1

KRAKÓW PIERWSZYCH PIASTÓW

Ogólnie:

· Za czasów pierwszych Piastów brak pojęcia stolicy państwa– od czasu

włączenia Krakowa w skład państwa Piastów, Kraków rywalizuje z Gnieznem o
prymat w kraju.

· Za czasów Bolesława Chrobrego wzrasta znaczenie Krakowa, szczególnie ze

względu na budowę katedry na wzgórzu wawelskim. Później to ilość fundacji
kościelnych także odegra istotną rolę w znaczeniu Krakowa (kościół św.
Jerzego, św. Michała, św. Idziego, św. Marcina i św. Jana)

· Czasy Mieszka II to okres najazdów ruskich i niemieckich , po jego śmierci

czeski najazd na Wielkopolskę powoduje, że znaczenie Krakowa rośnie–
szczególnie, że chrześcijaństwo staje się tu coraz bardziej zakorzenione i w
porównaniu z innymi terenami jest stosunkowo mało buntów pogańskich.
Kraków staje się powoli religijną „stolicą” państwa– już w 1040 r. Kazimierz
Odnowiciel sprowadza tu benedyktynów , a po zatargu Bolesława Śmiałego z
biskupem Stanisławem zaczyna tworzyć się legenda i kult krakowskiego
biskupa. Po wypędzeniu Śmiałego tron obejmuje Władysław Herman, któremu
przypisuje się fundację romańskiej katedry konsekrowanej w 1142 r.

· W okresie rozbicia dzielnicowego Kraków umacniał pozycję duchowej stolicy

kraju, to w tym czasie sprowadzeni zostali m.in. franciszkanie, dominikanie,
norbertanki . Równocześnie od początku XI wieku Kraków był prężnym
ośrodkiem umysłowym– na 1000 rok datuje się średniowieczne dzieło
kronikarskie „Rocznik kapituły krakowskiej”, za czasów biskupa Maura
spoczywającego w najstarszej części katedry wawelskiej funkcjonowała tu
biblioteka i szkoła katedralna, szkołę teologiczną założyli także dominikanie
niedługo po przybyciu. Dwór Kazimierza Sprawiedliwego był znany z
filozoficznych dysput

· Do najważniejszych dziel sztuki i architektury okresu pierwszych Piastow naleza

w Krakowie:
– Rotunda NMP ss. Feliksa i Adaukta; Kosciol Salwatora na Zwierzyncu; katedra
romanska wzorowana na sztuce sakralnej Saksonii; opactwo benedyktynow w
Tyncu; znaleziska: wisior z gorskiego krysztalu, podrozny kielich I patena,
pontyfikal biskupow krakowskich z XI wieku.

2

Szczegółowo:

Mieszko I:

Kraków został włączony do państwa Mieszka I zapewne ok. 990r. Potwierdza to
założenie dokument (zachowany do dziś w zbiorach watykańskich):

990-(92?)r. – Kraków przyłączony przez Mieszka I do państwa Polan

ü

Dagome Iudex – akt, w którym Mieszko, Oda oraz ich 2 synów oddają swoje
państwo pod opiekę stolicy apostolskiej. W dokumencie tym mamy 1
wzmiankę o mieście Krakowie (występuje pod nazwą Craccoa) – granice
państwa biegną od Rusi aż po Kraków i od Krakowa po rzekę Odrę.

Bolesław Chrobry – silna pozycja grodu krakowskiego budowa 1 budynków na
wzgórzu wawelskim

Pierwszym władcą związanym z Krakowem Bolesław Chrobry (992 – 1025) – za jego
panowania Kraków odgrywa ważną rolę polityczną w państwie. Chrobry otacza
gród troską, było ono miejscem, z którego wyruszał na wyprawy wojenne:

- podporządkowanie Grodów Czerwieńskich

- Moraw, Słowacji, Czech na południu

- Milsko i Łużyce na zachodzie.

1000 r. – utworzenie (a może odtworzenie?) biskupstwa krakowskiego.

PROKULF – 1 biskup. (domniemany) – brak potwierdzeń historycznych.

