globalizacja 2 id 192098 Nieznany

Globalizacja: szanse, zagrożenia i wnioski dla polityki gospodarczej

Przemówienie Krzysztofa Rybińskiego, wiceprezesa NBP.

Spotkanie z przedsiębiorcami uczestniczącymi w badaniach koniunktury NBP.
Oddział okręgowy NBP w Rzeszowie, 10 marca 2006.

Szanowni Państwo,

Witam serdecznie na kolejnym spotkaniu w oddziale okręgowym Narodowego Banku

Polskiego w Rzeszowie. Bardzo dziękuję kierownictwu oddziału za zorganizowanie

spotkania. Narodowy Bank Polski od 1998 roku regularnie prowadzi kwartalne i roczne

badania koniunktury w przedsiębiorstwach. Wyniki tych badań pozwalają na lepszą ocenę

stanu gospodarki i perspektyw inflacji. Stanowią one również istotny element analiz

ekonomicznych prowadzonych w NBP. Dlatego chciałbym jeszcze raz serdecznie

podziękować Państwu za wkład w budowę wiedzy NBP o bieżących procesach w polskiej

gospodarce.

Wiedza pozyskiwana od osób, które tworzą miejsca pracy, inwestują oraz każdego dnia

stawiają czoła konkurencji krajowej i zagranicznej jest szczególnie istotna w sytuacji, w

której zmienia się struktura gospodarki. Nietrwałe relacje ekonomiczne wpływają bowiem na

obciążenie prognoz otrzymywanych ze stosowanych przez banki centralne modeli

ekonometrycznych. Jeszcze jako student Wydziału Matematyki, Informatyki i Mechaniki

Uniwersytetu Warszawskiego po koniec lat osiemdziesiątych pomagałem w pracach nad

modelem gospodarki polskiej prowadzonych na zaprzyjaźnionym Wydziale Nauk

Ekonomicznych. Po głębokich zmianach w strukturze gospodarki Polski, polegających na

uwolnieniu cen oraz otwarciu na wymianę handlową z zagranicą model ten stał się

bezużyteczny jako narzędzie analizy makroekonomicznej. Obecnie nie obserwujemy tak

szybkich i radykalnych przemian w polskiej gospodarce. Jednak w ostatnich latach

intensyfikacja zjawisk zachodzących w globalnej gospodarce powoduje, że prawdopodobnie

obowiązuje wiele innych, niż znane do tej pory, zależności ekonomicznych. Zaszły bowiem

zmiany strukturalne, których siła, trwałość i znaczenie nie może być oceniona na bieżąco przy

pomocy modeli ekonometrycznych. Z reguły taka ocena jest możliwa dopiero po kilku latach,

co z punktu widzenia prowadzenia skutecznej polityki pieniężnej jest okresem zbyt

odległym

. Dlatego właśnie w takich okresach tzw. miękkie dane i informacje, pozyskiwane

bezpośrednio od przedsiębiorców nabierają szczególnego znaczenia.

Można podać przykłady takich zmian w bardzo wielu krajach. Pomimo tego, że w ostatnich

latach stopy procentowe wielu banków centralnych zostały obniżone do historycznie niskich

poziomów (w Japonii do zera, w USA przez pewien czas do 1%) oraz pomimo wysokiego

wzrostu zarówno cen ropy naftowej jak i cen innych surowców, inflacja w największych

gospodarkach świata pozostaje na niskim poziomie. Bank Rezerwy Federalnej w ciągu

ostatnich dwóch lat podniosła stopę procentową z 1% do 4,5%, rynki oczekują kolejnych

podwyżek do poziomu około 5,0%, a oprocentowanie 10-letnich obligacji amerykańskich

oscyluje od kilku lat wokół 4,5%. To zjawisko doczekało się nawet oficjalnej nazwy jako

„zagadka Greenspana”. Krzywa dochodowości w Stanach Zjednoczonych jest odwrócona –

czyli obligacje dwuletnie mają wyższe oprocentowanie niż obligacje 10-letnie, co w świetle

obecnej wiedzy powinno zapowiadać recesję. Tymczasem według obecnych prognoz tempo

wzrostu gospodarczego w Stanach Zjednoczonych lekko spowolni w 2006 roku i będzie

zbliżone do potencjalnego wzrostu PKB. W 2005 roku deficyt obrotów bieżących w relacji do

PKB w Stanach Zjednoczonych wyniósł ponad 6 procent i wiele ośrodków prognostycznych

oczekuje jego dalszego pogorszenia. Tymczasem wbrew teorii ekonomii kurs dolara w 2005

roku zamiast się obniżyć umocnił się do euro o 13 procent. Pomimo tego, że pasywa

zagraniczne Stanów Zjednoczonych przekraczają aktywa o ponad 2,5 biliona dolarów, w

2005 roku saldo dochodów zagranicznych Stanów Zjednoczonych było dodatnie.

Doprowadziło to do powstania nowej hipotezy, zgodnie z którą Stany Zjednoczone

eksportują „ciemną materię”

. Oznacza to, iż skoro Stany Zjednoczone osiągają wyższe

dochody z aktywów zagranicznych niż koszty obsługi pasywów zagranicznych, to muszą

istnieć jakieś „inne aktywa” które nie są poprawnie mierzone w statystykach, powodujące, iż

„prawdziwa” międzynarodowa pozycja inwestycyjna Stanów Zjednoczonych nie jest ujemna.

