Dolnośląska Szkoła Wyższa we Wrocławiu

Podyplomowe Studia

Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka

STUDIUM PRZYPADKU

„Diagnoza i wspomaganie rozwoju dziecka

z zespołem Downa”

Praca dyplomowa

napisana pod kierunkiem

promotor - dr Anny Regner

Wrocław 2009r

SPIS TREŚCI

WSTĘP………………………………………………………………………..3

1. Dziecko z zespołem Downa w świetle literatury.

1. Podstawy genetyczne, rodzaje i typy zespołu Downa …………..................5

2. Rozwój poszczególnych sfer u dziecka z zespołem Downa oraz choroby współwystępujące………………………………………………………….11

3. Ogólna charakterystyka metod rehabilitacji……………………..................15

2. Diagnoza wybranego przypadku- dziecko z zespołem Downa w wieku 11 lat.

1. Cel, problemy i hipotezy badawcze……………………………………….20

2. Metoda indywidualnego przypadku, techniki I narzędzia badawcze……..21

3. Analiza możliwości psychomotorycznych dziecka ……………………….24

3. Indywidualny program terapeutyczny oraz jego efekty.

1. Znaczenie problemu…………………………………………………………29

2. Formy stosowanych oddziaływań pedagogicznych u wybranego dziecka…..30

3. Postępy w rozwoju psychoruchowym dziecka po sześciomiesięcznej terapii oraz zalecenia do dalszej pracy……………………………………………………37.

Zakończenie………………………………………………………………………...41

Bibliografia

Załączniki

WSTĘP

Obserwowanie jak mały, nowo narodzony człowiek rozwija się i zdobywa nowe umiejętności dla jego rodziców i osób bliskich jest przeżyciem wielce fascynującym.

Pierwszy uśmiech, pierwsze słowa, pierwsze kroki są dla najbliższych ogromną radością, która dla dziecka jest największą motywacją do podejmowania dalszych wyzwań.

Niestety nie wszyscy rodzice i opiekunowie mogą cieszyć się prawidłowym rozwojem swojego dziecka. Dzieci zagrożone nieprawidłowym rozwojem lub niepełnosprawne potrzebują specjalistycznej pomocy, aby mogły jak najlepiej rozwijać swoje możliwości. W takim przypadku dziecku i rodzinie pomocą służy wczesna interwencja. Jak najszybsze rozpoznanie zagrożeń rozwojowych lub niepełnosprawności oraz otoczenie opieką tych dzieci, indywidualnymi programami wczesnych oddziaływań daje szansę na maksymalne wykorzystanie ich potencjału, a co za tym idzie polepszenie jakości życia.

W formułowaniu planu działań z zakresu rewalidacji przez specjalistów, którzy będą zajmować się dzieckiem Najważniejszą rzeczą jest dokonanie oceny umiejętności i deficytów rozwojowych u dziecka; oceny jego możliwości i potrzeb. Ważne jest także, aby konstruowanie programu opierało się o sferę najbliższego rozwoju konkretnego dziecka i aby to dziecko było traktowane jako osoba a nie przypadek medyczny lub wada rozwojowa. Terapeuta powinien dostosować swoje metody pracy do dziecka a nie odwrotnie. Bardzo ważną rolę w pomyślnej rewalidacji odgrywa także, a może i przede wszystkim rodzina dziecka, nie wolno, więc zapomnieć o stałej współpracy z opiekunami dziecka i mieć na uwadze to iż najbliżsi są osobami które najlepiej znają dziecko, co nakazuje terapeucie aby uważnie słuchał ich uwag oraz niepokojów.

W swojej pracy chciałam przedstawić diagnozę i terapię dziecka z zespołem Downa.

Kacper ma 11 lat, jest wesołym, wrażliwym, pomocnym, kochającym i kochanym synem, wnukiem, uczniem, człowiekiem.

W swojej pracy dokonałam diagnozy funkcjonalnej, na podstawie, której skonstruowałam półroczny indywidualny program terapeutyczny dotyczący stymulacji i rozwoju takich sfer życia Kacpra jak: samoobsługa, komunikowanie się, uspołecznienie, rozwój funkcji poznawczych oraz sprawności manualnej. Następnie dokonałam oceny postępu w rozwoju psychoruchowym dziecka po zrealizowanych zajęciach.

Celem tej pracy było przedstawienie procesu terapii chłopca z zespołem Dowana oraz wskazanie znaczenia tej terapii w rozwoju psychomotorycznym dziecka.

Myślę, że cel, jaki sobie postawiłam został w miarę dobrze zrealizowany. Określiłam, bowiem zmiany w rozwoju Kacpra po sześciomiesięcznej terapii, której efekty oceniam pozytywnie; a więc potwierdziły się także moje problemy badawcze i postawione hipotezy.

Okres w którym spotykałam się z Kacprem i jego rodziną, wspólne realizowanie zadań wyznaczonych w programie, osiągnięcie pozytywnych wyników, ale także i ponoszenie klęsk; pozwoliło mi na refleksję i wyciągnięcie wniosków w stosunku do mojej pracy zawodowej, ale dało mi także ogromną satysfakcję i dużo pozytywnej energii, którą wokoło siebie dosłownie rozsiewał Kacper.

I. Dziecko z zespołem Downa w świetle literatury

Angielski lekarz John Langdon Down jako pierwszy w 1862 roku opisał zespół Downa;

uważał go za osobną postać opóźnienia umysłowego. Na określenie nowej jednostki

chorobowej, ze względu na podobieństwo badanych dzieci do rasy mongolskiej

wprowadził termin”mongolizm”.

Do końca lat 50-tych nie były znane przyczyny zespołu Downa. Rozwijająca się w tamtych latach technika kariotypowania pozwoliła na zidentyfikowanie szeregu nieprawidłowości kształtu i liczby chromosomów.

W roku 1959 Jarome Lejeune odkrył istnienie dodatkowego chromosomu u osób z zespołem Downa. W niedługim czasie ustalono, że dodatkowy chromosom to kopia chromosomu 21 pary i określono trisomię 21 jako główną przyczynę zespołu.

W 1961 roku kilkunastu genetyków zasugerowało zmianę nazwy „mongolizm”, „idiotyzm mongolski”. The Lancet upowszechnił termin Down's Syndrome.

Zespół Downa jest aberracją chromosomową, która charakteryzuje się obecnością dodatkowego chromosomu 21 albo jego części. Objawy kliniczne zależą zwykle od ilości dodatkowego materiału genetycznego chromosomu 21, a także od innych, nieokreślonych czynników. Zespół ten może powstać na kilka sposobów.

Zespół Downa jest wadą genetyczną. Jest przyczyną wielu zaburzeń występujących w organizmie, wymagających jak najwcześniejszego wykrycia i odpowiedniego wsparcia rozwoju dziecka. Nie jest to choroba zakaźna, bolesna, ani bezpośrednio zagrażającą życiu. Jest najczęściej spotykaną i najlepiej poznaną chorobą uwarunkowaną genetycznie wśród ludzi.

Ludzie z zespołem Downa posiadają wiele charakterystycznych cech wspólnych. Langdon Down opisując ten zespół wyróżnił tych cech 12, dziś wiemy, że jest ich dużo więcej (ponad 50).

Najbardziej upośledzoną sferą rozwoju u osób z tym zespołem jest myślenie oraz rozwój emocjonalny. Wiele zaburzeń i wad wrodzonych towarzyszy zespołowi Downa.

Dziś istnieje wiele możliwości terapii osób z ZD. W rehabilitacji i terapii wykorzystuje się elementy wielu poszczególnych metod, co przynosi pozytywne rezultaty w rozwoju.

Dzieci z zespołem Downa rodzą się zwykle z cechami hipotrofii, mają mniejszą masę i długość ciała, wiele dzieci rodzi się przed terminem porodu. Główka dziecka także jest mniejsza (obwód mniejszy niż 32cm), jest spłaszczona w części przednio- tylnej. Dzieci te mają charakterystyczne cech twarzy; twarz okrągła o płaskim profilu, krótki spłaszczony nosek zwykle ze słabo wykształconymi przewodami nosowymi. Powieki są skośne, w kąciku wewnętrznym oka występuje fałd skórny, zmarszczka nakątna. Oczy są szeroko rozstawione, z niedorozwojem tęczówki, na której około pierwszego roku życia pojawiają się plamki Brunshielda. Małżowiny uszne są dysplastyczne, nisko osadzone i małe. Częstym objawem jest wysuwanie języka z ust, co spowodowane jest jego dużymi rozmiarami. Kąciki ust ustawione są ku dołowi. Występuje podniebienie gotyckie, nieprawidłowo rozstawione zęby. Szyja jest krótka i szeroka z „luźną skórą” po bocznych jej częściach i na karku. Dłonie są krótkie i szerokie z nisko osadzonym kciukiem. Charakterystyczna jest długa poprzeczna bruzda dłoni, która biegnie przez całą dłoń. Stopy są krótkie i szerokie, paluch jest oddalony od drugiego palca a między nimi biegnie wyraźna bruzda.

Charakterystyczna w tym zespole zwłaszcza w okresie niemowlęcym jest wiotkość mięśni i wiązadeł w zakresie kończyn dolnych i górnych, ale także brzucha, co prowadzić może do przepukliny brzusznej. Miednica jest dysplastyczna. Skóra sucha, szorstka. Częstym objawem jest niedorozwój zewnętrznych narządów płciowych.

Bardzo częstym objawem w ZD są wrodzone wady narządów wewnętrznych. Najczęściej występują wady serca i przewodu pokarmowego. Z objawów neurologicznych do najczęstszych zalicza się napady padaczkowe. Wśród innych nieprawidłowości zdrowotnych wyróżnić można zaburzenia tarczycowe, oraz funkcji szpiku. Częściej niż u osób zdrowych występuje białaczka oraz infekcje układu oddechowego oraz skłonność do przeziębień i przewlekłego nieżytu nosa. Dorosłe osoby z ZD częściej niż zdrowe cierpią na chorobę Alzheimera. Osoby z zespołem Downa mają upośledzony rozwój umysłowy zwykle w stopniu umiarkowanym, które to charakteryzuje się brakiem krytycyzmu, sugestywnością i upośledzeniem myślenia i mowy.

Choroby tej nie da się wyleczyć. Duże znaczenie w postępowaniu z dzieckiem ma wczesna diagnoza, rehabilitacja i wspomaganie rozwoju psychomotorycznego dziecka. Najlepsze postępy w terapii poczynają dzieci będące pod serdeczną i troskliwą opieką rodziców i ”rehabilitantów”.

Czasem jednak dzieje się tak, że przyjście chorego dziecka na świat przerasta rodziców i decydują
niepełnosprawnymi dziećmi.

Od pierwszych chwil życia dziecko z zespołem Dwona, tak samo jak każde inne powinno być kochane, akceptowane i mieć zapewnione bezpieczeństwo. Oprócz zaspokojenia podstawowych potrzeb fizjologicznych, dziecko dla prawidłowego rozwoju powinno mieć także zapewnione zaspokojenie kontaktów emocjonalnych i społecznych, gdyż brak odpowiedzi najbliższego otoczenia na potrzeby dziecka prowadzić może do zaniku mechanizmów naturalnej aktywności.

Zespół Downa jest jednym z lepiej poznanych chorób uwarunkowanych genetycznie, dużo jest także form odpowiedniej pomocy, mimo to ogromny wpływ na los osób z ZD

mają przede wszystkim zaradność i postępowanie najbliższych.

I.1. Podstawy genetyczne, Rodzaje i typy zespołu Downa

Zespół Downa należy do najczęściej spotykanych autosomalnych mutacji genomowych. Zaburzenia występujące w tym zespole wywołane są przez nadmiar materiału genetycznego- dodatkowy chromosom 21 lub jego fragment - który zawiera tzw. „region krytyczny”. Gameta zawierająca 24 chromosomy w połączeniu z prawidłową haploidalną gametą (23 chrom.) tworzy aneuploidalną zygotę (47 chrom.) zawierającą trzy jednakowe chromosomy co zwie się TRISOMIĄ. W przypadku zespołu Downa jest to trisomia 21.

