Podstawowe
wiadomości o
islamie I
Janusz Danecki
Wspaniałe opracowanie jest dokonaniem tęgich mózgów w
składzie:
Katarzyna Wrzeciono
Weronika Jaworska
Grzegorz Stec
Paulina Cygan
Aleksandra Woźniak
Krystyna Siemiątkowska
Joanna Kawalec
Karolina Górnicka
Karolina Kobusińska
Anna Bryszkowska
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 2
Spis treści
Przedmowa
0. Wprowadzenie
0.1. Świat przed islamem
0.2. Mahomet i objawienie
0.3. Rozprzestrzenianie się islamu
1. Źródła
1.1. Koran
1.2. Tradycja
2. Główne zasady wiary
2.1. Dogmaty islamu
2.2. Obowiązku muzułmanów
3. Teologia i prawo
3.1. Teologia
3.2. Prawo
3.3. Wybrane zagadnienia
4. Ugrupowania skrajne
4.1. Szyizm
4.2. Ugrupowania skrajne
4.3. Zajdyci
4.4. Isma’ilici
4.5. Druzowie
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 3
Przedmowa
Cele książki
- opisanie islamu jako wiary
- umożliwienie zrozumienia islamu
- zniwelowanie fali antymuzułmańskich nastrojów, która zagraża kontaktom między
cywilizacjami
O samej książce
- dzieło prezentujące islam dla ogółu odbiorców
- ukazanie islamu w jego rozwoju
- poznanie humanistyczne dążące do rozumienia rzeczywistości
Transkrypcja: międzynarodowa ISO oraz transkrypcja uproszczona
0. Wstęp
0.1. Świat przed islamem
Półwysep Arabski
- obszary pustynne i półpustynne z oazami, otoczony żyznymi terenami (Mezopotamia, Syria,
Palestyna, a zwłaszcza Jemen)
- skrajnie niesprzyjające człowiekowi warunki
- zamieszkiwany przez ludy semickie, w większości koczownicze, żyjące z uprawy bydła
(kozy i owce) oraz kupcy
- ludy nie odizolowane, stale utrzymujący kontakty ze światem zewnętrznym: wymiana
handlowa i kulturowa
- nazwa „Arabowie” od słowa „Aribi”, oznaczającego koczowników (od I tys. p.n.e)
- Arabowie mają wspólne korzenie z Aramejczykami, Bizantyjczykami, Fenicjanami,
Egipcjanami, Hebrajczykami
Wierzenia przed islamem
- niewiele informacji - zagrożenie ze strony politeistycznych Arabów skłoniło pierwszych
muzułmanów do zatarcia wszelkich śladów „pogaństwa”
- wierzenia plemienne
- każde plemię miało własnych bogów, niektórzy bogowie byli też wspólni
- powszechna wiara w duchy (najszerzej znane: duchy męskie dżiny i żeńskie ghule)
- panteon bóstw i duchów związanych z samotnymi drzewami i nietypowymi
kamieniami (także meteoryty)
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 4
Wczesny islam
- pojawił się w początkach VII w.
- „religia pustyni” – naprawdę dziedzictwo całego starożytnego Bliskiego Wschodu i
kontynuacja jego religii (zoroastryzm [w niewielkim stopniu], judaizm, chrześcijaństwo,
religie Iranu)
- od początku religia ponadplemienna, szybko uniwersalna (uniwersalistyczna/światowa)
- zaadaptowano wiele elementów wcześniejszych wierzeń
- do jego sukcesu przyczynił się fakt, że nie był całkowicie nowy, obcy; zachował część
starych tradycji
Plemienne wierzenia zachowane w islamie
- Al-Kaba
- uznana za święte miejsce islamu
- po 630 r. zostały stamtąd usunięte przez Mahometa posągi innych bóstw
- dżiny i poeci
- poeci tradycyjnie związani z dżinami (poetycki język opętanie przez dżina)
- w islamie poeci i duchy mocno krytykowani, wyklinani
- później muzułmanie pożałowali wyklęcia poetów, bo poezja jest dobrym medium dla
szerzenia wiary, więc stworzyli werset Koranu, który umożliwiał poetom stanie się dobrymi
muzułmanami
- razem z poetami do islamu „tylnymi drzwiami” weszły dżiny
Judaizm
- na Półwysep Arabski docierali z Mezopotamii i Palestyny, osiedlali się w Jemenie i
Medynie (także Tayma, Fadak, Haybar)
- znaczną część wyznawców stanowili nawróceni Arabowie
Jemen
- przedmiot rywalizacji mocarstw; zmienne losy
- ważny strategicznie: zbieg szlaków handlowych
- podlegał różnym władzom, w tym Żydom (władca Du Nuwas)
Chrześcijaństwo
- chrześcijanie bizantyjscy przybywali z terenów Syrii i Etiopii przez Jemen oraz z
Mezopotamii
- największa gmina Nagran (wpływy Etiopii)
- wywierają wpływ głownie z zewnątrz, spoza Półwyspu
Islam jako kontynuacja poprzednich religii Bliskiego Wschodu
- pochodzenie irańskie, głównie zoroastryjskie: składanie ofiar ze zwierząt, rytualne
oczyszczenie przed modlitwą
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 5
- pochodzenie judaistyczne: ubój rytualny, przykrywanie głowy podczas modlitwy,
instytucjonalizacja dobroczynności (jałmużna)
- oryginalne w islamie: wzywanie do modlitwy (chociaż można to porównać do
chrześcijańskich kołatek), ruchomy kalendarz rytualny oparty na roku księżycowym bez lat
przestępnych
0.2. Mahomet i objawienie
TERMINOLOGIA:
Mahomet – Muhhammad Ibn Abd Allah – Arab z Mekki - zaoferował swoim
współplemieńcom nową religię monoteistyczną – islam, czyli poddanie się jednemu i
jedynemu Bogu
Imię Muhammad – dosłownie: „wychwalany, sławiony” (w domysle: przez Boga).
Czasami też proroka nazywano Ahmad („jeszcze bardziej chwalony”)
W tradycji muzułmańskiej Mahomet jest uważany za wysłannika Boga (arab: rasul)
oraz proroka (nabi)
Rasul (pochodzi od czasownika rasala – posyłać) – termin do nazywania osób, które
Bóg wysyłał do Arabów
Nabi (prorok) – określenie wszystkich proroków: muzułmańskich, chrześcijańskich,
żydowskich
Mahomet określany również mianem ostatniego z proroków: hatam an-nabyyin –
ostatni z proroków
nabi ummi – w Koranie, określenie człowieka, na którego dotychczas nie spłynęło
Boskie objawienie
HISTORIA MAHOMETA
pochodził ze środowiska osiadłych Arabów zajmujących się handlem, utrzymujących
ścisłe stosunki z koczownikami
jego ród – Kurajszyci – zamieszkiwał Mekkę, strategicznie położone miasto (na
szlakach handlowych i pielgrzymich) ; Mekka w starożytnych źródłach: Macoraba
Qusayy – przodek Kurajszytów, 5 pokoleń przed Mahometem, pokonał plemię Huza’a
z Mekki, opanował ważną świątynię z czarnym kamieniem , świątynię tą nazywano
Al-Ka’ba („sześcian”); zjednoczył członków plemienia i osiedlił ich w Mekce
Oddawanie czci kamieniom było znane na całym Półwyspie Arabskim
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 6
Dziadek Mahometa miał odkopać studnię Zamzam koło świątyni, aby zapewnić sobie
dodatkowe dochody. Ten obyczaj zaopatrywania pielgrzymów w wodę nazywa się
siqaya (pojenie)
Mekka – miasto w górzystym i skalistym ternie, nie było możliwości rozwijania
rolnictwa. Dochody miasta: dzięki położeniu na szlaku handlowym i byciu miejscem
kultu
Przodek Mahometa, wnuk Qusayya, zaangażował się w handel. Mekka miała kontakty
z dalekimi regionami świata (Persja, Jemen, Etiopia)
Kurajszyci – od qurays- „mały rekin”
Banu – tak nazywano członków jakiegos plemienia (np. Banu Hasim-ród Mahometa
wywodzący się z plemienia Kurajszytów)
Politeizm pozwalał zachować plemionom indywidualność, religie monoteistyczne
przyjmowane były z nieufnością, Mahomet miał to zmienić
Mahomet w pierwszych latach swojej działalności poznał religie chrześcijańskie
Bliskiego Wschodu: judaizm, chrześcijaństwo i zoroastryzm. Wyznawcy innych
religii widzieli w M. przyszłego proroka. kontrowersyjna teza: M. sam się starał, by
uznano go za proroka wśród wyznawców innych religii (judaizm i chrześc), jak mu to
nie wyszło, to przeniósł działalność religijną do swoich kurajszyckich rodaków ->
autor pozostawia tą tezę, gdyż wywołała burzę w świecie muzułmańskim i
przedstawia tradycyjną wersję losów M.
ŻYCIE MAHOMETA
2 wieki po jego śmierci opracowana jego biografię (8 w. – Ibn Ishaqa i 8/9 w. – Ibn
Hisam)
M. urodził się ok. 570 r. w Mekce (rok słonia, bo wiąże się narodziny M. z
wyprawą etiopskiego wodza Abrahy do Mekki, wjechał on do miasta na słoniu)
Ojciec M. umarł zanim ten się urodził; gdy miał 6 lat, zmarła matka, zajął się nim
stryj Abu Talib. M. ciężko pracował przy karawanach kupieckich, ale poznał kawał
świata; potem: bogata wdowa Hadiga, wzięła do do pracy a potem za męża
Żyjąc u boku bogatej wdowy nie musiał się martwić o rzeczy codzienne, wię
poświęcił się rozmyślaniom – początek kariery M. jako proroka
Hira – gora w pobliżu Mekki, gdzie M. spędzał co roku 1 miesiąc w samotności
Rok 610: podczas jednego z pobytów na tej górze, odwiedził go Gibril – archanioł
Gabriel- i kazał recytować słowa, które potem weszły do 96 sury Koranu -> w ten
sposób Bóg powierzył mu misję głoszenia nowej religii
Objawienia – ważne w życiu M.
„Nocna podróż” M.– na wspaniałym wierzchowcu do najdalszego meczetu (Kopuła
na Skale w Jerozolimie) – wtedy zostały przekazane M. podstawowe rytuały
muzułmańskie: m.in. zasady odmawiania modlitwy 5 razy dziennie
Islam : rzeczownik od aslama: „poddawać się”
Muslim: wyznawcy islamu – „ci, którzy poddają się woli Boga”
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 7
M. wyśmiewał się z lokalnych bóstw mekkańskich, nie spotkało się to z aprobatą.
Dla elity mekkańskoej niebezpieczne były poglądy społeczne M.: głoszenie
równości wszystkich, a także jego rosnąca popularność -> zaczęto jego i jego
zwolenników prześladować
PRZEJŚCIE DO MEDYNY
Gdy zmarła jego żona i stryj, działał samotnie. Przeniósł swoich wyznawców do
Yatribu (Medyna), a sam pozostał w Mekce. Gdy już wszyscy zostali przeniesieni,
też udał się do Medyny (rok 622)
622 rok został później uznany za początek nowej ery, ery islamu
Przeniesienie się muzułmanów z Mekki do Medyny – HIDŻRA (arab: higra) –
„wyemigrowanie, wyjście”
W Medynie: rozwijanie koncepcji religijnych M., nacisk na organizację
społeczności wiernych; powstaje koncepcja UMMY – społeczności wiernych, wg
której wszyscy, którzy wierzą w jednego Boga, są grupą społeczną ->
wprowadzenie tej idei było rewolucją -> przejście od społeczeństwa plemiennego
do koncepcji teokratycznego państwa feudalnego
W Medynie byli też Żydzi -> konflikty, bo nie chcieli uznać Mahometa za proroka
monoteizmu, więc i żydowskiego mesjasza, więc w drugim roku hidżry (622/623)
doszło do wygnania żydowskiego plemienia. Potem M. starał się usunąć z doktryny
muzułmańskiej wszystkie elementy, które wskazywałyby na powiązania z Żydami (
zamiast 3 modlitw wprowadził 5, zamiast zwracania się w kierunku Jerozolimy
podczas modliwy, zwracano się w kierunku Mekki); w 4 roku hidżry: wygnanie
kolejnego plemienia żydowskiego i w 5 roku: wymordowanie następnego
plemienia ż. Za zdradę i konszachty z mekkańczykami
UMMA
Podstawa organizacji ummy – podziały wynikające z zasług dla religii
Najwyższą pozycję zajmowali ci muzułmanie którzy przywędrowali z Mekki:
„emigranci”
Arabscy mieszkańcy Medyny, którzy przyjęli islam: „pomocnicy”
Z czasem wszystkich muzułmanów, którzy związali się z M. nazywano sahaba –
„towarzysze”
Konstytucja Medyńska – dokument polityczny M. ustalający stosunki między
wszystkimi mieszkającymi w Medynie grupami ludności
Organizacja ludności nie była łatwa, bo wśród Arabów medyńskich znaleźli się
oponenci M. (np. ci, którzy przed jego przybyciem odgrywali w Medynie ważną
rolę)
Ale największym zagrożeniem dla młodej gminy nie byli oni, lecz mekkańscy
Kurajszyci, których M. zwalczał (by wynagrodzić°sobie upokorzenia, jakich doznał
w Mekce; swoje działania kierował przeciwko karawanom mekkańskim
przechodzącym między Medyną a Mekką)
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 8
PODBOJE I ŚMIERĆ
Dużo bitew (podboje żydowskich oaz, plemiona arabskie dobrowolnie się
podporządkowują, nie mają wiele do stracenia, a islam daje im ochronę), M. niezły
wojskowy, zrobiono fosę wokół Medyny
W 8 roku M. wkracza do Mekki i ją opanowuje
Symboliczne znaczenie – zniszczenie posążków bóstw w mekkańskiej świątyni Al-
Ka’bie -> przejęcie tej świątyni we władanie, narzucenie monoteizmu
Rozpoczęto rówzniez działania w kierunku Bizancjum, ale nie doszło do
konfrontacji z Bizantyjczykami
W 10 roku hidżry M. odbywa pielgrzymkę do Mekki -> PIELGRZYMKA
POŻEGNALNA: podczas niej ustalił zasadnicze rytuały pielgrzymowania do
świętych miejsc
ŚMIERĆ MAHOMETA: w momencie największego rozwoju kariery, pozostawia
niedokończone dzieło budowy nowego świata.
0.3. Rozprzestrzenianie się islamu
Śmierć M. -> powstanie kalifatu (dziedzictwo i następstwo po proroku)
Wyjście Arabów w świat, bo: tradycja (od wielu lat ekspansja ku miejscom, gdzie
życie było łatwiejsze, tej tendecji sprzyjał sposób życia Beduinów gazwu: regularne
zdobywanie środków do życia poprzez atakowanie niesprzymierzonych ludzi i grup i
zabieranie ich własności dla siebie)
W Islamie gazwu przekształciło się w nowe zasady, ogólną zwaną gihad i
szczegółową qital -> podtrzymywanie tradycji ekspansywności i zapobieganie
rozpadowi społeczności muzułmańskiej
Gihad: we wczesnym Islamie, pojęcie bardzo ogólne: podejmowanie trudów dla
osiągnięcia jakiegoś celu. Qital: walka, bicie się, dążenie do pokonania nieprzyjaciół
bronią.