W takim przypadku deficyty obrotów bieżących tego kraju w ostatnich latach byłyby

statystyczną iluzją. Powyższa teza wzbudziła bardzo żywą dyskusję i została mocno

skrytykowana przez wielu ekonomistów, między innymi przez Willema Buitera

, byłego

głównego ekonomistę EBORu.

Kolejną zagadką, na którą zwraca uwagę ekonomista Rezerwy Federalnej Kevin Lansing

jest

fakt, że coraz większa część społeczeństwa amerykańskiego wchodząc w wiek emerytalny

będzie przekraczać okres osiągania największych dochodów. W takiej sytuacji Amerykanie

powinni spłacać kredyty mieszkaniowe i gromadzić oszczędności. Tymczasem postępują

dokładnie na odwrót. Jeżeli zmiana zachowania szybko nie nastąpi, to wielu Amerykanów

może znaleźć się w sytuacji, gdy przejście na emeryturę będzie oznaczało radykalne

obniżenie standardu życia.

Oczywiście trudno wskazać jeden czynnik, który powoduje te zmiany. Nie ulega jednak

wątpliwości, że szybko postępujący proces globalizacji rynków finansowych, handlu,

produkcji, a w ostatnich latach także usług i wiedzy jest jednym z ważniejszych czynników,

który zmienia strukturę globalnej gospodarki. Ponieważ globalizacja ma wiele wymiarów,

dzisiaj chciałbym przede wszystkim skupić się na dwóch powiązanych ze sobą aspektach, tj.

na zjawisku globalnych nierównowag oraz na globalizacji produkcji, usług i wiedzy, która

przejawia się w postaci offshoringu. Pominę natomiast wiele innych wątków związanych z

globalizacją, jak na przykład globalizacja rynków finansowych czy migracja.

Jak wspomniałem poprzednio jednym z przejawów globalizacji w ostatnich latach jest

powstanie globalnych nierównowag. W 2005 roku deficyt obrotów bieżących Stanów

Zjednoczonych przekroczył 6 procent PKB, a wiele prognoz banków inwestycyjnych

wskazuje, że będzie się dalej pogłębiał w 2006 i 2007 roku

. Stany Zjednoczone mają ujemny

deficyt obrotów bieżących od dwóch dekad, jednak dynamika powiększania się tego deficytu

przybrała na sile w ostatnich latach, co spowodowało, że ujemna pozycja inwestycyjna netto

największej gospodarki świata prawdopodobnie sięgnęła 30% PKB w 2005 roku, i według

wszystkich dostępnych prognoz będzie się dalej szybko pogarszała. .

Duży deficyt obrotów bieżących Stanów Zjednoczonych wiąże się ze ujemnymi

oszczędnościami gospodarstw domowych i silnym wzrostem cen nieruchomości, które w

ostatnich latach wystąpiły nie tylko w Stanach Zjednoczonych ale we wszystkich krajach

anglosaskich

. Ponadto, deficyt obrotów bieżących w Stanach Zjednoczonych w znacznej

części jest finansowany zakupami amerykańskich papierów dłużnych przez banki centralne

krajów azjatyckich oraz w latach 2004-2005 w coraz większym stopniu przez instytucje

publiczne zarządzające rezerwami walutowymi w krajach eksportujących ropę naftową. W

ostatnich latach rezerwy dewizowe znacząco wzrosły. Na przykład w Chinach rezerwy

Ludowego Banku Chin wzrosły ze 166 mld dolarów w grudniu 2000 roku do 819 mld

dolarów w grudniu 2005 roku i powszechnie oczekuje się, że pod względem wielkości rezerw

dewizowych Chiny wyprzedzą największą do tej pory Japonię, której rezerwy w grudniu 2005

roku wynosiły 847 mld dolarów, oraz że chińskie rezerwy walutowe przekroczą 1 bilion

(tysiąc miliardów) dolarów w 2006 roku

Nie istnieje jeszcze powszechnie zaakceptowana przez większość ekonomistów definicja

pojęcia globalnych nierównowag. W literaturze ekonomicznej ostatnich lat większość

odniesień do problemu globalnych nierównowag dotyczy właśnie zjawisk opisanych powyżej.

Dlatego na potrzeby niniejszego wystąpienia przyjmuję, że ilekroć będzie mowa o

globalnych nierównowagach będzie to oznaczało łączne występowanie następujących

czynników:

• Wysoki deficyt obrotów bieżących w Stanach Zjednoczonych
• Ujemne oszczędności gospodarstw domowych w krajach anglosaskich, szczególnie w

Stanach Zjednoczonych

• Silne wzrosty cen nieruchomości w krajach anglosaskich, w niektórych przypadkach

mające charakter bąbli spekulacyjnych

• Silna akumulacja rezerw dewizowych przez instytucje sektora publicznego w krajach

azjatyckich i krajach eksportujących ropę naftową

Kombinacja powyższych czynników, która jest nowym, do tej pory nie obserwowanym

zjawiskiem w historii gospodarczej świata sprawiła, że rozpoczęła się głęboka debata

ekonomiczna dotycząca dwóch kwestii. Po pierwsze podejmuje się próby wyjaśnienia, w jaki

sposób globalne nierównowagi się pojawiły. Po drugie, zarówno akademiccy ekonomiści jak i

stratedzy w bankach inwestycyjnych starają się ocenić, jakie są możliwe scenariusze dalszego

rozwoju wydarzeń. Czy globalne nierównowagi są normalnym zjawiskiem w globalnej

gospodarce i mogą się dalej pogłębiać bez szkody dla perspektyw długookresowego

globalnego wzrostu? Czy może dojść do znaczącej korekty tych nierównowag - a jeśli tak, to

jaki będzie mechanizm tej korekty oraz jakie będą konsekwencje tej korekty dla globalnego

wzrostu?

