1.

Mikro i makroekonomia.

■ Mikroekonomia:



bada procesy gospodarowania w zakresie poszczególnych elementów tworzących gospodarkę, jakimi

są: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektory, gałęzie, czy branże danej gospodarki, rynki
określonych produktów i usług itp.;



analizuje sposób działania oraz zachowania się na rynku poszczególnych producentów i konsumentów,

sprzedawców i nabywców;



bada między innymi

czynniki

wpływające na kształtowanie się wielkości produkcji i podaży

poszczególnych produktów i usług, rozmiarów popytu na nie oraz poziomu ich cen

■Makroekonomia:



zajmuje się analizą gospodarki jako całości;



bada między innymi

czynniki

wpływające na kształtowanie się takich wielkości ekonomicznych, jak

całkowita produkcja i konsumpcja, globalna podaż produktów i usług (w skali gospodarki kraju),
globalny popyt na nie, ogólny średni poziom cen, globalne zatrudnienie i inwestycje, dochody i wydatki
budżetu państwa, itp.:



zajmuje się przede wszystkim badaniem agregatowych zmiennych ekonomicznych

2.

Ekonomia pozytywna i normatywna.

Ekonomia pozytywna:



zajmuje się badaniem i opisem faktów. Przedstawia rzeczywiste funkcjonowanie gospodarki

(Ekonomia pozytywna zajmuje się gospodarką taką, jaka jest, a nie, jaka powinna być);



unika sądów wartościujących

, czyli stwierdzeń, że dane działanie jest dobre czy źle, korzystne czy

niekorzystne; dąży do zachowania inflacji na właściwym poziomie, zmniejszenia stopy bezrobocia,
zapobiega negatywnym działaniom i łagodzi skutki niepowodzeń gospodarczych. Mówi w jakim
kierunku należy zmienić gospodarkę, aby uniknąć kryzysu gospodarczego;



dotyczy ekonomii jako nauki

Ekonomia normatywna:



zajmuje się sądami wartościującymi o tym jak gospodarka powinna funkcjonować;



wykorzystuje do tego celu dorobek ekonomii pozytywnej oraz próbuje stworzyć własne

narzędzia analizy dostosowane do głoszonych poglądów;



ocenia rzeczywistość gospodarczą według określonych wartości i norm etycznych;



odnosi się przede wszystkim do polityki gospodarczej bazującej na teorii ekonomii;



Poszukuje odpowiedzi na pytanie: jak powinno być? Wynikiem badań normatywnych może

być projekt naprawy sytuacji, program działania.

3.

Potrzeby ludzkie – źródła i hierarchia.

Potrzeba to wynikające ze stanu braku pożądanie czegoś niezbędnego do zapewnienia warunków rozwoju i
funkcjonowania człowieka, realizowania różnych ról społecznych. Człowiek żyjąc w społeczeństwie odczuwa
wiele potrzeb i dąży do ich maksymalnego zaspokojenia.

Cechy potrzeb ludzkich:



Są ilościowo nieograniczone i permanentnie się zdradzają

– żaden człowiek nie jest w stanie

określić ilości swoich potrzeb, potrzeby zmieniają się wraz z procesem dojrzewania. A więc potrzeby
ludzkie zdradzają się z każdym nowym dniem i dlatego nie można ująć ich liczbowo.



Są nieograniczone w swojej pojemności

– każdy człowiek odczuwa wiele potrzeb, jednak nie jest w

stanie ich wszystkich zaspokoić. Bardzo często bariera finansowa uniemożliwia ich realizację. (osoba
chora na cukrzycę, nie może spożywać słodyczy)



Są zawsze uwarunkowane społecznie

– każdy człowiek jest istotą społeczną, a więc potrzeby, które

odczuwa są silnie skorelowane ze środowiskiem, w którym żyje.

Kolejna potrzeba może się pojawić dopiero wówczas, gdy zostaną zaspokojone w pewnym stopniu potrzeby
niższego rzędu (niższe w hierarchii).

Hierarchia potrzeb wg. Maslowa (piramida Maslowa)

Przykłady potrzeby ludzkich:



potrzeby samorealizacji:

nauka, hobby, zainteresowania, realizacja posiadanego talentu,

zdolności



potrzeby uznania:

szacunek ludzi, zajęcie uprzywilejowanej pozycji w grupie, prestiż, odpowiedni

status



potrzeby kontaktów społecznych

: przynależność do grupy, spotkania, rozmowy; dyskusje



potrzeby bezpieczeństwa

: posiadanie mieszkania, praca, ochrona przed uszkodzeniem ciała



potrzeby podstawowe

: sen, zaspokojenie głodu, schronienie,

Źródła potrzeb:



organizm ludzki: potrzeby biologiczne, wynikające z funkcjonowania każdego człowieka.

Są to potrzeby wrodzone.



Środowisko przyrodnicze: chęć obcowania z przyrodą, zdobywania szczytów górskich,

pływanie kajakiem



Środowisko społeczne: wynikają one z funkcjonowania człowieka w zbiorowościach

społecznych tj. rodzina, klasa społeczna, naród.



Działalność gospodarcza: potrzeba osiągania dochodów itd.. poprzez prowadzenie własnej

firmy, zatrudnienie się w przedsiębiorstwie, aby móc utrzymać się za własne pieniądze.

4.

Kryteria podziału dóbr (6).

- forma występowania:



dobra materialne

(produkty, wykorzystywane bezpośrednio zasoby naturalne, usługi materialne jak

itd. usługi komunalne):



dobra niematerialne

(usługi niematerialne: porady prawne, lekarskie itd.);

-przydatność dla człowieka:



dobra pozytywne

– służące osiągnięciu przez człowieka określonych korzyści:



dobra negatywne

– nie przysparzające człowiekowi korzyści, bądź też mające negatywny

wpływ na człowieka itd. zanieczyszczone powietrze;

-związek z zaspokajaniem potrzeb:



dobra konsumpcyjne

(jednorazowego użytku i trwałe) zaspokajają potrzeby człowieka bezpośrednio

podczas konsumpcji- artykuły żywnościowe, sprzęt AGD, RTV;



dobra produkcyjne

– wykorzystywane są do produkcji dóbr konsumpcyjnych;

-własność:



dobra prywatne –

dobra względem których osoba ma prawa własności;



dobra publiczne

– użytkowane przez wiele podmiotów gospodarczych. Wszyscy mogą z nich

korzystać. Autostrada, latarnia morska

- wytwarzanie w procesie produkcji



dobra rzadkie

(ekonomiczne)- wytwarzane przez człowieka w procesie produkcji, ich ilość jest

ograniczona w stosunku do potrzeb, zaspokajają potrzeby częściowo.



dobra wolne

– niewytwarzane w procesie produkcji, czerpane bezpośrednio z przyrody bez

ponoszenia kosztów na ich wytworzenie (mogą wystąpić koszty dostarczenia udostępnienia
itd.)

- ze względu na zależności między dobrami:



Dobra substytucyjne

– dobra posiadające podobne właściwości i zaspakajające podobne

potrzeby(masło i margaryna, pióro i długopis, kawa i herbata)



Dobra komplementarne

– są to dobra, których posiadanie powoduje zapotrzebowanie na

inne dobra (samochód i benzyna, pióro i atrament, magnetowid i kaseta video)

5.

Rodzaje zasobów:



ludzkie

(praca ludzka, wiedza i umiejętności człowieka);



naturalne:

odnawialne (ziemia, lasy) i nieodnawialne (surowce mineralne):



kapitałowe:

o

rzeczowe

: środki pracy (maszyny, urządzenia, budynki, budowle) i

przedmioty pracy (surowce, materiały)

o

finansowe

(pieniądz, papiery wartościowe)

6.

Koszty alternatywne.

Koszt alternatywny to koszt towarzyszący wyborowi, czyli koszt utraconych korzyści,
który informuje o wartości dobra materialnego lub usługi, z której trzeba zrezygnować,
aby wybrać innego dobro lub usługę. Koszt występuje wtedy gdy posiadane zasoby
czynników wytwórczych są niewystarczające do zaspokojenia wszystkich potrzeb.



wiążą się z potencjalną zmianą zastosowania posiadanych czynników produkcji;



każda decyzja ekonomiczna posiadająca alternatywę pociąga za sobą powstanie

utraconych

korzyści

;



nie są to koszty w dosłownym tego słowa znaczeniu (nie są to koszty rzeczywiste), lecz

możliwości, które zostały utracone na skutek zastosowania czynników produkcji w inny
sposób;



koszty alternatywne są często kategorią subiektywną, gdyż subiektywny jest sposób

wykorzystywania posiadanych czynników produkcji;



koszty alternatywne są często kategorią niepoliczalną (trudno obliczyć wartość utraconych

korzyści

z tytułu

zakupu biletu do kina);



kosztem alternatywnym nazywamy wartość najlepszej z możliwych korzyści, utraconej w

wyniku określonego wyboru.

7.

Czynniki pozacenowe wpływające na

popyt.



ceny innych dóbr (szczególnie komplementarnych i substytucyjnych),



dochód konsumentów,



liczba klientów



gusty konsumentów i moda,



pozostałe czynniki (stopy podatków bezpośrednich płaconego przez konsumentów,

sezonowość dóbr, przewidywane zmiany cen).

8.

Czynniki pozacenowe wpływające na

podaż

.



ceny czynników produkcji (wpływające na wysokość jednostkowych kosztów wytworzenia),



poziom techniczny produkcji (technologia)



pozostałe czynniki (stopy podatków pośrednich, stopy podatków bezpośrednich płaconych

przez producentów, „siła” konkurencji, liczba przedsiębiorstw na rynku)



urodzaj w rolnictwie

9.

Cena maksymalna i cena minimalna

Cena minimalna (minimum price):



cena ustalona przez rząd

powyżej

poziomu równowagi; minimalna cena, po jakiej można

sprzedawać/kupować określony towar na rynku;



cenę tę ustala się zazwyczaj w celu ochrony interesów producentów; rząd zobowiązuje się

skupować towary po cenie nie niższej od gwarantowanej ceny minimalnej;



konsekwencją ustalenia ceny minimalnej jest dotowanie bądź skup produktów rolnych

;



istnieje wówczas możliwość tworzenia zapasów przez agencje rządowe (agencję rynku

rolnego);



wprowadzenie ceny minimalnej bez działań uzupełniających (tj. dotowania produkcji,

tworzenia zapasów) mogłoby przynieść skutki odwrotne do zamierzonych (gdyż część
przetwórni zrezygnowałaby ze skupu produktów rolnych po cenie minimalnej przekraczającej
poziom równowagi);



wprowadzenie ceny minimalnej może być też spowodowanie chęcią

ograniczenia

konsumpcji jakiegoś dobra (dobra szkodliwego społecznie);



powstały stan nierównowagi nazywamy

nadwyżką

wielkości podaży nad wielkością

popytu (QS>QD).

