Podstawy Finansów

Podstawy Finansów

Podstawy Finansów

Podstawy Finansów

Deficyt budżetowy

Deficyt budżetowy

dr Krzysztof Szczepaniak

dr Krzysztof Szczepaniak

Wyższa Szkoła Bankowa

Wyższa Szkoła Bankowa

1

Deficyt budżetowy

Deficyt budżetowy



różnica pomiędzy sumą strumieni

p

ę y

ą

wydatków i dochodów, dotyczy jednego
roku budżetowego

g



na koniec roku powiększa dług publiczny

2

Rodzaje deficytu budżetowego

Rodzaje deficytu budżetowego



rzeczywisty - różnica pomiędzy dochodami a

wydatkami państwa



strukturalny - (deficyt przy pełnym

zatrudnieniu) wystąpiłby on wtedy gdy nie ma

) y ą

y

y g y

bezrobocia



cykliczny - różnica pomiędzy deficytem

cykliczny różnica pomiędzy deficytem

rzeczywistym a strukturalnym

3

Źródła finansowania deficytu
budżetowego:

1

Z i

i i

ń t

ż

k

b k h

1.

Zaciągnięcie przez państwo pożyczek w bankach

lub w jednostkach sfery finansowo-rzeczowej,

2.

Zaciąganie przez państwo pożyczek zagranicznych:

w innych państwach; w instytucjach finansowych

(B k Ś i t

B k E

j ki)

(Bank Światowy, Bank Europejski).

3

Państwo próbuje zwiększyć dochody budżetowe

3.

Państwo próbuje zwiększyć dochody budżetowe

poprzez: poprawę ściągalności podatków, wzrost

stopy podatkowej, wzrost liczby podatników,

4

Źródła finansowania deficytu
budżetowego: (cd)

4. Zmniejszanie wydatków budżetowych – ograniczanie

dotacji, subwencji, świadczeń pomocy i opieki

ł

j

l d ś i J t t

i

kl t d

społecznej na rzecz ludności. Jest to niezwykle trudne,

5. Emisja dodatkowych znaków pieniężnych ponad

j

y

p

ę y

p

potrzeby obiegu gospodarczego (drukowanie tzw.

„pustego pieniądza” – nie mającego pokrycia w masie

towarowej. Sposób ten grozi powikłaniom w postaci

o a o ej Sposób e g o po

a o

pos ac

pojawienia się inflacji w gospodarce (druga po

bezrobociu plaga ekonomiczna),

6. Emisja papierów wartościowych ( obligacji, weksli,

bonów skarbowych).

5

Znaczenie deficytu dla gospodarki

Znaczenie deficytu dla gospodarki



Deficyt budżetowy, przy niewielkich jego

y

y p y

j g

rozmiarach, może mieć korzystny wpływ na
gospodarkę, zwłaszcza w okresie recesji

g

ę

j

(interwencjonizm państwowy).



Przekroczenie jego „bezpiecznej” granicy (5%

Przekroczenie jego „bezpiecznej granicy (5%

PKB) może wywołać poważne zaburzenia w
gospodarce.

gospodarce.

6

Deficyt budżetowy może wynikać:

Deficyt budżetowy może wynikać:

d i

h

d tkó b dż t

h ( ilit

j



z nadmiernych wydatków budżetowych (militaryzacja

gospodarki, rozbudowana administracja państwowa,

inwestycje publiczne, transfery, wysokie koszty obsługi

y j p

,

y, y

y

g

kosztu długu zagranicznego i wewnętrznego)



z powodu zbyt niskich dochodów budżetowych, które

z kolei mogą wynikać z niskiej stopy opodatkowania,

mało skutecznego systemu ściągania podatków czy też

mało skutecznego systemu ściągania podatków, czy też

ze spadającego poziomu produkcji i dochodu

narodowego. Dlatego też deficyt jest z reguły większy w

k

i

ji

d

j

d d hód

d

okresie recesji gospodarczej, gdy dochód narodowy

spada i mniejszy w okresie ożywienia, kiedy dochód

narodowy wykazuje znaczny wzrost

7

narodowy wykazuje znaczny wzrost

Deficyt budżetowy może wynikać (2)

Deficyt budżetowy może wynikać (2)



z oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie

spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa socjalnego,
finansując cześć konsumpcji mniej zamożnych grup

finansując cześć konsumpcji mniej zamożnych grup
społecznych.



wynika także ze sposobu uchwalania budżetu w



wynika także ze sposobu uchwalania budżetu w

systemie parlamentarnym. Różne siły społeczne - z
jednej strony zainteresowane są minimalizacją
podatków, z drugiej zaś maksymalizacją wydatków.
Natomiast nikt nie jest zainteresowany w

ó

ż

i d h dó

d tk

i

zrównoważeniu dochodów z wydatkami.