Gihad i qital: ważny mechanizm w świecie arabskim, sprzyjający podjęciu podbojów
na szeroką skalę. Ale też ważna: UMMA -> główne narzędzie integracji społecznej,
dawała poczucie wspólnoty wykraczającej poza podziały plemienne. Umma sprawiała,
że w życiu pojedynczego muzułmanina, stosunki łączące go ze społecznością miały
nie tylkio charakter społeczny, ale także moralny
Umma wprowadzała wyraźny podział między wierzącymi i niewienymi
Plemię tworzyło strukturę niższą, Umma wyższą, nakładającą się na plemię
Jeśli obcy, nienależący do zislamiznowanego plemienia, chciał zostać muzułmaninem,
musiał najpierw podporządkować się prawom plemiennym; musiał wejść w stosunek
wierności: wala, podporządkować się prawom danego plemienia, zostać jego
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 9
klientem: maulą. Dopiero wtedy można było aspirować do zostania członkiem ummy.
Zostanie członkiem plemienia niekoniecznie oznaczało przyjęcie islamu.
Idea solidarności grupowej – asabiyya; przejęta od Beduinów i wykorzystana do
ekspansji
PODBOJE
W VII wieku – splot okoliczności, które pozwoliły na ekspansję islamu
Gdy zaczęły się podboje, Półwysep Arabski nie dysponował siłą pozwalającą na
utrzymanie własnych wojsk, toczyły się wojny między Bizancjum a Persją; świat
śródziemnomorski podupadał gospodarczo, kurczyły się rynki; długim wojnom
towarzyszyły epidemie; tereny mezopotamskie przechodziły z rąk do rąk
Upadek państw oraz kryzys polityczny i gospodarczy na obrzeżach Półwyspu też
przyczyniły się do sukcesów arabskich. Ważne: psychologiczne oddziaływanie
najazdów -> przyjście nowej siły stwarzało ludziom nękanym nieustannymi wojnami
nadzieję na poprawę sytuacji
Dla większości tych, na których spadała arabska nawałnica, było obojętne, czy znajdą
się pod władzą Greków, Irańczyków czy Arabów: ludzie pragnęli pokoju,
bezpieczeństwa i rozsądnych podatków. Ludność wiejska i tak była zależna od
władnych wodzów i tradycji, więc było jej obojętne, kto sprawuje władzę w miastach.
Na obszarach Syrii i Iraku: od setek lat mieszkały ludy pochodzenia arabskiego, więc
zastąpienie dawnych cesarzy przez nowych arabskich władców było czymś
normalnym
Podboje przynosiły zyski; Koran uprawnia muzułmanów do zabrania własności
podbitym niewiernym oraz tym wyznawcom religii objawionych, którzy nie chcą się
dobrowolnie poddać muzułmanom.
Zdobycz była dzielona między władze muzułmańskie, a wojowników uczestniczących
w bitwie, potem już normalnie był wypłacany żołd
Oprócz zdobyczy islam obiecywał coś innego: nagrodę w raju -> udział w walce był
pod każdym względem lukratywny: duchowo zyskiwało się nagrodę w raju,
materialnie czerpano konkretne zyski, było regularne wynagrodzenie
Podboje nie były atakiem koczowniczych hord na świat „cywilizowany”, lecz
działaniem w ramach dobrze zorganizowanego państwa – kalifatu
KALIFAT
Po śmierci M. doszło do wybrania następcy proroka (halifa, czyli kalifa). Został nim
Abu Bakr. Pierwszy zwierzchnik był następcą M., więc nazywano go halifa. Kolejny
następca był następcą następcy wysłannika Boga (halifat halifat rasul Allah), a kolejni
zaczeli nazywać się halifat Allah – zastępcy Boga
Umma muzułmańska zaczęła przekształcać się w kalifat, czyli społeczność podległą
kalifowi
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 10
Na czele kalifatu stała elita rządząca – pierwsi muzułmanie, a więc mekkańscy
kurajszyci, medyńscy ansarowie i arystokracja jakiegoś plemienia; elitę zaczęto
umacniać dzięki związkom małżeńskim
Druga grupa społeczna: duża klasa średnia plemion, głównie z Saratu i Jemenu, które
zostały lojalne w czasie buntu (ridda- pierwszy bunt plemion arabskich)
Trzecia grupa: pozostałe plemiona arabskie
Od najwcześniejszych czasów: napięcia między bogatymi członkami elity a ludźmi
biedniejszymi; wcześni towarzysze proroka krzywo patrzyli na później nawróconych
Arabskie podboje zaczęły się i skończyły niemal w całości w I wieku islamu, głównie
za panowania pierwszej dynastii Umajjadów
Arabowie wyruszyli w świat: na północ do Syrii i Palestyny, na wschód do
Mezopotamii, na zachód do Egiptu
W 3 lata po śmierci M. Arabowie zdobyli Damaszek (635 r.), w 637 r. podbili Persów
doprowadzając do upadku imperium Sasanidów; w latach 40 ruszyli na zachód,
podbijając Egipt, potem całą Afrykę Północną (nazywana przez Arabów Maghrebem,
czyli miejscem, gdzie zachodzi słońce, stała się punktem wypadowym do dalszych
podbojów Afryki i Płw Iberyjskiego). W 732/3 roku dotarli do Francji, pod Poitiers,
gdzie zatrzymał ich Karol Młot, ale nigdy nie zasiedlili Pirenejów
Muzułmanie bez trudu pokonywali olbrzymie terytoria, bo byli przyzwyczajeni do
wędrówki
Na początku niechętnie pokonywali góry i morza, ale potem stali się dobrymi
żeglarzami :p
W 751 pokonali Chińczyków nad rzeką Talas, ale nie dotarli do Chin
W 711 r. dotarli do Indii, gdzie założyli pierwsze kolonie
Nigdy nie udało się Arabom zwyciężyć Imperium bizantyjskiego, ale walki z
Bizancjum były stałym tematem politycznym i kulturowym świata islamu
Podboje arabskie to nie było burzenie świata przez dzikie hordy, ale opanowywanie
świata przez ludzi świadomych istnienia innych cywilizacji i na te cywilizacje
otwartych
Zamiast podboju należałoby mówić o procesach akulturacji, wzajemnej akomodacji
kultur -> mówi się o arabizacji i islamizacji
Arabizacja świata: czasy podboów i pierwszej dynastii Umajjadów, etap wyjścia z
zewnątrz, narzucania władzy Arabów i ich języka
Islamizacja: dynastia Abbasydów, etap dośrodkowy: który oznaczał tworzenie
kultury muzułmańskiej -> włączanie w krąg kultury muzułmańskiej osiągnięć innych
cywilizacji
Arabowie podchodzili do życia miejskiego z wielkim szacunkiem: budowali miasta na
wzór perski i bizantyjski; Jerozolima VII wiek: 2 wielkie meczety: Kopuła Na Skale i
Najdlaszy Meczet; Damaszek: Meczet Umajjadów, na pustyni syryjskiej kilka
pałaców z dynastii Umajjadów
Czasy Umajjadów 661-750 -> podbijanie świata
Czasy Abbasydów 750-1258 -> organizacja wewnętrzna państwa
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 11
Potem: świat islamu został podzielony na dwa przeciwstawne rejony: mongolski
Wschód obejmujący Irak i Iran oraz muzułmański Zachód podporządkowany dynastii
Mameluków skupiającej swoją władzę w Egipcie i Syrii
Następnie: wieki aż doczasów współczesnych: panowanie Turków i Mongołów
Osmanowie w Turcji: pokonali Bizancjum; w 1453 padł Konstantynopol i
Osmanowie stanęli na czele świata muzułmańskiego, zajęcli Syrię, Irak, Półwysep
Arabski, Egipt i Afrykę Płn
Iran jako jedyny stawił czoło Turkom Osmańskim
W Iranie dynastia Safawidów, która walczyła z Osmanami, była pochodzenia
tureckiego, a oficjalna religia państwa – szyizm – została wprowadzona przez Arabów
z Libanu i Mezopotamii
Mongołowie w 1525 r. zajęli Indie
Trzy imperia islamu: Turcja, Iran i Indie poprowadziły świat muzułmański w XX
wiek -> europejski kolonializm, zetknięcie z Zachodem okazało się dla świata islamu
ciężkim doświadczeniem
Nękane europejskimi napadami imperium osmańskie próbowało się ratować, ale nie
dało rady, po I wojnie światowej imperium zostało rozebrane, a jego ziemie podzieliły
miedzy siebie europejskie mocarstwa
Na koniec autor pisze, że to ruchy europejskich mocarstw przyczyniły się do
umocnienia islamu , bo Europejczycy chcieli narzucić swój światopogląd; islam dla
wielu ludow Azji i Afryki stał się jedyną ucieczka przed europejską agresją. „I tak się
dzieje do dnia dzisiejszego: do islamu ucieka się tam, gdzie agresja Zachodu jest
najsilniejsza: w Izraelu, Palestynie, w Libanie, Algierii”
1. Źródła
1.1 Koran
Koran – zawiera objawienie + stanowi podstawę prawa, ustroju, kultury, sztuki i nauki
islamu
Od 610 Gibril przekazuje Mahometomi objawienia, opracowane już po jego śmierci
Mahomet – ur. W 570, śmierć – 632 (plus jeszcze czas opracowania tekstu) = ok. 40
lat na powstanie ideologii religijnej. Powstanie ideologii w tak krótkim czasie
uniemożliwiło modyfikację oraz elastyczność religii (w przeciwieństwie np. do
chrześcijaństwa)
W Koranie – prawo religijne, uświęcone boskim pochodzeniem (ogromny autorytet)
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 12
NAZWY KORANU
Pierwotne słowo oznaczało „recytację”, obecne znaczenie to „czytanie”
Koran określany jest jako SZLACHENTY
„Księga” (do „Księgi” oraz „Koranu” dodaje się często przymiotniki)
„mushaf” = „zgromadzony i spisany tekst koraniczny”
Różnica Koranu z mushafem – mushaf: tekst koraniczny to tylko odpis oryginału (jest
mniej wartościowy), Koran to słowo Boże zachowane w niebie, a mushaf to słowo
Boże dla ludzi
„Księga Boga”
„Al-Furqan” – odróżnienie prawdy od fałszu
„Napomnienie”, „słowo”, „mowa”
CHRONOLOGIA POWSTANIA TEKSTU KORANICZNEGO
Przyjęty tekst Koranu nie odpowiada chronologii czasowej jego powstania, gdyż
został zgromadzony i uporządkowany już po śmierci Mahometa
Podział chronologiczn: sury mekkańskie (objawione w Mekce 610-622) i medyńskie
(Medyna, 622-632)
Liczba sur mekkańskich – 86 (krótsze); skupienie na kwestiach teologicznych, nowej
wiary (zasady monoteizmu, wizje eschatologiczne), Noldeke (i później jego
kontynuatorzy) wprowadził jeszcze bardziej szczegółowe podziały na 3 podokresy:
1. Podokres – 610-615, sury poetyckie o treściach pełnych natchnienia (jak arabscy
wieszcze) – 49 sur, j. poezji przedmuzułmańskiej, rymy, niepełne zdania, elipsy,
przysięgi
2. Podokres – 615 – 620, refleksje, ton spokojny, dogmat jedyności Boga, wątki
starych
legend
bliskowschodnich
3. Podokres – 620 – 622, narracja, odejście od urywanych, rytmicznych fraz (22 sury)
Liczba sur medyńskich – 28 (dłuższe); treści zw. Ze sprawowaniem władzy i
stosowaniem prawa, przepisy prawne. Ustalono wtedy liczbę oraz kierunek
odmawiania modlitw.
1. Sura „Otwierająca” (Al.-Fatiha) – problem z zaklasyfikowaniem do mekkańskiej
lub medyńskiej. Tradycyjnie zalicza się ją do mekkańskich, jednak treść odpowiada
surom medyńskim (w surze Allah dzieli ludzie na 2 kategorie, jednych których
obdarza łaskami i drugich, których gani).
Sury można też podzielić ze względów mnemotechnicznych na a) długie, b)liczące
ponad 100 wersetów, ale krótsze od długich, c) mniej niż 100 wersetów d) najkrótsze
1. Sura objawiona Prorokowi – sura 96 (niektórzy uważają, że tylko 5 pierwszych
wersów tej sury jest najstarszymi) objawiona na górze Hira w noc 27 ramadana 610 r.
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 13
(Noc Przeznaczenia – ma szczególne znaczenie w ludowych wierzeniach
muzułmanów)
GROMADZENIE TEKSTU KORANICZNEGO
Mahomet nie troszczył się o zachowanie wygłaszanych przez niego objawień (wśród
Arabów wtedy brak zwyczaju spisywania tekstów, M. był niepiśmienny)
Początek spisywania – Umar po bitwnie w Al-Yamanie (ok. 633.) zwrócił uwagę na tę
kwestię kalifowi Abu-Bakrowi, od tego czasu sekretarz Abu-Bakra zajął się tą
kwestią. Tutaj narodziła się teoria mushafu, gdyż teksty, które zgromadzono, były
niekompletne – a więc przeznaczone dla ludzi, a nie doskonałe – jak w niebie
Oprócz oficjalnej wersji, istniało jeszcze kilka innych redakcji, różniących się ilością
sur i wersetów – twórcy z Damaszku, Al-Kufy i Al-Basry, więc określano je jako
kodeksy miast
650 – ujednolicenie tekstu. Podjęto decyzję o stworzeniu jedynej wersji, powszechnie
akceptowanej jako wariant Koranu. Tę wersję nazwano: KORAN UTMANA. Ważne
zauważenia jest to, że w tym opracowaniu chodziło, oprócz opracowania tekstu
koranicznego, również o uzyskanie zgody całej społeczności muzułmańskiej na
opracowaną wersję Koranu. Wiąże się tym legenda, jakoby z rozkazu kalifa Utmana
spalono wcześniejsze wersje, a nową wysłano do 4 gł miast imperium
muzułmańskiego – Mekki, Damaszku, Al.-Kufy i Al.- Basry
Szyici oprotestowali nową wersję Koranu.