E

– punkt równowagi

Cena maksymalna (ceilling price):



cena

poniżej

poziomu równowagi; maksymalna cena, po której dany towar może być

sprzedawany (kupowany);



celem jest ochrona interesów mniej zamożnych nabywców (przykładem może być czynsz za

mieszkania);



wprowadzenie ceny maksymalnej może jednak przynieść negatywne skutki dla

gospodarki (ograniczenie podaży, zastój, itd.);



zdarzają się też przypadki, że rząd wprowadza tę cenę, aby

zwiększyć

konsumpcję danego

dobra;



nie chcąc dopuścić do ograniczenia określonego rodzaju produkcji, rząd musi wprowadzić

wówczas dotacje, bądź sprzedawać zgromadzone nadwyżki;



powstały stan nierównowagi nazywamy nadwyżką wielkości popytu(D) nad wielkością

podaży(S) (QD>QS).

10.

Elastyczność cenowa popytu

(+ wykres

książka str. 72)

Elastyczność cenowa popytu (Epd) mierzy stosunek

procentowej zmiany wielkości popytu

(%∆D) do

procentowej zmiany ceny

(%∆P), przy zachowaniu warunku ceteris paribus.

Ponieważ ten współczynnik przyjmuje prawie zawsze wartości ujemne (wynika to z prawa
popytu Marshalla), więc przyjęło się używanie wartości bezwzględnej dla podawania jego
wielkości.

Epd =

11.

Elastyczność

mieszana

popytu

(krzyżowa)

Elastyczność mieszana popytu mierzy intensywność reakcji wielkości popytu na dane dobro
wywołane zmianą ceny innego dobra; wyraża stosunek procentowej zmiany popytu na dobro
A do procentowej zmiany ceny dobra B.

Dodatnia elastyczność mieszana oznacza, że

rozpatrywane dobra są substytutami, a ujemna, że dane dobra są wzajemnie
komplementarne

. Jeśli współczynnik jest równy zero, oznacza to, że dobra są od siebie

niezależne.

Emd =

–

wielkość popytu na dobro A

–

cena dobra B

15.

Użyteczność całkowita i marginalna

Użyteczność całkowita (total utility)

- jest sumą zadowolenia, jaką osiąga konsument z

tytułu konsumowania określonej ilości dóbr, co zapisujemy za pomocą formuły:

TU =

- ilość konsumowanego dobra i; i=0,1,…,n

Użyteczność marginalna (krańcowa; marginal utility)

wyraża zadowolenie konsumenta z

konsumpcji kolejnej jednostki danego dobra, co można zapisać w następującej postaci:

MU =

TU – przyrost użyteczności całkowitej

– dodatkowa jednostka dobra „i”

Jest stosunkiem przyrostu użyteczności całkowitej do przyrostu ilości konsumowanego dobra,
czyli obrazuje zmianę użyteczności całkowitej spowodowaną zmianą konsumpcji o
jednostkę.

Miarą użyteczności, zarówno całkowitej jak i marginalnej, jest jednostka umowna zwana

utylem

.

16.

Teoria użyteczności kardynalnej

(=liczbowej).

Teoria użyteczności kardynalnej(liczbowej), obok teorii użyteczności porządkowej
(ordynalnej) i ujawnionych preferencji, wyjaśnia zachowanie się konsumenta na rynku. Są to
mikroekonomiczne teorie konsumpcji.



inaczej nazwana

teorią postępowania konsumenta;



została stworzona w latach 70. XIX wieku;



jej twórcami są : William Stanley Jevons, Karol Menger, Léon Walras;



opiera się ona na założeniu, że każdy konsument posiada w danym czasie

określony dochód pieniężny i stoi przed wyborem, ile wydać pieniędzy na
poszczególne dobra (z których każde przynosi mu pewną całkowitą użyteczność) aby
uzyskać maksymalną użyteczność z całego koszyka dóbr. Celem konsumenta jest
więc uzyskanie jak największej użyteczności z konsumpcji wybranego koszyka dóbr i
usług, która jest ograniczona przez jego dochód;



użyteczność jednego dobra nie wpływa na użyteczność innych dóbr wchodzących w

skład tego samego koszyka (

rozłączność użyteczności dóbr wchodzących w skład

koszyka konsumpcyjnego

);



użyteczność całkowita jest sumą użyteczności poszczególnych dóbr wchodzących w

skład koszyka konsumpcyjnego (

addytywność=sumowalność użyteczności dóbr

);



użyteczność marginalna pieniądza jest stała;



użyteczność każdego dobra można zmierzyć, pomiar dokonywany jest w jednostkach

pieniężnych;



konsument postępuje racjonalnie

17.

Teoria

użyteczności

porządkowej

(=ordynalnej).



jest to inaczej

teoria krzywych obojętności;



jej twórcami są: Irving Fisher i Vilfredo Pareto;



zakłada, że użyteczności nie da się zmierzyć, a więc konsument może określić, który z

dwóch koszyków przyniesie mu większą użyteczność(zadowolenie) na zasadzie
porównania (większa, mniejsza);



konsument postępuje racjonalnie; zgodnie z ekonomicznymi postulatami racjonalności

decyzji;

W teorii tej preferencje konsumenta charakteryzują się:



kompletnością

(spójnością) – konsument potrafi dokonać wyboru pomiędzy

różnymi kombinacjami dóbr (jeśli dwa zestawy dóbr preferuje tak samo, jest mu
obojętne, który wybierze).



zwrotnością

(refleksywnością) – każdy z koszyków dóbr jest nie gorszy od siebie

samego. A ≥ A



przechodniością

(tranzytowością) – jeśli konsument jednocześnie bardziej preferuje

kombinację A od B i B od C, tzn. że preferuje on kombinację dobra A w stosunku do
C. A > B ˄ B > C → A > C



nienasyceniem

– konsument bardziej preferuje kombinacje dóbr, które dostarczają mu

więcej satysfakcji.

18.

Krzywa obojętności – cechy i

rodzaje

System preferencji konsumenta:

decyzje konsumenta dotyczące wyboru dóbr i usług mają

na celu jak najlepsze spełnienie jego preferencji. Postępowanie konsumenta na rynku z
uwzględnieniem jego preferencji możemy opisać za pomocą krzywych obojętności (
indifference curve - I).

Krzywe obojętności

– to krzywe przedstawiające wszystkie kombinacje konsumpcji

dwóch dóbr obojętnych dla konsumenta (przynoszące konsumentowi takie samo
zadowolenie, czyli ten sam poziom całkowitej użyteczności).

Krzywa ta posiada

ujemne nachylenie,

które wynika z faktu, że jeżeli wzrasta w koszyku ilość

dobra X, to musi maleć ilość dobra Y.

Dobra doskonale substytucyjne

– dwa dobra, które w takim samym stopniu zaspakajają

konkretną potrzebę, a więc mają tę samą użyteczność. Krzywa obojętności dla dóbr doskonale
substytucyjnych przybiera kształt linii prostej.

Dobra komplementarne

– są to dwa dobra

wzajemnie uzupełniające się. Są one użyteczne dla konsumenta jedynie razem i to w stałej
proporcji. Krzywa obojętności dla dóbr komplementarnych przyjmuje kształt ramion kąta
prostego.

Dobro „dobre”

– dobro cenione przez konsumenta.

Dobro „złe”

– dobro, które stanowi przykry koszt uzyskania dobra dobrego. Krzywa

obojętności przyjmuje kształt linii wznoszącej o dodatnim nachyleniu.

Qx – dobro „obojętne”, Qy – dobro „cenione”

Cechy tradycyjnych krzywych obojętności:



mają ujemne nachylenie – wraz ze wzrostem konsumpcji jednego dobra spada

konsumpcja drugiego;



są wypukłe w stosunku do środka układu współrzędnych;



nie mogą się przecinać, co wynika z przechodniości preferencji konsumenta;



jest ich nieskończenie wiele

19.

Linia budżetowa i jej przesunięcia.

gdzie:
M – dochód konsumenta
Qx – ilość dobra X
Px – cena nominalna dobra X
Qy – ilość dobra Y
Py – cena nominalna dobra Y

= -

Podstawą do wyznaczenia linii budżetowej

(BL –

budget line

)

konsumenta jest równanie:

∙

+

∙

= M.

Linia budżetowa nazywana jest inaczej linią ograniczenia budżetowego

lub ścieżką cen.

Linia budżetowa informuje, jaką ilość dobra X i dobra Y konsument może nabyć przy
dochodzie, którym dysponuje, i cenach tych dóbr. Oddziela ona kombinacje osiągalne od
nieosiągalnych. Każda kombinacja dwóch dóbr znajdująca się

poniżej

linii budżetowej jest

kombinacją osiągalną dla konsumenta, zaś kombinacja konsumpcji dwóch dóbr położona

powyżej

linii ograniczenia budżetowego jest dla konsumenta nieosiągalna. Linię ograniczenia

budżetowego możemy wyznaczyć przekształcając równanie ograniczenia budżetowego:

Jeżeli

Qx=0

, wówczas maksymalną ilość dobra Y, którą konsument może kupić, określa

relacja jego dochodu do ceny dobra Y. Natomiast jeżeli

Qy=0

, wówczas maksymalną ilość

dobra X określa relacja dochodu konsumenta od ceny dobra X.

Linia budżetowa posiada ujemne nachylenie. Możemy je wyliczyć ze stosunku ceny dobra X
do ceny dobra Y.

Linia ograniczenia budżetowego może się przesunąć na skutek:



zmiany cen, któregoś z nabywanych dóbr

– linia budżetowa przesuwa się

nierównolegle.



zmiany dochodów konsumenta

– linia budżetowa przesuwa się równolegle do linii

początkowej

Przesunięcia linii budżetowej konsumenta przy zmianie dochodu

20.

Równowaga konsumenta

Równowaga konsumenta - podejmując decyzje zakupu, konsument wybierze taki punkt na
linii budżetowej konsumenta, który jest jednocześnie

punktem na najwyższej dostępnej mu

krzywej obojętności.

Punkt styczności linii ograniczenia budżetowego z najwyżej położoną

osiągalną krzywą obojętności określa się mianem

punktu równowagi konsumenta

.

Konsument osiągnie największą korzyść zakupując

0A

dobra X i

0B

dobra Y i znajduje się

wówczas w

równowadze.