8

Wysokość deficytu budżetowego w
Polsce i na świecie

B dż t

i k

ś i

ń t

ś i t

kł d j

Budżety większości państw

świata zakładają

deficyt rzędu paru procent (jednak rzadko

powyżej 5 %) Według wymogów Unii

powyżej 5 %). Według wymogów Unii

Europejskiej deficyt budżetowy powinien być

niższy niż 3 % PKB W Polsce w 2003 r deficyt

niższy niż 3 % PKB. W Polsce w 2003 r. deficyt

budżetowy wyniósł 4,1 %

PKB

, według planów

rządu miał być stopniowo obniżany, do 1,5%

ą

y

p

y,

,

PKB w

2007

r.

Tymczasem w roku 2010 może przekroczyć 8%

y

p

y

PKB!
Ale w USA będzie to ponad 10% PKB!

9

ę

p

Kontrowersje w sprawie wysokości
deficytu

D fi t b dż t

j t j d

d t

h

Deficyt budżetowy jest jednym z podstawowych

kryteriów oceny polityki fiskalnej państwa.
D fi t b dż t

fi

j

i

Deficyt budżetowy finansuje się przez

zaciągnięcie jakiejś formy

kredytu

.

W

ki d fi t b dż t

ń t

Wysoki deficyt budżetowy państwa oznacza

najczęściej konieczność wydania dużej ilości

obligacji

skarbowych co sprawia że rośnie ich

obligacji

skarbowych, co sprawia, że rośnie ich

oprocentowanie

, a co za tym idzie rosną koszty

kredytu w całej gospodarce i wolniej się ona

kredytu w całej gospodarce i wolniej się ona

rozwija.

10

Alternatywne źródła finansowania
deficytu:

S

d ż

j tk

jd j

i

i d

i



Sprzedaż majątku znajdującego się w posiadaniu

państwa, czyli

prywatyzacja

. Ta opcja jest

najkorzystniejsza dla gospodarki, jednak możliwości

j

y

j

g p

, j

korzystania z niej są ograniczone



Podniesienie podatków, podobnie jak deficyt ma

negatywny wpływ na gospodarkę



Ograniczenie wydatków, na które jednak często

trudno się zdecydować pod wpływem presji różnych

trudno się zdecydować pod wpływem presji różnych

grup.

11

Dług publiczny

Dług publiczny

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania
sektora finansów publicznych z następujących tytułów:



it

h

i ó

t ś i

h



wyemitowanych papierów wartościowych

opiewających na wierzytelności pieniężne;



zaciągniętych kredytów i pożyczek;



zaciągniętych kredytów i pożyczek;



przyjętych depozytów;



wymagalnych zobowiązań (jednostek budżetowych i



wymagalnych zobowiązań (jednostek budżetowych i

wynikających z ustaw i orzeczeń sądu, udzielonych
poręczeń i gwarancji.

poręczeń i gwarancji.

12

Najważniejszą przyczyną powstawania długu

publicznego jest zaciąganie pożyczek na

pokrycie deficytu budżetowego. Wpływy z tytułu

długu publicznego wywołują koszty, które

muszą być pokryte w przyszłości. Zaciąganie
pożyczek jest więc operacją wywołującą inne

skutki ekonomiczne niż realizowanie dochodów

publicznych.

13

Za pomocą pożyczek publicznych powinny być

p

ą p y

p

y

p

y y

finansowane przede wszystkim wydatki

kapitałowe (majątkowe), których efekty

(

ją

)

y

y

wykraczają za obowiązujący rok budżetowy.

14

Rodzaje długu publicznego (1):

Rodzaje długu publicznego (1):

Ze względu na dobrowolność udzielania

pożyczek:



dług publiczny dobrowolny



dług publiczny przymusowy – tu zaciąganie

dług publiczny przymusowy tu zaciąganie
pożyczek ma w rzeczywistości charakter
zbliżony do podatku – w ostateczności i tak

zbliżony do podatku w ostateczności i tak
obciąża podatnika

15

Rodzaje długu publicznego (2):

Rodzaje długu publicznego (2):

Ze względu na skutki długu publicznego:



globalny dług publiczny (dług państwa,
samorządów i innych organizacji

samorządów i innych organizacji
publicznoprawnych)



wewnętrzny (krajowy) dług publiczny



wewnętrzny (krajowy) dług publiczny



zewnętrzny (zagraniczny) dług publiczny

16

Istotne jest czy ponoszone przez władze

publiczne (podatnika) koszty są dochodem

innych podmiotów krajowych (banków

komercyjnych, inwestorów instytucjonalnych),

czy zagranicznych. Dochody te mogą sprzyjać

wzrostowi gospodarczemu, gdyż tworzą popyt

w gospodarce, w przypadku banków zwiększają

ich siłę kredytową. Z drugiej strony często

pożyczki zagraniczne są tańsze.

