GERIATRIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

37

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIECSIERPIEŃ • 78/2013

Masa ciała/kg

Senior/lata życia

2,5-10

11,5

11-25

11

26-45

9

powyżej 45

7,5

Tab. 1. Wiek psów, które można uznać za seniorów

się, że może to być proces zaprogramo-
wany genetycznie, wywołany uszkadza-
jącym działaniem wolnych rodników
lub gromadzeniem produktów prze-
miany materii, uszkadzających z cza-
sem komórki. Dla lekarza ważne jest,
by pamiętał, że tempo, w jakim postę-
puje starzenie się, jest uzależnione
od zaprogramowanych genetycznie re-
akcji, na które nie ma wpływu, ale rów-
nież od warunków środowiska, które
przynajmniej częściowo są od niego
zależne (5).

Skutki starzenia się

Z punktu widzenia medycznego
skutki starzenia się można podzielić
na dwie grupy: metaboliczne – związa-
ne ze zmniejszeniem zapotrzebowania
energetycznego – i kliniczne – skóra
grubieje, pojawiają się zaburzenia jej
pigmentacji i elastyczności, występu-
je nadmierna keratynizacja opuszek
i łamliwość pazurów, utrata masy mię-
śniowej, kostnej i chrzęstnej, kamień
nazębny i choroby jamy ustnej. Poja-
wiają się również zaburzenia będące
wynikiem zmniejszonego wydziela-
nia enzymów, spadku elastyczności
płuc i ich pojemności życiowej, spad-
ku masy nerek i pojemności minuto-
wej serca (3, 8-10).

Dla starzejącego się psa charaktery-

styczne są również zmiany behawio-
ralne, będące wynikiem bezpośrednie-
go wpływu starzenia na pracę mózgu:
zaburzenia orientacji, zapominanie

Postęp wiedzy medycznej, profi lakty-
ka chorób zakaźnych i coraz większy
„arsenał” leków spowodowały istotne
wydłużenie życia ludzi i zwierząt. Każ-
dy z Kolegów ma na pewno pod swo-
ją opieką psy w tak zwanym słusznym
wieku.

Pojęcia i defi nicje

Pisząc o problemach zdrowotnych sta-
rych psów, wypada zacząć od początku,
czyli od wyjaśnienia pojęcia starości.
Podręczniki podają kilka defi nicji; sta-
rość w znaczeniu medycznym to:
• ogół zmian zachodzących w organi-

zmie w wieku podeszłym;

• postępująca i nieodwracalna zmiana

układów organizmu;

• kumulowanie się postępujących

zmian związanych z chorobami
lub odpowiedzialnych za nie i (lub)
osłabienie funkcji fi zjologicznych,
kończące się śmiercią;

• stopniowe obniżanie funkcjonalnej

zdolności poszczególnych narządów
do wykonywania przeznaczonych
im czynności (8, 9).
Kolejnym problemem wymagającym

wyjaśnienia na samym początku jest
różnica pomiędzy seniorem a osobni-
kiem geriatrycznym. Senior jest to po-
pularna nazwa psa powyżej 6.-7. roku
życia, a osobnik geriatryczny to bardzo
stare zwierzę, w ostatniej fazie życia
(1/4 końcowej przewidywalnej długości
życia), w której wzrasta ryzyko zapadal-
ności na choroby. Generalnie przyjmu-
je się, że maksymalna długość życia jest
odwrotnie proporcjonalna do wielko-
ści. Tab. 1. przedstawia wiek psów, które
już można uznać za seniorów.

Przyczyn starości nie da się, niestety,

wyeliminować, ponieważ nie wiadomo,
dlaczego organizm się starzeje. Mówi

dr n. wet. Piotr Sławuta, Pola Borusewicz*, dr n. wet. Agnieszka Kurosad

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
*Studentka V roku Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

Health and nutritional problems in senior dogs

Problemy zdrowotne
i żywieniowe psów seniorów

Streszczenie

Senior jest to popularna nazwa psa po-
wyżej 6.-7. roku życia, a osobnik geria-
tryczny to bardzo stare zwierzę, w ostat-
niej fazie życia, w której wzrasta ryzyko
zapadalności na choroby. Przyjmuje się,
że maksymalna długość życia jest od-
wrotnie proporcjonalna do wielkości.
Skutki starzenia się można podzielić na
dwie grupy: metaboliczne, związane ze
zmniejszeniem zapotrzebowania energe-
tycznego, i kliniczne, będące wynikiem
zmniejszonego wydzielania enzymów,
spadku elastyczności płuc i ich pojem-
ności życiowej, spadku masy nerek i po-
jemności minutowej serca. Dla starzejące-
go się psa charakterystyczne są również
zmiany behawioralne, będące wynikiem
bezpośredniego wpływu starzenia na
pracę mózgu.