Ten dodatkowy chromosom powoduje różnice w fizycznym i psychicznym rozwoju dziecka z zespołem Downa w porównaniu z innymi dziećmi.

Za przyczynę tego zespołu uważa się zaburzenia programu genetycznego komórek rozrodczych; komórki jajowej matki lub plemnika ojca, w których to pojawiają się 24 zamiast 23 chromosomów.

Każdy człowiek ma 46 chromosomów, które występują parami. Aby mogło urodzić się zdrowe dziecko rodzice muszą przekazać mu w równych częściach po 23 pary chromosomów. W czasie, gdy tworzą się komórki rozrodcze pary chromosomów rozdzielają się i jeden chromosom z każdej pary wędruje do nowej komórki rozrodczej. Gdy łączą się ze sobą komórka jajowa i plemnik tworzą się 23 pary chromosomów. Dla nowej dzielącej się komórki ważne jest to, by każda otrzymała identyczny zestaw chromosomów, a co za tym idzie te same zakodowane informacje.

Czasem bywa tak, że chromosomy jednej pary nie rozdzielają się. Wtedy, gdy 21 para chromosomów pozostaje nierozdzielna mamy do czynienia z trisomią 21.

Wyróżniamy trzy kariotypy powodujące zespół Downa:

• trisomia chromosomu 21 ZWYKŁA (PROSTA), w której dodatkowy chromosom występuje we wszystkich komórkach organizmu- 95%przypadków

• translokacja-występuje wtedy, gdy dodatkowy chromosom 21 połączył się swoim dłuższym ramieniem w nowe miejsce, dotyczy to zwykle pary 14 lub 22 -4% przypadków

• mozaikowatoć- polega na wystąpieniu co najmniej dwóch linii komórkowych z prawidłową liczbą, jak i z dodatkowym chromosomem 21- 1% przypadków

Korenberg prowadząc badania znalazł precyzyjną lokalizację tzw. regionu krytycznego zespołu Downa,, który znajduje się w dystalnej części długiego ramienia chromosomu 21. W obrębie tym występują geny, które powodują pojawienie się cech fenotypowych zespołu, wad wrodzonych, oraz zwiększoną produkcję białek, które powodują przedwczesną apoptozę w ośrodkowym układzie nerwowym i narządach miąższowych. „Nasilenie procesów degeneracyjnych z przedwczesnym starzeniem się tkanek mózgowia potęgują zaburzenia sprawności układu antyoksydacyjnego, który nie jest w stanie przeciwstawić się wolnym rodnikom. Markerem wzmożonej degeneracji jest zwiększona aktywność Cu/Zn dysmutazy ponadtlenkowej (SOD-1). Drobne uszkodzenia oksydacyjne kumulują się z czasem stając się przyczyną zaburzeń sprawności intelektualnej i procesów pamięci.”

Zespół Downa to jedna z najpowszechniejszych wad wrodzonych występujących we wszystkich rasach, grupach etnicznych, klasach społeczno- ekonomicznych itp.

Większość przypadków zespołu nie jest dziedziczna. W niewielu przypadkach można wykazać że translokacja została przekazana dziecku przez matkę lub ojca. Dziedziczenie pojawia się wtedy gdy jeden z rodziców jest nosicielem translokacji chociaż nie wykazują cech klinicznych zespołu Dawna.

Urodzenie dziecka z trisomią 21 jest zwykle zależne od wieku rodziców, rodziców szczególności matki- po 35 roku życia. Należy jednak zwrócić uwagę na Raport Światowej Organizacji Zdrowia WHO 1985r.- badania dowodzą iż w 20-25% dodatkowy chromosom pochodzi od ojca. Ryzyko spłodzenia niepełnosprawnego dziecka może zwiększyć się po 55 roku życia ojca.

Nie udowodniono żadnego powiązania między występowaniem zespołu Downa a stosowaną dietą, przebytymi chorobami, kolejnością przychodzenia dzieci na świat, szerokością geograficzną czy klimatem.

Chromosomy oraz przenoszony za ich pośrednictwem materiał genetczny odgrywają znaczną role w określenie cech dziecka, ten dodatkowy chromosom wpłynie na jego życie. Wygląd dziecka z zespołem Downa jest inny niż wygląd jego zdrowych rówieśników; ma ono pewne problemy zdrowotne i jest do pewnego stopnia upośledzone umysłowo.

• Rodzaje zespołu Dawna ze względu na powstawanie wady

a) trisomia chromosomu 21 pełna, w której wszystkie komórki organizmu zawierają dodatkowy chromosom 21

b) trisomia 21 mozaikowata- tylko część komórek zawiera dodatkowy chromosom 21, a część ma prawidłowy kariotyp

c) trisomia 21 translokacyjna- dodatkowy chromosom 21 połączony jest z innymi chromosomem

Wyróżniamy zatem trzy rodzaje zespołu Downa ze względu na sposób powstania wady:

- pełną

- mozaikowatą

- translokacyjną

Od rozpoznania cytogenetycznego rodzaju trisomii nie zależy zwykle przebieg rozwoju dziecka, wad, które współwystępują, stopnia upośledzenia, a także sposób radzenia sobie w życiu.

• Typy zespołu Downa ze względu na obraz dziecka

Mimo wielu wspólnych charakterystycznych cech dla zespołu można wyróżnić dwa podstawowe typy:

a) tarczycowy, który charakteryzuje się cechami takimi jak:

• zmniejszona wysokość ciała

• zwiększona masa ciała

• krępa i niezgrabna budowa

• budowa kości- grubokoścista

• opóźnione dojrzewanie kośca

• grube, niezgrabne i krótkie kończyny

• pogrubiona, twarda skóra

• suche, słomiane włosy

• gruby, szorstki, długi język

• szorstki, ochrypły głos

• melodyczne upośledzenie muzyczne

• w zachowaniu apatyczne, powolne, łagodne i dobroduszne.

b) przysadkowy- cechy którymi wyróżnia się ten typ to:

• zmniejszona wysokość ciała

• niższa, natomiast w okresie dojrzewania znacznie zwiększona masa ciała

• smukła budowa ciała

• budowa kości- drobnokoścista

• przyśpieszone, nieregularne dojrzewanie kośca

• krótkie, jednak smukłe i proporcjonalne kończyny

• skóra cienka z nikłą tkanką podskórną i zwiększoną kruchością małych naczyń krwionośnych

• włosy cienkie, rzadkie, ze skłonnością do łysienia

• język normalny lub długi nigdy szorstki

• szorstki, wysoki i przenikliwy głos

• rytmiczne upośledzenie muzyczne

• zachowanie nadpobudliwe, destruktywne, złośliwe, przekorne.

Zwracając uwagę na neurodynamikę rozwoju osób z zespołem Downa można wyróżnić dzieci:

• eretyczne- ruchliwe, pobudzone psychoruchowo, zwykle pogodne w dobrym nastroju. Dzieciaki te są silnie zainteresowane otoczeniem, spostrzegawcze, chętnie naśladują innych. Wszędzie jest ich pełno, dużo gestykulują, wtrącają się w czynności innych, chętnie pomagają w różnych czynnościach i zadaniach. Są bardzo towarzyskie, chociaż z dystansem i nieufnością reagują na osoby i rzeczy nieznane i nowe. Dzieci tego typu łatwo nawiązują kontakty z innymi nawet wtedy, gdy nie potrafią mówić; wykorzystując gesty, mimikę, zaczepianie. Dzieci te często uzewnętrzniają swoje stany emocjonalne, uwielbiają być w centrum uwagi. Bywają, zatem zazdrosne o uwagę poświęcaną innym, są wtedy drażliwe, złośliwe, skłonne do wyrządzenia krzywdy innym.

W trakcie zajęć wymagają dłuższego czasu na koncentrację uwagi, wkładają w pracę dużo wysiłku umysłowego lub fizycznego, dlatego też szybko się męczą i zniechęcają. Wymagają częstych przerw i odpoczynku.

• torpidne- spokojne, zahamowane, mało aktywne ruchowo, niezręczne, obojętne, bojaźliwe, izolujące się. Niechętnie wdają się w rozmowy i zdawkowo odpowiadają na zadawane im pytania, zwykle gestem lub mimiką. Do pracy włączają się niechętnie, bardzo powoli, natomiast są bardzo wytrwale i solidne. Dokładnie i starannie wykonują przydzieloną, ale odpowiadającą im pracę czy zadanie. Nie lubią być odrywane od danej czynności, bywają zniecierpliwione, czasem manifestują złość i agresję. Miewają napady złości lub śmiechu oraz spazmatycznego płaczu itp. Często brakuje im inicjatywy i samodzielności.

Dzieci z trisomią21 zwykle są opóźnione motorycznie, wolniej planują fazy rozwoju motorycznego, występują u nich zaburzone wzorce ruchowe oraz planowanie motoryczne a także obniżone napięcie mięśniowe. Dzieci te mają niższy poziom wytrwałości zadaniowej, a także opóźnienie w rozwoju mowy.

Dzieci z zespołem Downa cechuje także upór, którego przyczyną może być ograniczone rozumienie oczekiwań, jakie mają wobec nich inni. Trudności w komunikowaniu się z innymi. Często też osoby te mają skłonności do impulsywnych zachowań, niecierpliwości i do szybkiego rozpraszania się.

Pierwsze trzy lata dla większości dzieci z zespołem są szczególnie aktywne, w tym czasie zdobywają one wiedzę i doświadczenia związane z otaczającym ich światem i odkrywają granice, jakie w nim istnieją. Ważne jest to, aby rodzice już od pierwszych chwil kierowali aktywność dziecka tak by przynosiły im rozwojową korzyść uczącą świata.

V. Dmitriev także wyróżnił pewne typy zespołu Downa. Za kryterium podziału wyznaczył:

• napięcie mięśniowe

• funkcjonowanie motoryczne

Wyróżnił cztery typy niemowląt:

1. niemowlęta z dobrym napięciem mięśniowym które osiągają takie kamienie milowe jak:

• kontrola głowy

• unoszenie tułowia na wyprostowanych ramionach

• utrzymywanie ciężaru ciała na stopach z podparciem

• i III niemowlęta które wykazują rozbieżność między funkcjonowaniem motorycznym górnej i dolnej części ciała, przy czym niemowlęta z grupy b osiągają:

• mocną górną część ciała, szyję, ramiona i barki

• nie są w stanie utrzymać ciężaru ciała na swoich nogach;

natomiast niemowlęta z grupy c mają:

• mocną dolną część ciała, nogi i dolny odcinek tulowia

• słabą górną część ciała

IV. dzieci ogólnie słabe:

• wiotkie ramiona i nogi.

Wśród dzieci z zespołem Downa wyróżnić można duże zróżnicowanie w ich rozwoju motorycznym, zachowaniu, funkcjonowaniu, a nawet wyglądzie. Większość z tych dzieci jednak ma wiele poważnych problemów, które wymagają jak najwcześniejszej interwencji i

wspomagania ich rozwoju.

I. 2. Rozwój poszczególnych sfer u dzieci z zespołem Downa oraz choroby współwystępujące

1. rozwój somatyczny

U wszystkich osób z trisomią21 można zauważyć nieprawidłowości w rozwoju posturalnym. W okresie prenatalnym tych zaburzeń rozwoju fizycznego jest najmniej, na co wskazują noworodkowe wykładniki antropometryczne rozwoju, czyli masa i długość ciała, obwody góry i klatki piersiowej, które zwykle mieszczą się w dolnych granicach normy. Czas ten jest także najbardziej łaskawy gdyż występują wtedy jeszcze najmniejsze zniekształcenia i zaburzenia w tkance nerwowej.

„ Po urodzeniu dojrzewające mózgowie zmniejsza swoją objętość i masę na skutek apoptozy i zmian degeneracyjnych, dezorganizując rozwój somatyczny całego organizmu. Opóźnienie i dysharmonia rozwoju fizycznego narasta wraz z wiekiem. Największy deficyt dotyczy pomiarów obwodu głowy i długości ciała.”

