Niże i wyże - decydują o
panującej pogodzie

Układy atmosferyczne są to w przybliżeniu obszary

wirującego powietrza o średnicy od 150 do nawet 4000
kilometrów. Ich wysokość jest zmienna. Niektóre osiągają
wysokość 12-15 kilometrów i rozpościerają się w całej

warstwie troposfery, czyli w najniższej warstwie atmosfery.
Inne płytkie, ale szybko przemieszczające się, mają wysokość
od 1 do 3 kilometrów. Układy atmosferyczne są opisywane

poprzez różnice w zmienności ciśnienia powietrza oraz
kierunków wiatrów

wiejących wokół ich centrów. Główne systemy powietrza, lub jak kto woli
ciśnienia, to wyże i niże. Wyże nazywane antycyklonami, to obszary o wysokim
ciśnieniu powietrza, gdzie powietrze opada. Układy atmosferyczne to procesy

regulujące po części warunki życia, co pozwala Na utrzymanie życia na naszej
planecie. Są one "silnikami" o ogromnej mocy, które przenoszą ciepło i
wilgotność z jednego miejsca na drugie, odpowiadają także za wielkie "eksplozje"

energii. Niże, które są także nazywane cyklonami lub depresjami, to obszary o
niskim ciśnieniu, tam powietrze unosi się. Chmury powstają przy unoszącym się

powietrzu. Dlatego niże są związane z pochmurną, deszczową i wietrzną pogodą.

Wyże czyli antycyklony

Antycyklony lub wyże, zwykle charakteryzują się stałą pogodą, która nie zmienia

się przez kilka dni. Wiatry w antycyklonach wieją zgodnie z ruchem wskazówek
zegara na półkuli północnej, a odwrotnie na półkuli południowej. Na mapach
pogody wyże wyglądają jak serie współśrodkowych izobar (linii łączących miejsca

o takim samym ciśnieniu powietrza) z najwyższym ciśnieniem w centrum. Wyże
są obszarami o na ogół słabych wiatrach i bezchmurnym niebie. Brak chmur
oznacza, że ciepło promieniujące z powierzchni ziemi ucieka w kosmos. Dlatego

powierzchnia ziemi i zalegające nad nią powietrze ochładzają się gwałtownie w
nocy. W zimie to ochłodzenie często powoduje mróz, a w wilgotnym powietrzu

zamglenie i mgłę. Lekkie wiatry w regionach wyżowych temu sprzyjają. Gdyby
wiatry były silniejsze, mogłyby wymieszać powietrze i ochłodzenie przy
powierzchni ziemi mogłoby objąć o wiele szerszą warstwę powietrza. Niektóre

wyże występują w regionach zimnych. Tam powietrze jest gęstsze, stąd ciśnienie
przy ziemi jest wyższe. Takie wyże tworzą się w zimie nad takim regionami jak
Środkowa Kanada i Syberia. Są one zwykle płytkie i mają tylko około 3 km

wysokości.

Końskie szerokości

Inne wielkie wyże tworzą się nad końskimi szerokościami (nazywanymi tak,

ponieważ dawniej w tych stronach wyrzucano za burtę martwe konie ze statków
stojących z powodu ciszy), około 20-30 stopni szerokości geograficznej północnej
i południowej. Te systemy są głębsze i hardziej trwałe. Ciśnienie powietrza w

końskich szerokościach jest wyższe, ponieważ są to miejsca nad którymi

Galeria zdjęć

Niże na świecie

Istotne fakty

W wyżu ciśnienie jest

wysokie, a niebo zwykle
pogodne. Na północnej
półkuli Ziemi powietrze
krąży wokół wyżu zgodnie
z ruchem wskazówek
zegara a na południowej
przeciwnie.

W niżu ciśnienie jest

niskie a niebo zwykle
zachmurzone. Na
północnej półkuli Ziemi
powietrze krąży wokół
niżu przeciwnie do ruchu
wskazówek zegara a na
południowej przeciwnie.