Słowa kluczowe

geriatria, pies, żywienie

Abstract

Dogs above 6 years of age are popularly
called senior dogs. A geriatric dog is an
animal in his last stage of life, associated
with a higher risk of disease development.
The maximum life span is supposed to
be inversely related to the dog’s size. Ef-
fects of ageing can be classifi ed into two
groups: metabolic, associated with lower
energy requirements, and clinical, accom-
panied by lower enzyme excretion, lung
elasticity and capacity reduction, kidney
weight loss and cardiac output decrease.
Ageing also aff ects brain functions thus
inducing behavioral changes characte-
ristic of senior dogs.

Key words

geriatrics, dog, nutrition

GERIATRIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

38

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIECSIERPIEŃ • 78/2013

wyuczonych zachowań (np. czystości),
lęk przed nowymi bodźcami, lęk sepa-
racyjny, agresja wobec ludzi, wokaliza-
cja, zmniejszenie aktywności (1).

Zmiany metaboliczne

Można przyjąć, że głównym proble-
mem dotyczącym każdego psa w po-
deszłym wieku jest otyłość. Omawia-
jąc to zjawisko, należy przypomnieć,
że spożywany pokarm jest źródłem tak
zwanej energii metabolicznej (EM),
która wykorzystywana jest przez or-
ganizm do podtrzymywania przemian
metabolicznych (60-70%), umożliwia
aktywność fi zyczną (ok. 30%) i służy
do termogenezy (ok. 10%). Teoretycz-
nie więc całość dostarczonej energii
ulega „utylizacji’’, a ewentualny nad-
miar jest odkładany w postaci tkanki
tłuszczowej.

Zjawiskiem fi zjologicznym związa-

nym z wiekiem jest „zastępowanie”
tkanki mięśniowej przez tłuszczo-
wą; przyjmuje się, że psy młode mają
w organizmie 15-20% tkanki tłuszczo-
wej, natomiast seniorzy 25-30% (4).
Spadek masy mięśniowej oraz wzrost
tkanki tłuszczowej skutkują spadkiem
tempa metabolizmu spoczynkowego,
ponieważ w tkance tłuszczowej zacho-
dzi mniej procesów energochłonnych
(4, 6, 7, 12).

Zmniejszone potrzeby energetyczne

i problem otyłości u seniorów najpro-
ściej chyba zilustrować równaniem:

spadek aktywności fi zycznej

+ spadek metabolizmu spoczynkowego

+ spadek aktywności tarczycy

= o 30-40% kalorii w karmie

„za dużo’’, czyli otyłość.

W praktyce oznacza to, że każdy pies

znajdujący się w wieku seniora (psy
ras dużych i olbrzymich – ok. 5. roku
życia, psy ras małych i miniaturowych
– ok. 7. roku życia) musi mieć zmody-
fi kowane żywienie (np. poprzez poda-
wanie karmy komercyjnej dla seniorów
lub karmy typu light). Konieczne jest
również regularne ważenie zwierzęcia
(praktycznie dawkowanie karmy na tej
podstawie).

Oczywiście problem zaniku tkan-

ki mięśniowej tylko w minimalnym
stopniu dotyczy psów bardzo aktyw-
nych fi zycznie. Lekarz, zalecając sto-
sowanie odpowiedniej karmy, musi

również zdawać sobie sprawę z tego,
że jej tekstura musi być adekwatna
do stanu uzębienia i jamy ustnej jako
całości, a ze względu na pogorszenie
odczuwania smaku i zapachu jedze-
nie może wymagać apetyzacji, np. po-
przez intensyfi kację smaku i zapachu
(podgrzanie) czy zachęcanie do spo-
życia (obecność właściciela, podaż
z ręki). Ze względu na spadek apety-
tu, gorsze trawienie i absorpcję skład-
ników pokarmowych zaleca się posił-
ki mniej obfi te, ale podawane częściej
(przynajmniej 3 x dziennie), a przy
utracie masy ciała żywienie ad libi-
tum (4, 6, 12).

