lub gałęzi

gospodarczych z punktu widzenia gospodarki narodowej, gdyż w zysku brutto zawarta

jest część efektów działania jednostek które, w formie podatków, zasilają budżet

państwa. Wyznaczona tym wskaźnikiem rentowność gałęzi gospodarczych może być

pomocna w prowadzeniu polityki gospodarczej. W odniesieniu do przedsiębiorstw

wskaźnik ten może posłużyć do porównywania efektywności branży. Uwzględniając w

rachunku wskaźnika zysk brutto a nie netto eliminuje się różnice, które wypływają z

systemu podatków, lecz zachowuje pełne efekty działalności firmy dla oceny sprawność

zarządzania i wykorzystania majątku. Jest więc pomocny dla określania polityki

zarządu

Wskaźnik rentowności obrotów brutto posłużyć może do porównania oceny

działalności podobnych firm działających jednak w różnych systemach podatkowych

(skala liniowa, degresywna). Wskaźnik rentowności obrotów uwzględniający zysk netto

i pełne obroty przedsiębiorstwa umożliwia wszechstronną ocenę firmy. Analizowany w

dłuższym okresie wykazuje zdolność adaptacji przedsiębiorstwa do zmieniających się

przepisów podatkowych, pozostałych przepisów finansowych oraz warunków

społeczno-gospodarczych kraju. Jego wysokość świadczy o trafności doboru

produktów, które sprzedaje firma i kierunków inwestowania.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

- Wskaźnik rentowności netto (ROS) = Zysk netto / Sprzedaż netto

Wskaźnik ten informuje o tym ile zysku netto, przynosi każda złotówka uzyskana

ze sprzedaży. Informuje, zatem o rentowności sprzedaży. Wskaźnik ten nazywany jest

czasem marżą zysku netto (net profit margin- NPM). Im jest wyższy jego poziom tym

bardziej efektywna jest sprzedaż. Podniesienie rentowności netto oznacza wzrost

efektywności sprzedaży, ponieważ każda złotówka generuje dodatkowy zysk. Im niższy

wskaźnik ROS tym większa wartość sprzedaży musi być zrealizowana dla osiągnięcia

określonej kwoty zysku. Wielkość wskaźnika uzależniona jest od rodzaju działalności

przedsiębiorstwa. Najczęściej rentowność sprzedaży jest wyższa przy wytwarzaniu

wyrobów o długim cyklu produkcyjnym. Wiąże się to z faktem, iż dłuższy cykl

produkcyjny implikuje wyższe koszty zamrożenia środków i wyższe ryzyko. W takiej

sytuacji powinno być to skompensowane przez wyższą marżę zysku netto, a więc i

wyższą rentowność sprzedaży.

Wskaźnik rentowności obrotów netto powinno się porównywać ze wskaźnikami

rentowności działalności operacyjnej. Stały poziom wskaźnika rentowności obrotów

netto przy spadku wskaźnika rentowności działalności operacyjnej, świadczy o

pogarszaniu się działalności operacyjnej i wzroście innych dochodów,

co powinno być

w firmie kontrolowane, gdyż nie zawsze jest zjawiskiem prawidłowym.

Generalnie jego interpretacja sprowadza się do stwierdzenia, jaka część przychodów

wygospodarowanych przez przedsiębiorstwo została przeznaczona na pokrycie

kosztów, a jaka „wytworzyła" wynik finansowy - w przypadku stosowania w

obliczeniach wyniku finansowego brutto - bądź pokryła koszty, podatki i „wytworzyła"

wynik finansowy

- Wskaźnik rentowności kapitału własnego (ROE) = Zysk netto / Kapitał własny

Wyrażony w procentach zwrot z zaangażowanego kapitału, to inaczej wskaźnik

ROE. Im wyższa wartość tego wskaźnika tym wyższa efektywność kapitału własnego,

co oznacza korzystniejszą sytuację finansową jednostki, większe możliwości dalszego

rozwoju firmy, wyższą możliwość dywidend dla udziałowców. Gospodarka rynkowa

daje różnorodne możliwości zainwestowania kapitału Ocena efektywności

zainwestowania kapitału własnego ma dla właściciela znaczenie podstawowe. Z tego

względu, wskaźnik stopy zwrotu kapitału własnego należy do najważniejszych miar w

J.Mikos, Wybierz swój Polifarb. Giełda nr 36,1994, s. 28

M. Iwanicz-Drozdowska Wskaźniki rentowności, „Bank Spółdzielczy" 1999, nr 9, s. 27.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

gospodarce rynkowej. Wskaźnik ten określa zdolność do generowania wyniku

finansowego, określa ile groszy wyniku finansowego przynosi każda złotówka kapitału.

W tym przypadku mianownik wskaźnika jest bardziej constans od licznika chyba, że

miała miejsce w przedsiębiorstwie emisja akcji lub duża część zysku została zatrzymana

w przedsiębiorstwie. Wielkość tego wskaźnika porównywana jest z rocznym zwrotem z

innych inwestycji. Nie można również zapomnieć o tym, że wielkość tego wskaźnika

powinna być co najmniej równa stopie inflacji, aby nie następowała dekapitalizacja w

przedsiębiorstwie. Warto także wspomnieć, że w prawidłowo funkcjonującym

przedsiębiorstwie zachowana jest następująca zależność: wskaźnik rentowności

kapitałów/funduszy własnych (ROE) jest większy niż wskaźnik rentowności aktywów

(ROA), a wskaźnik rentowności aktywów jest większy od wskaźnika rentowności

sprzedaży (ROS), tzn. ROE>ROA>ROS.

- Wskaźnik rentowności aktywów = Zysk netto / Aktywa

Wskaźnik ten mówi nam jak efektywnie wykorzystane są aktywa firmy, ponieważ

informuje o wielkości zysku netto generowanego przez jednostkę majątku

zaangażowanego w przedsiębiorstwie. Dlatego też inaczej nazywany jest zwrotem z

majątku. Jeżeli wysokość wskaźnika wyrazimy w procentach, to oczywistym jest, że im

większa jest otrzymana wartość, tym korzystniejsza jest sytuacja finansowa firmy. Jest

uznawany za najlepszy indywidualny wskaźnik kompetencji kierownictwa w

zarządzaniu jednostką. Ocenia on zdolność aktywów do generowania wyniku

finansowego, czyli informuje ile groszy wyniku finansowego przynosi złotówka

zaangażowana w aktywa jednostki. Licznik i mianownik tego wskaźnika są w pewnym

sensie nieporównywalne, co oznacza, że w prawidłowo funkcjonującej jednostce licznik

narasta szybciej, a mianownik jest bardziej constans. W liczniku może być ujęta

zarówno kategoria wyniku operacyjnego, brutto, jak i wyniku netto. Wzrost wartości

wyniku finansowego jest jednym ze sposobów poprawy wielkości wskaźnika ROA.

Przy uwzględnianiu wyniku finansowego, niezależnie czy jest to wynik operacyjny,

brutto czy netto, należy pamiętać, że wynik finansowy jest wielkością za dany okres, a

wartość aktywów na dany dzień. Licząc wskaźnik rentowności aktywów przykładowo

na określony dzień, uwzględniając jednocześnie wprost dane z odpowiednich

sprawozdań finansowych analityk otrzyma nie do końca prawidłowe rezultaty. Dlatego

wskaźnik ten powinien być liczony za okres roku lub wynik finansowy doprowadzić do

wartości wyniku rocznego. Istnieją dwa sposoby doprowadzania wyniku finansowego

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

do poziomu roku. Pierwszym z nich jest anualizacja, tj. pomnożenie wartości wyniku

finansowego za dany okres przez współczynnik korygujący (iloraz liczby miesięcy roku

do liczby miesięcy, za którą uwzględniany jest wynik finansowy. Drugim sposobem jest

uwzględnienie w analizie wyniku finansowego za ostatnie cztery kwartały (rok

obrachunkowy) w postaci średniej arytmetycznej. Drugi sposób, w przeciwieństwie do

pierwszego, pozwala wyeliminować zniekształcenia wyniku finansowego wywołane

sezonowością. W mianowniku wskaźnika rentowności aktywów uwzględnić należy w

zasadzie przeciętną wartość aktywów - średnią arytmetyczną. Potrzeba taka wynika z

wcześniej wspomnianego faktu, iż wynik finansowy jest wielkością z Rachunku

Zysków i Strat (za okres), a aktywa ogółem wielkością z bilansu (na dany dzień), a

zatem wielkość z bilansu trzeba uśrednić. Dopuszczalne jest także uwzględnienie w

obliczeniach wartości aktywów z pojedynczej obserwacji (np. na koniec roku). Trzeba

jednak pamiętać, że przy takim ujęciu wskaźnik może być mniej wiarygodny, zwłaszcza

w przypadku dużych wahań w poziomie aktywów. Normą graniczną dla wskaźnika

rentowności aktywów jest 0, tzn. wskaźnik powinien być większy od 0. Im jego wartość

jest wyższa tym naturalnie przedsiębiorstwo jest stabilniejsze i odwrotnie, pod

warunkiem oczywiście, że przestrzega ono prawidłowo zasad rachunkowości.

3.4 Wskaźniki oceny sprawności działania

Wskaźniki sprawności działania pozwalają na ocenę działań osób zarządzających

jednostką. Nie świadczą one o ogólnej kondycji przedsiębiorstwa w danym momencie.

Pozwalają ocenić jaką kondycję będzie posiadało w przyszłości przy zachowaniu

obecnego sposobu zarządzania. Dzięki tym wskaźnikom można ocenić słuszność

decyzji zarządu.

- wskaźnik rotacji należności.

Określa, ile razy w ciągu roku jednostka odtwarza poziom swoich należności. Jest

to stosunek przychodów ze sprzedaży do przeciętnego poziomu należności. Jako

zadowalający poziom tego wskaźnika podaje się w przedziale od 7,0 do 10,0. Jeżeli

wartość wskaźnika jest mniejsza niż 7 oznacza to, że przedsiębiorstwo kredytuje swoich

klientów, co wiąże się z długim zamrożeniem środków pieniężnych w należnościach.

Jeśli poziom jest wyższy niż 15 oznacza sztywną politykę jednostki w kredytowaniu

klientów. Na taką politykę mogą pozwolić sobie tylko jednostki posiadające pozycję

monopolisty lub silną pozycję na rynku.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

- wskaźnik cyklu należności (Recivables Turnover).

Informuje o okresie oczekiwania na uzyskanie należności za swoją sprzedaż

kredytową. Oblicza się go dzieląc średni stan należności przez sprzedaż netto. W

większości przedsiębiorstw niezrealizowane należności trwają około dwóch miesięcy.

Kiedy płatności przekraczają ten okres powstaje zagrożenie zatorów płatniczych. Źródła

nie podają optymalnej wartości tego wskaźnika, ponieważ zależy on od rodzaju

działalności przedsiębiorstwa. Dlatego w różnych przedsiębiorstwach może przybierać

wartości o dużej rozbieżności.

- wskaźnik rotacji zapasów (Inventory Turnover). Określa ile razy w ciągu roku

firma odnawia swoje zapasy. Powstaje w wyniku podzielenia wartości sprzedaży netto

lub kosztu wytworzenia sprzedanych produktów przez przeciętny stan zapasów. Niski

poziom wskaźnika wskazuje zbyt wysoki najczęściej zbędnych zapasów

utrzymywanych przez przedsiębiorstwo. Wzrost tego wskaźnika oznacza, że zapasy

wystarczają na coraz mniejszą liczbę dni sprzedaży. Konstrukcja wskaźnika zależy

zatem m.in. od rodzaju analizowanego przedsiębiorstwa (produkcyjne czy usługowe).

W odniesieniu do przedsiębiorstw leasingowych wskaźnik ten nie powinien być

natomiast ani liczony, ani interpretowany

. Wskaźnik rotacji zapasów liczony jest w

liczbie razy. Nie posiada on uniwersalnej normy z uwagi na fakt, różnego charakteru

zapasów. Przykładowo zapasami mogą być artykuły spożywcze (w tym świeże wędliny

- krótki okres przechowywania i wyroby mięsne konserwowane - dłuższy okres

magazynowania), a z drugiej strony wyroby przemysłu odzieżowego. Ponadto przy

ocenie wysokości wskaźnika rotacji zapasów pamiętać należy o kwestii sezonowości,

zarówno w aspekcie podaży (np. skup owoców związany jest z porą roku), jak i popytu

(np. zmniejszenie stanu zapasów ozdób choinkowych w okresie przedświątecznym).

Badaniu powinna zostać poddana również struktura zapasów, istotne jest bowiem czy

ewentualne problemy w zakresie zapasów dotyczą materiałów czy wyrobów gotowych.

Ponadto w analizie powinny zostać uwzględnione rezerwy na zapasy, jeżeli takowe

występują w przedsiębiorstwie. Niemniej jednak pozytywnie oceniany jest wzrost

M. Klemke-Pitek Propozycja uporządkowania zakresu i metodyki oceny zdolności kredytowej

stosowanej przez banki w Zarządzanie finansami. Współczesne tendencje w teorii i praktyce., praca
zbiorowa pod redakcją D. Zarzeckiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin
2000, s. 663

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

wielkości wskaźnika rotacji zapasów. Wyższa wartość oznacza szybszy obrót,

zmniejszenie zamrożenia środków w zapasach, spadek kosztów ich utrzymywania.

- wskaźnik cyklu zapasów.

Określa, co ile dni przedsiębiorstwo odnawia swoje zapasy dla zrealizowania

sprzedaży. Oblicza się go poprzez pomnożenie odwrotności wskaźnika rotacji zapasów

(przedstawionego powyżej) przez 360 dni. Wysoki poziom wskaźnika informuje o

wolnym obrocie zapasami, niski o szybkim. W przypadku tego wskaźnika ważna jest

branża, do której należy przedsiębiorstwo. Inny jest optymalny poziom wskaźnika w

zakładach mięsnych (krótszy), a jeszcze inny np. w firmach skupujących sezonowo

runo leśne (dłuższy). Trzeba jednak zauważyć, że jest on liczony w dniach stąd spadek

wskaźnika w danym przedsiębiorstwie jest oceniany pozytywnie.

- wskaźnik rotacji zobowiązań

Przekazuje informację o tym, po jakim czasie średnio jednostka płaci za

otrzymane towary i usługi. Jest on rozpatrywany również pod kątem płynności

finansowej jednostki. Praktyka gospodarcza pokazuje, że częste opóźnienia w spłacie

zobowiązań sygnalizują trudności z utrzymaniem płynności finansowej

przedsiębiorstwa. Inaczej mówiąc jest wskaźnik płynności na potrzeby jednostek

finansujących.

- wskaźnik cyklu zobowiązań (krótkoterminowych)

Aktywność przedsiębiorstwa w zakresie zobowiązań często bywa oceniana na

podstawie wskaźnika rotacji zobowiązań, wyrażonego w liczbie razy. Wskaźnik rotacji

zobowiązań wyrażany jest wtedy jako relacja przychodów ze sprzedaży lub kosztów

sprzedanych produktów, towarów i materiałów do przeciętnego stanu zobowiązań

krótkoterminowych.

Konstrukcja tego wskaźnika, podobnie zresztą jak innych wskaźników finansowych,

nie powinna być precyzyjnie definiowana, ponieważ w liczniku wskaźnika cyklu

zobowiązań (odpowiednio mianowniku wskaźnika rotacji) mogą być ujmowane

różnego typu zobowiązania, różne dla różnych jednostek. Najczęściej są to

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

zobowiązania krótkoterminowe ogółem lub zobowiązania te pomniejszone o kredyty

krótkoterminowe i raty kredytów długoterminowych przypadające do zapłaty w danym

roku lub zobowiązania z tytułu dostaw i usług. W mianowniku wskaźnika cyklu

zobowiązań (odpowiednio liczniku wskaźnika rotacji) w miejsce przychodów ze

sprzedaży mogą być ujmowane koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów.

Wskaźnik cyklu zobowiązań (obliczony dla przychodów ze sprzedaży) nazywany jest

także wskaźnikiem udziału długu krótkoterminowego w przychodach ze sprzedaży,

gdyż wartość zobowiązań krótkoterminowych zależy w znacznym stopniu od wartości

sprzedaży.

Wskaźnik ten ilustruje głównie przeciętny czas regulowania zobowiązań w

przedsiębiorstwie, a więc korzystania w pewnym sensie z nieoprocentowanego źródła

finansowania działalności. Im ten czas jest dłuższy tym mniejsze zapotrzebowanie na

kapitał obrotowy netto i odwrotnie. Z punktu widzenia danego przedsiębiorstwa

korzystny jest jednak jak najdłuższy cykl zobowiązań, ale z punktu widzenia

kontrahentów przedsiębiorstwa oczekiwania są przeciwstawne Wielkość wskaźnika

cyklu zobowiązań może być zatem porównywana z wielkością wskaźnika cyklu

należności. Przy porównaniach tego rodzaju trzeba jednak pamiętać o zapewnieniu po-

równywalności zawartości kategorii zobowiązań i należności.

- wskaźnik globalnej rotacji aktywów

Ujmuje on sumarycznie wszystkie składniki majątkowe. Jest ilorazem sprzedaży

netto i aktywów ogółem. Pozwala określać efektywność wykorzystania wszystkich

zasobów majątkowych jednostki w relacji do osiągniętej sprzedaży w danym okresie.

Jego wielkość nie powinna być definiowana i podobnie jak w przypadku innych

wskaźników jego poziom zależy od konkretnego przedsiębiorstwa jednak jako

zadowalający najczęściej przyjmuje się jeśli przekroczy poziom 1,7. Niski poziom

charakteryzuje firmy przemysłowe o wysokiej kapitałochłonności. Wysoki spotyka się

zaś w przemysłach o dużym udziale pracy ludzkiej w procesach produkcyjnych i o

niskim zaangażowaniu kapitałów. Wskaźnik ten jest szczególnie pomocny przy

porównaniach aktywności gospodarczej firm z tej samej branży.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

3.5 Kierunki i zasady analizy wskaźnikowej oraz ograniczenia analizy

wskaźnikowej

Ocena sytuacji finansowej jednostki, czyli osiągnięte wyniki z działalności

gospodarczej, stany zasobów oraz oparte na nich perspektywy jej rozwoju są właśnie

przedmiotem analizy wskaźnikowej czyli ratio analisis. Istota analizy wskaźnikowej

polega na odpowiednim obliczeniu oraz wykorzystaniu obliczonych na podstawie

danych zawartych w sprawozdaniu finansowym wskaźników finansowych.

Analiza wskaźnikowa jednym z najważniejszych elementów analizy finansowej

stosowana dla oceny przedsiębiorstwa oraz nieustannie doskonalona. Traktowana jest

jako rozwinięcie omówionej wcześniej ogólnej analizy sprawozdań finansowych.

Bilans oraz Rachunek Zysków i Strat zawierają wiele informacji, których poznanie i

wykorzystanie w procesie zarządzania i oceny przedsiębiorstwa wymaga

różnokierunkowych zestawień oraz przekształceń danych liczbowych.