Chrobry buduje nowe kościoły, jemu to przypisuje się budowę pierwszej Katedry
wawelskiej.
Za panowania Chrobrego Kraków urasta do drugiej najważniejszej osady w Państwie
– zaraz po Gnieźnie.

Wzgórze wawelskie jest świadectwem na to, że Kraków był istotnym ośrodkiem
książęcym – WAWEL ZAGINIONY!

Powstawanie budowli murowanych (styl przedromański)

- Rotunda Najświętszej Marii Panny - Świątynię wzniesioną na planie czworoliścia
datuje się na okres od w. IX po r. 1000. Pierwotnie prawdopodobnie była to kaplica
rezydencji książęcej, która po przekształceniach ostatecznie swą funkcję sakralną
pełniła do około r. 1517.

3

- Kościół B – Datowanie Xw. Naukowcy określili mianem tym jeden z nieistniejących
dzisiaj kościołów, których relikty odnaleziono na Wzgórzu Wawelskim w Krakowie. Nie
sposób dzisiaj ustalić jego wezwania. Znajdował się przy dziedzińcu zewnętrznym,
pod zabudowaniami dzisiejszego budynku nr 5 (południowy ryzalit dawnych kuchni).
Była to rotunda z dwiema naprzeciwległymi apsydami. Być może istniał też aneks i
empora.

- Kościół św. Gereona, noszący także wezwanie św. Marii Egipcjanki Powstał
prawdopodobnie około połowy XI wieku. Znajdował się pod dziedzińcem Batorego i
zachodnim skrzydłem zamku

- Budowla czworokątna

- Palatium – sala o 24 słupach

- Stołp.

Niestety ciągle najważniejsze wydarzenia takie jak koronacja czy przyjazd Ottona III
mają miejsce w Gnieźnie.

1000r. – Zjazd Gnieźnieński

1025r. – Koronacja Bolesława Chrobrego

Mieszko II – Upadek Gniezna wzrost znaczenia Krakowa.

Mieszko II Lambert otrzymuje Kraków w spadku po ojcu, Gniezno pozostaje nadal
głównym ośrodkiem władzy w Polsce.

Sytuacja zmienia się wraz z kryzysem monarchii (walki o tron pomiędzy Mieszkiem a
Bezprymem), najazdy ze strony Rusi Niemiec oraz Czech, po śmierci Mieszka powrót
do pogaństwa wyniszcza kraj – jednym z niewielu silnych ośrodków pozostaje
Kraków z tego też miejsca płynie odnowa Państwa. Tu możemy mówić o upadku
centrum politycznego i religijnego, jakim było Gniezno. Być może Kraków uniknął
zniszczeń i rabunków – małopolski nie dotknęło powstanie ludowe przeciw nowej
wierze.

Czasy Kazimierza Odnowiciela – 1044 sprowadzenie Benedyktynów do Tyńca.

Kraków siedzibą królewską!

Rola Benedyktynów – Państwotwórcza - w porozumieniu z Kazimierzem
Odnowicielem zobowiązują się oni (bp. Aron) wspomagać odbudowę zniszczonego
Państwa i chrześcijaństwa. W niektórych źródłach historycznych Aron pojawia się

4

jako arcybiskup, więc istnieje teoria, która mówi o Krakowie jako o przejściowej
siedzibie metropolity ze względu na znaczne zniszczenia Gniezna.

Aronowi przypisuje się założenie biblioteki kapitulnej, – co wiąże się z początkiem 1
szkoły katedralnej.

Bolesław Śmiały: Kraków urasta do rangi miasta stołecznego.

Konflikt Bolesława Śmiałego z możnymi.

1079 r. – wyprawa na wschód możni odmawiają Śmiałemu wsparcia. Jednocześnie
wybuchają powstania chłopskie.

Król karze możnych – kary śmierci. Możliwe, że biskup Stanisław stanął w ich obronie,
czym naraził się królowi. Pamiętać należy, że w tamtych czasach panowała
określona i odmienna od dzisiejszej hierarchia posłuszeństwa.

Biskup Stanisław ginie. Dlaczego na Skałce? Kto dokonał egzekucji, sam król czy
poddany królewski z Radwanowic?