Koran utmana też nie był do końca jasny – brak wokalizacji i znaków diakrytycznych
(powodowało to różne możliwości odczytania wersetu) oraz podziału na wersety
(różne warianty interpretacyjne) – tak powstały różne szkoły czytania Koranu
PODZIAŁ TEKSTU
Podział na sury – rozdziały
Koran zawiera 114 sur
Sury dzielą się na wersety (werset po arabsku – aya)
Sury ułożone są nie według daty powstania (kiedy dokonywano podziału, wiedza nt
historii poszczególnych części nie była jeszcze dostarczająco rozwinięta), ale wg
długości. Najdłuższe – na początku, najkrótsze – na końcu; tylko 1. Sura – Al.-Fatiha
– nie mieści się w tym podziale – ma 7 wersetów, kiedy kolejna - 286
Liczenie wersów – czasem do wersetu należy poprzedzająca sury inwokacja
(basmala), wtedy wersetów jest więcej – stąd liczba wszystkich wersetów różni się, w
zależności od podejścia i metody liczenia – od 6000 do 6255
PODZIAŁY PRAKTYCZNE W KOANIE
Na początku dzielono Koran na 7 części, co pozwalało na recytację przez 7 dni
(tydzień)
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 14
Z czasem przyjęła się praktyka podziału na 30 części, co pozwalało na recytację
każdej w 30-dniowym cyklu miesiąca księżycowego. Szczególnie przydatne było to w
ramadanie (codziennie czytana jedna część umożliwiała pobożne spędzanie tego
okresu)
Potem, aby łatwiej uczyć się na pamięć Koranu, podzielono go na 30 części (guz), z
nich na 60 partii (hizb), a one uległy kolejnemu podziałowi na 240 ćwiartek (rub)
NAZWY SUR
Sury cytuje się nie wg kolejności numerów (jak w tradycji europejskiej), ale wg
nazw/skrótów nazw
Nazwy sur nie są częścią Koranu (zostały wprowadzone dopiero po opracowaniu
utmanowskiej wersji Koranu, około VIII w.), więc mogą występować duże różnice w
ich nazewnictwie
LITERY FAWATIH
Na początku 29 sur występują tajemnicze litery otwierające sury (al.-fawatih),
pochodzą z późnego okresu mekkańskiego
Na przestrzeni wieków interpretowano je różnorako: jako skróty całych fraz,
mistyczne imiona, zapis liczbowy lub też jako sygnały przygotowujące Proroka do
odbierania nowego objawienia Boskiego oraz notatki stosowane przez pierwszych
redaktorów
JĘZYK KORANU
W Koranie mowa o jasnym języku arabskim – spory dotyczące odmiany tego
arabskiego
Z drugiej strony Koran objawiony w języku Mahometa i Kurajszytów (ale np. język
poezji arabskiej jest bardzo zbliżony do j. Koranu – może to arabski koine.
Najbezpieczniej przyjąć: w okresie tworzenia wersji Koranu w formie spisanej doszło
do opracowania normy języka arabskiego, z jednolitą fleksją i wokalizacją –
klasyczny język arabski
NOTACJA TEKSTU KORANICZNEGO
Początkowo – tekst bez znaków diakrytycznych. Legenda głosi, że wprowadził je
namiestnik Iraku (VIII)
Oznaczenia samogłoskowe z kolei wprowadził, wg podań, w VII w. człowiek
uznawany za legendarnego twórcę gramatyki arabskiej z Al.- Basry
STYL
Styl zróżnicowany, zależny od przekazywanej treści
Nieciągły styl narracji koranicznej
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 15
Powszechna praktyka: urywane frazy, zdania niepełne i niedokończone
Jest to proza poetycka oraz w dużej części Koranu – również proza rymowana (rytm i
powtarzające się, jednolite rymy, obecna gł. w mekkańskich surach Koranu)
Gdy mowa o przepisach prawnych – proza sucha
Bardzo rzadko występują elementy narracji
Jest też forma prezentacji o charakterze dialogu lub przekazu skierowanego do obioru
– kiedy Bóg zwraca się do ludzi w l. mn
ZASADY RECYTACJI KORANU
Na początku nie był to śpiew ani recytacja tekstu poetyckiego – Mahomet odciął się
od poetów
Zasady recytowania ustalano od najwcześniejszego okresu islamu, po ustaleniu
ostatecznej wersji wokalizacji zmniejszono liczbę stylów czytania do 7. Te metody
czytania obowiązują do czasów współczesnych; z czasem dodano jeszcze 3, kolejno 4
= łącznie: system czternastki
Najpopularniejsza metoda na arabskim Wschodzie wywodzi się ze szkoły Asima w
przekazie Hafsa, na której oparta jest standardowa wersja Koranu wydana w Kairze w
1925 r.
Recytacja koraniczna – tilawa
IDEA I’GAZU
Oznacza ideę naśladowalności, cudowności sformułowaną w X w
Oznacza, że Koran jest jedyną księgą objawioną (pomija się ST i NT), jest
doskonałym artystycznie dziełem Boskiej mądrości
Koncepcje
interpretacji
i’gazu:
a) nienaśladowalność Koranu, zakaz stosowania przez ludzi w mowie podobnego
języka
i
wyprowadzania
z
Koranu
norm
retorycznych
b) Koran może być wzorcem dla ludzi w zakresie pewnych ogólnych zasad pięknego
stylu
językowego
c) stylistyka i naśladowalność Koranu to 2 różne sprawy, stylistyka wynika ze
struktury tekstu koranicznego, dopasowanej do potrzeb recytacji
KORAN ODWIECZNY I KORAN STWORZONY
Koran jest słowem Bożym, które jednak można różnie interpretować (bo słowo Boże
może być dziełem Boga, jego wypowiedzią, a więc czymś przez niego stworzonym,
bądź też być równie odwieczne jak Bóg) –ostry konflikt w VIII w.
Strony:
a)
mutazylici
–
racjonaliści,
Koran
nie
może
być
odwieczny
b) hanbalici – Koran jest odwiecznym słowem Boga, którym Bóg do ans przemawia
Rozwiązanie sportu – powrócono do pierwotnej tezy, czyli, że Koran jest odwieczny
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 16
KOMENTOWANIE KORANU
Wersety
w
Koranie
podzielono
na
2
rodzaje:
a)
pewne,
pełne,
solidne
b) wątpliwe – podlegały komentarzom i interpretacji
5 typów egzegezy koranicznej:
1.midraszowa – interpretacja na podstawie zewnętrznych legend i opowieści
2. halachiczna – dotyczy prawniczej interpretacji
3. językowa
4. retoryczne
5.alegoryczna
W arabskiej tradycji z kolei wyróżnia się 2 sposoby interpretowania Koranu:
1. tafsir – obejmuje wszystkie aspekty objaśniania; przekaz dawnych autorytetów
islamu
2.ta’wil – interpretacja ezoteryczna, zabieg hermeneutyczny – wynik badania tekstu
Rozwój komentarz – dzięki powstaniu sunny proroka – uznano, że jest to komentarz
do Koranu
Ojciec egzegezy koranicznej – At-Tabari – jego komentarz ma wszystkie typy
egzegezy koranicznej
TŁUMACZENIE KORANU
Przeznaczony dla ludzi mówiących po arabsku, w samy Koranie pojawia się
kilkakrotnie stwierdzenie „arabski Koran” – tłumaczenia nie mają racji bytu
Brak tłumaczeń na inne języki wynika z faktu, że nie ma wtedy przekazanej formy
językowej, stylistyki, i’gaz (człowiek nie jest w stanie naśladować cudowności
koranicznej księgi), nie odzwierciedla kultury arabskiej
Pojawiały się wcześniej przekłady na perski i turecki, ale były to INTERPRETACJE
TEKSTU KORANICZNEGO
Obecnie Koran przełożono na większość języków świata
Najnowszy przekład na j. polski – 1990, twórca: grupa ahmadiyyi (tłumaczenie
tłumaczenia angielskiego, a nie bezpośrednio z arabskiego)
KORAN W KULTURZE ŚWIATA ISLAMU
Każdy muzułmanin zna na pamięć przynajmniej surę otwierającą – Al-Fatiha
Hafizi – ludzie, którzy nauczyli się całego Koranu na pamięć, darzeni ogromnym
szacunkiem
1.2. Tradycja
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 17
Sunna proroka Mahometa(dosł. Droga, ścieżka)= TRADYCJA
Zbiór opowieści(ahadit, hadis, hadit-opowieść) o Mahomecie, zapisy jego
wypowiedzi, wydarzeń z jego życia. W szyizmie rozszerzona dodakowo o tradycje
imamów (ahbar, opowieści, widomości).
Jest jednym z czterech źródeł prawa islamu (oprócz sunny: Koran i metody qiyas,
igma).
Powstawała długo. Stworzona z koniecznośći uzupełnienia Koranu w procesie
islamizacji świata. Sunna interpretuje Koran.
Zakończenie proroctwa
podstawą powstania sunny była idea, że na Mahomecie skończył się cykle prorocze.
Ta idea powstała długo po jego śmierci i jest wynikiem interpretacji określenia
Mahometa
w
Koranie
jako
„pieczęć
proroków”(co
miało
znaczyć
potwierdzenie(przypieczętowanie) Boskiego objawienia a nie zamknięcie cyklu
proroków)
Idea ostatniego proroctwa ukształtowała się w ciągu 2 pierwszych wieków Islamu
Umajidzi: era proroków(rozpoczęta w prehistorii zakończona śmiercią Mahometa) a
później era kalifów(Kalifowie w imieniu Boga zarządzają, pilnując by stosowana była
tradycja SUNNA, władza, kary koraniczne, nakazy i prawa. Ludzie mają być posłuszni
Kalifom.[w tej koncepcji prorocy równi kalifom! Wykonawcy woli Boga, ich
autorytety niezależne od siebie ]
Wpływ teorii zakończenia proroctwa(pierwsza poł. VII w):
UNIWERSALIZACJA ISLAMU. (Bóg nie ma już wysyłać proroków ludzkości w
ogóle, nie tylko Arabom)
POWSTANIE IDEI MAHDIEGO. (spory o ideę wewnątrz islamu)
POWSTANIE SUNNY PROROKA. (Pojawia się przepaść dzieląca muzułmańskich
władców i uczonych, Nadanie misji Mahometa wysokiej rangi = konieczność
potwierdzenia- zebranie jego wypowiedzi, relacji z życia (sunny). Nowa duża siła w
Islamie.
Kształtowanie się tradycji Mahometa
Rozwój państwa muzułmańskiego- potrzeba muzułmańskich regulacji prawnych
Władcy (m.in. kalifowie) wprowadzali swoje własne przepisy i praktykę. Prawnicy
muzułm. to kodyfikowali i komentowali.
Prawodawcą nie był Mahomet, tylko władcy. Szybko sunna zaczęła być ważna wśród
przepisów.
Zrobiło się wielkie prawodawcze zamieszanie (bo każdy tworzył swoje). Problem
rozwiązał w VIIIw. prawnik As-Saf’i zaproponował uznanie tylko tych przepisów,
które opierały się na autorytecie proroka. Wszyscy się zgodzili.
+ usystematyzowanie i zmniejszenie ilości powstających ciągle nowych praw;
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 18
- ilość przepisów poch. od proroka niewielka= za mało przepisów wobec
potrzeb biurokracji imperium. Rozwiązanie- wynajdywanie nowych historii z
życia proroka[hadisów](i gwałtowny wzrost ich istotności), żeby było na czym
oprzeć nowe prawa.
Struktura
hadisu
Hadis- opowieść o proroku/relacja z jego wypowiedzi+ wskazanie na jego pochodzenie i
autentyczność. Hadis= relacja(tekst)+podpora(nazwiska przekazicieli).
Metody opracowywania tradycji
Nowy zawód: tradycjonalista= gromadzenie i krytyka hadisów, ustalanie ich wiarygodności,
analiza i klasyfikacja.
Ukłądano hadisy wg: łańcucha przekazicieli albo tematu
Najważniejsi autorzy autorytatywnych zbiorów hadisów (IX w.)- AL-BUHARI i
MUSLIM. Ich zbiory nazwano sahih- prawdziwe. Wchodzą one w skład ”sześciu
(prawdziwych)
ksiąg
islamu”.
Są to zbiory:
1. Ibn Magy- Kitab as-sunnan
2. Abu Dawuda- Kitab as-sunnan
3. At-Tirmidiego- Al-Gami’ as-sahih
4. An-Nasa’iego- Kitab as-sunan
Oprócz tych najbardziej autorytatywnych istnieje bardzo wiele innych zbiorów. Np
Poszczególne szkoły prawne mają swoje zbiory. (Szyickie zbiory to zaś osobna bajka, opisana
w rozdziale o szyizmie.)
Aby hadit mógł być zaakceptowany musiał być wiarygodny pod wzgl. Treści i
pochodzenia(w jaki sposób dotarł do tradycjonalisty a zwł. Do osoby, która ostatnio go
opowiedziała= trzeba było ustalić łańcuch osób[isnad], które opowiadały, zaczynając od
proroka).
Powstały osobne nauki zajmujące się życiorysami tych osób, towarzyszami proroka, analizy
imion przekazicieli.
Te badania i krytyczne podejście były konieczne, bo powstawały nowe hadisy dla
konkretnych potrzeb i trzeba było je weryfikować i odrzucać. Powstały kryteria klasyfikacji
hadisów:
a) Ze względu na strukturę isnadu(kategorie formalne)- łańcucha przekazicieli hadisu (np
z nieprzerwaną linią przekazicieli; którego przekaziciele w specjalny dodatkowy
sposób[np przysięgą] potwierdzili jego treść)
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 19
b) Z punktu widzenia sposobów przekazywania (np przekazywany z bardzo wielu źródeł,
wielostronnie powerdzony; przekazany tylko przez jedną osobę)
c) Ze względu na to, do kogo się odnosi informacja(kategorie merytoryczne)(np.
Zawierający informację o proroku itd.)
Połączone kategorie formalne i merytoryczne= TRZY GŁÓWNE KATEGORIE HADISÓW:
1. Sahih(‘zdrowy’): w jego isnadzie nie ma niedoskonałości i treść nie budzi wątpliwości
2. Hasan(‘dobry’): istnieją jakieś zarzuty co do jego isnadu lub treści
3. Da’if(‘słaby’):są poważne zarzuty, co do jege treści i przekazu
Badanie problemów dot. Hadisów, ich klasyfikacji i badania= nauka o przekazywaniu.
Najważniejsze dzieło: Księga poznania nauk hadisu autorstwa alima: Abu ‘Abd Allaha
Muhammada Ibn ’Abd Allaha an-Naysaburiego.
Widomym jest, że nie udało się całkowicie uchronić przed wszelkimi błedami i
fałszerstwami. Ale dzięki wysiłkowi muzułamńskich prawników, teologów i
tradycjonalistów powstała sunna. Opracowanie przeszłości dla potrzeb teraźniejszości.
Retrospekcja (tworzenie faktów historycznych wstecz)b. Ważna i typowa dla tworzenia
nauki muzułmańskiej.
Tematyka tradycji
1. Dogmaty
islamu
i
obowiązki
muzułmanów
Dogmaty islamu:
Jedynobóstwo
wiara w proroków
wiara w święte księgi
wiara w Zmartwychwstanie i Sąd Ostateczny (eschatologia: raj, piekło)
2. Obowiązki religijne:
Warunki wykonywania obowiązków (zamiar, czystość rytualna)
Modlitwa
Jałmużna
Post
Pielgrzymka
3. Społeczeństwo islamu:
Gospodarka:
Handel, interesy zawieranie kontaktów
Rolnictwo,
rzemiosło,
różne
zawody
Rodzina:
Małżeństwo i rozwód
Dziedziczenie
Stosunki społeczne:
Władza
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 20
Wojna
Sądownictwo
Klasy społeczne
Niewolnicy
Nauka i nauczanie
4. Obyczaje:
Życie codzienne
Zakazy żywieniowe
Jedzenie i picie
Ubiór
zdrowie
5. Ludzie i charaktery:
Dobre wychowanie
Przymioty charakteru
Asceza
6. Ocena współczesnych
Tradycja proroka w nauce europejskiej i muzułmańskiej
Od zawsze muzułmańscy uczeni i europejscy badacze kłócą się o autentyczność hadisów.
Muzułmańscy uczeni zakładają, że większość z nich jest autentyczna i rzeczywiście pochodzi
od proroka, orientaliści bazując na metodologii i europejskich doświadczeniach wiedzą, że
większość muzułmańskich tradycji powstało w późniejszych wiekach.
Trudno o porozumienie bo orientaliści(europejska nauka) zarzucają nieliczenie się z fakami i
logiką a muzułmanie próby poniżenia islamu i narzucienia wzorów chrześcijańskich.