Obliczone podczas analizy wskaźniki stanowią relacje odpowiednich pozycji aktywów

i pasywów bilansu w przekroju pionowym oraz poziomym, są także zestawieniem

wyniku finansowego oraz wybranych pozycji sprawozdania finansowego. Do

obliczenia wskaźników finansowych istotne są również relacje danych z Rachunku

Przepływów Pieniężnych, oraz innych dokumentów zewnętrznych. Na tej podstawie

można obliczać kilkadziesiąt wskaźników, które znacznie różnią się pojemnością

informacyjną oraz pozostają w zróżnicowanych relacjach strukturalnych. Nie istnieje

publikacja, która dokonywałaby gradacji ważności wskaźników dla oceny działalności

przedsiębiorstwa. Ich dobór powinien być zdeterminowany celem badania, oraz intuicją

analityka.

Analiza wskaźnikowa umożliwia, ocenę minionej, teraźniejszej oraz

antycypowanie przyszłej działalności spółki. Służy ona identyfikacji obszarów firmy

niewłaściwie zarządzanych oraz zagrożonych. Pozwala ona na ocenę pozycji finansowej

przedsiębiorstwa w krótkim okresie czasu oraz stwierdzenie czy jej kondycja umożliwia

ekspansję w dłuższym okresie czasu. Jest ona także najszerzej stosowanym narzędziem

analizy strukturalnej oraz czasowej.

Analiza wskaźnikowa dokonywana jest:

- wewnętrznie dla zaspokojenia potrzeb informacyjnych jednostki

- zewnętrznie dla potrzeb innych instytucji, najczęściej dla instytucji finansowych,

np. banki, giełdę.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

Bez względu na autora badań, narzędzia tej analizy są niezmienne i stanowią je

wskaźniki finansowe. Wskaźniki są jedynie drogowskazem oceny danych finansowych

oraz operacyjnych. Jednak nie mogą stanowić wzorców absolutnych. Tylko wtedy, gdy

są odpowiednio wyselekcjonowane, interpretowane, obliczone, oraz wykorzystywane,

stanowią użyteczne narzędzie analizy wyników finansowych, służące planowaniu

działalności podejmowaniu decyzji.

Użyteczność wskaźników zależy w dużym stopniu od dokładnego rozumienia ich

logiki, powiązań strukturalnych, kompatybilności dostarczanych danych, a głównie od

rozumienia celów analizy oraz odpowiadających im metod badania, jak też umiejętności

interpretacji stwierdzonych odchyleń. Dany wskaźnik musi być analizowany na tle

innych wskaźników. Badania stwierdzonych odchyleń pozwalają stwierdzić miejsca

oraz osoby odpowiedzialnej za ich powstanie.

Wskaźniki są relacją między dwoma lub więcej różnymi liczbami pobranymi z

materiałów źródłowych. Są one użyteczne jedynie wtedy, gdy zostaną porównane z

innymi wskaźnikami. Relacje ekonomiczne, zgodnie z zasadami analizy porównawczej,

mogą być porównywane z danymi postulowanymi w czasie i przestrzeni.

Porównanie w pierwszym zakresie obejmuje porównanie ze wskaźnikami zawartymi

w planach czyli z normami ustalonymi lub akceptowanymi przez zarządzających,

bankierów, ekspertów. Daje to możliwość ustalenia odchyleń w stosunku do

wielkości prognozowanych, które zgodnie z zasadą elastycznego planowania

powinny być systematycznie korygowane.

Porównania w czasie (ex post, bieżące i ex ante) umożliwiają obliczanie trendów i

analizę zmian w czasie. Na ich podstawie można określić tempo oraz tendencję

zmian wskaźników, i ich nasilenie.

Przedstawione powyżej kierunki porównań są subiektywne, ponieważ zestawiają

dane ustalone i uzyskane przez kierownictwo tej samej jednostki gospodarczej. Nie ma

możliwości zbadania, jak obliczone wskaźniki kształtują się w innych

przedsiębiorstwach funkcjonujących w danej gałęzi przemysłu i jaka jest pozycja firmy

wśród konkurencji. Tę lukę wypełniają obiektywne porównania w przestrzeni z danymi

uzyskanymi, np. od głównego Urzędu Statystycznego. Wskazane jest dokonywanie

badań pomiędzy firmami o zbliżone wielkości i należącymi do tej samej klasy ryzyka.

Istotnym aspektem analizy finansowej jest sprawdzenie jednolitości konstrukcji

obliczonych wskaźników oraz procedur rachunkowości. Porównania pomiędzy

jednostkami, oprócz analizy trendów, należą do najczęściej dokonywanych analiz

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

finansowych w krajach zachodnich. Jednak analiza na podstawie wskaźników co raz

bardziej popularna staje się również w Polsce. Na podstawie własnych obserwacji mogę

powiedzieć, że szeroka grupa zarządzających potrafi określić prawidłowość obliczonych

wskaźników. W tym zakresie poszczególne państwa stosują różne rozwiązania. Np. w

Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych oficjalnie publikowane są dane dotyczące

przeciętnych wartości wskaźników uzyskiwanych w danej branży, a nawet w określonej

grupie przedsiębiorstw. Źródłami tych informacji są publikowane sprawozdania

finansowe oraz publikowane dane dotyczące obliczonych przeciętnych wielkości

wskaźników dla danej gałęzi przemysłu. W ramach tych ostatnich można wymienić:

1) publikacje rządowe - najbardziej popularne, ale mało użyteczne z powodu odstępu

czasu jaki upływa pomiędzy momentem zdarzeń gospodarczych a czasem, w którym

zostają opublikowane dane je opisujące;

2) publikacje zrzeszeń - wiele zrzeszeń dostarcza swoim członkom (obliczone przez

siebie) wielkości

średnie wskaźników w zamian za dane

otrzymane od zrzeszonych spółek. Publikacje te uważa się za najbardziej użyteczne

źródło porównań, zapewniające aktualne informacje. Przygotowywane są one w

sposób standardowy i często zawierają dane nieosiągalne w publikowanych

sprawozdaniach finansowych;

3) komercyjne bazy danych, których ilość stale rośnie. Dostarczane aktualne dane

komputerowe zawierają nie tylko dane finansowe, ale także informacje dotyczące

rodzaju działalności gospodarczej, podstawowych danych finansowych ex post oraz

szczegóły dotyczące dyrektorów.

Publikuje się również wybrane dane dotyczące spółek nie notowanych na giełdzie. Są

one ogłaszane przez Macmillan's Unquoted Companies lub kwartalnie przez Financial

Times.

Dokonując porównań obliczonych wskaźników z wielkościami przeciętnymi należy

zachować kilka reguł:

- jeżeli w badanej branży występuje kryzys, to wskaźniki jednostki powinny być

lepsze od przeciętnych wskaźników,

- dane jednostki, operującej w różnych branżach powinny być podzielone i

porównywane ze wskaźnikami przeciętnymi w każdej z tych branż,

Analiza Finansowa w Zarządzaniu Przedsiębiorstwem praca zbiorowa pod redakcją Lecha

Bednarskiego i Tadeusza Waśniewskiego Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce Warszawa 1996 s.
317.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

- ponieważ firmy różnią się pod względem wielkości, wytwarzanych produktów,

ryzyka, warunków działania itp., to wartości wzorcowe wskaźników mogą być różne

nawet dla firm działających w tej samej branży.

Porównując dane księgowe firm niezbędna jest eliminacja zakłóceń. Wielkości

liczbowe powinny być przedmiotem różnej interpretacji i nie podlegać manipulacjom.

W krótkim okresie w przedsiębiorstwie można kształtować dane księgowe w ten

sposób, aby odpowiadały średnim wielkościom wskaźników w badanej branży i

świadczyły o prawidłowym zarządzaniu jednostką. Analityk księgowy musi posiadać

pewność, że w badanej jednostce takie działania nie miały miejsca. W tym miejscu

należy podkreślić istotną rolę intuicji w procesie wykrywania nieprawidłowości w

funkcjonowaniu jednostki. Eliminując zakłócenia można przystąpić do porównać

posiadanych danych z danymi średnimi w danej branży. Jej celem jest obliczanie

odchyleń wskaźników od posiadanego wzorca. Stwierdzenie odchylenia jest punktem

wyjścia do dalszych badań mających na celu interpretację oraz wyjaśnienie przyczyn

ich powstania. Analiza wskaźnikowa jest kompleksowym procesem i wzajemnie

powiązane wskaźniki finansowe w zależności przyczynowo skutkowej podlegać mogą

analizie przyczynowej, a w jej ramach także piramidalnej często nazywanej analizą Du

Ponta oraz analizie dyskryminacyjnej. Analiza wskaźnikowa jest użytecznym

narzędziem analizy finansowej tylko wtedy gdy jej istota i wypływające z niej

ograniczenia są dokładnie znane i rozumiane. Obliczane wskaźniki są użyteczne

jedynie, gdy zostaną porównane z określonymi standardami. Dokonując analizy trzeba

pamiętać, że wskaźniki są tak samo wiarygodne, jak dane służące ich obliczenia. Z

należytą uwagą oraz rezerwą trzeba podchodzić do interpretacji wyników tej analizy.

Szczególnie jest to bardzo istotne w odniesieniu do wskaźników służących

prognozowaniu pozycji finansowej firmy i trendów jej rozwoju. Wykorzystywane są do

tego celu dane ex post zaistniałe w danej sytuacji, gdy nie zawsze muszą być adekwatne

dla przyszłości. Dokładna analiza ubiegłych okresów, ciągłe diagnozowanie okresu

bieżącego oraz wynikające z tego korekty planów muszą być uwzględnione przy

ustalaniu celów działania przedsiębiorstwa. Zaleca stosować kilka różnych wskaźników

w celu oceny działania jednostki. Należy wyselekcjonować relacje odpowiadające

przyjętym celom badań aby nie były ze sobą zbyt skorelowane.

Metoda analizy wskaźnikowej, polega na ustaleniu oraz ocenie relacji ekonomicznych,

jakie zachodzą pomiędzy wzajemnie wiążącymi się pozycjami sprawozdań

finansowych. Jest ona stosowana przeważnie jako wiodąca, zwłaszcza wówczas, gdy

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

analizy dokonują wierzyciele spółki oraz inwestorzy działający na rynkach

kapitałowych. Odpowiednio dobrany zespół syntetycznych wskaźników umożliwia

bowiem stosunkowo łatwe, szybkie i cechujące się znaczną trafnością oceny czy

kondycja finansowa danej spółki jest dobra czy zła, czy ulega osłabieniu, czy

umocnieniu, czy można liczyć na szansę rozwojowe spółki w przyszłości, czy też nie

występują zagrożenia dla jej dalszej egzystencji.

Wachlarz wskaźników ekonomicznych, jakie mogą być konstruowane na podstawie

danych sprawozdawczości finansowej, jest szeroki, a przy ich pomocy można

charakteryzować różne aspekty sytuacji finansowej i majątkowej spółki. Jednocześnie

w dążeniu do pogłębiania analizy istnieje niejednokrotnie w praktyce tendencja do

kalkulacji i prezentowania dużej ilości wskaźników, co znajduje również potwierdzenie

w wielu publikacjach poświęconych analizie finansowej. Jednak wbrew takim

intencjom nadmierna ilość wskaźników nie tylko nie służy większej trafności ocen, ale

przeciwnie - zaciemnia obraz sytuacji ekonomiczo - finansowej spółki. Dlatego

niezbędna jest selekcja przyjmowanych za podstawę analizy wskaźników i

ograniczenie się do kalkulacji i oceny tych podstawowych relacji, które są

wystarczające dla syntetycznych ocen. Natomiast szczególny nacisk powinien być

położony na ich właściwą interpretację i formułowanie wniosków połączonych z próbą

prognozowania przyszłego rozwoju sytuacji.

Wskaźniki syntetyczne umożliwiają stosunkowo łatwą ocenę sytuacji efektywności

finansowej spółki na tle innych spółek zwłaszcza o zbliżonym profilu działalności, pod

warunkiem, iż treść wskaźników jest jednolita. Stało to się przesłanką do stosowania w

praktyce pewnego standardowego zestawu wskaźników w skali międzynarodowej.

Te ujednolicone wskaźniki są wykorzystywane nie tylko dla potrzeb władz i

kierownictwa spółki, ale posługują się nimi także jej kredytodawcy i pożyczkodawcy

oraz podejmujący długofalową współpracę kooperanci jak również istniejący i

potencjalni nowi udziałowcy (inwestorzy rynku kapitałowego).

Władze i kierownictwo spółki powinni interesować się w zasadzie pełnym zestawem

sztandarowych wskaźników, gdyż obrazują one sprawność jej funkcjonowania z punktu

widzenia różnych kryteriów. Decydujące znaczenie będą miały przy tym wskaźniki

określające zyskowność i płynność finansową spółki, których kształtowanie ma istotny

wpływ na jej dalszą egzystencję i rozwój.

Te same wskaźniki będą interesowały kredytodawców, ale w przypadku udzielania

spółce pożyczek ich uwaga będzie koncentrowała się przede wszystkim na wskaźnikach

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

obrazujących jej zdolność do terminowej obsługi zadłużenia. Jeżeli zaś akcje spółki są

przedmiotem obrotu publicznego, to będzie ona oceniana przy pomocy wskaźników

obrazujących jej efektywność finansową z punktu widzenia osób oraz instytucji lokują-

cych w tych walorach swoje kapitały (tzw. inwestorów).

Wszystkie opisane wyżej wskaźniki pozwalają przeanalizować i ocenić sytuację

finansową firmy na tle branży, zidentyfikować obszary ryzyka i opracować na kolejny

okres uwzględniającą je strategię działania.

Polskie firmy, chcąc skutecznie konkurować na europejskim rynku, powinny na

bieżąco i systematycznie kontrolować wysokość wymienionych wyżej wskaźników, i w

oparciu o nie ustalać swoje cele. Warto również pamiętać, że analiza strategiczno -

finansowa i badanie kondycji własnej firmy powinno być dokonywane nie tylko w

sytuacji kryzysowej, ale również, a może przede wszystkim, zapobiegawczo, aby

skutecznie zabezpieczyć się przed wystąpieniem kryzysu.

W świecie stosowane są trzy systemy analizy finansowej. Są one dostosowane na

potrzeby konkretnej gospodarki. Ciekawostką jest fakt, że analiza finansowa wykonana

systemem nie dostosowanym do miejsca prowadzenia działalności przedsiębiorstwa

daje wyniki niezgodne z rzeczywistością. Przedstawione poniżej systemy mają

zastosowanie w analizie finansowej na potrzeby rachunkowości finansowej oraz

rachunkowości zarządczej. Są one dostosowane do potrzeb strategicznego planowania

finansowego. Trudno ocenić powód tego stanu, jednak najbardziej logicznym

wyjaśnieniem wydawać się może fakt, że powodem różnic w analizie danych są po

prostu znaczne różnice gospodarek.

• system amerykański – akcentuje konkurencyjność oraz zadowolenie klientów

jednostki, miernikiem jest głównie zysk, rentowność kapitału własnego,

rentowność kursów akcji, rynkowa wartością dodana, ekonomiczna wartość

dodana

• system japoński – na pierwszym miejscu stawia poszukiwanie takich

przedsięwzięć, które mogą zapewnić rozwój jednostki w długim okresie, czyli

takim, który preferuje znaczący udział w rynku, duży udział w finansowaniu

przedsięwzięć kapitału obcego, przy zapewnieniu właściwej rentowności

inwestycji.

Witold Bień „Ocena Efektywności Finansowej Spółek Prawa Handlowego” Finans – Servis Warszawa

1997 s. 54 - 55.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

• system europejski – jest głównie zorientowany na potrzeby ekstremalne, czyli

krótkookresowe oraz długookresowe określanie celów ogólnych oraz

szczególnych, tak monetarnych jak i pozamonetarnych; jest systemem

zbliżonym bardziej do amerykańskiego niż japońskiego co najczęściej wyrażone

jest w preferowaniu dla wskaźników rentowności i kursu akcji jako podstawy do

planowania dominującego źródła finansowania, jakim jest zysk.

Metody analizy oraz obliczone wskaźniki stosowane w polskich spółkach są

ulokowane w systemie europejskim. Jednak głównie są one pomocne w trakcie

podejmowania decyzji w krótkim okresie, ponieważ akcentują aktualną rentowność oraz

konkurencyjność oferowanych przez przedsiębiorstwo produktów. W gospodarce

rynkowej przedsiębiorstwa mogą upadać i upadają, co należy traktować jako

odstępstwo od zasady kontynuacji działania. Do oceny „szans" upadłości

przedsiębiorstw wykorzystywane są systemy wczesnego ostrzegania.

SYNDROMY KRYZYSU FIRMY

Złe zarządzanie ludźmi

Nadmierne zatrudnianie pracowników lub zwalnianie fachowców

Dopuszczenie do wypływu z firmy know- how

Brak systemu motywacyjnego

Brak polityki szkoleń

Syndromy finansowe

Spadek przychodów ze sprzedaży

Koszty zmienne rosną, a zarząd traci nad nimi kontrolę

Opóźnienia w wypłatach wynagrodzeń

Opóźnienia w płatnościach do ZUS-u, urzędu skarbowego i banków

Opóźnienia w regulowaniu zobowiązań wobec dostawców

Utrata płynności

Brak systemu budżetowanie kosztów

Brak koncepcji zarządzania kosztami

M. Zaleska Identyfikacja ryzyka upadłości przedsiębiorstwa i banku. Systemy wczesnego ostrzegania,

Difin, Warszawa 2002.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

Brak działu controllingu

Złe zarządzanie przedsiębiorstwem

Brak kompetencji zarządu

Brak koncepcji zarządzania firmą (brak misji, celów, strategii)

Błędne decyzje inwestycyjne

Częste zmiany w zarządzie

Zły wizerunek rynkowy firmy

Złe zarządzanie należnościami

Zbyt liberalna polityka kredytu kupieckiego

Wydłużone cykle ściągania należności

Wzrost należności przeterminowanych, wątpliwych i straconych

Tworzenie rezerw na należności sporne

Brak komórki windykacyjnej

Brak przeglądu odbiorców pod kątem terminowości płatności

Uzależnienie od jednego kluczowego odbiorcy

Brak dywersyfikacji kontrahentów

Przedstawione syndromy nie stanowią katalogu zamkniętego stanowią jedynie katalog

przykładów najczęściej występujących w praktyce gospodarczej. Podane przykłady

kojarzą się bardzo mocno z gospodarką centralnie sterowaną. W gospodarce

wolnorynkowej sygnalizują problemy przedsiębiorstwa.