Zacznijmy od przedstawienia głównych hipotez, które tłumaczą zjawisko globalnych

nierównowag. W 2003 roku trzech ekonomistów przedstawiło hipotezę, że nastąpiła

reaktywacja nieformalnego reżimu Bretton Woods

. Oryginalny system Bretton Woods

powstał po drugiej wojnie światowej i był formalnym zobowiązaniem uczestniczących nim

krajów do utrzymania kursów walutowych, ustalonych według parytetu złota, na określonym

poziomie, zaś dozwolone wahania nie mogły przekraczać 1 procent. System ten przestał

istnieć w 1971 roku po decyzji prezydenta Nixona, że Stany Zjednoczone przestają

wymieniać dolary na złoto według ustalonego parytetu. Istotę reaktywowanego Bretton

Woods, często nazywany Bretton Woods 2, oddaje motto użyte przez autorów tej koncepcji:

„(…) jeżeli miałbym umowę z moim krawcem, że jakiekolwiek pieniądze otrzyma ode mnie,

tego samego zostaną mi zwrócone w formie pożyczki, wówczas nie miałbym w ogóle żadnych

obiekcji, żeby zamawiać u tego krawca znacznie więcej garniturów” (Jacques Rueff, 1965, za

Dooley et al. (2003)).

Hipoteza o istnieniu nieformalnego Breton Woods 2 mówi, że ukształtował się taki system, w

którym krajom azjatyckim opłaca się finansować deficyt obrotów bieżących Stanów

Zjednoczonych, bo dzięki temu mogą coraz więcej eksportować na ten rynek. Wspiera to

zatem wzrost gospodarczy krajów azjatyckich i pozwala tworzyć nowe miejsca pracy, co jest

szczególnie istotne w Chinach, gdzie według różnych szacunków co roku musi powstać

między 10 a 20 milionów miejsc pracy, na skutek migracji ze wsi do miast. W celu

utrzymania konkurencyjności eksportu kraje azjatyckie interweniują na rynku walutowym

powstrzymując aprecjację swoich walut. Skupione dolary inwestują w amerykańskie

obligacje, finansując w ten sposób amerykański deficyt obrotów bieżących

Inna hipoteza wyjaśniająca mechanizm powstania globalnych nierównowag została

sformułowana przez obecnego Prezesa Rezerwy Federalnej, Bena Bernanke

. Główna teza

jaką postawił mówi, że nie można dużego deficytu obrotów bieżących w Stanach

Zjednoczonych tłumaczyć wyłącznie czynnikami wewnętrznymi. Zdaniem obecnego Prezesa

FED kluczową rolę odegrały czynniki zewnętrzne, które zdefiniował jako globalną nadwyżkę

oszczędności. Hipoteza ta mówi, że znaczące nadwyżki oszczędności nad inwestycjami w

krajach azjatyckich w połączeniu ze strukturalnie wysokimi oszczędnościami w Niemczech i

Japonii spowodowały globalną nadwyżkę oszczędności, do przyczyniło się do wzrostu na

giełdach w Stanach Zjednoczonych a następnie do wzrostu cen nieruchomości, co z kolei

spowodowało obniżenie się oszczędności gospodarstw domowych w Stanach Zjednoczonych.

Z hipotezami Bretton Woods 2 i globalnej nadwyżki oszczędności polemizuje

Międzynarodowy Fundusz Walutowy, który twierdzi, że źródłem nadwyżek na rachunkach

bieżących są zbyt niskie inwestycje w krajach Azji – za wyjątkiem Chin – a zatem należy

mówić raczej o globalnej suszy inwestycyjnej

, gdyż w okresie pięciu lat po kryzysie

azjatyckim lat 1997-1998 poziom inwestycji był o około 7 punktów procentowych niższy niż

w okresie pięciu lat poprzedzających kryzys. W związku z tym właściwą rekomendacją dla

tych krajów nie jest ograniczanie stopy oszczędności tylko poprawa klimatu inwestycyjnego.

Inne hipotezy jako główny czynnik powstania globalnych nierównowag określają niskie

oszczędności gospodarstw domowych i sektora publicznego w Stanach Zjednoczonych

czyli fakt iż amerykanie wydają więcej niż zarabiają i że deficyt budżetowy ze znacznej

nadwyżki w 2000 roku przekształcił się w deficyt szacowany na 4,7% PKB w 2004 roku.

Wskazuje się również na zmianę polityki gospodarczej w krajach Azji po kryzysach lat 1997-

1998, kiedy w wielu krajach podjęto decyzję o budowie potężnych rezerw walutowych w celu

zabezpieczenia się przed podobnymi zmianami nastrojów na rynkach finansowych w

przyszłości

. Jeszcze inne hipotezy wskazują na większą atrakcyjność inwestycyjną Stanów

Zjednoczonych w porównaniu do innych regionów, mierzoną między innymi wyższym

tempem potencjalnego wzrostu gospodarczego

. Istnieje także hipoteza, zgodnie z którą tak

duży deficyt obrotów bieżących jest optymalny

, ponieważ oczekuje się, że w przyszłości

gospodarka amerykańska będzie rosła w szybszym tempie niż inne gospodarki rozwinięte.