17

Rodzaje długu publicznego (3):

Rodzaje długu publicznego (3):

Z

l d

i t

b i ż i

d ki i

Ze względu na rzeczywiste obciążenie gospodarki i

społeczeństwa długiem publicznym:



dług publiczny netto – brutto pomniejszony o należności władz

publicznych od innych podmiotów ( tytułu umów wierzycielsko-

dłużniczych, zaległości podatkowych i innych przymusowych

należności wobec władz publicznych)



dług publiczny brutto – zobowiązania władz publicznych

względem podmiotów krajowych i zagranicznych znajdujących

g ę

p

j

y

g

y

j ją y

się poza sektorem publicznym, zobowiązania które wynikają z

powstania stosunków wierzycielsko - dłużniczych

18

Rodzaje długu publicznego (4):

Rodzaje długu publicznego (4):

Z

l d

Ze względu na czas:



dług krótkoterminowy (płynny) – chwilowe trudności

płatnicze (związane z rozbieżnością dochodów i

płatnicze (związane z rozbieżnością dochodów i

np. wydatków sztywnych), zaciągany w związku z

potrzebami władz publicznych, równoważeniem

b dż t

i

k k t

l

budżetu a nie na konkretne cele.



dług długoterminowy (fundowany) – wydatki

majątkowe związane zwłaszcza z budową

majątkowe, związane zwłaszcza z budową

obiektów użyteczności publicznej; powstający w ich

wyniku majątek publiczny jest zabezpieczeniem

b

i

ń

zobowiązań

19

Rodzaje długu publicznego (5)

Rodzaje długu publicznego (5)

Ze względu na rzeczywistą wartość:



dług nominalny – wartość nominalna

g

y

zobowiązań władz publicznych



dług realny – znaczenie badawcze – jaka jest

dług realny znaczenie badawcze jaka jest
realna wartość długu publicznego przy
uwzględnieniu procesów inflacyjnych. Ważne

uwzględnieniu procesów inflacyjnych. Ważne
bo szczególnie w długich okresach procesy
inflacyjne mogą obniżyć realną wartość

inflacyjne mogą obniżyć realną wartość
długu.

20

Rodzaje długu publicznego (6)

Rodzaje długu publicznego (6)

Ze względu na realność wystąpienia:



dług rzeczywisty

g

y

y



dług potencjalny – warunkowe
pozabilansowe zobowiązanie władz

pozabilansowe zobowiązanie władz
publicznych związane najczęściej z
udzielanymi poręczeniami i gwarancjami.

udzielanymi poręczeniami i gwarancjami.

21

Rodzaje długu publicznego (7)

Rodzaje długu publicznego (7)

Ze względu na strukturę:

g ę

ę



dług centralny (państwowy)



dług lokalny (samorządowy)



dług lokalny (samorządowy)

22

W krajach wysoko rozwiniętych, o

j

y

ę y

ustabilizowanej gospodarce dług jest czymś

naturalnym, powszechnym, utrzymującym się

y

y

y

ją y

ę

przez dziesięciolecia.

23

Przyczyny powstawania długu
publicznego:



uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy



uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy,

który przekształca się w dług publiczny



okresy wzmożonych wydatków publicznych,

y

y

y

p

y

zwłaszcza wojen i kryzysów gospodarczych;



realizowana doktryna ekonomiczna, która może

zakładać świadome utrzymywanie deficytu

zakładać świadome utrzymywanie deficytu

budżetowego i długu publicznego, jako narzędzi

interwencjonizmu państwowego;



osiąganie celów politycznych partii rządzących



osiąganie celów politycznych partii rządzących,



wpadnięcie władz publicznych w pułapkę

zadłużenia

24

Instrumenty zaciągania długu:

Instrumenty zaciągania długu:



kredyty banku centralnego



kredyty banków komercyjnych

y y

yj y



kredyty międzynarodowych instytucji
finansowych (np. Banku Swiatowego)

finansowych (np. Banku Swiatowego)



bony skarbowe



obligacje skarbowe



obligacje skarbowe

25

Obsługa długu publicznego:

Obsługa długu publicznego:

a) polega na spłacie odsetek od zaciągniętych

pożyczek oraz wykupie rocznym papierów

wartościowych za pomocą których pożyczki są z reguły

wartościowych za pomocą których pożyczki są z reguły

zaciągane (bony skarbowe i obligacje skarbowe);

b) może w przyszłości wymagać zwiększenia podatków

lub zmniejszenia wydatków budżetowych co zwykle

ub

ejs e a yda ó bud e o yc co

y e

budzi niezadowolenie społeczne.

26

Obsługa długu publicznego:

Obsługa długu publicznego:

Rozmiary długu publicznego o ile opiewa on na
walutę obca wyraża się w walucie krajowej.
Wysokość długu publicznego zmienia się w
wyniku zmian kursu walutowego.
Część Polskiego długu opiewa na dolarach
USA.

27

Innym elementem zwiększającym rozmiary

długu jest kapitalizacja odsetek od

niespłaconych kredytów.

Państwo traktowane jest zwykle jako

bezpieczny kredytobiorca, ponieważ zawsze

postrzegane jest przez pryzmat władzy, a

więc również przez dostępność do środków

finansowych.

28