21.

Nadwyżka konsumenta.

Nadwyżka (renta) konsumenta :



pomaga wyjaśnić jak zachowuje się konsument przy podejmowaniu decyzji

konsumpcyjnych;



twórcami tego pojęcia są J.Dupuit i A.Marshall;



według Marshalla – koncepcja ta jest pieniężną miarą satysfakcji (użyteczności) z
konsumpcji i opiera się na pojęciu użyteczności i na zasadzie malejącej użyteczności
marginalnej (pierwsze prawo Gossena). Wyraża się ona różnicą między najwyższą
ceną jaką konsument skłonny byłby zapłacić za pewną ilość danego dobra po
obowiązującej cenie rynkowej, a ceną rzeczywiście za nie płaconą;



Wyrażana jest za pomocą różnicy między najwyższą ceną jaką konsument mógłby

zapłacić za pewną ilość danego dobra (po aktualnej cenie na rynku), a ceną którą
zapłacił za to dobro.

Wielkość nadwyżki konsumenta mierzy się biorąc pod uwagę krzywą popytu, przy założeniu
stałego realnego dochodu.

Pole wielokąta

0AEB

określa satysfakcję, którą osiągnął konsument w wyniku nabycia

pewnej

ilości

danego

dobra.

Pole

0CEB

określa wydatki, które musiał ponieść konsument przy zakupie tej ilości danego

dobra.
Różnica tych dwóch pól (trójkąt

ACE

) nosi nazwę

trójkąta Marshalla

lub

nadwyżki

konsumenta

.

Całkowita nadwyżka konsumenta

– suma nadwyżek, które konsument uzyskał na

poszczególnych jednostkach danego dobra. Konsument nabywa dane dobro do momentu, gdy
użyteczność marginalna tych dóbr przekroczy ich ceny

22.

Krzywa dochód-konsumpcja.

Dobra normalne – charakteryzują się tym, że wraz ze wzrostem (spadkiem) dochodu, popyt
konsumenta na dobra wzrasta (spada).

Dobra niższego rzędu (podrzędne) – przy spadającym (rosnącym) popycie konsumenta na
dobra wraz ze wzrostem (spadkiem) dochodu konsumenta.

Na skutek zmiany dochodu konsumenta, zmienia się również jego struktura konsumpcji. W
sytuacji wzrostu dochodu ceteris paribus, zwiększa się udział dóbr nominalnych kosztem
ograniczenia dóbr podrzędnych w strukturze spożycia konsumenta. Dla każdego poziomu
dochodu istnieje krzywa obojętności, która będzie styczna do linii budżetowej konsumenta, a
tym samym będzie istniał punkt optimum konsumenta (równowagi konsumenta). Łącząc
punkty równowagi ze sobą można wykreślić krzywą dochód-konsumpcja.

Oba dobra są dobrami normalnymi, w wyniku czego wraz ze wzrostem dochodu rośnie
konsumpcja obu dóbr, natomiast krzywa dochód – konsumpcja posiada dodatnie (pozytywne)
nachylenie.

23.

Krzywe Engla.

Krzywa Engla - to wykorzystywana w ekonomii zależność pomiędzy dochodem konsumenta
a ilością konsumowanego przez niego dobra, przy założeniu stałych cen wszystkich towarów
oraz innych zmiennych (ceteris paribus). Graficznie krzywą Engla zazwyczaj przedstawia się
w układzie współrzędnych kartezjańskich z dochodem na osi odciętych i ilością
konsumowanego dobra na osi rzędnych.

24.

Krzywa cena-konsumpcja.

Krzywa cena – konsumpcja (price – consumption curve – PCC) pokazuje jak zmienia się
struktura konsumpcji wraz z permanentną zmiana ceny jednego z dóbr, przy założeniu

stałości dochodu konsumenta i jego preferencji oraz niezmienności ceny drugiego dobra.
Nachylenie cenowej krzywej konsumpcji zależy od rodzaju dóbr. W przypadku dóbr
substytucyjnych, gdy rośnie cena dobra X następuje wzrost konsumpcji dobra Y (które jest
substytutem dobra X). Konsument nabywa mniejsza ilość dobra X, ponieważ dobro to staje
się droższe, natomiast zwiększa ilość dobra Y, którego cena relatywna (względna) spada
przez co staje się ono dla niego dobrem relatywnie tańszym.

25.

Efekt substytucyjny i dochodowy.

Zmiana ceny wywołuje dwojakiego rodzaju konsekwencje. Po pierwsze, obniżenie ceny
dobra powoduje, ze dane dobro staje się dla konsumenta tańsze w stosunku do innych dóbr.
Jednocześnie konsument osiąga większą użyteczność na jednostkę wydawanego dochodu niż
w przypadku innych dóbr. W efekcie spożywa on więcej jednostek dobra, którego cena
spadła, natomiast ogranicza konsumpcje innych dóbr. Innymi słowy, konsument zastępuje
inne dobra dobrem relatywnie tańszym. Mamy wówczas do czynienia z efektem
substytucyjnym zmiany ceny. Spadek ceny danego dobra, przy danym dochodzie oznacza, że
siła nabywcza dochodu konsumenta zwiększa się. Wzrasta wówczas jego dochód realny
mimo, ze dochód nominalny konsumenta pozostał taki sam. Może on wobec tego przy danym
dochodzie przejść na wyżej położona krzywa obojętności. Jest to dochodowy efekt zmiany
ceny.

Łączny efekt popytowy ( demand effect – de) wywołany zmiana cen względnych
konsumowanych dóbr, rozłożony jest na dwa efekty składowe:

-

Efekt substytucyjny (substitution effect – se)

-

Efekt dochodowy (income effect – ie)

-

26.

Efekt naśladownictwa.

Efekt owczego pędu – zjawisko występujące, gdy konsumenci pragną nabywać pewne dobra,
także po wyższych cenach, tylko dlatego, że kupują je inni. Wynika to z chęci naśladowania
osób, z którymi chcą się utożsamiać.

Zjawisko to pozwala wyjaśnić m.in. wpływ mody na kształtowanie popytu. Krzywa popytu
dla tej grupy konsumentów położona jest wyżej od krzywej popytu dla typowych
konsumentów, a jej opadająca tendencja jest słabsza.

Krzywe popytu rynkowego na dobro X oznaczone są na wykresie przez D

1

, D

2

i D

3

.

Przesuwając się wzdłuż tych krzywych można zaobserwować zmianę wielkości popytu pod

wpływem zmiany ceny danego dobra. W sytuacji wyjściowej wielkość popytu wynosi Q

1

, a

cena początkowa P. Spadek ceny do P

2

powoduje ruch wzdłuż krzywej popytu D

2

z punktu E

1

do punktu A, przy jednoczesnym wzroście wielkości popytu z Q

1

do Q

2

.W sytuacji, gdy na

rynku cześć konsumentów będzie ulegała efektowi pędu owczego, wówczas spadek ceny z P

1

do P

2

spowoduje wzrost popytu, w efekcie czego punkt równowagi przesunie się na wyżej

położoną krzywą popytu D

3

. Łącząc punkty równowagi E

1

i E

2

wykreślamy nową, faktyczną

krzywą popytu na dobro X- krzywą D

0

. Można zaobserwować, że krzywa popytu cenowego

D

0

jest bardziej elastyczna ( przebiega bardziej płasko) od innych krzywych popytu

rynkowego, ponieważ uwzględnia również popyt i tych konsumentów, którzy podlegają
zjawisku pędu owczego.

27.

Efekt snobizmu.

Zjawisko ekonomiczne polegające na ograniczaniu zakupu pewnych dóbr lub całkowite
zaniechanie ich nabycia, ponieważ są one chętnie nabywane przez inne gospodarstwa
domowe. W tym zjawisku krzywa popytu położona jest poniżej krzywej popytu dla typowego
konsumenta, a jej opadająca tendencja jest znacznie silniejsza.

Niefortunna nazwa tego zjawiska jest łudząco podobna do odwrotnego zjawiska - paradoksu
Veblena, kiedy to popyt rośnie mimo wzrostu ceny ze względu na prestiżowy charakter dóbr
(krzywa popytu przebiega dokładnie odwrotnie). Jednak przeciwieństwem efektu snoba jest
efekt owczego pędu, który jest przypadkiem efektu Leibensteina.

28.

Efekt veblenowski.

Efekt Veblena (efekt demonstracji, efekt prestiżowy), zwany także paradoksem Veblena,
dotyczy

dóbr

luksusowych

i najbogatszych grup społecznych, jest to wzrost wielkości popytu

na dobra luksusowe mimo wzrostu cen tych dóbr.

Posiadanie takich dóbr jest środkiem dowartościowania się, dlatego

popyt

na nie jest tym

większy, im mniej ludzi je posiada, i – paradoksalnie – rośnie wraz z

ceną

. Przyczyna tego

zjawiska tkwi w chęci ukazania przez najzamożniejsze grupy społeczne swojego statusu
materialnego za sprawą posiadanych dóbr luksusowych. Przykładami tego rodzaju dóbr są
rzadkie dzieła sztuki i markowe ubiory znanych projektantów mody.

29.

Rodzaje przedsiębiorstw – firmy

jednoosobowe, spółki osobowe, spółki
kapitałowe.

Firmy jednoosobowe (single proprietorship):

-

małe firmy stanowiące własność jednej osoby,

-

właściciel przeważnie zarządza firmą sam i osobiście może świadczyć w niej usługi,

osiągając korzyści lub ponosząc straty,

-

właściciel ponosi pełną odpowiedzialność za firmę (osobiście odpowiada za długi

spółki osobistym majątkiem),

-

firmy te zakładane są przeważnie w rzemiośle, wszelkiego rodzaju usługach oraz

handlu detalicznym.

Spółki osobowe

-

opierają swoją działalność na osobistej pracy wspólników w spółce, cechą

charakterystyczną jest pełna odpowiedzialność cywilna wspólników za zobowiązania
spółki,

-

przykładem spółki osobowej jest spółka jawna, która charakteryzuje się

odpowiedzialnością wspólników całym swym majątkiem wraz ze spółką za długi
spółki, nie posiada osobowości prawnej i zakładana jest najczęściej gdy brak jest
dostatecznie dużej wielkości kapitału aby założyć spółkę kapitałową ze zdolnością
kredytową.

Spółki kapitałowe:

-

odpowiadają swym kapitałem, czyli wkładem wspólników,

-

spółkami kapitałowymi są spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne.

30.

Statyczna teoria funkcjonowania

przedsiębiorstw.

