Andrzej Szymański

Poradnik ziołowy

dla chorych

na żołądek i wątrobę

Wydawnictwo

"MADA"

Warszawa 1994

© Copyright by Andrzej Szymański

Warszawa 1994

Copyright by Wydawnictwo "MADA"

Warszawa 1994

Wydawnictwo "MADA"

00-020 Warszawa, ul. Chmielna 6 m. 3

tel. 29-13-33

ISBN 83-86170-02-6

Opracowanie graficzne i techniczne:

Małgorzata Maksimczuk

Skan By Bug for Torrenty.org

Słów kilka do czytelników

Słynny w drugiej połowie XIX wieku zielarz i lekarz, ksiądz prałat Seba­

stian Kneipp, pozostawił w swoich pamiętnikach anegdotyczną informację,

dotyczącą słynnego milionera Rotschilda, który szukał u niego rady w

związku ze złym stanem zdrowia. Rotschild opowiedział księdzu prałatowi

o swoim życiu codziennym, a zwłaszcza jak często i co jada, przedstawiając

szczegółowo pokarmy, jakie przyjmuje cztery-pięć razy dziennie. Na

zakończenie Rotschild opisał dolegliwości, jakie go trapią, pytając na co

właściwie jest chory, gdyż lekarze, u których zasięgał rady, stawiali różne

rozpoznania. Ksiądz Kneipp odpowiedział bez wahania: „Jestem gotów

odpowiedzieć panu na jego pytanie. Jest pan, po prostu, chory na brak

drugiego żołądka".

W tej błyskotliwej diagnozie kryje się wielka prawda, znana wszystkim

wielkim lekarzom już od czasów starożytnych, a stwierdzająca, że ludzie

dogadzają sobie nadmiernie, gdy tylko mają po temu okazję. Dzisiaj ponad

połowa ludzkości ma kłopoty z żołądkiem, a potwierdzają to różne dane

statystyczne, publikowane m.in. przez* Światową Organizację Zdrowia.

Ludzie tak niefrasobliwie traktują swój układ pokarmowy, obciążając go

często nad wyraz szkodliwymi pokarmami, iż należy się dziwić, że jeszcze

mają żołądki. Dopiero gdy zaczynają im dokuczać różne dolegliwości, które

słusznie łączą ze ,,słabym żołądkiem", szukają pomocy u lekarza.

Wielki lekarz starożytności Hipokrates mawiał, że źródłem każdej cho­

roby jest żołądek. Ta prawda jest aktualna po dziś dzień.

Cóż więc robić, aby odżywiać się właściwie?

Aby być zdrowym, należy jadać trzy razy dziennie. Przerwy między

posiłkami nie mogą być za długie -już po siedmiu, ośmiu godzinach nasz

apetyt osiąga granicę głodu i wówczas zjadamy więcej niż potrzebuje nasz

organizm. Potrawy i napoje powinny być ciepłe, ale nie gorące, gdyż te

ostatnie źle wpływają na układ trawienny (szkodzą śluzówce żołądka).

Wszystkie napoje należy pić łykami, a nie jednym haustem, zimne zaś -

bardzo wolno i nigdy na pusty żołądek. Wyjątkiem od tej zasady jest czysta

woda lub woda mineralna pozbawiona gazu.

Po zjedzeniu owoców nie wolno pić wody, tak jak nie wolno łączyć

tłustego pożywienia z ciepłym jeszcze pieczywem i słodyczami.

Nie powinno się siadać do posiłku, kiedy jest się zmęczonym. Dobrze jest

się najpierw napić soku owocowego lub wody z dodatkiem soku z cytryny.

Zdrowy człowiek może się obejść bez jedzenia kilka dni, pijąc tylko wodę.

Taka przerwa odmładza go i dodaje energii, bo głodówka to odpoczynek

dla organizmu, przede wszystkim dla układu trawiennego. Dwa - trzy dni

bez jedzenia wystarczają zazwyczaj dla oczyszczenia organizmu i odnowy

sił. Taką krótką głodówkę warto przeprowadzać od czasu do czasu przez

jeden dzień, pijąc jedynie dowolne ilości ciepłego naparu z kwiatu lipy z

dodatkiem miodu.

3

Podstawą naturalnego trybu życia jest odpowiednie pożywienie z prze­

wagą surowych owoców i jarzyn, uzupełnione ciemnym pieczywem, rośli­

nami strączkowymi, mlekiem i jego przetworami. Takie pożywienie dostar­

cza organizmowi właściwą ilość węglowodanów, białka, soli mineralnych,

tłuszczów i witamin, a tym samym jest w pełni wystarczające. Aby takie

zdrowe pożywienie dobrze przyswoić, należy przestrzegać powyższych i

poniższych zasad:

- Nie jedzmy, kiedy nie czujemy łaknienia, lub kiedy jesteśmy w złym

nastroju, a zwłaszcza rozgniewani.

- Każdy kęs gryźmy dokładnie, a przed połknięciem mieszajmy ze śliną -

uchroni nas to od nieżytu żołądka.

- Jeśli mamy kłopoty z trawieniem, unikajmy - zwłaszcza wieczorem -

ostrych przypraw, grochu, fasoli, bobu, kapusty, cebuli, czosnku, jaj na

twardo, gdyż powodują one powstawanie gazów w jelitach. Rośliny strącz­

kowe, dobrze ugotowane, jedzmy najwyżej raz - dwa razy w tygodniu i

tylko na obiad.

- Starajmy się nie jeść, zwłaszcza wieczorem potraw nazbyt słodkich,

słonych i tłustych, a także nie pić napojów gazowanych.

- Do przyprawiania potraw nie używajmy octu, tylko soku z cytryny,

kwasku cytrynowego lub octu winnego.

- Jeśli jesteśmy osłabieni, pijmy soki owocowe zamiast wody i używek.

Jeśli mamy taką możliwość, zaspokajajmy pragnienie owocami!.

- Jajka spożywajmy tylko w jednej postaci: ugotowane na miękko.

Osoby zdrowe mogą zjadać dwa jajka dziennie, chore - tylko dwa na

tydzień.

- Jeśli nie jesteśmy wegetarianami, zrezygnujmy 2-3 razy w tygodniu z

mięsa i wędlin.

- Rano, na godzinę przed posiłkiem, pijmy małymi łykami chłodną

wodę, a jeśli cierpimy na zaparcia - na pół godziny przed każdym posiłkiem

i wieczorem przed położeniem się spać.

- Unikajmy szkodliwym dla żołądka połączeń potraw, a zwłaszcza:

gotowanych ryb z mlekiem, potraw słonych i kwaśnych ze słodkimi, potraw

roślinnych z potrawami pochodzenia zwierzęcego, np. fasoli, soczewicy, soi

razem z jajkami, serem białym i serami twardymi; tłuszczów zwierzęcych z

tłuszczami roślinnymi; jarzyn surowych z owocami, choć taka kombinacja

w małych ilościach nie jest szkodliwa.

- Nie używajmy raz użytych tłuszczów.

- Nie przejadajmy się.

4

Niniejszy poradnik przeznaczony jest dla osób cierpiących na przewlekłe

dolegliwości układu trawiennego, a kuracje w nim przedstawione są oparte

na surowcach roślinnych pochodzenia krajowego (z wyjątkiem korzenia

lukrecji i korzenia goryczki żółtej). Wszystkie wymienione w poradniku

surowce roślinne, a także składniki uzupełniające (gliceryna, siarka oczysz­

czona, salmiak) są do nabycia w aptekach, składach aptecznych i sklepach

zielarskich.

Zasady przyrządzania w warunkach domowych wywarów i naparów opi­

sane zostały szczegółowo przy omawianiu poszczególnych jednostek choro-

bych.

W tekście używa się terminów: łyżka i łyżeczka, aby uniknąć nieporozu­

mień wyjaśniam, że chodzi o łyżkę stołową i łyżeczkę od herbaty. Termin

„filiżanka" oznacza małą filiżankę do herbaty o objętości ok. 120-130 ml.

Jeśli ktoś z Czytelników ma wątpliwości odnośnie dolegliwości, na jaką

cierpi, dobrze będzie, jeśli poradzi się lekarza.