Według tej hipotezy Amerykanie zwiększają bieżącą konsumpcję na kredyt gdyż w

przyszłości wysokie dochody pozwolą im ten kredyt spłacić i jest to sytuacja prawidłowa. W

końcu są prace, które udowadniają, że deficytu … nie ma. Przykładem jest wspomniany

wcześniej artykuł autorstwa Hausmann,Sturzenegger

postulujący istnienie „ciemnej

materii”.

Pomimo prób uzasadnienia, że deficyt obrotów bieżących w Stanach Zjednoczonych jest

mniejszy niż się wydaje i że jest pożądany, zdecydowana większość ekonomistów

akademickich oraz wielu bankierów centralnych jest poważnie zaniepokojonych skalą

globalnych nierównowag. Powstało bardzo wiele prac pokazujących jakie mogą być skutki

scenariusza, w którym rynki finansowe, wobec braku podjęcia odpowiednich działań przez

decydentów gospodarczych, same inicjują procesy dostosowawcze

. Jeżeli rynki finansowe

„stwierdzą” że wzrosła premia za ryzyko inwestowania w amerykańskie papiery dłużne,

wówczas odpływ kapitału z tego rynku – lub nawet zmniejszenie napływu kapitału - może

doprowadzić spadku cen obligacji czyli do znacznego wzrostu długoterminowych stóp

procentowych, do dekoniunktury na rynku nieruchomości, do deprecjacji dolara i w

konsekwencji do stagnacji lub nawet recesji, która może być odczuwalna w skali globalnej.

W celu ograniczenia prawdopodobieństwa wystąpienia tego scenariusza w wielu krajach

powinny zostać wdrożone reformy strukturalne. Stany Zjednoczone powinny znacznie

ograniczyć deficyt budżetowy i poprzez reformę systemu emerytalnego powinny zwiększyć

stopę oszczędności gospodarstw domowych. W Unii Europejskiej i Japonii należy

przyspieszyć szereg reform strukturalnych zwiększających elastyczność i konkurencyjność

rynku pracy, rynku produktów i usług. W krajach azjatyckich, a przede wszystkim w Chinach,

powinno dojść do uelastycznienia reżimu kursu walutowego, poprzedzonej reformami

wzmacniającymi system finansowy, również poprzez większą otwartość na napływ kapitału

zagranicznego.

Trudno jest obecnie ocenić jakie jest prawdopodobieństwo zrealizowania się scenariusza

poważnego spowolnienia globalnego wzrostu, jednak tempo wdrażania koniecznych reform

jest bardzo powolne.

Zanim przejdę do omówienia drugiego aspektu globalizacji, przypomnę, że przez globalizację

rozumiem postępujący proces międzynarodowej integracji krajowych rynków dóbr, usług,

kapitału oraz wiedzy. W praktyce oznacza to zwiększenie zarówno obrotów handlowych jak i

napływu zagranicznych inwestycji poprzez nasilenie się skali tych zjawisk jak również

poprzez włączenie w międzynarodowe procesy gospodarcze coraz większej liczby krajów.

Biorąc pod uwagę rynek pracy wystarczy zauważyć, iż włączenie do niego krajów Europy

Środkowo-Wschodniej razem z krajami byłego ZSRR, Indiami, Chinami oraz innymi krajami

rozwijającymi się oznaczało wzrost światowego zasobu siły roboczej o 2 mld pracowników.

Tym samym jesteśmy świadkami powstania globalnego rynku pracy. Działania korporacji

międzynarodowych prowadzące do przenoszenia produkcji lub zamówień do krajów o

niższych kosztach wytwarzania są wykorzystaniem istniejących przewag komparatywnych.

Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (FDI) między 1990 r. a 2004 r. zwiększył się

ponad trzykrotnie, osiągając ok. 648 mld USD w 2004 r. W tym samym okresie napływu FDI

do krajów rozwijających się był ponad sześciokrotnie wyższy i w 2004 r. wyniósł 233 mld

USD

Istotnym czynnikiem przyczyniającym się do nasilenia się powyższych zjawisk jest

liberalizacja handlu, która wiąże się z obniżaniem i eliminowaniem stawek celnych, jak i

wszelkich poza taryfowych barier, które wpływają na koszty handlu. Dotychczasowe

badania

wskazują na znaczącą rolę preferencyjnych umów handlowych, które w latach

1993-1997 były związane z blisko 70% wymiany handlowej krajów Europy Zachodniej.

Obok preferencyjnych porozumień handlowych istotnym czynnikiem liberalizacji światowych

przepływów towarów są wielostronne porozumienia prowadzone na forum WTO/GATT.

Dzięki porozumieniom w ramach GATT nastąpiło znaczące obniżenie stawek celnych z ok.

40% bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej do 6% na początku lat

dziewięćdziesiątych i 4% na przełomie XX i XXI wieku

. Stopniowe zmniejszanie barier w

handlu jest procesem powolnym, aczkolwiek przynosi trwałe korzyści dla każdej z

zainteresowanych stron. Prowadzi bowiem do specjalizacji produkcji, która przynosi

wymierne korzyści w postaci utrzymania konkurencyjnej pozycji na międzynarodowym

rynku.

