Ochrona pracy kobiet

Funkcje macierzyńskie kobiety i jej odmienne
właściwości fizjologiczne stwarzają konieczność
zapewnienia kobietom szczególnej ochrony
zdrowia oraz warunków do wychowania dzieci. Z
tego powodu praca kobiet została objęta
szczególną ochroną prawną, zarówno w
krajowych przepisach, jak i w aktach
międzynarodowych (konwencje
Międzynarodowej Organizacji Pracy, dyrektywy
Unii Europejskiej, Europejska Karta Społeczna).

Ochrona pracy kobiet

Przepisy Kodeksu pracy i aktów wykonawczych

uwzględniają w szczególności:

•

zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w

zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu
zawodowego oraz warunków pracy,

•

ochronę stosunku pracy kobiet w ciąży i w okresie urlopu

macierzyńskiego,

Ochrona pracy kobiet

Ochrona pracy kobiet

•

zakaz zatrudniania kobiet przy pracach im wzbronionych

— szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia,

• uprawnienia służące do zapewnienia właściwej opieki
dziecku (urlop macierzyński, urlop wychowawczy, przerwy
na karmienie dziecka, inne zwolnienia od pracy).

• zakaz zatrudniania kobiet w ciąży i opiekujących się
dziećmi w wieku do czterech lat — w godzinach
nadliczbowych i w porze nocnej, a także delegowania ich
poza stałe miejsce pracy,

Ochrona pracy kobiet

Obowiązki pracodawcy w zakresie prawnej ochrony pracy
kobiet zawarte są w dziale ósmym Kodeksu pracy
zatytułowanym „Uprawnienia pracowników związane z
rodzicielstwem”.

Stosunek pracy kobiety w ciąży i w okresie urlopu
macierzyńskiego podlega szczególnej ochronie, mającej
na celu zabezpieczenie jej przed utratą pracy i
pozbawieniem z tego tytułu środków utrzymania w
okresie zmniejszonej przydatności zawodowej i
ograniczonej możliwości znalezienia nowego
zatrudnienia.

Ochrona pracy kobiet

Ochrona ma na celu również stworzenie kobiecie
możliwości pełnego powrotu do zdrowia po odbytym
porodzie i zagwarantowanie możliwości sprawowania
opieki nad dzieckiem w pierwszym okresie jego życia.

Ochrona trwałości stosunku pracy kobiet zaczyna się z
chwilą zawiadomienia przez kobietę pracodawcy o
stwierdzeniu ciąży, a kończy się z chwilą zakończenia
urlopu macierzyńskiego.

Ochrona pracy kobiet

Przepisy zapewniające ochronę stosunku pracy kobiet w
ciąży i w okresie urlopu macierzyńskiego zawarte są w art.
177 Kodeksu pracy oraz w ustawie z dnia 13 marca 2003
r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika.

Ochroną wynikającą z Kodeksu pracy nie są objęte kobiety
w czasie trwania okresu próbnego (nieprzekraczającego
miesiąc), na jaki zostały zatrudnione.

Ochrona pracy kobiet

Zgodnie z art. 177 kodeksu pracy pracodawca nie może
wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie
ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego
pracownicy.

Wyjątkiem są przyczyny uzasadniające rozwiązanie
umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca
pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyrazi
zgodę na rozwiązanie umowy.

Ochrona pracy kobiet

Ponadto w okresie ochronnym stosunek pracy z kobietą
ciężarna lub będącą na urlopie macierzyńskim może być
rozwiązany także w przypadkach:

• wypowiedzenia umowy o pracę przez kobietę,

• rozwiązania umowy na mocy porozumienia stron,

• w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy
(zakładu pracy).

Ochrona pracy kobiet

W razie rozwiązania umowy o pracę z kobietą na jej
wniosek lub na mocy porozumienia stron musi istnieć
pewność, że kobieta świadomie godzi się na rozwiązanie
umowy, znając swój stan.

Jeśli w momencie dokonywania wypowiedzenia
(rozwiązywania) umowy o pracę kobieta nie wie, że jest w
ciąży, w chwili powzięcia takiej wiadomości i
powiadomienia pracodawcy, rozwiązanie umowy o pracę
staje się bezskuteczne.