Analiza budowy somatycznej osób z zespołem Downa wykazuje jej nieharmonijność. W związku ze słabszym wzrastaniem kości długich niskie wartości cech długościowych ciała pogłębiają się wraz z wiekiem szczególnie w zakresie kończyn dolnych.

Sylwetka ma charakterystyczne cechy; niski wzrost, krótkie kończyny, otyłość. Stopy krótkie i płaskie, dłonie małe i szerokie. Głowa ma spłaszczoną potylicę i wyraźny niedorozwój części twarzowej.

2. rozwój psychomotoryczny

„ Od urodzenia u dziecka z ZD obserwuje się opóźnienie pojawienia się prawidłowych wzorców w motoryce spontanicznej oraz nieprawidłowe wzorce postawy i lokomocji.”

Rozwój ruchowy dziecka,, który nierozdzielnie związany jest z rozwojem poznawczym dziecka przebiega etapami, których kolejność nie jest jakby mogło się wydawać przypadkowa.

E, Minczykiewicz uważa, że u większości dzieci z zespołem występuje obniżone napięcie mięśniowe, które utrudnia uczenie się ruchów chwytnych czy lokomocyjnych. Zwrócić uwagę należy też na nadmierną rozciągłość wiązadłowo- mięśniową oraz przerosty w stawach, co sprawia wrażenie „wiotkich, luźnych kości”. W związku z tym osoby te mają nieprawidłową postawę ciała, chód jest ciężki, kaczkowaty, na całych stopach.

Wyróżnić można trzy stadia rozwojowe w zespole Downa:

1. występuje pomiędzy 4 i6 r.ż i odpowiada wiekowi 18 m-cy.

2. występuje pomiędzy 8 i 11 r.ż. i odpowiada 3 miesiącom życia

3. występuje pomiędzy 12 i 17 r.ż. i w przybliżeniu odpowiada wiekowi 48 miesięcy.

Miesięcy dzieci z zespołem Downa można zauważyć przeplatające się okresy szybkiego i wolnego rozwoju. W około 4-6 miesiącu może nastąpić spowolnienie w rozwoju motorycznym, co może mieć związek z trudnościami w koordynacji. Kolejny etap to etap zabawy- badanie przedmiotów poprzez wkładanie ich do buzi i manipulację ok. 10-12 m.ż. Większość tych dzieci dopiero w 2 r.ż. przyswaja sobie pierwsze słowa. Czas pomiędzy 18- 24 miesiącem życia u dzieci z tą niepełnosprawnością może być czasem zastoju rozwojowego.

W wyniku prowadzonych badań ustalono, że stopień upośledzenia umysłowego w przypadku trisomii21 waha się zwykle od lekkiego do znacznego, najczęściej jednak spotyka się upośledzenie w stopniu umiarkowanym.

Najbardziej upośledzoną sferą jest myślenie. Dziecko z ZD nierzadko nie jest zdolne do myślenia abstrakcyjnego.

J. Kruk-Lasocka wskazując na charakterystyczne objawy zaburzeń dzieci z zespołem Downa wzięła pod uwagę procesy percepcji gdzie: Ogólnie opóźniona jest analiza i synteza, jednak adekwatna percepcja, spostrzegawczość i naśladownictwo dość dobra. W zakresie pamięci- mechaniczna dobra, ogólna pojemność pamięci obniżona, mniejsza trwałość uwagi i zdolności koncentracji.

Dzieci z ZD rozwijają się wolniej od ich zdrowych rówieśników, wolniej uczą się stać , chodzić, mówić itd. U większości z tych dzieci można oczekiwać postępu w zdobywaniu nowych umiejętności i sprawności, chociaż w tempie wolniejszym niż u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym.

3. rozwój mowy

„ Zaburzenia mowy jak podaje E. Steczko, na etapie kształtowania jej rozumienia zubożają psychikę dziecka nie tylko o możliwość rozumienia poleceń oraz reakcji językowych, ale także uniemożliwiają poznanie pozasemantycznych elementów mowy, charakterystycznych dla danego środowiska. Stąd często możliwości intelektualne dziecka z zespołem Downa wiążą się z trudnościami, jakich doświadcza ono w rozwoju osobniczym, a zwłaszcza jak stwierdza J.A. Rondal, w ich możliwościach językowych częściej niż w innych dziedzinach obserwuje się opóźnienia.”

Dzieci z zespołem Downa charakteryzuje wiele nieprawidłowości w obrębie ustno- twarzowym, do najczęściej spotykanych zaliczyć można: otwarte usta, duży przesunięty do przodu język, wysunięty z buzi, wiotkość warg, policzków policzków innych mięśni twarzy, nieprawidłowe ssanie i połykanie.

Należy także zwrócić uwagę na problemy tych dzieci z prawidłowym oddychaniem w fonacji i mowie,, czego przyczyną może być ograniczona stabilność pasa barkowego, wraz z nieprawidłowym przywodzeniem i wyprostem ramion. Często osoby te mają ograniczoną pojemność płuc nie tylko ze względu na słabo rozwinięte mięśnie brzucha i pasa barkowego, ale też przez wysuwanie języka, który ogranicza przepływ powietrza przez jamę ustną i nosową.

Ze względu na słabą koordynację oddechową fonacja u dzieci z ZD staje się słaba i przerywana krótkimi oddechami. Według M. Sustrova suma wdechów i wydechów u dziecka z trisomią21 jest zmniejszona, a jej suma wpływa na tworzenie dźwięków; w konsekwencji ograniczając zdolność mówienia.

Zaburzenia w rozwoju werbalnej komunikacji dotyczą różnych poziomów języka i sfer mowy. Ch. Wunderlich uważa że mowa dzieci z zespołem Downa jest zniekształcona i niezrozumiała przez nieprawidłową artykulację.

D. Evans i H. Hampson podkreślają, że u tych dzieci najbardziej zaburzona jest artykulacja, fonacja i płynność wypowiedzi. Często przyczyny znajduje się w podłożu autonomicznym. Zwykle obserwują się nieprawidłową gospodarkę oddechem, zniekształconą fonację, niski głos. Przyczyną takich objawów są zwykle wady w budowie krtani, wiotkość mięśni oddechowych i fonacyjnych. Tempo mowy jest zwykle albo przyspieszone albo zwolnione. Zaburzona jest także wymowa. Najczęściej pojawiającą się wadą jest seplenienie , czego powodem może być brak pionizacji języka, hipotonia mięśni żuchwy, złe warunki zgryzowe. Zaburzenia mowy mogą być także spowodowane często występującym u dzieci z ZD uszkodzeniem narządu słuchu.

Kształtowanie mowy i jej stymulowanie u dzieci z zespołem Downa jest procesem długotrwałym, powolnym i w różnym stopniu efektywnym. Należy przy tym pamiętać że każde dziecko ma indywidualne tempo rozwojowe i indywidualne możliwości.

Choroby współwystępujące w zespole Downa

„Obraz kliniczny zespołu Downa jest zróżnicowany. Żaden z objawów nie występuje u wszystkich chorych, choć niemal wszyscy wykazują opóźnienie rozwoju umysłowego.

Od pierwszych miesięcy życia stwierdza się znaczne obniżenie napięcia mięśniowego oraz cechy dysmorfii twarzy”

Bardzo ważne jest rozpoznanie wad, które ze względu na bezpośrednie zagrożenie życia wymagają wczesnego rozpoznania i interwencji lekarzy.

Za powstanie zespołu Downa odpowiada kilka różnych mechanizmów genetycznych. Konsekwencją jest szeroka gama wad wrodzonych oraz objawów, będących efektem złożonych interakcji pomiędzy wpływem genów i środowiska. Niektóre problemy zdrowotne są wrodzone inne ujawniają się wraz z upływem czasu. Do najczęściej spotykanych nalężą:

- wady przewodu pokarmowego (zrośnięcie dwunastnicy, choroba Hirschprunga, przetoki tchawiczo- przełykowe, przerostowe zwężenie odźwiernika oraz zarośnięcie odbytu.

-wrodzone wady serca. Występują w 40-50% dzieci z ZD. Wady serca powinny być jak najwcześniej stwierdzone ze względu na wystąpienie zastoinowej niewydolności serca lub nadciśnienia płucnego.

-zaćma- może ograniczać prawidłową stymulację siatkówki. Wczesne rozpoznanie i usunięcie zmiany wspomagane korektą za pomocą szkieł może powstrzymać znaczne upośledzenie lub utratę wzroku.

-częste zakażenia- dzieci z zespołem mają większe skłonności do zakażeń, chorób nowotworowych oraz chorób autoimmunologicznych.

-choroby zębów i przyzębia- u chorych obserwuje się opóźnione i nietypowe wyrzynanie się zębów. Czasem wystąpić może wrodzony brak zębów (agenezja) lub zęby o nieprawidłowym kształcie i choroby szkliwa. Bardzo często następują wady zgryzu, próchnica oraz choroby przyzębia.

-zaburzenia słuchu- u około 40-70% dzieci i dorosłych z zespołem występuje jedno- lub obustronne osłabienie słuchu. Może mieć to związek z nieprawidłowym przewodnictwem, zaburzeniem przewodnictwa czuciowo- nerwowego lub też anomalią małżowiny usznej. Ważne jest systematyczne badanie słuchu, gdyż niedosłuch lub głuchota mogą pojawić się w różnych momentach życia.

-zespół bezdechu sennego- zaburzenie to związane jest ze zmniejszoną drożnością górnych dróg oddechowych, przerostu migdałków, zapadania się języka, wiotkości oraz zwężenia nozdrzy tylnych.

-choroby układu kostnego i stawów- nadmierna ruchomość stawów, skrzywienie kręgosłupa, dysplazje i zwichnięcia stawów biodrowych

-zaburzenia czynności tarczycy- zmniejszenie produkcji hormonów.

I.3. Ogólna charakterystyka metod rehabilitacji

„ Każda nowa metoda wykorzystuje aktualne zdobycze wiedzy medycznej, ale opiera się na poprzednich doświadczeniach.”

Istnieje wiele metod usprawniania dzieci, ulegają one stałym modyfikacjom i udoskonalaniu. W swojej pracy chciałam wskazać kilka bardziej znanych pedagogom, terapeutom zajęciowym, oligofrenopedagogom.

1. Program aktywności Ch. Knilla.

Program aktywności- świadomość ciała, kontakt i komunikacja opracowane zostały przez M. Ch. Knillów. Jest to metoda oparta na doświadczeniu dotyku i wykorzystaniu go w nawiązywaniu i rozwijaniu więzi emocjonalnej między dzieckiem a opiekunem. Program aktywności ruchowej który wspierany jest akompaniamentem muzycznym pomaga dzieciom z różnego rodzaju deficytami budować świadomość schematu swojego ciała, oraz polepszać nad nim kontrolę, co wpływa na poczucie pewności siebie oraz odczuwanie pozytywnych emocji. Opracowane zostały cztery programy, które są dostosowane do indywidualnych możliwości dziecka lub grupy, co pozwala na wybór programu z odpowiednim czasem trwania i doborem sesji. Postępy osiągane przez dzieci mogą być odnotowywane na specjalnie przygotowanych protokołach.

2. Metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborn.

Jest to program utworzony przez fizykoterapeutkę i nauczycielkę wychowania fizycznego W.Sherborn, który polega na rozwijaniu umiejętności dzieci przy zapewnieniu bliskości fizycznej i emocjonalnej opiekuna z dzieckiem oraz przeżywania radości z zabawy. W metodzie tej, stymulacji poddawane są dzieci przy wykorzystaniu kontaktu emocjonalnego, fizycznego fizycznego ruchu w formie zabawy przy muzyce. Zestaw ćwiczeń jest bardzo bogaty i każdy znajdzie coś dla siebie. Odczucia jakie odbierają dzieci w czasie ćwiczeń poprzez kontakt fizyczny, dotykowy, ćwiczenia równoważne, rytmiczne i siłowe mają na celu stymulację motoryki małej i dużej, koordynację ruchów, celowość i kontrolę ruchu. Często terapeuta w tej metodzie podąża za inicjatywą dziecka, aby mogło być twórcą zabawy. Jest to metoda nie werbalna , w metodzie W. Sherborne komunikacja polega na odbieraniu języka ciała i ruchu, co pozwala dzieciom o niskim rozwoju mowy być lepiej rozumianymi przez innych.

