471

Streszczenie

W artykule przedstawiono mikrostrukturę i budowę

chemiczną tradycyjnej porcelany skaleniowej, ceramik

wzmacnianych miką, leucytem, dwukrzemianem litu

oraz ceramik na bazie trójtlenku glinu oraz dwutlenku

cyrkonu. Omówiono mechanizmy wzmocnienia struktur

poszczególnych ceramik. Opisano właściwości mecha-

niczne tych materiałów ze szczególnym uwzględnieniem

ich wytrzymałości, kruchości, twardości. Przedstawio-

no wskazania do zastosowania tych ceramik.

Struktura i niektóre właściwości ceramik dentystycznych

stosowanych w uzupełnieniach pełnoceramicznych w świetle

literatury

Structure and some properties of dental ceramics used in all-ceramics restorations

based on literature

Beata Dejak, Marzena Kacprzak, Bartosz Suliborski, Beata Śmielak

Z Katedry Protetyki i Fizjologii Narządu Żucia Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

Kierownik: prof. dr hab. M. Romanowicz

Summary

This article presents the microstructure and chemi-

cal composition of traditional feldspathic porcelain,

leucite-, mica-, lithium disilicate-reinforced ceramics,

alumina-based ceramics and zirconia. The structure-re-

inforcing mechanisms of these ceramics are discussed.

Mechanical properties, including strength, fracture

toughness, hardness are described and indications for

the use of these ceramics are given

HASŁA INDEKSOWE:

porcelana skaleniowa, ceramika wzmacniana miką, leu-

cytem, dwukrzemianem litu, ceramika trójtlenku glinu,

ceramika dwutlenku cyrkonu – struktura, właściwości

KEY WORDS:

feldspathic porcelain, leucite-, lithium disilicate-, mica-

reinforced ceramics and aluminum trioxide ceramic,

zirconium dioxide ceramic – structure, properties

W 1837 r. Murphy zastosował po raz pierwszy

szkło do wypełnień ubytków w zębach. Pół wieku

później Land opracował technikę wypalania por-

celany na folii platynowej (69). Korony jacketowe

wykonane w ten sposób były estetyczne, ale łatwo

pękały pod wpływem sił żucia. Próbowano po-

prawić wytrzymałość uzupełnień porcelanowych.

Jednym ze sposobów było oparcie porcelany na

wytrzymałym rdzeniu. W roku 1956 Donowan i

Price opracowali metodę napalania porcelany na

metal (64). Uzupełnienia na podbudowie metalo-

wej charakteryzowały się dobrą odpornością na

złamania, lecz niedoskonałą estetyką. Innym spo-

sobem było polepszenie wytrzymałości samych

materiałów ceramicznych. Zaowocowały one w la-

tach 80-tych wprowadzeniem systemów ceramicz-

nych, z których można było wykonywać uzupeł-

nienia bezmetalowe (55).

Porcelana skaleniowa

Tradycyjna porcelana dentystyczna jest miesza-

niną kwarcu (SiO

2

), skaleni, czyli krzemianów

glinowo-potasowych (K

2

Al

2

Si

6

O

16

)

i gliniano-so-

dowych (Na

2

Al

2

Si

6

O

16

) oraz tlenków metali (32).

Krzemiany są to sole kwasów krzemowych, któ-

re występują w formie krystalicznej. W struktu-

rze porcelany ziarna kryształów zatopione są w

szklistej, amorficznej macierzy krzemionki (SiO

2

)

(52).

PROTET. STOMATOL., 2006, LVI, 6, 471-477

B. Dejak

472

PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2006, LVI, 6

Porcelany skaleniowe charakteryzują się dosko-

nałą estetyką. Mają barwę i transparencję zbliżoną

do odtwarzanych tkanek zębów. Są biokompatybil-

ne i stosunkowo lekkie. Największymi ich wadami

są mała wytrzymałość na zginanie, duża kruchość

i twardość.

Twardość jest to zdolność materiału do przeciw-

stawiania się trwałym odkształceniom plastycz-

nym. Jedną z metod pomiaru twardości jest bada-

nie według Vickersa.

P

olega ono na wciskaniu dia-

mentowego ostrosłupa w próbkę materiału. Miarą

twardości HV jest stosunek siły nacisku do pola po-

wierzchni trwałego odcisku pozostawionego przez

ostrosłup (18). Twardość porcelany jest większa

od szkliwa. Niejednorodna struktura i twardość

porcelany powodują, że uzupełnienia z tego mate-

riału prowadzą do abrazji zębów przeciwstawnych

(28, 30).

Wytrzymałość materiału jest to wartość napręże-

nia, po przekroczeniu którego następuje jego znisz-

czenie. Wytrzymałość na zginanie porcelany skale-

niowej wynosi 69 MPa - 82 MPa (22, 67).

