Żywienie kliniczne

14.03.2011r.

Semestr VI

Żywienie w chorobach neurologicznych

Żywienie po udarze mózgu - Udarem mózgu nazywa się nagłe występujące objawy uszkodzenia mózgu, w
postaci: niedowładu, utraty zdolności rozumienia, utraty zdolności mówienia, niedowidzenia, niedoczulicy,
utraty przytomności w udarze krwotocznym, bólu głowy, nudności, wymiotów u chorych przytomnych.

Przyczyny: najczęstszą przyczyną udaru krwotocznego śródmózgowego jest nadciśnienie tętnicze a
podpajęczynówkowego pękniecie tętniaka, naczyniaka, uraz głowy, skaza krwotoczna.

Natomiast istotnymi czynnikami ryzyka zawału mózgu są: otyłośd, dieta bogata w tłuszcze zwierzęce, palenie
papierosów, alkoholizm, brak aktywności fizycznej

Żywienie po przebytym udarze mózgu stanowi poważny problem ze względu na często występujące u
chorych zaburzenia świadomości i połykania, odruchy kaszlu i niewydolnośd oddechową. Stany te
uniemożliwiają karmienie chorego przez usta. Zaburzone połykanie, jest główną przyczyną niedożywienia
chorych na udar mózgu. Chorych w śpiączce, z dysfagią, tracheotomią(otwór w tchawicy, przez który
wprowadzana jest rurka umożliwiająca oddychanie) odżywia się przez zgłębnik nosowo-żołądkowy dietą
płynną, dokładnie zmiksowaną, przygotowaną z produktów naturalnych lub dietami przemysłowymi.

Pokarm jest wprowadzany do sondy za pomocą dużej strzykawki(o pojemności 100ml), porcjami o objętości
300-500ml. Posiłki muszą mied odpowiednia wartośd energetyczną i odżywczą, aby nie doszło do
niedoborów pokarmowych i wyniszczenia organizmu chorego. Wartośd energetyczną należy ustalid
indywidualnie dla każdego chorego w zależności od jego masy ciała, kondycji fizycznej i stanu zdrowia.
Zapotrzebowanie energetyczne chorych na udar mózgu jest zwykle zwiększone z powodu stanów
pobudzenia, niepokoju, bólu, ograniczenia sprawności ruchowej i wzmożonego wysiłku podczas oddychania
oraz wykonywania jakichkolwiek czynności.

Białko powinno dostarczad 15-20% energii zawartej w całodziennym pożywieniu, tłuszcze 25-30%, a
węglowodany powinny uzupełniad dobowe zapotrzebowanie energetyczne. Zaleca się aby objętośd diety
wynosiła 1500- 2500ml, a w 1ml pożywienia zawierał 1 kcal. Liczba posiłków zależy od zapotrzebowania
energetycznego i objętości diety: zaleca się aby były co najmniej 4 posiłki, podawane co 3,5-4 godz. O
temperaturze 37 stopni C. Płyny i elektrolity uzupełniane są wlewami kroplowymi.

W miarę poprawy stanu zdrowia chorego-gdy jest on świadomy, wydolny oddechowo, ma prawidłowe
wydzielanie śliny, nie krztusi się- przechodzi się na żywienie doustne. Choremu podaje się wtedy pokarmy o
konsystencji papkowatej-miksowane, najczęściej w postaci gęstych zup. Płyny i elektrolity, na zlecenie
lekarza, chory ma uzupełniane we wlewie kroplowym. Po pewnym czasie oprócz dao miksowanych choremu
podaje się potrawy przecierane, mielone, łatwo strawne. Obiad powinien składad się z zupy i drugiego dania.
Do pozostałych posiłków można podawad pieczywo pszenne, pokrajane w cienkie kromki posmarowane
masłem, pastą z sera, ryb, mięsa, szynki, jaj. Jeśli pacjent ma dobre uzębienie, zachowuje świadomośd i nie
krztusi się, należy stopniowo wprowadzad do diety potrawy o konsystencji stałej.