5

Ważniejsze zioła

stosowane w leczeniu układu trawiennego

Babka szerokolistna (Plantago major L.)

Nazwa popularna: babka większa, baska, skołojrza

Bylina rosnąca na poboczach dróg, obok domostw, na wypasanych przez

bydło łąkach, traktowana jako chwast towarzyszący wszędzie człowiekowi.

Nie tworzy dużych siedlisk, lecz raczej rośnie rzadkimi kępkami. Dzisiaj

obecna we wszystkich częściach świata, z wyjątkiem Dalekiej Północy, gór

powyżej 1800 m n.p.m. i południowych pustyń.

Obok babki wąskolistnej {Plantago lanceolata L.) używana od pradaw­

nych czasów w lecznictwie ludowym i ceniona po dziś dzień jako środek

leczący nieżyty dróg oddechowych, chrypkę, astmę, bronchit; czyści krew,

leczy podagrę, cierpienia wątroby, żółtaczkę, nieżyty pęcherza moczowego

oraz narządów trawiennych (biegunki, złe trawienie, nieżyt żołądka, nieżyt

jelit).

Napar z liści babki szerokolistnej (60-80 gr na 1 1 wody) jest wspaniałym

środkiem do płukania ust i gardła oraz mycia głowy, szczególnie dla osób

cierpiących na łupież i łojotok.

Młode listki babki z dodatkiem młodych liści pokrzywy używane są na

sałatę podczas tzw. kuracji wiosennych.

Dla własnego użytku zbierać należy młode listki od kwietnia, najlepiej

zaraz po deszczu, i suszyć w cienistym, przewiewnym miejscu, pamiętając

jednak o tym, że największą wartość mają liście świeże.

W leczeniu dolegliwości żołądka, wątroby i śledziony, biegunek ziele

babki szerokolistnej działa przeciwzapalnie, przeciwbólowo, gojąco. Liście

w postaci świeżej i suszonej stosowane są w leczeniu zaburzeń pracy żołądka

przebiegających z niedokwaśnością soku żołądkowego, przewlekłych zabu­

rzeń pracy wątroby, choroby wrzodowej żołądka przebiegającej z niedok­

waśnością soku żołądkowego.

Zazwyczaj stosuje się w leczeniu napar suszonych liści babki szerokolist­

nej (1 łyżka na 1 szklankę wrzącej wody). Jeżeli stosujemy surowiec świeżo

zebrany, wówczas stosujemy 1 łyżeczkę drobno pokrojonego surowca na 1

szklankę wrzącej wody.

7

Biedrzeniec Anyż (Pimpinella Anisum L.)

Nazwa popularna: biedrzeniec niniejszy, biedrzeniec włoski, pimpinella

Roślina jednoroczna z rodziny baldaszkowatych o specyficznym zapa­

chu. W lecznictwie ludowym stosuje się owoce i olejek z nich wytłoczony.

Znana też jako roślina przyprawowa, zwłaszcza w cukiernictwie i przemyśle

alkoholowym. Należy do jednej z najstarszych roślin uprawnych. Na infor­

macje o anyżu trafiamy u Dioskoridesa, w Starym Testamencie, a także u

późniejszych autorów (Pliniusz, Cołumella, Celsus, Avicenna). Biedrzeniec

należał do cenionych roślin średniowiecza i był pieczołowicie kultywowany

w wirydarzach klasztornych. Święta Hildegarda i Albert Wielki mieli anyż

za „wyjątkowy dar Boga" dający radość i apetyt. W XVI-XVII wieku

uprawiano biedrzeniec anyż na skalę przemysłową w Polsce (okolice Piń­

czowa) i wywożono do Europy Zachodniej.

Głównym składnikiem anyżu jest olejek działający przeciwzapalnie,

przeciwskurczowo i wykrztuśnie. Wraz z innymi substancjami balastowymi

olejek anyżowy wywiera działanie łagodnie przeczyszczające. W medycynie

używany po dziś dzień jako środek regulujący czynności trawienne, a także

wywierający działanie dezynfekcyjne na jelita; stosowany z powodzeniem w

leczeniu dolegliwości żołądka i wątroby, którym towarzyszą ból i skurcze

tych narządów.

Ziele anyżu podaje się w postaci naparu (1 łyżeczka do kawy nasion na 11

wody). Jako środek działający na mózg i rdzeń kręgowy, powoduje zmniej­

szenie napięcia mięśni, znieczula, ułatwia zasypianie.

Nie należy go podawać przy kolkach jelitowych połączonych z podra­

żnieniem błon śluzowych. Nie podawać bezpośrednio niemowlętom! Napar

z nasion powinna pić matka karmiąca, a wówczas substancje czynne

przejdą do mleka.

Nasiona biedrzeńca anyżu podaje się w postaci naparu z nasion (1

łyżeczka do kawy na 1 1 wody) lub sproszkowanych nasion utartych z

miodem.

Barberys zwyczajny {Berberis vulgaris)

Nazwa popularna: kwaśnica pospolita

Występuje w lasach i zaroślach, a przy domostwach jako krzew żywopło­

towy. Nie należy go jednak sadzić w pobliżu upraw zbóż, gdyż na jego

liściach rozwija się pewien grzybek pasożytniczy, będący przyczyną rdzy

zbożowej,

Mimo iż wszystkie części berberysu zawierają ciała czynne, najczęściej

zbiera się korę z korzeni i owoce, choć w medycynie ludowej stosuje się

także liście. Dzisiaj wiadomo, że najważniejszym alkaloidem zawartym w

berberysie jest berberyna substancja o smaku ściągająco-gorzkim i żółtej

barwie, wywierająca wyraźne działanie fizjologiczne na organizm ludzki.

Berberys stosowany był w zamierzchłych czasach jako potężny środek

8

leczniczy w medycynie ludowej Indii i Egiptu, zwłaszcza przy wszelkiego

rodzaju dolegliwościach jelit, żółtaczce i chorobach dziąseł (owoce).

Nalewka na korzeniach miała wielkie powodzenie jako środek zwężający

naczynia krwionośne, usuwający krwawienia u położnic, łagodzący stany

zapalne dróg żółciowych.

Przy dolegliwościach wątroby, kamieniach dróg żółciowych i zaburze­

niach pracy jelit podaje się wywar z kory albo całych korzeni berberysu

(1 łyżeczka drobno sproszkowanej kory na 1 szklankę wrzątku) w ilości

1 łyżka 3-4 razy dziennie.

Napar kory berberysu stosowany jest także z powodzeniem w gośćcu

zniekształcającym, podagrze, kamicy moczowej w takiej samej postaci i

ilości jak w przypadkach zaburzeń pracy wątroby.

Ze względu na to, że berberys jest środkiem dość silnie działającym, nie

należy przekraczać dawki 1 łyżeczki kory w naparze dziennie.

Nalewka spirytusowa na korzeniach berberysu stosowana jest bardzo

często do pędzlowania śluzówek.

Bez czarny (Sambucus nigra)

Nazwa popularna: b/owina. bez aptekarski, bez lekarski, bez pospolity,

hyćka

Powszechnie znany krzew wyrastający czasami w wysokie drzewo,

występujący w całej Europie, a także na Kaukazie i Południowej Syberii.

Często specjalnie sadzony dla pięknych kwiatów i smacznych owoców. W

lecznictwie ludowym zastosowanie mają kwiaty, kora, korzenie i owoce.

Bez czarny czczony był przez starożytnych Germanów i Prusów; zali­

czano go do drzew świętych, sadzono go na mogiłach bliskich. W Polsce

kaplice i kościoły obsadzano niegdyś krzewami bzu czarnego, gdyż w myśl

wierzeń ludowych miały one moc odpędzania piorunów.

W medycynie bez czarny zajmował i zajmuje poczesne miejsce. Hipokra-

tes uważał wywar z korzeni bzu czarnego jako niezastąpiony lek przeciwko

puchlinie wodnej. Przez całe stulecia lekceważony przez medycynę europej­

ską, wrócił do łask dzięki słynnemu księdzu Kneippowi, który zalecał młode

listki bzu czarnego spożywane jako sałata do oczyszczania żołądka z flegmy

i żółci.