Kruchość to skłonność materiału do pękania przy

obciążeniu, bez wyraźnych poprzedzających znisz-

czenie odkształceń plastycznych. Odporność mate-

riałów na kruche pękanie jest określana m.in. przez

krytyczną wartość współczynnika intensywności

naprężeń podczas rozciągania K

1C

(6).

Wartość

współczynnika K

1C

przykładowo dla stali wyno-

si 150 MPa*m

1/2

(6), dla szkła 0,214 MPa*m

1/2

(6). Tradycyjna porcelana ma wartość K

1C

1,91

MPa*m

1/2

(53).

Mikrostruktura porcelany nie jest jednorodna.

Jest złożona z fazy krystalicznej i szklistej. Zawiera

artefakty organiczne i nieorganiczne oraz mikropę-

cherze powietrza (54). Współczynniki rozszerzal-

ności termicznej kryształów i szklistej matrycy są

różne. W czasie spiekania porcelany, inny skurcz

termiczny kryształów krzemianów i krzemionki po-

woduje koncentracje naprężeń na granicy tych faz,

odpowiedzialnych za mikropęknięcia wewnętrzne

w strukturze porcelany.

Mechanizm złamania por-

celany polega na propagacji mikropęknięć w amor-

ficznej krzemionce (35).

Zwiększenie odporności wielofazowych ceramik

uzyskano poprzez modyfikacje ich wewnętrznych

struktur np. poprzez wzmocnienie krystaliczne.

Polega ono na umieszczeniu w ceramice dużej ilo-

ści kryształów, np. miki, leucytu lub dwukrzemianu

litu, na których pęknięcia zatrzymują się (15).

Drugą metodą wzmocnienia jest stworzenie rdze-

ni pod uzupełnienia ceramiczne z wysoko wytrzy-

małych, monofazowych materiałów. Należą do nich

spieki z czystego trójtlenku aluminium i dwutlen-

ku cyrkonu.

Ceramika wzmacniana miką

W 1984 r. Adair i Grossmann stworzyli ceramikę

szklaną (Dicor) (1). Ceramika ta składa się w 55%

z fazy krystalicznej i w 45% z fazy szklanej. Fazę

krystaliczną tworzą głównie kryształy czterokrze-

mianów fluoromiki K

2

Mg

5

Si

8

O

20

F

4

(70).

Mają one

kształt płytek wielkości 0,1 - 4 µm (przeciętnie od

1 do 2 µm) (7, 47, 52). Wzajemne ułożenie tych

płytek przypomina konstrukcję „domku z kart”.

Kryształy wzajemnie blokują się. Ta mikrostruk-

tura prowadzi do wielokrotnych niwelacji pęknięć

i powoduje wzrost wytrzymałości tego materiału

(50, 52).

Wytrzymałość na zginanie ceramiki Dicor wy-

nosi 71-107 MPa (22) (tabela I). Krytyczna war-

tość współczynnika intensywności naprężeń za-

wiera się w granicach 1,66-2,1 MPa*m

1/2

(16, 53).

Moduł elastyczności wynosi około 70 GPa (57).

Gęstość ma wartość 2,56 g/cm

3

(51). Twardość jest

porównywalna z twardością szkliwa i wynosi 3,72

- 4,46 GPa według Vickersa (57). Ceramika ta jest

najmniej abrazyjna w stosunku do zębów przeciw-

stawnych w porównaniu do innych ceramik (49).

Pierwotnie odlane uzupełnienie z Dicor jest cał-

kowicie przezroczyste. Kryształy miki powstające

podczas ceramizacji redukują znacznie transparen-

cję tego materiału. Ostateczna praca wykazuje efekt

kameleona polegający na przybraniu przez cerami-

kę koloru zębów sąsiednich (55).

Wskazaniami do zastosowania ceramiki szklanej

są wkłady i nakłady koronowe, licówki, pojedyn-

cze korony w odcinkach przednich i selektywnie w

odcinkach bocznych (10). Odporność na złamanie

uzupełnień wykonanych w tym systemie wynosi

840 N (73).

Ceramiki wzmacniane leucytem

W 1986 r. Wohlwend (71) stworzył ceramikę leu-

cytową do wykonywania uzupełnień bezmetalo-

wych. Materiał ten został wprowadzony pod nazwą

IPS Empress (Ivoclar). Pod względem chemicznym

składa się on z SiO

2

(63%)

,

Al

2

O

3

(17,7%), Na

2

O

Ceramika dentystyczna

PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2006, LVI, 6

473

(4,6%), K

2

O (11,2%), CeO

2

(1,6%) oraz innych

tlenków w ilości mniejszej niż 1% (11). Ceramika

leucytowa składa się z 20 do 55% kryształów leu-

cytu zatopionych w szklistej masie (31, 47). Leucyt

jest glinokrzemianem potasu o wzorze chemicznym

KAlSi

2

O

6

(17). Zbudowany jest z tetraedrycznych

krzemianów, usieciowanych wokół jonów pota-

su. W obrazie mikroskopowym kryształy leucytu

tworzą ziarna o wymiarach 1-3 µm otoczone przez

osnowę złożoną z krzemionki (62).