Zalecenia żywieniowe w profilaktyce udaru mózgu - Nie tyd i ograniczyd tłuszcze zwierzęce to pierwszy
warunek profilaktyki udaru mózgu. Masa ciała powinna byd przez całe życie utrzymywana w normie.
Tłuszcze nie powinny dostarczad więcej niż 25-30% energii z całodziennego pożywienia. Kwasy tłuszczowe
nasycone nie powinny przekraczad 7% energii, wielonienasycone z rodziny omega-6 oraz z rodziny omega-3
6-10%, a jednonienasycone uzupełniają wartośd energii pochodzącej z tłuszczu. Należy więc ograniczyd
masło, śmietanę, wykluczyd z diety smalec, tłuste mięsa, zabielacze do kawy, tłuste sery, twarde margaryny.
Wskazane natomiast są tłuste ryby morskie. Zaleca się, aby jeśd ryby 2-3 razy w tygodniu.
Ograniczeniu podlegają sacharoza, fruktoza, słodycze, wyroby cukiernicze. Bezwzględnie należy zmniejszyd
spożycie soli kuchennej do 3-5g/dobę. Trzeba unikad potraw z dużą jej ilością. Są to: potrawy typu fast food,
chipsy, zupy i sosy błyskawiczne, żółte sery wędliny. Sól można zastąpid przyprawami ziołowymi. Podstawą
diety przeciwudarowej są warzywa i owoce. Należy je spożywad w ilości ok. 75 dag/dobę. Warzywa i owoce

Żywienie kliniczne

14.03.2011r.

Semestr VI

są bardzo dobrym źródłem antyoksydantów: wit. C, beta karotenu i flawanoidów, które chronią naczynia
mózgowe przed uszkodzeniem. Ważna jest też odpowiednia zawartośd w diecie kwasu foliowego oraz
witamin B6 i B12.

Korzystnie na naczynia mózgowe wpływają produkty bogate w potas, wapo i magnez. Potas reguluje rytm
serca i obniża ciśnienie krwi.

Szczególne znaczenie w diecie przeciwudarowej ma również błonnik pokarmowy.

Zalecenia żywieniowe w chorobie Parkinsona - Parkinson jest chorobą zwyrodnieniową układu nerwowego.
Proces zwyrodnieniowy dotyczy komórek nerwowych wytwarzających dopaminę umiejscowionych w
śródmózgowiu, zwanych istota czarna. W chorobie Parkinsona liczba tych komórek zmniejsza się, czemu
towarzyszy zmniejszone wydzielanie dopaminy.

Objawy - Następstwem niedoboru dopaminy są objawy, które narastają powoli. Są to: drżenie spoczynkowe
rąk, trudności w poruszaniu się, spowolnienie ruchowe, bóle i sztywnośd mięśni.

Dalsze objawy to: zaburzenia chodu- chód drobnymi kroczkami, zmiana pisma-pisanie coraz mniejszych liter,
zmiana głosu, zaburzenia mowy-niewyraźna mowa, objawy depresyjne, niemożnośd zmiany pozycji w łóżku,
maskowatośd twarzy, wzmożone pocenie się, zaparcia z powodu uszkodzenia nerwów wpływających na
czynnośd mięśni okrężnicy, zaburzenia w oddawaniu i nietrzymanie moczu, dysfagia, wychudzenie.

W chorobie Parkinsona, podobnie jak w innych chorobach neurologicznych zwiększa się zapotrzebowanie na
energię. W początkowym etapie choroby zaleca się żywienie nie odbiegające od diety standardowej. Zaleca
się 25-30 kcal/kg nmc. Jeśli występują dyskinezy ruchowe, podaż energii należy zwiększyd, aby zapobiec
zmniejszeniu masy ciała. Dla pacjentów z niedowagą powinno się zwiększyd w posiłkach zawartośd
węglowodanów i kwasów tłuszczowych nienasyconych.