Statyczna teoria przedsiębiorstwa została oparta na rachunku marginalnym i przyjęciu
założenia o dążeniu do maksymalizacji zysku jako poszukiwania wariantu optymalnego w
sensie matematycznym. Podstawową zaletą podejścia marginalnego jest to, że nie ma
konieczności porównywania wszystkich możliwych czynników zmiennych. Odpowiednikiem
malejącej użyteczności marginalnej u konsumenta jest malejąca produkcyjność marginalna u
producenta. Wszystko to ilustruje zastosowania zasady ekwimarginalnej, czyli zrównania
wielkości marginalnych.

Przyjęcie zasady ekwimarginalnej pociągnęło za sobą konieczność przyjęcia trzech
kluczowych założeń:

1. Dany zasób czynnika produkcji (pracy, kapitału, pieniądza) jest stały w danych

warunkach;

2. Zasoby są mierzalne, dzięki czemu można optymalizować ich kombinacje;
3. Przyjęcie zasady ceteris paribus, dzięki której istnieje możliwość porównywalności

różnych kombinacji rozdziału danego czynnika w różnych zastosowaniach.

Założenia te odbiegają jednak od faktycznych warunków działania realnie funkcjonujących
przedsiębiorstw.

31.

Menedżerskie teorie funkcjonowania

przedsiębiorstw.

Teoria menadżerska:

-

wysuwa na pierwszy plan rozmaicie zdefiniowane cele menadżerów,

-

kluczową tezą tej teorii jest stwierdzenie że we współczesnych przedsiębiorstwach

występuje zjawisko oddzielenia własności od zarządzania,

-

w korporacjach właściciele kapitału pozbawieni są kontroli nad korporacją, ponieważ

funkcje zarządzania przejmują menadżerowie, którzy posiadają swobodę i mogą
realizować własne cele.

1.

menadżerowie narzucają firmie cel w postaci maksymalizacji sprzedaży. (J. Baumol)

Założył on także, że akcjonariusze przyjmują pewien minimalny poziom dochodu z kapitału,
który jest jednocześnie ograniczeniem dla menadżerów. W sytuacji, gdy dochody z kapitału
obniżą się poniżej ustalonego minimum, wówczas mogą oni domagać się zmiany zarządu. Z
tego względu menadżerowie dokonują takiego wyboru, który przy najwyższym poziomie
produkcji i sprzedaży umożliwia osiąganie przez akcjonariuszy minimalnego poziomu
dochodu z kapitału.

2.

menadżerowie dążą do maksymalizacji swojej własnej użyteczności, którą można opisać

w kategoriach pieniężnych (np. zysk, zwiększenie wynagrodzenia pieniężnego) i
niepieniężnych (np. bezpieczeństwo, prestiż, czas wolny),

3.

O. E. Williamson twierdził, że menadżerowie maksymalizują swoją użyteczność nie tylko

przez wynagrodzenia i dodatkowe korzyści, ale przez tendencję do powiększania budżetu i
zwiększenia dyskrecjonalnej władzy w wydatkach.

32.

Biologiczne teorie funkcjonowania

przedsiębiorstw.

-

wykorzystuje wiele analogii do nauk biologicznych,

-

podstawowymi pojęciami tej teorii jest homeostaza, tłumacząca zachowania w

krótkim czasie oraz przetrwanie, czyli sprawdzone skuteczne sposoby postępowania
w przeszłości, które stają się wzorami.

-

w teorii homeostazy zakłada się, że przedsiębiorstwo podobnie jak każdy organizm

dąży do osiągnięcia stanu wewnętrznej równowagi

33.

Produkt całkowity, przeciętny i

krańcowy.

Produkt całkowity (total product - TP) to wielkość produkcji, czyli ilość dóbr i usług
wyprodukowanych w okresie jednego roku przez pewną liczbę pracowników

TP = Q * L

Produkt przeciętny (average product – AP) to wielkość produkcji przypadająca na jednego
zatrudnionego pracownika. Obliczamy go dzieląc wielkość produktu całkowitego (TP) przez
ilość zatrudnionych pracowników (L), co można zapisać następująco:

Produkt marginalny (krańcowy) (marginal product – MP) to zmiana produktu
całkowitego będąca konsekwencją zwiększenia (zmniejszenia) nakładu czynnika zmiennego o
jednostkę. W odniesieniu do czynnika pracy będzie to produktywność kolejnego
zatrudnionego pracownika. Obliczamy go dzieląc zmiany w produkcie całkowitym (TP) przez
zmiany nakładu zaangażowania czynnika pracy (L), co można zapisać następująco:

34.

Izokwanta produkcji – cechy i rodzaje.

Zbiór wszystkich kombinacji czynników produkcji, które umożliwiają osiągnięcie tego
samego poziomu produkcji tworzy linię jednakowego produktu zwaną izokwantą (isoquant
curve – IQ).

Izokwant produkcji może być nieskończenie wiele. Każda izokwanta pokazuje takie
kombinacje ilościowe pracy i kapitału, które pozwalają na wytworzenie określonych
rozmiarów produkcji. Jedna izokwanta przedstawia wszystkie możliwe i efektywne stosunki
ilościowe pracy (L) i kapitału (K), które pozwalają osiągnąć ten sam poziom produkcji.

Najczęściej spotykane izokwanty produkcji charakteryzują się czterema podstawowymi
właściwościami:

1. Mają ujemne nachylenie;
2. Nie przecinają się;

3. Reprezentują tym większą produkcję, im dalej od początku układu współrzędnych się

znajdują;

4. W stosunku do układu współrzędnych są wypukłe.

35.

Korzyści skali produkcji.

Korzyści skali (economies to scale) to zmiany, które zachodzą w wielkości produkcji, kiedy
wszystkie czynniki są zmieniane profesjonalnie i bez zmian w metodzie produkcji.

Korzyści te mogą być stałe, rosnące, a także malejące, co zależne jest od przyrostów efektów
produkcyjnych i przyrostów nakładów

.

36.

Izokoszta i jej przesunięcia.

Izokoszta (isocost curve – IC) to graficzne odzwierciedlenie równania kosztów,
ukazujące różne kombinacje pracy i kapitału, które przedsiębiorstwo może nabyć przy
określonych cenach czynników produkcji i danym poziomie nakładów.

37.

Optimum produkcji.

Optimum produkcji (punkt równowagi przedsiębiorstwa), to punkt styczności najwyżej
położonej osiągalnej izokwanty produkcji z izokosztą danego przedsiębiorstwa, czyli
najefektywniejsza kombinacja czynników wytwórczych.

Po wyznaczeniu tego punktu można odczytać ile należy zaangażować czynnika pracy i
czynnika kapitału, aby przy pełnym wykorzystaniu budżetu osiągnąć najlepszy poziom
produkcji.

38.

Ścieżka ekspansji produkcji.

Ścieżka ekspansji produkcji (expansion path – EP) powstaje, gdy przedsiębiorstwo
dokonuje ekspansji produkcji. Jest to krzywa, która łączy kolejne punkty równowagi
przedsiębiorstwa.

Dla ścieżki ekspansji produkcji w każdym jej punkcie współczynnik nachylenia izokwanty
równy jest współczynnikowi nachylenia izokoszty, co opisuje równość:

Ścieżka ekspansji ma kształt zależny od korzyści skali:

-

Stałe korzyści skali – ścieżka ekspansji jest prostą linią

-

Rosnące i malejące korzyści skali – ścieżka ekspansji jest parabolą

39.

Koszty stałe i zmienne.

Koszty stałe całkowite (FC)- koszty, które w całości nie ulegają zmianie wraz ze zmianą
rozmiarów produkcji i rozkładają się na coraz większą liczbę wytworzonych produktów.
Ponoszone są zarówno, gdy przedsiębiorstwo prowadzi działalność produkcyjną, jak i
wówczas, gdy zaprzestaje czasowo swojej działalności.

Koszty zmienne całkowite (VC)- koszty, które zmieniają się wraz ze zmianą poziomu
produkcji.

40.

Koszty przeciętne i koszt marginalny.

Koszt przeciętny (AC)- koszt wytworzenia jednostki produktu

Koszt stały przeciętny (AFC)

Koszt zmienny przeciętny (AVC)

41.

Ekonomia i dyzekonomia skali

produkcji.

Ekonomia skali (rosnące korzyści skali)- spadek kosztów w długim okresie wraz ze
wzrostem rozmiarów przedsiębiorstwa i wolumenu produkcji.

Dyzekonomia skali (malejące korzyści skali) – wzrost kosztów produkcji w dłuższym
horyzoncie czasowym wraz ze wzrostem poziomu produkcji i powiększania się rozmiarów
przedsiębiorstwa.

42.

Zysk ekonomiczny, zysk normalny, zysk

księgowy.

Zysk ekonomiczny πe- jest nadwyżką przychodu całkowitego osiągniętego ze sprzedaży
wytworzonych produktów nad kosztami całkowitymi

•

zysk ekonomiczny dodatni, oznacza to, że przedsiębiorca osiąga z prowadzonej

działalności produkcyjnej zyski nadzwyczajne, zachęcając tym samym do
inwestowania w danej branży.

•

zysk ekonomiczny ujemny- przedsiębiorstwo ponosi straty, ponieważ koszty explicite

przewyższają uzyskany zysk księgowy.

•

zysk ekonomiczny zerowy- osiąga on z tytułu prowadzonej działalności produkcyjnej

tzw. zysk normalny, co oznacza, że pokrywa on jedynie koszty implicite (ukryte)
działalności gospodarczej.

Zysk przedsiębiorstwa- stanowi podstawę oceny działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa
i służy przedsiębiorcy do określenia optimum ekonomicznego produkcji, czyli takiej
wielkości produkcji, przy której przedsiębiorstwo osiąga zysk maksymalny lub stratę
minimalną.

Zysk rachunkowy (księgowy) πb- jest nadwyżką przychodu całkowitego osiąganego ze
sprzedaży wytworzonych dóbr nad kosztami księgowymi (jawnymi).

43.

Założenia konkurencji doskonałej.

Duża liczba sprzedających i kupujących - Założenie to, opiera się na występowaniu dużej
liczby producentów, jak i kupujących, dzięki czemu zmiana podaży pojedynczego producenta
lub zmiana popytu pojedynczego kupującego jest zbyt mała, by mogła spowodować zmianę
ceny rynkowej. Z tego faktu wynika to, że sprzedający oraz kupujący akceptują daną cenę
rynkową.

