Podstawy dydaktyki ogólnej – Czesław Kupisiewicz
1)Przedmiot i zadania dydaktyki
a) etymologia, geneza i znaczenie nazwy „dydaktyka”
gr. Didaktikos – pouczający, a didasko – uczę
- 1613r. W Niemczech, Krzysztof Helwig i Joachmi Jung analizując działalnośc Wolfganga
Ratkiego opracowali „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza”;
uważali dydaktykę za sztukę nauczania, a więc za swego rodzaju umiejętnośc praktyczną
- Jan Amos Komeński- 1657r. – „Wielka dydaktyka” przedstawiająca uniwersalną sztukę
nauczania wszytskich wszystkiego; uważał dydaktykę za sztukę nauczania i wychowania
-Jan Fryderyk Herbart (początek XIX w.) – niemiecki pedagog i filozof; opracował teoretyczne
podstawy dydaktyki, czyniąc z niej spoistą wewnętrznie i niesprzeczną teorię nauczania
wychowującego, podporządkowaną pedagogice. W teoriach herbartowskich zasadnicze zadanie
dydaktyki miało polegać na analizie czynności wykonywanych w szkole przez nauczyciela i
polegających głównie na zaznajamianiu dzieci i młodzieży z nowym materiałem nauczania
- nowe wychowanie (XIX-XX) John Dewey; odrzucali herbatowską koncepcję „przekazywania
wiedzy”, apelującą głównie do pamięci uczniów, wysuwając zamiast niej postulat kształcenia i
rozwijania u nich różnorakich operacji intelektualnych oraz umiejętności praktycznego działania.
Zadaniem dydaktyki- analiza czynności wykonywanych w szkole przez uczniów, a nie przez
nauczyciela. Sądzono bowiem, że nauczenie jest funkcją uczenia się, a czynności nauczyciela
powinny być determinowane przez czynności poznawcze uczniów, a nie odwrotnie.
- nauczanie wiąże się z uczeniem się, tworząc zintegrowaną całość, ściślej proces
nauczanie-uczenia się; czynniki zespalające: cel, metody, formy organizacji oraz środki.
Dydaktykę traktujemy jako naukę o nauczaniu i uczeniu się, a więc jako system poprawnie
uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących zjawisk, zależności i prawidłowości
nauczanie-uczenie się oraz sposobów alalizy i przekształcania tych zjawisk przez człowieka.
Funkcje dydaktyki:
- diagnostyczna – dostarcza wiedzy o stanie rzeczy istniejącym w obrębie przedmiotu jej badań
- prognostyczna – analiza prawidłowości rządzących przebiegiem procesu nauczanie-uczenie się
- instrumentalno-techniczna- zajmowanie się metodami, środkami i warunkami realizacji celów
dydaktycznych
Wychowanie – zamierzone i świadome podejmowanie czynności mających na celu
ukształtowanie osobowości wychowanka według społecznie zaakceptowanego wzoru, czyli ideału
wychowawczego.
b)Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe
Dydaktyka ogólna- nauka o nauczaniu i uczeniu się obejmuje swoimi badaniami wszelkie
przedmioty i szczeble pracy szkolnej. (Teoria nauczania i uczenia się)
Dydaktyki szczegółowe – (metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów) teorie nauczania i
uczenia się takich lub innych przedmiotów na określonych szczeblach nauki.
c)Przedmiot i zadania dydaktyki
Zajmuje się analizą wszelakiego uczenia się i nauczanie organizowanego w sposób świadomy,
systematyczny i planowany, inaczej – wszystkie czynności składające się na proces
nauczanie-uczenie się. Przez proces rozumiemy tutaj zbiór powiązanych ze sobą czynności
uczniów i nauczycieli, warunkujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego
celu, którym jest wywoładnie u dzieci lub młodzieży pewnych zamierzonych i względnie trwałych
zmian. Przedmiotem dydaktyki ogólnej nie jest tylko sam proces nauczania-uczenia się, ale
także:

•

Warunki niezbędne do jego zainicjowania (treść, organizacja, środki, itd.)