Interpretacja muzułmańska
Mahomet jako przywódca gminy wydawał różne rozporządzenia, różnie postępował i
wygłaszał różne sądy. To zostało zapamiętane [zwł przez osoby uważane za autorytety] i tak
została zgromadzona sunna. Po śmierci autorytety z jego otoczenia przekazywały ustnie te
historie dalej i ostatecznie zostały one spisane w VIIIw a w IX uporządkowane przez
wielkich tradycjonalistów za pomocą skutecznych metod krytyki.
Interpretacja orientalistyczna
a) Hadisy dzielą się na autentyczne i nieautentyczne. Badacze powinni zweryfikować
które są nieautentyczne za pomocą nowoczesnych technik.[J van Ess , G.H.A.
Juynboll]
b) Wszystkie hadisy są nieautentyczne. Badacze powinni wykazać które z nich są
autentyczne. (No bo ile hadisów istniało, gdy były spisywane w 200lat po śmierci
Mahometa. przetrwały jedynie te z hadisów które służyły do celów prawniczych)
Pierwsze europejskie badania na ten temat- Ignacy Goldziher:
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 21
Punktem wyjścia była muzułmańska koncepcja, że fałszerstwa spowodowały
konieczność selekcji hadisów.
Chciał dociec jakie były przyczyny fałszerstw
Uważał, że były dwie przyczyny tworzenia hadisów na zlecenie uczonych
muzułmańskich
a) Włądcy dążyli do utrwalenia pobożności islamie, nie chcąc dopuścić do szerzenia
się zepsucia tworzywi sunny [większy posłuch niż jakby oni jako władcy to
zalecili]
b) Czysta polityka. Walka między panującymi kalifami i szyitami.
Pracę Goldzigera kontynuował J.Schacht. Też sceptyk.
Założenie, że wszystkie hadisy są nieautentyczne jest najbardziej logiczne .
2.Główne zasady wiary
2.1. Główne zasady wiary
Główne zasady wiary
‘islam’ oznacza po arabsku ‘poddanie się’ (Bogu albo woli Boskiej)
Bycie muzułmaninem oznacza wiarę w zasadnicze dogmaty islamu (kwestiami
dogmatycznymi zajmowała się teologia) oraz wykonywanie rytualnych obowiązków,
regulujących życie codzienne (klasyfikowane w ramach prawa – dział ibadat)
Dogmaty i obowiązki stanową przedmiot działu nauki muzułmańskiej – sar (szar)
Dogmaty islamu
Podstawę imanu – wiary muzułmanów- stanowi 5 dogmatów:
1. Wiara w jednego Boga
2. Wiara w anioły
3. Wiara w święte pisma: Torę, Ewangelie, Koran
4. Wiara w wysłanników Boga (od Adama do Mahometa)
5. Wiara w Dzień Sądu Ostatecznego (raj, piekło; qada i qadar)
Bóg
Według islamu człowiek jest winien Bogu absolutne posłuszeństwo, jest Jego sługą i
niewolnikiem
muslim- to ten, kto Mu się całkowicie podporządkowuje
Bóg jest całkowicie transcendentny, istniejący poza światem ludzkich doznań, jest do
nikogo i niczego niepodobny. Idea Boga jest abstrakcyjna
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 22
Dla muzułmanów odpowiednikiem wielobóstwa jest sirk (szirk), co oznacza nie tyle
wiarę w wielu bogów, lecz jest rozumiane jako przypisywanie Bogu ‘wspólników’
Kto jest politeistą, popełnia nie tylko błąd, ale dopuszcza się najcięższego z grzechów
Potwierdzenia jedyności i wyjątkowości Boga jest odmawianie mu wszelkich
fizycznych cech (Bóg nie jest podobny do człowieka jak w Biblii)
Tradycyjnie uznaje się istnienie 99 pięknych imion Boga
Rola różańca (dotarł do świata islamu najprawdopodobniej z Indii w IX wieku) i
wypowiadania kolejnych imion Boga wraz z przesuwaniem paciorków. Różaniec
nazywano w islamie sabha lub misbaha
Recytacja tego typu litanii z wymienianiem imion Boga szczególną popularnością
cieszy się wśród mistyków muzułmańskich – sufich i nosi ona nazwę dikr
(wspominanie lub przypominanie imienia Boga)
Dikrowi często towarzyszą jednostajne ruchy i tańce. Zwykle stanowi istotny element
rytuałów poszczególnych mistycznych ‘dróg’ (tarik)
Aniołowie
Po arabsku anioł nazywa się malak i wiązał się ze znaczeniem posłannika, posłańca
W Koranie określa się je mianem sług Boga, pełnią funkcję w niebie i na ziemi
W niebie: ochraniania murów nieba przed podsłuchującymi dżinnami i szatanami
powinni głosić chwałę Boga
Jako posłańcy, aniołowie wykonują nakazy Boga. Obok strzeżenia ludzi, spisują
ludzkie uczynki, które zostaną przedstawione podczas Sądu Ostatecznego
Nazywa się ich strażnikami- hafizun
Są istotami rozumnymi, podobnie jak ludzie. Są stworzeni ze światła (nur),
bezcieleśni. Przeciwstawia się ich innym istotom rozumnym – dżinnom (gin), czasami
uważanym za podgrupę aniołów; dżinny są stworzone z ognia
W Koranie mówi się, że są istotami żeńskimi (inat)
Anioły dzieli się na kilka zasadniczych grup:
1. Najbliżsi Bogu (muqarrabun lub alawiyyun):
- Gibril (Dżibril/Gabriel)- „wierny duch”, „duch świętości”, przynosi
Mahometowi objawienie
- Izra’il (Azrael)- anioł śmierci
- Mika’il (Mikal) – strażnik sił przyrody, wiatrów, burzy, deszczu
- Israfil – będzie dął w trąbę w dniu zmartwychwstania
2. Strażnicy piekła (zabaniyya): jest ich 19, uchodzą za okrutne, na ich czele stoi
małomówny i milczący Malik
3. Dwaj aniołowie stróże Nakir i Munkar – przychodzą po pogrzebie do zmarłych
i sprawdzają ich wiarę
4. Dwaj aniołowie: Harut i Marut – są przykładem pokusy i zarazem ostrzeżenia
przed nią
Demony (dżinny), Iblis, szatan
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 23
Dżinny przeciwstawiane aniołom, stworzone z „ognia palącego” (samumu), ciała
dżinnów składają się z powietrza lub ognia/płomienia bez dymu (ludzie stworzeni są z
gliny)
Są istotami rozumnymi, potrafią przyjmować różne formy cielesne, wykonywać
ciężkie prace
Kategoria dżinnów obejmuje podgrupy: gule, ifrity, si’laty – te duchy były
ucieleśnieniem wrogich człowiekowi sił przyrody
Iblis (asz-szaytan) – zbuntował się przeciwko Bogu, odmówił złożenia hołdu
człowiekowi, przeklęty i przegnany postanawia mścić się na ludziach (od kuszenia
Ewy w raju). Hatif – głos Iblisa, kusi człowieka
W muzułmańskiej literaturze szatany są brzydkie i wstrętne, są też obu płci.
Przebywają w miejscach uważanych w islamie za nieczyste (śmietniki, cmentarze,
łaźnie), w walce posługują się chorobami i zarazami. W czasie ramadanu są podobno
spętane i nie mogą kusić. Najpotężniejsze mają być szatany z Syrii i Indii. Ochroną
przeciwko szatanom są koguty.
Saytan (szaytan) – jeden z dżinnów, potężniejszy i mądrzejszy od innych (saytanowie
są rodzajem dżinnów)
Saytana uważa się też za tego dżinna, który opanowuje poetów i podszeptuje im słowa
poezji, staje się duchem ochronnym i decyduje o talencie. Tacy szatani często mieli
imiona własne
Metodą ochrony są egzorcyzmy. Zar – najpopularniejszy egzorcyzm
Kutub Munazzala – Święte (objawione) księgi
Księgi przekazane ludzkości przez Boga drogą objawienia:
1. Tora (Pięcioksiąg) – At-Tawrat; odnosi się do całego Starego Testamentu z
wyjątkiem Psalmów, oznacza też księgi objawione Musie
2. Psalmy Dawidowe – Zabur
3. Ewangelie – Al-Ingil
4. Koran
Zarzuty wobec chrześcijan i żydów o sfałszowanie objawień, złamanie przymierza z
Bogiem i zniekształcenie posłannictwa Jezusa (według islamu nie został
ukrzyżowany)
Prorocy- pełnili funkcję osób przekazujących ludziom zasady wiary w Boga i
ostrzegających przed wielobóstwem. Pierwszy prorok to Adam, następnie wszyscy
prorocy biblijni po Isa (Jezusa)
Koran zna dwa rodzaje Boskich posłanników: proroków (nabi) i wysłanników (rasul)
Mahomet był zarówno prorokiem jak i wysłannikiem Boga przysłanym specjalnie do
Arabów (misja Arabów- głoszenie monoteizmu)
Dzień Sądu Ostatecznego, raj, piekło
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 24
Śmierć jest traktowana w islamie jako zjawisko pozytywne: powrót człowieka do
Boga (rugu/rudżu), przejście (intiqal), nie jest unicestwieniem (fana), Bóg ożywia
człowieka (ihya)
Człowieka sprowadza do Boga anioł śmierci Izra’il. Jeśli Bóg wybaczył człowiekowi
grzechy, dusza wraca do ciała, jeśli nie - zostanie w oczekiwaniu mąk piekielnych w
towarzystwie aniołów zabaniyya
Okres oczekiwania na Sąd Ostateczny jest krótki (jeden wieczór, jeden ranek, jedna
godzina)
Zmartwychwstanie przypada na moment końca istnienia kosmosu. Chwila końca
świata to „wydarzenie” zw. „al-waqi’a”, obwieszczane wołaniem (sayha) i dźwiękiem
trąby (sur), w którą zadmie Israfil
Wydarzeniu towarzyszyć będą katastrofy na Ziemi, zgaśnie księżyc i połączy się ze
słońcem
Zmartwychwstanie jest w islamie powtórzeniem aktu stworzenia. Przebudzenie
zmarłych (ba’t), potem ich powstanie (qiyamat), by udać się na Sąd Ostateczny (Dzień
Sądu/Dzień Rozliczenia)
Wstawiać się za muzułmanów może prorok Mahomet, inni ludzie i aniołowie. Otwarte
zostaną księgi dobrych (muhsinat) i złych (sayyi’at) uczynków. Inne kryteria to waga
określająca sprawiedliwość ludzi i most nad piekłem (sirat) prowadzący do bram raju
Istnienie czyśćca jest kwestią nie do końca rozstrzygniętą. Istnieje między rajem, a
piekłem – Al-A’raf („wzniesione krawędzie”), przebywa się tam przez pewien czas
Raj (ganna/dżanna) przedstawiany jako ogród, wyobrażenie wynika z warunków
przyrodniczych Bliskiego Wschodu. Liczba ogrodów nie jest sprecyzowana (2 ogrody,
podwójny ogród, piramida o 8 piętrach)
Na samej górze raju rośnie koraniczna Głożyna Granicy, nad rajem jest królestwo
Boże
Rajskie źródło Tasnim gdzie wierni mogą dowolnie pić wino, usługują im hurysy i
nieśmiertelni młodzi chłopcy. Wierni cieszą się Boskim zadowoleniem, łaską i
oglądaniem Boga
W raju przechowuje się księgi, w których spisano uczynki wiernych, a także
pierwotny tekst Koranu
Piekło (gahannam/dżahannam) to miejsce przebywania potępionych na Sądzie
Ostatecznym. Cechą charakterystyczną jest wszechobecny w nim płomień, żar i ogień
(podsycany kamieniami i ciałami ludzi, nie oszczędzające nikogo i nigdy nie słabnące)
oraz lodowaty chłód.
Czas się w nim dłuży
Wszyscy wierzący muzułmanie mają szansę, żeby się stamtąd kiedyś wydostać
Piekło pierwotnie wyobrażane z postacią potwora z płonącym pyskiem, połykające
grzeszników. Każda z jego czterech łap uwiązana jest 70 tys. kajdan, na każdym siedzi
70 tys. demonów
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 25
Inny obraz piekła składa się z koncentrycznych, lejkowato schodzących kręgów,
prowadzi do niego 7 bram (każda dla innego rodzaju grzesznika)
Z dna piekła wyrasta drzewo Zaqqum, które zamiast kwiatów ma głowy szatanów
Ubiór grzeszników to roztopiona miedź i smoła, będą pić wrzątek i roztopiony
mosiądz, mieć obroże na szyjach i łańcuchy i będą torturowani żelaznymi rózgami z
hakami
2.2 Obowiązki muzułmanów
Farida – 5 obowiązków muzułmana (są to filary wiary i podstawy religii):
1. Wyznanie wiary w jednego Boga (szahada)
2. Modlitwa (salat)
3. Post (sawm)
4. Jałmużna (zakat)
5. Pielgrzymka (hadżdż)
Wypełnianie obowiązków ma indywidualny charakter, ważny jest w nich zamiar
(niyya) i rytuał
Szahada (świadectwo) – formułka podstawowego dogmatu islamu: wiara w jednego
Boga i posłannictwo Mahometa: „Nie ma bóstwa oprócz Boga (Allaha), a Mahomet
jest wysłannikiem Boga”
jej wypowiedzenie jest warunkiem zostania muzułmaninem, to wyznanie
wiary
nowo narodzonemu dziecku szepcze się ją do ucha (odpowiednik chrztu)
istotny element modlitwy muzułmańskiej
napisy szahady występują w zdobnictwie, to częsty element talizmanów
osobę, która poniosła śmierć za wiarę nazywa się szahid (świadectwo za
wiarę)
Modlitwa – sposób jej odmawiania ukształtował się w wyniku praktyk gminy
muzułmańskiej
odmawia się 5 razy dziennie o określonych porach: między świtem, a
porankiem/w południe/ po południu/o zachodzie słońca/w nocy
w szyizmie ograniczenie liczby do 3 modlitw
adan – wezwanie do modlitwy, zajmują się nim zawodowi recytatorzy – muezzini,
nawołują z wieży mi’dana
można ją odmawiać w każdym miejscu, miejsca przeznaczone na modlitwę to
musalla lub masdżid miejsce modlitwy musi być czyste (nie można na
cmentarzach i śmietnikach, w rzeźniach, łaźniach), odmawia się bez butów na
dywaniku modlitewnym – sadżdżada
modlitwę powinno odmawiać się w stanie rytualnej czystości (tahara), przed nią
następuje rytualne obmycie , w meczetach są urządzenia do ablucji mida’a
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 26
prosta ablucja/ małe oczyszczenie (wudu) dotyczy stanu niewielkiej nieczystości
(hadat):dotknięcie osoby innej płci (chyba że żony/męża), poszło się za potrzebą,
doszło do utraty przytomności, sen
ważna intencja i kolejność ablucji: ręce, zęby, twarz, głowa, nogi
gdy nie ma wody, można się myć piaskiem lub drobnymi kamykami (tayammum)
drugi typ nieczystości (gusl) - stanu wielkiej nieczystości: dokładne mycie całego
ciała
kierunek modlitwy to qibla (odmawia się w kierunku Mekki, dokładnie świątyni a
Al-Kaba). W meczecie qiblę wyznacza wnęka mihrab
główne elementy modlitwy: poprzedza ją niyya (zwykła gotowość lub formułka;
takbir – głoszenie wielkości Boga, ta’awwudu i basali), potem muzułmanin
wypowiada iqamę – treść taka sama jak adanu tyle że po cichu.