Dowody na rosnące powiązania pomiędzy gospodarkami można odnaleźć m.in. w

statystykach światowego handlu, zgodnie z którymi od 1980 r. odnotowano ponad

pięciokrotny wzrost obrotów w eksporcie dóbr i usług

. W 2005 r. wartość światowego

eksportu odpowiadała 29% światowego produktu krajowego brutto wobec 20% w 1980 r.

Wskazuje ponadto, iż handel rozwija się bardziej dynamicznie niż globalna produkcja

krajowa. W nowych krajach członkowskich UE-10 relacja eksportu do PKB zwiększyła się aż

o 15 punktów procentowych tylko w ciągu ostatnich 10 lat

. Zmianom dynamiki

towarzyszyła również zmiana w strukturze eksportu, na co istotnie wpływały bezpośrednie

inwestycje zagraniczne. Specjalizacja produkcji, jako jeden z warunków konkurencyjności,

przyczynia się do poszukiwania odpowiednich miejsc pozwalających uzyskać przewagę nad

konkurencją. Wzrost przepływów kapitału w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych (a

zwłaszcza powstawanie

filii przedsiębiorstw wielonarodowych)

oraz liberalizacja handlu

międzynarodowego sprzyjają fragmentaryzacji procesu produkcji, polegającej na jego podziale na

części lokowane w różnych krajach. Fragmentaryzację produkcji umożliwia także doskonalenie

form transportu i przesyłu informacji oraz spadek ich kosztu (tzn. spadek kosztów

transakcyjnych).

Podstawą fragmentaryzacji produkcji są międzynarodowe różnice w zasobności krajów w

czynniki produkcji i – w konsekwencji – w cenach tych czynników. Firmy wielonarodowe

rozdzielają produkcję w różnych państwach, żeby minimalizować koszty i wykorzystać atuty

lokalnych rynków, takie jak tania siła robocza czy korzystna lokalizacja. Natomiast badania i

rozwój, oraz ta część produkcji, która dotyczy użycia najbardziej zawansowanych technologii, o

największej wartości dodanej często jest lokowana w kraju macierzystym, również ze względu na

słabą ochronę praw własności w krajach rozwijających się. Takie postępowanie pozwala firmie

wykorzystać przewagi komparatywne związane z różną lokalizacją produkcji. Co więcej,

umożliwia wykorzystanie w celu maksymalizacji zysku międzynarodowych różnic w wysokości

kursów walutowych, stóp podatkowych i subwencji rządowych wspierających wybrane rodzaje

działalności gospodarczej, a także różną strukturę ceł i odmiennych cech rynków wewnętrznych

poszczególnych krajów. Badania

wskazują, iż różnice w wynagrodzeniach stanowią jeden z

istotnych czynników przyczyniających się do przenoszenia miejsc pracy w przetwórstwie

przemysłowym do krajów naszego regionu.

Skutkiem fragmentaryzacji produkcji jest więc optymalne wykorzystanie przewagi lokalizacji

poszczególnych etapów produkcji i obniżenie kosztu przeciętnego. Efektem ubocznym jest jednak

powstawanie dodatkowych kosztów związanych z łączeniem poszczególnych etapów w całość za

pośrednictwem czynności mających charakter usług (np. transport, koordynacja i zarządzanie).

Nieodłącznymi elementami powyższych zjawisk są również offshoring oraz outsourcing.

Zjawisko offshoringu polega na przenoszeniu miejsc pracy oraz produkcji lub zamówień z

kraju, w którym umiejscowiona jest siedziba firmy, za granicę – zazwyczaj do krajów

charakteryzujących się niższymi kosztami zatrudnienia

. Offshoring niekoniecznie musi

odbywać się w ramach jednego przedsiębiorstwa. Natomiast zjawisko przenoszenia części

usług poza przedsiębiorstwo przyjęło się określać mianem outsourcingu. Obliczenia OECD

wykazały, iż ok. 19% miejsc pracy w krajach starej Unii było zagrożonych offshoringiem

Należy jednak zwrócić uwagę, iż dla krajów rozwiniętych proces ten wcale nie oznacza utraty

miejsc pracy. Mankiw i Swagel

przytaczają wyniki badań, zgodnie z którymi przenoszenie

miejsc pracy poza granice kraju może być pozytywnie związane ze wzrostem zatrudnienia w

krajach macierzystych inwestycji. Wynika to z faktu, iż zagraniczne filie nie konkurują lecz

uzupełniają dotychczasową działalność przedsiębiorstw, pozwalają poprawić efektywność,

jakość i obniżyć koszty co może prowadzić do zwiększenia rynku zbytu na towary lub usługi

danej firmy, co z kolei może skutkować wzrostem zatrudnienia w kraju macierzystym.

Natomiast istotną przewagę w pozyskiwaniu nowych inwestycji i nowych miejsc pracy

uzyskują przede wszystkim te kraje, które są w stanie zapewnić wykonanie towarów i usług

po konkurencyjnej cenie. Warto jednocześnie dodać, iż wzrost znaczenia offshoringu wpływa

na rozkład wynagrodzeń w krajach które w coraz większym stopniu uczestniczą w procesie

globalizacji. Spadają bowiem płace pracowników niewykwalifikowanych z krajów

rozwiniętych, premiując przede wszystkim pracowników wyżej wykwalifikowanych z krajów

o niższych kosztach pracy.