•

Czynności nauczania i uczenia się

•

Różnorakie, względnie trwałe wyniki i skutki tych czynności

Zadaniem dydaktyki jest analiza i opis treści, metod, form organizacyjnych i środków (korzysta z
pomocy innyh nauk).

1

Dydaktyka ogólna zajmuje się analizą i opisem charakterystycznych dla szkolnictwa różnych
krajów systemów dydaktycznych, a dydaktyki szczegółowe – systemów nauczania
poszczególnych przedmiotów.
d)Podstawowe pojęcia dydaktyczne



Uczenie się



B.Nawroczyński, nabywanie wiadomości, jaki i nabywanie sprawności.
Równoczenie zaznacza, że warunkiem koniecznym nabywania sprawności jest
aktywnośc uczącego się przedmiotu; uczenie się ma miejsce tylko gdy jesteśmy
czynni



S.Baley- proces, którego produktem jest wiedza i umiejętnośc; każde cwiczenie
może byc uważane za pewien przypadek uczenia się, natomiast nie każdą formę
uczenia się można uważac za cwiczenie



Autorzy radzieckiego podręcznika – uczenie się to praca nad opanowaniem
wiadomości, umiejętności i nawyków



E.R. Hilgard i D.G.Marquis – względnie trwała zmiana możliwości reagowania, ktróra
występuje w wyniku odpowiednio wzmacnianego cwiczenia



Planowane, systematyczne, zamierzone i zinstytucjonalizowane



Planowośc, aktywnośc, ukierunkowanie, zdobywanie wiedzy i umiejętności



W.Okoń- proces, w którym na podstawie poznania, doświadczenia i cwiczenia
powstają nowe formy zachowania się i działania lub zmieniają się stare.



Przedmiot uczenia  rzeczywistośc przyrodnicza, społeczna, techniczna i
kulturowa// poznanie bezpośrdenie i pośrednie



Uczenie się- proces zamierzonego nabywania przez uczący się podmiot określonych
wiadomości, umiejętności i nawyków, doknujących się w toku bezpośredniego i
pośredniego poznawania rzeczywistości.



Nauczanie



Czynności okazyjne, przypadkowe, jak i systematyczny, planowany, bezpośrednio
kierowany proces uczenia się



Na proces nauczania-uczenia się składają się uczenie się wraz z kontrolą oraz
podejmowanymi w jej następstwie zabiegami korektywnymi



Kierowanie uczeniem się uczniów



Dobry nauczyciel



Kształcenie



Kierunek udzielaniu wiadomości i umiejętności, jak i ćwiczenie umysłu



Kształcenie ogólne- zaznajamianie uczniów dorobkiem kultury nagromadzonym
przez ludzkość, z wiedzą o przyrodzie i społeczeństwie, z najważniejszymi prawami
rządzącymi rozwojem przyrody i życia społecznego, z zastosowaniem tych praw w
różnych dziedzinach życia, jak również na kształtowaniu umiejętności posługiwania
się prawami w praktyce (prowadzi do wykształcenia ogólnego)



Kształcenie zawodowe



Może być kierowane bezpośrednio i pośrednio



Zawsze jest procesem planowanym, systematycznym i zamierzonym, świadomie
prowadzony



Samokształcenie



Inspiratorem i wykonawcą jest jednostka pragnąca pogłębić swoją wiedzę



Wynikiem jest wykształcenie, które może mieć charakter ogólny lub specjalistyczny,
zawodowy



Zdolności, pracowitość, silna wola praz pozytywne motywy uczenia się



Wychowanie



Celowo i świadomie realizowany proces



Jest procesem znacznie szerszym niż kształcenie, gdyż obejmuje różne „tereny
wychowawcze” i wszystkie strony osobowości wychowanka, a więc intelektualną,

2

moralną, estetyczną i fizyczną. Kształcenie natomiast ma głownie na celu
wyposażenie ich pod względem intelektualnym, a nauczanie-uczenie się-
wyposażenie ich w określone wiadomości, umiejętności i nawyki, tzn. w cechy
instrumentalne.