Założenie pełnej mobilności produkcji - Na rynku konkurencji doskonałej panuje równość
wejścia na rynek dla wielu podmiotów gospodarczych, nie istnieją żadne przeszkody
wchodzenia i wychodzenia do i z danej gałęzi produkcji.

Założenie jednorodności produktu - Polega ono na tym, że produkty każdego z
producentów są identyczne, wszyscy producenci sprzedają dokładnie taki sam produkt.
Produkty są także identyczne dla kupujących, którzy to tak samo oceniają i traktują produkty
wielu producentów, nie odnoszą korzyści z wyboru sprzedawcy.

Założenie doskonałej informacji o rynku - Polega ono na założeniu, że informacja jest
darmowa, dzięki czemu sprzedający i kupujący dysponują szczegółową wiedzą o produkcie i
jego cenie w danym momencie, jak i w przyszłości. Dzięki temu producent jest w stanie
określić rozmiary produkcji maksymalizujące zysk, a kupujący może określić wielkość
swojego popytu.

Założenie maksymalizacji zysku – Założenie to określa cel przedsiębiorstwa, którym jest
maksymalizacja zysku.

44.

Równowaga krótkookresowa w

konkurencji doskonałej – rodzaje.

dla zysku ekonomicznego

W przypadku , gdy cena rynkowa przewyższa koszty przeciętne (P > ATC),

przedsiębiorstwo osiąga zysk dodatni. Jeśli cena przewyższa koszty księgowe i
alternatywne, mówimy o zysku ekonomicznym.

Przy wielkości produkcji równej Q

1

oraz danej cenie P

1

przedsiębiorstwo

maksymalizuje swój zysk (pole prostokąta P

1

EAP

2

)

dla zysku normalnego

W przypadku, gdy cena rynkowa pokrywa wyłącznie koszty przeciętne (punkt E),

przedsiębiorstwo osiąga zysk normalny (zerowy, normal profit). Przychody całkowite
zrównują się z ponoszonymi kosztami całkowitymi.

Punkt ten nazywa się granicznym punktem opłacalności (punktem niwelacji)

dla zysku ujemnego (strata)

Jeżeli cena rynkowa jest niższa od kosztów przeciętnych (P < ATC),

przedsiębiorstwo osiąga zysk ujemny (economic loss), tym samym ponosząc straty
przy produkcji Q

1

jednostek po cenie P

1

W punkcie E przedsiębiorstwo minimalizuje straty (pole prostokąta P

1

P

2

AE)

45.

Krótkookresowa krzywa podaży w

konkurencji doskonalej.

Jeśli cena rynkowa będzie wynosić P

4

, czyli powyżej ATC, to przedsiębiorstwo

osiągnie zysk dodatni (przy wielkości produkcji równej Q

3

)

Dla ceny równej P

3

, przedsiębiorstwo będzie maksymalizować swój zysk (przy

wielkości produkcji równej Q

2

)

Najniższym poziomem ceny, akceptowalnym przez przedsiębiorstwo w krótkim

czasie, jest P

2

(przy wielkości produkcji równej Q

1

)

Przedsiębiorstwo powinno zaniechać produkcji, dla ceny równej P

1

(nie pokryje ona

kosztów zmiennych przeciętnych i korzystniej będzie zaprzestać produkcji).

Krótkookresowa krzywa podaży przedsiębiorstwa pokrywa się zatem krzywą kosztu

marginalnego powyżej punktu zamknięcia.

46.

Cechy monopolu pełnego.



występowanie jednego producenta na rynku,



kontrola ceny w rękach monopolisty, brak wpływu na

nią odbiorców,



wytwarzane i sprzedawane produkty są jednorodne,

nie posiadają bliskich substytutów,



celem działania przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku,



występowanie barier uniemożliwiających wejście na rynek i wyjście z rynku,



istnienie doskonałej informacji o rynku

47.

Równowaga krótkookresowa w

monopolu – rodzaje.

A.

Równowaga krótkookresowa monopolu osiągającego zysk ekonomiczny

Ustalając wielkość produkcji na Q

1

jednostek i cenę P

1

, monopol maksymalizuje zysk,

przedstawiony przez pole

prostokąta P

1

ABP

2

, ponieważ cena monopolowa jest wyższa od kosztów całkowitych,

przeciętnych i od kosztów

zmiennych przeciętnych.

B.

Równowaga krótkookresowa monopolu osiągającego zysk normalny (zerowy)

Gdy cena ustalona przez monopolistę pokrywa jedynie koszty przeciętne, przedsiębiorstwo
osiąga zysk normalny (zerowy), ponieważ przychody całkowite osiągane ze sprzedaży
zrównują się z ponoszonymi kosztami całkowitymi.

C.

Równowaga krótkookresowa monopolu osiągającego stratę nie wymagającą zaprzestania

produkcj

Ustalając wielkość produkcji Q

1

oraz cenę P

1

, która jest niższa od kosztów całkowitych

przeciętnych, monopol osiąga zysk

ujemny, ponieważ

,

koszty całkowite związane z procesem produkcji przewyższają przychody

całkowite. Ponoszone straty nie oznaczają jednak konieczności zaprzestania produkcji, gdyż
cena jest większa od kosztów zmiennych przeciętnych, więc może pokryć bieżące koszty
produkcji i strata jest mniejsza od kosztów stałych.

D. Równowaga krótkookresowa monopolu osiągającego zysk ujemny wymagający
zaprzestania produkcji

Produkując Q

1

jednostek i sprzedając po cenie P

1

monopolista osiąga stratę większą od

kosztów stałych. Powinien więc zakończyć działalność, gdyż prowadzenie produkcji
prowadziłoby jedynie do powiększania strat monopolu

48.

Podaż monopolu w krótkim okresie

czasu.



Gdy popyt rynkowy odpowiada krzywej popytu D

1

, a

przychód

marginalny

krzywej

MR

1

,

monopol

maksymalizuje zysk przy wielkości produkcji Q

1

i

odpowiadającej jej cenie P

1

.



Przy wzroście popytu i związanemu z tym przesunięciu

krzywej popytu do D

2

i krzywej przychodu marginalnego

do MR

2

, wielkość produkcji wzrosła do Q

2

przy

niezmienionej cenie P

1

.



Cena monopolowa P

1

odpowiada więc dwu różnym

wielkościom

produkcji

maksymalizującym

zysk

monopolu.

Na rynku monopolu pełnego występuje brak korelacji pomiędzy produkcji monopolu a ceną
rynkową. Oznacza to, że możliwe jest istnienie nieskończonej liczby poziomów produkcji
określającej stan równowagi monopolu w krótkim okresie. Nie istnieje więc krótkookresowa
krzywa podaży (nie jest możliwe jej wyznaczenie).

49.

Monopol naturalny.

Monopol naturalny występuje wówczas, gdy długookresowe przeciętne koszty produkcji
zmniejszają

się dla wszystkich możliwych wielkości podaży, a rynek jest stosunkowo niewielki w
porównaniu do najbardziej

efektywnego rozmiaru przedsiębiorstwa.

Monopole naturalne są związane z usługami komunalnymi np. usługami
telekomunikacyjnymi, wodociągowymi,

dostawami energii elektrycznej i gazu

50.

Dyskryminacja cenowa w monopolu.

Monopol stosujący dyskryminację cenową – sprzedaje ten sam produkt na różnych rynkach
po różnych cenach.



Każdy monopolista, który stosuje dyskryminację cenową, dąży do zrównania kosztu

marginalnego z przychodem marginalnym (MC = MR) na wszystkich rynkach, na jakich
sprzedaje swój produkt. Każda jednostka produktu jest sprzedawana po maksymalnej cenie
jaką konsument jest w stanie zapłacić, stąd też cena jest równa przychodowi marginalnemu
(D=MR).



Stosowanie dyskryminacji cenowej jest możliwe tylko w sytuacji, gdy konsumenci nabywający

produkt po niższej cenie nie mają możliwości sprzedania go tym, którzy kupują do drożej.

Dyskryminacja cenowa pierwszego stopnia (tzw. doskonałe różnicowanie cen) – polega na
sprzedaży tego samej produktu po różnych cenach ustalonych dla poszczególnych grup
odbiorców. Cena ta jest ceną maksymalną, jaką konsument jest w stanie zapłacić za nabycie

danego produktu. Dyskryminacja cenowa pierwszego stopnia może być stosowana jedynie w
warunkach znajomości funkcji popytu rynkowego przez monopolistę.

Monopol stosujący dyskryminację

cenową pierwszego stopnia ustala

wielkość produkcji na poziomie Q

0

(MC = MR = P), w efekcie czego

monopolista przechwytuje całą

nadwyżkę konsumenta odpowiadającą

na rysunku polu trójkąta P

0

AE.

Konsumenci nabywają większą ilość

dóbr, jednak każdy z nich płaci cenę

równą korzyści marginalnej, jaką

uzyskuje z konsumpcji tego dobra.

Dyskryminacja cenowa drugiego stopnia –polega na tym, że poszczególne transakcje kupna
- sprzedaży danego produktu zawierane są po różnych cenach, z wyjątkiem transakcji
obejmujących taką samą ilość produktu, które bez względu na odbiorcę, dokonywane są po tej
samej cenie. Konsument, decydując się na określone warunki zakupu, wybiera cenę, jaką
przyjdzie mu zapłacić za dany produkt.

Ustalając wielkość produkcji Q

0

przy cenie P

0

,

przychód całkowity

osiągnięty przez monopolistę jest wyznaczony przez
pole prostokąta

0P

0

BQ

0

. Gdy cena zostanie obniżona do P

1

, sprzedaż

jest zwiększana

do Q

1

jednostek, natomiast pole prostokąta 0P

1

EQ

1

będzie

odzwierciedlać poziom uzyskanego przychodu całkowitego.

Monopolista osiągnie wtedy maksymalny poziom zysku, gdyż przy

wielkości produkcji wynoszącej Q

1

nastąpi zrównanie wielkości

marginalnych MC = MR, a dla przedziału produkcji Q

0

Q

1

przychód

marginalny zrówna się z niższym poziomem ceny (MR = P

1

). Część

nadwyżki konsumenta (odpowiadającą na rysunku polu prostokąta

P

0

BAP

1

) będzie przechwytywana przez przedsiębiorstwo.

Dyskryminacja cenowa trzeciego stopnia – polega na ustalanie różnych poziomów cen dla
różnych odbiorców, zakładając jej stały poziom niezależny od ilości nabywanego dobra dla
danego odbiorcy. Stosowanie tej formy różnicowania cen jest możliwe jedynie w warunkach
znajomości funkcji popytu danej grupy konsumentów.