Modlitwa składa się z określonej liczby pokłonów – rak’a
Modlitwy dodatkowe (nawafil): modlitwa piątkowa (dzień targowy), modlitwa
dwóch świąt, modlitwy nocne w czasie ramadanu, w czasie podróży, w chwili
niebezpieczeństwa, zaćmienia, o deszcz i pogrzebowa
Meczet służy przede wszystkim do odprawiania zespołowej modlitwy w piątek
(salat az-zuhr)
Pierwszy meczet islamu – dom Proroka w Mekce; miejsce wspólnych modłów,
ogłaszania komunikatów i nauczania zasad islamu, wygłaszania kazań (hutbami)
Kazalnica – minbar, imam wchodzi na minbar i z niego wygłasza hutbę
Modlący ustawiają się w rzędy saff; kobiety w ostatnich szeregach (by nie
przeszkadzać mężczyznom)
Post- 9 miesiąc księżycowego kalendarza muzułmańskiego to okres ramadanu
Trwa od świtu do nocy przez cały miesiąc
Stanowi symbol oczyszczenia
Konieczne jest codzienne wypowiedzenie intencji poszczenia
Ci, którzy nie mogą pościć (choroba, podróż, ciąża itd.) mogą to zrobić w innym
miesiącu
Na okres ramadanu przypada Noc Przeznaczenia (pierwsze objawienie)
Post nie obejmuje dzieci i ludzi starszych
Zaleca się dodatkowe, dobrowolne posty
Jałmużna (zakat) – moralne oczyszczenia lub oczyszczenie posiadanego, zdobytego
majątku
Ludzie proszący mają prawo do majątku innych
Zakat przejął funkcję podatku
Zakat przeciwstawia się dobrowolnej jałmużnie sadaqa (rozdawana w święto
Zakończenia Postu Al-Fitr), za dziecko płaci ją ojciec
Można go przekazywać bezpośrednio ubogim lub do kas pomocy społecznej (w
Pakistanie i Arabii Saudyjskiej jest oficjalnie pobierany przez państwo)
W szyizmie jeszcze płaci się hums: 1/5 dochodów na rzecz imama
Pielgrzymka – jest muzułmańskim obowiązkiem warunkowym
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 27
Nie powinny jej odbywać kobiety nie mające prawnego opiekuna (wali) i chorzy
umysłowo
Celem jest Mekka
Pielgrzymka umacnia poczucie jedności muzułmanów i podkreśla równość
2 typy pielgrzymki: pielgrzymka główna – hadżdż (od 7 do 13 dnia miesiąca) i
pielgrzymka mniejsza – umra
Obrządki pielgrzymki ustalone w 632r. w czasie pielgrzymki pożegnalnej
Mahometa
Ważne przejście w stan uświęcenia (ihram): pełne obmycie się, obcięcie włosów i
paznokci, mężczyźni zakładają specjalny strój, kobiety owijają całe ciało białym
płótnem
Pierwszy obrządek to tawaf: siedmiokrotne okrążenie Al-Kaby, następnie sa’y :
bieg/szybki chód między dwoma pagórkami As-Safa i Al-Marwa i picie wody z
Zamzamu
W siódmym dniu w meczecie wygłaszana jest chutba i pielgrzymi udają się do
Miny, Al-Muzdalify i ku wzgórzu Arafat
Na koniec z Al-Muzdalify idą do Miny gdzie odbywa się symboliczne
kamieniowanie szatana i końcowe święto ofiar
Przez ostatnie 3 dni pielgrzymki muzułmanie jedzą mięso złożonych Bogu w
ofierze zwierząt
Osoba, która odbyła pielgrzymkę to hadżdż/hadżdżi jest szczególnie szanowana;
osoby, które odbyły pielgrzymkę mniejszą otrzymują tytuł mu’tamir
Zakazy alimentacyjne
Zakaz picia wina i zakaz hazardu (od 624r. bitwa pod Badrem)
O opozycji do obyczajów beduińskich (picie wina, hazard i oddawanie czci bożkom)
W raju będzie można pić wino
Haszysz niby zakazany, ale popularny (kif)
w Jemenie rozpowszechnione liście qatu, a w Algierii koczownicy piją mleko z
kwiatami rtem
Próba wprowadzenia zakazu picia kawy
Tytoń dotarł pod koniec XVI w. prawo nie zakazuje go choć uważa za rzecz godną
potępienia
Zakaz spożywania padliny, krwi i wieprzowiny (konieczność rytualnego zabijania
zwierząt z upuszczeniem krwi) – zakaz odziedziczony z religii bliskowschodnich;
zakaz picia krwi wiąże się z przekonaniem, że w krwi żyje dusza żywej istoty; mięso
wieprzowe było mięsem ofiarnym
Łączenie padliny, krwi i wieprzowiny z dziełem szatana – mają wzbudzać wstręt
Zwyczaje: obrzezanie
Zwyczaj znany u Etiopczyków, Egipcjan i Hebrajczyków
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 28
Szariat uznaje obrzezanie (hitan) za prawo naturalne (fitra) obowiązujące męskich
potomków
Dokonuje się go w wieku od kilku dni do kilkunastu lat
Z obrzezaniem związane są uroczyste ceremonie, jest świętem dla całej rodziny i
okazją do obdarowania chłopców
W niektórych rejonach pewne szkoły (szaficka w Egipcie i Sudanie) zalecają
obrzezanie kobiet (hifad)
3. Teologia i prawo
Brak granic między prawem muzułmańskim, a teologią
‘sar’- kompleks zagadnień, który miał określić postępowanie wszystkich
muzułmanów
Alimowie (lub ulemowie) – teoretycy islamu, rozważali różnorodne zagadnienia w
sposób teoretyczny, abstrakcyjny (w opozycji do praktyków)
Termin alim oznacza człowieka wiedzącego, uczonego
Wśród alimów wyodrębniła się grupa ludzi specjalizujących się w rozważaniu kwestii
prawniczych i teologicznych zwanych fakihami, a ich dalszą podgrupą byli
wyspecjalizowani w interpretowaniu prawa i udzielaniu rad mufti
Mutakallimowie – inni alimowie specjalizujący się w kwestiach abstrakcyjnych takich
jak natura Boga, wolna wola, boska wszechmoc
Rozróżnienie między teorią, a praktyką pojawia się na początku VIII w. (utrwalone
przez Abu Hanifa uważanego za twórcę kalamu)
Falasifa- uczeni muzułmanie, którzy znaleźli się pod wpływem tradycji greckich,
niemniej tradycyjna myśl muzułmańska zawsze leżała u podstaw ich rozważań
usus ad-din – podstawy wiary
4 szkoły prawa wśród fakhidów, a wśród teologów teoretyków powstały szkoły:
kadarytów, murdżyitów, mutazylitów, aszarytów i maturiditów
Ugrupowania religijne w islamie miały z reguły charakter polityczny, a ich poglądy
prawne i teologiczne wynikały z działalności praktycznej w sprawowaniu władzy lub
walki o nią
Charydżyzm jako nurt, który legł u podstaw wszystkich głównych podziałów
teologicznych islamu
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 29
3.1. Teologia
Teologia jako odrębna nauka zajmująca się wszystkimi zagadnieniami wiary w
islamie nigdy nie istniała, dotyczyła ona raczej koncepcji Boga i relacji łączących
człowieka oraz społeczność muzułmańską z Bogiem
Owa dziedzina teologii jest określana jako kalam – ‘mowa, mówienie’ w sensie
dyskusji, sporów (teologia spekulatywna, dyskursywna, teologia rozumiejąca, teologia
kontrowersji)
Ludzi zajmujących się tą dziedziną nazywano mutakallimun czyli ‘ci, którzy mówią,
rozmawiają’. Początkowo tym terminem określano osoby przemawiające, mówiące w
czyimś imieniu, rzeczników.
Tradycja
starożytnej
dialektyki:
Arystotelesa,
judaizmu,
manicheizmu,
chrześcijaństwa była szczególnie ważna w powstawaniu kalamu. Dysputy stanowiły
podstawową metodę rozwoju nauki muzułmańskiej.
Muzułmański teolog Al- Idżi: „kalam jest to nauka udowadniająca dogmaty,
przytaczająca argumenty i usuwająca wątpliwości” – w ten sposób technika
polegająca na polemicznej dyskusji zaczęła oznaczać teologię.
Termin po raz pierwszy pojawia się u Al-Dżahiza, używa go na oznaczenie
intelektualisty
Główne szkoły teologiczne
Teologom chodzi o określenie koncepcji Boga, jego przymiotów i jego wpływu na
ludzkie uczynki. Oznacza to też zajmowanie się dowodami na istnienie Boga, sprawą
wolnej woli. Początkowo rozważania polityczne miały decydujący wpływ na
powstawanie myśli teologicznej.
Charydżyci:
Pojawienie się Charydżytów związane jest z pierwszą fitną – wojną domową w
islamie
Wywodzili się spośród ludzi niezadowolonych z polityki kalifa Utmana (odegrali rolę
w zamordowaniu kalifa w 656r.)
Przeciwni byli Umajjadom i stanęli po stronie Alego, później się od Alego odwrócili
(doszło do bitwy, w której zginęła połowa charydżytów)
W wiosce Harura ustalili swój program działania: zwołanie rady, złożenie hołdu Bogu
i kierowanie się koraniczną zasadą nakazywania dobra i odrzucania zła (od nazwy
wioski zaczęto ich nazywać harurytami)
Ideologia:
legaliści,
uważali, że w islamie podstawą organizacji społecznej powinny być zasady
ustalone w najwcześniejszym islamie Mahometa i Koranie.
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 30
opowiadali się za równością i braterstwem wszystkich muzułmanów, w tym
również i kobiet – oznaczało to odrzucenie wyższości plemiennych zasad
genealogicznych.
domagali się równości w płaceniu podatków, otrzymywaniu wypłat ze skarbu
państwa (ata) i udziale w zdobyczy.
Domagali się zrównania muzułmanów z maulami
Szczególną wagę przywiązywali do modlitwy, postu, recytacji koranicznych
Za prawdziwy islam uważali jedynie charydżyzm, a innych muzułmanów,
którzy nie zaakceptowali idei charydżyckich traktowali jako niewierzących
(kafir), politeistów i apostatów – karą za to powinna być natychmiastowa
śmierć
Uważali, że zaprzedają swoje dusze i ciała sprawie Boga w zamian za
zapewnienie im miejsca w raju
W latach 70 i 80 VII wieku charydżyzm gwałtownie się rozwijał i zyskiwał
popularność na terenie Mezopotamii i centralnej Arabii. Powstały w tym okresie
radykalne ugrupowania charydżyckie azrakitów i nagdykitów (nadżdykitów) oraz
bardziej umiarkowane nurty sufrytów i ibadytów
3.2. Prawo
Teologia islamska=kalam
Bada koncepcje Boga, jego przymioty, wpływy na ludzkie uczynki, szuka dowodów na Jego
istnienie; człowieka dostrzegamy dopiero w świetle rozważań o Bogu
Prorok pośrednikiem między ludźmi a Bogiem, a więc posiada władze najwyższą=polityka
łączy się nieodzownie z teologią
GŁÓWNE SZKOŁY
charydżyci=azrakici, nagdyci, sufryci oraz ibadyci
-ich pojawienie się związane z pierwszą fitną, wojną domowa w islamie
-podstawa funkcjonowania państwa oraz organizacji społecznej zawarta jest w
najwcześniejszych tezach Mahometa oraz w Koranie
-radykalni fanatycy
-ich szkoła to jedyny, prawdziwy islam, wszyscy inni są niewierzący-> kara za taki grzech
wobec ich Boga, niezgadzanie się z ich poglądami jest śmierc
-uważają, że w zamian za miejsce w niebie mają do spełnienia swoistą misję mająca na celu
szerzyc ich islam
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 31
-gardzą doczesnością oddając się postawom ascetycznym
-mniej radykalni charydżyci (ibadyci i sufryci) w sytuacji zagrożenia mogą wyrzec się religii
azrakici:
-Nafi Ibn al-Azraqa wodzem
-doagaja się natychmiastowego oraz bezwzględnego stosowania zasad zawartych w Koranie
-każdy, kto popełnia grzech należy do ,,mieszkańców piekła” i tam się właśnie znajdzie
-każdego innowierce uważali za winnego i zasługującego na śmierć wraz z całą jego
najbliższą rodziną
-wyruszali do walki przeciew wszystkim muzułmaninem, a działalnośc swoją trakowali jako
wyruszenie na emigrację
-ukrywanie wiary również uważali za grzech
nagdyci:
-Nagdy Ibn Amira wodzem
-mniej radykalni od tych poprzednich
-szybko zniknęli
sufryci:
-załozyli dynastię Midrarydów
-tych, którzy nie chcieli się do nich dołaączyc nie uważali za grzesznikow, ale obłudników
-wprowadzono dwie kategorie grzechów: dot. Fundamentalnych zasad religii oraz spraw
drugorzędnych; ci pierwsi, gdy popełnili grzech, zasługiwali na śmierć oraz piekło, a drudzy
natomiast mogli naprawic swoje błędy i pójść do raju
ibadyci:
-najłagodniejsza z grup
-do dnia dzisiejszego występują w Omanie
- w Afryce Północnej stworzyli własne państwo Rustamidów
murdżyizm
-reprezentował stanowisko polityczne różne od skrajnego charydżyzmu i szyizmu
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 32
-odrzucali bezwzględnośc charydżytów
-nalezy go rozpatrywac bardziej w kategoriach nurtu teologicznego, a nie politycznego
-powstał w VII w.
-odłam umiarkowany
-pierwsza wzmianka o murdżyizmie w ,,Piśmnie o powstrzymaniu sądu”
-należy powstrzymac się od radykalnych sądów, nie należy zajmowac się sprawami, których
nie było się uczestnikiem
-akceptują Umajjadów jako kalifów mimo, że ich nie popierali
-ocena historii to sprawa boska, a nie ludzka
-Koran źródłem koncepcji Al-Hasana
-zabłąkanego wiernego nie można osądzac, czeka na niego Sąd Ostateczny
-wiara to wartośc absolutna, a nakazy religijne mogą być wykonywane w różnym stopniu;
wierzący, który nie przestrzega nakazów zabłądził, ale nadal pozostaje muzułmaninem
-grzesznik nie jest wierzący
dżahmici i kadryci to szkoły, które wiążą się ze sporem odnośnie przeznaczenia człowieka i
jego wolnej woli
dżahmijja:
-negacja wolności człowieka: to Bóg stwarza wszystkie jego uczynki
-nie jest to predestynacja, bo Bóg nie wie, co czyni
-Bóg jest niepoznawalny, to całkowite przeciwieństwo człowieka
-wiara to sprawa serca i niepotrzebne jest wyznanie wiary
-nie ocenia się czyjejś wiary po pozorach
-to Bóg stwarza wiarę w człowieku
-raj i piekło nie są wieczne, zostały stworzone przez Boga
kadaryci:
-zwolennicy wolnej woli
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 33
-pozycja w społeczeństwie to wynik pracy, a nie daru od Boga
-władza to kontrakt świecki pomiędzy władcą, a poddanymi
-grzesznik jest hipokrytą, ale może się nawrócic
-kres szkoły wraz z powstaniem mutazylizmu
mutazylizm:
-najważniejszy nurt teologii islamu
-Al- Basra głównym ośrodkiem
-polityka tu mniej ważna
-wprowadzili do t.i. grecki racjonalizm filozoficzny; atomizm zaczerpnęli od Demokryta
-greckie odkrycia stały się metodologią badania islamu
-w teologii rządzi rozum; człowiek ma wolna wolę i bierze odpowiedzialnośc za własne
czyny->swoje tezy opierali na analizie Koranu
-muzułmanin popełniający grzech znajduje się pomiędzy wiernym, a niewiernym
5 zasad mutazylizmu:
I.