Leucyt występuje w dwóch odmianach struk-

turalnych w zależności od temperatury. Podczas

chłodzenia przechodzi on transformację struktury

kubicznej w tetragonalną. Związane jest to z 1,2%

zmniejszeniem objętości kryształów. Skurcz ten

wywołuje styczne naprężenia wokół kryształów

(17). Mechanizm wzmocnienia tej ceramiki polega

na odchyleniu trajektorii pęknięć materiału zgod-

nie z kierunkiem stycznych naprężeń resztkowych

wokół kryształów. Wydłużenie drogi mikropęknięć

powoduje wzrost energii potrzebnej do wywołania

złamania.

Ceramiki leucytowe charakteryzują się dwu-

krotnie większą wytrzymałością na zginanie w

porównaniu z tradycyjną porcelaną (109,1 MPa-

-153,6 MPa) (12, 23) (tabela I). Krytyczna war-

tość współczynnika intensywności naprężeń K

1C

ma zakres od 1,3 MPa*m

1/2

do 2,59 MPa*m

1/2

(8,

29, 63). Moduł elastyczności ceramiki leucytowej

ma wartość 64,9 GPa-71,3 GPa (57).

Gęstość tej ce-

ramiki wynosi 2,504 g/cm

3

(65). Ceramika ta cha-

rakteryzuje się twardością 6,57 GPa-6,67 GPa wg

Vickersa (57).

Wpływa abrazyjnie na zęby przeciw-

stawne (14, 39).

Ceramika leucytowa jest przezierna i bardzo es-

tetyczna. Różni się nieznacznie właściwościami

optycznymi od tradycyjnej porcelany. Stosowana

jest do wykonywania licówek, wkładów koro-

nowych oraz koron pełnoceramicznych (21).

Odporność na złamanie pojedynczych koron wy-

nosi od 891 N

do 914 N (5, 73).

Ceramika dwukrzemowo-litowa

W 1998r firma Ivoclar wyprodukowała materiał

IPS Empress 2 (24). Ceramika ta ma wielofazową

strukturę. Składa się z kryształów dwukrzemianu

litu Li

2

Si

2

O

5

i ortofosforanu litu zatopionych w

Ta b e l a I . Właściwości wybranych ceramik dentystycznych

Ceramika

Wytrzymałość

na zginanie

(MPa)

Współczynnik

intensywności

naprężeń

K

1C

(MPa*m

1/2

)

Twardość

według

Vickersa

(GPa)

Moduł

Younga

(GPa)

Gęstość

(g/cm

3

)

Wzmacniana

miką

71-107

1,66-2,10

3,72-4,46

70

2,56

Wzmacniana

leucytem

109 -154

1,30-2,59

6,57-6,67

65-71

2,50

Wzmacniana

dwukrzemianem

litu

329-400

2,80-3,16

5,30

103

2,47

Wzmacniana

trójtlenkiem

aluminium

(In-Ceram

Aluminium)

350-594

3,10-4,60

11,50

267

3,82

Trójtlenku

aluminium

(Procera

AllCeram)

601-687

4,48-6

15,00

287-380

3,96

Dwutlenku

cyrkonu

840-1200

9-10

12,17-13,70

210-224

5,56-6,1

B. Dejak

474

PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2006, LVI, 6

szklistej masie krzemionki.

W obrazie mikrosko-

powym kryształy dwukrzemianu litu występują w

ziarnach o kształcie igieł długości 0,5-4 µm i stano-

wią 60% materiału. Kryształy ortofosforanu litowe-

go mają wielkość 0,1-0,3 µm (42). Pod względem

chemicznym materiał złożony jest z SiO

2

(57-80%)

,

Li

2

O (11-19%), K

2

O (0-13%), P

2

O

5

(0-11%), Al

2

O

3

(0-5%), ZnO(0-8%), MgO (0-5%) (11).

Duża ilość kryształów zawartych w cerami-

ce i zwarta struktura dwukrzemianu litu zwięk-

szają odporność mechaniczną i wytrzymałość na

pęknięcia (42). Wytrzymałość na zginanie cera-

miki dwukrzemowo-litowej wynosi 329-400 MPa

i jest 5-krotnie większa od porcelany skalenio-

wej (29, 40).

Współczynnik intensywności naprę-

żeń K

1C

wynosi 2,8-3,16 MPa*m

1/2

(47, 63),

mo-

duł Younga 103 GPa (2). Ceramika ma gęstość

2,467 g/cm

3

(65). Twardość według Vickersa ma

wartość 5,3 GPa (2) (tabela I).

Współczynnik refrakcji kryształów dwukrzemia-

nu litu jest zbliżony do współczynnika matrycy

szklanej. Dlatego pomimo dużej zawartości krysz-

tałów, ceramika ta charakteryzuje się dobrą trans-

parencją (42).