Dyskryminację cenową drugiego i trzeciego stopnia określa się mianem dyskryminacji
niedoskonałej. Stosowanie jej w praktyce jest możliwe, gdy:



na rynku danego dobra można podzielić nabywców na grupy o różnej elastyczności cenowej

popytu na ten produkt;



konsumenci kupujący dany produkt po niższej cenie nie mają możliwości odsprzedawania go

tym, którzy kupują go drożej.

Odnosząc te założenia do dyskryminacji cenowej trzeciego stopnia, oznacza to, że
monopolista podzielił rynek na segmenty i ustalił dla każdego z nich odmienny poziom ceny.

Monopolista ustala cenę w danym segmencie w zależności od stopnia

elastyczności popytu w danym segmencie:



w segmencie A (popyt bardziej elastyczny), monopolista ustala niższą cenę (P

A

);



w segmencie B (popyt mniej elastyczny), monopolista ustala na ten sam produkt cenę wyższą

(P

B

).

W zależności od ceny, monopolista sprzeda odpowiednio Q

A

i Q

B

swoich produktów. Całkowita wielkość sprzedaży wyniesie więc:

Q

A

+ Q

B

= Q

M

.

Monopolista będzie maksymalizował zysk całkowity tylko wtedy, gdy przychód marginalny
dla jednego segmentu będzie równy przychodowi marginalnemu w drugim segmencie rynku.
Gdyby warunek ten nie byłspełniony, wówczas bardziej opłacalne byłoby przeniesienie całej
sprzedaży do segmentu o wyższych przychodach marginalnych. Stosując dyskryminację
cenową trzeciego stopnia dąży się do tego, aby konsumenci o większej wrażliwości popytu na
zmiany ceny płacili mniej za ten sam produkt, co ma służyć zachęcaniu ich do dokonania
zakupu.

51.

Międzyokresowa dyskryminacja cenowa

w monopolu.

Międzyokresowa dyskryminacja cenowa -polega na ustalaniu różnych cen w różnych
okresach na te same produkty dla poszczególnych grup konsumentów o różnych funkcjach
popytu.

Strategia

międzyokresowej

dyskryminacji cenowej:

Najpierw ustala się wysoką cenę P

1

i,

zgodnie z warunkiem

MR = MC, odpowiednią wielkość
sprzedaży Q

1

na nowości

rynkowe

dla

konsumentów

charakteryzujących się niską

cenową elastycznością popytu (E

pd

<1). Po zaspokojeniu

popytu tej grupy odbiorców, cena jest obniżana do poziomu

P

2

, głównie w celu przyciągnięcia konsumentów o wyższej

cenowej elastyczności popytu.

52.

Ceny w godzinach szczytu w monopolu.

Czasem można zaobserwować zjawisko, że
ceny tej samej usługi, świadczonej przez tę
samą firmę (np. hotel) są różne w ciągu różnych
dni tygodnia (np. ceny w weekend są mniejsze
niż w ciągu tygodnia lub odwrotnie). Wynika to
za faktu, że firma dostosowuje je do
zmieniającego się popytu.

Różnice między praktyką zwaną cenami w godzinach szczytu

a dyskryminacją cenową trzeciego stopnia:



różne ceny są spowodowane różnicami w marginalnych kosztach produkcji oraz w

cenowych elastycznością ich popytu konsumentów;



dla każdej grupy konsumentów ceny ustalane są niezależnie poprzez porównanie MR z

MC, natomiast w dyskryminacji cenowej trzeciego stopnia koszty marginalne
produktów w każdym segmencie są takie same.

53.

Założenia modelu konkurencji

monopolistycznej.

Konkurencja monopolistyczna (monopolistic competition) to rodzaj rynku, złożonego z
wielu producentów, wytwarzających i sprzedających produkty zróżnicowane pod względem
jakości, marki, opakowania itd. Teoria konkurencji monopolistycznej łączy w sobie zarówno
elementy modelu konkurencji doskonałej, jak i modelu monopolu pełnego.

Model konkurencji monopolistycznej tworzy grupa produktywna (mutatis
mutandis), grupa przedsiębiorstw wytwarzających i sprzedających podobne produkty, które
mają analogiczne krzywe kosztów i przychodów marginalnych.

Model konkurencji monopolistycznej charakteryzuje się:



Występowaniem dużej ilości kupujących i sprzedających. Każde przedsiębiorstwo, ze

względu na dużą ilość konkurencyjnych przedsiębiorstw, ma mały wpływ na rynek i sprawuje
ograniczoną kontrolę nad ceną swojego produktu. Ponieważ przedsiębiorstwo konkuruje tylko
w danym segmencie, jest ono cenotwórcą, jednakże przy podejmowaniu decyzji nie
uwzględnia reakcji innych przedsiębiorstw. Postępowanie danego przedsiębiorstwa nie ma
wpływu na kształt krzywej popytu na produkty innych przedsiębiorstw w krótkim horyzoncie
czasowym.



Zróżnicowaniem produktu i dużymi wydatkami na reklamę. Przedsiębiorstwa

wytwarzają produkty mające tyle cech wspólnych, że można je uznać za bliskie substytuty.
Różnicują więc swoje produkty wykorzystując różne surowce lub technologie, jest to
zróżnicowanie rzeczywiste. Zróżnicowanie może również mieć charakter urojony
(wyimaginowany). Im większe zróżnicowanie produktu, tym przedsiębiorstwo ma większy
wpływ na cenę. Z tego powodu przywiązują one dużą wagę do kampanii reklamowej,
odmiennego sposobu pakowania, czy wykorzystania znaku firmowego.



Maksymalizowaniem zysku. W modelu konkurencji monopolistycznej kluczowym celem

działania przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku ekonomicznego.



Swobodą wejścia na rynek i wyjścia z rynku. Wejście na rynek jest stosunkowo łatwe,

pojawia się jednak bariera natury finansowej, spowodowane np. koniecznością promowania
własnej marki. Z tego względu „wejście” i „wyjście” z rynku jest możliwe, ale i kosztowne.



Założeniem doskonałej informacji na rynku. Na rynku konkurencji monopolistycznej nie

ma tajemnic, zaś podmioty posiadają pełną wiedzę o produktach na nim występujących.

54.

Krzywe

popytu

w

konkurencji

monopolistycznej.

Przedsiębiorstwo w warunkach konkurencji monopolistycznej spotyka się z dwiema różnymi
krzywymi popytu. Pierwsza krzywa popytu dd ilustruje sytuację, w której zmianom cen
produktów oferowanych przez dane przedsiębiorstwo nie towarzyszą zmiany cen produktów
przedsiębiorstw konkurencyjnych. Zakłada się, że przedsiębiorstwo może sprzedawać różne
ilości produktów po różnych, ustalonych przez siebie cenach, natomiast konsumenci są tak
przyzwyczajeni do marki, że kupują dodatkową produkcję, a jednocześnie wzrost produkcji
przedsiębiorstwa nie przyczyni się do reakcji cenowej przedsiębiorstw konkurencyjnych.
Bardzo często krzywa dd nazywana jest krzywą planowaną lub krzywą oczekiwaną.
Natomiast druga krzywa popytu DD powstaje wtedy, gdy przedsiębiorstwa konkurencyjne
również zmieniają cenę, reagując na zmianę ceny produktów oferowanych przez dane
przedsiębiorstwo. Krzywa DD zakłada więc reakcję przedsiębiorstw konkurencyjnych. W
teorii ekonomii tą krzywą popytu nazywa się krzywą rzeczywistą.

W

danym

momencie

przedsiębiorstwo może sprzedać
Q1 swoich produktów po cenie P1.
Po zmianie ceny do poziomu P2
może zwiększyć sprzedaż swoich
produktów do wielkości Q2,
zakładając,

że

pozostałe

przedsiębiorstwa nie zmienią ceny.
Wówczas krzywa popytu na jego
produkty

przybierają

postać

krzywej dd.

W sytuacji, gdy pozostałe przedsiębiorstwa konkurencyjne również obniżą swoje
ceny na swoje produkty, wówczas popyt na produkt analizowanego przedsiębiorstwa
zmniejszy się i będzie wynosił Q3.

Różnica między Q2 a Q3 jest wielkością sprzedaży utraconą na rzecz konkurentów.
Krzywa popytu DD jest krzywą popytu przedsiębiorstwa w sytuacji, gdy wszystkie
przedsiębiorstwa prowadzące działalność na rynku obniżają cenę z P1 na P2.

Zakładając wzrost ceny produktu przedsiębiorstwa monopolistycznego, przy
jednoczesnym nie zwiększeniu ceny tego produktu przez pozostałe przedsiębiorstwa
działające na danym rynku, można stwierdzić, że spadek sprzedaży produktów danego
przedsiębiorstwa będzie większy. Jest to spowodowane tym, że wielkość popytu na produkty

danej firmy zmaleje w związku ze wzrostem ceny oraz większym zainteresowaniem części
nabywców zakupami produktów innych przedsiębiorstw.

55.

Równowaga krótkookresowa w

konkurencji monopolistycznej – rodzaje.

Przedsiębiorstwo osiąga równowagę w krótkim okresie wówczas, gdy wielkości
marginalne zrównają się tzn. koszty marginalne są równe przychodom marginalnym
(MC=MR), a także kiedy obydwie krzywe popytu dd (planowana) i DD (rzeczywista)
również ze sobą się przecinają. Punkt ten wyznaczaj cenę oraz wielkość produkcji, przy
których przedsiębiorstwo może maksymalizować zysk.

W punkcie równowagi przedsiębiorstwo monopolistyczne może osiągnąć zysk
dodatni, zerowy lub ujemny, ponieważ każda z tych kategorii w krótkim okresie może być
celem działalności przedsiębiorstwa działającego w gospodarce rynkowej.

Przedsiębiorstwo funkcjonujące na rynku konkurencji monopolistycznej wywiera
optymalny poziom produkcji kierując się następującymi regułami:

MR=MC;

P > AVC (w krótkim okresie);

P > LATC (w długim okresie).

RODZAJE:



Równowaga krótkookresowa przedsiębiorstwa monopolistycznego osiągającego zysk dodatni.



Równowaga krótkookresowa przedsiębiorstwa monopolistycznego osiągającego zysk zerowy



Równowaga krótkookresowa przedsiębiorstwa monopolistycznego osiągającego zysk ujemny

56.

Założenia modelu oligopolu.

Oligopol (oligopoly)- jest rodzajem rynku składającym się z niewielkiej liczby
przedsiębiorstw, które opanowały rynek danego produktu.Na rynku oligopolistycznym
istnieje ścisła współzależność między poszczególnymi przedsiębiorstwami. Oligopol

podejmujący decyzje dotyczące maksymalizacji zysku musi brać pod uwagę decyzje
podejmowane przez pozostałe przedsiębiorstwa oligopolistyczne.