Szczególne miejsce zajmują pączki liści bzu czarnego, stosowane od

wieków w medycynie ludowej jako środek rozwalniający i czyszczący krew

(50 g drobno posiekanych pączków zalać butelką czerwonego wytrawnego

wina, postawić w ciepłym miejscu na 4-5 dni, przecedzić i pić rano na czczo

1 łyżkę).

Świeże liście służą do okładów na miejsca pokłute przez owady. Liście

sparzone mlekiem działają szybko i skutecznie jako okład na bolesne

obrzęki i guzy krwawnicowe.

Napar z kwiatów działa napotnie i łagodnie czyszcząco, a także moczo­

pędnie, dzięki czemu używany jest chętnie w tak zwanych kuracjach wio-

9

sennych, czyszczących krew; działa też przy zaburzeniach pracy wątroby.

Napar z owoców bzu czarnego (1 łyżka owoców na 1 szklankę wrzącej

wody) stosowany jest powszechnie przy leczeniu choroby wrzodowej

żołądka, zaburzeniach wątroby i cukrzycy.

Bobrek trójlistny {Menyanthes trifoliata L.)

Nazwa popularna: bobrownic/ek, bobrek, koniczyna błotna, koziełek,

krzyżełki, trojan, trójliść

Roślina trawiasta spotykana często na podmokłych łąkach, na brzegach

zarastających błot, rosnąca w Europie Środkowej i Północnej, Islandii,

umiarkowanych strefach Azji po Japonię i Amerykę Północną. Że względu

na strefy porastania należy do niewielu ziół, których nie znali lekarze staro­

żytni. Pierwsze wzmianki o bobrku napotkać można dopiero w zielnikach

średniowiecznych.

W medycynie ludowej i oficjalnej jako surowca leczniczego używa się

liści, które zawierają glikozydy gorzkie, garbniki, sporo jodu i choliny.

Wspomniane glikozydy gorzkie zaliczają się do tzw. goryczek natural­

nych, tak cennych w leczeniu wszelkich dolegliwości układu trawiennego,

gdyż wzmagają skutecznie wydzielanie soku żołądkowego, zwiększają

apetyt i regulują procesy trawienne. Warto zauważyć, że przetwory bobrka

wzmagają równocześnie procesy wydzielnicze wszystkich gruczołów prze­

wodu pokarmowego, poprawiają ruchy robaczkowe jelit, regulują wydzie­

lanie żółci, działają przeciwzapalnie i czyszcząco; działają czyszcząco i

zapobiegają wzdęciom.

Najczęściej stosuje się napar z liści bobrka trójlistnego (2 łyżeczki liści na

1 szklankę wrzącej wody), przyjmowany po 1 łyżce stołowej 3-4 razy dzien­

nie przed jedzeniem. Liście bobrka można również mieszać w równych

częściach z szałwią, piołunem, zielem podróżnika. Napar z takiej mie­

szanki działa silniej.

Borówka brusznica {Vaccinium vitis idaea L.)

Nazwa popularna: borówka, borówka wiecznozielona, brusznica, czerwona

jagoda, głogocha

Pospolity w lasach krzew z wiecznie zielonymi, kropkowanymi od spodu

skórzastymi listkami. Jego owocem jest karminowa jagoda znana pod

nazwą borówki.

W lecznictwie ludowym stosowane są najczęściej liście borówki brusznicy

bardzo bogate w związki żywicowe, śluzowe, kwasy organiczne, garbniki. Z

jednej strony liście brusznicy mają silne działanie moczopędne i anty bakte­

ryjne, co pozwala je stosować z powodzeniem w stanach zapalnych i zaka­

źnych dróg moczowych, z drugiej zaś strony, ze względu na garbniki są

skuteczne w biegunkach i krwawieniach z przewodu pokarmowego, jako

surowiec żółciopędny, łagodzący podrażnienia i przewlekłe stany zapalne

10

wątroby. Napar z liści borówki jest bardzo polecany w dolegliwościach

przebiegających z naruszeniem przemiany mineralnej, a więc z deminerali-

zacją organizmu (zrzeszotowienie kości, dna, reumatyzm).

Godna uwagi jest tzw. kuracja syberyjska, stosowana po dziś dzień w

medycynie ludowej tamtego regionu w przypadkach dny i przewlekłego

reumatyzmu, a polegająca na codziennym spożywaniu 1/2 szklanki świe­

żych jagód, ewentualnie jagód kiszonych. Kuracja trwa dwa razy po trzy­

dzieści dni z tygodniową przerwą między nimi.

Powszechnie stosuje się napar z liści borówki (1 łyżka liści na 1 szklankę

wrzącej wody), przyjmowany 3-4 razy dziennie po 1 łyżce.

Niektórzy zielarze są zdania,.że liście borówki działają skuteczniej jako

składnik złożonych mieszanek ziołowych.

Borówka czernica (Yaccinium mirtyllus L.)

Nazwa popularna: borowina, borówka czarna, czarna jagoda, czernica,

jagoda

Krzew bardzo podobny do krzewu borówki brusznicy z tą jedynie róż­

nicą, że brzegi listków ma ząbkowane. Owocem jest kulista czarno-

granatowa jagoda z okrągłym wykrojem i rodzajem małej gwiazdki na

wierzchu.

Czarne jagody są nie tylko smacznym owocem, lecz także wielkim lekar­

stwem znanym od niepamiętnych czasów. Badania laboratoryjne ujawniły,

że sok z czarnych jagód zabija w ciągu 24 godzin hodowle doświadczalne

zarazków tyfusu i bakterii gnilnych. Prawdopodobnie taką skuteczność

zapewnia czarnym jagodom zawartość w nich taniny i kwasu benzoeso­

wego. Wyciągi z nich leczą uporczywe krwawe biegunki, krwotoki (także u

chorych na hemofilię) oraz przewlekłe zaburzenia związane z nieprzyswaja-

niem pokarmów białkowych.

Wielką zaletą liści czarnych jagód jest to, że ze względu na zawartość

hormonu zbliżonego budową do insuliny są wartościowym lekiem dla cho­

rych na cukrzycę. Odkrywca tej roślinnej insuliny Allen stwierdził, że działa

ona równie skutecznie w cukrzycy pokarmowej (starczej), jak i w cukrzycy

wynikającej z niedoboru insuliny. Po zażyciu naparu z liści borówki czer­

nicy zmniejsza się wyraźnie wydzielanie cukru z moczem, a jednocześnie

wzrasta tolerancja ustroju na węglowodany.

Owoce borówki czernicy, poza dużą wartością odżywczą, są także lekiem

działającym korzystnie na przewód pokarmowy. Przez usuwanie szkodli­

wych produktów rozkładu treści jelitowej, hamowanie stanów zapalnych

i uszczelnianie błon śluzowych, zabezpieczają narządy wewnętrzne przed

wchłanianiem toksyn. Dzięki regulacji procesów trawiennych, czarne

jagody przeciwdziałają powstawaniu raka jelita grubego. Liście i jagody

borówki czernicy polepszają funkcjonowanie trzustki, wzmagają siłę noc­

nego widzenia.

11

Przetwory z liści i jagód czernicy stosuje się w ostrych i przewlekłych

nieżytach żołądkowych, chorobie wrzodowej żołądka, przewlekłych zabu­

rzeniach pracy jelit z obniżoną kwasowością soku żołądkowego.

Stosować napar z liści (30 g liści na 1 1 wody), pity po 3-4 szklanki

dziennie, lub wywar z owoców (50 g owoców suszonych na 1 1 wody). Sok

świeży pić w ilości 500 g dziennie w dawkach podzielonych.

Brzoza biała (Betuła alba L.)

Nazwa popularna: brzezina, brzeziec

Surowiec leczniczy stanowią liście wraz z pączkami tego powszechnie

występującego w Polsce drzewa, zbierane tuż po rozwinięciu, kiedy są

jeszcze lepkie. Prócz liści niezwykle cennym surowcem leczniczym jest sok

brzozowy ściągany z drzew przed rozwinięciem pąków, a zawierający łatwo

przyswajalny potas, wapń, magnez oraz krzemionkę.