Ceramikę tę można stosować do wykonania na-

kładów, koron i mostów odbudowujących brak zę-

ba przedniego lub pierwszego przedtrzonowca,

gdzie długość przęsła nie przekracza 9-11mm (41).

Odporność na złamanie pojedynczych koron wyno-

si od 703 do 1227 N (13, 66).

Ceramiki z trójtlenkiem aluminium

W 1965 r. McLean i Hughes (38) dodali do porce-

lany 50% kryształów trójtlenku glinu. Rozproszenie

tych kryształów w szklistej macierzy spowodowało

2-krotny wzrost wytrzymałości takiej ceramiki na

zginanie (180 MPa) w stosunku do porcelany skale-

niowej (44, 56). W 1989 r. Sadoun stworzył cerami-

kę opartą na syntetyzowanym szkielecie z trójtlen-

ku glinu, którą firma Vita wprowadziła pod nazwą

In-Ceram Alumina (Vita Zanfabrik, Germany). W

1993 r. Andersson i Oden opisali technologię wy-

konania uzupełnień opartych na ceramice ze spieku

czystego trójtlenku aluminium znanej pod nazwą

Procera AllCeram (NobelBiocare, Sweden) (37).

Właściwości ceramik dentystycznych opartych

na trójtlenku glinu zależą od ilości tego związku

w materiale. Ceramika In-Ceram Alumina składa

się w 70-80% z trójtlenku glinu. Tworzy on poro-

waty szkielet, w którym wolne przestrzenie wypeł-

nione są szkłem wapniowo-lantanowym (3, 37).

W obrazie mikroskopowym materiał ma strukturę

dwufazową. Ziarna kryształów Al

2

O

3

o wielkości

1-5 µm (47), są równomiernie rozmieszczone w

osnowie szkła (62). Skład chemiczny tego mate-

riału to: Al

2

O

3

(82%), La

2

O

3

(12%), SiO

2

(4,5%),

CaO (0,8%) (11).

Mechanizm wzmocnienia ceramiki z trójtlen-

kiem glinu

oparty jest na efekcie mostkowania.

Pęknięcie, które natrafia na wytrzymałe ziarno,

omija je. Pokonanie dłuższej drogi pękania, wzdłuż

granic międzyziarninowych, wymaga dostarczenia

większej energii i przez to zwiększa się odporność

tego materiału na pękanie. Ziarna spełniają tu rolę

mostków łączących strukturę i przeciwstawiają się

rozszerzaniu pęknięć (43).

Ceramika ta charakteryzuje się wysoką wytrzy-

małością na zginanie 350-594 MPa (19, 48, 58,

66). Współczynnik intensywności naprężeń K

1C

dla tego materiału wynosi 3,1-4,6 MPa*m

1/2

(48,

68). Moduł Younga osiąga wartość 267 GPa (26).

Ceramika ta ma gęstość 3,824 g/cm

3

(65). Twardość

według Vickersa wynosi 11,5 GPa (26) (tabela I).

Ceramika ta umożliwia wykonanie rdzeni koron

oraz 3-4 członowych mostów (48). Odporność na

złamania uzupełnień wykonanych w tym systemie

wynosi od 930 do 1168 N (13, 66).

Ceramika czystego tlenku aluminium jest ma-

teriałem złożonym w 99,9% ze kryształów Al

2

O

3

.

Trójtlenek glinu krystalizuje w układzie heksago-

nalnym. Kryształy tworzą ziarna o przeciętnej wiel-

kości 4 µm (43). Ceramika ta jest materiałem mo-

nofazowym.

Wytrzymałość na zginanie ceramiki tlenku gli-

nu wynosi 601-687 MPa, czyli jest ponad 8 ra-

zy większa od porcelany skaleniowej (4, 75).

Współczynnik intensywności naprężeń ma warto-

ści 4,48-6 MPa*m

1/2

(4, 68).

Moduł elastyczności

wynosi 287-380 GPa (74). Ceramika ma gęstość

3,96 g/cm

3

(4). Twardość spieku trójtlenku alumi-

nium jest największa ze wszystkich ceramik i osią-

ga wartość 15 GPa według Vickersa (43).

Obecność dużej ilości zagęszczonych, czystych

kryształów korundu w ceramice powoduje jej dużą

wytrzymałość, ale małą transparencję. Za pomocą

tej ceramiki można wykonać rdzenie koron na zęby

przednie i boczne, estetyczne nadbudowy imlanto-

Ceramika dentystyczna

PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2006, LVI, 6

475

logiczne i mosty (45). Odporność na złamanie prac

wykonanych w systemie Procera (opartym na czy-

stym tlenku glinu) wynosi 901-1158N (46).