Legenda o zrośnięciu się ciała biskupa Stanisława. Pierwotnie pochowany pod
posadzką. Proces kanonizacyjny biskupa Stanisława. Umieszczenie grobu powyżej
posadzki.

8.V.1253 r. – PAPIEŻ OGŁASZA W ASYŻU BISKUPA STANISŁAWA ZE SZCZEPANOWA
ŚWIĘTYM – spisanie cudów.

1254 r. – pierwsza procesja z Wawelu na Skałkę. Utrzymywało się przekonanie o
przekleństwie (może w pewnym stopniu potwierdzone), że nikt o imieniu Stanisław nie
może być w sposób pomyślny królem Polski.

Bolesław Śmiały Lokuje skarbiec w Krakowie! – być może przechowywano w nim
jego insygnia koronacyjne!

Władysław Herman: osłabienia znaczenia Krakowa – przeniesienie rezydencji
królewskiej do Płocka – Rządy palatyna Sieciach w Krakowie!

Osłabienie politycznego znaczenia Krakowa, – ale rozwój znaczenia religijnego.

Fundacja Kościoła Św. Idziego – jako dziękczynienie za narodziny Bolesława
Krzywoustego.

Sieciech funduje kościół św. Andrzeja.

Lata 1102 – 1138 budowa Katedry Hermanowskiej na Wawelu.

1118 – pogrzeb biskupa Maurusa

5

Bolesław Krzywousty: rozbicie dzielnicowe Kraków jako dzielnica senioralna.

1138 r. – TESTAMENT KRZYWOUSTEGO – ten, który panuje nad Krakowem ma
zwierzchnią władzę nad resztą dzielnic.

ü

Tu posługujecie się wiedzą o rozbiciu dzielnicowym i poszczególnych
książętach z historii ogólnej ;)

Budowa muru Konradowskiego – umacnianie fortyfikacji wawelskich

Pierwszy, wybrany bez udziału władzy świeckiej, biskup w Krakowie to Wincenty
Kadłubek (kronikarz). Po nim Iwo Odrowąż. Odrowąż sprowadza włoski zakon
Duchaków, pierwsze szpitale na Białym Prądniku. Później Duchacy przeniesieni na pl.
św. Ducha. Zachował się dom pod krzyżem.

1222 r. – drugi zakon Duchaków – Dominikanie. Na jego czele staje Jacek

Odrowąż.

koniec XII w. – w Krakowie pojawiają się Norbertanki.

1237 r. – Bolesław Wstydliwy sprowadza z Czech Franciszkanów.

początek XIII w. – sprowadzenie Cystersów do Mogiły.

Prądnik Biały - Centrum zabudowy wsi Prądnik Biały rozciągało się wzdłuż traktu
wielkopolskiego, prowadzącego od obecnej ul. Długiej ku wsi Zielonki. W najstarszym
zapisie z ok. 1123 r. nosiła nazwę Prutnic i należała do biskupów krakowskich. W 1220
r. biskup krakowski Iwo Odrowąż założył na jej terenie pierwszy szpital w Krakowie,
prowadzony przez Zakon Kanoników Ducha Św. De Saxia. Duchacy, przeniesieni do
Krakowa w 1244 r., zatrzymali jednak znaczne grunty w Prądniku Białym, zwane
odtąd Prądnikiem Duchackim (w XV wieku z nadania biskupiego posiadali tu 3
młyny, z których jeden od 1496 r. służył jako papiernia, w I połowie XVI w.
dzierżawiona przez drukarza Jana Hallera).

Prądnik Czerwony: - Dawna wieś nad Prądnikiem i Sudołem Dominikańskim, 3,5 km
na północ od centrum Krakowa przy historycznej drodze królewskiej. Pierwsza
wzmianka o wsi pochodzi z ok. 1125-1126 roku. Wieś należała do klasztoru
Benedyktynów w Tyńcu, podlegała parafii Św. Mikołaja. Prawdopodobnie po 1257
roku lokowana na prawie niemieckim

1241r. – Najazdy Tatarskie.