3. Zabawy paluszkowi

Jest to metoda W. Szumana. Zabawy te angażują nie tylko dziecko ale także i dorosłego. Polegają na mówieniu z reguły wierszyków rymowanek z masowaniem i obrazowaniem historyjki wiersza np. na plecach dziecka. Zabawy te uspokajają dziecko, uczą koncentracji, pobudzają reakcje dziecka, ruchy jego ciała, a przede wszystkim angażują dziecko emocjonalnie. Wierszyki powinny być recytowane z dużą wrażliwością, serdecznością, z uśmiechem, w formie zabawy przy wzbudzającym zainteresowanie dotykaniu ciała dziecka. W trakcie zabaw dzieci okazują emocje, wyrażają potrzebę kontaktu, motywują do zabawy, wyzwalają niespożytą energie np. w formie głośnego śmiechu. Przykładowym wierszykiem może być: „Sroczka kaszkę ważyła”, „Pisze pani na maszynie” itp.

4. Metoda Dobrego Startu (MDS)

Należy do metod psychomotorycznych. Zakłada, iż rozwój psychiczny jest ściśle związany z ruchowym. W MDS mieszczą się ćwiczenia usprawniające te dwa obszary rozwoju. Metoda ta zawiera trzy elementy: słuchowy (muzyka), wzrokowy (wzór graficzny) oraz ruchowy (wykorzystanie ruchu w celu odtworzenia wzoru graficznego przy muzyce). Celem metody jest stymulacja funkcji słuchowych, wzrokowych, dotykowo- kinestetycznych oraz ich integracja. Metoda ta może być wykorzystywana do zajęć indywidualnych i grupowych, wobec dzieci o prawidłowym jak i zaburzonym rozwoju psychomotorycznym.

5. Metoda Integracji Sensorycznej

Metoda SI to scalenie i przetwarzanie bodźców zmysłowych. Podstawową zasadą SI jest założenie że dostarczenie odpowiedniej stymulacji zmysłom i pobudzanie pracy oun pozwala na lepszy rozwój i funkcjonowanie złożonych zachowań ruchowych, emocjonalno społecznych, komunikacyjnych, oraz zdolności uczenia się. Modyfikacja neurologicznych dysfunkcji jest celem SI.

Leczenie niedostatecznej wrażliwości w SI polega na dostarczaniu dziecku silnych bodźców bodźców pracy nad odtwarzaniem obrazu ciała i otoczenia przez ugniatanie, głaskanie, szczotkowanie itp., w celu poprawy obrazu własnego ciała.

Leczenie nadwrażliwości w SI ma na celu zwiększenie napięcia układu wykluczającego bodźce przez pobudzanie układu proprioceptywnego, czucia głębokiego i zmysłu równowagi z równoczesnym minimalizowaniem bodźców dotykowych.

Za Janiną Wyczesany chciałam przedstawić jeszcze szereg innych „wykorzystujących i łączących elementy różnych systemów usprawniania.”

Tabela 1. Źródło: J. Wyczesany, „Pedagogika upośledzonych umysłowo.”

	NDT Bobath		Vojta	Rood	Ayres	Doman- Delacato	Temple Fay
Cele usprawni-ienia	1.Normalizacja napięcia mięśniowego 2.Hamowanie prymitywnych odruchów 3.Powstawanie normalnych wzorców ruchowych		1.Zapobieganie powstawania MPD 2.Poprawa sprawności ruchowej	1.Aktywizac-ja postawy 2.Aktywizac-ja ruchu	1.Poprawa reakcji adaptacyjnych	1.Ruchy dowolne 2.Koordynacja ruchu 3.Rozwój umysłowy	1.Wzmocnienie mięśni stabilizujących głowę i tułów 2.Wyrabianie ruchów chwytnych i podparcia ręki 3. Koordynacja ruchów dowolnych
Rodzaj stymulacji		Czucie powierzchniowe, czucie głębokie, czucie ruchu	Czucie powierzchniowe, czucie głębokie, czucie ruchu	Czucie powierzchniowe, czucie głębokie, czucie ruchu	Czucie powierzchniowe, czucie głębokie, Błędnik	Wszystkie rodzaje stymulacji	Wszystkie rodzaje stymulacji
Rodzaj ćwiczeń		Odpowiednie techniki złożeniowe ułatwiające odruchy czynne	Proprioceptyw- ne sfery wyzwolenia na tułowiu i kończynach (odruchy pełzania, obracanie)	Stymulacja ruchowa dla osiągnięcia ruchu	Kontrola ruchu dziecka sterowana przez fizjoterapeutę	1. Stymulacja ruchowa 2.Ruchy bierne 3.Ruchy czynne	1.Wzorce pełzania oraz poruszanie się w klęku podpartym i pozycji czworaczej ( 3 etapy) 2.Oddychanie mieszaniną CO2 I O2 3. Dieta uboga w płyny 4. Ćwiczenia bierne prowadzone lub czynne
Wskazana		Dzieci ryzyka , dzieci z MPD, Dorośli po udarach.	Dzieci ryzyka, Dzieci z MPD	Dzieci z MPD, Dorośli po udarach	Zaburzenia uczenia się, autyzm	Dzieci z objawami uszkodzenia OUN	Dzieci z MPD

Tabela 2. Źródło: Tamże

	Levitt	Peto	Phelps	Sherbourne	Masaż Shantala	Ćwiczenia ruchowe według Vlacha
Cele usprawniania	Jak największe wykrzesanie z dziecka samodzielności	1.Przygotowa-nie dziecka do samodzielnego życia 2. Połączenie w jedną całość usprawniania: leczniczego, psycho-pedagogicznego, i różnych form adaptacji społecznej	1.poprawa rozwoju umysłowego 2.Poprawa możliwości funkcjonalnych	1.Wyrównwnie wszelkich zaburzeń np.nawiązywanie kontaktu emocjonalnego i koncentracji wzroku 2 Rozwój umysłowy 3. Poprawa reakcji adaptacyjnych	W MPD przygotowa-nie do zadań ruchowych oraz pomoc w rozwoju prawidłowego odczuwania własnego ciała	Uzyskanie prawidło-wych odpowiedzi ruchowych o charakterze skoordyno-wanych stereotypów ruchowych w wyniku podrażnie-nia określonej sfery wyzwolenia
Rodzaj stymulacji	Czucie powierzchnio-we Czucie głębokie Czucie ruchu	Wszystkie rodzaje stymulacji	Czucie powierzchnio-we Czucie głębokie Czucie ruchu	Wszystkie rodzaje stymulacji	Czucie powierzchnio-we Czucie głębokie Czucie ruchu	Czucie powierzch-niowe, głębokie i ruchu
Rodzaj ćwiczeń	Wprowadzanie Muzyki i zabawy jako stymulacji do czynnego udziału dziecka w ćwiczeniach	1. nauka czynności z zakresu samoobsługi 2.ćwiczenia połączone są z głośnym mówieniem, liczeniem lub śpiewaniem 3.spontaniczne zabawy bazujące na zdobytych umiejętnościach	1.stymulacja czuciowa 2ćwiczenia bierne 3.Korekcja postawy ciała poprzez zastosowanie specjalnych stołów i krzeseł Phelpsa	Zestaw ćwiczeń obejmuje:1. Naukę nawiązania kontaktu emocjonalnego i koncentracji wzroku 2.rozwijaniu po czucia bezpieczeństwa 3.Ćwiczenia w schemacie ciała 4. naukę opanowywania emocji i lęku 5. Rozwijanie siły i sprawności fizycznej 6. Naukę rozluźniania 7. Rozwijanie samodzielności ruchu w zabawie 8. rozwijanie wyobraźni i naśladownictwa.	Masaż całego ciała- u dzieci z MPD- z jamą ustną włącznie	Czynna odpowiedź odruchowa w wyniku drażnienia skóry przy pomocy drewnianej pałeczki z częst. 2-3 razy na sek.najdłużej w ciągu 2 sek
Wskazania	Dzieci ryzyka, Dzieci z MPD	Dzieci z MPD	Dzieci z MPD, choroby nerwowo mięśniowe	Dzieci z MPD, z wszelkimi zaburzeniami psychoruchowy-mi, zwłaszcza w zakresie adaptacji do otoczenia	MPD, opóźniony rozwój psychoruch-owy, Dzieci zdrowe	Opóźnienie rozwoju psychoruch-oruchowego, MPD, Uszkodzenia splotu ramiennego, Stopa skośno-szpotowa , kręcz szyi

II. DIAGNOZA WYBRANEGO PRZYPADKU- CHŁOPIEC Z ZESPOŁEM DOWNA W WIEKU 11 LAT

II.1. Cele, problemy i hipotezy badawcze.

Pojęcie celu badań jest różnie definiowane przez metodologów. Według S. Sucha „zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej, maksymalnie prostej o maksymalnej zawartości informacji.” Badania pedagogiczne określane są przez cele, którym służą, zdaniem Pilcha można uznać, że „celem badań jest poznanie umożliwiające działanie skuteczne.”

Głównym celem mojej pracy jest przedstawienie procesu terapii dziecka z zespołem Downa, ze wskazaniem znaczenia roli indywidualnych działań terapeutycznych w rozwoju psychomotorycznym chłopca z trisomią 21.

Wyróżniłam także dwa cele szczegółowe:

1. Ustalenie sfery najbliższego rozwoju w celu opracowania odpowiedniego programu terapeutycznego.

2. Poprawę umiejętności komunikacyjnych, co pozwoli na dalsze, efektywniejsze osiągnięcia chłopca we wszystkich sferach jego rozwoju.

W literaturze metodologicznej, problemy badawcze określa się na ogół podobnie. Według M. Łobockiego „problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych”

Podobnie definiuje to pojęcie S. Nowak, który uważa, że „problem badawczy to tyle, co pewne pytania lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie”

W swojej pracy wysunęłam jeden problem główny:

1. Czy prowadzone działania terapeutyczne wpłynęły na rozwój psychomotoryczny dziecka?, oraz dwa problemy szczegółowe:

2. Czy odpowiednio skonstruowany (w oparciu o sferę najbliższego rozwoju) program terapeutyczny wpływa na efektywność oddziaływań rewalidacyjnych?

3. Jakie umiejętności opanował chłopiec w czasie terapii?

Problemy badawcze określają dalszy proces myślowy w fazie koncepcji. Są one podstawą do tworzenia hipotez, gdyż zwykle budowanie hipotez polega na zmianie gramatycznej formy problemu ze zdania pytającego na twierdzące lub przeczące.

Według T. Kotarbińskiego hipotezą nazywa się „wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą którego, tłumaczymy dane faktyczne, a więc też domysł w postaci uogólnienia osiągniętego(…)na podstawie danych wyjściowych.”

W badaniach pedagogicznych hipoteza ma najczęściej kształt zależności prawdopodobnej dwu zjawisk. Pierwszym etapem do stworzenia hipotezy jest wytypowanie zależności interesujących badacza oraz cech zjawiska lub środowiska, które stanowią przedmiot badań i mają znaczenie dla tychże badań. Następnym etapem po ustaleniu problemów badawczych jest utworzenie hipotez. Biorąc pod uwagę cele i problemy w mojej pracy postawiłam następujące hipotezy; główną:

1. Pod wpływem działań terapeutycznych nastąpił rozwój psychomotoryczny dziecka;

oraz szczegółowe:

2. Odpowiednio skonstruowany program terapeutyczny odgrywa ważną rolą w nabywaniu kolejnych osiągnięć przez dziecko.

3. Poprawa umiejętności komunikacyjnych chłopca umożliwi mu dalszy, efektywniejszy rozwój we wszystkich jego sferach.

„Dzięki hipotezom badacz konkretyzuje wysunięty przez siebie problem badawczy. Widzi go inaczej i wyraźniej, co umożliwia tym samym właściwy dobór metod i technik badawczych.”