Przetwory z liści i pączków brzozy posiadają działanie żółciopędne,

moczopędne i dezynfekujące, używane są jako lek dostarczający organiz­

mowi cennych soli mineralnych i działający leczniczo przy stanach zapal­

nych woreczka żółciowego i dróg żółciowych. U chorych leczonych naparem

z liści i pączków brzozy polepsza się szybko stan ogólny, znikają bóle,

wymioty, zmniejszają się rozmiary wątroby w przypadku jej powiększenia.

Obok liści wraz z pączkami i soku z brzozy używa się w medycynie

ludowej huby brzozowej, przetwory z której wzmagają siły i odporność

organizmu, a stosuje sieje w nowotworach żołądka i płuc.

Napar z pączków brzozy (2 łyżki na 1 szklankę wrzącej wody) stosuje się

jako lek żółciopędny, moczopędny i dezynfekujący przy obrzękach pocho­

dzenia nerkowego i sercowego. - Przyjmować po 2 łyżki naparu 3 razy

dziennie przed jedzeniem.

Wywar z pączków brzozy (1 łyżka na \ szklankę wrzącej wody, gotować

na małym ogniu 10 min.) stosuje się jako lek żółciopędny przy chorobach

wątroby i dróg żółciowych. Przyjmować 1 łyżkę wywaru 3-4 razy dziennie

przed jedzeniem.

Napar z liści brzozy (2 łyżki na 1 szklankę wrzącej wody) stosuje się przy

kamieniach w woreczku żółciowym i kamieniach pęcherza moczowego.

Przyjmować 2 łyżki naparu 3-4 razy dziennie.

Napar z huby brzozowej (2 łyżki sproszkowanej huby na 1 szklankę

wrzącej wody) stosuje się jako lek w przewlekłych nieżytach żołądka i

nowotworach o różnej lokalizacji. Przyjmować 1 filiżankę naparu 3 razy

dziennie. Podczas kuracji hubą brzozową należy unikać mięsa i tłuszczów

zwierzęcych. Nie wolno podawać choremu penicyliny i glukozy dożylnie.

12

By lica piołun {Artemisia absinthium L.)

Nazwa popularna: bylica pospolita, bylica biała, bylnik

Bylicę piołun można napotkać przy drogach, domostwach, na wysypi­

skach; wszędzie tam, gdzie gleba bogata jest w potas. Bylica piołun zbierana

z ziemi uprawnej, gdzie też chętnie rośnie, pozbawiona jest goryczy i

korzennego zapachu, a więc nieprzydatna w lecznictwie.

Bylica piołun należy do jednej z najstarszych roślin leczniczych, jakie zna

ludzkość. Pierwszym źródłem pisanym, w którym przechowały się

wzmianki o bylicy piołunie jako środku leczniczym na różne dolegliwości,

jest papirus Ebersa, datowany na 1600 r. p.n. Chrystusa, a później pisali o

nim Dioskorides, Pliniusz, Galen, Paracelsus. W polskim lecznictwie ludo­

wym bylica piołun używana jest od dawien dawna i zaliczana do najskute­

czniejszych chyba ziół stosowanych w leczeniu dolegliwości przewodu

pokarmowego. Bylica piołun zwiększa łaknienie, pobudza wydzielanie

soków trawiennych - zwłaszcza żołądkowych, wzmaga napięcie mięśni w

zaburzeniach ruchowych żołądka, a także jelit. Jest nader skutecznym

lekiem dla osób wycieńczonych, anemicznych, likwiduje przewlekłe wzdęcia

i skłonności do biegunek. Napar z piołunu polecany jest zewnętrznie na

wrzody i trudno gojące się rany.

Ze względu na to, że bylica piołun nie jest lekiem obojętnym dla orga­

nizmu, należy stosować ją ostrożnie, zwłaszcza w świeżych stanach zapal­

nych śluzówek przewodu pokarmowego, a także w okresie ciąży.

Najbezpieczniejsza postać lecznicza to napar z liści piołunu (1 łyżeczka

piołunu na 1 szklankę wrzącej wody) używany 1-3 razy dziennie, a w przy­

padku nalewki alkoholowej 20-30 kropel 3 razy dziennie.

Cebula (Ałlium cepa L.)

Nazwa popularna: zybula, cybula

Cebula jest nie tylko rośliną spożywaną powszechnie, lecz także równie

cenionym środkiem leczniczym, poprawiającym między innymi trawienie

poprzez pobudzenie wydzielania soku żołądkowego i regulację perystaltyki

jelit, a także działającym łagodnie rozwalniająco. Ksiądz Kneipp, który

cenił wielce cebulę i jej walory lecznicze, polecał gorąco i sam stosował w

praktyce leczniczej nalewkę alkoholową na cebuli w przypadku uporczy­

wych wzdęć i trudno odchodzących gazów. Tę samą nalewkę stosował w

leczeniu cukrzycy. Jeśli chodzi o cierpienia związane z niestrawnością,

objawiające się między innymi boleściami brzucha^ ksiądz Kneipp stosował

wywar cebuli gotowanej w mleku.

Poza zdecydowanym działaniem na proces trawienia, cebula odgrywa

wiodącą rolę jako surowiec na kataplazmy (gorące okłady) w przypadku

wszelkiego rodzaju ropnych guzów i czyraków.

Jest to po dziś dzień używany środek w leczeniu wszelkich przeziębień u

dzieci, zwłaszcza jeśli towarzyszy im podwyższona temperatura ciała.

13

Chmiel zwyczajny {Hwnulus lupullus L.)

Nazwa popularna: chmiel

Ta pnąca, wieloletnia roślina znana jest w Polsce w stanie dzikim, ale

często jest uprawiana ze względu na jej nieodzowność do celów browarni­

czych, a także leczniczych. Surowcem leczniczym są szyszki chmielowe.

Dojrzałe szyszki chmielowe mają silny aromat i zawierają goryczki.

Przetwory z szyszek chmielowych stosowane są w niedowładzie rucho­

wym przewodu pokarmowego, niedostatecznym wydzielaniu soku żołąd­

kowego, przewlekłych nieżytach żołądka i jelit, połączonych zwłaszcza ze

zbyt częstymi stolcami zawierającymi duże ilości śluzu. W zapaleniu błonia­

stym jelita grubego stosuje się szyszki chmielu w równej części z zielem

dziurawca. Napar z szyszek chmielowych stosuje się zewnętrznie do okła­

dów w przypadku stanów zapalnych żylaków odbytu. Napar z szyszek

chmielowych stosowany wewnętrznie wywiera działanie uspokajające,

przeciwzapalne, przeciwwrzodowe; zwęża naczynia krwionośne, koi bóle.

W leczeniu dolegliwości układu trawiennego stosuje się głównie napar z

szyszek chmielowych (1 łyżka szyszek na 1 szklankę wrzącej wody; nagrze­

wać na łaźni wodnej przez 15 minut), przyjmowany 3 razy dziennie przed

jedzeniem po 1/2 filiżanki.

Czeremcha zwyczajna {Prunus padus L.)

Nazwa popularna: czeremcha, czeremsza

Ten wysoki krzew, wyrastający czasem w drzewo z gęstą koroną, znany

jest przede wszystkim jako źródło pięknych wiosennych kwiatów. Rośnie w

wilgotnych lasach, podmokłych łąkach, nad brzegami rzek na terenie całej

Polski. Jest raczej mało znany jako roślina lecznicza i stosowany jedynie w

medycynie ludowej.

Czarnej barwy owoce czeremchy zawierają sporo garbników i kwasów

organicznych, co sprawia, że mają one szerokie zastosowanie w leczeniu

dolegliwości przewodu pokarmowego. Z przetworów owoców czeremchy

szczególnie cenne są wywary (1 łyżeczka owoców na 1 szklankę wrzącej

wody; nagrzewać na łaźni wodnej przez 15 min.), stosowane w przypadku

stanów zapalnych jelit pochodzenia infekcyjnego. Przyjmować 2 łyżki sto­

łowe wywaru 2-3 razy dziennie.