M. Kadryś, „Pierwsze syndromy upadku firmy", Prawo przedsiębiorcy nr 22/2003, str. 14-17

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

72/120

4. Systemy wczesnego ostrzegania w identyfikacji ryzyka upadłości

przedsiębiorstwa

Budowanie systemów wczesnego ostrzegania przed upadłością przedsiębiorstw

jest nauką stosunkowo młodą i niedocenianą. W polskiej gospodarce sama analiza

zaczyna być co raz bardziej doceniana, jednak zgoda zarządu na wprowadzenie

nowoczesnych metod analizy następuje najczęściej po ogłoszeniu postępowania

układowego z powodu utraty płynności finansowej. Moje doświadczenie pokazuje, że

sama chęć zatrudnienia analityka finansowego sugeruje, że przedsiębiorstwo znajduje

się w układzie lub jest bardzo bliskie jego ogłoszenia. Systemy wczesnego ostrzegania

są najczęściej bagatelizowane przez zarząd a opinie analityków traktowane są jako

opinie dziwaków. Stosowanie opisanych systemów wymaga wbrew pozorom dużego

doświadczenia i intuicji, ponieważ zastosowanie niewłaściwego modelu może dać

wynik zupełnie niezgodny z rzeczywistością.

4.1 Istota systemów wczesnego ostrzegania

Systemy wczesnego ostrzegania są jednymi z elementów procesu oceniania

sytuacji ekonomiczno finansowej jednostki prowadzącej działalność gospodarczą. Ich

zadanie głównie polega na ujawnieniu pogarszającej się płynności finansowej i ogólnej

sytuacji ekonomiczno finansowej badanego podmiotu., głównie wychwycenie

elementów sygnalizujących zagrożenie upadłością. Systemy tego typu nie dostarczają

wskazówek i sposobów prowadzących do poprawy kondycji finansowej i

ekonomicznej przedsiębiorstwa. Jest on więc wstępnym narzędziem analitycznym,

które powinno zostać następnie wzmocnione całym procesem monitorowania kondycji

ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstwa.

Z powyższych rozważań wynika zatem, że system wczesnego ostrzegania, słu-

żący do rozróżniania przedsiębiorstw o nie najlepszej sytuacji ekonomiczno--

finansowej od przedsiębiorstw bez większych problemów, utożsamiany jest często z

systemem prognozy upadłości, którego zadaniem jest wykrywanie przedsiębiorstw

zmierzających do upadku

D. R. Fraser, L. M. Fraser Ocena Wyników Działalności Banku Komercyjnego. Związek Banków

Polskich, Warszawa 1996, s. 125.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

73/120

4.2 Przedmiotowy zakres zastosowania systemów wczesnego ostrzegania

Systemy do służące ocenie zagrożeniem upadłością przedsiębiorstwa mogą być

wykorzystywane na wiele sposobów. , tj.:

- w analizie ekonomiczno finansowej - wskaźnik agregatowy najczęściej

dostarcza informację na temat trudności finansowej w jednostce. może

dostarczać informacji na temat stopnia trudności ekonomiczno-finansowych w

przedsiębiorstwie;

- w polityce finansowej (kredytowej) - instytucje finansowe najczęściej

posługują się wskaźnikami agregatowymi w celu podejmowania decyzji o

przyznaniu kredytu, pożyczki. Mogą też zaoferować danej jednostce inne

źródło finansowania. zaznaczyć trzeba przy tym, że systemy wczesnego

ostrzegania mogą służyć wspomaganiu decyzji finansowych nie mogą być

natomiast wykorzystywane jako jedyne narzędzie w procesie podejmowania

decyzji;

- podczas badania celowości fuzji z innym przedsiębiorstwem - wskaźnik agre-

gatowy może pokazywać problemy, na które może narazić przedsiębiorstwo

potencjalny wspólnik;

- w analizie lokat - wskaźnik agregatowy może pomóc inwestorowi w wyborze

przedsiębiorstw, których np. akcje w przyszłości mogą być kłopotliwe; niska

wartość wskaźnika agregatowego może bowiem sugerować, że w przyszłości

przedsiębiorstwo będzie ograniczać inwestycje oraz wypłaty dywidend.

4.3 Podstawowe założenia do konstrukcji systemu wczesnego ostrzegania

Aby wykorzystanie systemu wczesnego ostrzegania miało sens, niezbędne jest speł-

nienie kilku poniższych warunków

1) system wczesnego ostrzegania musi być systemem skutecznym, czyli takim,

który wskazuje zagrożenia upadłości przy zminimalizowanej liczbie błędów (za

skuteczny uznaje się taki, którego wyniki przekraczają 90% trafnych ocen w

rocznym horyzoncie czasowym). Oczywiście uznanie systemu za skuteczny

wymaga jego praktycznego przetestowania w relatywnie długim okresie czasu.

2) ujawnienie zagrożenia upadłością jednostki musi być dokonane z odpowiednim

wyprzedzeniem, aby jednostka samodzielnie lub przy pomocy zewnętrznych

instytucji finansujących mogła wdrożyć właściwe działania naprawcze.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

74/120

Tworzenie takiego systemu ma, więc sens tylko w sytuacji, gdy „droga

przedsiębiorstwa do upadłości" jest procesem rozłożonym w dłuższym okresie

czasu. W sytuacji gdy jest to zdarzenie gwałtowne, żaden, nawet najbardziej

rozbudowany model nie będzie wystarczająco skuteczny aby temu zapobiec,

ponieważ zabraknie czasu na wykorzystanie płynących z niego informacji.

3) ponieważ system wczesnego ostrzegania potwierdza swoją skuteczność tylko w

długim okresie, jest oczywiste, że warunki, w których jest on testowany,

powinny być w miarę niezmienne. W sytuacji gospodarki polskiej, cechującej

się dużą zmiennością instytucjonalną, spełnienie tego warunku jest niezwykle

trudne. Zmienność dotyczy przy tym w szczególności zmian organizacyjnych

(m.in. powstawanie, łączenie się i przejmowanie przedsiębiorstw) oraz

przepisów prawnych (np. częste zmiany zasad rachunkowości i podatkowych).

Występowanie dużej zmienności warunków powoduje konieczność ciągłej

aktualizacji systemu i utrudnia porównania w czasie

4) z uwagi na fakt, że podstawowym celem systemów wczesnego ostrzegania jest

wyselekcjonowanie przedsiębiorstw zagrożonych upadłością, konieczne jest

właściwe zdefiniowanie momentu upadłości przedsiębiorstwa. Jednocześnie

wskazany może być podział przedsiębiorstw według kryterium ich własności, z

uwagi na fakt iż w przedsiębiorstwach państwowych obok czynników

rynkowych, duże znaczenie mogą odgrywać inne czynniki. W zasadzie

prawdopodobieństwo upadłości przedsiębiorstwa państwowego jest mniejsze

niż przedsiębiorstwa prywatnego. Ponadto konieczne jest uwzględnienie

kryterium kraju, w którym prowadzi działalność przedsiębiorstwo, gdyż

przedsiębiorstwa zakwalifikowane w jednym kraju jako upadłe w innym mogą

być uznane za funkcjonujące normalnie. W celu określenia definicji

przedsiębiorstwa, które upadło lub funkcjonuje normalnie konieczne jest zatem

przede wszystkim posiadanie odpowiednich danych ekonomiczno-finansowych

oraz znajomość prawodawstwa „kraju, w którym funkcjonuje przedsiębiorstwo.

Co do zasady do budowy systemu wybiera się tylko te przedsiębiorstwa, które

publikują pełne sprawozdania finansowe. Pominięcie przedsiębiorstw

R. Bartkowiak Kryteria i metody oceny zagrożenia wypłacalności banku. Wnioski z doświadczeń

Bankowego Funduszu Gwarancyjnego dla budowy systemu wczesnego ostrzegania, „Bezpieczny Bank"
1997, nr 1, s. 12

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

75/120

publikujących uproszczone lub niekompletne sprawozdania może podważać

wiarygodność systemu.

4.4 Typologia systemów wczesnego ostrzegania

Kształt systemów wczesnego ostrzegania zależy w dużej mierze od sektora i

specyfiki działania badanej jednostki. Twórca i kontroler posługujący się

systemem wczesnego ostrzegania powinien brać pod uwagę głównie:

- wielkość przedsiębiorstwa od czyli czynniki od których zależą głównie niżej

wymienione czynniki,

- branżę, działania jednostki, (podział powinien być głębszy niż tylko

klasyfikacja na działalność finansową i niefinansową, czyli produkcyjną,

handlową lub usługową),

- formę własności (prywatna, państwowa, spółdzielcza),

- formę prawną,

- zakres prowadzonej ewidencji przychodów i kosztów,

- zasięg działalności (międzynarodowy, krajowy czy lokalny)

Z powyższego wynika, że nie ma możliwości stworzenia jednego, uniwersalnego

systemu wczesnego ostrzegania dla wszystkich przedsiębiorstw. Wybór metody

analitycznej, mającej na celu wyodrębnienie przedsiębiorstw zagrożonych upadłością,

sprowadza się do opowiedzenia się za jednym z trzech grup systemów

- opartym na danych sprawozdawczych,

- wykorzystującym analizę wskaźnikową,

- stosującym analizę dyskryminacyjną.

Trzeba jednocześnie zaznaczyć, iż wraz z rozwojem informatycznych narzędzi

statystycznych i programistycznych coraz częściej podejmowane są próby .

wykorzystania sieci neuronowych i metod wnioskowania rozmytego do oceny „szans"

upadłości przedsiębiorstw. Trzeba jednak w tym miejscu zaznaczyć, że ocena

przedsiębiorstwa w oparciu o wartości bezwzględne jest najprostszym, a zarazem

najmniej obiektywnym sposobem oceny sytuacji ekonomiczno-finansowej

A. Hołda Prognozowanie bankructwa jednostki w warunkach gospodarki polskiej z wykorzystaniem

funkcji dyskryminacyjnej Z

„Rachunkowość" 2001, nr 5, s. 307,

W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania symptomów zagrożenia zdolności płatniczej

przedsiębiorstwa, „Bank i Kredyt" 1999, nr 6, s. 71,

R. Bartkowiak Kryteria i metody oceny zagrożenia wypłacalności banku. Wnioski z doświadczeń

Bankowego Funduszu Gwarancyjnego dla budowy systemu wczesnego ostrzegania, „Bezpieczny Bank"
1997, nr 1 s. 12

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

76/120

przedsiębiorstwa i w zasadzie nie powinna być wykorzystywana do prognozy

upadłości. Analiza dyskryminacyjna jest rodzajem analizy wykorzystującej analizę

wskaźnikową i sformalizowane narzędzia wnioskowania - metody analizy statystycz-

nej. Na podstawie danych statystycznych, konstruowany jest bowiem wskaźnik

syntetyczny (agregatowy), składający się z kilku wskaźników lub wielkości fi-

nansowych, którym przypisane są współczynniki - wagi (określające znaczenie

poszczególnych elementów cząstkowych w ocenie końcowej - wskaźniku synte-

tycznym). Zastosowanie analizy dyskryminacyjnej prowadzi zatem do redukcji

wielowymiarowej przestrzeni pewnej liczby zmiennych do jednej zmiennej

agregatowej. Jest to więc transformacja skierowana na formę o prostszej budowie

Metody badawcze dzielą się, w zależności od przyjętego sposobu wnioskowania o

zagrożeniu upadłością przedsiębiorstwa, na:

- metody logiczno-dedukcyjne,

- metody empiryczno-indukcyjne

Stosowanie metod logiczno-dedukcyjne wiąże się z założeniem , że zagrożenie

upadłością jednostki można oceniać jedynie na podstawie analizy określonych

czynników, odzwierciedlających jej aktualną sytuację finansową.

Metody empiryczno-indukcyjne najczęściej nie bazują wyłącznie na bieżącej ocenie

sytuacji finansowej jednostki, ale wykorzystują zależności, określone na podstawie

zgromadzonych materiałów statystycznych, występujące w danej grupie

przedsiębiorstw, które upadły oraz grupie przedsiębiorstw, nadal funkcjonujących.

Metody empiryczno indukcyjne klasyfikuje się jako:

- metody jednowymiarowe (test dychotomiczny),

- metody wielowymiarowe (wielowymiarowa analiza dyskryminacyjna).

Stosując metody jednowymiarowe zakłada się, że każda zmienna analizowana

jest oddzielnie, tzn. dla konkretnych wskaźników ustala się wartość rozgraniczającą,

służącą do oddzielenia grupy przedsiębiorstw, którym grozi i nie grozi upadłość.

Niewątpliwą zaletą tych metod jest brak konieczności spełniania założenia co do

normalności rozkładu wskaźników. Wadą z kolei jest fakt, że przy jej zastosowaniu

dochodzi bardzo często do sprzecznych kwalifikacji, (jeden z analizowanych

wskaźników może wskazywać na potrzebę zakwalifikowania danego przedsiębiorstwa

Podstawy controllingu, praca zbiorowa pod redakcją E. Nowak, Wydawnictwo Akademii

Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1996, s. 113.

W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania symptomów zagrożenia zdolności płatniczej

przedsiębiorstwa, Bank i Kredyt 1999,, s. 57

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

77/120

do grupy „bankrutów", a drugi ze wskaźników może sygnalizować dobrą sytuację

ekonomiczno-finansową tego samego przedsiębiorstwa).

Metody wielowymiarowe opierają się na analizie co najmniej dwóch wskaźników, przy

czym wskaźniki te muszą charakteryzować się rozkładem normalnym. Ponadto

analizowane wskaźniki muszą być niezależne, posiadać dużą zdolność

dyskryminacyjną i być kompletne (analityk powinien posiadać informacje na temat

wartości wszystkich analizowanych wskaźników dla wszystkich badanych

przedsiębiorstw).

Niespełnienie powyższych założeń może spowodować, że funkcja dyskrymina-

cyjna nie będzie optymalna, a jej wykorzystanie do innej grupy przedsiębiorstw może

przyczynić się do błędnych klasyfikacji. Spełnienie założeń metody wielowymiarowej

może zostać zweryfikowane za pomocą różnych testów i procedur statystycznych,

takich jak np. testy zgodności, analiza korelacyjna, graficzne i analityczne porównanie

średnich arytmetycznych czy dychotomiczny test klasyfikacyjny

Funkcję dyskryminacyjną można określić ogólnie następującym wzorem:

( Z = W

* X

+ W

* X

+ .....+ W

)

gdzie: Z = wartość funkcji dyskryminacyjnej,

- wagi i-tej zmiennej (np. wskaźników lub wielkości finansowych),

i = 1, 2, ...,n,

- zmienne objaśniające modelu (np. wielkości finansowe), i = 1, 2, ..., n.

Ulepszenie analizy dyskryminacyjnej stanowi model logitowy, który nie ogranicza

się tylko do stwierdzenia czy przedsiębiorstwo jest zagrożone upadłością, czy też nie,

pozwala też określać prawdopodobieństwo upadłości jednostki

4.5 Fazy budowy funkcji dyskryminacyjnej

Na etapy budowy funkcji dyskryminacyjnej składają się:

- wybór metody badania – dla przykładu można posłużyć się omawianą analizą

dyskryminacji lub modelu wielozmiennego opartego na rachunku

prawdopodobieństwa warunkowego np. modeli logitowych lub probitowych

W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania symptomów zagrożenia zdolności płatniczej

przedsiębiorstwa, Bank i Kredyt 1999,, s. 78

M Gruszczyński Scoring Logitowy w praktyce a Zagadnienie koincydencji „Bank i Kredyt” 1999, nr

5, s.55.

W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania symptomów zagrożenia zdolności płatniczej

przedsiębiorstwa, Bank i Kredyt 1999, s. 94.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

78/120

- wybór właściwie dobranej grupy przedsiębiorstw do analizy, czyli

posiadających płynność finansową i nie posiadającej jej. Na tej podstawie

możemy kwalifikować przedsiębiorstwo do wybranej grupy. Bardzo ważne jest

aby nie kwalifikować jednego przedsiębiorstwa do obu grup. zanim jednak

analityk dokona podziału na dwie grupy, powinien przeprowadzić analizę

reprezentatywnej próby przedsiębiorstw, o których posiada odpowiednio dużą

liczbę informacji z przeszłości (co najmniej z kilku lat)

- wybór właściwych wielkości lub wskaźników diagnostycznych, czyli takich,

które wskazują na szansę istnienia lub zagrożenia upadłością przedsiębiorstw,

- przypisanie poszczególnych wag wielkościom lub odpowiednim wskaźnikom

finansowym, czyli określenie ich wagi w końcowej ocenie,

- wyznaczenie odpowiedniej postaci funkcji dyskryminacyjnej,

- określić wartość progową dla wyznaczonej funkcji dyskryminacji przy czym

podstawowym kryterium musi pozostać wypłacalność lub nie wypłacalność

jednostki (z reguły wyodrębnia się jednocześnie tzw. szarą strefę, tzn. przedział

wartości, w którym występują zarówno dobre, jak i złe wskazania - strefa ta jest

tym mniejsza, im większa jest zdolność dyskryminacyjna funkcji

- oszacować błędy prognoz, czyli zdolność prognostyczną systemu przez

określenie liczby błędnych klasyfikacji na próbie zastosowanej do estymacji

oraz próbie niezależnej, wybranej specjalnie w celu sprawdzenia prawidłowości

systemu

Z punktu widzenia metodyki badania bardzo istotne jest właściwe zdefiniowanie

analizowanej grupy przedsiębiorstw, o czym była mowa wcześniej. W odniesieniu do

tej problematyki należy stwierdzić, że istnieją dwie przeciwstawne koncepcje. Z jednej

strony dąży się bowiem do uniwersalności systemu, a z drugiej strony do zapewnienia

możliwie dużej zgodności systemu z rzeczywistością, co oznacza zawężenie

analizowanej zbiorowości do jednostek jednorodnych pod względem rodzaju

Spośród powyższych etapów budowy systemów wczesnego ostrzegania najistotniejszy

etap to dobór odpowiednich wielkości lub wskaźników finansowych. Od tego zależy

R.Jagiełło Zastosowanie metody analizy dyskryminacyjnej przy ocenie ryzyka kredytowego, w:

Współczesny bank, praca zbiorowa pod redakcją W. L. Jaworskiego, Poltext, Warszawa 2000, s. 428.