Im odległość między

niżem a wyżem jest
mniejsza tym przepływ
powietrza między tymi
ośrodkami jest większy.
Oznacza to, że wiatr
osiąga coraz to większe

powietrze uniesione do góry w strefie równikowej w wyniku silnego nagrzania

gruntu, opada z powrotem na powierzchnię. Na lądzie, końskie szerokości
obejmują najgorętsze pustynie na Ziemi, takie jak Sahara. Od układów
wysokiego ciśnienia na końskich szerokościach, przy powierzchni ziemi w

kierunku równika wieją pasaty, podczas gdy ciepłe zachodnie wiatry wieją w
kierunku biegunów. Zachodnie wiatry spotykają zimne wiatry wschodnie wiejące

z regionów polarnych. Granica między ciepłym a zimnym powietrzem jest
nazywana frontem polarnym. Cyklony (niże), które przynoszą zmienną, często
sztormową pogodę do umiarkowanych szerokości, tworzą się wzdłuż tego frontu.

Front polarny nie jest linią prostą. Zafalowania tworzą się, gdy zimne powietrze
spychane jest w kierunku równika, a ciepłe w kierunku bieguna. Te ruchy tworzą
zawirowanie, które jest wzmacniane przez wiatry o dużej prędkości nazywane

prądami strumieniowymi, wiejące w górnej troposferze. Wiatr w niżu wieje w
odwroty m kierunku niż w wyżu, czyli zgodnie ze wskazówkami zegara na półkuli
południowej, a przeciwnie na półkuli północnej. Na mapach pogody, niże

wyglądają jak serie koncentrycznych izobar, z najniższym ciśnieniem w centrum.

Zgniły wyż

Jesienią i wiosną gdy podczas przechodzenia wyżu pogoda jest dżdżysta, czyli
pochmurna, deszczowa i mglista to taki wyż nazywamy zgniłym. Zgniły wyż

przynosi najpierw opady mżawki oraz lekkiego deszczu a przy ściąganiu z
zachodu cieplejszego powietrza zaczynają tworzyć się gęste mgły, gdy ciepłe
powietrze napływa nad wychłodzoną niskimi temperaturami powierzchnię ziemi.

Mgły utrzymują się często przez całą dobę co oznacza, że na drogach jest bardzo
ślisko. Przy bezwietrznej aurze w większych miastach może zalegać smog,
zwłaszcza o poranku i wieczorami. Zwykle po prawej stronie takie wyżu niebo

jest zasnute niskimi chmurami typu stratus, natomiast po lewej stronie panuje
bezchmurna pogoda.

Narodziny niżu, czyli cyklonu

Ciepłe z chłodnym powietrzem miesza się z trudem. Dlatego ciepłe powietrze,
które dopływa do zafalowania frontu polarnego zamiast wymieszać się z

chłodnym, unosi się nad chłodniejsze i bardziej gęste. W ten sposób tworzy się
układ niżowy. Typowy niż składa się z dwóch frontów. Front ciepły jest strefą
graniczną pomiędzy nasuwającym się powietrzem ciepłym a chłodnym. W tym

przypadku ciepłe powietrze unosi się ku górze po zalegającym przy ziemi
powietrzu chłodnym. Para wodna w unoszącym się powietrzu kondensuje się
(skrapla) tworząc chmury. Za frontem ciepłym przesuwa się front chłodny.

Wzdłuż tego frontu chłodne powietrze wciska się pod powietrze ciepłe,
wymuszając jego unoszenie się. Dlatego strefa frontu chłodnego jest kolejną

strefą pochmurnej i deszczowej pogody. Front a chłodny porusza się szybciej niż
ciepły. W wyniku tego front chłodny "dogania" front ciepły, fronty spotykają się.
Nazywa się to okluzją, gdzie ciepłe powietrze znajduje się w górze, a chłodne

przy ziemi. Po utworzeniu się okluzji, układ niżowy najczęściej zanika.
Meteorologowie zbadali kolejność zjawisk pogodowych związanych z
przechodzeniem niżu. Ich znajomość ma wielkie znaczenie przy prognozowaniu