Jedynośc Boga-wyciąganie wznioskow z absolutnego monoteizmu; atrybuty
boskie to nie byty niezależne, ale stanowią z Nim całośc
II.
Sprawiedliwośc Boga-jest On dobry i sprawiedliwy, pokazuje nam jak dążyc do
raju; możemy przyjąc albo odrzucic Jego zaproszenie; za dobre uczynki
odpowiada Bóg, a za złe człowiek; Bóg stwarza uczynki, a człowiek je nabywa
III.
Obietnica i groźba-Bóg obiecuje nagrody i każe za grzechy w zyciu
pozagrobowym
IV.
Pozycja pośrednia-pozycja grzesznika na Ziemi; aż do czasu Sądu Ostatecznego
grzesznik zajmuje tą pozycję pomiędzy wierzącym, a niewierzącym
V.
Nakazywanie dobra i zła-nakaz stosowania prawa muzułmańskiego w życiu:
władcy muszą dążyc do ich udostępniania; za sprawą Boga postrzegamy
rzeczywistośc tak, jak postrzegamy; poznanie może być bezpośrednie i nabyte-
zrodzone w człowieku
-Al-Maturidi: uczony z X wieku, rozum i autorytety to źródło wiedzy nt. religii., objawienie
jest wartościa naczelną, a rozum jest narzędziem pomocniczym, nie mamy wolnej woli, to
Bóg jest niezależnie działającym podmiotem
-Ibn Rusd-filozof, teolog, lekarz i prawnik, matematyk wygnany za niepożądane poglądy
filozoficzne, zafascynowany filozofią Arystotelesa, prawdy religijne to inna interpretacja
prawd, które odkrywa filozofia, ale nie ma tu sprzeczności
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 34
-Ibn Taymiyya-jedna z niewielu wybitnych postaci, która poprowadziła rozwój teologii w
czasach rozbicia pod naporem Mongołów, teolog, prawnik i uczony muzułmański, walczył,
by islam powrócił do swych pierwotnych źrodeł, czyli Koranu i sunny, jego poglądy uważane
za intelektualne podstawy dla wahhabizmu
3.3. Wybrane zagadnienia
I.
Klasyczna myśl polityczna islamu
Podstawy
o
Teoria polityczna integralną częścią prawa (brak rozdziału)
o Prawo pochodzi od Boga
o
Brak rozdziału na część świecką i religijną
o
Charakter teokratyczny władzy
o
Źródła kształtowania się
Praktyka
Najważniejsze źródło
Związek z sunną i tradycją działaczy politycznych
Tradycja odziedziczona z czasów przedmuzułmańskich
Refleksja teoretyczna uczonych
o
Pierwszy muzułmański dokument polityczny – Konstytucja medyńska 623-628
o Koran – najwyższy autorytet
o Kalifat
Początkowo kalif następcą proroka – przejmuje również funkcje
proroka
Z czasem namiestnik, zastępca proroka
Spory kto powinien sprawować urząd:
Dowolna osoba
Najbardziej zasłużona osoba
Najbardziej wpływowa osoba
Osoba najbliżej spokrewniona z prorokiem
Praktyka kształtowała się sama – tworzyła się administracja centralna
o
Klasyczna myśl polityczna islamu – rozważania teoretyczne, legitymizacja
władzy, prawo prywatne (nie państwowe) – brak przełożenia na rzeczywistość
Teoria polityczna w prawie i teologii
o
Samodzielne traktaty prawnicze od końca X wieku
o Al-Mahwari
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 35
Opis idealnego systemu muzułmańskiego
Zasadnicze zagadnienie – legitymizacja, wsparcie stanu rzeczy
Negował koncepcję kalifa jako „cienia Boga na ziemi”
Władca, kalif, imam – obdarzony przez Boga charyzmatem
Brak rozdziału funkcje religijne i świeckie (choć takie stwierdzenie z
jego strony wykazuje wyróżnianie ich – temu sprzeciwiają się
następcy)
Uzasadnienie władzy kalifa – również racjonalistyczne (sprzeciw
wobec anarchii)
Odrzucenie prymatu objawienia nad rozumem
Objęcie władzy przez kalifa – wybrany albo zgłosi się
Tradycja perska w teorii politycznej
o Tradycja arystokratycznej biurokracji – perscy sekretarze
o Ibn al-Mansura
Praktyczne rady dla kalifa – przeciwstawienie go poprzednikom
Kalifowi należy się bezwzględne posłuszeństwo, chyba że dokona on
buntu przeciwko Bogu. To jednak nie oznacza, że dozwolone jest
posłuszeństwo wobec kogoś innego niż dany władca
Żołd w związku z dochodami z podatków, ale nie wolno pozwolić
armii zbierać podatków
Kalif powinien ustalić jeden kodeks prawny
Nacisk na kształcenie całej społeczności
Nie ma żadnych ogólnych wartości, które w każdej sytuacji mogą być
bezwzględnie stosowane
Tradycja hellenizmu
o
Dziedzictwo Grecji i hellenizmu do islamu w początkach IX wieku
o
Przejmowanie praktykę dawnej administracji – rola Bizancjum
o
Łączenie myśli muzułmańskiej z teoriami Platona, Arystotelesa itd.
o Ar-Razi „Słowo o znakach akceptacji i władzy”
Dlaczego ludzie cieszą się popularnością
Zdolność skupiania wokół siebie ludzi – iqbal – przyczyna
powstawania władzy
Dawla – początkowo przewrót, zmiana dynastii; Ar-Razi: władza;
Obecnie: państwo
o Al-Farabi
Godzenie greckiej tradycji z islamem
Utożsamiał idealnego władcę z kalifem
Znak równości między władcą a prorokiem
o Ar-Rabi
Zbiór porad praktycznych – zasady etyczne postępowania władcy i
poddanych
Kompilacyjny charakter dzieła
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 36
Synteza trzech zasadniczych nurtów
Greckiego
Perskiego
Muzułmańskiego
Grunt pod fundamentalizm – później starano się odrzucać to, co obce
o Ibn-Haldun
Wielka historia uniwersalna
Polityka ujmowana dynamicznie – odpowiedź na aktualne zdarzenia
polityczne i społeczne
Władza uzależniona od okoliczności
Dynastie wyrastają, a z czasem ulegają zepsuciu
Najdoskonalsza – władza pochodząca od Boga
Teoria polityczna szyizmu
o Trzy podstawowe odmiany (plus niezliczone drobne ugrupowania)
Zajadycka (5 imamów)
Isma’ilicka (7 imamów)
Imamicka (12 imamów)
o Imamicka koncepcja
Rezygnacja z nadziei przejęcia władzy tu i teraz
Odsuwanie w czasie władzy imama (inni inaczej)
Teoria, teologia, religia, nie kwestie władzy
o
Liczne odwołania do wypowiedzi 6-tego imama
o Wielka rola rozpatrywania cech nieobecnego imama
‘ilm – wiedza nadludzka od Boga
Nasb – powołanie przez Boga, nie przez decydentów
‘isma – ochrona przed wszystkimi występkami i błędami
o
Imam mógł uprawiać taqiyyę – ukrywać swoją wiarę
o Idea mahdiego
Mahdi – zbawca, mesjasz
Imamici uważają, że mahdi, jest nim ostatni imam, przybędzie przed
końcem świata
Isma’ilici – czasem że mahdi przybędzie wkrótce albo że już rządzi pod
czyjąś postacią
XIX i XX wiek – początek konfrontacji z westernizacją (modernizm) a
fundamentalizmem
II.
Etyka
Źródła moralnośći
o Koran
o Tradycja proroka
o
Sięganie do tradycji greckich i perskich
Rozważanie problemów etycznych
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 37
o Tradycyjne prawo i teologia
o
Ogólnej kulturze muzułmańskiej – adabie
o
Dzieła inspirowane tradycjami hellenizmu i Persji
o Sufizm
Etyka nie była wyodrębniana jako osobny dział (ukryta w prawie i praktyce)
Al-Farabi
o
Celem szczęście państwa
o
Władca ma osiągnąć szczęście i promieniować nim na poddanych
o
Władca musi wykształcić cnoty
Adab
o Wychowanie – zbiór norm
o
Łączenie beduińskiej cnotliwości (muruwwa) z nowymi wartościami wiary
(din)
o
Dotyczy tego pojęcia cały gatunek literacki (pomiędzy lit. piękną a
podręcznikową)
Sufizm
o
Idea człowieka bliżej Boga
o
Spirytualizm człowieka nadaje sens przepisom
III.
Koncepcja dżihadu
Ewolucja, różne znaczenia w różnych okresach
Gihad – ogólne znaczenie, wszystkie działania na rzecz szerzenia wiary
Qital – walka zbrojna, wyrosłe z tradycji beduińskiej
o
Obowiązek muzułmanina gdy zostaje zaatakowany
Pierwsze wzmianki o walce – tuż przed hidżrą do Medyny
Celem walki: niewierzący i obłudnicy; nie skierowana przeciwko Żydom i
chrześcijanom (Ludy Księgi)
Zmiana ujęcia gihadu – rozrost państwa, obrona interesów (Syria) – konieczność
podbojów i walki
4 sposoby wykonywania gihadu
o Sercem
o
Językiem
o
Rękami
o Mieczem
Charydżycka koncepcja gihadu – walka z wszystkimi nie charydżydami
o
Gihad szóstym filarem islamu
Szyici raczej niezwiązani – taqiyya
Część (1/5) z łupów idzie na wspólnotę, reszta dzielona po równo
Żydzi i chrześcijanie mieli płacić podatek (harag)
IV.
Innowiercy w islamie
Gihad nie jest instrumentem nawracania innowierców – podporządkowanie terytoriów
Przejście na islam
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 38
o
Najpierw trzeba było zostać klientem jakiegoś plemienia arabskiego
(świadczyć lub pobrać usługę/przysługę)
Gizya
o
Podatek za prawną ochronę – swoja jurysdykcja i uprawnienia (do momentu aż
nie działało to przeciwko islamowi)
o Ahl ad-dima – ludzie chronieni
V.
Lichwa
Surowo potępiana
Bóg przyzwolił tylko na handel
Muzułmanie pionierami bankowości
Zasady pozytywne opracowywane na podstawie Koranu i inkorporowane do szari’atu
Fikcje prawne
o Muhatara – sprzedaż rzeczy i natychmiastowe jej odkupienie drożej, większej
sumy nie płaci od razu lecz później
o Murabaha – bank kupuje dobra i sprzedaje je klientowi po wyższej cenie w
ratach lub w określonym terminie
Uzasadnienie
o
Bank świadczy usługę, nie pobiera lichwy z kapitału
o Bank ponosi z klientem takie samo ryzyko
Inne metody działań finansowych
o Mudaraba – Bank pożycza pieniądze, a sam czerpie kasę np. z fabryki. W
razie kłopotów fabryki problem ma nie tylko właściciel, ale i bank
o Muqaraba – Wydawanie muzułmańskich obligacji na sfinansowanie projektu.
Kupujący otrzymują zyski lub ponoszą straty, ale nie mają wpływu na
realizacje projektu.
o Musaraka – Bank wchodzi z klientem w spółkę. Zyski i straty wspólne
zależnie od udziałów
4. Ugrupowania polityczne i skrajne
4.1. Szyizm
1) Sunnizm vs szyizm
a. Sunnizm – „ludzie (tj. zwolennicy) tradycji i większości”, muzułmanie
akceptujący istniejący w islamie system polityczny (lojaliści); termin sunna
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 39
oznacza tu obowiązujący system władzy, a nie tradycję – sunnę Proroka
Mahometa (ją uznają wszyscy muzułmanie).
Wszyscy inni, którzy nie akceptują utrwalonego systemu politycznego, nie są
sunnitami. Do opozycji należeli szyici, którzy byli zwolennikami władzy
skupionej wokół rodu Proroka.
b. Szyizm – powstał w pierwszych wiekach powstania islamu; ograniczał się do
środowisk arabskich, później dołączyli do nich maulowie (klienci – niearabska
ludność muzułmańska). W czasach nowożytnych szyizm umocnił się w Persji
za dyn. Safawidów (1501-1722/36), to oni przenieśli islam szyicki na teren
Iranu.
Powstanie szyizmu jest wynikiem sporu politycznego (a nie o zasady wiary), o to kto
powinien sprawować zwierzchność nad wszystkimi muzułmanami. Dopiero później doszło do
włączenia elementów o charakterze religijnym, m.in. dotyczyło to religijnego traktowania
szyickich władców: imamów i koncepcji mahdiego jako zbawcy. Inne cechy szyizmu:
odrębny system prawa (dżafarycki), kult (pielgrzymka do własnych świętych miejsc,
uroczystości pasyjne), wyodrębnienie się klasy społecznej przypominającej duchowieństwo.
Oba nurty uznaje się za równoległe i równoprawne, ale dzielą je spory doktrynalne, które
bywają wykorzystywane w walkach politycznych. Opozycję między sunnitami i szyitami
najlepiej przyrównać do opozycji między tradycjonalistami i nowatorami.
2) Historyczne warunki kształtowania się szyizmu
a. Podstawą wydzielenia się szyizmu leżą arabskie plemienne idee wiążące
prawo do władzy z przynależnością do danego rodu. Dlatego najbliżsi krewni
proroka Mahometa uważali, że to oni mają prawo do najwyższej władzy w
islamie – funkcji kalifa. „Członkowie domu (Proroka)” – Alidzi, czyli
potomkowie Alego; „stronnictwo Alego” skupiało zwolenników idei, że
władza należy się Alemu – od nich pochodzi nazwa szyizm i szyici – si’at Ali.
b. Rafidyci – termin, którym początkowo określano skrajne ugrupowania szyickie
(od sł. „odrzucenie, negacja, zaprzeczenie). Ekstremalni, bo nie uznawali
legalności władzy dwóch pierwszych kalifów.
c. Potomkowie rodu Proroka nie zdobyli władzy nad gminą muzułmańską.
Kalifów wybierali wybitni muzułmanie. Wybrano Abu Bakra, w tradycji
szyickiej zostało przyjęte, że Ali został zmuszony do tego wyboru oraz nie
chciał doprowadzić do rozłamu i dlatego się wycofał.
d. Otwarty konflikt > wynikiem wyboru następcy – Utmana. Alego wsparła
pierwsza arystokracja muzułmańska. Do zwolenników Alego należeli:
muzułmanie na stanowiskach otrzymanych po udziale w podbojach
muzułmańskich (Arabowie pd. – ansarowie), qurra – zarządcy bogatych
majątków ziemskich z Babilonii.
e. 656r. – śmierć Utmana, walki wewnętrzne, ukształtowanie się zwolenników
Alego – szyitów.