Model oligopolu opiera się na sześciu podstawowych założeniach:

• Mała liczba przedsiębiorstw i wielu kupujących - W modelu oligopolu gałąź opanowana
jest przez niewielką liczbę przedsiębiorstw (od kilku do kilkunastu producentów), które mają
znaczący udział rynkowy i podejmują decyzje dotyczące produkcji nie tylko w zależności od
poziomu cen i od reakcji przedsiębiorstw konkurencyjnych na swoje decyzje, ale również od
spodziewanej krzywej popytu.

• Produkty jednorodne lub zróżnicowane będące bliskimi substytutami.

Przykładem produktów jednorodnych może być np. stal, aluminium, jednakże w oligopolu,
podobnie jak w modelu konkurencji monopolistycznej, przedsiębiorstwa oligopolistyczne
różnicują produkty nadając im szczególne cechy, które odróżniają je od innych produktów,
jakie wytwarzane są przez inne przedsiębiorstwa konkurencyjne (np. poprzez reklamę,
stopień promocji, opakowanie itp.)

• Bariery wejścia na rynek i wyjścia z rynku W konkurencji oligopolistycznej bariery
wyjścia na rynek mają

podobny charakter jak w modelu monopolu pełnego,chociaż różnią się skutecznością.
Ograniczony dostęp do rynku utrudniony jest głównie przez czynniki, natury technologiczne,
a także czynniki związane z kosztami produkcji.

• Maksymalizacja zysku jako cel działania oligopolu W modelu oligopolu podstawowym
celem działania przedsiębiorstw jest maksymalizacja zysku ekonomicznego.

• Doskonała informacja o rynku Na rynku oligopolistycznym nie ma tajemnic, natomiast
podmioty posiadają pełną wiedzę o produktach na nim występujących.

• Możliwość kształtowania ceny przez producenta W modelu konkurencji
oligopolistycznej, podobnie jak w warunkach monopolu pełnego producent jest cenotwórcą,
czyli dawcą ceny, jednakże w odróżnieniu od monopolu bierze pod uwagę możliwą reakcję
przedsiębiorstw na własne decyzje: produkcja – cena.

57.

Model Cournota.

• jednorodny produkt (woda mineralna)

• produkcja jest bezkosztowa (MC=0)

• doskonała informacja o rynku

• obaj producenci kierują się maksymalizacją zysku

• przy podejmowaniu decyzji cenowych obaj konkurenci reagują na

siebie

• funkcja popytu ma charakter liniowy

Wnioski wynikające z modelu Cournota Model Cournota miał na celu ukazanie
kształtowania się równowagi podaży na rynku duopolu, przy spełnianiu wszystkich
podstawowych założeń. Model ten nie uwzględnia możliwości wpływu decyzji jednego
przedsiębiorstwa na decyzję jego konkurenta, a także nie przewidywał możliwości zmowy
monopolistycznej (collusive monopolist).

58.

Model Bertranda.

• Bertrand przy konstruowaniu modelu duopolu przyjął założenie, że każde przedsiębiorstwo
ustala cenę produktu, tak aby zapewnić sobie wyłączność na rynku.

• Przyjął założenie, że koszty produkcji są zerowe (MC=0), a także założył, że każde
przedsiębiorstwo przyjmuje cenę drugiego za stałą. Przy uwzględnieniu wszystkich tych
założeń Bertrand wykazał, że konkurencja cenowa między przedsiębiorstwami
spowodowałoby jedynie to, że ceny spadłyby do poziomu zerowego.

Interpretacja wykresu:

Przedsiębiorstwo A ustala cenę PA1 na wytworzony przez siebie produkt, na rynek wkracza
przedsiębiorstwo B, które w celu wyeliminowania konkurenta ustala cenę na niższym
poziomie PB1

Przedsiębiorstwo A w reakcji na posunięcie przedsiębiorstwa B obniża cenę na wytwarzany
przez siebie produkt(PA2). Przedsiębiorstwo B w reakcji na posunięcie przedsiębiorstwa A
ponownie obniża swoją cenę do PB2. Zapoczątkowana wojna cenowa między
przedsiębiorstwami A i B doprowadzi ceny do poziomu zerowego.

59.

Model Edgewortha.



Dwa przedsiębiorstwa A i B sprzedają wodę źródlaną po zerowych kosztach produkcji.



Krzywe popytu każdego przedsiębiorstwa są identyczne i można je przedstawić plecami

do siebie.



Podaż wody mineralnej jest ograniczona, a zatem uniemożliwia zaspokojenie na rynku

w 100%. Założenie to oznacza, że na rynku nie możliwe jest osiągnięcie trwałej
równowagi na poziomie ceny zerowej. W celu osiągnięcia maksymalnego zysku
każde przedsiębiorstwo konkurencyjne nie ulega zmianie.

Wniosek wynikający z modelu Edgewortha:

W modelu Edgewortha cena jest zmienną decyzyjną, zaś produkcja wielkością wynikową.

60.

Model Chamberlina.



Na rynku istnieją dwa funkcjonujące przedsiębiorstwa A i B



Każdy z konkurentów bezpośrednio reaguje na zmiany decyzji konkurenta. Ze względu

na to,że produkt dostarczony przez producentów jest homogeniczny (identyczny), a
także koszty produkcji i popyt są takie same dla obu przedsiębiorstw, dochodzą one
do wniosku, że najkorzystniejszym wyjściem jest podzielenie rynku między siebie.

Wnioski wynikające z modelu Chamberlina:

W modelu Chamberlina równowaga duopolu jest identyczna jak równowaga monopolu
absolutnego (czystego).

Każde z przedsiębiorstw oligopolistycznych wytwarza i dostarcza na rynek połowę
optymalnej dla całej gałęzi przemysłu wielkości produkcji i sprzedaje ją po jednakowej cenie
równowagi.

61.

Model Stackelberga.

Jedno z przedsiębiorstw oligopolistycznych uwzględnia, że przedsiębiorstwo konkurencyjne
nie zmieni wielkości podaży, podczas gdy drugie z przedsiębiorstw dostrzega reakcję swojego
konkurenta, włączając ją tym samym do własnej funkcji zysku

Różne strategie podejmowane przez przedsiębiorstwo

Jedno z przedsiębiorstw przyjmuje funkcję lidera – przywódcy (leader), zaś drugie – funkcję
przedsiębiorstwa dostosowującego się (follower)

Funkcja reakcji konkurenta – 3 warianty (cd modelu Stackelberga)



Jeżeli jedno przedsiębiorstwo zdecyduje się na przyjęcie funkcji lidera, zaś drugie

przedsiębiorstwo zaakceptuje pozycję firmy dostosowującej się, wówczas powstanie model o
trwałym rozwiązaniu równowagi



Gdy oba przedsiębiorstwa zaakceptują pozycję firm podążających, wówczas powstanie model o

trwałym rozwiązaniu równowagi



Gdyby przedsiębiorstwa nie ustaliły między sobą podziału ról i doszło do walki konkurencyjnej

– brak trwałej równowagi.

62.

Model Sweezy’ego (model złamanej

krzywej popytu).



R.L.Hall, C.J.Hitch i Paul M.Sweezy



W modelu Sweezy’ego przymuje się, że zależność między oligopolistami polega na tym, że

jeżeli jedno przedsiębiorstwo oligopolistyczne podniesie cenę na swoje produkty, wówczas
pozostałe przedsiębiorstwa nie reagują chcąc w ten sposób pozyskać sobie dodatkowych
klientów.



Jeżeli jeden z oligopoli obniży cenę na swoje produkty, wówczas pozostałe przedsiębiorstwa

również obniżają cenę swoich produktów chcąc w ten sposób zabezpieczyć się przed utratą
klientów.

Interpretacja wykresu:

Założenia:

Gdy jedno z przedsiębiorstw obniży cenę ,
wówczas konkurencja postąpi podobnie i
obniży

cenę

swoich

produktów(zabezpieczenie przed utratą
potencjalnych klientów).

Krzywa popytu przedsiębiorstwa traci
swoją ciągłość w wyniku czego również
krzywa przychodu marginalnego załamuje
się.

Wówczas gdy jeden z oligopoli podniesie cenę na swoje produkty, wówczas zgodnie
założeniem konkurenci nie podnieśliby cen swoich produktów i tym samym stałyby się one
atrakcyjniejsze dla konsumentów. Wtedy krzywą popytu przedsiębiorstwa jest odcinek dE.

Gdy oligopolista chciałby zwiększyć swój udział rynkowy i obniżyłby cenę , wówczas
pozostałe przedsiębiorstwa uczyniłyby podobnie(obniżyłyby swoje ceny). W tym przypadku
krzywą popytu przedsiębiorstwa jest odcinek DE znajdujący się na rzeczywistej krzywej
popytu DD.W efekcie łączenia krzywa popytu oligopolu przyjmuje postać nietypowej ,
załamanej krzywej dED, z którą związana jest nieciągłość krzywej przychodu marginalnego
MR.

W punkcie równowagi oligopolista wytwarza Qe jednostek po cenie Pe .

W punkcie tym przecinają się obie krzywe popytu dd i DD.

63.

Przywództwo cenowe przedsiębiorstwa

dominującego.

Na rynku oligopolistycznym wyróżniamy dwa rodzaje przywództwa cenowego (price
leadership):



Przywództwo cenowe przedsiębiorstwa dominującego w danej gałęzi



Przywództwo cenowe przedsiębiorstwo o najniższych kosztach produkcji (barometryczne

przywództwo cenowe)

Przywództwo cenowe dominujące :

- Kontroluje ceny oraz ustala je na okrelonym poziomie .

- Pozwala przedsiębiorstwom konkurencyjnym na sprzedaż mieszczącą się w granicy ich
możliwości.

Model przywództwa cenowego przedsiębiorstwa dominującego (dominant-firm price
leadership)

Ma miejsce wówczas, gdy udział produkcji jednego przedsiębiorstwa w całej gałęzi pozwala
mu kontrolować ceny. Pozostałe przedsiębiorstwa są małe i znajdują się w sytuacji
konkurentów doskonałych.

64.

Przywództwo cenowe przedsiębiorstwa o

niskich kosztach.

Ma miejsce wówczas gdy rolę dominującą na rynku oligopolistycznym przejmuje
przedsiębiorstwo ponoszące najniższe koszty produkcji, które wyznacza również cenę
rynkową danego produktu.