Zmiany kliniczne

Nie sposób opisać wszystkich zmian
(a tym samym pojawiających się ob-
jawów klinicznych), jakie w funkcjo-
nowaniu poszczególnych narządów
wywołuje starość, dlatego autorzy
przedstawili najczęstsze i najbardziej
typowe zaburzenia, na które należy
zwrócić uwagę w badaniu klinicznym
psa seniora. Najbardziej widoczne dla
badającego są zmiany w funkcjonowa-
niu CUN, wyglądzie jamy ustnej i skó-
ry (3, 8, 9).

Układ nerwowy
W centralnym układzie nerwowym
rozwija się zwyrodnienie starcze, któ-
re powoduje postępujące pogorsze-
nie integracji czuciowej i możliwości
ruchowych. Objawia się sennością,
zmianą w cyklach sen – czuwanie, wę-
drowaniem bez celu. Opisano również
zwyrodnienie amyloidowe, podobne
do choroby Alzheimera u ludzi, po-
legające na gromadzeniu się płytek

E-amyloidu w rejonie hipokampa i na-
czyń mózgowych. Zaburzeniem typo-
wym dla seniorów, którego przyczyna
nie leży w CUN, jest zwyrodnienie krę-
gów (spondyloza, epikondyloza, zmia-
ny zwyrodnieniowe powierzchni sta-
wowych kręgosłupa), które uciskają
na rdzeń i nerwy, powodując trudności
w ruchu zwierzęcia (dotyczy to zwłasz-
cza psów dużych ras) (8, 9).

Jama ustna
U psów seniorów bardzo często po-
jawiają się zmiany w obrębie jamy
ustnej, związane z zapaleniem przy-
zębia, co objawia się cuchnącym od-
dechem, brakiem łaknienia, ślinoto-

kiem, wypływami krwisto-ropnymi
związanymi najczęściej z tworzeniem
się przetok i obrzękiem trzewioczasz-
ki. Warto przypomnieć, że dziąsła
mają prawidłową jasnoróżową barwę,
a ich brzeg przylega ściśle do korony
zęba. W obrębie jamy ustnej u starych
psów mogą pojawić się procesy nowo-
tworowe: czerniak, rak płaskonabłon-
kowy, włókniakomięsak, nadziąślaki
(3, 8, 9, 11).

Skóra
Widoczne na skórze zmiany star-
cze wynikają ze zmian tworzących
ją struktur: włókna kolagenowe ule-
gają fragmentacji, w gruczołach łojo-
wych pojawiają się zmiany torbielowa-
te, występuje zanik mięśni stroszycieli
włosów (8, 9).

Oko i ucho
Funkcje narządów zmysłów również
ulegają zaburzeniu. Z wiekiem pies
traci słuch w wyniku utraty komórek
zwojowych w ślimaku. U psów ras mi-
niaturowych może pojawiać się zanik
tęczówki, którego objawem jest gwał-
towna, „bolesna” reakcja na światło,
przy niezmienionym wzroku. Warto
dodać, choć może zabrzmi to śmiesz-
nie, że leczenie polega na sprawie-
niu psu okularów przeciwsłonecz-
nych (okulary Sunpups, DogWorks
itd.) (9, 13).

Układ wydalniczy
U starych psów często obserwuje się
niewydolność cewki moczowej, ob-
jawiającą się nietrzymaniem moczu.
Szczególnie narażone na to zaburze-
nie są suki poddane kastracji. Istnieje
bardzo prosty sposób oceny funkcjono-
wania zwieraczy cewki moczowej, po-
dobny do stosowanego u ludzi. Trze-
ba sprawdzić, czy pies jest w stanie
wstrzymać mikcję, co praktycznie spro-
wadza się do przestraszenia zwierzę-
cia w chwilę potem, gdy zacznie od-
dawać mocz. Bardzo ważna jest ocena
strumienia moczu i jego badanie fi zy-
kochemiczne. U starych suk ras: terier
szkocki, west highland white terrier,
owczarek szetlandzki, beagle, collie,
cocker spaniel, jamnik, labrador, czę-
sto pojawiają się nowotwory pęcherza
moczowego: rak nabłonka przejściowe-
go i rak płaskonabłonkowy, objawiające
się krwiomoczem, częstomoczem, bo-

GERIATRIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

39

www.weterynaria.elamed.pl

LIPIECSIERPIEŃ • 78/2013

lesnym oddawaniem i nietrzymaniem
moczu. Zwykle diagnozowane są one
na podstawie braku reakcji na prowa-
dzoną terapię (8, 9).