II. 2. Metoda indywidualnych przypadków, techniki i narzędzia badawcze

Od zastosowania odpowiednich metod, technik a wreszcie i narzędzi badawczych zależne jest osiągnięcie celu badawczego oraz uzyskanie właściwej odpowiedzi na postawione problemy i hipotezy. W celu uzyskania w miarę pełnej odpowiedzi na sformułowane problemy, stanowiące przedmiot pracy, koniecznym jest dobranie metod, technik i narzędzi badawczych. Warunkiem, więc podjęcia badań, jest wybór określonej metody czy zespołu metod, przy pomocy, których zamierzamy szukać odpowiedzi na interesujący nas problem, będący przedmiotem badań.

Według m. Łobockiego „metody są z reguły pewnym ogólnym systemem reguł, dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych środków i działań skierowanych z góry na założony cel badawczy.”

Techniki badawcze natomiast są podporządkowane metodzie badawczej, która z reguły obejmuje kilka z nich. Według A. Kamieńskiego techniką badań nazywać będziemy „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnych, sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.”

Przedmiotem, który służy do realizacji wybranej techniki badań jest narzędzie badawcze. Zdaniem T. Piącha narzędzie badawcze jest „przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań. O ile technika badawcza ma znaczenie czasownikowe i oznacza czynność np. obserwowanie, prowadzenie wywiadu, to narzędzie badawcze ma znaczenie rzeczownikowe i służy do technicznego gromadzenia danych badań”

Tadeusz Pilch stworzył podział metod, technik i narzędzi badawczych:

1. Metody badań pedagogicznych: eksperyment pedagogiczny, monografia pedagogiczna, metoda indywidualnych przypadków, metoda sondażu diagnostycznego.

2. Techniki badań pedagogicznych: obserwacja, wywiad, ankieta, badanie dokumentów, analiza treści, techniki socjometryczne.

3. Narzędzia badawcze: kwestionariusz wywiadu, kwestionariusz ankiety, test socjometryczny, dyspozycje i arkusz obserwacji, skale.

Zatem właściwy wybór techniki badawczej, zależy od dobrej znajomości, do której metody ona należy. Z całego potencjału metod i technik badawczych, nie możemy wybrać przypadkowych i dowolnie wybranych, ale celowo dobrane i zaplanowane, które ponadto będą dostosowane do celów jak i przedmiotu badań. Tak, więc wybór określonej metody, jest pierwszym krokiem na drodze do przekształcenia problemu badań w program badań.

Ze względu na temat i charakter pracy, dążąc do rozwiązania postawionego celu i postawionych problemów za najbardziej odpowiednią metodę uznałam studium indywidualnego przypadku, a techniką- wywiad, obserwacja, analiza dokumentów, natomiast narzędziem badawczym kwestionariusz wywiadu, kwestionariusz Inwentarza PAC-1, diagramy kołowe skali rozwoju przed i po terapii, dokumenty do analizy.

Metodą badawczą w mojej pracy jest metoda indywidualnego przypadku. Jest ona podstawową metodą stosowaną w badaniach diagnostycznych. Według T. Piącha metoda indywidualnego przypadku jest „sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.”

W metodzie tej technikami, jakie zastosowałam w praktyce były w pierwszej kolejności:

1. Wywiad z rodzicami chłopca; gdzie wywiad zdaniem T. Piącha jest „rozmową badającego z respondentem lub respondentami w oparciu o specjalny kwestionariusz.” Poprzez wywiad możemy poznać fakty, opinie i postawy badanej zbiorowości. Bardzo ważnym warunkiem dobrze przeprowadzonego wywiadu są odpowiednio przygotowane dyspozycje.

2. Obserwacja chłopca w różnych aspektach jego funkcjonowania (szkoła, dom, podwórko); gdzie obserwacja według Pilcha jest „czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń.”

3. Analiza dokumentów takich jak: opinia wychowawcy chłopca, opinia Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej, dokumentacja medyczna- wyniki badań specjalistycznych, wypisy szpitalne, książeczka zdrowia dziecka.

Badanie i analiza dokumentów to technika, która długo była jedną z głównych technik gromadzenia wiadomości. W rozumieniu T. Pilcha „badanie dokumentów i materiałów jest techniką badawczą służącą do gromadzenia wstępnych, opisowych, a także ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym. Jest także techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach. Samodzielnie rzadko może występować w roli instrumentu naukowego poznania.”

4. Test PAC-1

Aby postawić pełniejszą diagnozę umiejętności funkcjonalnych mojego dziecka przeprowadziłam badanie poziomu kompetencji społecznych chłopca w oparciu o wyniki badań metodą Gunzburga. Opracował on narzędzia, które bezpośrednio odnoszą się do upośledzonych umysłowo i są dla nich przeznaczone. Służą do indywidualnej diagnozy a w konsekwencji do indywidualnej rewalidacji. PAC jest podstawowym narzędziem do oceny poziomu rozwoju społecznego, kompetencji społecznej upośledzonych umysłowo stopnia lekkiego i umiarkowanego.

Inwentarz PAC-1 Gunzburga jest narzędziem oceny kompetencji społecznych upośledzonych umysłowo równocześnie dobrym programem rewalidacji w zakresie ważnych umiejętności życia społecznego. Zadania PAC-1 prezentują wymagane minimum umiejętności społecznych, które należy uwzględnić w pracy rewalidacyjnej. Na podstawie przyjętych kryteriów dokonałam analizy i oceny kompetencji społecznych Kacpra.

Inwentarz PAC-1 przeznaczony jest do badania osób upośledzonych w stopniu umiarkowanym i znacznym. Każde badane dziecko może się wykazać innym poziomem umiejętności społecznych. Dokonanie porównania wyników danego dziecka ze średnią jego wieku rozwojowego jest proste dzięki diagramom kołowym. Całe pole diagramu jest podzielone na małe pola oznaczone numerami zadań w taki sposób, ze pola najbliższe środka odnoszą się do zadań najłatwiejszych, znajdujące się najdalej od środka odnoszą się do zadań najtrudniejszych. Jeżeli dziecko dane zadanie wykonuje, to w diagramie zakreślamy pole odpowiadające temu zadaniu, jeżeli częściowo - zakreślamy słabo, jeżeli nie wykonuje danego zadania- to odpowiadające mu pole pozostawiamy białe. Obraz z diagramu pozwala ocenić stan umiejętności społecznych dziecka - widzimy jak rozkładają się pola zakreskowane, a jak białe; zadania odpowiadające takim polom, powinny stanowić program pracy na najbliższy okres.

Zadania PAC-1 , uporządkowane są w czterech działach a te z kolei dzielą się na części;

1. OBSŁUGIWANIE SIEBIE (zachowanie się przy stole, sprawność motoryczna, toaleta i mycie, ubieranie się)

2. KOMUNIKOWANIE SIĘ ( język, ujmowanie różnic, liczby i wielkości, posługiwanie się ołówkiem i papierem)

3. USPOŁECZNIENIE ( udział w zabawie, czynności domowe)

4. ZAJĘCIA ( sprawność manualna- ruchy palców, zręczność- kontrola motoryki).

Podobnie podzielone są PPAC i PAC-2 z innym podziałem na części.

Inwentarze PAC spełniają szereg funkcji; stanowią program rewalidacji społecznej, są narzędziem oceny zachodzącego postępu w rozwoju społecznym, są narzędziami kontroli efektów pracy rewalidacyjnej, mogą być narzędziami pracy naukowej.
Uzyskanie całościowej diagnozy dziecka służy nam do odpowiedzi na pytanie; na jakim etapie rozwoju znajduje się dziecko i w jakim kierunku prowadzić zajęcia rewalidacyjno-edukacyjne.

II. 3. Analiza możliwości psychomotorycznych dziecka z zespołem Downa.

Wszystkie oddziaływania wprowadzane przeze mnie w terapii Kacpra opracowane i dobrane były do jego indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych. Aby określić sferę najbliższego rozwoju dziecka, jego możliwości i potrzeby dokonałam kompleksowej diagnozy rozwoju chłopca obejmującej takie sfery rozwoju jak: ruchowego, umysłowego, społecznego, emocjonalnego jak i rozwoju mowy.

W swojej pracy postanowiłam przedstawić chłopca o imieniu Kacper. Po raz pierwszy spotkaliśmy się cztery lata temu, gdy trafił do mnie na indywidualne zajęcia w Ośrodku Rehabilitacyjno- Wychowawczym, do którego uczęszczał.

W mojej pracy przedstawię sześć miesięcy naszych zajęć, na których spotykaliśmy się raz w tygodniu od grudnia 2008r. do maja 2009r. Były to spotkania w miarę regularne, znaliśmy się już dość dobrze, więc Kacper na zajęcia przychodził z chęcią. Myślę, że czas ten był dobrze spożytkowany przez nas oboje.

Z analizy dokumentacji medycznej wynika że chłopiec urodził się z ciąży II, poród II w 36 tygodniu ciąży przez cesarskie cięcie( ze względu na zatrzymanie wzrostu macicy, spowodowanej „macicą dwurożną”) w znieczuleniu miejscowym. W skali Apgar otrzymał w każdej minucie 10 pt. Masa ciała 3200, obwód głowy 35 cm, długość 54 cm. Na uwagę zasługiwały wylewy śródczaszkowe pierwszego stopnia oraz obniżone napięcie mięśniowe. Dziecko przebywało w inkubatorze ze względu na wcześniactwo oraz wystąpienie żółtaczki. Po 8 dniach dziecko wypisano ze szpitala w stanie ogólnym dobrym.

Według wywiadu z mamą Kacpra po przeprowadzeniu badań genetycznych stwierdzono trisomię prostą chromosomu 21. Chłopiec często chorował na infekcję górnych dróg oddechowych, lekarz laryngolog zdiagnozował przerost trzeciego migdała, który w wieku 6 lat usunięto Kacpowi; w tej chwili chłopiec ma usunięte wszystkie migdały. Od 2 miesiąca życia uczęszczał na terapię rehabilitacyjną metody Vojty, elementy NDT Bobath oraz terapię logopedyczną. Na podstawie badania logopedycznego stwierdzono: makroglosję, nadwrażliwość śluzówki jamy ustnej, wiotkość mięśnia okrężnego ust.

Od urodzenia dziecka zauważalne było obniżone napięcie mięśniowe, obniżony poziom rozwoju motoryki małej i dużej, opóźniony rozwój mowy.

W roku 2006 przez …………. lat przyjmował Celebrolizynę.

Ze względu na alergię pokarmową oraz na pyłki drzew, krzewów i traw przyjmuje Clemastin- kiedyś każdego dnia, dziś w czasie pylenia.

Ze względu na obniżony poziom hormonu tarczycy chłopiec od mniej więcej roku przyjmuje jod oraz suplementy witaminowe.

Choroby współwystępujące w zespole Downa, które dotyczą Kacpra to: korygowana wada wzroku-nadwzroczność oka……………………………… Znaczny niedosłuch ucha lewego (najprawdopodobniej spowodowany przyjmowaniem Biodacyny)- aparatowany dopiero od lutego 2009r. Wada postawy- koślawość kolan i stóp- zalecona i prowadzona kompleksowa rehabilitacja.

Kacper jest pod stałą specjalistyczną opieką pediatry, laryngologa, ortopedy, okulisty, endokrynologa, alergologa.

Kacper ma 11 lat, wychowywany jest w rodzinie pełnej składającej się z dwojga rodziców, 14-letniej siostry, oraz Kacpra. Ojciec chłopca ma wykształcenie zawodowe i pracuje w firmie jako zastępca dyrektora do spraw rolnictwa, matka ma wykształcenie średnie, od roku znowu pracuje jako sekretarka. Warunki materialne rodziny są dobre. Rodzice starają się zaspokoić wszystkie potrzeby dzieci. Kacper ma swój pokój, wystarczającą ilość książek, zabawek, przyborów do nauki. Rodzina jest bardzo otwarta do znajomych, szkoły, nauczycieli Kacpra. Chętnie biorą udział w różnych wycieczkach, festynach, spotkaniach organizowanych przez Ośrodek, do którego uczęszcza chłopiec. Rodzice są bardzo aktywni we współpracy z ośrodkiem i wychowawcami, interesują się sukcesami syna, pozytywnie go motywują stawiając realne wymagania, wykorzystują każdą możliwość by doskonalić Kacpra w rozwoju.