Ceramiki wzmacniane dwutlenkiem cyrkonu

Na początku lat 90-tych ceramika dwutlenku cyr-

konu została wykorzystana do produkcji wkładów

koronowo-korzeniowych, a dopiero pod koniec lat

90-tych opracowano technologię wytwarzania z

niej indywidualnie kształtowanych uzupełnień pro-

tetycznych (48).

Ceramika dwutlenku cyrkonu pod względem che-

micznym składa się z 97%mol ZrO

2

i 3%mol Y

2

O

3

(34).

Kryształy ZrO

2

tworzą małe ziarna o prze-

ciętnej wielkości 0,5-1 µm (43).

Dwutlenek cyr-

konu (ZrO

2

) jest polikrystalicznym i polimorficz-

nym materiałem, który występuje w 3 odmianach

strukturalnych: monocyklicznej (jednoskośnej), te-

tragonalnej i cylindrycznej. Struktury te wykazują

stabilność w różnych zakresach temperatur. Faza

tetragonalna, stabilna w wysokich temperaturach,

może być utrzymana w temperaturze pokojowej

poprzez dodanie tlenków itru Y

2

O

3

lub ceru CeO

2

.

W tej temperaturze ziarna tetragonalne w materiale

pozostają w stanie metatrwałym. Każde rozchodzą-

ce się pęknięcie w strukturze wywołuje niewielkie

rozciągniecie materiału i doprowadza do lokalnej

przemiany niestabilnych ziaren tetragonalnych w

jednoskośne. Powoduje to wzrost objętości ziaren

sięgający 3-5%, który w pobliżu wierzchołka pęk-

nięcia zamyka powstałą szczelinę w ceramice (43).

Zjawisko to zwane jest transformacją wzmacniają-

cą (61).

Mechanizm wzmacniania uzupełnień opartych na

dwutlenku cyrkonu stabilizowanym tlenkiem itru

Y-TZP polega na wywołaniu transformacji wzmac-

niającej na ich powierzchni poprzez odpowiednią

obróbkę (20, 61). Opracowanie powierzchni cera-

miki drobnoziarnistymi wiertłami zwiększa jej wy-

trzymałość (72), natomiast stosowanie gruboziar-

nistych wierteł prowadzi do powstania głębokich

defektów w strukturze cyrkonu i dużych koncentra-

cji naprężeń. Ponadto wywołuje miejscowy wzrost

temperatury, który generuje zjawisko odwrotnej

transformacji (60). Dlatego podczas dopasowywa-

nia konstrukcji do filarów, należy zwrócić szczegól-

ną uwagę na wielkość nasypu diamentowego wier-

teł oraz na wydajność chłodzenia. Najbardziej efek-

tywne w indukowaniu transformacji t/m jest piasko-

wanie, choć głębokość strefy transformacyjnej nie

przekracza 0,3 µm (33). Obróbka cieplna, np. pod-

czas napalania porcelany licowej przyczynia się do

obniżenia odporności na złamanie (27, 59).

Wytrzymałość na zginanie tej ceramiki waha

się w granicach od 840 do 1200MPa (25, 48).

Współczynnik intensywności naprężeń ma wartość

9-10 MPa*m

1/2

(48). Moduł Younga wynosi 210-

-224 GPa (25, 36).

Gęstość odmiany jednoskośnej

ma wartość 5,56 g/cm

3

, a tetragonalnej 6,1 g/cm

3

(43). Ceramika ta charakteryzuje się dużą twardo-

ścią wg Vickersa 12,17-13,7GPa (34) (tabela I).

Ceramika cyrkonowa jest całkowicie opakero-

wa. Materiał ten ze względu na dużą wytrzymałość

może zastąpić metal w uzupełnieniach protetycz-

nych. Stosuje się go do wykonania wkładów koro-

nowo-korzeniowych, rdzeni koron, szkieletów czę-

ściowych stałych uzupełnień (FPDs) i suprastruktur

implantów (9). Uzupełnienia wykonane z cyrkonu

stabilizowanego tlenkiem itru Y-TZP wykazują od-

porność na złamania 2000 N, największą w porów-

naniu z innymi systemami ceramicznymi stosowa-

nymi w stomatologii (66).

Piśmiennictwo

1. Adair P. J.: Dental products and processes invo-

lving mica compositions. US Patent, 4, 431, 420, 1984.