T. Waśniewski Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce,

Warszawa 1997, s. 409

T. Stasiewski Z-score - indeks..., op. cit., s. 629

A Hołda Prognozowanie Bankructwa Jednostki ..... op. Cit. S. 307 - 308

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

79/120

poprawność wyników badania, oraz sprawność analizy. Podstawową ideą tego typu

analizy jest bowiem ograniczenie wybranego na wstępie zbioru wielkości wskaźników

finansowych i ograniczenie ich tylko do cechujących się najwyższą diagnostycznością

oraz jednocześnie zawierających najwięcej informacji. Celem tworzenia systemów

wczesnego ostrzegania jest głównie redukcja dużej liczby wskaźników i danych

finansowych do takiego zestawu który potrafi podsumować analizę, a jednocześnie jest

wiarygodnym wyznacznikiem potencjalnych zagrożeń w przedsiębiorstwie

Wybór wskaźników oraz wielkości finansowych dokonuje się w sposób statystyczny i

merytoryczny. Na wstępie wyboru wielkości lub wskaźników służących

diagnozowaniu stosuje się najczęściej metody heurystyczne, czyli metody kolejnych

przybliżeń, oparte są one na opinii ekspertów. Jedną z tego typu metod jest

powszechnie używana „burza mózgów" lub „metoda delficka" (tj. metoda grupowego

myślenia, realizowana na podstawie ankiety rozesłanej do ekspertów, w której

postępowanie kilkufazowe prowadzi do uzyskania jasnej opinii na temat wartości

merytorycznej i hierarchii dobranych wskaźników i/lub wielkości finansowych)

Na zakończenie etapu wyboru merytorycznego przeprowadza się statystyczną

weryfikację wskaźników. Jej celem jest określanie zdolności dyskryminacji oraz

wybór niosących w sobie największy zasób informacji.

4.6 Oznaki pogarszającej się sytuacji ekonomiczno – finansowej przedsiębiorstwa,

płynące ze sprawozdań finansowych

Pogarszającą się sytuację ekonomiczno finansową przedsiębiorstwa i zagrożenie

upadłością lub prawidłowego rozwoju można rozpoznać po kilku sygnałach. Należy

zaznaczyć, że , że opisane elementy muszą być analizowane obok własnej firmy

również, przynajmniej w części, w jednostkach będących partnerami handlowymi.

Należy również analizować wykorzystywanie w procesie zarządzania tych jednostek

stosunki z odbiorcami oraz dostawcami, umożliwi to nam racjonalnie ocenić

zagrożenia związane ze współpracą z nimi.

- Zmniejszanie przychodów. Bez wątpienia wskazuje to na pogarszanie się

sytuacji ekonomicznej jednostki. które są niejako wielkością wyjściową do

sporządzenia Rachunku Zysków i Strat. Jest to wstępny sygnał, który powinien

D. R. Fraser, L. M. Fraser Ocena wyników..., op. cit., s. 128.

R. Jagiełło Zastosowanie metody analizy..., op. cit., s. 429.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

80/120

wzbudzić czujność zarządu, jeżeli nie towarzyszy mu pogorszenie sytuacji w

branży lub w gospodarce.

- Wzrastające koszty. Rosnące koszty zmienne przy spadających lub wolniej niż

koszty rosnących przychodach mogą doprowadzić do upadłości nawet

przedsiębiorstwo o bardzo stabilnych i dużych przychodach ze sprzedaży.

Dlatego istotna jest ciągła ich kontrola i redukcja głównie w obszarach, w

których to możliwe. Pomocą mogą służyć różne programy restrukturyzacjne

kosztów. Ich celem nie zawsze wyłącznie poprawa zaistniałej sytuacji, ale

głównie zapobieganie jej powstaniu. Istotne również jest wypracowanie

właściwej koncepcji zarządzania kosztami. Bez niej trudno może być zarządowi

kontrolować je oraz świadomie kształtować ich właściwą wielkość.

- Istotne zwiększanie zapotrzebowania na zewnętrzne źródła finansowania, np.

kredyty lub pożyczki oraz problem z ich obsługą.

- Wzrastająca suma należności przeterminowanych i wątpliwych. Sytuacja taka

oznacza trudności z windykacją należności a ich nadmierny wzrost powoduje co

raz większe trudności z ich ściągnięciem co w prostej drodze może

spowodować trudność w zdobyciu własnych środków na bieżące finansowanie

własnej działalności.

- ujemne przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej (wyjątek

mogą stanowić przedsiębiorstwa rozpoczynające swoją działalność na rynku),.

- dodatnie przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej.

- Pogarszanie się wskaźników płynności finansowej. Najlepsze rozwiązanie to

sytuacja gdy zobowiązania krótkoterminowe są pokryte majątkiem obrotowym

– jest to możliwe tylko wtedy, gdy firma na bieżąco oblicza oraz analizuje

własne wskaźniki płynności finansowej i szybkiej płynności finansowej.

Pogorszenie tych wskaźników, czyli spadek pierwszego z nich do poziomu

poniżej 1,2, drugiego zaś do poziomu poniżej 1,0 może sygnalizować, że firmie

brakuje środków na terminowe wywiązanie się ze swoich bieżących

zobowiązań oraz może wskazywać na konieczność poszukiwania nowych

źródeł finansowania krótkoterminowego.

- wyprzedaż składników aktywów trwałych

L. Bednarski Analiza finansowa w przedsiębiorstwie

L. Bednarski, PWE, Warszawa 1997, s. 161

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

81/120

- Zaleganie z bieżącymi płatnościami to element trwale związany z opisanym

powyżej punktem dotyczącym wskaźników płynności. Bieżący brak płynności

przejawia się przede wszystkim zaleganiem z płatnościami budżetowymi oraz

wynagrodzeń, czyli składek do ZUS-u, nie odprowadzaniem podatków do

urzędu skarbowego, oraz opóźnienia w spłacie kredytów bankowych.

- wzrost stanu zapasów (przede wszystkim wyrobów gotowych, produkcji

niezakończonej),

- problemy z zakończeniem rozpoczętych inwestycji,

Wybór czynników sygnalizujących zbliżające się niebezpieczeństwo kryzysu

zależy w ogromnej mierze od branży i specyfiki jednostki oraz aktualnej sytuacji

gospodarczej, nie ma możliwości, w tej książce opisać ich wszystkich. Dlatego też

koncentruję się wyłącznie na pojawiających się w większości przypadków i niosących

ze sobą najbardziej jednoznaczne przesłanie.

Rozszerzając problem sygnałów wskazujących na możliwość bankructwa jednostki o

dane z poza sprawozdań finansowych należy je uzupełnić: :

- największą podatność na upadek wykazują przedsiębiorstwa funkcjonujące

krótko na rynku - do dziesięciu lat, w szczególności w ciągu pierwszych pięciu

lat istnienia,

- przedsiębiorstwa małe, zatrudniające do pięćdziesięciu osób, są bardziej na-

rażone na eliminację z rynku, aniżeli większe przedsiębiorstwa, w szczegól-

ności zagrożone są bardzo małe przedsiębiorstwa, zatrudniające do pięciu osób,

- przedsiębiorstwa działające w branży budowlanej, w przemyśle przetwórczym

lub w handlu wykazują większą skłonność do upadku

Wyboru metod oceny nie można nakazać w jednoznaczny. Sam wybór

uzależniony jest w dużej mierze od doświadczenia analityka i przeczuciem słuszności

wyboru metody.

4.7 Jednowymiarowe systemy wczesnego ostrzegania

Jednowymiarowe systemy wczesnego ostrzegania należą do stosunkowo prostych

narządzi diagnostycznych badania kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Mogą być

A. Bielawska Promowanie przedsiębiorczości - sposobem ograniczania upadłości przedsiębiorstw,

Materiały z Konferencji: „Finanse i Bankowość - Przekształcenia Systemowe", ABSOLWENT, Łódź
1997, s. 202.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

82/120

stosowane wyłącznie w grupie przedsiębiorstw dla, której zostały opracowane.

Zastosowanie modelu opracowanego dla określonej branży i sumy bilansowej a nawet

miejsca jego działania w przedsiębiorstwie odbiegającym specyfikom daje często

wyniki odbiegające od właściwych.

4.7.1 System wczesnego ostrzegania P. J. Fitz Patricka

W 1932 roku P. J. Fitz Patrick, jako pierwszy, porównał wielkości wskaźników

finansowych dla przedsiębiorstw amerykańskich funkcjonujących i upadłych.

Wielkości tych wskaźników zostały obliczone za okres trzech lat dla dziewiętnastu

przedsiębiorstw w dobrej kondycji i dziewiętnastu przedsiębiorstw bankrutujących,

czyli razem trzydziestu ośmiu jednostek. Wybrane przedsiębiorstwa prowadziły

działalność w jednej branży i były o podobnym poziomie sumy bilansowej oraz

poziomie obrotów. Zbliżone było również położenie geograficzne. Autor nie podał listy

analizowanych wskaźników, tylko w swoich wnioskach wskazywał, wskaźniki

najbardziej jego zdaniem diagnostyczne jeśli chodzi o określenie zagrożenia

upadłością. W swoich wnioskach wymienił:

1. X

= wynik finansowy netto / kapitał/fundusz własny,

2. X

= kapitał/fundusz własny / kapitał obcy.

Znaczenie omawianego systemu jest stosunkowo duże, ponieważ autor zaproponował

procedurę „porównywania parami" przedsiębiorstw wypłacalnych i niewypłacalnych.

4.7.2 System wczesnego ostrzegania C. L. Merwina

W 1942 roku C. L. Merwin podał wyniki badań. poddanych analizie 939

przedsiębiorstw amerykańskich, w czego 538 przedsiębiorstw upadających i 401

przedsiębiorstw w dobrej kondycji. Do grupy przedsiębiorstw upadających

zaklasyfikował przedsiębiorstwa wykreślone z rejestru handlowego w latach 1926-

1936.

Jako najbardziej diagnostyczne wskaźniki C. L. Merwin uznał:

X1 = kapitał obrotowy netto / kapitał całkowity,

X2 = kapitał/fundusz własny / kapitał obcy,

W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania symptomów zagrożenia zdolności płatniczej

przedsiębiorstwa, Bank i Kredyt 1999,, s. 60

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

83/120

X3 = aktywa bieżące / pasywa bieżące.

Z przeprowadzonych badań wynikało, że na sześć lat przed wykreśleniem z rejestru

spółek podane wskaźniki wykazywały znaczące różnice pomiędzy grupami jednostek

wypłacalnych oraz niewypłacalnych, oraz różnice stawały się zdecydowanie bardziej

widoczne, w miarę zbliżania się z obliczeniami do roku wykreślenia z rejestru.

C. L. Merwin jako pierwszy zastosował w swoich badaniach średnie arytmetyczne dla

grup poszczególnych jednostek. Zastosował również analizę profilową w celu

porównań, przedsiębiorstw wypłacalnych oraz niewypłacalnych, za pomocą

wskaźników finansowych.

Zastosowanie średnich arytmetycznych polegało na obliczeniu średnich

arytmetycznych wskaźników finansowych dla przedsiębiorstw wykreślonych z rejestru

oraz przedsiębiorstw nadal funkcjonujących.

Analiza profilowa polegała na przedstawieniu w czasie, za pomocą wykresu liniowego,

średnich arytmetycznych danego wskaźnika finansowego obliczonych dla

poszczególnych grup przedsiębiorstw wypłacalnych oraz niewypłacalnych.

4.7.3 System wczesnego ostrzegania W. H. Beavera

W. H. Beaver w 1966 roku opublikował wyniki swoich badań,

przeprowadzonych na podstawie metody testowej, mającej na celu określanie

możliwości rozpoznania zagrożenia upadłością. Za pojęcie upadłości autor uznał:

1. ogłoszenie upadłości,

2. zaprzestanie obsługi obligacji,

3. powstanie salda debetowego na rachunku bankowym

4. niewypłacenie dywidendy z tytułu akcji uprzywilejowanych.

Zakres podmiotowy badań autor ograniczał do siedemdziesięciu dziewięciu jednostek z

grupy wypłacalnych oraz takiej samej liczby niewypłacalnych, czyli łącznie zbadał sto

pięćdziesiąt osiem przedsiębiorstw, które w okresie badania znajdowały się w obrocie

publicznym na rynku USA. Sugeruje to, że wybrał przedsiębiorstwa o dużej sumie

bilansowej. W analizowanych przedsiębiorstwach zainwestowane było ponad 90%

kapitału rynkowego USA (również w formie kredytów bankowych, oraz inwestycji

kapitałowych). O ile grupa analizowanych przedsiębiorstw była w zasadzie jednorodna

W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania symptomów zagrożenia zdolności płatniczej

przedsiębiorstwa, Bank i Kredyt 1999,, s. 61

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

84/120

pod względem formy prawnej i wielkości, o tyle nie była jednorodna pod względem

branży obejmujących handel i produkcję. W. H. Beaver w momencie wyboru

wskaźników diagnozujących pokierował się trzema przesłankami:

1. stopniem rozpowszechnienia wskaźników w literaturze przedmiotu,

2. wynikami uzyskanymi we wcześniejszych badaniach,

3. przydatnością, wskaźników z uwagi na przyjętą koncepcję systemu

przedsiębiorstwa.

Pierwszy etap to wyselekcjonowanie 30 wskaźników, sklasyfikowanych w 6

różnych grup. Założył też, dużą większą korelację pomiędzy wskaźnikami wewnątrz

każdej grupy niż korelacja pomiędzy wskaźnikami pochodzącymi z różnych grup.

Drugi etap to wybór 6 wskaźników z pierwotnej grupy 30.

1. X

= nadwyżka finansowa netto / zobowiązania ogółem,

2. X

= wynik finansowy netto / aktywa ogółem,

3. X

= zobowiązania ogółem / aktywa ogółem,

4. X

= kapitał obrotowy netto / aktywa ogółem,

5. X

= aktywa bieżące / zobowiązania krótkoterminowe,

6. X

= [(gotówka + krótkoterminowe papiery wartościowe + należności +

zobowiązania krótkoterminowe) / (koszty operacyjne - amortyzacja)] x 360 -

wskaźnik luki bezkredytowej.

Według autora największą wagą w grupie sześciu analizowanych wskaźników

charakteryzuje się pierwszy wskaźnik. Charakteryzuje się on bardzo małym

prawdopodobieństwem błędu rzędu 13%. Dużą siłę prognostyczną posiadałrównież

drugi wskaźnik. Statystyczne wartości trzeciego wskaźnika ulegały systematycznemu

wzrostowi w okresie pięciu lat badanego okresu dla przedsiębiorstw zagrożonych

upadłością. Wysokie zadłużenie przy braku płynności zawsze prowadziło do upadłości.

Według W. H. Beavera przedsiębiorstwo narażone jest na bardzo wysokie ryzyko

niewypłacalności, jeżeli wszystkie sześć wyżej wymienionych wskaźników znajduje

się w strefie wysokiego ryzyka. W sytuacji gdy więcej niż trzy wskaźniki znajdują się

poniżej wartości granicznej, ma miejsce niewypłacalność przedsiębiorstwa. W

przypadku gdy jeden lub dwa wskaźniki znajdują się w obszarze krytycznym, a

pozostałe leżą w szarej strefie, przedsiębiorstwo trzeba poddać dodatkowej analizie.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

85/120

Tabela 5. Błąd prognozy w kolejnych latach przed stwierdzeniem niewypłacal-

ności przedsiębiorstwa w systemie W. H. Beavera

Konstrukcja wskaźnika

Błędy w kolejnych latach przed

Nadwyżka, finansowa

netto/zobowiązania ogółem

0,13

(0,10)

0,21

(0,18)

0,23

(0,18)

0,24

(0,24)

0.24

(0,22)

Wynik finansowy netto /

aktywa ogółem

0,13

(0,12)

0,20

(0,15)

0.23

(0,22)

0,29

(0,28)

0,28

(0,25)

Zobowiązania ogółem /

aktywa ogółem

0.19

(0,19)

0,25

(0,24)

0,34

(0.28)

0,27

(0,24)

0,28

(0,27)

Kapitał obrotowy netto /

aktywa ogółem

0,24

(0,20)

0,34

(0,30)

0,33

(0,33)

0,45

(0,35)

0,41

(0,35)

Aktywa bieżące /

zobowiązania

0,20

(0,20)

0,32

(0,27)

0,36

(0.31)

0,38

(0,32)

0,45

(0,31)

Wskaźnik luki bezkredytowej 0,23

(0,23)

0,38

(0,31)

0,41

(0.30)

0,38

(0,35)

0,17

(0,30)

Źródło: W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania symptomów

zagrożenia zdolności płatniczej przedsiębiorstwa, Bank i Kredyt 1999. s. 62

Liczby w nawiasach ukazują wielkość błędu popełnianego przy podziale

pierwszej podgrupy (na podstawie, której wyznaczana jest wartość krytyczna), a liczby

bez nawiasu przedstawiają wielkość błędu popełnianego przy podziale drugiej

podgrupy (za pomocą wartości krytycznych wyznaczonych na podstawie wartości

wskaźników z pierwszej podgrupy).

Ze swoich badań W. H. Beaver wyciągnął dwa wnioski:

1. nie wszystkie wskaźniki mają równą zdolność prognostyczną.

2. analiza wskaźników finansowych jest użyteczna tylko przy ocenie symptomów

zbliżającej się upadłości przynajmniej na okres pięciu lat przed jej faktycznym

wystąpieniem

Na podstawie W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania symptomów zagrożenia

zdolności płatniczej przedsiębiorstwa, Bank i Kredyt 1999,, s. 60 62, T. Stasiewski Z-score - indeks..., op.
cit., s. 629, T. Waśniewski Analiza..., op. cit., s. 408-409.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

86/120

4.7.4 System wczesnego ostrzegania P. Weibela

Również P. Weibel w swoich badaniach stosował, analizę profilowaną oraz

jednowymiarowy dychotomiczny test klasyfikacyjny.

W 1973 roku P. Weibel opublikował wyniki analizy 36 przedsiębiorstw niewy-

płacalnych i 36 przedsiębiorstw wypłacalnych będących klientami jednego z dużych

szwajcarskich banków w okresie od 1 stycznia 1960 roku do 31 sierpnia 1971 roku.

Analizowane podmioty stanowiły jednorodną grupę pod względem ich wielkości,

długości działania na rynku, miejsca działania, formy prawnej i branży. P. Weibel

wybrał swoich analiz czterdzieści jeden kluczowych wskaźników opartych wyłącznie

na danych pobranych z Bilansu. Przetestował je, porównując wartości tych samych

wskaźników dla pary przeciwstawnych przedsiębiorstw, (jedno wypłacalne, drugie

upadające) przyjmując hipotezę oczekiwanego związku między wskaźnikiem

przedsiębiorstwa wypłacalnego i upadającego (wskaźnik przedsiębiorstwa upadającego

powinien być wyższy niż wskaźnik przedsiębiorstwa wypłacalnego), obydwa

przedsiębiorstwa zaklasyfikował do grupy wypłacalnych bądź niewypłacalnych. W

następnym etapie dokonał porównania wyników klasyfikacji z rzeczywistym statusem

obu przedsiębiorstw, otrzymując tym sposobem, błąd prognozy liczony jako stosunek

błędnie zakwalifikowanych par do liczby klasyfikowanych par. Określając relatywną, a

nie absolutną, wartość dyskryminacyjną. Bezwzględną wartość, rozdzielającą dwie

grupy przedsiębiorstw, wyznaczył metodą testu dychotomicznego, zastosowanego

również przez Beavera. Przy wyborze 41 wskaźników przedsiębiorstw. Weibel

kierował się trzema kryteriami:

1. Ich przydatność do prognozowania upadłości została potwierdzona w innych

badaniach,

2. dodatkowe wskaźniki, które rozszerzałyby zasób informacji dostarczanych

przez wskaźniki wybrane za pomocą dwóch pierwszych kryteriów.