Kacper ma dobry kontakt z siostrą Karoliną, potrafią bawić się razem, opiekować domem, ale i ostro pokłócić.

Atmosfera w domu rodzinnym jest bez zastrzeżeń.

Z analizy dokumentów wnioskuję iż Kacper jest pod opieką Poradni Psychologiczni- Pedagogicznej od 2005r. Od wieku 3 lat uczęszcza do Dziennego Ośrodka Rehabilitacyjno- Wychowawczego w Miliczu.

Kacper jest chłopcem pogodnym, kontaktowym, pomocnym, chętnie integrującym się w grupie znanych mu osób. Chętnie bierze udział w zabawach i zajęciach w szkole, jednak bardzo szybko się nudzi, jest męczliwy i najchętniej spędzałby czas w pozycji półsiedzącej na podłodze, słuchając rozmów dorosłych z otwartą buzią i palcem a nosie. Jest skory do przekory i żarcików, czasami bywa uparty, odmawia wtedy pracy i nie da się go namówić do powrotu do tego samego zajęcia. Kacper potrafi skupić uwagę na krótką chwilę, unika wysiłku umysłowego, jest bardzo wrażliwy na bodźce rozpraszające, w trakcie wykonywania nowych zadań lub działań, do których nie jest wdrożony wymaga stałej kontroli zewnętrznej. Lubi być w centrum uwagi otoczenia, natomiast częściej zwraca na siebie uwagę dobrym humorem niż negatywnymi zachowaniami, choć i takie się zdarzają.

W sytuacji zadaniowej męczliwy, szybko się nudzi, porzuca zadania. Ma trudności z koncentrowaniem uwagi. Sprawność pamięci znacznie obniżona. Wymaga częstej kontroli zewnętrznej. Samodzielny w podstawowych czynnościach samoobsługowych. Porusza się samodzielnie.

Ze względu na opóźniony rozwój mowy wypowiada się pojedynczymi wyrazami lub zlepami wyrazów wspartymi gestem. Wymowa zniekształcona nie zawsze zrozumiała. Chłopiec uczestniczy w zajęciach logopedycznych właśnie ze względu na cechy opóźnionego rozwoju mowy, zwłaszcza strony fonetycznej. Mowa spontaniczna bywa niezrozumiała ze względu na uproszczenia grup spółgłoskowych, elizja i substytucje głosek trudnych fonetycznie, wymagających precyzyjnej pracy masy języka, pionizacji jego czubka w okolicach wałka dziąsłowego. Utrzymuje się też tendencja do nawykowego opuszczania żuchwy i wsuwania czubka języka w powstały w ten sposób otwór między siekaczami, co powoduje zmianę brzmienia głosek i nieestetyczną wymowę. Doskonalenia wymaga sprawność aparatu artykulacyjnego, słuch fonematyczny, stymulowanie rozwoju kompetencji komunikacyjnych.

W tej chwili chłopiec realizuje naukę w oparciu o orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego dla dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym w klasie II w Dziennym Ośrodku Rehabilitacyjno- Wychowawczym.

Z obserwacji oraz badania Inwentarzem PAC-1 wyciągnęłam następujące wnioski, w zakresie:

1. OBSŁUGIWANIA SIEBIE

a) Kacper jest dość samodzielny w zachowaniu się przy stole, potrafi poczekać na swoją kolejkę, czasem zdarza mu się niekulturalnie zachować przy stole, je z otwartą buzią, mlaskając. Pije trzymając szklankę, potrafi nalać sobie napoju z dzbanka lub z butelki do szklanki, jednak musi być nalana niewielka ilość płynu, z niewielką pomocą potrafi nałożyć sobie ziemniaków na talerz, nalać chochlą zupy z wazy do talerza, nie wymaga ciągłej kontroli przy stole. Kacper nie potrafi jeszcze posługiwać się nożem i widelcem poprawnie i bez trudności, oraz obierać owoców, z pomocą kroi miękkie obrane owoce i warzywa.

b) Kacper porusza się samodzielnie z niewielkim nadzorem porusza się po schodach i różnych przeszkodach, często nie potrafi utrzymać równowagi lub potyka się o małe przeszkody niezauważalne przez niego. Potrafi jeździć na różnych zabawkowych pojazdach, odpychając się nogami. Kacper wymaga stałego nadzoru ze strony innych osób gdyż nie zawsze rozumie niebezpieczeństwa znajdujące się wokoło niego, dlatego też nie porusza się, nie bawi bez nadzoru w sąsiedztwie i poza domem.

c) Kacper zgłasza swoje potrzeby fizjologiczne( choć czasem trzeba mu przypomnieć że ma skorzystać z wc)Potrafi umyć ręce i buzie mydłem, powycierać je choć nie zawsze dokładnie. Potrafi uczesać włosy i dbać o swój wygląd, umyć zęby z niewielka kontrolą, jest samodzielny podczas kąpieli; potrafi przygotować niezbędne mu rzeczy.

d) Kacper potrafi samodzielnie ubierać się i rozbierać gdy się go o to poprosi znajduje swoją szafkę i wyciąga z niej kurtkę, czapkę, buty i potrafi je założyć. Niewielkie trudności sprawia mu rozpinanie i zapinanie guzików, często, gdy nie może sobie poradzić denerwuje się i niecierpliwi. Nie potrafi zawiązać sznurowadeł, czapki, ani tym bardziej krawata.

2. KOMUNIKOWANIE SIĘ

a) Kacper rozumie i wykonuje proste polecenia oraz daje sensowne odpowiedzi na zadawane mu pytania. Utrwalania wymagają pojęcia nad, pod, do, w, za, przed, na górze, na dole. Opowiada chętnie o różnych ciekawych sytuacjach związanych z jego życiem i otoczeniem. Potrafi opowiedzieć krótką historyjkę obrazkową, lub usłyszaną wcześniej bajkę- mowa jest niewyraźna, często niezrozumiała, zdania wypowiadane są niegramatycznie, chaotyczne, natomiast używa w wypowiedziach formy „ja” oraz liczby mnogiej. Chłopiec zna, nazywa i rozpoznaje przedmioty codziennego użytku, osoby, zwierzęta, rzeczy najbliższego otoczenia. Używa przedmiotów zgodnie z przeznaczeniem. Rozumie polecenia: w górę, w dół, nie zawsze poprawnie wykona: w prawo, w lewo.

b) W zakresie ujmowania różnic Kacper potrafi dostrzec różnice płci, różnice w przedmiotach, segreguje je według cech i koloru. Ma problem z nazywaniem kolorów. Poprawnie używa „z rana”, nie zawsze adekwatnie „po południu”. Chłopiec ma trudności z nazywaniem dni tygodnia i rozumieniem ich, a także rozróżnieniem i rozumieniem dzień- tydzień, minuta-godzina, nie potrafi podać adekwatnie godziny, nie zna się na zegarku, nie potrafi powiązać godziny na zegarze z różnymi czynnościami i zadaniami.

c) W zakresie liczb i wielkości potrafi odróżnić „jedną rzecz” od „dwie rzeczy” od „wiele”. Potrafi policzyć mechanicznie 4 przedmioty, potem się myli. Potrafi poukładać rzeczy w kolejności od najmniejszego do największego i odwrotnie, jednak z 3,4 elementów, gdy jest ich więcej różnice zacierają się. Nie potrafi rozpoznawać ani posługiwać się monetami.

d) W zakresie posługiwania się ołówkiem i papierem Kacper trzyma ołówek chwytem pęsetowym ( często niepoprawnie). Potrafi rysować kreski pionowe i łuki, potrafi odrysować koło ( niedokładnie). Rysunki na etapie bazgrot.

III USPOŁECZNIENIE

a) Kacper chętnie bawi się z innymi, chętnie współdziała z dziećmi w zabawie, wciąga inne dzieci do zabawy, potrafi wyczekać na swój moment i włączyć się do zabawy w odpowiednim czasie. Odtwarza proste zabawy w dom, szkołę itp. Lubi śpiewać, tańczyć, nastawiać ulubione melodie, bawi się z innymi w zabawy z piłką. Kacper chętnie bierze udział w grach stolikowych, natomiast trudno mu zapamiętać zasady danej gry, często gra ta jest chaotyczna, chłopiec wymaga podpowiedzi, co dalej.

b) Kacper bardzo chętnie uczestniczy w zajęciach domowych, chętnie i dokładnie wykonuje proste polecenia, niektóre czynności wykonywane każdego dnia chłopiec wykonuje bez przypominania i bez nadzoru.

IV ZAJĘCIA

a) W zakresie sprawności manualnej chłopiec potrafi nawlekać większe i mniejsze korale. Trudności sprawia mu odkręcenie nakrętki (odkręci bardzo lekko zakręconą), nie potrafi ciąć papieru (nieprawidłowy uchwyt nożyczek). Potrafi rozcierać plastelinę, lepić z niej kulki, budować wieżę z klocków. Potrafi zwinąć nici na szpulkę jednak zajmuje mu to dużo czasu.

b) W zakresie zręczności Kacper potrafi kopnąć piłkę, czasem zdarzy się mu potknąć, potrafi podskakiwać na dwóch nogach, choć często szuka jakiegoś oparcia, przez bardzo krótką chwilę potrafi ustać na palcach. Z niewielką kontrolą potrafi rzucić piłką w tarczę z niewielkiej odległości. Potrafi odpowiednio zachować się i korzystać z placu zabaw i znajdujących się tam urządzeń.

III. INDYWIDUALNY PROGRAM TERAPEUTYCZNY ORAZ JEGO EFEKTY

III. 1. Znaczenie problemu

Po przeanalizowaniu wszystkich dostępnych mi dokumentów, rozmowach z rodzicami i wychowawcami Kacpra, a także obserwacji i badań własnych mogę stwierdzić że głównym objawem wskazującym na istnienie problemu jest Zespół Downa i towarzyszące temu upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym. Ponadto problemy dydaktyczno- wychowawcze wynikają z:

- nieprawidłowego stanu zdrowia ( wada wzroku, niedosłuch, wada postawy),

- obniżonej percepcji wzrokowej i słuchowej,

-opóźnienia w rozwoju mowy,

- obniżonej sprawności pamięci i koncentracji uwagi,

- opóźniony rozwój motoryki małej i dużej.

W związku z zaistniałą sytuacją chłopiec wymaga indywidualnych oddziaływań w wyżej wymienionych sferach rozwoju, które zapewniłyby mu osiągnięcie w miarę możliwości określonych wiadomości i umiejętności niezbędnych dla prawidłowego rozwoju, funkcjonowania w środowisku i prawidłowego przebiegu socjalizacji.

Na samym początku terapii ważne było dla mnie nawiązanie współpracy z rodzicami Kacpra, w celu wspólnego oddziaływania na zaburzone funkcje zarówno na zajęciach jak i w domu.

Następnie opracowałam indywidualny program terapeutyczny w parciu o sferę najbliższego rozwoju dla chłopca w celu doskonalenia i usprawniania umiejętności w zakresie: samoobsługi, komunikacji, uspołecznienia oraz rozwijania funkcji poznawczych i sprawności manualnej.

III.2. Formy stosowanych oddziaływań pedagogicznych u wybranego dziecka.

Indywidualny program pracy dydaktyczno- wychowawczej opracowany na podstawie programu wychowania i nauczania dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym MEN; w oparciu o sferę najbliższego rozwoju Kacpra.

SAMOOBSŁUGA

1. Doskonalenie czynności związanych z samoobsługą.

2. Opanowanie umiejętności kulturalnego jedzenia- estetyczne spożywanie posiłków (bez bekania itp.)

3. Prawidłowe posługiwanie się łyżką i widelcem, eliminowanie jedzenia z pomocą drugiej ręki.

4. rozumienie konieczności zachowania czystości podczas spożywania posiłków i kulturalnego zachowania się przy stole.