W zaawansowanej fazie choroby, kiedy u chorego występują fluktuacje ruchowe i przyjmuje on preparaty
lewodopy(aminokwas ulegający w organizmie przemianie do dopaminy, której brakuje w mózgu), wskazana
jest dieta z podażą białka do 0,8 g/kg mc. U chorych, którzy maja umiarkowane fluktuacje ruchowe, białko
równomiernie rozłożone na główne posiłki zredukuje możliwośd występowania dużych stężeo LNAA( duże
obojętne aminokwasy) we krwi i przedłuży czas dobrej sprawności ruchowej.

Pacjentom, u których wystąpiła odpornośd na działanie lewodopy, zaleca się ograniczenie podaży białka w
ciągu dnia do 10% rekomendowanej ilości, z wyjątkiem posiłku wieczornego, który powinien dostarczyd
chorym resztę białka zalecanego normą żywienia. Wykluczenie z diety produktów białkowych ze śniadania i
obiadu na korzyśd kolacji poprawia działanie lewodopy, a zatem poprawia funkcjonowanie pacjentów
podczas dnia.

W celu zapobiegania zaparciom i chorobom jelita grubego należy w diecie uwzględnid w większej ilości
produkty bogate w błonnik pokarmowy: produkty zbożowe gruboziarniste, owoce, warzywa w postaci
surówek. W razie potrzeby można dodawad do potraw surowe otręby. Należy też ograniczyd produkty
zmniejszające perystaltykę jelit: ryż biały, mąkę ziemniaczaną, banany. Zaleca się 6-8 szklanek płynów na
dobę. W przypadku zaburzeo połykania, które występują u 40% chorych, stosuje się dietę o konsystencji
papkowatej.

Produkty niewskazane do śniadania i obiadu, zalecane do kolacji: mięso, wędliny, drób, ryby, białko jaja,
mleko i przetwory mleczne, żelatyna, nasiona roślin strączkowych, orzechy, czekolada, ciasta i słodycze
zawierające białko mleka i białko jaj, produkty zbożowe: pszenne, żytnie, owsiane, jęczmienne.

Produkty zalecane do śniadania i obiadu: pieczywo niskobiałkowe, ryż, kukurydza, kasza gryczana, proso,
mleko sojowe, mleko ryżowe, warzywa(oprócz nasion roślin strączkowych), owoce, oleje, miękkie margaryny,

Żywienie kliniczne

14.03.2011r.

Semestr VI

w ograniczonej ilości masło, śmietanka. Miód, dżemy, ciasta i słodycze niezawierające białko jaj i mleka, soki
warzywne, owocowe.

Zalecenia żywieniowe w chorobie Alzheimera - Choroba Alzheimera polega na zmianach
zwyrodnieniowych w mózgu a dokładniej zaniku tkanki nerwowej. Postępujące stopniowo zaburzenia
działania mózgu doprowadzają w efekcie do utraty pamięci, zdolności uczenia się, pojmowania, trzeźwego
myślenia, oceny sytuacji, pogorszenia umiejętności komunikacyjnych i znacznego obniżenia się zdolności
radzenia sobie z czynnościami życia codziennego.

Objawy - Generalnie rozpoznanie sprowadza się do zdiagnozowania otępienia, o postępującym charakterze,
przy jednoczesnym braku współistnienia innych chorób neurologicznych, psychicznych czy też
internistycznych, mogących tłumaczyd pojawienie się zaburzeo pamięci. Ważne jest wykluczenie zmian
pourazowych czy zaburzeo pamięci w przebiegu przewlekłego stosowania leków osłabiających procesy
pamięciowe. Otępienie (czyli demencja) polega na pojawieniu się zaburzeo pamięci, początkowo
dotyczących tzw. pamięci świeżej, czyli zapamiętywania bieżących informacji, podczas gdy pamięd zdarzeo
dawnych jest dośd dobrze zachowana.