Koszty pracy pozostają istotnym, aczkolwiek nie jedynym czynnikiem atrakcyjności

inwestycyjnej danego kraju. W badaniu A.T. Kearney

kraje naszego regionu, tj. Czechy,

Polska i Węgry znalazły się w czołowej jedenastce lokalizacji inwestycji offshoringowych. W

ocenach podkreślono podobieństwo kulturowe krajów naszego regionu do krajów

europejskich, relatywnie niewielkie bariery w prowadzeniu działalności przez firmy

wywodzące się z Europy Zachodniej jak również dobre wykształcenie pracowników.

Porównując powyższe kraje miedzy sobą zwrócono uwagę na fakt, iż nota w przypadku

Polski jest nieco niższa niż dla Czech w kategoriach związanych z infrastrukturą jak również

z respektowaniem praw intelektualnych (autorskich).

Offshoring w nieco szerszym zakresie stanowi jednak nową ideę innowacyjności w

prowadzeniu przedsiębiorstwa

. O ile w wyniku przeniesienia produkcji koszty danej

działalności jednostki mogą zostać znacznie obniżone to dużo ważniejszą zaletą jest

wykorzystanie offshoringu jako bodźca do zmian procesów produkcji. W skrajnych

przypadkach może prowadzić do pozbywania się przez firmę wszelkich procesów nie

mających bezpośredniego związku z produkcją bądź świadczonymi usługami.

Alan Blinder

idzie nawet jeszcze dalej i wprost mówi o trzeciej rewolucji industrialnej.

Autor już teraz snuje wizję usług medycznych, które mogłoby być wykonywane na odległość

(przykład badań radiologicznych w Indiach) jak również wykonanie w przyszłości sporej

części usług edukacyjnych za pomocą elektronicznych dróg komunikacji. Dawniej liczyły się

zasoby naturalne, jakimi dysponowała gospodarka, zaś dzisiaj w coraz większym stopniu

perspektywy gospodarki uzależnioną są od czynnika ludzkiego. Czynnik ten jest decydujący

zwłaszcza w nowych gałęziach gospodarki związanych z sektorem usług. Dzięki rozwojowi

nowych technologii przekazywania informacji nastąpiło zwiększenie wymiany handlowej

usług, które do niedawna uznawane były jako nie podlegające wymianie handlowej. Warto

bardzo mocno podkreślić znacznie sektora usług w gospodarce, które podyktowane jest jego

blisko 70-procentowym udziałem w tworzeniu PKB w gospodarkach rozwiniętych. Całe

działy księgowości, czy też telefoniczne biura obsługi klienta - to tylko niektóre z usług,

wykorzystujących bezpośrednio osiągnięcia nowych technologii. Część z tych innowacji jest

już na stałe obecna w naszej rzeczywistości: możliwość zakupienia biletu lotniczego przez

Internet, tworzenie w przedsiębiorstwach informatycznych systemów kontroli zapasów,

możliwość gromadzenia i przetwarzania informacji na temat zachowań konsumentów.

Powyższe rozwiązania są ucieleśnieniem rozpowszechniających się nowych form organizacji

pracy, jak również rozwoju nowych produktów i usług. Badanie van Ark’a

wskazuje, iż

porównanie wzrostu wydajności pracy w sektorze usług w USA i krajach UE-15 w ostatnich

10 latach wypada na korzyść Stanów Zjednoczonych. Przewaga USA była przede wszystkim

wynikiem wyższej wydajności pracy w handlu oraz sektorze bankowym. Wśród przyczyn

niższego wzrostu wydajności pracy w krajach UE należy wspomnieć o mniejszych

możliwościach innowacyjnych firm europejskich lub braku reform, które mogłyby

spowodować wykorzystanie potencjału tego sektora. W Europie wciąż istnieją bariery

regulacyjne w prowadzeniu działalności handlowej, które uniemożliwiają swobodne

przemieszczanie się pomiędzy granicami poszczególnych krajów

. Nowe technologie

przekazywania informacji dają możliwość centralnego przetwarzania informacji, dlatego

ograniczanie możliwości wykorzystania tego procesu sprawia, że efekty skali są mniejsze.

Ponadto poziom rozwoju transportu drogowego wciąż napotyka na bariery regulacyjne. W

końcu wśród pozostałych barier należy wymienić różnice kulturowe, które są naturalną

barierą w rozwoju i prowadzeniu działalności.

Wskazując przed chwilą na istotną rolę usług w budowie konkurencyjnej pozycji gospodarki

amerykańskiej należy również odnieść się do rozwiązań unijnych w postaci tzw. dyrektywy

usługowej, które zostały niedawno przyjęte przez Parlament Europejski. Podstawowym celem

dyrektywy w wersji proponowanej przez Komisję Europejską było utworzenie jednolitego

rynku usług w całej Unii Europejskiej i zniesienie wszelkich barier uniemożliwiających bądź

też w istotny sposób utrudniających prowadzenie działalności usługowej przez

przedsiębiorców z danego kraju w innych krajach Unii Europejskiej. Jednak zmiany

wprowadzone w Parlamencie, które zniosły tzw. klauzulę kraju pochodzenia, w zasadzie

umożliwią utrzymanie istniejących barier, co spowoduje, iż proces podnoszenia efektywności

firm europejskich – w tym również poprzez wykorzystanie offshoringu - będzie utrudniony i

spowolniony.