5. Zachęcanie do spożywania wszystkich pokarmów.

6. Nabywanie umiejętności nakrywania do stołu.

7. Bezpieczne poruszanie się na terenie Ośrodka- chodzenie po schodach, nie gubienie się na korytarzu.

8. Doskonalenie umiejętności samodzielnego ubierania się i rozbierania.

9. Zdobycie umiejętności i nawyków związanych z higieną i kulturą osobistą (mycie rąk z przestrzeganiem kolejnych etapów)..

10. Wyrobienie umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach- zasady bezpieczeństwa.

USPOŁECZNIENIE

1. Poznawanie schematu własnego ciała.

2. Rozumienie przestrzegania zasad zgodnego współżycia w grupie.

3. Eliminowanie negatywnych zachowań ( naśladownictwo innych).

4. Używanie zwrotów grzecznościowych w stosunku do innych osób.

5. Zachęcanie do wypowiadania się na forum

6. Opowiadanie w domu i wspólne przeżywanie różnych wydarzeń z życia przedszkolnego.

7. Utrzymanie ładu i porządku w miejscu pobytu.

8. Udział w uroczystościach przedszkolnych.

9. Nazywanie swojego miasta, znajomość własnego adresu.

10. Dostrzeganie zmian, jakie zachodzą w obrębie najbliższego otoczenia.

11. Dostrzeganie zmian, jakie zachodzą w świecie roślin i zwierząt w zależności od pory roku.

KOMUNIKOWANIE SIĘ

1. Przekazywanie informacji o stanach emocjonalnych oraz zachęcanie do samodzielnego wyrażania potrzeb

2. Nazywanie rzeczy i czynności w naturalnych sytuacjach i na obrazie (poszerzenie zasobu słownictwa).

3. Formułowanie prostych zdań.

4. Określanie cech przedmiotów.

5. Krótkie wypowiedzi na podstawie przeżyć.

6. Omawianie treści obrazka.

7. Recytowanie wierszy, śpiewanie piosenek, udział w inscenizacjach indywidualnie i w rupie.

8. Rozpoznawanie dźwięków płynących ze świata zewnętrznego

9. Rozwijanie umiejętności słuchania i wykonywania poleceń

10. Rozpoznawanie nazw przedmiotów, czynności w najbliższym otoczeniu.

11. Słuchanie krótkich wierszy i opowiadań nadawanych przez terapeutę.

12. Doskonalenie języka;

13. Wdrażanie do budowania poprawnych pod względem gramatycznym wypowiedzi słownych;

14. Wykorzystywanie komunikatorów pozawerbalnych

15. Rozwijanie pamięci wzrokowej, słuchowej, ruchowej, dotykowej.

CZYTANIE I PISANIE JAKO UMIEJĘTNOŚĆ NADAWANIA I ODBIERANIA INFORMACJI.

CZYTANIE:

Etap I - Wyrabianie gotowości do czytania

1. Rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej

- postrzeganie drobnych fragmentów otaczającej rzeczywistości oraz ilustracji tematycznych (rozpoznawanie znanych przedmiotów, zwierząt, ludzi; omawianie prostych czynności);

- wyróżnianie składników szeregu i ustalenie kolejności ich występowania.

2. Rozwijanie percepcji słuchowej

- ćwiczenia wrażliwości słuchowej ( rozpoznawanie oraz lokalizacja dźwięków dochodzących z otoczenia, głosów z przyrody, głosów wydawanych przez różne przedmioty, instrumenty muzyczne;

- ćwiczenia rytmiczne;

-ćwiczenia słuchy fonematycznego;

- utrwalenie pamięciowych mechanizmów mowy ( nauka wierszy, piosenek, nazw dni tygodnia, pór roku).

3. Zapoznanie z umownymi symbolami graficznymi

- wykorzystanie znaków rozpoznawczych ( poznanie niektórych znaków drogowych, umowne oznaczenia pogody).

Etap II - Czytanie

1. Wprowadzenie kilku liter;

2. Wprowadzenie kilku wyrazów do czytania całościowego.

PISANIE:

Etap I - Przygotowanie do nauki pisania

1. Doskonalenie orientacji przestrzennej

2. Rozwijanie sprawności grafomotorycznej

- ćwiczenia rozmachowe;

-ćwiczenia manualne;

- ćwiczenia graficzne;

3. Malowanie i rysowanie znaków literopodobnych.

Etap II - Pisanie

1. Pisanie po śladzie.

ELEMENTARNE POJĘCIA MATEMATYCZNE

STOSUNKI PRZESTRZENNE

1. Orientacja w schemacie ciała:

- schemat własnego ciała- wskazywanie i nazywanie strony lewej i prawej, lewych i prawych kończyn;

-nazywanie strony lewej i prawej u drugiej osoby w układzie równoległym;

-pojęcia: góra- dół, prawa- lewa, za- przed itp., zastosowanie w praktyce

2. Sytułowanie przedmiotów w przestrzeni:

- Określanie położenia przedmiotów w stosunku do dziecka, np.:na, pod, nisko, itd.;

-wyróżnianie kierunków w przestrzeni: w przód- w tył, w prawo- w lewo, przed siebie- za siebie;

- określanie położenia przedmiotów w stosunku wzajemnym: na, pod, przed, dalej, niżej, obok, między, wyżej, daleko, blisko, na prawo, na lewo, naprzeciw, wewnątrz, na zewnątrz;

- wielkość względna: wybieranie największych i najmniejszych przedmiotów.

LICZENIE

1. Gest wskazyania.

2. Schemat liczenia ( przyporządkowanie przedmiotom gestu wskazania i liczebnika).

3. Wyodrębnienie i tworzenie zbiorów według: cech jakościowych; liczebności elementów.

4. Porównywanie liczebności dwóch zbiorów.

5. Odwzorowywanie zbiorów za pomocą prostych symboli.

6. Porządkowanie zbiorów według ich liczebności w kolejności wzrastającej i malejącej.

7. Rozkładanie zbiorów na podzbiory i ponowne ich łączenie.

8. Monograficzne opracowanie liczb w zakresie dostępnym dziecku.

- liczenie,

- czytanie nowej cyfry

MIARA I MIERZENIE

1. Mierzenie długości, szerokości, wysokości:

- określenie w naturalny sposób wielkości z wykorzystaniem własnego ciała

- określenie długości pzy pomocy naturalnych przyborów- klocka, sznurka,itd.

2. Mierzenie objętości:

-napełnianie wodą lub piaskiem naczynia,

- przelewanie płynu lub przesypywanie ciał sypkich z naczynia do naczynia.

3. Mierzenie ciężaru:

- porównywanie ciężaru przedmiotów na wadze szalkowej,

- porównywanie ciężaru przedmiotów i równoważenie ich mas przez dosypywanie i odsypywanie.

ROZPOZNAWANIE FIGUR GEOMETRYCZNYCH

1. Rozpoznawanie i nazywanie podstawowych figur geometrycznych.

Układanie figur geometrycznych według podanego wzoru za pomocą różnych przedmiotów.

2. Rysowanie figur geometrycznych po śladzie, po kropkach.

3. Rozpoznawanie figur geometrycznych w otoczeniu.

POZNAWANIE STRUKTUR CZASOWYCH

1. Określanie czasu trwania czynności ( długo- krótko, szybko- wolno)

2. Rozróżnianie pór doby: dzień- noc, rano, południe, wieczór.

3. Określenie następstw dni: dzisiaj, wczoraj, jutro.

4. Nazywanie dni tygodnia.

5. Nazywanie pór roku.

PLASTYKA

1. Wykonywanie prac plastycznych wykorzystując różne techniki plastyczne: rysowanie, malowanie, lepienie, wydzieranie, itd.

2. Rozwijanie wyobraźni i aktywności twórczej.

3. Uwrażliwienie na piękno przez kontakt ze sztuką.

TECHNIKA

1. Rozwijanie sprawności manualnej, orientacji przestrzennej, koncentracji uwagi, koordynacji wzrokowo-ruchowej poprzez czynności manipulacyjne, budowanie, konstruowanie, modelowanie, lepienie, nawlekanie, wydzieranie, cięcie, stemplowanie.

2. poznawanie materiałów i produktów codziennego użytku, zgodnie z ich przeznaczeniem:

-chwytanie, przekładanie przedmiotów, zamykanie produktów, otwieranie pojemników, gniecenie, mieszanie, przesypywanie;

3. Zdobycie umiejętności niezbędnych do samodzielnego i niezależnego funkcjonowania w życiu codziennym na miarę jego indywidualnych możliwości:

- nakrywanie do stołu

- prace porządkowe w domu

4. Rozwijanie indywidualnych zainteresowań i zdolności.

MUZYKA Z RYTMIKĄ

1. Kształcenie poczucia rytmu.

2. Rozróżnianie trzech rodzajów tempa: wolne, szybki, zwyczajne w zabawach ruchowych.

3. Szybkie, wolne klaskanie, tupanie, stukanie, głośne i ciche klaskanie, mówienie, stukanie o instrument.

4. Reagowanie bezruchem na przerwę i wznawianie ruchu z chwilą rozpoczęcia muzyki.

5. Różnicowanie i nazywanie trzech natężeń dźwięku: głośno, cicho, zwyczajnie.

6. Kształtowanie słuchu i umiejętności słuchania muzyki.

7. Ćwiczenie głosowe i śpiew.

8. Muzykowanie.

ZAJĘCIA RUCHOWE

1. Zabawy i gry ruchowe służące rozwijaniu sprawności psychofizycznej:

- zajęcia metodą Knillów, ruchu rozwijającego W. Sherborne.

- zabawy w Sali Doświadczenia Świata.

2. Ćwiczenia gimnastyczne niezbędne do rozwoju psychoruchowego:

- zabawy i gry z czworakowaniem, rzutne, z podbijaniem, skoczne.

3. Wykorzystywanie nabytych umiejętności ruchowych w życiu codziennym:

- zabawy i gry w terenie.

- ćwiczenia porządkowe, kształtujące, równoważne, ogólnokondycyjne.

4. Przygotowanie do aktywnego spędzania wolnego czasu.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:

Jak już wspomniałam wcześniej na zajęciach z Kacprem spotykałam się raz w tygodniu, były to w miarę systematyczne spotkania. Zajęcia prowadziłam w różnych miejscach w zależności od tematu zajęć, nastroju i stanu zdrowia Kacpra, warunków pogodowych; zajęcia najczęściej odbywały się na terenie Ośrodka, do którego uczęszcza chłopiec, ale także u niego w domu, na placu zabaw, w restauracji i innych miejscach publicznych, często udawało nam się zająć Salę Doświadczania Świata gdzie Kacper mógł stymulować wszystkie zmysły. Nasze zajęcia miały zwykle określony schemat; na wstępie prowadziliśmy z Kacprem swobodne rozmowy o tym jak miną tydzień, co ciekawego się w nim wydarzyło, jakie oczekiwania dotyczące dzisiejszych zajęć ma Kacper itp., rozmowa pełna akceptacji, spokoju i pozytywnych emocji zawsze dobrze nastawiała nas do pracy, Następnie wprowadzałam temat zajęć, a potem ćwiczenia praktyczne, na koniec odpoczywaliśmy z Kacprem przy muzyce relaksacyjnej, wykonywałam chłopcu masaż relaksacyjny, oddechowy lub czytałam bajkę.

Chłopiec chętnie uczestniczył w zajęciach, duża frajdę sprawiały mu „wycieczki” do sklepu restauracji, PKP, PKS itp., uczył się wtedy poprawnego zachowania w miejscu publicznym, zapoznawał się z zagrożeniami, jakie mogą spotkać go w codziennym życiu. Kacper bardzo lubił także zajęcia kulinarne, gdy dla swojej rodzinki mógł przygotować pyszną sałatkę owocową, czy kanapki.

Korzystając z programu rewalidacji indywidualnej opracowanego dla Kacpra w celu usprawniania umiejętności samoobsługi, komunikacji, uspołecznienia oraz rozwoju jego funkcji poznawczych i sprawności manualnej, dobierałam i systematycznie wdrażałam różne ćwiczenia zaczynając od najłatwiejszych, z czasem podnosząc poprzeczkę.