pogody. Na przykład pojawienie się wysokich haczykowatych chmur cirrus
wskazuje na ogół na zbliżanie się niżu. Wkrótce pojawiają się grubsze chmury
średniego piętra altostratus, a za nimi niskie szare nimbostratus. Te chmury

przynoszą zwykle opady deszczu trwające przez kilka godzin zanim front się nie
przesunie. Za ciepłym frontem znajduje się obszar ciepłego powietrza, zwykle
zachmurzony i wilgotny. Za nim przesuwa się front chłodny z burzami. Wzdłuż

strefy frontowej często występują opady ulewne, trwające jednak znacznie krócej
niż te związane z frontem ciepłym. Po przejściu frontu chłodnego wypogadza się,

prędkości. Między bardzo
głębokim niżem i wyżem
prędkość wiatru może
przekraczać w porywach
aż 150 km/h.

Układy niżowe

Rodzaje układów

Budowa niżu

Jak wygląda niż

Front atmosferyczny

Jak wygląda front

Ciekawostki

Najwyższe ciśnienie w

centrum wyżu udało się
zanotować 18 grudnia
2001 roku w maleńkiej
osadzie Tosontsengel w
Mongolii - 1085,6 hPa.

Najniższe ciśnienie w

centrum niżu, który był
tajfunem, zanotowano 12

jest jednak chłodniej. Burze występują wszędzie poza rejonami polarnymi.

Naukowcy oceniają, że w każdej chwili na ziemi występuje około 2000 burz.
Wiele z nich występuje wzdłuż frontów chłodnych, gdzie tworzą się ciemne
chmury cumulonimbus w wyniku gwałtownych prądów wstępujących unoszących

ciepłe i wilgotne powietrze ponad zalegające przy ziemi powietrze chłodne.
Najbardziej gwałtowne burze występują w strefie międzyzwrotnikowej w wyniku

silnego ogrzewania powierzchni ziemi i zalęgającego nad nią powietrza. Takie
burze dają nawet do 600 mm opadów na dobę. Podobne burze powstające
wskutek ogrzania powierzchni ziemi występują także w upalne dni, zwykle po

południu, w strefie umiarkowanej. Gdy pierwsze satelity przesłały obrazy Ziemi.
zaobserwowano potężne grupy wirujących chmur w pobliżu równika. Te układy
atmosferyczne powstają. gdy cieple i wilgotne powietrze jest szybko unoszone do

górnej atmosfery. Czasami kilka takich grup łączy się i przesuwa poza strefę
równikową w postaci bardzo aktywnego systemu niskiego ciśnienia. zwanego
cyklonem tropikalnym. huraganem w Ameryce Północnej, willi-willi w Australii lub

tajfunem we wschodniej Azji.

Niebezpieczny Niż Genueński

Do powodzi w Polsce dochodzi głównie przez obfite opady jakie niosą ze sobą
niże pochodzące z południa Europy. Niż Genueński, bo o nim mowa, to jeden z
najbardziej niebezpiecznych zjawisk atmosferycznych w Polsce. Niż ten zwykle

rozpoczyna swoją wędrówkę nad okolicami miasta Genua we Włoszech, i stąd
jego nazwa. Front niżu niesie ze sobą potężne ilości wody, a więc i ulewne
deszcze. Przemieszcza się on nieco dziwnie, bo na północ, w porównaniu z

innymi frontami niżów np. atlantyckich przesuwających się na wschód. Niże
genueńskie są niebezpieczne także dlatego, że zwykle są blokowane przez wyże
znad wschodniej Europy i są zmuszane do zatrzymania się nad danym obszarem

nawet na kilka dni. Fronty tych niżów oddzielają gorące powietrze płynące nad
wschodnią Europę znad północnej Afryki od zimnych mas powietrza nad

zachodnią Europą napływających znad Atlantyku. To właśnie monotonność
ulewnych opadów nad jednym obszarem doprowadza do powodzi. Identyczny
rodzaj niżu genueńskiego doprowadził do katastrofalnej powodzi w Polsce w lipcu

1997 roku i sierpniu 2004 roku na południowym wschodzie kraju.