Ochrona pracy kobiet

Zgodnie z art. 185 1 k.p. stan ciąży powinien być
stwierdzony świadectwem lekarskim. Pracodawca jest
obowiązany udzielać pracownicy ciężarnej zwolnień od
pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie
przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli badania te nie
mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy.
Za czas nieobecności w pracy z tego powodu pracownica
zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Ochrona pracy kobiet

Ochronie zdrowia kobiet w ciąży oraz zapewnieniu
właściwej opieki nad dzieckiem służą następujące
przepisy zawarte w Kodeksie pracy:

• zakaz zatrudniania kobiet w ciąży w wymiarze
dobowym przekraczającym 8 godzin, w godzinach
nadliczbowych i w porze nocnej ,

• zakaz delegowania kobiety w ciąży, bez jej zgody,
poza stałe miejsce pracy,

Ochrona pracy kobiet

• prawo do urlopu macierzyńskiego,

• prawo do przerw w pracy na karmienie dziecka ,

• obowiązek przeniesienia kobiety w ciąży. do innej pracy,
jeżeli ze względu na stan ciąży nie powinna wykonywać
pracy dotychczasowej lub w razie braku możliwości
przeniesienia — obowiązek zwolnienia jej na niezbędny
czas ze świadczenia pracy

Ochrona pracy kobiet

• zakaz delegowania kobiety opiekującej się dzieckiem w
wieku do 4 lat, bez jej zgody, poza stałe miejsce pracy

,

•

zakaz zatrudniania kobiety opiekującej się dzieckiem w

wieku do 4 lat, bez jej zgody, w wymiarze dobowym
przekraczającym 8 godzin, w godzinach nadliczbowych iw
porze nocnej,

• prawo do urlopu wychowawczego (bezpłatnego) na
opiekę nad dzieckiem ,

• prawo do zwolnienia od pracy, na 2 dni wciągu roku, dla
kobiet wychowujących dzieci w wieku do 14 lat .

Ochrona pracy kobiet

Przeniesienie kobiety w ciąży do pracy bez niekorzystnego
wpływu na przebieg ciąży, poród i zdrowie dziecka
powinno nastąpić w następujących sytuacjach:

• jeśli kobieta zatrudniona była przy pracy wzbronionej
kobietom w ciąży (zgodnie z wykazem prac szczególnie
uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet),

• w razie przedłożenia orzeczenia lekarskiego
stwierdzającego, że ze względu na stan ciąży nie powinna
wykonywać dotychczasowej pracy.

Ochrona pracy kobiet

Przeniesienie kobiety do innej pracy w wyżej
wymienionych przypadkach jest obowiązkowe i powinno
nastąpić niezależnie od woli pracownicy oraz pracodawcy,
z chwilą powzięcia wiadomości o stwierdzeniu ciąży.

Jeżeli takie przeniesienie powoduje obniżenie
wynagrodzenia — pracownicy przysługuje dodatek
wyrównawczy ustalony w sposób określony w
rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
29 maja 1996 r.

Ochrona pracy kobiet

W razie braku możliwości przeniesienia kobiety do innej
pracy należy ją zwolnić na czas niezbędny z obowiązku
świadczenia pracy z zachowaniem prawo do
dotychczasowego wynagrodzenia.

W razie przeniesienia pracownicy w związku z ciążą do
innej pracy ze względu na ochronę jej zdrowia,
zmniejszona wydajność pracy na nowym stanowisku nie
może zaważyć ujemnie na wysokości należnego jej
dodatku wyrównawczego

Ochrona pracy kobiet

Kobieta, która urodziła dziecko i wróciła do pracy po
urlopie macierzyńskim, uprawniona jest do przerwy w
pracy na karmienie dziecka piersią, jeżeli spełnia łącznie
następujące warunki:
• jest zatrudniona w wymiarze co najmniej 4 godzin
dziennie,
• karmi dziecko własnym pokarmem.

Wymiar przerw zależy od wymiaru czasu pracy kobiety i
liczby dzieci karmionych piersią

Ochrona pracy kobiet

W razie zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy (co
najmniej 6 godzin dziennie) pracownicy przysługują:
• dwie przerwy po 30 minut każda — w razie karmienia
jednego dziecka,
• dwie przerwy po 45 minut każda — w razie karmienia
więcej niż jednego dziecka.