Wywar z owoców czeremchy można łączyć z naparem z jagód czarnych.

Dąb szypułkowy {Quercus robur L.)

Nazwa popularna: dąb, dąbek, dębek

W celach leczniczych używa się kory, liści i żołędzi tego długowiecznego

drzewa.

Przetwory z kory, liści i żołędzi mają zastosowanie wewnętrzne w upor­

czywych biegunkach, wrzodach i krwotokach żołądka, zbyt obfitej mens-

14

•w

truacji, krzywicy, skrofułach, obrzmieniach śledziony, bólach wątroby oraz

chorobach dróg moczowych. Jednakże ze względu na drażniące związki,

zwłaszcza w korze, należy przestrzegać odpowiedniego dawkowania, gdyż

w przeciwnym razie dojść może do bolesnych skurczów jelit. Bezpieczny jest

wywar z kory dębowej (50 g kory na 1,5 1 wody, gotować 30 minut), wypi­

jany 3-4 razy dziennie po 1 łyżce stołowej. Zamiast kory można użyć 80 g

liści dębowych, przygotowanych i stosowanych jak wyżej. Przeciwko

krwawieniom z żołądka i jelit stosuje się wywar z 30 g kory na 1 szklankę

wrzącej wody, który można osłodzić cukrem.

Wymoczone dwukrotnie w zimnej wodzie żołędzie, wysuszone i zmielone

są produktem, z którego robi się bardzo pożywną kawę, wskazaną przede

wszystkim dla osób, które cierpią na wszelkiego rodzaju zaburzenia prze­

miany materii i obrzęki śledziony.

Rozgniecione liście lub sproszkowana kora działają nader skutecznie na

różnego pochodzenia trudno gojące się rany, a głównie na odleżyny (w tym

wypadku 1 łyżeczkę drobno sproszkowanej kory uciera się z 1/2 łyżeczki

lanoliny i smaruje chore miejsca).

Dziewanna kutnerowata {Verbascumphlomoides L.)

Nazwa popularna: dziewanna lekarska, dziewanna, krowiak

Piękna, dekoracyjna roślina dwuletnia porastająca ugory, nieużytki,

suche wzgórza o glebie piaszczystej.

Surowcem leczniczym pozyskiwanym z dziewanny jest kwiat, który

oprócz żółtego olejku i barwników posiada sporo fosforanu potasu i

wapnia, sole wapniowe i kwas krzemowy. Ten ostatni składnik ma dość

istotne znaczenie w kuracjach mających na celu uzupełnienie braków

krzemu w organizmie.

Napar z kwiatów dziewanny stosowany jest od dawien dawna nie tylko

jako lek wykrztuśny, zwłaszcza przy suchym kaszlu z trudnym odpluwa-

niem, lecz także w stanach zapalnych przełyku, żołądka, jelit i pęcherza.

Dzięki zawartości śluzów napar z kwiatu dziewanny ma ważne znaczenie

osłaniające śluzówki przewodu pokarmowego.

Do użytku zewnętrznego stosuje się jednak w medycynie ludowej napar z

liści dziewanny (zapalenie jamy ustnej, nąsiadówki w żylakach odbytu,

okłady przy pokrzywkach, stłuczeniach, odleżynach, zwłaszcza w stanach

ropnych skóry).

Napar z kwiatu dziewanny należy bardzo dokładnie cedzić, najlepiej

przez kilkakrotnie złożoną gazę, gdyż obecne w surowcu włoski mogą dzia­

łać drażniąco na śluzówkę gardła.

15

Dziurawiec pospolity {Hypericum perforatum L.)

Nazwa popularna: dziurawiec, arlika, dziurawiec zwyczajny, ziele krzy­

żowe, ziele świętojańskie, ziele Matki Boskiej, ziele od tysiąca chorób

Pospolita roślina rosnąca niemal w całej Europie z owalnymi gładkimi

listkami opatrzonymi mnóstwem drobniutkich przeświecających gruczo­

łów. Liście oglądane pod światło sprawiają wrażenie podziurawionych;

kwiaty żółte, roztarte w palcach wypuszczają krwisty sok. W Polsce dziu­

rawiec zwany jest między innymi świętojańskim zielem, gdyż początek jego

kwitnienia przypada na świętego Jana.

Już w starożytności, ze względu na rozległe właściwości lecznicze, dziu­

rawiec był uważany za roślinę świętą, czarodziejską. Przez późniejszych

zielarzy i naturalistów był zalecany jako środek przeciwkrwotoczny i

leczący rany, moczopędny, regulujący krwawienia menstruacyjne, łago­

dzący bóle w rwie kulszowej, zabezpieczający przed wylewem krwi do

mózgu lub przyspieszający powrót do zdrowia, kiedy już do wylewu doszło,

przeciw zimnicy, kamieniom pęcherzowym, oparzeniom i owrzodzeniom.

Dziurawiec miał też wielkie powodzenie jako lek przeciwko dolegliwościom

nerwowym (bóle głowy, moczenie nocne, uszkodzenie nerwów), a także

środek zwalczający żółtaczkę, łagodzący bóle żołądka, jelit, wzdęcia. Po

badaniach laboratoryjnych nad dziurawcem i jego przetworami prowadzo­

nymi na przełomie XIX i XX wieku, lista wskazań rozszerzyła się znacznie i

odtąd oprócz wskazań przytoczonych wyżej stosuje się przetwory dziu­

rawca także w przemęczeniach nerwowych, wstrząsach mózgu, porażeniach

i skurczach nerwowych, epilepsji, a także w leczeniu raka.

Szczególne osiągnięcia zanotowano w leczeniu sokiem z dziurawca

przewlekłych nieżytów żołądka z nadkwaśnością i niedokwaśnością, a zwła­

szcza dolegliwości żołądka na tle tzw. niestrawności nerwowej, która jak

dzisiaj wiemy polega raczej na okresowych zaburzeniach równowagi

kwasowo-zasadowej we krwi, czyli tym co medycyna klasyczna nazywa

kwasicą ustrojową, powodowaną pozostałościami przemiany białkowej.

Medycyna ludowa stosuje dziurawiec bardzo szeroko. Napar z ziela

(liście i kwiaty) odflegmia organizm, uwalnia od śluzu płuca, żołądek, nerki

i pęcherz moczowy.

Fiołek trójbarwny (Viola tricolor L.)

Nazwa popularna: bratek polny, bratek, braciszek

Fiołek trójbarwny jest pospolitą rośliną zarastającą pola uprawne i

odłogi. Uszlachetniony uprawiany jest w ogródkach, nie posiada jednak

właściwości leczniczych roślin rosnących w stanie dzikim.

Utarło się przekonanie, że przetwory z ziela fiołka trójbarwnego są

pomocne w leczeniu wszelkiego rodzaju chorób skóry i pod tym właśnie

kątem są one stosowane. Zapomina się jednak często, że ziele bratka pol­

nego, należące przecież do grupy roślin czyszczących krew, ułatwia w

16

dużym stopniu wydalanie szkodliwych produktów przemiany materii z

moczem i potem, dzięki czemu jest także niezwykle pomocne w leczeniu

różnych dolegliwości przewodu pokarmowego, gdyż dodatkowo wzmaga

czynności wątroby i działa przeciwskurczowo; poprawia także równowagę

kwasowo-zasadową, co manifestuje się w szybkim ustępowaniu wszelkiego

rodzaju wyprysków (egzem). Ziele fiołka trójbarwnego działa bardziej sku­

tecznie w połączeniu z kwiatem bzu czarnego.

Napar z ziela fiołka trójbarwnego stosowany jest z dużym powodzeniem

w nieżytach przewodu pokarmowego i żołądka (1 łyżka ziela na 1 szklankę

wrzącej wody). Napar wzmaga wydzielanie gruczołów przewodu pokarmo­

wego. Jeśli dolegliwościom trawiennym towarzyszą zjawiska alergiczne,

dobrze jest łączyć ziele fiołka z zielem lebiodki pospolitej w równych częś­

ciach.