W miarę postępu choroby pojawiają się inne objawy uszkodzenia tzw. czynności wyższych. Są to zaburzenia
mowy (trudności w nazywaniu, formułowaniu zdao – tzw. afazje), zaburzenia czytania (aleksja), pisania
(agrafia), myślenia abstrakcyjnego, wykonywania złożonych zadao ruchowych (z czasem także prostych)
codziennych, jak np. ubieranie się, higiena osobista – tzw. apraksje), zaburzenia w rozpoznawaniu osób (tzw.
agnozje), zaburzenia nastroju (obniżenie nastroju i depresja), zaburzenia snu, zaburzenia zachowania
(czasami gwałtowne, skierowane przeciwko sobie lub innym, wynikające z pojawiających się urojeo,
niepokoju), doprowadzające czasami do konieczności umieszczenia chorych w oddziałach psychiatrycznych.
W pierwszym okresie choroby nie występują zwykle inne objawy uszkodzenia układu nerwowego. Jednak w
miarę postępu choroby mogą dołączad się: sztywnośd mięśniowa, spowolnienie ruchowe, zaburzenia
postawy i chodu.

W chorobie Alzheimera nie stosuje się żadnej specjalnej diety. Ważne jest natomiast, jak w przypadku
wszystkich starszych osób, aby dieta była urozmaicona, dostarczała wszystkich niezbędnych składników
odżywczych, witamin i mikroelementów i aby posiłki były zawsze o tej samej porze dnia. Natomiast może
byd konieczna modyfikacja diety w przypadku współistniejących innych chorób, jak np. cukrzyca, choroby
układu krążenia.

W bardziej zaawansowanych stadiach choroby chorzy mają trudności z połykaniem. Należy wówczas
podawad pokarmy w postaci papkowatej. Można kupowad produkty przeznaczone dla dzieci lub rozdrabniad
mikserem potrawy przygotowywane w normalny sposób. Czasami chorzy zamiast połykad przetrzymują
pokarm w ustach. Jest to związane z zaburzeniem funkcji mózgu – chory zapomniał jak należy żud i połykad
pokarm. W tym wypadku jedynym rozwiązaniem może okazad się podawanie posiłków w postaci półpłynnej.

Dośd często u osób z zaburzeniami połykania dochodzi do krztuszenia się. U tych chorych należy unikad
podawania pokarmów składających się z produktów o różnej konsystencji, np. płatki kukurydziane z
mlekiem. Także płyny o konsystencji zbliżonej do wody częściej powodują krztuszenie się niż płyny
zagęszczone (np. sok marchwiowy lub pomidorowy).

Niektórzy chorzy mają nadmierny apetyt i domagają się jedzenia wkrótce po posiłku. Apetyt chorego należy
wówczas zaspokajad niskokalorycznymi przekąskami, jak np. owoce, chudy ser, itp.

Niektórzy z kolei odmawiają przyjmowania jakichkolwiek posiłków, nawet tych wcześniej lubianych. Należy
wówczas poszukad przyczyny (choroba przewodu pokarmowego, ból zębów, źle dopasowana proteza, itp.).
Nadmierny apetyt lub brak apetytu stanowią szczególny problem w przypadku chorych pozostających przez
większą częśd dnia bez opieki. Należy wówczas pozostawid choremu dostęp do określonych, wydzielonych
produktów.

Żywienie kliniczne

14.03.2011r.

Semestr VI

Należy zwracad uwagę, aby chory przyjmował odpowiednią ilośd płynów dziennie. Zalecane jest min. 1,5
litra płynów dziennie (w upalne dni w lecie nawet do 3 litrów). Oprócz wody, której chorzy często nie chcą
pid w dużych ilościach, można podawad inne płyny, np. soki i napoje owocowe, herbatki ziołowe. W ciągu
doby nie należy podawad więcej niż jednej filiżanki kawy, herbaty lub innego napoju z kofeiną.