Perfekcyjne niże, piękne i niszczycielskie

Zarówno amatorzy jak i wytrawni znawcy zjawisk atmosferycznych z
utęsknieniem czekają na dar od natury w postaci zjawiska, które na długo
zapisałoby się w ich sercach i zwieńczyłoby wiele lat ich ciężkiej pracy przy

niesprzyjających warunkach pogodowych, w deszczu, przy wichurze czy
mrozach. Nie ma chyba nic bardziej widowiskowego od olbrzymiego układu

niżowego który ogarnąłby przynajmniej pół Europy. Taki właśnie "perfekcyjny
niż" w 8 stycznia 2005 roku nawiedził północno-zachodnią część Starego
Kontynentu. W ciągu zaledwie kilku godzin centrum niżu o dość niewinnym

imieniu Erwin przemieściło się znad Szkocji przez chłodne wody Morza
Północnego nad południe Skandynawii. To właśnie wtedy cały układ wyglądał jak
marzenie, potężny wał chmur ciągnących się znad dalekich Azorów przez

Francję, Niemcy, Skandynawię aż po Morze Północne gdzie wkręcał się niczym na
kołowrotku w centrum niżu. Marzenia o takim niżu są jednak zawsze związane ze
skalą zniszczeń gdyż nic ani nikt nie jest w stanie oprzeć się tak wielkiej sile. W

wichurach i powodziach śmierć poniosło 14 osób. 12-stopniowe sztormy szalały u
wybrzeży Skandynawii, na Bałtyku i na Morzu Północnym. Powodzie nawiedziły
wiele miast w Anglii i Szwecji. Nocami i w ciągu dnia padały rekordy styczniowej

temperatury. Niektórzy powiedzieli, że przyszła już wiosna, tymczasem ze snu
zimowego zbudziły się niedźwiedzie. Wiatr na wybrzeżach Szkocji osiągnął 144

października 1979 roku na
wyspie Guam na
zachodnim Pacyfiku. Było
to równo 870 hPa.

W każdej chwili nad

Antarktydą przechodzi
więcej niżów aniżeli na
wszystkich innych
kontynentach. Właśnie
dlatego na lodach

Antarktydy pogoda tak
gwałtownie się zmienia.

Niż Genueński

Niebezpieczny niż

Więcej o tym

Wszystko o pięknym i
groźnym zjawisku
jakim jest tornado

Wszystko o zjawisku
które wielu przeraża
czyli o burzach

km/h. Na tym się jednak nie skończyło bo już 11 stycznia 2005 roku nad

Wyspami Owczymi i Szetlandami przetoczył się kolejny "perfekcyjny niż" tym
razem o imieniu Gero przynosząc wiatry osiągające rekordowe 183 km/h.
Europejczycy na własnej skórze przekonują się co znaczy mieć własny sezon

huraganów, jakże odmienny od tego w USA ale równie niszczycielski co piękny.

Niż stulecia nad Wyspami Brytyjskimi

W październiku 1987 roku niż stulecia przeszedł nad Wielką Brytanią. Bardzo
głęboki ośrodek niżowy niosący huraganowe wiatru przemknął 15 października

nad Zatoką Biskajską poczym dzień później nieoczekiwanie pogłębił się. Ciśnienie
w jego centrum spadło z 964 do zaledwie 953 hPa i w takiej postaci przeszedł
znad południowo-zachodniej Anglii w kierunku Londynu. Na Kanale Angielskim

oddzielającym Anglię od Francji porywy wiatru osiągnęły rekordowe 170
kilometrów na godzinę. Wichury podczas tego perfekcyjnego niżu w przeciągu
zaledwie 24 godzin zrównały z ziemią 15 milionów drzew i zabiły 18 osób na

wyspach oraz 4 następne osoby we Francji. Brytyjscy meteorolodzy do dziś
mówią, że nie dało się w porę zapobiec tej historycznej katastrofie.