– 2. Albakry M., Guazzato M., Swain M. V.: Fracture

toughness and hardness evaluation of three pressa-

ble all-ceramic dental materials. J. Dent., 2003, 31, 3,

181-188. – 3. Andersson M., Oden A.: A new all ce-

ramic crown, a densesintered, high-purity alumina co-

ping with porcelain. Acta Odontol. Scand., 1993, 51,

59-64. – 4. Andersson M., Razzoog M. E., Oden A.,

Hegenbarth E. A., Lang B. R.: Procera: a new way to

achieve an all-ceramic crown. Quintessence Int., 1998,

29, 5, 285-296. – 5. Attia A., Kern M.: Influence of cyc-

lic loading and luting agents on the fracture load of two

all-ceramic crown systems. J. Prosthet. Dent., 2004, 92,

551-556. – 6. Banasiak M.: Ćwiczenia laboratoryjne

z wytrzymałości materiałów. 4 wyd. PWN, Warszawa

2000, 157-165. – 7. Bapna M. S., Mueller H. J.: Study

of devitrification of Dicor glass. Biomaterials. 1996, 17,

2045-2052. – 8. Bieniek K. W, Marx R.: The mechanical

loading capacity of new all-ceramic crown and bridge

materials. Schweiz. Monatsschr. Zahnmed., 1994, 104,

284-289. – 9. Blatz M. B., Sadan A., Kern M.: Resin-

ceramic bonding: a review of the literature. J. Prosthet.

B. Dejak

476

PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2006, LVI, 6

Dent., 2003, 89, 3, 268-274. – 10. Blatz M. B.: Long-

term clinical success of all-ceramic posterior restora-

tions. Quintessence Int., 2002, 33, 6, 415-426.

11. Borges G. A., Sophr A. N., de Goes M. F.,

Sobrinho L. C., Chan D.: Effect of etching and airbor-

ne particle abrasion on the microstructure of different

dental ceramics. J. Prosthet. Dent., 2003, 89, 479-488.

– 12. Cattell M. J., Clarke R. L., Lynch E. J.: The bia-

xial flexural strength and reliability of four dental ce-

ramics– Part II. J. Dent., 1997, 25, 409-414.--13. Chai

J., Takahashi Y., Sulaiman F., Chong K., Lautenschlager

E. P.: Probability of fracture of all-ceramic crowns. Int.

J. Prosthodont., 2000, 13, 5, 420-424. – 14. Clelland

N., Agarwala V., Knobloch L. A., Seghi R. R.: Relative

wear of enamel opposing low-fusing dental porcelain.

J. Prosthodont., 2003, 12, 3, 168-175. – 15. Deany I.

L.: Recent advances in ceramics for dentistry. Crit. Rev.

Oral. Biol. Med., 1996, 7, 2, 134-143. – 16. Denry I. L.,

Holloway J. A.: Effect of heat pressing on the mechani-

cal properties of mica-based glass-ceramic. J. Biomed.

Mater. Res., 2004, 70, 37-42. – 17. Denry I. L., Mackert

J. R. Jr., Aolloway J. A., Rosenstiel S. F.: Effect of cu-

bic leucite stabilization on the flexural strength of feld-

spathic dental porcelain. J. Dent. Res., 1996, 75, 12,

1928-1935. – 18. Encyklopedia Powszechna PWN.

Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 1995. – 19.

Esquivel-Upshaw J. F., Chai J., Sansano S., Sonberg D.:

Resistent to staining, flexural strength, and chemical so-

lubility of core porcelain for all ceramic crowns. Int. J.

Prosthodont., 2001, 14, 3, 284-288. – 20. Evans A. G.:

Perspective on the development of high toughness cera-

mics. J. Amer. Ceram. Soc., 1990, 65, 187-206.

21. Fradeani M.: The application of all-ceramic re-

storations in the anterior and posterior regions. Pract.

Proced. Aesthet. Dent., 2003, 13-17. – 22. Giordano R.

A., Pelletier L., Campbell S., Pober R.: Flexular strangth

of an infused ceramic, glass ceramic, and feldspathic

porcelain. J. Prosthet. Dent., 1995, 73, 5, 411-418. – 23.

Gorman C. M., McDevitt W. E., Hill R. G.: Comparison

of two heat-pressed all-ceramic dental materials. Dent.

Mat., 2000, 16, 6, 389-395. – 24. Guazzato M., Albakry

M., Ringer S. P., Swain M. V.: Strength, fracture to-

ughness and microstructure of a selection of all-cera-

mic materials. Part I. Pressable and alumina glass-in-

filtrated ceramics. Dent. Mat., 2004, 20, 5, 441-448. –

25. Guazzato M., Albakry M., Ringer S.P., Swain M.V.:

Strength, fracture toughness and microstructure of a se-

lection of all-ceramic materials. Part II. Zirconia-based

dental ceramics. Dent. Mater., 2004, 20, 5, 449-456. –

26. Guazzato M., Albakry M., Swain M., Ironside J.:

Mechanical properties of In-Ceram Alumina and In-

Ceram Zirconia. Int. J. Prosthodont., 2002, 15, 4, 339-

-346. – 27. Guazzato M., Quach L., Albakry M., Swain

M. S.: Influence of surface and heat treatments on the

flexural strength of Y-TZP dental ceramic. J. Dent.,

2005, 33, 1, 9–18. – 28. Hacker C. H., Wagner W. C.,

Razzoog M. E.: An in vitro investigation of the wear

of enamel on porcelain and gold in saliva. J. Prosthet.