3. Analizowane wskaźniki były wcześniej wskazywane w literaturze, jako

wskaźniki dotyczące analizy wskaźnikowej.

Ze wskaźników obliczonych dla 41 Przedsiębiorstw

Weibel wybrał 6:

1. X

= nadwyżka finansowa netto / zobowiązania krótkoterminowe,

2. X

= aktywa obrotowe / zobowiązania krótkoterminowe,

3. X

= (należności + papiery wartościowe + gotówka - zobowiązania

krótkoterminowe) / (koszty ogółem - amortyzacja)

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

87/120

4. X

= (przeciętny stan zapasów / nakłady materiałowe) x 365,

5. X

= (przeciętny stan kredytów krótkoterminowych / zakupione towary) x 365,

6. X

= zobowiązania ogółem / pasywa ogółem.

W wyniku badania P. Weibel skonstruował trzy klasy ryzyka:

1. przedsiębiorstwa obarczone małym ryzykiem upadku - dla których wartość

wszystkich sześciu wskaźników leży w obszarze przedsiębiorstw

wypłacalnych,

2. przedsiębiorstwa obciążone nadzwyczajnym ryzykiem upadłości - dla których

wartość ponad połowy z sześciu wskaźników leży w obszarze przedsiębiorstw

niewypłacalnych,

3. przedsiębiorstwa ryzykowne - których nie można zaliczyć ani do pierwszej ani

do drugiej klasy ryzyka.

Z wyników badań P. Weibela można wyciągnąć następujące dwa wnioski:

1. jako diagnostyczne uznać należy wskaźniki struktury finansowania,

obrotowości i płynności,

2. do prognozowania upadku przedsiębiorstwa niezbędne są dane bilansowe.

4.8 Wielowymiarowe systemy wczesnego ostrzegania

Wielowymiarowe systemy wczesnego ostrzegania należą do bardziej

rozbudowanych. Ich proces opracowywania jest stosunkowo złożony, a ich powstanie

możemy zawdzięczać budowie sieci neuronowych. Ich wadą jest stosunkowo wąski

zakres badanych przedsiębiorstw, zaletą zaś podany wynik nie podlegający

interpretacji. Sama ocena nie wymaga od analityka wiedzy, ponieważ wartość

przedziałów dopuszczalnych wartości jest podana przez autora modelu. Jedyną

trudność może stanowić dla badającego wybór odpowiedniego modelu.

4.8.1 System wczesnego ostrzegania E. I. Altmana

E. I. Altman to prekursor badań w dziedzinie wielowymiarowej analizy

dyskryminacyjnej do prognozowania upadłości przedsiębiorstw

. W 1968 roku do

zbudowania systemu (tzw. Z-score model) E. I. Altman wykorzystał dane finansowe

W. K. Rogowski Możliwości..., op. cit., s. 62-63.

F. Bławat O syntetycznej ocenie kondycji finansowej przedsiębiorstwa, „Gospodarka w Praktyce i

Teorii" 1999, nr 1(4), s. 60.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

88/120

66 przedsiębiorstw amerykańskich, z których 33 upadły. a pozostałe 33 funkcjonowały

na rynku. Analizowane przedsiębiorstwa zostały wybrane przy uwzględnieniu

kryterium branży (przedsiębiorstwa produkcyjne) i wartości sumy bilansowej. Autor,

w trakcie dalszych badań, modyfikował pierwotny system. W literaturze można

znaleźć różne postacie systemu, charakteryzujące się różnymi wagami oraz

wartościami progowymi. Pierwotna postać systemu, w której autor zredukował zbiór

najbardziej diagnostycznych wskaźników analitycznych do pięciu, miała następującą

postać:

Z= l,2*X

+ 1,4*X

+ 3.3*X

+ 0,6*X

+ l,0*X

gdzie:

1. X

= kapitał obrotowy netto / aktywa ogółem,

2. X

= Zysk skumulowany / Aktywa ogółem,

3. X

= wynik finansowy przed opodatkowaniem i zapłatą odsetek/aktywa

ogółem.

4. X

= wartość rynkowa kapitału/funduszu własnego / zobowiązania ogółem,

5. X

= przychody ze sprzedaży / aktywa ogółem.

Porównując wartości funkcji dla kolejnych przedsiębiorstw z rzeczywistą

sytuacją, E.I. Altman stwierdził, że wszystkie przedsiębiorstwa o wartości Z powyżej

2,99 są przedsiębiorstwami o dobrej kondycji finansowej, a wszystkie

przedsiębiorstwa, których wartość Z była niższa niż 1,81, były bankrutami. Następnie

stwierdził, że wartość graniczna rozdzielająca próbę na dwa zbiory to 2,675. Błąd w

zakwalifikowaniu przedsiębiorstw był wtedy najmniejszy. 94% firm, które

zbankrutowały, miało na rok przed upadłością wartość Z poniżej 2,675, a 97% firm,

które nie zbankrutowały, miały ten wskaźnik powyżej 2,675

Tabela 6. Kryteria klasyfikacji przedsiębiorstw w „pierwszym" systemie E. I.

Altmana

Wartość wskaźnika „Z"

„Szansę" upadku

1,80 lub mniej

bardzo wysokie

1,81-2,99

nieokreślone

3,00 i więcej

niewielkie

Źródło: T. Stasiewski Z-score - indeks..., op. cit., s. 630.

E. I. Altman Corporate financial distress. A complete guide to predicting, avoiding and dealing with

bankruptcy, John Wiley & Sons, New York 1983. za R. Jagiełło Zastosowanie metody analizy..., op. cit.,
s. 427-438.

Dariusz W. Olszewski, Zdolność płatnicza przedsiębiorstwa - koncepcje i metody oceny, „Bank i

Kredyt” 1993 nr 6. s.9

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

89/120

Na podstawie badań przeprowadzonych w USA ustalono stosunkowo wysoką

skuteczność omawianego systemu w kolejnych latach: 95% trafnych prognoz upadku

przedsiębiorstw w przypadku przewidywania z jednorocznym wyprzedzeniem, 72%i

trafnych prognoz w przypadku dwuletniego wyprzedzenia, 48% trafnych prognoz z

trzyletnim wyprzedzeniem, 29% trafnych prognoz z czteroletnim wyprzedzeniem

Tabela 7. Zgodność prognozy w oryginalnym modelu E.I. Altmana

Liczba lat przed upadłością Procent

prawidłowych prognoz

1 95

2 72

3 48

4 36

5 29

Źródło: Dariusz W. Olszewski, Zdolność płatnicza przedsiębiorstwa - koncepcje i

metody oceny, „Bank i Kredyt” 1993 nr 6. s. 9

Kolejne badanie Altman przeprowadził wraz z zespołem (R. G. Haldeman i P.

Narayanana) w 1977 roku. Analizie poddano tym razem 58 przedsiębiorstw i

niebankrutów" i 53 „bankrutów". Podstawowe modyfikacje w stosunku do

pierwotnego systemu polegały na: włączeniu do zobowiązań wartości

skapitalizowanych odsetek, wyznaczeniu siedmiu zmiennych i braku określenia wag, a

co za tym idzie funkcji dyskryminacyjnej. Siedem wyznaczonych zmiennych przyjęło

następującą postać

1. X

= wynik finansowy netto / aktywa ogółem,

2. X

= stabilność dochodów (mierzona odchyleniem od wartości początkowej),

3. X

= odsetki / wynik finansowy przed spłatą odsetek i opodatkowaniem,

4. X

= Zysk skumulowany / Aktywa ogółem,

5. X

= aktywa bieżące / pasywa bieżące,

6. X

= kapitał akcyjny / kapitał całkowity,

7. X

= kapitał akcyjny / aktywa całkowite.

R. Gaszą Związek między wynikami analizy typu Altmana a kształtowaniem się kursów akcji

wybranych spółek giełdowych w Polsce. Rezultaty badań najstarszych spółek giełdowych w łatach 1991-
1995, „Bank i Kredyt" 1997, nr 3, s. 59.

W. K. Rogowski Możliwości..., op. cit., s. 66.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

90/120

System oparty na siedmiu wskaźnikach (tzw. model ZETA) charakteryzował się

dużą zdolnością prognostyczną w okresie pięciu lat przed bankructwem

przedsiębiorstwa. Na rok przed bankructwem przedsiębiorstwa trafność prognoz

wynosiła 96%, a na pięć lat przed upadłością 70%

Kolejną wersją systemu to model opracowany w 1983 roku, dla przedsiębiorstw

nie notowanych na parkiecie, E. I. Altman zamienił wagi przypisywane do

poszczególnych wskaźników. Nie dokonał w wyborze i konstrukcji poszczególnych,

przyjętych w pierwszej wersji wskaźników (zmiana dotyczyła wyłącznie czwartego

wskaźnika, zdefiniowanego jako relacja księgowej wartości akcji zwykłych i

uprzywilejowanych do księgowej wartości zobowiązań ogółem). Nowa postać funkcji

przybrała następujący kształt:

(Z=0,717*X

+ 0,847*X

+ 3,107*X

+ 0, 420*X

+0,998*X

Zmiana wag spowodowała zmianę wartości progowych systemu.

Tabela 8. Kryteria klasyfikacji przedsiębiorstw w „drugim" systemie E. I.

Altmana

Wartość wskaźnika „Z"

.,Szanse" upadku

1,20 lub mniej

bardzo wysokie

1,21-2.89

nieokreślone

2,90 i więcej

niewielkie

Źródło: T. Stasiewski Z-score - indeks..., op. cit., s. 630.

Przy tak określonej funkcji dyskryminacyjnej i przyjętych wartościach progo-

wych błąd prognozy określono na 6%

Chcąc zminimalizować wpływ koniunktury oraz specyfikę branży, do której

przynależy badana spółka, wyeliminował z systemu ostatni ze wskaźników, czyli

wskaźnik rotacji aktywów. Ponadto wartość wskaźnika X

zależnego od wielkości

przychodów ze sprzedaży, które dla firm matek holdingów mogą być małe w

porównaniu z aktywami - sprzedaż jest bowiem zwykle realizowana przez spółki

zależne, co w konsekwencji obniża wartość wskaźnika i może wskazywać na

W. K. Rogowski Możliwości..., op. cit., s. 65.

Tamże, s. 64

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

91/120

prawdopodobieństwo bankructwa. Kolejna wersja systemu, która wiązała się również

ze zmianą wag, przybrała następującą postać:

Z=6,56*X

+3,26* X

+6,72*X

+1,05*X

Nowe wielkości progowe zostały ustalone na poziomie podanym w poniższej tabeli.

Tabela 9. Kryteria klasyfikacji przedsiębiorstw w „trzecim" systemie E. I. Altmana

Wartość wskaźnika „Z"

„Szansę" upadku

1,10 lub mniej

bardzo wysokie

1,11-2,59

nieokreślone

2,60 i więcej

niewielkie

Źródło: W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania..., op. cit., s. 65.

E. I. Altman oszacował dwa podstawowe rodzaje błędów, które mogą obciążąć

obliczony wskaźnik „Z". Pierwszy to. błąd I typu polega na tym, że przedsiębiorstwo

zbankrutuje mimo pozytywnej oceny kondycji ekonomiczno-finansowej. Drugi polega

na tym, że pomimo uzyskania wyniku wskazującego na szybką upadłość,

przedsiębiorstwo będzie działało dalej. Prawdopodobieństwo błędu I typu E. I. Altman

oszacował na 6%, natomiast prawdopodobieństwo błędu II typu na 3% (dane dotyczą

pierwszej postaci systemu Altmana). Dotychczasowe doświadczenia wskazują jednak,

że prawdopodobieństwo błędu II typu zostało przez E. I. Altmana niedoszacowane.

System Altmana posiada wiele niedociągnięć oraz kwestii dyskusyjnych. Nie

uwzględnia on zmian zjawisk ekonomicznych, czyli analiza opiera się na

nierealistycznym założeniu o niezmienności wzajemnych relacji

. Ponadto jest on

kombinacją kilku wskaźników, których dobór, a w zasadzie brak uzasadnienia wyboru,

budzi zastrzeżenia. Jednocześnie dowolność ustalania wag dla poszczególnych

wskaźników jest bez wątpienia jego mankamentem. Kontrowersje budzi także

konstrukcja wybranych wskaźników

, przede wszystkim ujmujących skumulowany

wynik finansowy oraz wartość rynkową kapitału. Jeśli chodzi o pierwszą z

wymienionych pozycji, to Altman pod pojęciem skumulowanego wyniku finansowego

Dariusz W. Olszewski, Zdolność płatnicza przedsiębiorstwa - koncepcje i metody oceny, „Bank i

Kredyt” 1993 nr 6. s. 14

A. Bobowska. Z. Luty Metody oceny w decyzjach kredytowych, „Badania Operacyjne i Decyzje"

1994, nr 4, s. 15.

F. Blawat O syntetycznej ocenie kondycji finansowej przedsiębiorstwa, „Gospodarka w Praktyce i

Teorii" 1999, nr 1(4), s. 62.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

92/120

rozumiał zysk zatrzymany na potrzeby przedsiębiorstwa w ciągu całego okresu jego

funkcjonowania. Wartość tej pozycji zależy zatem od długości funkcjonowania

przedsiębiorstwa na rynku (wieku przedsiębiorstwa), tzn. w „przedsiębiorstwie

dojrzałym" wartość ta będzie wysoka, a w „przedsiębiorstwie młodym" niska. Z tego

wynika, że „przedsiębiorstwa młode" są dyskryminowane w systemie Altmana,

ponieważ silą rzeczy system ten będzie wskazywał większe prawdopodobieństwo

upadłości „przedsiębiorstw młodych" niż „przedsiębiorstw dojrzałych". Takie

podejście nie jest jednak pozbawione sensu ekonomicznego, gdyż jest rzeczą

oczywistą, że im młodsze przedsiębiorstwo tym prawdopodobieństwo jego upadłości

jest większe

. Ponadto wyznaczenie wartości skumulowanego wyniku finansowego na

podstawie danych sprawozdawczych może okazać się niemożliwe, z uwagi na inne

ujęcie sprawozdawczości niż w Stanach Zjednoczonych. Problem taki wystąpi na

przykład w przypadku polskiego systemu rachunkowości, z którego nie da się

wyodrębnić zysku zatrzymanego w przedsiębiorstwie w ciągu całego okresu jego

funkcjonowania. W uproszczeniu za skumulowany wynik finansowy można uznać

sumę kapitału/funduszu zapasowego i rezerwowego oraz nie podzielonego wyniku

finansowego (zysku ze znakiem plus, a straty ze znakiem minus)

Jeśli chodzi o drugą z wyżej wymienionych wielkości, tzn. wartość rynkową

kapitału, to analitycy uważają, że może kształtować się ona pod wpływem różnych,

nawet irracjonalnych czynników. Z tego względu niektórzy analitycy wskazują na

zasadność analizowania tendencji zmian wartości tego kapitału, a nie jego wartości

według stanu na dany dzień

Sam autor przestrzegał zresztą przed wyciąganiem zbyt pochopnych wniosków z

wyników badania. Swój system uważał za mało reprezentatywny, nie znajdujący

zastosowania w przypadku analizy przedsiębiorstw handlowych i usługowych oraz

konglomeratów

, a także przedsiębiorstw funkcjonujących w innych krajach.

System Altmana zastosowany do badania przedsiębiorstw, innych niż amery-

kańskie, nie daje zadawalających rezultatów, co potwierdza tezę stwierdzającą, że nie

należy przenosić systemów wczesnego ostrzegania, skonstruowanych dla danej

T. Stasiewski Z-score - indeks..., op. cit., s. 630.

F. Blawat O syntetycznej ocenie kondycji finansowej przedsiębiorstwa, „Gospodarka w Praktyce i

Teorii" 1999, nr 1(4), s. 62.

F. Bławat O syntetycznej ocenie..., op. cit., s. 62

F. Bławat O syntetycznej ocenie..., op. cit., s. 63

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

93/120

gospodarki, do innych systemów gospodarczych z powodu innych warunków

prawnych i ekonomicznych funkcjonowania przedsiębiorstw.

Tabela 10. Średnie wartości wskaźnika Z w wybranych krajach

Kraj

USA

USA Australia Brazylia Japonia

Rok badania

1968

1977 1981

1979

1981

Poziom Z wśród bankrutów

-0,258

1,271

1,707

1,124

0,667

poziom Z wśród niebankrutów

4,885

3,878

4,003

3,053

2,070

Źródło: A. Hołda Prognozowanie bankructwa..., op. cit., s. 307.

4.8.2 System wczesnego ostrzegania G. Weinricha

Model G. Weinricha został opracowany w 1978 roku na podstawie badań 44

przedsiębiorstw wypłacalnych, którym zostały przeciwstawione 44 przedsiębiorstwa

niewypłacalne Były to przedsiębiorstwa jednorodne pod względem wielkości czyli

małe i średnie oraz położenia geograficznego, ponieważ wszystkie przedsiębiorstwa

działały na rynku niemieckim, były też jednorodne pod względem branży.

Wstępna selekcja polegała na wybraniu 28 wskaźników finansowych, efektem wybory

wtórnego było 5 wskaźników.

1) X

= kapitał/fundusz własny / przychody ze sprzedaży,

2) X

= przychody ze sprzedaży / aktywa ogółem,

3) X

= przychody ze sprzedaży / (środki pieniężne + należności),

4) X

= (zapasy / nakłady materiałowe) x 365,

5) X

= (pasywa bieżące - środki pieniężne + należności + krótkoterminowe

papiery wartościowe) / nadwyżka finansowa netto.

Na podstawie ostatecznie wybranych wskaźników oraz przypisanych im wag G.

Weinrich określił funkcję dyskryminacyjną. Wartości rozdzielające funkcji Z,

otrzymane poprzez pomnożenie wektora współczynników dyskryminacyjnych i

wektorów wartości średnich, wynosiły:

1) dla przedsiębiorstw wypłacalnych Z = +47,

2) dla przedsiębiorstw niewypłacalnych Z = (-161).

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

94/120

Następnie odrzucił analizę dyskryminacyjną i zastosował schemat oceny punktowej. Z

28 wstępnie analizowanych wskaźników wybrał 8:

1) X

= kapitał/fundusz własny / kapitał obcy,

2) X

= (środki pieniężne + należności) / aktywa ogółem,

3) X

= (środki pieniężne + krótkoterminowe papiery wartościowe + należności -

zobowiązania krótkoterminowe) / (koszty operacyjne - amortyzacja),

4) X

= (wynik finansowy netto + odsetki) / aktywa ogółem,

5) X

= przychody ze sprzedaży / aktywa ogółem,

6) X

= zobowiązania ogółem / nadwyżka finansowa netto,

7) X

= (zobowiązania ogółem - środki pieniężne + krótkoterminowe papiery

wartościowe + należności) / dochody operacyjne netto,

8) X

= (zobowiązania towarowe + weksle) / zakup towarów.