Największą trudnością dla chłopca było wytrwanie przy jednym, wymagającym koncentracji zadaniu do końca, zachęcałam go wtedy do wspólnie wykonani zadania, nagradzałam ukończone zadanie i wysiłek włożony w jego zrobienie. Stosowałam wzmocnienia pozytywne, pochwały, czasem nagrody.

Zdarzało się i tak że Kacper miał gorszy dzień i nie chciał uczestniczyć w przygotowanych przeze mnie zajęciach, pozwalałam mu wtedy na aktywność własną, lubił wtedy malować na dużych arkuszach papieru ( metoda Malowania Dziesięcioma Palcami), oglądać kolorowe bajki i czasopisma, prosząc o przeczytanie krótkich historyjek, puszczać sobie ulubioną muzykę, bawić się ćwiczeniami metody M.Ch. Knillów.

Zawsze na początku zajęć witaliśmy się a na końcu żegnali podając sobie rękę i mówiąc głośno „cześć” w celu utrwalenia rytuału witania i żegnania.

Mimo iż nie wszystkie założenia udało nam się zrealizować( być może ze względu na zbyt krótki czas oddziaływań, indywidualne możliwości Kacpra, nieudolność prowadzenia zajęć przeze mnie, itp.) to i tak pozytywnie oceniam osiągnięcia Kacpra w czasie półrocznej terapii.

III. 3. Postępy w rozwoju psychoruchowym dziecka po sześciomiesięcznej terapii oraz zalecenia do dalszej pracy.

OBSŁUGIWANIE SIEBIE

1. W zakresie samoobsługi Kacper jest coraz bardziej samodzielny. W zachowaniu przy stole coraz częściej kontroluje swoje negatywne nawyki ( ładnie i estetycznie je, bardzo rzadko zdarza mu się pomagać drugą ręką przy jedzeniu. Łatwiej radzi sobie z nalewaniem napoju z dzbanka do szklanki. Jest wystarczająco samodzielny w nakładaniu pierwszego i drugiego przygotowanego dania na talerz. Nie wymaga kontroli w trakcie posiłków. Kacper nadal nie potrafi bez pomocy posługiwać się poprawnie nożem i widelcem, trudność sprawia mu obieranie owoców i warzyw

( udają się próby ugotowanych warzyw).

2. Kacper porusza się samodzielnie, w tej chwili pewniej wchodzi i schodzi ze schodów- rzadziej zdarzają się zachwiania równowagi, chłopiec lepiej skupia się na wykonywanym zadaniu. Zaczął jeździć na trzykołowym rowerze. W ostatnim czasie coraz częściej może pozostać przez dłuższą chwilę poza zasięgiem wzroku na swoim podwórku, czy w domu.

3. Kacper częściej zgłasza potrzebę wyjścia do toalety, bez kontrolowania go przez osoby trzecie. Coraz bardziej dba o szczegóły przy higienie osobistej ( myje buzię, ręce, uszy, dokładnie się wyciera odwiesza ręcznik na miejsce bez podpowiedzi). Potrafi bez kontroli dorosłego umyć zęby- zachowując kolejność.

4. Kacper potrafi sam się rozebrać i ubrać, potrafi rozpiąć guziki w swetrze, zamek w kurtce. Trudność sprawia mu zapinanie guzików. Chłopiec przewleka sznurowadła przez otwory buta, zawiązuje pętelkę.

KOMUNIKOWANIE SIĘ

1. Kacper rozumie i wykonuje proste polecenia, daje sensowne odpowiedzi na zadawane pytania. Utrwalone zostały pojęcia „ na, pod, do, za itp., Kacper potrafi używać ich w praktyce. Kacper dzięki terapii mowy, zajęciom logopedycznym, ale także, a może przede wszystkim dzięki aparatowaniu ucha, znacznie rozwinął sferę komunikacji. Mowa jest bardziej zrozumiała, chłopiec stara się budować zdania poprawne gramatycznie. Chętniej używa mowy werbalnej w komunikowaniu się z innymi. Poprawnie używa pojęć w prawo, w lewo w stosunku do siebie. Coraz częściej także poprawnie używa lewo, prawo w stosunku do osoby drugiej.

2. Kacper nauczył nazywać się dwa kolory; czerwony i żółty. Nauczył się rozróżniać na obrazkach rano, południe, wieczór i dopasowuje im odpowiednie czynności np. „rano się budzimy”. Nazywa dni tygodnia, jednak nie zawsze w kolejności, nadal jednak ma trudności z ich rozumieniem. Kacper w zakresie orientacji na zegarze potrafi dopasować czynności do godziny: śniadanie, obiad, kolacja. Chłopiec nauczył się rozpoznawać i nazywać monety 1 i 2 złoty. Rozpoznaje słowo „ mama, tata, Kacper”, poznał litery K, M.

3. Poprawiła się grafomotoryka, chłopiec dokładniej pisze po śladzie, odrysowuje znaki literopodobne, pisze po kropkach.

USPOŁECZNIENIE

1. Niektóre łatwe codzienne obowiązki Kacper wykonuje sam bez nadzoru i stałego przypominania, np.; gdy wrócił z wycieczki rozpakował plecak a brudne ubrania włożył do pralki. Chłopiec jest zachęcany i motywowany do wykonywania mniej zrutynowanych czynności i chętnie je podejmuje.

ZAJĘCIA

1. W zakresie sprawności manualnej Kacper poczyna pierwsze kroki w cięciu nożyczkami papieru.

2. W zakresie zręczności Kacper poprawił motorykę dużą, częściej potrafi utrzymać równowagę.

Poniższy diagram przedstawia wyniki obserwacji według inwentarza PAC- 1.

Kolorem niebieskim zostały oznaczone obserwacje z grudnia 2008r. a czerwonym z maja 2009r.

Analizując diagram łatwo można odczytać, w jakich sferach Kacper rozwinął swoje umiejętności a co jest w tej chwili sferą jego najbliższego rozwoju, na tej podstawie można wyciągnąć wskazówki do dalszej pracy z dzieckiem.

ZALECENIA DO DALSZEJ PRACY

1.Stymulowanie percepcji wzrokowej i słuchowej.

2. Stymulowanie rozwoju mowy.

3. Usprawnianie procesów uwagi i pamięci.

4. Stymulacja ogólnorozwojowa z wykorzystaniem polisensorów.

5. Stopniowe, systematyczne wdrażanie do samodzielności.

ZAKOŃCZENIE

Każde dziecko z grupy ryzyka, tym bardziej ze stwierdzoną niepełnosprawnością wymaga intensywnej, specjalistycznej opieki i terapii w wyniku, której będzie mogło lepiej i pełniej się rozwijać.

„Praca terapeutyczna to specyficzna, emocjonalna i intelektualna, relacja osoby dorosłej z dzieckiem, które traktowane podmiotowo znajduje warunki do rozwoju, w tym również do rozwoju struktury Ja. Jest to ważna dla reedukacji przesłanka, która warunkuje efekty procesu uczenia się i socjalizacji.”

Pozostawienie dziecka bez jakichkolwiek oddziaływań terapeutycznych powoduje, iż rozwój jego jest opóźniony i przebiegać może w sposób nieharmonijny.

Jak już wspominałam kilka razy w tej pracy; bardzo ważnym czynnikiem w rozwoju dziecka, w zdobywaniu kolejnych kamieni milowych jest rodzina i jej współpraca ze wszystkimi specjalistami którzy zajmują się dzieckiem.

W terapii Kacpra zawsze obecna i mocno wspierająca była jego rodzina, mama, tato oraz siostra Karolina. Zwykle wspólnie z mamą omawiałyśmy przebieg zajęć, nasze oczekiwania w stosunku do Kacpra i do siebie. Rodzice zaakceptowali opracowany przeze mnie program i zgodzili się systematycznie i konsekwentnie wspierać rozwój syna w domu. „Oparcie wczesnej interwencji na partnerskiej współpracy specjalistów z rodzicami jest konieczne dla efektywnego realizowania programów wczesnej interwencji.” Relacje i współpracę z rodzicami w swojej półrocznej pracy z Kacprem oceniam pozytywnie.

Celem mojej pracy było przedstawienie procesu terapii dziecka z zespołem Downa ze szczególnym wskazaniem znaczenia roli działań terapeutycznych w rozwoju psychomotorycznym chłopca z trisomią 21.

Myślę, że cel mojej pracy został zrealizowany, gdyż wyniki przeprowadzonej przeze mnie terapii wskazują na poprawę rozwoju psychomotorycznego chłopca. Stwierdzić mogę zatem, iż bardzo ogromne znaczenie w postępach rozwoju wielu sfer życia Kacpra miały działania terapeutyczne zaproponowane w indywidualnym programie terapeutycznym skonstrułowanym w oparciu o sferą najbliższego rozwoju chłopca.

Potwierdziły się także postawione problemy i hipotezy badawcze. Kacper w wyniku oddziaływań terapeutycznych rozwinął swoje umiejętności w zakresie samoobsługi, manipulacji, uspołecznienia, komunikacji a także w rozwoju poznawczym, co pozwoli mu na dalszy, lepszy rozwój we wszystkich jego sferach.

Studium przypadku jest bardzo użytecznym sposobem diagnozowania i monitowania postępów w rozwoju osób niepełnosprawnych intelektualnie. Pozwala terapeucie na ustalenie możliwości rozwojowych dziecka oraz ocenę skuteczności metod i środków rewalidacyjnych.

Dziecko z umiarkowanym pośledzeniem umysłowym ma inne możliwości rozwoju niż dziecko zdrowe. Osoby te mają prawo do rozwoju, tak samo jak ich zdrowi rówieśnicy, jednak wymaga to dostosowanych do ich możliwości i potrzeb środków. Praca terapeutyczna dziecka z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym wymaga wszechstronnej diagnozy możliwości i umiejętności, dziecka, rodziny i środowiska edukacyjnego. Ważne jest aby być z dzieckiem i uczyć nie tylko je, ale i siebie jak rozpoznawać jego sygnały komunikowania potrzeb i emocji. Podmiotowe traktowanie dziecka oraz bycie z nim w atmosferze wsparcia i akceptacji daje mu szansę rozwoju możliwości, jakie posiada.

.

L. Sadowiska, M.Mysłek, A. Gruna- Ożarowska, „Aktualne informacje o zespole Downa w świetle piśmiennictwa i własnych badań naukowych.” (w:)

Tamże

Tamże

T. Kaczan, „Wczesna rehabilitacja mowy i jej znaczenie u dzieci z zespołem Downa” (w: ) red: B. Cytowska

B. Wilczura „Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka” wyd: Impuls, Kraków 2006r.

W. Kozubski, P. Liberki „Neurologia” wyd: PZWL, Warszawa 2006r.

M. Borkowska, „ABC rehabilitacji dzieci. Mózgowe porażenie dziecięce.” wyd. Pelikan, Warszawa 1989r.

J. Wyczesany, „Pedagogika upośledzonych umysłowo” wyd. Impuls Kraków 2005r.

T. Pilch, „ Zasady badań pedagogicznych” wyd. „Żak”, Warszawa 1998r.

Tamże

M. Łobocki „Metody badań pedagogicznych” wyd. PWN, Warszawa 1982r.

S. Nowak „Metodologia badań socjologicznych, Warszawa 1970r.

T. Pilch „Zasady badań pedagogicznych” wyd. „Żak” Warszawa 1998r.

M. Łobocki „Metody badań pedagogicznych” wyd. PWN Warszawa 1982r.

Tamże

Tamże

T. Pilch, „Zasady badań pedagogicznych” wyd: „Żak” Warszawa 1998r.

Tamże

Tamże

Tamże

Tamże

S. Mihilewicz, „Dziecko z trudnościami w rozwoju” wyd. Impuls, Kraków 2005r.

M. Skórczyńska, „Współczesne tendencje we wczesnej interwencji u dzieci zagrożonych niepełnosprawnością lub niepełnosprawnych.”wyd. Impuls Kraków 2006r.

2

---