Układ oddechowy i krążenia
Zmiany w funkcjonowaniu układu od-
dechowego spowodowane są przede
wszystkim zmniejszeniem elastyczno-
ści płuc, rozedmą, upośledzeniem czyn-
ności mięśni oddechowych, związanej
głównie ze spadkiem ich masy i zani-
kiem mięśni gładkich w oskrzelach.

Pojawiające się objawy niewydolno-

ści krążenia: brak tolerancji wysiłko-
wej, duszność, sinica i kaszel, związane
są zwykle z niedomykalnością zastaw-
ki dwudzielnej i kardiomiopatią roz-
strzeniową (2).

Podsumowanie

W podsumowaniu należy stwierdzić,
że celem lekarza, pod którego opieką
znajduje się senior lub osobnik geria-
tryczny, powinna być optymalizacja
warunków życia i postępowanie mają-
ce na celu spowolnienie i minimaliza-
cję opisanych procesów (5, 9).

‰

Piśmiennictwo
1. Azkona G., García-Belenguer S., Cha-

cón G.: Prevalence and risk factors of beha-
vioural changes associated with age-related
cognitive impairment in geriatric dogs. “J
Small Anim Pract.”, 2009, 50, 87-91.

2. Borgarelli M., Haggstrom J.: Canine dege-

nerative myxomatous mitral valve disease:
natural history, clinical presentation and
therapy. “J Vet Intern Med.”, 2009, 23,
536-43.

3. Davies M.: Geriatric screening in fi rst opi-

nion practice – results from 45 dogs. “Vet
Clin North Am Small Anim Pract.”, 2012,
42, 823-34.

4. Fahey G.C. Jr, Barry K.A., Swanson K.S.:

Age-related changes in nutrient utilization
by companion animals. “Annu Rev Nutr.”,
2008, 28, 425-45.

5. Fortney W.D.: Implementing a successful

senior/geriatric health care program for
veterinarians, veterinary technicians, and
offi ce managers. “Vet Clin North Am Small
Anim Pract.”, 2012, 42, 615-29.

6. Hall J.A., Jewell D.E.: Feeding healthy

beagles medium-chain triglycerides, fi sh oil,
and carnitine offsets age-related changes in
serum fatty acids and carnitine metabolites.
“J Small Anim Pract.”, 2012, 53, 507-13.

7. Hall J.A., Tooley K.A., Gradin J.L.: Effects of

dietary n-6 and n-3 fatty acids and vitamin E
on the immune response of healthy geriatric
dogs. “Am J Vet Res.”, 2003, 64, 762-72.

8. Metzger F.L., Rebar A.H.: Clinical patho-

logy interpretation in geriatric veterinary
patients. “Vet Clin North Am Small Anim
Pract.”, 2010, 40, 651-63.

9. Hoskins J.D.: Geriatria i gerontologia psów

i kotów. Wydawnictwo Galaktyka, Łódź
2006.

10. Middelbos I.S., Vester B.M., Karr-Lilien-

thal L.K.: Age and diet affect gene expression
profile in canine skeletal muscle. “PLoS
One.”, 2009, 4, 4481.

11. Sharma D.: Hemangiosarcoma in a geriatric

Labrador retriever. “Can Vet J.”, 2012, 53,
889-92.

12. Swanson K.S., Belsito K.R., Vester B.M.:

Adipose tissue gene expression profi les of
healthy young adult and geriatric dogs.
“Arch Anim Nutr.”, 2009, 63, 160-71.

13. Ter Haar G., de Groot J.C., Venker-van

Haagen A.J.: Effects of aging on inner ear
morphology in dogs in relation to brainstem
responses to toneburst auditory stimuli. “J
Vet Intern Med.”, 2009, 23, 536-43.

dr n. wet. Piotr Sławuta

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych

z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytet Przyrodniczy

50-366 Wrocław

pl. Grunwaldzki 47