Każdemu z wyżej wymienionych wskaźników przyporządkował skalę od 1 do 5

punktów, co dawało maksymalną wartość wskaźnika Z na poziomie 40 punktów.

Wielkości, będące granicami przedziałów punktowych, określił przy wykorzystaniu

wartości kwartyli rozkładu danego wskaźnika dla przedsiębiorstw wypłacalnych i

niewypłacalnych.

Tabela 11. Schemat oceny punktowej G.

Wskaźnik Liczba punktów

> 43,3

43,3-12,1

12.0-8,5

8,4-(-4,7)

< (-4,7)

> 7,5

7,5-2,0

1,9-0,9

0,8-0.2

< 0.2

> (-8,8) (-8,8)-(-29,3)

(-29,4)-(-46,2)

(-46.3)-(-89,9) < (-89.9)

>21,3

21,3-7,2

7,1-4.3

4,2-0,9

<0,9

> 257,4 257,4-200,7

200,6-90,7

90,6-62,1

<62,1

< 284,9 284.9-1210,3

1210,4-1451,7

1451.8-9989.9 > 9989.9

< 165,3 165,3-1168.3

1168.4-1231,2

1231,3-9989,9 > 9989,9

<9,7

9,7-27,8

27,9-47.9

48,0-79,9

> 79,9

Źródło: W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania..., op. cit., s. 66.

W wyniku badań na podstawie oceny punktowej zostały wyodrębnione trzy klasy

ryzyka.:

1) pierwsza - dobra, tzn. na podstawie sprawozdań finansowych nie można

dostrzec symptomów zagrożenia bankructwem, a wartość punktowa

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

95/120

obliczona dla danego przedsiębiorstwa jest mniejsza od 24 punktów i nie

występuje jej pogorszenie w ciągu kilku poprzednich lat; nie ma też

symptomów zagrożenia, płynących z informacji pozafinansowych,

2) druga - zagrożona, tzn. sprawozdania finansowe pozwalają dostrzec

symptomy zagrożenia bankructwem, wartość punktowa obliczona dla

danego przedsiębiorstwa jest większa od 24 punktów albo występuje jej

pogorszenie w ciągu kilku poprzednich lat; nie ma jednak symptomów

zagrożenia, płynących z informacji pozafinansowych, tzn. w

sprawozdaniach finansowych nie można dostrzec symptomów

zagrożenia bankructwem, a wartość punktowa obliczona dla danego

przedsiębiorstwa jest mniejsza od 24 punktów i nie występuje jej

pogorszenie w ciągu kilku poprzednich lat; występują jednak symptomy

zagrożenia niewypłacalnością, płynące z informacji pozafinansowych.

3) trzecia - bardzo zagrożone, tzn. sprawozdania finansowe pozwalają

dostrzec symptomy zagrożenia bankructwem, a wartość punktowa

obliczona dla danego przedsiębiorstwa jest większa od 24 punktów

albo występuje jej pogorszenie w ciągu kilku poprzednich lat;

dodatkowo występują symptomy zagrożenia niewypłacalnością,

płynące z informacji pozafinansowych.

Wyniki badań zostały przetestowane na 64 przedsiębiorstwach, podobnie jak

we wstępnej selekcji wspomniana grupa składała się z 32 przedsiębiorstw

upadających i 32 wypłacalnych oraz 24 przedsiębiorstwa (12 przedsiębiorstw w

dobrej kondycji i 12 w złej kondycji), druga grupa stanowiła właściwą próbkę

testową.

4.8.3 System wczesnego ostrzegania G. L. V. Springatea

System G. L. V. Springatea oparty został, podobnie jak poprzednie, na analizie

dyskryminacyjnej, z tą różnicą, że badania przeprowadzone były w Kanadzie. Autor z

19 początkowo wybranych wskaźników wyselekcjonował ostatecznie 4, które jego

zdaniem najlepiej oceniały zagrożenie upadłością. Wartość graniczna dla omawianego

systemu została wyznaczona na poziomie 0,862. Trzeba jednocześnie zaznaczyć, że

opisywany system charakteryzuje się nie najwyższą skutecznością, tj. dla

W. K. Rogowski Możliwości..., op. cit., s. 66- 68

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

96/120

przedsiębiorstw małych (o aktywach około 2,5 min dolarów amerykańskich) wynosi

ona 88% (w perspektywie roku), a dla przedsiębiorstw dużych (o aktywach około 63,5

mln. dolarów amerykańskich) 83%.

Z= 1,03*A+3,07*B+0,66*C+0,40*D

gdzie:

1. A = kapitał obrotowy netto / aktywa ogółem,

2. B = wynik finansowy przed opodatkowaniem i zapłatą odsetek/aktywa ogółem,

3. C = wynik finansowy przed opodatkowaniem / zobowiązania bieżące, D =

przychody ze sprzedaży / aktywa ogółem.

4.8.4 System wczesnego ostrzegania J. Fulmera

System J. Fulmera to przykład analizy dyskryminacyjnej wykorzystanej do oceny

kondycji ekonomiczno finansowej przedsiębiorstw amerykańskich. Do badań zostało

wybranych 9 z 40 wskaźników wcześniej analizowanych. W wyniku badań przepro-

wadzonych na podstawie danych 60 przedsiębiorstw o przeciętnej wartości sumy

bilansowej rzędu 455 tys. dolarów. Punktem granicznym przyjętym przez autora jest

zero, a wyniki badań pokazały trafność prognozy w 98 % w sytuacji przewidywania z

jednorocznym wyprzedzeniem czasowym oraz 81% przypadków w perspektywie

dwóch lat.

Z = 5, 528 * V

+ 0, 212 * V

+ 0,073 * V

+1,270 * V

– 0,120 * V

2. 335 * V

+ 0, 575 * V

+ 1.083 * V

+ 0, 894 * V

- 6,075

gdzie:

1) V

= Zysk skumulowany / Aktywa ogółem,

2) V

= Przychody ze sprzedaży / Aktywa ogółem,

3) V

= Wynik finansowy przed opodatkowaniem/Kapitał/Fundusz własny

4) V

= Przepływy pieniężne / Zobowiązania ogółem,

5) V

= Zobowiązania ogółem / Aktywa ogółem,

6) V

= Zobowiązania bieżące / Aktywa ogółem,

7) V

= log (księgowa wartość aktywów),

8) V

= Aktywa obrotowe / Aktywa ogółem,

9) V

= log (EBIT / odsetki).

Informacje pochodzą z własnych notatek ze szkolenia przeprowadzonego przez centrum Edukacji

Ekspert w drugiej połowie 2004 roku http://cee.pl/bok12.html

R. Chudzik Segmentacja ryzyka kredytowego (część 3), „Bank i Kredyt" 1993, nr 10, s. 14-16

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

97/120

4.8.5 System wczesnego ostrzegania J. Legaulta

Systemem wczesnego ostrzegania J. Legaulta nazywamy modelem CA-Score. W

celu opracowania tego systemu J. Legaut przeanalizował 173 stosunkowo małych

przedsiębiorstw produkcyjnych o przychodach ze sprzedaży znajdujących się pomiędzy

1 do 20 milionów dolarów amerykańskich, jednak przedmiotem badania były

przedsiębiorstwa kanadyjskie.

Wartością graniczną dla tego systemu jest 0, a jego skuteczność wyniosła 83%.

CA - SCORE = 4, 5913 *A + 4, 5080 * B + 0,3936 * C - 2, 7616

gdzie:

A = kapitał/fundusz własny

/ aktywa ogółem

B = (EBIT + koszty finansowe)

/ aktywa ogółem

C = przychody ze sprzedaży

/ aktywa ogółem

1. dane z poprzedniego okresu (t-1),

2. dane z dwóch okresów w tył (t-2).

4.8.6 System wczesnego ostrzegania J. Beatgea

J. Beatge, do opracowania własnego modelu posłużył się danymi finansowymi

150 000 przedsiębiorstw. Analiza danych finansowych tej ogromnej liczby

przedsiębiorstw przedsiębiorstw była pozwoliła opracować system składający się z 3

kluczowych wskaźników. Autor sugeruje aby wybranym wskaźnikom przypisać

odpowiednią wagę, jednak w swoich publikacjach nie podaje wag poszczególnych

wskaźników, nie podaje też wartości granicznej. Stąd model ten można niejako uznać

za niedokończony.

D = a

* x

+ a

* x

+ a

* x

gdzie:

= kapitał/fundusz własny / (pasywa - środki płynne - nieruchomości),

= (wynik finansowy operacyjny + amortyzacja) / pasywa ogółem,

= (wynik finansowy operacyjny + amortyzacja - podatki) / zobowiązania

krótkoterminowe.

R. Chudzik Segmentacja ryzyka kredytowego (część 3), „Bank i Kredyt" 1993, nr 10, s. 12-14.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

98/120

4.8.7 System wczesnego ostrzegania E. I. Altmana i M. Lavalleea

Prekursor w poszukiwaniu modeli wczesnego ostrzegania E. I. Altman wraz ze

swoim współpracownikiem M. Lavallee opracowali kolejną funkcję dyskryminacji,

pozwalającą przewidzieć upadłość przedsiębiorstwa. Jednak tym razem funkcja

dotyczyła przedsiębiorstw działających na rynku kanadyjskim. Otrzymała ona postać:

Z = -1,6108 + 0, 23414 * X

+ 0, 62096 * X

+ 0,89075 * X

+ 0,5779 *

+ 0,50355 * X

gdzie:

= przychody ze sprzedaży / aktywa ogółem,

= wynik finansowy netto / aktywa ogółem,

= aktywa obrotowe / zobowiązania krótkoterminowe,

= wynik finansowy netto / zobowiązania ogółem,

= stopa wzrostu kapitału/funduszu własnego - stopa wzrostu aktywów

ogółem.

4.8.8 System wczesnego ostrzegania J. Ko

Również gospodarka japońska może poszczycić się posiadaniem modelu systemu

wczesnego ostrzegania dla własnej gospodarki. Jest to model opracowany przez J. Ko.

Nie jest to model popularny w Europie, ponieważ japońska gospodarka posiada własną

specyfikę a wyniki obliczeń na podstawie tego modelu dla gospodarki europejskiej

posiadają bardzo niską skuteczność. Można powiedzieć, że wyniki te dla europejskich

przedsiębiorstw posiadają znamiona przypadkowości. Jego postać przedstawia się

następująco:

Z= 0,868xX

+ 0.198 * X

+ 0,048 * X

+ 0,436 * X

+ 0.115 * X

gdzie:

= wynik finansowy operacyjny / przychody ze sprzedaży,

= rotacja zapasów (dwa lata wstecz) / rotacja zapasów (trzy lata wstecz),

= odchylenie standardowe zysku netto (z ostatnich czterech lat),

= kapitał obrotowy netto / zobowiązania ogółem,

= rynkowa wartość kapitału/funduszu własnego / wartość księgowa kapitału

obcego.

Autor jako wartość graniczną dla tego systemu ustalił jako 0,5.

R. Chudzik Segmentacja ryzyka kredytowego (część 3), „Bank i Kredyt" 1993, nr 10, s. 14-17.

E. I. Altman, M Lavallee Un modele dlscriminant de prediction des faillites au Canada, Finance 1980,

s. 74-81

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

99/120

Z < 0,5 oznacza duże zagrożenie upadłością,

Z > 0,5 wskazuje na niskie ryzyko upadłości.

4.8.9 System wczesnego ostrzegania H. Koha i L. Killougha

Model pochodzi z 1990 roku i dotyczy wyłącznie przedsiębiorstw działających w

gospodarce amerykańskiej. Posiada postać:

Z = -1,2601 - 0,8701 * X

+ 2.,1981 * X

+ 0, 1184 * X

+ 0,8960 * X

gdzie:

= (aktywa obrotowe - zapasy) / zobowiązania krótkoterminowe,

= Zysk skumulowany / Aktywa ogółem,

= Wynik finansowy na jedną akcję (EPS),

= Dywidenda na jedną akcję.

Wartością graniczną dla systemu jest 0, czyli:

Z < 0 oznacza wysokie zagrożenie upadłością,

Z > 0 wskazuje na niskie ryzyko upadłości.

4.9 Systemy wczesnego ostrzegania dla polskiej gospodarki

Wzorem modeli zachodnich polscy naukowcy opracowali modele przeznaczone

dla przedsiębiorstw działających w polskich warunkach rynkowych. Doświadczenie

pokazuje, że analiza polskich przedsiębiorstw zachodnimi modelami daje wyniki

odbiegające od właściwych. Polskie przedsiębiorstwo badane modelami, np. Altmana z

całą pewnością będzie przedsiębiorstwem upadającym, choć w rzeczywistości będzie w

zupełnie dobrej kondycji. W warunki polskie charakteryzują się możliwością

funkcjonowania przedsiębiorstw z bardzo niskim wskaźnikiem płynności finansowej.

4.9.1 System wczesnego ostrzegania J. Gajdki i D. Stosa

System J. Gajdki i D. Stosa jest pierwszym i najbardziej znanym systemem

wczesnego ostrzegania dla polskiej gospodarki. Zbudowany jest w oparciu o pięć

wskaźników, którym przypisano określone wagi. Wartość graniczna została określona

na poziomie 0,45. Jego postać:

Z = 0. 773206 - 0, 085642 * X

+ 0,00077 X

+ 0.922098 X

+ 0,653599 X

-0,

59469 X

M. Zbych Ocena zagrożenia przedsiębiorst-tLm upadłością przy zastosowaniu finansowych

wskaźników syntetycznych, „Controlling i Rachunkowość Zarządcza" 2001, nr 4, s. 35

T. Stasiewski Z-score - indeks..., op. cit., s. 630

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

100/120

gdzie:

X1 = przychody ze sprzedaży / przeciętny stan aktywów ogółem,

X2 = (przeciętny stan zobowiązań krótkoterminowych / koszty wytworzenia

produkcji sprzedanej) x 360,

X3 = wynik finansowy netto / przeciętny stan aktywów ogółem,

X4 = wynik finansowy brutto / przychody ze sprzedaży netto,

X5 = zobowiązania ogółem / aktywa ogółem.

4.9.2 System wczesnego ostrzegania Hamrola

Model Hamrola nazywany też często poznańskim jest, moim zdaniem najbardziej

skutecznym modelem dla polskiej gospodarki, jest on również najczęściej stosowanym

przez analityków badających przedsiębiorstwa działające w Wielkopolsce. Trudno mi

jest określić powód dla, którego jest on tak szanowany w tym rejonie Polski, ponieważ

tak naprawdę do jego stworzenia były brane pod uwagę dane przedsiębiorstw w całej

Polsce. Został stworzony przez grupę naukowców w składzie: Prof. Mirosław Hamrol,

mgr Bartłomiej Czajka, mgr Maciej Piechocki (absolwenci specjalności Inwestycje

Kapitałowe i Strategie Finansowe Przedsiębiorstw Akademii Ekonomicznej w

Poznaniu) We wstępnej fazie selekcji wskaźników do modelu zostały wybrane

wskaźniki istotne z merytorycznego punktu widzenia, reprezentujące wszystkie aspekty

działalności przedsiębiorstw na rynku, czyli:

płynność,

rentowność,

zadłużenie,

struktura aktywów i pasywów,

wykorzystanie zasobów .

Biorąc pod uwagę sposób, w jaki wartości poszczególnych wskaźników wpływają

na prawdopodobieństwo upadłości przedsiębiorstw, dokonano ich podziału na

stymulanty i destymulanty. Do pierwszej zaliczono relacje finansowe przedsiębiorstwa,

których wyższy poziom przynajmniej teoretycznie oznacza zmniejszenie szans

upadłości, do drugiej zaś te, których większa wartość wiąże się ze zwiększonym

prawdopodobieństwem bankructwa. W konsekwencji założono, iż wagi wskaźników

stymulantów będą miały modelu znak dodatni a destymulanty ujemny.

M. Zbych Ocena zagrożenia przedsiębiorstw przed upadłością przy zastosowaniu finansowych

wskaźników syntetycznych, „Controlling i Rachunkowość Zarządcza" 2001, nr 4, s. 36.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

101/120

Ostatecznie model przyjął postać:

FD = 3,562 · W

+ 1,588 · W

+ 4,288 · W

+ 6,719 · W

- 2,368

gdzie:

- Wynik finansowy netto / Majątek całkowity;

- (Majątek obrotowy - Zapasy) / Zobowiązania krótkoterminowe;

- Kapitał stały / Majątek całkowity;

- Wynik finansowy ze sprzedaży / Przychody ze sprzedaży.

Ocena dowolnego przedsiębiorstwa za pomocą powyższego modelu sprowadza się

do podstawienia wartości czterech wskaźników finansowych: rentowności i majątku,

płynności szybkiej, trwałości struktury finansowania oraz rentowności sprzedaży, a

następnie obliczenia wartości funkcji FD. Jeżeli otrzymany wynik jest liczbą większą

od zera, analizowaną jednostkę należy zaliczyć do dobrych. W przeciwnym wypadku

jest ona kandydatem do rychłego bankructwa. Omawiany model cechuje się bardzo

wysoką jakością, zarówno w ujęciu statystycznym jak i empirycznym i posiada 96%

trafność prognoz, co stanowczo przemawia za jego wykorzystaniem w praktyce

gospodarczej.