Pozostałe przedsiębiorstwa, działające na takim rynku osiągają zysk przy cenie wyznaczonej
przez przedsiębiorstwo dominujące tylko wtedy, gdy ich koszty produkcji są niższe od
przychodów całkowitych.

Masa zysku tych przedsiębiorstw jest uzależniona w znacznej mierze od różnicy między ich
kosztami produkcji a kosztami ponoszonymi przez przedsiębiorstwo wyznaczające cenę.

65.

Formy porozumień monopolistycznych

Poole(pools) i ringi(rings) są to krótkoterminowe porozumienia zawierane między
przedsiębiorstwami dotyczące cen i zobowiązań jego uczestników do przestrzegania przez
określony czas cen ustalonych tym porozumieniem.

Kartel (cartel) to porozumienie monopolistyczne kilku lub kilkunastu przedsiębiorstw tej
samej gałęzi produkcji, dotyczące cen i warunków zbytu produktów. Kluczowym celem

działalności kartelu jest ograniczenie konkurencji , która przyczynia się do osiągania
większych zysków i podziału ich wewnątrz kartelu.

Syndykat(syndicate) stanowi porozumienie przedsiębiorstw zachowujących osobowość
prawną i samodzielność produkcji, lecz tracących swoją samodzielność handlową.

Trust (trust) to porozumienie monopolistyczne, stanowiące najwyższą formę monopolizacji
polegające na podporządkowaniu przez najsilniejsze przedsiębiorstwo innych słabszych
przedsiębiorstw, które tracą osobowość prawną i handlu.

Holding (holding) to forma monopolizacji, która pozwala na koncentrowanie znacznej ilości
przedsiębiorstw. Holding jest przedsiębiorstwem, które poprzez posiadane akcje innych
przedsiębiorstw sprawuje nad nimi kontrolę . Jednym z największych holdingów na świecie
jest General Motors Corporation. Holding umożliwia znacznie podniesienie efektywności
dzięki:-podwyższaniu różnymi sposobami kapitałów spółek zależnych -wykorzystaniu akcji
innych przedsiębiorstw zgodnie z przyjętą strategią holdingu i strategiami spółek „córek”.

Koncern (syndicate) to porozumienie, które powstaje w wyniku połączenia przedsiębiorstw
różnych gałęzi produkcji. Połączenie to następuje w wyniku podporządkowania przez jedno
przedsiębiorstwo kilku innych. Wyróżniamy koncerny poziome ( branżowe), obejmują
przedsiębiorstwa

tej

samej

gałęzi

produkcji

oraz

koncerny

pionowe(

technologiczne)skupiające przedsiębiorstwa, które się uzupełniają.

Konglomerat (conglomerate) to duża firma monopolistyczna rozszerzająca swoja tradycyjną
działalność na inne dziedziny produkcji i handlu .Podstawowym celem konglomeratu jest
inwestowanie zysków w działalność produkcyjną pozwalającą osiągnąć wyższe dochody, niż
ulokowania wolnych środków w banku.

Model
konkurencji

Liczba
producent--
ów

Charakter
produktu

Możliwość
oddziaływania
producenta na
cenę

Swoboda
wejścia na
rynek w długim
okresie

Wynik
ekonomiczny
producenta
w długim
okresie

Przykład
rynku

66.

Popyt na pracę i jego determinanty.

Popyt na pracę to zapotrzebowanie firm na pracowników przy danej stawce płac. Jest ono
pochodną wielkości popytu na produkty wytwarzane przez firmy.

Popyt na pracę zależy od:

•

popytu na dobra i usługi,

•

wydajności pracy,

•

cen produktów,

•

stawek płac,

•

zmian w produkcie marginalnym i przeciętnym pracy.

Graficzną zależność pomiędzy płacą realną a wielkością zatrudnienia w danym okresie, przy
założeniu, że pozostałe czynniki nie ulegają zmianie prezentuje krzywa popytu. Krzywa
popytu na pracę posiada ujemne nachylenie, co oznacza, że wyższym poziomie płacy
pracodawcy zatrudniać będą mniej pracowników niż przy niższym jej poziomie. Popyt na
pracę będzie rósł (malał) wraz ze wzrostem (spadkiem) wydajności pracy czy ceny produktu.

Konkurencja
doskonała

Duża liczba
kupujących i
sprzedających

homogeniczny cenobiorca

pełna

Zysk
normalny

Kram z
owocami
(teoretycznie:
brak)

Monopol pełny

Jeden
producent i
wielu
kupujących

homogeniczny cenotwórca

brak

Zysk
ekonomiczny

brylanty

Konkurencja
monopolistyczna

Wielu
producentów
i wielu
kupujących

zróżnicowany cenotwórca

(w
ograniczonym
stopniu)

pełna (z
ograniczeniami)

Zysk
normalny

Mały sklep
spożywczy

oligopol

Niewielu
producentów
i wielu
kupujących

zróżnicowany cenotwórca

brak

Zysk
ekonomiczny

samochody

Jeżeli np. cena produktu wzrasta, ceteris paribus, wówczas popyt pracodawców na
pracowników również wzrasta, w wyniku czego cała krzywa popytu na pracę przesunie się w
prawo, zaś spadek ceny produktu spowoduje zmniejszenie popytu pracodawców na
pracowników i krzywa popytu na pracę przesuwa się w lewo.

67.

Podaż pracy i jej determinanty.

Podaż pracy, to ilość pracowników, którzy chcą podjąć pracę przy danej stawce płac.

Podaż zależy od:

•

stawki płac,

•

kosztów alternatywnych czasu pracownika (wybór pracownika między czasem

wolnym a czasem pracy),

•

liczby ludności,

•

struktury ludności według wieku i kwalifikacji,

•

przyrostu naturalnego,

•

aktywności zawodowej.

Krzywa podaży pracy to graficzna zależność między poziomem płac realnych a wielkością
zatrudnienia w danym okresie ceteris paribus. Przedstawia ona dodatnią zależność między
stawką płac a wielkością podaży pracy w danym czasie.

Wzrost podaży pracy powoduje przesunięcie krzywej podaży pracy w prawo, zaś spadek
podaży pracy powoduje przesunięcie krzywej podaży pracy w lewo.

68.

Przyczyny różnicujące poziom płac.

•

Niepieniężne korzyści z pracy-jak satysfakcja, komfort psychiczny. Gdy wielu

pracowników ceni sobie te wartości, na danym rynku, przy stałym popycie na pracę,
podaż pracy wzrośnie, co doprowadzi do obniżenia stawki płac, która jest
akceptowana przez zatrudnionych pracowników.

•

Zróżnicowanie rynków-przy tej samej podaży pracy, większy popyt powoduje wzrost

płac a przy stałym popycie, zwiększona podaż powoduje obniżenie płac.

•

Kwalifikacje pracowników i ich umiejętności- im wyższe kwalifikacje, tym wyższy

poziom jego płac. przy tych samych kwalifikacjach, pracownik bardziej produktywny
otrzymuje wyższe wynagrodzenie.

•

Dyskryminacja płciowa-zróżnicowanie płac ze względu na płeć, rasę, religię,

przynależność do grupy etnicznej lub partii politycznej.

•

Licencję zawodową- wprowadzenie niektórym grupą zawodowym specjalnych licencji, które

uprawniają do wykonywania danego zawodu oraz do sztucznego ograniczenia wejścia na
rynek pracy, zmniejszając równocześnie podaż pracy w tej branży. Przyczynia się to do
utrzymania stawek pracy na wysokim poziomie a nawet ich wzrost.

69.

Monopol na rynku pracy.

Wyróżniamy cztery podstawowe rodzaje rynków pracy:

•

konkurencyjny rynek pracy,

•

monopson,

•

monopol,

•

monopol bilateralny.

Monopol na rynku pracy-forma rynku gdzie na danym rynku wszyscy pracownicy działają
wspólnie (np. poprzez związek zawodowy). Monopol jest jedynym sprzedającym pracę na
rynku, dlatego krzywa popytu monopolu jest równoznaczna z popytem rynkowym i posiada
negatywne (ujemne) nachylenie.

W punkcie A monopol będzie maksymalizował przychód całkowity, wówczas MR=0. Płaca
monopolowa kształtuje się na poziomie w

2

, a wielkość zatrudnienia wynosi L

1

. Elastyczność

cenowa popytu jest wzorcowa(ǀE

pd

ǀ=1)

W punkcie B- punkcie równowagi rynkowej-płaca kształtuje się na poziomie w

1

zaś wielkość

zatrudnienia wynosi L

2

.

Na rynku konkurencji doskonałej pracę znajduje więcej pracowników niż na rynku monopolu
(L

1

<L

2

), natomiast wyższą płacę otrzymują pracownicy na rynku monopolu niż w warunkach

rynku doskonale konkurencyjnego (w

1

<w

2

).

70.

Monopson na rynku pracy.

Monopson-jest formą rynku, gdzie występuje tylko jeden podmiot zatrudniający
pracowników. Z racji tego wykorzystuje on swoją pozycję na rynku pracy decydując o
wielkości zatrudnienia i wysokości płacy, oraz będzie zwiększał zatrudnienia aż do momentu
zrównania się wielkości marginalnych, kosztu marginalnego pracy (MC

L

)z przychodem ze

sprzedaży produktu marginalnego pracy (VMP

L

). Pracownicy godzą się na narzucane im

warunki z powodu braku innych możliwości zatrudnienia.

D

L

-krzywa popytu na pracę, która jest równoznaczna z krzywą wartości produktu

marginalnego pracy (VMP

L

), która otrzymujemy mnożąc przyrost produkcji uzyskany dzięki

zatrudnieniu dodatkowego pracownika oraz ceny sprzedaży produktu (MP

L

*P);

S

L

- krzywa podaży pracy, która jest relacją płacy i wielkości zatrudnienia;

MC

L

- krzywa kosztu marginalnego;

w-stawka płac.

Punkt A (L

2

,w

2

)-punkt przecięcia krzywej popytu D

L

z krzywą podaży S

L

, który jest

punktem równowagi na rynku pracy, w przypadku przedsiębiorstwa funkcjonującego w
konkurencji doskonałej.

Punkt E (L

1

,w

3

)- wielkość zatrudnienia na rynku pracy gdzie występuje monopson Jest to

punkt przecięcia kosztu marginalnego pracy z wartością produktu marginalnego pracy
(MC

L

=VMP

L

).

Punkt B (L

1

, w

1

)-wartość płacy (w

1

) za godzinę przy zatrudnieniu L

1

pracowników, płaconej

przez monopson kierujący się własnymi korzyściami