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 40
f. Alidzi legitymizowali swoją władzę argumentami:
i. Więzy krwi rodu Alego
ii. Alego i Mahometa łączyły bliskie stosunki, podobnie jak Musę i Hruna
(Mojżesza i Aarona)
iii. Mahomet miał oficjalnie przekazać Alemu władzę nad gminą
muzułmańską w 632r. (pożegnalna pielgrzymka Mahometa do Mekki)
– do dziś ważne święto szyitów zw. Stawem Humm
g. 656r. – bunt prowadzony przez wdowę po Proroku – Aisę. Ali nie był lubiany
w rodzie Proroka.
h. Muawiya – groźniejszy wróg Alego. 657r. – waliki nad Eufratem w Siffin. 660
ogłasza się kalifem w Damaszku.
i. 661 – śmierć Alego, twierdzono, że został zraniony otrutym mieczem. Piętno
morderstwa stało się ważnym elementem szyizmu, szyici przedstawiali swoje
dzieje z perspektywy prześladowanej mniejszości. Ali i jego następcy –
niewinne ofiary, zarazem świątobliwi mężowie.
IDEOLOGIA SZYICKA (wynik powyższych wydarzeń)
I etap:
Dziedziczenie władzy – ojciec, później najstarszy syna (mało popularne wśród
Beduinów);
Powstanie dynastii szyickich władców – określano ich mianem imamów (nie
kalifami)
Rozwój ezoteryzmu, m.in. koncepcji taqiyyi (ukrywanie własnej wiary)
Szyicka martyrologia (represje ze strony kalifatów)
II etap (po ustaleniu i zamknięciu listy imamów)
Pogłębienie w/w tendencji, zwłaszcza ezoteryzmu
Powstanie klasy pośredników między nieobecnym ostatnim imamem a ludźmi
– rodzaj muzułmańskich duchownych (zajmowali się przed wszystkim
kształceniem i badaniami)
3) Ugrupowania szyickie (podział pod względem liczby imamów)
a. IMAMICI – uznawali 12 imamów
b. ISMAILICI – 7 imamów
c. ZAJDYCI – 5 imamów
AL-HASAN – najstarszy syn Alego i Fatimy; wg trad. został otruty; uważany za
człowieka szczególnie prawego
AL-HUSAYN – 3 imam; miał odzyskać kalifat od Muawiyi, ale w 680r. doszło do
rzezi jego wojsk pod Karbalą. Określa się go mianem „pan męczenników”, dzień jego
śmierci w dniu Asura – najważniejsze święto szyitów (widowiska pasyjne,
samookaleczanie, biczowanie; ruch pokutników).
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 41
ALI IBN Al-HUSAYNA (Zayn al-Abidin) – 4 imam; „Bijący Pokłony”, pobożny; nie
odegrał większej roli w polityce; dużo się modlił i rozpamiętywał klęskę pod Karbalą
(jako chłopiec był świadkiem wydarzeń)
MUHAMMAD Al-BAQIR – 5 imam; niezwykle mądry, opracował pierwsze zasady
prawa szyickiego; miał zostać otruty
GAFAR AS-SADIQ – 6 imam; narodziny szyizmu imamickiego; w jego czasach
upadek Umajjadów, władzę przejmują Abbasydzi – odejście od prób zdobycia władzy;
powrót do postaci Al-Husayna i jego potomków – Gafar był prawnukiem;
„Prawdomówny, Szczery”, nie mieszał się do polityki, zaczął tworzyć szyicką teorię
prawa (podst. imamickiego islamu)> później szkoła dżafarycka
MUSA AL-KAZIM – 7 imam; mało aktywny (Wstrzemięźliwy, Opanowany,
Małomówny); prawdopodobnie otruty w 799r.
ALI AR-RRIDA – 8 imam; „Przynoszący Zadowolenie”; Kalif Al-Mamun był
zwolennikiem szyitów, chciał przekazać im władzę; bunt synów kalifa, Ali umarł w
drodze do Bagdadu szyici twierdzą, że został zabity z rozkazu kalifa; zbudowano
mauzoleum (arab. mashad – miejsce męczeństwa), dziś miejsce pielgrzymek pod
nazwą Mashad.
MUHAMMAD AT-TAQI – 9 imam; „Bogobojny”; pochowany w mauzoleum Dwóch
Kazimów, obok dziadka
ALI AL-HADI – 10 imam; „Prowadzący”
AL-HASAN AL-ASKARI – 11 imam; był pod ścisłą kuratelą armii kalifów
abbasydzkich; pochowano go w Samarze – cel pielgrzymek
MUHAMMAD – 12 imam; miał być narodzonym w ukryciu, przed kalifami, synem
Al-Hasana. Cały czas pozostawał w ukryciu, stąd zaczęto mówić o nieobecności
imama (arab. gayba). Safir/wakil - grupa pośredników między nieobecnym imamem a
wiernymi, funkcja pierwszych kapłanów. Było ich 4, przestali się pojawiać, kiedy
uznano, że nieobecność imama ma charakter trwały i że nie będzie się kontaktował z
ludźmi.
4) „wielka nieobecność” – trwa od 941r. do dziś.
Ukształtowanie się grupy AILMÓW – uczeni eksperci i interpretatorzy prawa i
teologii; nie są ani klerem, ani duchowieństwem, nie są związani z instytucją kościelną
(nie ma kościoła szyickiego). Zajmują się m.in. prawem i teologią, dogmatyką i
filozofią, ale też handlem, sądownictwem, poborem podatków, niższe warstwy
zajmują się obsługą meczetów. Czasem określa się ich „ekspertami muzułmańskimi”.
Najważniejsi w Iranie – ostatecznie uzyskali wielki wpływ na politykę i stworzyli
hierarchię.
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 42
Teologia szyicka wg alimów:
Teoretyczna koncepcja imamów - stoją wyżej od Proroka, bo był omylny
Kult imamów – hagiograficzne biografie, pielgrzymowanie i oddawanie czci
grobom immamów, z czasem poszerzony o groby rodzin imamów
Spis tradycji imamów na wzór sunny Mahometa – sprawozdania z działań
postępowania i wypowiedzi 12 imamów – zw. literaturą chabarową (4 zbiory)
5) Szkoły szyickie
a. Sz. bagdadzka – racjonalne badanie prawa i tworzenie jurysprudencji
szyickiej; Najazd Mongołów 1258r na Bagdad – kres rozwoju prawa
szyickiego.
Założenia:
nieobecność imama była koniecznością, bo tyrania stanowi dla niego
zagrożenie;
prerogatywy imama, z czasem przejmują uczeni ulama (alimowie) i
interpretatorzy prawa fuqaha; ostatecznie uczeni mają prawo wyznaczania kar
koranicznych.
b. Sz. z Al-Hilli – XIII/XIV w. Mezopotamia; w późniejszych wiekach ośrodek
przeniesiony do tradycyjnych miast szyickich Karbali i An-Nagafy. Dalej
szyizm rozprzestrzenia się na tereny syryjskie (Libanu), na pd. do Al-Bahrajnu
i najpóźniej na tereny irańskie.
Sformułowanie podstawowych zasad islamu szyickiego:
i. Potwierdzenie najwyższego autorytetu nieobecnego imama
ii. Reprezentatami praw i teologii są błądzący uczeni – ulama
iii. Rezygnacja z nadziei na przejęcie władzy tu i teraz, skupienie się na
teorii, teologii i religii, a mniej na kwestiach władzy
iv. Imam postacią nadludzką; cechy: wiedza, boskie pochodzenie jego
władzyoraz ochrone przed występkami i błędami
v. Taqiyya – ukrywanie wiary i przekonań; dopiero współcześnie straciła
na znaczeniu
6) Szyici w Libanie
a. Pojawienie się szyitów koniec X w., rozwój szyizmu szkoły hillijskiej XIV w.,
ośrodek Karak Nuh
b. Czasy osmańskie – wielkie rody feudalne (gł. Hamada), rozkwit szkolnictwa
szyickiego. przemiany polityczne w XIX i XX w. doprowadził do upadku społ.
szyickiej, którzy stanowili mniejszość religijną. W 2. poł XX w. odrodzenie
przez kontakty z irackimi, później irańskimi ośrodkami, szyici libańscy
studiowali w An-Nagafie, np. Al- Maqniyya – stworzył teorię władzy, gdzie
idealnym typem była demokracja.
Musa as-Sadr – przyjechał z Iranu, walczył o emancypację szyitów libańskich
w latach 60.; w ‘69r. założył Najwyższą Muzułmańską Radę Szyicką –
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 43
uniezależnienie od sunnitów, tworzyli niezależną siłę polityczną, później
utworzenie AMAL – niezależna miicja szyicka; w 78r. znikną w drodze do
Libii; mimo tego rola polityczna szyitów dalej się rozwijała
Hizb Allah – Partia Boga, powstała w ‘82r., poparcie Iranu i uczonych z Iraku;
niezależny ruch społeczno-polityczny; znaczny budżet, rozwój szkolnictwa,
opieki zdrowotnej, opieka nad instytucjami dobroczynnymi, ma własną prasę,
radio i tv
AMAL i Partia Boga w latach 80. Rywalizowały ze sobą; w latach 90. Doszło
do pogodzenia się stron, przy wsparciu Iranu i Syrii.
7) Szyici na wsch. Półw. Arabskiego
a. Kuwejt – szyici stanowią ok. 25%; harmonijna współpraca z dyn. Sabahów
b. Al-Bahrayn i Arabia Saudyjska – ok. 70% szyitów w Al.-Bahraynie; w XVIII
w. sunnici pod wodzą plemienia Al Halifa podporządkowali sobie większość
szyicką; obie grupy zachowały odrębność religijną i językową (różne dialekty
arabskiego). Do dziś obie grupy pozostają w konflikcie. XIX w.
podporządkowanie Al-Bahrajn i rodu Halifa Brytyjczykom. 1971r. –
niepodległość, sunnici mieszkają głównie w miastach, a szyici w większości
pozostają na wsi. Obecnie separacja polityczna, czasem bunty przeciwko Al.
Halifa. Od 2002r. Al.-Bahrayn – królestwem; pod naciskiem szyitów
wprowadzono reformy parlamentarne (np. nadano prawa wyborcze kobietom).
8) Szyici w Iranie
a. Okres safawidzki - Przed Safawidami szyici byli tylko na pn-zach Iranu,
reszta kraju była sunnicka, dodadkowo tylko w wielkich miastach wyznawano
szyizm.
Safawidzi – najważ. Dynastia szyicka w świecie islamu:
XIV w. - narodziny po najeździe mongolski czas przemian społecznych i
religijnych wśród plemion turkmeńskich, w ta rywalizację wciągnięci zostali
sufi z bractwa safawickiego (początek zmian z ugrupowania religijnego w
potężną dyn.);
XV w. Safi ad-Dina przejął ekstremistyczne wierzenia (że jest bogiem, a jego
syn Haydar – synem boga, wiele sufickich obyczajów – czerwone okrycia
głowy (z 12 klinów) nazywano ich kryzyłbaszami (czerwonogłowymi), nosili
specjalne fryzury, golili brody i zapuszczali długie wąsy; 1501r. przeniósł
stolicę do Tabrizu, a szyizm ogłosił religią władców (choć był dosyć
powierzchowny); ale turkmeńskie obyczaje przetrwały (symboliczne pożeranie
pobitych wrogów).
Triumfalny pochód Ismaila przez sunnickie miasta Iranu i narzucenie wiary
szyickiej. Sułtan osmański Selim I, 1514r., wyruszył przeciwko Ismailowi –
hasła zwalczania szyickiej herezji i przywracanie sunnizmu. Szybko pokonał
wojska irańskie.
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 44
Safawidzi zajęli się legitymizacją władzy – stworzyli łańcuch przodków
wiążących ich z Alidami; Szah Ismail uznał się za jedynego uprawnionego
przedstawiciela imama w czasie jego nieobecności (w całej ummie
muzułmańskiej).
Ludność słabo znała teoretyczne zasady szyizmu; safawidzki szyizm –
odmiana turkmeńskiego radykalizmu szyickiego; sprowadzanie alimów z Iraku
i Libanu > tradycja szkoły Al-Hilli
Skutki dla historii kultury: Safawidzi (nie byli Persami), byli obcą ludnością,
która wprowadziła szyizm, w ten sposób zwierzchność religijna należała do
neutralnych Arabów. Dlatego ludność perska zaakceptowała religię, bo
stanowiła nowe wspólne dzieło.
Szkoła isfahańska – 1621r. przeniesienie stolicy do Isfahanu; rozwinęła się w
XVII w.; synteza myśli szyickiej (ważne idee kalamu, gł. mutazylizmu i
aszaryzmu) i sufickiej (gł. iluminizm)oraz myśl grecka i hellenistyczna
(arystotelizm, neoplatonizm i jego arabskie przedłużenie w myśli Al-Farabiego i
Awicenny).
Nauki tej szkoły nosiły nazwę mądrości boskiej; była filozoficzna analiza i
opis drogi mistyków; łącznie 3 elementy: objawione prawo, rozum człowieka,
odsłonięcie dróg poznania jedynej prawdy; elementy tradycyjne: szyizm,
kalam i mistycyzm zostały zsyntetyzowane. Ale częsta krytyka szkoły.
Mulla Sadra – apogeum rozwoju tej szkoły.
XVIII w. – prześladowania ze strony szyickich ortodoksów; ale w XIX w.
następuje odrodzenie
Początek hierarchii „duchowieństwa” szyickiego – władca> sadr (na czele
hierarchii uczonych)> alimowie> kadiowie, imamowie, hatibowie.
XVII/XVIII w. szyizacja Iranu, prześladowania sufitów; uratowała się tylko sz.
isfahańska.
Rozrastanie hierarchii alimów i roszczenia Safawidów do reprezentowania
nieobecnego imama doprowadziło do konfliktu i walki o władzę. Alimowie
przegrali, ale zyskali doświadczenie, które w XX w. zaowocowały sukcesem.
Ostatecznie umocnienie hierarchii alimów w XVIII w.:
Koniec panowania Safawidów
Uznanie szyizmu za piątą szkołę prawa muzułmańskiego – szkołę dżafarycką
(przetrwała do dnia dzisiejszego)
Ujednolicenie zasad szyizmu i oparcie na zasadach szkoły usulitów
Nowa interpretacja humsu (1/5 zdobyczy wojennej) – stał się zwykłym
podatkiem dochodowym; 3/6 należą się imamowi, reszta idzie na sieroty,
ubogich i podróżnych z rodu Proroka (sayyidów), tzw. udział sajjidów.
Ostatecznie udało się alimom wysunąć i obronić tezę, że są najlepszymi
powiernikami należnymi imamowi.
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 45
9) Rozbudowa szyickiej koncepcji mahdiego
a. Wszystkie odłamy szyizmu w zmarłych imamach widziały mahdich, którzy
kiedyś powrócą.
b. Ismailici – najbardziej ezoteryczna koncepcja
c. Współcześnie w Iranie Homeyniego obdarzono licznymi cechami zbawcy.
4.2. Ugrupowania skrajne
-Kasjanici
-Chattabici
-Alawici/nusajryci
-Ahl-e haqq
-Jazydzi
-Alewici
Ugrupowania skrajne- ugrupowania niezwykle odległe od głównego nurtu islamu; przesadnie
oddają się wierze ; ekstremizm na tle IDEOLOGICZNYM; dziwne zachowania, jak bunt
przeciwko władzy; większość z tych grup związana z szyizmem; oddawanie czci kalifowi
(imamowi) ‘Alemu Ibn Abi Talibowi.