4.9.3 System wczesnego ostrzegania E. Mączyńskiej

Duże znaczenie w badaniach nad modelami wczesnego ostrzegania posiada

również model E. Mączyńskiej. W wyniku przeprowadzonych przez nią badań powstał

polski model Z-score, który ma następującą postać:

W = 1,50X

+ 0,08X

+ 10,00X

+ 5,00X

+ 0,30X

+ 0,10X

gdzie:

1 =

(amortyzacja + wynik finansowy z działalności operacyjnej)/ zobowiązania

ogółem

2 =

suma bilansowa / zobowiązania ogółem

3 =

roczny wynik finansowy przed opodatkowaniem / suma bilansowa

4 =

roczny wynik finansowy przed opodatkowaniem / roczne przychody

5 =

zapasy / roczne przychody

6 =

roczne przychody / suma bilansowa

przedziały wartości:

W < 0 oznacza zagrożenie niewypłacalnością

M. Hamrol "Analiza dyskryminacyjna to nie tylko model Altmana", "Plus" nr 24 z sierpnia 2003 s.9

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

102/120

W = 0 jest wartością graniczną

W > 0 oznacza brak zagrożenia niewypłacalności

0 = < W < 1 oznacza słabą kondycję finansową przedsiębiorstwa

4.9.4 Systemy wczesnego ostrzegania D. Hadasik

M' = 0,703585W

- 1,2966W

- 2,21854W

+ 1,52891W

+ 0,00254296W

0,0140733W

+ 0,01860057W

+ 2,76843

gdzie:

1) W

aktywa bieżące / zobowiązania bieżące

2) W

(aktywa bieżące - zapasy) / zobowiązania bieżące

3) W

zobowiązania ogółem / aktywa ogółem

4) W

kapitał pracujący / pasywa ogółem

5) W

należności x 365 dni / przychody ze sprzedaży

6) W

zapasy x 365 dni / przychody ze sprzedaży

7) W

Zysk netto / Zapasy

przedziały wartości

M' > 1,42754 oznacza przedsiębiorstwo o dobrej

kondycji finansowej

M' < -1,42754 oznacza przedsiębiorstwo zagrożone

upadłością

2. M" = 0,335969W1 - 0,71245W2 - 2,4716W5 + 1,46434W7 +

0,00246069W9 - 0,0138937W12 + 0,0243387W17 + 2,59323

gdzie wskaźniki W takie same jak przy modelu M’ przedziały wartości

M" > -0,42895 przedsiębiorstwo o dobrej kondycji finansowej

M" < -0,42895 przedsiębiorstwo zagrożone upadłością

4.9.5 System wczesnego ostrzegania A. Hołdy

Model A. Hołdy powstał na podstawie analizy 80 przedsiębiorstw działających w

polskiej gospodarce, przy czym autor analizował 40 przedsiębiorstw upadłych i 40

działających nie zagrożonych, zdaniem autora, upadłością. Analizowane przedsiębior-

Stasiewski T., Z-Score - indeks przewidywanego upadku przedsiębiorstwa, 1996, „Rachunkowość"

12/96. s 11-14 i. Wyniki finansowe spółek: Przedsiębiorstwo Cukiernicze Jutrzenka S.A., Zakłady
Przemysłu Cukierniczego Mieszko S.A., Wawel S.A

D. Hadasik, Upadłość przedsiębiorstw w Polsce i metody jej prognozowania, AE, Poznań 1998, s. 38.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

103/120

stwa pochodziły z jednorodnej grupy, uwzględniając branże w jakiej działały, tzn.

przedsiębiorstwa klasyfikowały się w grupach 45-74 Europejskiej Klasyfikacji

Działalności (EKD).

Badanie dotyczyło 3 lat (1993-1996), a w odniesieniu do „bankrutów" wskaźniki

wyznaczano na rok przed ogłoszeniem upadłości przedsiębiorstwa.

W pierwszym etapie analizy wybrano 28 wskaźników finansowych, które podzielono

na tradycyjne grupy wskaźników: płynności, obrotowości, stopnia zadłużenia i

rentowności. W analizie pominięto wielkości pochodzące z tzw. przepływów

pieniężnych. W drugim etapie wyodrębniono 13 wskaźników, a w trzecim 5

wskaźników, których rozkłady statystyczne w grupach „bankrutów" i przedsiębiorstw

działających były zbliżone do rozkładu normalnego:

= aktywa obrotowe / zobowiązania krótkoterminowe,

= zobowiązania ogółem / aktywa ogółem,

= wynik finansowy netto / przeciętny stan aktywów ogółem,

= przeciętny stan zobowiązań krótkoterminowych / (koszty działalności

operacyjnej - pozostałe koszty operacyjne),

= przychody ogółem / przeciętny stan aktywów ogółem.

Dla systemu jednowymiarowego (funkcję dyskryminacyjną stanowi jeden wskaź-

nik) zdolność prognostyczna wahała się między 86% a 56% (wysokie wartości

dotyczyły trzech pierwszych wskaźników).

Tabela 12. Zdolność prognostyczna wskaźników w systemie A. Hołdy

Konstrukcja wskaźnika

Zdolność

Aktywa obrotowe / zobowiązania krótkoterminowe

Zobowiązania ogółem / aktywa ogółem

Wynik finansowy netto / przeciętny stan aktywów ogółem

Przeciętny stan zobowiązań krótkoterminowych / (koszty
działalności operacyjnej - pozostałe koszty operacyjne)

Przychody ogółem / przeciętny stan aktywów ogółem

Źródło: A. Hołda Prognozowanie bankructwa jednostki..., op. cit., s. 308.

Tego typu modele wykorzystywane są przez biegłych rewidentów do weryfikacji

kontynuacji działalności podmiotu. Wykorzystując jednak modele stworzone na bazie

wielowymiarowej analizy dyskryminacyjnej należy mieć na uwadze jej podstawowe

wady:

A. Hołda Prognozowanie bankructwa jednostki..., op. cit., s. 308-310.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

104/120

– wskaźniki finansowe zmieniają się w czasie, dotyczy to głównie najbardziej

zmieniającej się części składowej wzoru (kapitału akcyjnego),

– pojedynczy wskaźnik „Z” niewiele mówi o przedsiębiorstwie bez porównania ze

wskaźnikami przeciętnymi, charakterystycznymi dla danej branży,

– wielkość wskaźnika w danym roku może mieć charakter przypadkowy, dlatego

należy ustalić tendencję na przestrzeni kilku lat,

– wskaźnik „Z” nie uwzględnia struktur holdingowych firm oraz monopolistycznej

pozycji firm,

– podstawą obliczenia wskaźnika jest jednorodność danych dostarczanych w

kolejnych latach przez spółkę,

– w warunkach wysokiej inflacji przy interpretacji wskaźnika trzeba uwzględnić

zmiany cen.

Zbudowany model i jego parametry, takie jak trafność klasyfikacji, ściśle odnoszą

się do przedsiębiorstw w badanej próbie. Często weryfikując model, tzn. testując go na

próbie „nowo” wybranych firm, efektywność modelu spada. Stąd najlepsze wyniki

analiza tego typu daje w momencie stworzenia modelu na odpowiednio dobranej próbie

przedsiębiorstw, wśród których jednym byłby weryfikowany podmiot. Weryfikując

zatem zasadę kontynuacji działalności przedsiębiorstwa, bardzo przydatnym i

użytecznym narzędziem jest wykorzystanie analizy dyskryminacyjnej wzbogaconej

jednak o analizę branży, przyszłych planów i ich efektywności oraz innych czynników,

które mogą mieć istotny wpływ na prowadzoną działalność w przyszłości. Analiza

dyskryminacyjna bowiem opiera się na danych typu ex post nie uwzględniając

perspektyw rozwojowych w przyszłości.

Wielowymiarowa funkcja dyskryminacyjna,

zapewniająca najmniejszą liczbę błędnych wskazań, przejęła postać:

= 0,605 + 0,681 * X

- 0,0196 * X

+ 0,00969 * X

+ 0,000672 * X

+ 0,157 * X

)

W. Tłuchowski, Wielowymiarowa analiza dyskryminacji narzędziem prognozowania upadłości

przedsiębiorstw, „Zeszyty Naukowe WSHiU”, Poznań 2004, s. 88.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

105/120

Wielkość 0.605 jest wyrazem wolnym, pozwalającym ustalić wartość

graniczną systemu, przy klasyfikacji do grupy przedsiębiorstw wypłacalnych i

niewypłacalnych, na poziomie 0.

Przedziały wartości:

< 0 klasyfikowane są do grupy „bankrutów",

> 0 klasyfikowane są jako zagrożone upadłością.

Analiza dyskryminacji Metoda analizy dyskryminacji dla potrzeb oceny

kondycji przedsiębiorstw została wypracowana na podstawie badań przeprowadzonych

w przedsiębiorstwach reprezentujących różne branże i różny poziom efektywności, co

pozwoliło na określenie, jaki jest typowy poziom tych wskaźników dla

przedsiębiorstwa o dobrej i złej kondycji ekonomiczno-finansowej. Badania te były

prowadzone przede wszystkim z uwzględnieniem potrzeb banków w zakresie

kredytowania i wyłaniania kredytobiorców o dobrej i złej kondycji ekonomiczno-

finansowej. Badaniami objęto dziesiątki tysięcy przedsiębiorstw o dobrej kondycji

ekonomiczno-finansowej i przedsiębiorstw zagrożonych upadłością. Odrębnie badane

były poszczególne branże i grupy przedsiębiorstw wg rodzaju, lokalizacji i typu. Na tej

podstawie wyłoniony został zestaw wskaźników rozstrzygających o kondycji i

szansach rozwojowych przedsiębiorstw oraz typowy poziom tych wskaźników dla

przedsiębiorstw o zróżnicowanej kondycji, począwszy od bardzo dobrych do

zagrożonych upadłością. Następnie poszczególnym wskaźnikom nadawane były wagi

określane za pomocą statystycznej analizy dyskryminacji. Wagi te wyrażają zależność

między poziomem tych wskaźników a ogólną kondycją ekonomiczno-finansową

przedsiębiorstwa. O kondycji ekonomiczno-finansowej decyduje wiele czynników,

miedzy którymi zachodzą skomplikowane sprzężenia zwrotne. Rozszyfrowaniu tego

złożonego splotu skomplikowanych wzajemnych zależności i wykryciu określonych

prawidłowości służy analiza dyskryminacji. Analiza ta pozwala na zidentyfikowanie,

jakie wskaźniki i w jakim stopniu odzwierciedlają, czy przedsiębiorstwo ma dobrą czy

złą kondycje oraz czy grozi mu upadłość. Obok analizy dyskryminacji stosowane są

także inne metody. W krajach Europy Zachodniej (głównie w Niemczech, Szwajcarii i

Austrii) stosowane są z powodzeniem następujące metody wieloczynnikowej analizy i

oceny kondycji ekonomii przedsiębiorstw: uproszczona wieloczynnikowa analiza

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

106/120

dyskryminacji, metoda Beermana, metoda Baetge (metoda ryzyka), metoda Bleiera,

metoda Weinricha. Dwie pierwsze są stosunkowo proste i łatwe do zastosowania.

Pozostałe są bardziej skomplikowane. Wymagają gromadzenia oraz przetwarzania

większej liczby informacji. Stosunkowo nowa jest metoda statystycznej analizy ryzyka,

opracowana w 1989 r. przez prof. J. Baetge w Instytucie Księgowych Systemów

Rewizyjnych Uniwersytetu w Muenster. Metoda ta, mimo że bazuje tylko na trzech

wskaźnikach, jest dość trudna do stosowania. Została ona wypracowana we współpracy

z Bayerischen Vereinsbank poprzez zbadanie 40 000 przedsiębiorstw.

4.10 Przykładowe systemy wczesnego ostrzegania, w których funkcja

dyskryminacyjna szacowana jest odrębnie dla każdego roku

Prezentowane wcześniej systemy brały pod uwagę jedynie zmienne i wagi w

całym okresie badania czyli były niezależne ilości badanych lat. Wyznaczanie funkcji

w ten sposób powodowało, że skuteczność systemów znacznie spadała wraz z

oddalaniem się od horyzontu analizy. Poniżej przedstawiam systemy, w których

funkcja dyskryminacyjna szacowana jest odrębnie dla każdego roku poprzedzającego

upadłość przedsiębiorstwa. Jednak przedstawione poniżej systemy są stosunkowo

złożone a przeprowadzenie analizy tą drogą jest dosyć trudne a same systemy są

rzadko używane. W związku z tym potraktuję je jako ciekawostkę, tym bardziej, że

poza systemem Hołdy ten typ badania nie ma właściwie odpowiedników dla polskiej

gospodarki.

4.10.1 System wczesnego ostrzegania K. Beermanna

K. Beermann poddał analizie 21 przedsiębiorstw wypłacalnych i 21 przedsię-

biorstw niewypłacalnych (łącznie 42 przedsiębiorstwa), prowadzących działalność w

Niemczech. Przyjętą przez K. Beermanna konstrukcję poszczególnych wskaźników

wraz z przypisanymi im wagami w

kolejnych latach prezentuje poniższa tabela.

http://www.centrumwiedzy.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=214&Itemid=100

stan na dzień 15.11.2005

W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania..., op. cit., s. 63-65.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

107/120

Tabela 13. Konstrukcja wskaźników i przypisanych im wag w kolejnych latach

przed stratą kapitału w systemie K. Beermanna

Konstrukcja wskaźnika

Wagi przypisane wskaźnikom w

kolejnych latach przed stratą kapitału

Nazwa

wskaźnika

amortyzacja / (stan początkowy

aktywów trwałych + ich przyrost)

0,21705 -0,11899

0,04155 0,14874

nadwyżka finansowa netto /

zobowiązania ogółem

-0,06276

0.17767 0,06143 -0,13853

przyrost aktywów trwałych /

amortyzacja

0,01218 0,00114 -0,00227 0,00383

zobowiązania ogółem / suma

bilansowa

0,07741 -0,06090 -0,03870 -0,008804

(zysk netto + podatki + zyski

nadzwyczajne) / przychody ze

-0,10477 0,31465 0,90910 -0,12545

(zysk netto + podatki + zyski

nadzwyczajne) / aktywa ogółem

-0,81270 -1.00694 -1,52824 -0,28069

zobowiązania wobec banków /

zobowiązania ogółem

0,16454 0,07427 0,05731

0,06122

przychody ze sprzedaży / aktywa

ogółem

0.06135 0,04430 0,03751 -0,01123

zapasy / przychody ze sprzedaży 0.26832 0,19390 0,05573 -0,11443

(zysk netto + podatki + zyski

nadzwyczajne) / zobowiązania

0,12368 -0,12903 -0.02717 0,15961

Źródło: W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania..., op. cit., s. 65.

Analiza została przeprowadzona na zmiennych wagach wskaźników w

zależności od horyzontu czasowego badania. Pozwoliło to na zmniejszenie błędu

prognozy na jeden rok przed upadłością do 7,1%. (najlepszy pojedynczy wskaźnik

pozwalał na ocenę przy łącznym błędzie prognozy równym 14,3%).

Zestawienie błędów prognozy dla kolejnych lat prezentuje poniższa tabela:

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

108/120

Tabela 14. Błędy prognozy w systemie K. Beermanna (dane w %)

Kolejne lata przed
stratą kapitału

Łączny
błąd
prognozy

Błąd
pierwszego
rodzaju

Błąd
drugiego
rodzaju

7,1(3)

9,5(2)

4,0(4)

11,9(5)

4,8(1)

19,1(4)

21,4(9)

9,5(2)

33,3(7)

28,6(12)

14,3(3)

42,9(9)

W nawiasach podano liczbę błędnych prognoz.

Źródło: W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania..., op. cit., s. 66.

4.10.2 System wczesnego ostrzegania R. Van Frederikslusta

W 1978 roku R. Van Frederikslusta przeprowadził badanie dla 20 przedsiębiorstw

niewypłacalnych i 20 przedsiębiorstw wypłacalnych (łącznie 40 przedsiębiorstw),

jednorodnych według kryterium wielkości i branży, prowadzących działalność w

Holandii. Analiza została oparta na danych bilansowych pochodzących z sześciu

okresów. Na podstawie badań autor wyznaczył funkcję dyskryminacyjną opartą na

dwóch wskaźnikach: płynności X

i rentowności X

, którym przyporządkował różne

wagi, w zależności od horyzontu analizy. Postać poszczególnych funkcji

dyskryminacyjnych, dla kolejnych okresów wraz z wysokością błędów prognozy

prezentuje poniższa tabela.

Tabela 15. Postać funkcji dyskryminacyjnych i wysokość błędów prognozy w

kolejnych latach w systemie R. van Frederikslusta

Kolejne

lata przed

upadkiem

Postać funkcji dyskryminacyjnej

Błędy prognozy

(w %)

0,4488*X

+ 0,2863*X

+0,5293

7.5

0,4859 * X

+0,3789*X

+0.4685

17,5

0,5760 * Xi + 1, 2731*X

+0,4068

22,5

0,3095*X

+ 1.0977*X

+0,4215

27,5

0,2602*X

+ 0,6986*X

+0,3808

30.0

Źródło: W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania..., op. cit., s. 67.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

109/120

Wartość graniczne:

Z < 0,5 oznacza wysokie zagrożenie upadłością,

Z >0,5 wskazuje na niskie ryzyko upadłości.

W dalszych badaniach, w celu sprawdzenia trendu podstawowych wskaźników

na siłę prognozy, autor dodał do wyżej zaprezentowanego systemu dwie dodatkowe

zmienne: v - wariancję wskaźnika X

i e - błąd prognozy wskaźnika X

- Kształt

zmodyfikowanej funkcji przedstawia poniższa tabel

Tabela 16. Zmodyfikowany kształt funkcji i błędy prognozy w systemie R. Van

Frederikslusta

Kolejne

lata przed

upadkiem

Postać funkcji dyskryminacyjnej

Błędy

prognozy

(w%)

0,6289 + 0,3522*X

(1)+ 0,2850*X

(2)- 0,0315*xv(l)-

0,2125*e_i(2)

8,3

0,6396+0,4122*X_

(l)+0,7968*X_

(2)-0,0759*xv(l)-

0,0932*e_

(2)

16,7

0,5295+0,5098*X_

(l)+0,0121*X_

(2)+ 0, 2499*xe^

(l) -

0,0784*v(l)

19,4

0,5157+0,2571*X_

(l)+l,0222*X-

(2)+0,36738*xe_

(l) -

0,0576*v(l)

22,2

Źródło: W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania..., op. cit., s. 68.

4.10.3 System wczesnego ostrzegania G. Gebhardta

W 1980 roku G. Gebhardt poddał analizie roczne bilanse:

1. 26 przedsiębiorstw (13 przedsiębiorstw wypłacalnych i 13

przedsiębiorstw niewypłacalnych), sporządzonych według kodeksu

handlowego z 1937 roku oraz

W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania symptomów zagrożenia zdolności płatniczej

przedsiębiorstwa, Bank i Kredyt 1999,, s. 65-66

W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania symptomów zagrożenia zdolności płatniczej

przedsiębiorstwa, Bank i Kredyt 1999,, s. 67

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

110/120

2. 56 przedsiębiorstw (28 przedsiębiorstw wypłacalnych oraz 28 przedsię-

biorstw niewypłacalnych), sporządzonych według kodeksu handlowego

z 1965 roku.