Dwie przysługujące przerwy mogą być, na wniosek
pracownicy, połączone w jedną
— godzinną lub półtoragodzinną.

Ochrona pracy kobiet

W razie zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy
(od 4 do 6 godzin dziennie)
— pracownicy przysługuje jedna przerwa w ciągu dnia:
półgodzinna — na karmienie
jednego dziecka, a 45-minutowa — na karmienie więcej
niż jednego dziecka.

Pracownicy zatrudnionej czasu pracy krótszym niż 4
godziny dziennie takie przerwy nie przysługują

.

Ochrona pracy kobiet

Pracownicom wychowującym przynajmniej jedno dziecko
w wieku do 14 lat przysługuje prawo do 2 dni zwolnienia
od pracy w ciągu roku z zachowaniem prawa do
wynagrodzenia.

Uprawnienie to przysługuje po raz pierwszy po podjęciu pracy
przez pracownicę (wychowującą dziecko w wieku do 14 lat) z
chwilą urodzenia przez nią dziecka albo wzięcia dziecka na
wychowanie i powtarza się z początkiem każdego nowego roku
kalendarzowego, aż do ukończenia przez najmłodsze z dzieci 14
lat.

Prawo to powinno być wykorzystane w danym roku
kalendarzowym, a nie w roku szkolnym

Ochrona pracy kobiet

Urlop macierzyński przysługuje każdej pracownicy, która
urodziła dziecko w czasie pozostawania w stosunku pracy,
niezależnie od stażu pracy, rodzaju umowy o pracę
i wymiaru czasu pracy, w jakim jest zatrudniona (pełny
etat lub część etatu), jeżeli w czasie porodu pracownica
nie korzysta z urlopu wychowawczego lub bezpłatnego.

Urlop macierzyński przysługuje pracownicy z mocy prawa,
z chwilą osiągnięcia przez nią określonego stanu
zaawansowania ciąży i może być rozpoczęty co najmniej 2
tygodnie przed planowanym terminem porodu.

Urlop macierzyński

Ochrona pracy kobiet

• 18 tygodni przy pierwszym porodzie,

• 20 tygodni przy każdym następnym porodzie,

• 28 tygodni przy urodzeniu więcej niż jednego dziecka w
czasie jednego porodu (niezależnie od tego, który to był
poród i ile się urodziło dzieci),

Urlop macierzyński

Ochrona pracy kobiet

Co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego mogą
przypadać przed przewidywaną datą porodu. Po porodzie
pracownica ma prawo do urlopu macierzyńskiego w
przysługującym wymiarze pomniejszonym o część urlopu
wykorzystaną przed porodem.

•

8 tygodni po porodzie w przypadku urodzenia dziecka

martwego lub jego zgonu w okresie pierwszych 8 tygodni
życia; urlop ten nie powinien trwać krócej niż przez 7 dni
od dnia zgonu dziecka.

Urlop macierzyński

Ochrona pracy kobiet

Urlop wychowawczy

Warunki uzyskania i czas trwania urlopu wychowawczego
określone są w art. 186 kodeksu pracy oraz w
rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej z 16 grudnia 2003 r. w sprawie szczegółowych
warunków udzielania urlopu wychowawczego.

Istotą tego urlopu jest możliwość zajmowania się
dzieckiem w pierwszych latach jego życia. Celem tego
urlopu, jak stanowi Kodeks pracy jest sprawowanie
osobistej opieki nad dzieckiem

.

Ochrona pracy kobiet

Pracownica posiada prawo do urlopu wychowawczego,
jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

• pozostaje w stosunku pracy i przepracowała co najmniej
6 miesięcy (okres ten obejmuje wszystkie okresy
zatrudnienia bez względu na występujące przerwy, rodzaj
stosunku pracy, wymiar czasu pracy, czyli staż pracy),

• wychowuje dziecko w wieku nieprzekraczającym 4 lat.

Urlop wychowawczy

Ochrona pracy kobiet

Skorzystanie z urlopu wychowawczego nie jest obowiązkiem
pracownika, lecz jego uprawnieniem. Przysługuje on na wniosek
pracownika, a pracodawca nie może odmówić udzielenia urlopu.
Pracownik ma możliwość rezygnacji z dalszego korzystania z
urlopu w każdym czasie.