Głóg dwuszyjkowy (Crataegus oxyacantha L.)

Nazwa popularna: głóg, głożyna

Znany krzew rosnący często w stanie dzikim, najchętniej na obrzeżach

lasów, a także używany jako krzew żywopłotowy.

Jako surowiec leczniczy stosuje się kwiaty wraz z dwoma listkami, a

jesienią czerwone owoce. Kwiatom przypisuje się zresztą silniejsze działanie

lecznicze niż owocom. Działanie lecznicze mają jedynie kwiaty o barwie

białej.

I kwiaty i owoce zawierają mało jeszcze zbadaną substancję glikozydową,

nader pomocną w leczeniu chorób serca i naczyń krwionośnych (sprawia

ona, że przy systematycznym przyjmowaniu naparów lub wyciągów z głogu

ustępują bóle oraz uczucie duszności). Ponieważ dzięki preparatom z głogu

zwiększa się dopływ krwi do mięśnia sercowego, powoduje on lepsze jego

natlenienie.

Przetwory z głogu znane są przede wszystkim jako działające leczniczo na

serce i naczynia (usuwają zaburzenia pracy serca, zniżają ciśnienie krwi),

mało jednak wykorzystuje sieje we wszelkiego rodzaju nerwicach przewodu

pokarmowego, przy dolegliwościach wątroby i dróg żółciowych. Doświad­

czenie uczy, że kwiaty głogu powinny być obecne w pewnych mieszankach

ziołowych używanych w leczeniu nerwicy żołądka, chorób wątroby, zabu­

rzeń w pracy woreczka żółciowego, gdyż działają uspokajająco na układ

nerwowy, przeciwskurczowo, a także przeciwuczuleniowo.

W medycynie ludowej stosuje się napary z kwiatów głogu i owoców głogu

(1 łyżka kwiatów na 1 szklankę wrzącej wody, a w przypadku owoców - 1

łyżeczka na 1 szklankę wody).

17

Goryczka żółta (Genłiana lutea L.)

Nazwa popularna: goryczka, gencjana, goryczka węgierska, skowronkowy

korzeń

Roślina wysokogórska, z korzeniem sięgającym 90 cm długości; kwitnie

żółto. Smak mocno gorzki, korzenny, zapach aromatyczny. W Polsce nie

występuje, tak więc surowiec zielarski pchodzi z importu i jest dostępny w

sklepach zielarskich.

Korzeń goryczki żółtej obecny jest w lecznictwie ludowym od niepamięt­

nych czasów. Wspominają o niej lekarze greccy, a także chwali ją słynny

lekarz rzymski Galen, przypisując jej, i chyba słusznie, znaczenie leku, który

używany umiarkowanie w różnych okresach życia człowieka, zapewnia mu

zdrowie i długowieczność.

Przetwory z korzenia goryczki żółtej działają leczniczo przy braku

łaknienia, niedostatecznym wydzielaniu soków trawiennych i śliny, w nieży­

tach żołądka, zaburzeniach trawiennych połączonych z biegunkami, w sta­

nach skurczowych jelit, wzdęciach. W mieszankach z innymi ziołami działa

niezwykle skutecznie w nerwicy żołądka, zgadze, zaburzeniach trawien­

nych.

W lecznictwie ludowym stosuje się wywar z korzenia goryczki i tzw. wino

goryczkowe, które ma silniejsze i głębsze działanie niż napar.

Napar z goryczki żółtej (1/2 łyżeczki sproszkowanego korzenia na 1,5

szklanki wrzącej wody, gotować na małym ogniu 20 minut) przyjmuje się po

małej filiżance przed posiłkami.

Wino goryczkowe (30 g sproszkowanego korzenia na 0,75 1 wytrawnego

wina białego lub czerwonego; po 7 dniach przecedzieć) przyjmuje się po

1 łyżce 3-4 razy dziennie przed posiłkami.

Jałowiec pospolity (Juniperus communis L.)

Nazwa popularna: jałowiec, kolka

Wiecznozielony, popularny w Polsce krzew osiągający wysokość 3-4 m.

Rośnie na leśnych polanach; chętnie na nieużytkach.

W lecznictwie ludowym używa się jagód jałowca zbieranych po pierwszych

przymrozkach.

Jagody jałowca używane w małych ilościach i przetwory z nich pobudzają

trawienie; większe dawki wywołują poty i działają moczopędnie, działają

kojąco na wszelkiego pochodzenia wyrzuty skórne, upławy białe, cierpienia

układu moczowego. Podczas stosowania przetworów z jagód jałowca

mocz nabiera zapachu fiołków.

Ksiądz Kneipp przypisywał jagodom jałowca szczególne działanie w ner­

wicach żołądka, katarze jelit, a także w kuracjach czyszczących krew. W

lecznictwie ludowym wywar z jagód jałowca używany jest po dziś dzień do

zmywania skóry zaatakowanej przez świerzbowca. Wywar z jagód jałowca

18

na mleku chwalony jest jako skuteczny lek w kamieniach pęcherza moczo­

wego i kamicy żółciowej.

Nalewka z jagód jałowca na winie lub spirytusie stanowi szybko działa­

jący lek w chorobach żołądka połączonych ze wzdęciami; zalecana jest jako

pobudzający lek dla osób prowadzących siedzący tryb życia. Nalewkę przy­

gotowuje się w sposób następujący: garść zgniecionych jagód zalewa się 0,75

1 wytrawnego wina i pozostawia na 14 dni. Tak sporządzona nalewka służy

do czternastodniowej kuracji przy chorobach wątroby, zanieczyszczeniach

krwi, piasku pęcherza moczowego, kamicy żółciowej, osłabieniu żołądka,

męczących wzdęciach i gazach, a także puchlinie wodnej, gdyż oczyszcza

organizm ze wszelkiego rodzaju substancji śluzowych. Nalewka z jagód

jałowca jest szczególnie wskazana dla osób cierpiących na podagrę (dnę).

Jarzębina pospolita (Sorbus aucuparia L.)

Nazwa popularna: jarzębina, jarząb, jarząbek

Drzewo osiągające wysokość 4-25 m o pniu pokrytym szarawą gładką

korą. Kwiaty białe o zapachu gorzkich migdałów. Owoce krwisto-czerwone

albo żółtawo-czerwone o kształcie malutkich jabłuszek. Kwitnie w czerwcu,

owoce dojrzewają w październiku, a stają się zdolne do użytku po pier­

wszych przymrozkach, gdyż tracą goryczkę. Rośnie najchętniej w towarzy­

stwie dębu. Jarzębiną obsadza się chętnie drogi.

W medycynie ludowej używane są owoce jarzębiny, które zawierają dużo

witaminy C, cukru, kwasów organicznych, nasiona zaś tłusty olejek.

Napar z owoców jarzębiny (1 łyżka owoców na 1 szklankę wrzącej wody,

odstawić pod przykrywką na 4 godziny; stosować po małej filiżance 2-3 razy

dziennie) służy jako łagodny lecz skuteczny lek w dolegliwościach wątroby i

woreczka żółciowego, a także w uporczywych biegunkach.

Owoce jarzębiny wchodzą w skład różnych mieszanek ziołowych.

Jaskółcze ziele (Chelidonium majus L.)

Nazwa popularna: glistnik, cęcelia, glistewnik, jaskółcze, żółtnik

Roślina porastająca wysypiska, polany leśne, ocienione łąki, brzegi

stawów i jezior. Cechą charakterystyczną tej rośliny jest wysoka łodyga

napełniona jaskrawo-żółtawym sokiem; ten sam sok znajduje się w korze­

niach. W soku jaskółczego ziela znaleziono osiem alkaloidów, które decy­

dują o trującym działaniu tego soku, kiedy jest niewłaściwie użyty.

Najbezpieczniejsze jest używanie świeżych liści rośliny zebranych w maju

i czerwcu, gdyż wówczas ma ona najsilniejsze działanie lecznicze, a jedno­

cześnie jest bezpieczna w użyciu.