Kasjanici
Są w nurcie mahdyzmu( który jest utrzymany w łonie imamizmu, głównego nurtu
szyizmu)
Ruch o charakterze politycznym
Przyczynili się do upadku dynastii Umajjadów
Uznają tylko 4 prawowitych imamów : ‘Alego i jego trzech synów
Trzeci syn ‘Alego Muhammad Ibn al-Hanafiyyi uznany za mahdiego(słusznie
prowadzony, nie zbawiciel) –miał poprowadzić lud przeciwko Umajjadom
Ideę mahdiego przejął Kayasan od niego nazwa kasjanijja
Rozbudowa idei mahdiego( pełnomocnik- ktoś na Ziemi, kto reprezentuje
oczekiwanego mahdiego)
Po śmierci Muhammada , wierzono , że on przebywa w górach mahdi ukryty,
oczekiwany,
który ma przynieść ludziom sprawiedliwość
Nassu (tekst) idea, na podstawie której imam wyznacza swojego następcę, kolejnego
imama i mahdiego
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 46
Kasjanizm stopniowo zanikał, ich rozbudowaną ideę mahdiego przejęły inne nurty
szyickie
Chattabici
Twórcą był Abu al-Hattab- uważany za wysłannika Boga (VIIIw)
Uznawanie imama szyickiego Ga’fara as-Sadiqa za wcielenie Boga!
Wiara w dwóch proroków będących zawsze na ziemi: mówiący-Mahomet i milczący-
Ali
Odrzucano obowiązki muzułmańskie
Nurt ten przeminął bez śladu
Alawici/Nusajryci
Nurt wyrosły ze środowiska szyickiego z okresu ostatnich imamów, wiele elementów
z religii Bliskiego Wschodu
Uznają wszystkich imamów
Założyciel Abu Su’ayb Muhamad Ibn Nusayra an-Namir (IXw.) - brama 11 i 12
imama
Głosił teorię metempsychozy (reinkarnacja); dozwolone są grzeszne postępki jak
homoseksualizm
Syria główna siedziba nusajrytów (prezydent jest nusajrytą)
Nazwa nusajriyya od protoplasty nurtu, od XXw nazwa alawici, bo nusajriyya nabrała
negatywnego wydźwięku
Wierzenia: ‘Ali Ibn Abi Talib jako Bóg ; „Księga cieni” –jedno z dzieł doktryny
nusajryckiej (apokalipsa, stworzenie świata, stworzenie ludzi z upadłych świetlistych
ciał itd.)
Bóg: mówi się o różnych wcieleniach Boga ( siedem imion bożych , każde przypada
na jedną z er (eon), prorok jest imieniem bożym, któremu towarzyszy pomocnik
zwany bramą) imam uznawany jest za Boga trochę to pogmatwane, pewnie sami
tego nie rozumieją ;/
Kosmogonia: przed stworzeniem świata alawici byli jaśniejącymi gwiazdami, zostali
zesłani na ziemię za grzechy, Ali pojawia się ludziom pod zasłoną , ze sprzeciwu Ali
stworzył szatanów, z grzechów szatanów stworzył kobiety
Hierarchia: hierarchia światów , niebo(jeden ze światów, jest najwyżej) ma siedem
hierarchii i siedem reprezentacji na ziemi –klasy, klasy te występują w niebie , a na
ziemi są ich niebiańskie emanacje , babowie, yatimowie czyli sieroty, które stworzyły
nasz świat , mają swoje cechy charakterystyczne np. jedna z sierot (którą jest
konkretna osoba z historii islamu) odpowiada za błyskawice; naqibowie- 12 imamów;
muhtassowie, muhlisowie, mumtahani.
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 47
Z tego kosmologicznego podziału wynika podział alawitów na 7 grup. Człowiek może
podążać w hierarchii ku górze przez naukę i doskonalenie się- wierny może osiągnąć
stan , w którym nie potrzebuje jedzenia i picia
Metempsychoza-wędrówka dusz- dusza wychodzi przez usta podczas umierania i
przechodzi do innych stworzeń(ludzi, zwierząt, roślin, śmieci-w zależności czy
byliśmy dobrzy , to doskonalimy się , bądź przechodzimy na niższy poziom)
ostateczny cel-połączyć się z Bogiem
Antynomizm: odrzucenie tradycyjnego prawa muzułmańskiego, piją alkohol
Inicjacja: mężczyźni 18-20 lat , powtórzenie procesu rodzenia się człowieka ok. 9
mieś. , potem dwa lata zapoznawania się z doktryną
Kulty/obrzędy/święta- najważniejsze święta związane z Alim ,święto stawu ,
Asura,mubahala, zakończenie postu, święto ofiar, święto łoża, uznawane są też dwa
perskie święta oraz chrześcijańska noc narodzin
Niektórzy nie uznają ich za ugrupowanie muzułmańskie .
Ahl-e haqq
„ludzie prawdy” przede wszystkim w Turcji i Iranie
Nie przyznają się do swojej rzeczywistej wiary , podają się za imamitów
Al-Hassan II przyniósł ostateczną prawdę
Sahak –założyciel, opracował podstawowe zasady ostatecznej prawdy (jest nią Bóg)
Kosmogonia: odwieczny Bóg i jego 7 inkarnacji , każdej inkarnacji towarzyszyły 4
anioły ; Ali Ibn Abi talib jest drugą inkarnacją ; Chrystus ma wyższą pozycję od
Mahometa
Najważniejsze postacje związane z nurtem: Sahak, Banyamin-twórca koncepcji
przymierza , Dawud –strażnik wiary( pierwowzorem był biblijny DAWID)
Sayyidowie potomkowie Sahaka-wysoko w hierarchii społ.
Metempsychoza
Obrzędy : nie uznaje się muzułmańskich obrzędów jak hadżdż itp. Można pić wino
jeść wieprza; świątynie to nie meczety ,ale przybytki w domu pira ; zakaz podcinania
wąsów i palenia tytoniu
Gam(zgromadzenie) – obrządek symbolizujący wspólnotę gminy( publiczne wyznanie
win
Hidmat – ceremonia składani ofiar dobrowolnych lub obowiązkowych
Inicjacja – pir wprowadza do tajników religii
Święte miejsca: grób Sultana Sahaka i grób Dawuda
Jazydzi
Znani głównie w środowisku kurdyjskim
Ukrywają własne praktyki religijne
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 48
Bóg: nie interesuje go nasz świat i nie zajmuje się nim osobiście , Bóg polecił
Aniołowi Pawiowi opiekę nad światem , nie ma diabła i piekła ,a więc nie ma mowy o
Sądzie Ostatecznym
Kosmogonia: święta księga” Księga objawienia” , 7 emanacji Boga ( pierwszą Anioł
Paw) , Chrystus- ważna postać , modlą się do planet , metempsychoza, uważają się za
naród wybrany, Bóg do nich przemawia po kurdyjsku
Ich społeczeństwo ma strukturę kastową (duchowni i świeccy ), emir –zwierzchnik,
fakirowie- specyficzna kasta, na wzór suficki
„Czarne Pismo Święte”- zasady religii
Rytuały: święto szajcha Adiego i pielgrzymka do jego grobu , Nowy Rok –
odwiedzanie grobów ; nie jedzą wieprza , koguta, jeleni i gazeli, piją alkohol, nie lubia
koloru niebieskiego
Alewici
Powstali na przełomie XV/XVI w.
Ci , którzy szczególną czcią otaczają Alego
Potomkowie kyzyłbaszów
Głównie Turcja
Politycznie aktywni , lewicowi
Wrogość pomiędzy alewitami a fundamentalistami ; alewici się ich boją
Domagają się uznania za odłam islamu
Nie jedzą mięsa króliczego , obchodzą Nowy Rok zoroastryjski , gromadzą się w
domach zgromadzeń , nie uznają 5 filarów , nie modlą się 5 razy , nie obowiązuje ich
pielgrzymka , alewitą trzeba się urodzić
4.3.Zajdyci
-ruch zajdycki należy do najwcześniejszych ideologii powstałych w szyizmie
-za zajdytów uważano głównie wszystkich nieradyklanych szyitów(wszyskich którzy nie byli
rafidytami)
-najstarsze grupy zajdyckie działały w Al-Kufie
-występują 2 doktryny zajdyckie:butryci i dżarudyci
-Butryci uznawałi dwóch pierwszych kalifów: Abu Bakra, Umara (oraz Alego, który był dla
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 49
nich największym azutorytetem)
-Dżarudyci byli bardziej radykalni-za prawowitego kalifa uznawali jedynie Alego.Rozwinęli
też idee mahdystowskie
-W IX w. powstały w Al-Kufie cztery szkoły prawa zajdyckiego które rozwijały tradycje
dżarudyckie
4.4 Isma'ilici
-początki-VII w, okres panowania szóstego imama szyickiego.Wyznaczył on swojego syna
Isma'ila na następcę, jednak umarł on jeszcze za życia ojca.Po śmierci imama wśród szyitów
powstał spór kto ma przejąć zwierzchnictwo nad gminą.Powstało 6 nurtów.
-dzieje isma'ilitów pełne są niejasności(ugrupowanie to musiało działać w ukryciu); mieli też
skłonność do tworzenia ezoterycznych teorii religijnych
-uważali, że wszelkie objawienia(przede wszystkim koraniczne)składa się z tego co
jawne(zewnętrzne) i ukryte(wewnętrzne).Ismai'lici próbowali dotrzeć do znaczenia
wewnętrznego(służyć temu miała mateoda sięgania do początków)
-dzieje ludzkości są podporządkowane cyklom pojawiania się proroków.Do czasu powstania
imsai'lizmu było ich 6(Adam, Noe, Abraham, Mojżesz, Jezus i Mahomet).Prorocy
przekazywali ludziom zewnętrzne znaczenie objawienia natomiat znaczenie wewnętrzne
przekazywali pełnomocnicy proroków
-w środowisku irańskim do ismai'lizmu zostały wprowadzone idee neoplatońskie-pojawia się
hierarchia bytów gdzie najwyższą pozycję zajmuje Bóg.Pierwszym jego dziełem było
stworzenie intelektu, później duszy.Dusza ma 2 aspekty-z jednej strony zwraca się ku
rozumowi, z drugiej strony ku materii.Prorocy i imamowie są wysłannikami intelektu;
umożliwiają ludzkim duszom dążenie ku górze poprzez isma'ilickie poznanie.
-pod koniec XI w. w wyniku sporów o dziedzictwo z isma'ilitów wydzielili się nizaryci,
którzy osiedlili się w Syrii i Iranie i tam zasłynęli jako asasyni.Idea mahdysowska wśród
nizarytów była odnoszona do osoby Nizara.Szczególnie ważne w tej doktrynie było
podkreślenie wyjątkowej roli aktualnego imama
-Karmaci-niewielkie
ugrupowanie,
które
bardzo
wcześnie
się
wydzieliło
z
isma'ilizmu.Jedynym mahdim był dla nich Muhammad Ibn Isma'il.Specyficzna dla karmatów
była idea tzw.wywędrowania, emigracji(nawiązująca do idei emigracji proroka Mahometa z
Mekki
do
Medyny).Emigracja
miała
być
przygotowana
dla
przyszłego
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 50
mahdiego(Muhammada Ibn Ismai'la)który miał się zjawić po okresie nieobecności by
rozpocząć nową epokę w religiach świata
-Mimo istnienia wielu odłamów isma'ilizmu rzeczą która się powtarza jest pewnien stały wzór
funkcjonowania mahdiego-mahdim się nie jest, tylko się nim zostaje wtedy, gdy jest to
potrzebne, po 2 idea mahdiego jest przenośna(można ją przenosić z osoby na
osobę).Niezwykle ważne było podkreślanie rodzinnego związku z Alidami(przede wszystkim
z Muhammadem Ibn Isma'ilem).
4.5. Druzowie
-druzowie stanowią niewielką społecność religijną mieszkającą na terenach Sryrii, Libanu,
Jordanii i Izraela.
-przyczyną powstania tego nowego ruchu(wyłonił się z doktryny isma'ilickiej)było
niezadowolenie z ciągłych zmian ideologii związanych z oczekiwanym mahdim
-gdy w 1021 kalif Al-Hakim niespodziewanie zniknął druzowie zaczęli głosić, że Al-Hakim
jako Bóg rozczarował się ludzmi i postanowił wycować się z tego świata.Wg doktryny
druzyjskiej szukanie kalifa(a zarazem Boga) jest bezcelowe.Nigdy nie zostanie on
odnaleziony.
-zasady wiary zostały spisane w tzw.kanonie obejmującym 111 traktatów.Podstawą wiary jest
przekonanie o istnieniu jednego Boga.Jest On nieoiznawalny przez człowieka, Bóg jednak
może pojawić się pod postacią człowieka, przyjąć ludzką naturę po to, by ludzie mogli go
pojąć.Kalif Al-Hakim jest takim właśnie ludzkim objawieniem Boga
-koncepcje
druzyjskie łączą w sobie idee neoplatońskie(emanacje)oraz teorie
zoroastyjskie(intelekt stał się dumny, więc pojawiło się jego przeciwieństwo w postaci
szatana; każda zasada kosmiczna ma swoje przeciwieństwo)
-zasady religii druzyjskiej łączą w sobie dogmaty z praktycznymi nakazami morlanymi:
1.prawdomówność
2.wzajemna pomoc
3 i 4 odrzucenie wiary niezgodnej z tawhidem(dochodzenie do doskonałości religijnej-
połączenie zrozumienia zewnętrznego z wewnętrznym)
5.wiara, że tawhid jest głoszony zawsze
Ania Bryszkowska, Paulina Cygan, Karolina Górnicka, Weronika Jaworska,
Joanna Kawalec, Karolina Kobusińska, Krystyna Siemiątkowska, Grzegorz Stec,
Aleksandra Woźniak, Katarzyna Wrzeciono
Strona 51
6.rezygnacja i zadowolenie ze wszystkiego co czyni Bóg
7.podporządkowanie się woli Boga
-zasady dopełnia 7 obowiązków:
1.uznanie tawhidu za podstawę wiary
2.modlitwa, która jest połączeniem się z Bogiem przez 7 jego wcieleń
3.jałmużna jako wzajemne pomaganie sobie
4.post uznawany za powstrzymywanie się przed wtajemniczeniem niepowołanych
5.pielgrzymka traktowana jako dążenie do Boga
6.walka za wiarę-dokładanie starań na drodze tawhidu
7.wierność imamowi jako podporządkowanie się 5 zasadom kosmicznym
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Islam - opracowanie
Islam i judaizm
ISLAM
Opracowanka, warunkowanie
OPRACOWANIE FORMALNE ZBIORÓW W BIBLIOTECE (książka,
postepowanie w sprawach chorob zawodowych opracowanie zg znp
opracowanie 7T#2
opracowanie testu
Opracowanie FINAL miniaturka id Nieznany
Opracowanie dokumentacji powypadkowej BHP w firmie
przetworniki II opracowane
Opracowanie Programowanie liniowe metoda sympleks
Nasze opracowanie pytań 1 40
haran egzamin opracowane pytania
201 Czy wiesz jak opracować różne formy pisemnych wypowied…id 26951
Islam in East Europe
więcej podobnych podstron