Huragany

Huragany to systemy znacznie większe niż burze. których często znajduje się
kilka w jednym huraganie. Średnica huraganów waha się od 200 do 500 km. W
środku znajduje się strefa ciszy. tzw. "oko". gdzie powietrze osiada. W tym

miejscu niebo jest pogodne i powietrze spokojne. Jednak wokół "oka" powietrze
unosi się gwałtownie zasysając parę wodną z powierzchni i tworząc wirujący
system chmur oraz niezwykle silnych wiatrów. Prędkość wiatru w huraganie

przekracza 119 km/h. a czasami dochodzi do 300 km/h. Silny wiatr i silne opady
mogą powodować spustoszenie, gdy huragan uderzy w wyspy lub wybrzeże.

Znaczne obszary mogą zostać zatopione. drzewa powyrywane z korzeniami, a
domy powywracane. Przeciętnie co roku 11 huraganów tworzących się na
Północnym Atlantyku dociera do Ameryki Północnej. Po wejściu na ląd huragan

stopniowo zanika, jest bowiem pozbawiony zasilania w parę wodną co sprawia,
że traci siłę. Tornado są cyklonami o mniejszej skali osiągając jedynie kilkaset
metrów średnicy. Jednakże, ze względu na swoje rozmiary są najbardziej

niszczycielskim zjawiskiem pogodowym. W USA, nazywane także trąbami
powietrznymi tornada mają kształt lejków gwałtownie unoszącego się powietrza,
w których prędkość wiatru często przekracza 320 km/h.

Szlak zniszczenia

Tornado trwa zwykle godzinę. Jednak przechodząc nad lądem z szybkości 10-560

km/h pozostawia za sobą pas zniszczenia. Te cyklony są powszechne w Stanach
Zjednoczonych i Australii. Najwięcej danych mamy o tornadach występujących w
środkowych stanach USA. gdzie pojawia się ich 500 do 600 rocznie. Przyczyny

powstawania tornado nic są w pełni znane. Są one często związane z burzami,
gdy lej wirującego powietrza opuszcza się do ziemi od podstawy chmury
burzowej, podczas gdy ciepłe powietrze unosi się i okręca wokół leja. Ciśnienie

powietrza w leju jest bardzo niskie. Różnica ciśnienia powietrza pomiędzy
tornado a wnętrzem budynków sprawia, że budynki eksplodują. Wirujące
powietrze w leju może unosić ludzi, a nawet wyrywać drzewa z korzeniami.

Trąby wodne mają podobne cechy jak te, które tworzą się nad morzami i
jeziorami. Jednakże te wirujące leje wodne są znacznie mniej gwałtowne niż
tornado. Ich średnica na ogół nie przekracza 30 m i żyją krócej niż godzinę.

Wiry powietrzne i pyłowe

Jeszcze mniejsze rozmiary mają wiry powietrzne. Są zwane także diabelskimi. Te
wąskie kolumny powietrza różnią się tym od tornado, że występują w pogodne,
słoneczne dni. Tworzą się wówczas, gdy powietrze unosi się i zaczyna wirować.

Czasami wiry unoszą pył, siano lub śmiecie. Wiry pyłowe powstają w podobny
sposób, występują na nagrzanych terenach pustynnych.

Monsuny

Monsun oznacza porę roku (sezon), to nazwa nadana najlepiej znanym na

świecie wiatrom przynoszącym opady. Występują najwyraźniej w Indiach. gdzie
są wynikiem różnicy ciśnienia na kontynencie azjatyckim w lecie i w zimie. W
zimie potężny wyż tworzy się nad środkową Azją. Północno-wschodni wiatr

wiejący od wyżu przynosi Indiom chłodną i suchą pogodę. Natomiast mi wiosnę,
gdy ląd zaczyna się nagrzewać, nad Tybetem i Afganistanem rozwija się ogromny
ośrodek niskiego ciśnienia. Wciąga on wilgotne powietrze znad Oceanu

Indyjskiego. Te południowo-zachodnie wiatry przynoszą w lecie obfite opady w
Indiach.

Opracowanie:

Portal Pogodowy "Twoja Pogoda