Przetwory z jaskółczego ziela stosuje się jako lek przeciwskurczowy i

przeciwbólowy we wszystkich stanach skurczowych przewodu pokarmo­

wego i pęcherzyka żółciowego, jako środek przeciwskurczowy przy kamicy

żółciowej, skurczu odźwiernika, kolce jelitowej.

19

Stosowany zewnętrznie sok z jaskółczego ziela używany jest w medycynie

ludowej do niszczenia brodawek. Od niedawna wiadomo, że przetworzony

sok z jaskółczego ziela powstrzymuje wzrost guzów nowotworowych i nie

dopuszcza do przerzutów.

W medycynie ludowej używany jest napar ze świeżych listków lub listków

suszonych (1/2 łyżeczki sproszkowanego ziela lub kilka listków zalać

1 szklanką wrzącej wody; pić 1 łyżkę przed jedzeniem 3 razy dziennie).

Kapusta głowiasta (Brassica oleracea L.).

Nazwa popularna: kapusta, kapusta ogrodowa

Roślina dwuletnia z dużymi mięsistymi liśćmi uprawiana w warzywni­

kach. Liście kapusty zawierają duże ilości witamin A, B, C, sole potasu,

wapnia, fosforu. W medycynie ludowej sok z liści kapusty używany jest od

niepamiętnych czasów jako niezastąpiony lek w chorobie wrzodowej

żołądka. Angielski zielarz Cheney, który poświęcił wiele badań właściwoś­

ciom leczniczym soku z kapusty, twierdzi, że zawiera on witaminę U, działa­

jącą specyficznie na owrzodzoną śluzówkę żołądka. Podczas trwającej 3-4

tygodnie kuracji objawy choroby wrzodowej zmniejszały się znacznie lub

znikały zupełnie. Badania późniejsze ujawniły także lecznicze działanie soku

z kapusty na wrzody dwunastnicy, nieżyty żołądka różnego pochodzenia i

przewlekłe stany zapalne woreczka żółciowego i dróg żółciowych.

Pod wpływem spożywanego w celach leczniczych soku z kapusty wzmaga

się perystaltyka jelit i żołądka. Sok z kapusty wpływa także na kwasowość

soku żołądkowego, zwłaszcza u chorych z niedokwaśnością soku żołądko­

wego.

Sok z kapusty sprawia, że zawartość żołądka szybciej opuszcza żołądek;

pobudza także wchłanianie w żołądku.

Sok z kapusty, jak już wspomniano, okazuje działanie lecznicze na zabu­

rzenia pracy wątroby, zwłaszcza jeśli towarzyszą jej zaburzenia w działaniu

woreczka żółciowego: zmniejszają się bóle wątroby, znikają objawy biegun­

kowe, a także zmniejszają się rozmiary wątroby, w żółci zmniejsza się

zawartość leukocytów i śluzów.

W warunkach domowych sok ze świeżej kapusty najłatwiej otrzymuje się,

przepuszczając drobno pokrojone liście i głąb przez sokowirówkę. Sok pije

się 3 razy dziennie po małej filiżance przed jedzeniem przez 3-4 tygodnie.

Sok z kapusty kiszonej wywiera dobroczynne działanie przy wzdęciach i

zaparci ach.

Kocanka piaskowa {Helichrysum arenarium L.)

Nazwa popularna: kocie łapki, nieśmiertelnik piaskowy, nieśmiertelnik

żółty, nieśmiertelniki, radostki, słomianka, suche ziele, suchołuska

Niepozorna roślinka krzewiąca się na ugorach, piaskach, suchych zaroś­

lach. Surowcem leczniczym są kwiatostany o aromatycznym zapachu i

korzenno-gorzkim smaku.

20

Kwiatostany kocanki mają szerokie zastosowanie w schorzeniach

wątroby i pęcherzyka żółciowego związanych z niedostatecznym odpływem

żółci (jej zaleganiu w drogach żółciowych i pęcherzyku żółciowym, co pro­

wadzi zwykle do powstawania kamieni), zmniejszonym wydzielaniu żółci

przez wątrobę. Przetwory z kwiatostanów kocanki pobudzają silnie wydzie­

lanie soku żołądkowego i regulują przemianę materii, co ma szczególne

znaczenie przy otyłości, podagrze (dnie), chorobach gośćcowych.

Przetwory z kwiatostanów kocanki nie są trujące, jednak przy dłuższym

używaniu wywołać mogą zastoinowe zjawiska w wątrobie, należy więc sto­

sować je z przerwami, a najlepiej w postaci mieszanki z innymi ziołami

leczniczymi. Wyjątkowo udaną mieszanką obecną na polskim rynku jest

Cholagoga o numeracji I, II, III. W czasie ataków kamicy żółciowej wyjąt­

kowo dobrze działa lewatywa z naparu mieszanki Cholagoga II.

Medycyna ludowa stosuje przy obniżonej kwasowości soku żołądkowego

bardzo skuteczną mieszankę: kocanki piaskowej, znamion kukurydzy, ziela

krwawnika, mięty pieprzowej, ziela pokrzywy, liści babki szerokolistnej (po

50 g), ziela dziurawca i kwiatu rumianku (po 100 g). Wszystkie składniki

dokładnie wymieszać, 1 łyżkę mieszanki zalać 1 szklanką wrzącej wody. Pić

na ciepło po 1 filiżance 3 razy dziennie przed jedzeniem.

Kolendra siewna (Coriandrum sativum L.)

Nazwa popularna: kolendra, kolender, polski pieprz

Jest to znana roślina, której zalety użytkowe, przyprawowe i lecznicze

znane są od zamierzchłych czasów. Stosowali ją w praktyce leczniczej leka­

rze egipscy, indyjscy, greccy, rzymscy, po wiekach trafiła do Europy i jest w

niej po dziś dzień obecna. Była i jest stosowana szeroko jako przyprawa do

sosów, mięs, piwa, używana w przemyśle cukierniczym, ale mniej znana

jako surowiec leczniczy, stosowany szczególnie we wszelkiego rodzaju

dolegliwościach przewodu pokarmowego, zwłaszcza żołądka, wątroby i

dróg żółciowych.

Przetwory z nasion kolendry siewnej pobudzają czynności żołądka i jelit,

regulują nadmierną fermentację w przewodzie pokarmowym, leczą nieżyty

żołądka, biegunki, wzdęcia, wiatry, działają przeciwzapalnie, przeciwskur­

czowo, żółciopędnie, wzmagają działalność gruczołów trawiennych. Od

dawien dawna znane jest też skuteczne działanie tych przetworów na granu­

lację tkanek, dzięki czemu używa się ich w leczeniu zastarzałych ran i wrzo­

dów.

Napar z nasion kolendry (1 łyżeczka nasion na 1 szklankę wrzącej wody,

odstawić pod pokrywką na 20 min., przecedzić) pobudza apetyt, wpływa na

poprawę trawienia, działa przeciwskurczowo przy wzdęciach, podwyższa

kwasowość soku żołądkowego. Napar przyjmuje się 3-4 razy dziennie po 1

łyżce.

Medycyna ludowa stosuje bezpośrednio nasiona kolendry jako środek

przeciwbólowy i dezynfekujący w zaburzeniach trawienia, chorobie wrzo-

21

dowej żołądka i dwunastnicy (10 zmiażdżonych ziarenek nasion kolendry

połknąć 1-2 razy dziennie).

W tych samych dolegliwościach stosować można nalewkę z nasion

kolendry (1 łyżka nasion na 0,5 1 czystej wódki) przyjmując 10-15 kropel

nalewki 1-2 razy dziennie.

Koper ogrodowy (Anethum graveolens L.)

Nazwa popularna: koper

Roślina użytkowa i lecznicza znana głównie z powodu swoich zalet

przyprawowych i aromatyzujących, o silnym zapachu i słodko-korzennym,

piekącym smaku.

Cała roślina zawiera olejek eteryczny o dość złożonym składzie. W stanie

świeżym zawiera sporo witaminy C.

Przetwory kopru ogrodowego działają przeciwskurczowo na jelita,

zmniejszając ich ruchy robaczkowe.