Dent., 1996, 75, 1, 14-17. – 29. Holand W., Schweiger

M., Frank M., Rheinberger V.: A comparison of the mi-

crostructure end properties of the IPS Empress 2 and the

IPS Empress glass ceramics. J. Biomed. Mater. Res.,

2000, 53, 297-303. – 30. Imai Y., Suzuki S., Fukushima

S.: Enamel wear of modified porcelains. Am. J. Dent.,

2000, 13, 315-323.

31. Kon M., O’Brian W. J., Rasmussen S. T., Asaoka

K.: Mechanical properties of glass-only porcelains pre-

pared by the use of two feldspathic frits with different

thermal properties. J. Dent. Res., 2001, 80, 8, 1758-1763.

– 32. Kordasz P., Wolanek Z.: Materiałoznawstwo pro-

tetyczno-stomatologiczne. 4 wyd. PZWL, Warszawa

1983, 98-102. – 33. Kosmac T., Oblak C., Jevnikar P.,

Funduk N., Marion L.: The effect of surface grinding

and sandblasting on flexural strength and reliability of

Y-TPZ zirconia ceramic. Dent. Mat., 1999, 15, 6, 426-

433. – 34. Luthardt R. G., Holzhhuter M., Sandkuhl

O., Herold V., Schnapp J. D., Kuhlisch E., Walter M.:

Reliability and properties of ground Y-TZP Zircon ce-

ramics. J. Dent. Res., 2002, 81, 487-491. – 35. Mackert

J. R.: Isotermal anneal effect on microcrack density

around leucite particles in dental porcelain. J. Dent.Res.,

1994, 73, 1221. – 36. Marx R, Jungwirth F, Walter P.

O.: Treshold intensity factors as lower boundareies for

crack propagation in ceramics. Biomed. Eng., 2004, 3,

1, 41. – 37. McLean J. W.: Evolution of dental ceramics

in the twentieth century. J. Prosthet. Dent., 2001, 85, 1,

61-66. – 38. McLean J. W., Hughes T. H.:The reinforce-

ment of dental porcelain with ceramic oxides. Br. Dent.

J., 1965, 119, 251– 267. – 39. Metzler K.T., Woody R.

D, Miller W., Miller B. H.: In vitro investigation of the

wear of human enamel by dental porcelain. J. Prosthet.

Dent., 1999, 81, 3, 356-64.– 40. Nakamura T., Ohyama

T., Imanishi A., Nakamura T., Ishigaki S.: Fracture re-

sistance of pressable glass-ceramic fixed partial den-

tures. J. Oral. Rehabil., 2002, 29, 10, 951-5.

41. Narcisi E. M.: Three-unit bridge construction in

anterior single-pontic areas using a metal-free restor-

ative. Compend. Contin. Educ. Dent., 1999, 20, 2, 109-

-119. – 42. Niewiadomski K, Szczepanik A.: IPS Empress

2-nowe możliwości estetycznych uzupełnień protetycz-

Ceramika dentystyczna

PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2006, LVI, 6

477

nych. Stom. Współcz., 1999, 2, 32-39-43. Niezgoda T.,

Małachowski J., Szymczyk W.: Modelowanie numerycz-

ne mikrostruktury ceramiki. Wydawnictwa Naukowo-

Techniczne. Warszawa 2005. – 44. Oilo G.: Flexular

strength and internal defects of some dental porce-

lain. Acta. Odontol. Scand., 1988, 46, 313-322. – 45.

Ottl P., Piwowarczyk A., Lauer H. C., Hegenbarth E.

A.: The Procera AllCeram system. Int. J. Periodontics

Restorative Dent., 2000, 20, 151-161. – 46. Pallis K.,

Griggs J. A., Woody R. D., Guillen G. E., Miller A. W.:

Fracture resistance of three all-ceramic restorative sys-

tems for posterior applications. J. Prosthet. Dent., 2004,

91, 6, 561-569. – 47. Quinn J. B., Sundar V., Lioyd I. K.:

Influence of microstructure and chemistry on fracture

toughness of dental ceramics. Dent. Mat., 2003, 19,

603-611. – 48. Raigrodski A. J.: Contemporary mate-

rials and technologies for all-ceramic fixed partial den-

tures: a review of the literature. J. Prosthet. Dent., 2004,

92, 6, 557-562. – 49. Ramp M. H., Suzuki S., Cox C. F.,

Lacefield W. R., Koth D. L.: Evaluation of wear: enam-

el opposing three ceramic materials and a gold alloy. J.

Prosthet. Dent., 1997, 77, 5, 523-530. – 50. Redhammer

G. J., Roth G.: The ferrianite KFe(3)(2+)(Al(0.26)Fe(

0.76)(3+) Si(3)O(10)(OH)(2) at 100 and 270 K. Acta

Crystallogr. 2004, 60, 3-36.