Dlatego w dobie globalizacji szczególną rolę odgrywają wszelkie inicjatywy podnoszące

atrakcyjność inwestycyjną regionu. Za przykład może służyć projekt Urzędu Miasta

Rzeszowa, zgodnie z którym około 60% powierzchni miasta będzie miało bezpłatny dostęp

do Internetu. Równoległe powstanie radiowej sieci telefonicznej, umożliwiającej bezpłatne

rozmowy miedzy instytucjami publicznymi oraz między mieszkańcami to krok we

właściwym kierunku.

Z kolei Komisarz UE ds. Polityki Regionalnej, Pani Danuta Hubner podkreślała w jaki sposób

fundusze strukturalne wspierają rozwój i innowacyjność

„Pozwólcie Państwo, że przedstawię przykład projektu, którego realizacja stała się możliwa

dzięki Funduszom Strukturalnym. Tu, w Polsce, administracja korzysta z Europejskiego

Funduszu Rozwoju Regionalnego w celu stworzenia pod Rzeszowem laboratorium

badawczego dla przemysłu lotniczego. Celem projektu jest utworzenie nowoczesnego ośrodka

wyposażonego w najnowocześniejszą infrastrukturę badawczą i specjalistyczne urządzenia do

badania materiałów. W przedsięwzięcie zaangażowali się partnerzy publiczni i prywatni,

zawiązując konsorcjum, które obejmuje Politechnikę Rzeszowską, inne techniczne szkoły

wyższe, grupę przedsiębiorstw z branży lotniczej „Dolina Lotnicza” oraz polski Instytut

Lotnictwa”.

Globalizacja wpływa na perspektywy największych światowych gospodarek. W Stanach

Zjednoczonych dyskusja nad przenoszeniem miejsc pracy do krajów azjatyckich stała się

żywym elementem debaty politycznej w trakcie ostatnich wyborów prezydenckich. Podobnie

w Europie trwa obecnie dyskusja nad przyszłością wspólnego rynku usług. Nie ulega jednak

wątpliwości, iż wszelkie rozwiązania o charakterze regulacyjnym czy protekcjonistycznym

mogą przyczynić się jedynie do krótkookresowego powstrzymania zachodzących zmian,

które są nieuchronne. Najbardziej na procesie globalizacji skorzystają te kraje, w których

politycy zrozumieją mechanizmy globalnej gospodarki i przeprowadzą odpowiednie reformy

poprawiające klimat inwestycyjny. Przedsiębiorcy również powinni bardzo uważnie

obserwować proces globalizacji, żeby na czas reagować na pojawiające się zagrożenia, ale

przede wszystkim żeby skorzystać z ogromnych szans jakie stwarza globalizacja.

Dziękuję bardzo za uwagę.

Understanding the Greenspan Standard

Jak przedstawili to w artykule A. Blinder i R. Reis, „

”

zaprezentowanym na konferencji FED w Kansas City w sierpniu 2005 r. (Economic Performance in the
Greenspan Era: The Evolution of Events and Ideas). Przykładem takich opóźnień w możliwości rozpoznania
zjawiska jest silne przyspieszenie trendu wzrostu wydajności pracy w Stanach Zjednoczonych w połowie lat 90-
tych. Poprzedni Prezes Rezerwy Federalnej Alan Greenspan sformułował tezę o takim przyspieszeniu w 1995
roku, natomiast modele ekonometryczne mogły wykazać, że zaszła ta strukturalna zmiana dopiero po pięciu
latach.

Ricardo Husmann, Federico Sturzenegger “

Global imbalances or bad accounting? The missing dark matter in

the wealth of nations

”, Harvard University working paper, styczeń 2006.

W. Buiter “Dark master or Cold Fusion”, Goldman Sachs Global Economics Paper, styczeń 2006.

Kevin Lansing “

Spendthrift Nation

”, Federal Reserve Bank San Francisco Economic Letter, listopad 2005.

Według

World Economic Outlook

opublikowanego przez MFW we wrześniu 2005 roku prognozowany deficyt

obrotów bieżących USA wyniesie 759 mld USD w 2005 roku i wzr ośnie do 805 mld USD w 2006 roku, obie
wartości odpowiadają 6,1% prognozowanego PKB. Jednak niektóre prognozy banków inwestycyjnych wskazują
na wzrost prognozowanego deficytu obrotów bieżących do poziomu 6,5% PKB w 2005 roku i do 7-8% PKB w
2006 i 2007 roku.

Obszerne omówienie rynków nieruchomości znajduje się w pracy A.Ahearne et al. „

House Prices and

Monetary Policy: A Cross Country Study

”, Fed Board of Governors, International Finance Discussion Papers,

wrzesień 2005.

Jeżeli uwzględni się fakt, iż Chiny wykorzystały 60 mld dolarów z rezerw dewizowych w celu

dokapitalizowania dwóch banków komercyjnych, to już obecnie Ludowy Bank Chin ma największe rezerwy
dewizowe na świecie.

Seria artykułów na ten temat została rozpoczęta pracą M.Dooley, D.Folkerts-Landau i P.Garber „

An Essay on

the Revived Bretton Woods System“,

NBER Working Paper 9971, wrzesień 2003.