Nauczanie i kształcenie w połączeniu z odpowiednimi zabiegami wychowawczymi
formuje całą osobowość człowieka

e) Metody badań dydaktycznych



Obserwacja(zamierzone i systematyczne spostrzeganie zjawisk i procesów
dydaktycznych w celu wykrycia ich przyczyn i skutków oraz stwierdzenie zachodzących
między nimi związków), eksperyment pedagogiczny(badanie procesów celowo
wywołanych kontrolowanych; laboratoryjny lub naturalny// hipotezy robocze), testy
dydaktyczne(służą ocenie rezultatów badań eksperymentalnych; identyczny dla
wszystkich w kontrolowanych warunkach), wywiady, ankiety, analiza dokumentów
pedagogicznych oraz analiza statystyczna

2)Systemy dydaktyczne
Całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania-uczenia się, tworzące
spójną wewnętrznie strukturę i podporządkowane realizacji społecznie akceptowanych celów
kształcenia
a) Dydaktyka herbartowska jako podstawa tzw. Szkoły ogólnej
Jan Fryderyk Herbart próbował skonstruować „naukowy system pedagogiki” oparty na dorobku
teoretycznym takich nauk pomocniczych, jak etyka i psychologia. Najwyższym celem
wychowania jest kształcenie u ludzi silnych, moralnych charakterów i kierują się ideami
moralnymi (doskonałości, życzliwości, prawa, słuszności, wewnętrznej woli. Ukształtowaniu służa:
kierowanie dziemi i młodzieżą(ani zbyt ropirszczac, ani nie byc za surowym),
karnośc(rygorystyczne rozkazy, kary cielesne wykonywane „ostrożnie i z umiarem”), nauczanie
wychowujące.
Oparta za założeniach: 1) nie istenieje żadne dziedziczenie czy nabyte dyspozycje psychiczne; 2)
całe życie psychiczne składa się z wyobrażeń.
Nauczanie jako podstawowy środek służący kształceniu charakteru, a tworzenie bogatej sieci
różnorodnych skojarzeń za czynnik decydujący o walorach wychowawczych pracy dydaktycznej.
Przyswojenie treści: etap zaglębienia(spoczywające i postępujące) etap
ogarniania(spoczywające i postępujące).
System dydaktyki tradycyjnej (dydaktyka herbartowska) – Jan Fryderyk Herbart (1776 – 1841)
stworzył system pedagogiczny oparty na etyce i psychologii. Etyka wyznaczała cel wychowania –
tym celem było kształtowanie u ludzi silnych moralnie charakterów. Psychologia wskazywała
środki do osiągnięcia tego celu - wyrobienie karności i nauczanie wychowujące. Uczenie się
traktował jako gromadzenie wyobrażeń ich kojarzenie i systematyzowanie. Na analizie tego
procesu oparł teorię stopni formalnych wszelkiego nauczania, obejmujących jasność, kojarzenie,
systematyzowanie i metodyczne stosowanie wiedzy. Dominującą osobą w szkole herbartowskiej
była osoba nauczyciela (decydował o przebiegu zajęć, o treści nauczania), uczeń skierowany był
na dalszy plan.
Charakteryzowała się tym, że jej najwyższym celem było kształtowanie moralnie silnych
charakterów.

•

Występował tam podział treści nauczania na przedmioty.

•

Uczniowie byli pasywni, bierni i nie mogli decydować o doborze treści nauczania.

•

Dominowało nauczanie pamięciowe, uczniowie byli zachęcani do nauki tylko przez motywy
zewnętrzne, głównie były to oceny i częsta kontrola wyników nauczania.

•

Współzawodnictwo.

•

Szkoła była jedynym miejscem uczenia się, jedynie prace domowe były wykonywane w
domu.

3

http://notatek.pl/podstawy-dydaktyki-ogolnej-czeslaw-kupisiewicz?notatka