51. Rizkalla A. S., Jones D. W.: Mechanical proper-

ties of commercial high strength ceramic core materi-

als. Dent. Mat., 2004, 20, 207-212. – 52. Rosenstiel S.

F., Land M. F., Fujimoto J.: Współczesne protezy sta-

łe. 1 wyd. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2002, 673-699.

– 53. Rosenstiel S. F., Porter S. S.: Apparent fracture

toughness of all-ceramic crown systems. J. Prosthet.

Dent., 1989, 62, 529-532. – 54. Rosenstiel S. F.:Stress

corrosion and environmental aging of dental ceramics.

J. Dent. Res., 1992, 71, 208-212. – 55. Schmidseder

J.: Stomatologia estetyczna. Czelej, Lublin 2003, 181,

194, 198-199. – 56. Seghi R. R., Daher T., Caputo A.:

Relative flexural strengths of dental restorative materi-

als. Dent. Mat., 1990, 6, 3, 181-184. – 57. Seghi R. R.,

Denry I. L., Rosenstiel S. F.: Relative fracture tough-

ness and hardness of new dental ceramics. J. Prosthet.

Dent., 1995, 74, 2, 145-150. – 58. Seghi R. R., Sorensen

J. A.: Relative flexural strength of six new ceramics

materials. Int. J. Prosthodont., 1995, 8, 3, 238-246. –

59. Sundh A., Molin M., Sjogren G.: Fracture resistance

of yttrium oxide partially-stabilized zirconia all-ceram-

ic bridges after veneering and mechanical fatigue test-

ing. Dent. Mat., 2005, 21, 5, 476-482. – 60. Swain M.

V., Hannink R.: Metastability of the martensitic trans-

formation in a 12 mol% ceria-zirconia alloy, grinding

studies. J. Amer. Ceram. Societ., 1989, 72, 1358–1364.

61. Swain M. V.: Toughening mechanisms for ceram-

ics. Mater. Science Forum. 1989, 13, 237–253. – 62.

Szczyrek P.: Badanie mikrostruktury i składu fazowe-

go materiałów ceramicznych. Protet. Stomat., 2005,

2, 95-106. – 63. Szczyrek P.: Badanie twardości i kru-

chości materiałów ceramicznych stosowanych w wy-

konawstwie stałych uzupełnień pełnoceramicznych.

Protet. Stomatol., 2005, 5, 362-367. – 64. Szczyrek P.:

Historia zastosowania ceramiki w stomatologii. Protet.

Stomatol., 2003, LIII, 2, 112-114. – 65. Szczyrek P.:

Struktura i właściwości mechaniczne materiałów ce-

ramicznych w aspekcie wykonawstwa stałych jedno-

licie ceramicznych uzupełnień protetycznych. Protet.

Stomatol., 2002, 5, 280-285. – 66. Tinschert J., Natt

G., Mautsch W., Augthun M., Spiekermann H.: Fracture

resistance of lithium disilicate-, alumina-, and zirco-

nia-based three-unit fixed partial dentures: a laborato-

ry study. Int. J. Prosthodont., 2001, 14, 3, 231-238. –

67. Tinschert J., Zwez D., Marks R., Anusavice K. J.:

Structural reliability of alumina-, feldspar-, leucite-

, mica– and zirconia-based ceramics. J. Dent., 2000,

28, 529-535. – 68. Wagner W. C., Chu T. M.: Biaxial

flexural strength and indentation fracture toughness of

3 new dental core ceramics. J. Prosthet. Dent., 1996,

76, 2, 140-144. – 69. Wajs S.: Wybrane wydarzenia z

historii dentystyki. Sanmedica, Warszawa 1994, 42.

– 70. Wilson H., McLean J., Brown D.: Materiały sto-

matologiczne i ich kliniczne zastosowanie. Sanmedica

Warszawa 1995, 29.

71. Wohlwend A.: Vefahrenund Ofen zur Herstellung

von Zahnersatzteilen. European patent 0231773. 1987.

– 72. Xu H., Jahanmir S., Ives L. K.: Effect of grinding

on strength of tetragonal zirconia and zirconia-tough-

ened alumina. Machining. Science and Technology.

1997, 1, 49-66. – 73. Yoshinari M., Derand T.: Fracture

strength of all-ceramic crowns. Int. J. Prosthodont.,

1994, 7, 4, 329-338. – 74. Zeng K., Oden A., Rowcliffe

D.: Evaluation of mechanical properties of dental ce-

ramic core materials in combination with porcelains.

Int. J. Prosthodont., 1998, 11, 2, 183-189. – 75. Zeng

K., Oden A., Rowcliffe D.: Flexure test on dental ceram-

ics. Int. J. Prosthodont., 1996, 9, 5, 434-439.

Zaakceptowano do druku: 9.III.2006 r.

Adres autorów: 92-213 Łódź, ul. Pomorska 251.

© Zarząd Główny PTS 2006.