Autor dysponował rocznymi bilansami badanych przedsiębiorstw z czterech

następujących po sobie lat. Do badań wykorzystał 96 wskaźników finansowych, z

których w drugiej części badania wybrał 9:

1. X

= aktywa ryzykowne (tj. aktywa ogółem - aktywa obrotowe – budynki i

budowle) / aktywa ogółem,

2. X

= zobowiązania ogółem / pasywa ogółem,

3. X

= zobowiązania wobec banków / zobowiązania ogółem,

4. X

= nadwyżka finansowa netto / zobowiązania ogółem,

5. X

= wynik finansowy z działalności gospodarczej / aktywa ogółem,

6. X

= kapitał/fundusz własny / kapitał

7. X

= podatek dochodowy / przeciętny stan aktywów ogółem

8. X

= (nakłady operacyjne + amortyzacja) / dochody operacyjne

9. X

= (aktywa obrotowe – krótkoterminowe zobowiązania pieniężne –

bilansowy wynik finansowy) / aktywa ogółem

Tabela 17. Postacie funkcji dyskryminacyjnych oraz wartości rozdzielających i

wysokości błędów w badaniu G. Gebhardta

Kolejne lata

przed

upadkiem

Postać funkcji dyskryminacyjnej Z

Wartość Z

Błędy

prognozy

(w%)

0, 0469*X

+0,0338*X

+4,8515 (p. wypłacalne)

>4,8515 (p. niewypłacalne)

0,0583*X

-2,1716*X

+0,8371 (p. wypłacalne)

>0,8371 (p. niewypłacalne)

0,0456*X

-0,0828*X -

0,0051*X

+0,0103 (p. wypłacalne)

>0,0103 (p. niewypłacalne)

-0,3052*X

+ 4,6245*X

0,0255*X

+3,3916 (p. wypłacalne)

>3,3916 (p. niewypłacalne)

Źródło: W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania..., op. cit., s. 68.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

111/120

Z uwagi na stosunkowo wysoki procent błędnych klasyfikacji G. Gebhardt

odrzucił liniową analizę dyskryminacyjną jako metodę pozwalającą na przewidywanie

bankructwa przedsiębiorstwa. Za lepszą uznał metodę jednowymiarową, w której dla

każdego wskaźnika określane są dwie wartości rozdzielające: takie, że poniżej niższej i

powyżej wyższej znajdują się jedynie przedsiębiorstwa z jednej grupy (wypłacalne lub

niewypłacalne).

Procedurę wyżej zaprezentowaną autor opisał na przykładzie wskaźnika wyra-

żonego relacją zobowiązań gotówkowych do aktywów ogółem. Za niewypłacalne uznał

on przedsiębiorstwa, dla których wskaźnik ten jest większy lub równy 56,0, za

wypłacalne zaś te przedsiębiorstwa, których wskaźnik jest mniejszy lub równy 35,5.

Szara strefa występuje zaś wówczas, gdy wskaźnik jest większy od 35,5 i mniejszy od

56,0. Przy wykorzystaniu tej procedury udało się prawidłowo zakwalifikować 9

niewypłacalnych i 7 wypłacalnych przedsiębiorstw.

4.11 Zalety i wady systemów wczesnego ostrzegania

Zalety omawianych systemów wczesnego ostrzegania:

3) brak subiektywizmu (tzn. wszystkie czynniki są mierzalne, a ich dobór jest

weryfikowany statystycznie), przy czym trzeba zauważyć, że w pewnym

sensie wybór przedsiębiorstw do analizy nie ma charakteru przypadkowego,

ponieważ w całej grupie badanych przedsiębiorstw jest zbyt duży udział

przedsiębiorstw upadłych niż wynikałoby to z rzeczywistego udziału takich

przedsiębiorstw w gospodarce

4) ograniczenie liczby wskaźników do najważniejszych, a w efekcie

końcowym do jednego wskaźnika globalnego (eliminacja przestrzeni

wielowymiarowej do przestrzeni jednowymiarowej), przy czym takie

podejście nie pozwala na szerszą analizę problemu (zawartość informacyjna

uzyskanego wyniku jest niewielka, gdyż podczas agregacji wiele informacji

zostaje zaciemnionych; mogą to być przykładowo informacje, które

wskaźniki i w jakim stopniu są dla badanego przedsiębiorstwa lepsze niż

dla innego, a w jakim stopniu gorsze; w ten sposób dopuszcza się zatem

kompensację ocen złych ze względu na określone kryteria przez oceny

W. K. Rogowski Możliwości wczesnego rozpoznawania symptomów zagrożenia zdolności płatniczej

przedsiębiorstwa, Bank i Kredyt 1999,, s. 72.

T. Stasiewski Z-score - indeks..., op. cit., s. 631

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

112/120

dobre ze względu na inne kryteria; wadą takiego podejścia jest także to, że

nie przeprowadza się analiz wrażliwości wyników na zmiany wag

przypisywanych wskaźnikom

5) wysoka skuteczność.

6) zmniejszenie kosztów analiz

100

Wady systemów wczesnego ostrzegania:

1. fakt niemożności bycia jedynymi i ostatecznymi miernikami oceny kondycji

ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstw, przy czym są one z pewnością

względnie skutecznymi i obiektywnymi narzędziami sygnalizującymi praw-

dopodobieństwo bankructwa przedsiębiorstwa

101

2. brak ujęcia dynamicznego (system trzeba stale zmieniać, gdyż dane pocho-

dzą z jednego momentu czasowego), tzn. raz oszacowana funkcja nie jest

narzędziem analitycznym skutecznym przez długie lata, ponieważ w rze-

czywistości występują zmiany ogólnej koniunktury gospodarczej, przeobra-

żenia w branży, sezonowe wahania rentowności czy nawet wieloletnie cykle

koniunkturalne; aby analiza była skuteczna należy zatem, co jakiś czas od

początku szacować parametry funkcji dyskryminacyjnej i budować nowy

system

102

3. konieczność istnienia odmiennych systemów dla różnych branż,

4. potrzeba istnienia odrębnych systemów dla przedsiębiorstw prowadzących

różną sprawozdawczość,

5. potrzeba istnienia różnych systemów dla różnych krajów

6. oparcie analizy na danych historycznych, z przeszłości, tzn. nie

uwzględnianie w analizie takich elementów jak np. szanse rozwojowe,

koniunktura gospodarcza, kadra zarządzająca (co oznacza także niemożność

zastosowania tej metody do oceny wniosków o kredyty inwestycyjne – brak

informacji chociażby na temat przyszłych strumieni przepływów

pieniężnych.

103

M. Lasek Wielokryterialna ocena kondycji ekonomicznej firm - klientów banku, Wydawnictwa

Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1996, s. 33.

100

T. Waśniewski Analiza finansowa..., op. cit., s. 412.

101

A. Hołda Prognozowanie bankructwa..., op. cit., s. 310.

102

R. Jagiełło Zastosowanie metody analizy dyskryminacyjnej..., op. cit., s. 437.

103

R. Jagiełło Zastosowanie metody analizy dyskryminacyjnej..., op. cit., s. 442.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

113/120

ZAKOŃCZENIE

Zaskakujące menedżerów, najczęściej niespodziewane, przypadki upadłości

przedsiębiorstw spowodowały, w środowiskach przedsiębiorców, analityków

inwestycyjnych, bankowców, oraz pracowników naukowych dyskusję w temacie

przydatności w procesie podejmowania decyzji finansowych tradycyjnych analiz

wskaźnikowych opartych na sprawozdaniach finansowych jednostek. W dyskusjach

zastanawiano się, czy tradycyjna analiza wskaźnikowa jest wystarczającą metodą

prognozowania kondycji finansowej oraz zdolności kredytowych firm w przyszłości.

Odpowiedź na to pytanie była jednoznacznie negatywna dlatego podjęto próby budowy

„systemów wczesnego ostrzegania”, które wykorzystywały tradycyjną analizę

wskaźnikową oraz bardziej rozbudowane techniki statystyczne. Zdecydowano, że tylko

umiejętne ocenianie sprawozdań finansowych przedsiębiorstw powinno służyć w

prognozowaniu utraty płynności przedsiębiorstw spowodowanej poniesionymi stratami

w działalności bieżącej, utratą możliwości zaciągania niezbędnych kredytów i

pożyczek, czy też „przegrzania” przedsiębiorstwa poprzez przyjęcie kontraktu, na które

przedsiębiorstwo nie ma źródeł finansowania lub nie ma technicznych możliwości

zrealizowania go.

W nowoczesnej teorii zjawisko upadłości przedsiębiorstwa traktowane jest jako

naturalny regulator systemu ekonomicznego. W gospodarce rynkowej krajów wysoko

rozwiniętych zasoby ekonomiczne zmieniają swoje zastosowanie z jednych na inne,

bardziej użyteczne, głównie przez zanikanie tych podmiotów gospodarczych, które nie

są wystarczająco efektywne. Jednakże z punktu widzenia pojedynczych jednostek

związanych z upadającym przedsiębiorstwem jest to raczej zjawiskiem niekorzystnym,

gdyż powoduje bezpośrednie lub pośrednie straty.

W analizie i ocenie zagrożenia upadłością polskich przedsiębiorstw ważnym jest

zrozumienie ryzyka upadłości. Wydaje się, że trudności finansowe polskich

przedsiębiorstw można identyfikować na podstawie dwóch podejść:

zasobowego,

strumieniowego.

Wykorzystuje się dwa cenione sprawozdania finansowe: Bilans i Rachunek

Przepływów Pieniężnych.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

114/120

W podejściu zasobowym (bilansowym) wyższy poziom zobowiązań od wartości

rynkowej aktywów wskazuje na zagrożenie upadłością. Jednostka nie jest w stanie

pokryć zobowiązań swoim majątkiem.

W podejściu strumieniowym konieczność poniesienia większych wydatków, niż

posiadane środki pieniężne oznacza utratę bieżącej płynności finansowej

przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo tracące na trwałe tę zdolność jest podmiotem

upadającym. Krótkotrwałe wstrzymanie obsługi zadłużenia na skutek przejściowym

trudności finansowych nie jest podstawą ogłoszenia upadłości. Ocena ryzyka upadłości

w podejściu strumieniowym prowadzona jest na podstawie analizy Rachunku

Przepływów Pieniężnych przedsiębiorstwa, grupowanych są w trzech segmentach:

operacyjnym,

inwestycyjnym

finansowym.

Każdy z nich pokazuje możliwość generowania lub absorbowania gotówki. W

przedsiębiorstwie produkcyjnym, handlowym lub usługowym w normalnej sytuacji

przepływy mają określony charakter. Dodatnie przepływy operacyjne są najważniejsze

w ocenie dotychczasowej działalności firmy oraz w prognozowaniu jej dalszego

funkcjonowania. Ważne jest, aby były one stabilne.

Przepływy inwestycyjne są w dobrych i rozwijających się firmach na ogół

ujemne. Choć ich negatywny poziom osłabia w krótkim okresie płynność finansową, to

oczekuje się, że w następnych okresach dzięki uruchomieniu inwestycji generować

będą nadwyżki operacyjne. Gorszą sytuację mają te spółki, które osiągają dodatnie

przepływy operacyjne, głównie na skutek wyprzedaży aktywów. Dodatnie przepływy

finansowe w krótkim okresie wymagać będą później poniesienia wydatków na spłatę

zobowiązań lub wypłatę dywidend. W krótkim okresie dodatnie przepływy poprawiają

płynność, natomiast w dłuższym okresie wiążą się z ryzykiem spłaty tych zobowiązań.

Ocena przepływów pieniężnych jako jedna z możliwych analiz zagrożenia

bankructwem nie jest powszechnie stosowana. W USA, oraz w krajach Europy

Zachodniej jednym ze sposobów analizy jest wykorzystanie modeli wskaźnikowych

jednozmiennych i wielozmiennych.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

115/120

Najpopularniejszym przykładem metody jednozmiennej jest analiza wskaźnikowa

na podstawie danych zawartych w sprawozdaniach finansowych jednostki. Polega ona

na porównywaniu bieżącej wartości wskaźników z wartościami granicznymi lub ze

wskaźnikami wyznaczonymi z wcześniejszych okresów.

Wyciągając wnioski z zaprezentowanych metod przewidywania upadłości

przedsiębiorstw oraz podsumowując rozważania można na wstępie postawić szereg

ogólnych uwag:

1. Niezależnie od kraju gdzie prowadzone są badania, wielkość badanej jednostki

ma decydujące znaczenie w ocenie zagrożenia upadłością,

2. Przedsiębiorstwa działające w różnych branżach, do prowadzenia swojej

działalności gospodarczej potrzebują różnych aktywów i źródeł ich

finansowania.

3. Zmienne warunki funkcjonowania powodują, że inne relacje są używane jako

standardy. Dotyczy to przykładowo okresów kredytowania odbiorców, poziomu

rentowności, stanu zadłużenia.

Podsumowując należy zastanowić się nad ograniczeniami zastosowania modeli

przewidywania upadłości polskich przedsiębiorstw. Wskazać można na następujące

trudności:

1. Niska stabilność rynku kredytowego ograniczająca możliwość poprawy

płynności finansowej jednostek,

2. Polskie firmy działają w warunkach względnie wysokiej, a przede wszystkim

niestabilnej inflacji. Zakłóca ona znacznie możliwości porównywania wyników

ekonomicznych firm w poszczególnych okresach.

3. Na upadłość przedsiębiorstw ma wpływ ich wielkość oraz znaczenie dla

gospodarki, o upadłości przedsiębiorstwa w Polsce decydują nie tylko relacje

ekonomiczne, ale również siła polityczna i przetargowa związków zawodowych

oraz pracowników,

4. W praktyce występuje wiele przedsiębiorstw wchodzących w skład holdingów.

Znacznie utrudnia to proces analizy. Z jednej strony holding może wspomagać

się środkami spółek powiązanych i w ten sposób ratuje swoją płynność i

egzystencję. Z drugiej strony dzięki powiązaniom kapitałowym mogą być

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

116/120

przesuwane aktywa i pasywa między powiązanymi spółkami, co prowadzić

może do kreowania obrazu przedsiębiorstwa,

5. Duża część przedsiębiorstw realizuje proces restrukturyzacji. Jego

wykonywanie powoduje przejściowe pogorszenie wyniku finansowego.

Natomiast w dłuższym okresie prowadzi do zdecydowanej poprawy

efektywności,

6. Brak jednoznacznego określenia definicji upadku przedsiębiorstw, a zwłaszcza

określenie sytuacji świadczącej o upadku przedsiębiorstwa państwowego.

Powszechnie bowiem wiadomo, że w Polsce o upadku przedsiębiorstw

będących własnością Skarbu Państwa decydują nie tyle procesy rynkowe, co

polityka.

Ograniczenia wykorzystania w Polsce modeli „szybkiego ostrzegania” nie

eliminują ich użycia w aktualnych warunkach ekonomicznych naszego kraju. Należy

jedynie być ostrożnym w przeprowadzaniu, a głównie interpretacji wyliczonych

mierników. Szczególnie przy wykorzystywaniu obcych systemów. Systemy

opracowane dla polskiej gospodarki w dużym stopniu eliminują wspomniane

ograniczenia. Przewidywanie upadku przedsiębiorstw ma istotne znaczenie dla wielu

kontrahentów firm, jak na przykład: banków, inwestorów, wierzycieli, agend

rządowych oraz audytorów. Niektóre z przedstawionych w tej książce modeli są

wykorzystywane przez audytorów. Bierze się to stąd, że w niektórych krajach Unii

Europejskiej, wymogiem zapisanym w ustawach o spółkach oraz Standardzie

Rachunkowości jest uzależnienie przygotowania sprawozdania finansowego według

ogólnych zasad od słuszności założenia, że badana jednostka będzie kontynuować

działalność w przyszłości. Dla potwierdzenia tego założenia audytorzy w krajach

Europy Zachodniej wykorzystują wiele opisanych w tej książce modeli. W sytuacji

integracji gospodarczej Polski z Unią Europejską wykorzystanie modeli staje się

koniecznością.

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

117/120

Spis tabel:

1. Bilansowa struktura pasywów str. 15

2. Syntetyczny Bilans str. 31

3. rachunek Zysków i Strat AL.-PRAS S.A. za okres 1 kwartału 2002 –

1 kwartału 2005 dane w tys. zł. str. 40

4. Rachunek Przepływów Pieniężnych (wersja syntetyczna) str. 45

5. Błąd prognozy w kolejnych latach przed stwierdzeniem

niewypłacalności przedsiębiorstwa w systemie W. H. Beavera str. 85

6. Kryteria klasyfikacji przedsiębiorstw w „pierwszym" systemie E. I.

Altmana str. 88

7. Zgodność prognozy w oryginalnym modelu E.I. Altmana str. 89

8. Kryteria klasyfikacji przedsiębiorstw w „drugim" systemie E. I.

Altmana str. 90

9. Kryteria klasyfikacji przedsiębiorstw w „trzecim" systemie E. I.

Altmana str. 91

10. Średnie wartości wskaźnika Z w wybranych krajach str. 93

11. Schemat oceny punktowej G. str. 94

12. Zdolność prognostyczna wskaźników w systemie A. Hołdy str. 103

13. Konstrukcja wskaźników i przypisanych im wag w kolejnych latach

przed stratą kapitału w systemie K. Beermanna str. 107

14. Błędy prognozy w systemie K. Beermanna (dane w %) str. 108

15. Postać funkcji dyskryminacyjnych i wysokość błędów prognozy w

kolejnych latach w systemie R. van Frederikslusta str. 108

16. Zmodyfikowany kształt funkcji i błędy prognozy w systemie R. Van

Frederikslusta str. 109

17. Postacie funkcji dyskryminacyjnych oraz wartości rozdzielających i

wysokości błędów w badaniu G. Gebhardta str. 110

Spis schematów:

1. Struktura aktywów str. 10

2. Ruch składników aktywów obrotowych przedsiębiorstwa

produkcyjnego str. 14

Identyfikacja Ryzyka Upadłości Przedsiębiorstw

119/120

BIBLIOGRAFIA

1. J. Szczepaniak Ocena Przedsiębiorstwa na Podstawie Sprawozdań

Finansowych, Ekorno, Łódź 1992.

2. Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej Stowarzyszenia Księgowych w

Polsce.

3. B. Gierusz Podręcznik samodzielnej Nauki Księgowania ODDK,

Gdańsk 2001.

4. Praca zbiorowa pod redakcją K. Opolskiego, R. Wierzby, ABC

Bankowości, Gdańska Akademia Bankowa, Warszawa 1996.

5. L. Bednarski, T. Wiśniewski, Analiza Finansowa w Zarządzaniu

Przedsiębiorstwem, PWN Warszawa 1998.

6. W. Bień, Zarządzanie Finansami Przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa

1998.

7. M. Walczak, Prospektywna Analiza Finansowa w Przedsiębiorstwie,

PWN, Warszawa 1998.

8. D. Olszewski, Podstawy Analizy Finansowej Przedsiębiorstwa,

Olympus, Warszawa 1992.

9. J. Ostaszewski, Ocena Efektywności Przedsiębiorstwa Według

Standardów EWG, CIM, Warszawa 1991.

10. L. Bednarski, Analiza Finansowa w Przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa

1994.

11. D. Davies, Sztuka Zarządzania Finansami Przedsiębiorstw, PWN,

Warszawa- Londyn 2001.

12. J. Czekaj, Z. Dresler, Zarządzanie Finansami Przedsiębiorstw, PWN,

Warszawa 2001.

13. M. Sierpińska, D. Wędzki, Zarządzanie Płynnością Finansową w

Przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa 2001.

14. R. Marchała, Praktyczne Zarządzanie Finansami Firmy, PWN,

Warszawa 2001.

15. M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena Przedsiębiorstwa Według Standardów

Światowych, PWN, Warszawa 1998.

16. W. Bień, Ocena Efektywności Finansowej Spółek Prawa handlowego,

Finans Servis, Warszawa 1997.