Urlop wychowawczy

W czasie urlopu wychowawczego pracownik ma także możliwość,
zgodnie z art. 186 k.p. podjęcia: pracy zarobkowej, innej
działalności o charakterze zarobkowym lub niezarobkowym (np.
wolontariat) u swojego pracodawcy pod warunkiem, że żadna z
wymienionych form aktywności nie wyłączała możliwości
sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Ochrona pracy kobiet

Warunki urlopu wychowawczego:

1. Z prawa do urlopu wychowawczego kobieta może
korzystać począwszy od dnia zakończenia urlopu
macierzyńskiego, aż do ukończenia 4 lat przez dziecko
będące pod jej opieką, przy czym maksymalny wymiar
urlopu wychowawczego nie może przekraczać 3 lat.

2. Urlop wychowawczy może być wykorzystany najwyżej
w czterech częściach.

Urlop wychowawczy

Ochrona pracy kobiet

3. Pracownicy wychowującej dziecko, u którego
stwierdzona została przewlekła choroba, kalectwo lub
opóźnienie w rozwoju umysłowym — wymagające
sprawowania nad nim osobistej opieki — przysługuje
prawo do urlopu wychowawczego do czasu ukończenia
przez nie 18 lat życia.

Urlop wychowawczy

4. Urlop na opiekę nad takim dzieckiem przysługuje
niezależnie od urlopu wychowawczego przysługującego
na opiekę nad dzieckiem w wieku do 4 lat. Podstawą do
przyznania takiego urlopu jest orzeczenie lekarskie o
stanie zdrowia dziecka.

Ochrona pracy kobiet

Urlop wychowawczy

5. Pracownica korzystająca z urlopu wychowawczego
korzysta z ochrony stosunku pracy. Zakład pracy nie może
wypowiedzieć umowy o pracę w czasie przebywania jej na
urlopie wychowawczym.

Rozwiązanie umowy o pracę może jednak nastąpić w dwóch

przypadkach:

— jeżeli zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie stosunku

pracy bez wypowiedzenia z winy pracownicy,

— na warunkach i z przyczyn określonych w ustawie z dnia 13

marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z

pracownikami stosunku pracy z przyczyn niedotyczących

pracownika.

Ochrona pracy kobiet

Prace szczególnie uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia kobiet

Ostrzejsze wymagania w odniesieniu do środowiska pracy
kobiet określone są przy zatrudnianiu kobiet będących w
ciąży i w okresie karmienia w narażeniu na działanie
czynników, które mogą mieć niekorzystny wpływ na
przebieg ciąży i zdrowie dziecka. Dotyczy to m.in.
czynników rakotwórczych i o prawdopodobnym działaniu
rakotwórczym, czynników biologicznych (wirusów chorób
zakaźnych), promieniowania jonizującego, pól
elektromagnetycznych, hałasu i drgań mechanicznych.

Ochrona pracy kobiet

Prace szczególnie uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia kobiet

Wykaz prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla
zdrowia kobiet zawarty jest w rozporządzeniu Rady
Ministrów z dnia 10 września 1996 r.
Prace, których nie mogą wykonywać w szkole zarówno
kobiety w ciąży, jak i karmiące dziecko piersią to przede
wszystkim prace przy ręcznym podnoszeniu, przenoszeniu
i przewożeniu ciężarów o masie przekraczającej 1/4
wartości określonych dla wszystkich kobiet (niebędących
w ciąży lub w okresie karmienia).

Ochrona pracy kobiet

Prace szczególnie uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia kobiet

Masy nie powinny przekraczać:

• przy ręcznym podnoszeniu i przenoszeniu ciężarów po powierzchni
płaskiej:

— 3 kg — przy pracy stałej,
— 5 kg — przy pracy dorywczej,

• przy ręcznym przenoszeniu pod górę (po pochylniach, schodach):

— 2 kg — przy pracy stałej,
— 3,75 kg — przy pracy dorywczej,

• przy przewożeniu ciężarów:

— 12,5 kg — przy przewożeniu na taczkach jednokołowych,
— 20 kg — przy przewożeniu na wózkach 2, 3 i 4-kołowych,

przy czym podane wartości masy obejmują również masę urządzenia
transportowego.