Hipoteza o globalnej nadwyżce oszczędności (ang. savings glut) została po raz pierwszy sformułowana

przemówieniu Bena Bernanke

w marcu 2005 roku podczas wystąpienia na spotkaniu stowarzyszenia

ekonomistów stanu Wirginia.

Na przykład w wystąpieniach szefa MWF Rodrigo Rato i szefa departamentu badań MFW Raghuram’a

Rajan’a w styczniu i lutym 2006 roku.

Na przykład M.Chinn “

Getting Serious about Twin Deficits

”, working paper, The Bernard and Irene

Schwartz Series on the Future of American Competitiveness, CSR No. 10, wrzesień 2005.

Tą hipotezę uzasadniają prace: J.Aizenman., J.Lee “

International Reserves: Precautionary vs. Mercantilist

Views, Theory and Evidence

”, IMF Working Paper WP/05/198, październik 2005; oraz M-A Gosselin, N Parent

“

An Empirical Analysis of Foreign Exchange Reserves in Emerging Asia

”, Bank of Canada working paper

2005-38, grudzień 2005

Zob. R.Caballero et al“

An Equlibrium Model of Global Imbalances and Low Interest Rates

”, MIT mimeo,

wrzesień 2005.

C.Engel, J.Rogers “

The U.S. Current Account Deficit and the Expected Share of World Output

”, NBER

working paper 11921, styczeń 2006.

Zob. przypis 2.

Przykładem tych szacunków mogą być np. prace: S.Edwards “

Is the U.S. Current Account Deficit

Sustainable? And if not, How Costly Is Adjustment Likely to Be?

”, NBER working paper 11541, sierpień 2005;

N. Roubini “Global Current Account Imbalances: Orderly or Disorderly Rebalancing?”, New York University
Working Paper; M. Obstfeld M, K. Rogoff “

The Unsustainable US Current Account Deficit Position Revisited

”,

prepared for 12-13 July 2004 NBER conference on G-7 Current Account Imbalances: Sustainability and
Adjustment; H. Faruqee et al. “

Smooth Landing or Crash? Model Based Scenarios of Global Current Account

Rebalancing

”, NBER Working Paper 11583; O. Blanchard et al. „

The U.S. Current Account and the Dollar

”,

NBER Working Paper 11137 i wiele innych.

Na podstawie danych UNCTAD.

J.-M. Grether, M. Olarreaga, “

Preferential and non-preferential trade flows in World Trade

”, WTO Staff Working

Paper, September 1998.

M. Bacchetta i M. Jansen, “

Adjusting to Trade Liberalization – the Role of Policy, Institutions” and WTO

Disciplines

, WTO Special studies No 7, April 2003.

Na podstawie danych IMF, Word Economic Outlook Database 2005.

Na podstawie danych z rachunków narodowych, źródło: UN.

N.p. B. O. Sascha i in.., “

Location choice and employment decisions: a comparison of German and Swedish

multinationals

”, CESifo Working Paper No. 1374.

Przenoszenie produkcji do krajów o niższych kosztach pracy nie musi być jednak regułą. Badanie Auberta i

Sillara (2005) wskazało, iż we Francji w latach 1995-2001 mniej niż połowa przenoszonych miejsc pracy (na

zasadach offshore) w przetwórstwie przemysłowym została realokowane w kraju o niskich kosztach produkcji.
Zdaniem autorów takie wyniki wskazują raczej na motyw restrukturyzacji przedsiębiorstw. Natomiast zjawisko
offshoringu ograniczone jest przede wszystkim do dużych przedsiębiorstw zatrudniających co najmniej 500
osób. Zob. P. Aubert i P . Sillar , „

Offshoring and Job Losses in French Industry

”, April 2005, OECD working

paper

OECD, “

Growth in Services. Fostering Employment, Productivity and Innovation

”, Meeting of the OECD

Council at Ministerial Level, 2005, str. 7

N. G. Mankiw, P. Swagel, “

The Politics and Economics of Offshore Outsourcing

”, American Enterprise

Institute for Public Policy Research Working Paper, November 2005

A. T. Kearney’s 2004, „Offshore Location Attractiveness Index, Making Offshore Decisions

”, Oceniane były

trzy kategorie wskaźników: struktura finansowa – waga 40% (koszty pracy, koszty infrastruktury, koszty
podatkowe i regulacyjne), umiejętności pracowników oraz dostępność siły roboczej - waga 30% (skumulowane
doświadczenie w prowadzeniu interesów, łatwość w zatrudnieniu pracowników, znajomość języków obcych i
wykształcenie, wskaźniki społeczne np. stopa bezrobocia), otoczenie w prowadzeniu przedsiębiorstwa - waga
30% (uwarunkowanie kraju, infrastruktura, kulturowa adaptowalność, ochrona własności intelektualnej).

“

The Future of Outsourcing, How it’s transforming whole industries and changing the way we work

,”

BussinessWeek, January 30, 2006.

A. Blinder, “

Fear of Offshoring

”, CEPS Working Paper No. 119, December 2005

B. van Ark, “

Europe’s Productivity Gap: Catching Up or Getting Stuck?

”, artykuł przygotowany na

International Symposium on Productivity, Competitiveness and Globalisation, Banque de France, Paris, 4
November 2005

R. H. McGuckin, III