W medycynie ludowej używa się nasion kopru w postaci naparu (1

łyżeczka nasion na 1 szklankę wrzącej wody) wypijanego 3-4 razy dziennie

po małej filiżance. Napar działa szczególnie skutecznie przeciwko wzdę­

ciom, złej pracy żołądka, dolegliwościom wątroby, zwłaszcza u osób wraż­

liwych na potrawy przyrządzane na tłuszczu, działając przeciwskurczowo i

przeciwbólowe

Koper włoski (Foeniculum vulgare MUL)

Nazwa popularna: fenkuł włoski, fenkel, koperek, koper lekarski

W stanie dzikim koper włoski rośnie w rejonie Morza Śródziemnego i w

południowych częściach Azji Środkowej. W innych rejonach geografi­

cznych jest masowo uprawiany ze względu na zalety przyprawowe i leczni­

cze.

Surowcem leczniczym są dojrzałe nasiona, których przetwory stosuje się

w zaburzeniach przewodu pokarmowego także u niemowląt, niewłaściwej

fermentacji w jelitach, w stanach skurczowych układu trawiennego, niedo­

statecznym wydzielaniu soków trawiennych i zaburzeniach wydzielniczych i

ruchowych żołądka (wzdęcia, bóle).

Medycyna ludowa zaleca stosowanie naparów z nasion kopru włoskiego

(2 łyżeczki zmiażdżonych nasion na 1 szklankę wrzącej wody) w stanach

skurczowych żołądka, zaburzeniach trawienia, pracy trzustki i woreczka

żółciowego. Napar należy przyjmować 3-4 razy dziennie po 1 łyżce przed

jedzeniem.

Najczęściej jednak nasiona kopru włoskiego wchodzą w skład różnych

mieszanek ziołowych polepszających trawienie.

22

Kozłek lekarski (Vałehana officinalis L.)

Nazwa popularna: kozłek, baldrian, waleriana

Roślina trwała rosnąca w miejscach wilgotnych i błotnistych, z wyłącze­

niem terenów torfiastych. Chętnie uprawiana w ogrodach i warzywnikach

ze względu na zawartość substancji lotnych odpędzających szkodniki

warzyw i drzew owocowych. Uprawiana także na dużych obszarach jako

surowiec leczniczy.

Medycyna ludowa stosuje wywar z korzenia kozłka, proszek z korzenia

lub nalewkę na korzeniach w kurczach żołądka, osłabieniu nerwów,

padaczce, dolegliwościach śledziony, wątroby i kamicy moczowej. Przet­

wory korzenia kozłka hamują pobudliwość centralnego układu nerwowego,

rozkurczają mięśnie gładkie (bóle żołądka). v

Pamiętać należy, że małe ilości przetworów z korzenia kozłka pobudzają,

a dopiero większe działają hamująco. Należy je przyjmować przez czas

dłuższy, gdyż dość wolno rozwijają swe działanie lecznicze.

Napar z korzenia kozłka (2 łyżeczki sproszkowanego surowca na 1

szklankę wrzącej wody) przyjmować należy 3-4 razy dziennie po 1 łyżce w

przypadku skurczu przewodu pokarmowego. Napar z 1 czubatej łyżki

korzenia na 1 szklankę wrzącej wody wywiera szybsze i silniejsze działanie.

Wywar z korzenia waleriany przyrządzać należy w sposób następujący: 2

łyżeczki rozdrobnionych korzeni zalać w emaliowanym naczyniu 1 szklanką

wrzącej wody, przykryć pokrywką i nagrzewać na łaźni wodnej przez 30

minut; ostudzić w temperaturze pokojowej, odcedzić. Uzupełnić wywar

wrzącą wodą do objętości 1 szklanki. Przyjmować 3-4 razy dziennie po

1 łyżce.

W warunkach domowych można przygotować nalewkę na korzeniu

kozłka: korzeń kozłka zmielić jak najdrobniej i zalać czerwonym wytraw­

nym winem w proporcji 1:4, odstawić na 14 dni, przecedzić. Przyjmować

20-50 kropel na 1 / 2 filiżanki dobrze ciepłej wody. Wskazania te same co dla

naparu.

Kruszyna pospolita (Rhamnus frangula L.)

Nazwa popularna: kruszyna, kruszczyna, kruszewina, szakłak-kruszyna

Pospolity w Polsce krzew lub drzewo, osiągające wysokość do 7 m.

Rośnie na obrzeżach lasów, w nasłonecznionych lasach mieszanych, nad

brzegami rzek i jezior. Kwitnie od maja do lipca.

Substancje czynne zawarte są we wszystkich częściach rośliny: korze,

liściach, pąkach i owocach.

W medycynie ludowej wykorzystuje się korę kruszyny, zbieraną wczesną

wiosną, przed rozwinięciem się liści.

Przetwory z niej działają przeczyszczająco, efekt zaś następuje po upływie

8-10 godzin od chwili podania. U niektórych osób po podaniu wystąpić

mogą skurcze jelit lub kolka jelitowa. Stąd też korę kruszyny stosuje się

najczęściej w połączeniu z innymi ziołami leczniczymi.

23

Pamiętać należy, że długotrwałe używanie przetworów kruszyny powo­

duje przyzwyczajenie. Najlepiej stosować na zmianę różne mieszanki roz-

walniające. Przetworów z kory kruszyny nie mogą używać kobiety ciężarne

i karmiące.

Krwawnik pospolity (Achiłlea millefolium L.)

Nazwa popularna: krwawnik, stolist, żeniszek, złocień - krwawnik

Roślina wieloletnia, zaliczana często do uciążliwych chwastów ze wzglę­

du na bardzo rozgałęzioną część korzeniową. Rośnie chętnie na ziemiach

suchych, piaszczystych, jałowych, bardzo często na miedzach. Kwitnie

(kwiaty białe lub różowe) od czerwca do września.

W medycynie ludowej używa się ziela krwawnika (górna część rośliny) w

stanie suszonym, lub soku wyciśniętego z całej rośliny. Przetwory z krwaw­

nika powstrzymują krwawienia i działają przeciwzapalnie, a także żółcio-

pędnie, stąd ich zastosowanie przy krwawieniach z nosa, dziąseł, guzów

krwawniczych, krwawieniach z żołądka, jelit; są cennym surowcem leczni­

czym w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy.

Najczęściej stosowanymi przetworami z krwawnika są napar z ziela (I

łyżka surowca na 1 szklankę) lub nalewka spirytusowa.

Napar z ziela krwawnika jest bardzo skuteczny w leczeniu choroby wrzo­

dowej żołądka i dwunastnicy, zaburzeniach trawienia, kamicy żółciowej

oraz we wszelkiego pochodzenia krwawień z przewodu pokarmowego.

Zwykle stosuje się 1 łyżkę naparu 3-4 razy dziennie przed jedzeniem.

Krwiościąg lekarski (Sanguisorba officinalis L.)

Nazwa popularna: jusznik, jucha, sowia strzała

Roślina krajowa rosnąca w zaroślach i na niezbyt przesuszonych łąkach.

W praktyce zielarskiej używa się korzeni wraz z rozłogami, które wykopuje

się jesienią. Korzenie wysuszone nie mają żadnego zapachu, ale silnie ścią­

gający smak, co zawdzięczają między innymi obecności substancji garbni­

kowych.

W medycynie ludowej krwiościąg używany jest z powodzeniem w lecze­

niu stanów zapalnych guzów krwawniczych, jako środek ściągający, spo­

walniający ruchy robaczkowe jelit, jako lek przeciwskurczowy działający na

naczynia krwionośne, przeciwbólowy.

Wywarem z korzenia krwiościągu leczy się skutecznie stany zapalne jelit,

biegunki, a także wszelkiego rodzaju zakażenia jelitowe i krwawienia z

guzów krwawniczych.

Wywar przyrządza się z 1 łyżki sproszkowanego korzenia zalanej I

szklanką wrzącej wody (gotować na małym ogniu 15 minut, przecedzić) i

używa 4-5 razy dziennie po 1 łyżce stołowej.

Wywar z korzenia krwiościągu można przechowywać w lodówce najwy­

żej 1 dobę.

24

Kukurydza zwyczajna (Zea mays L.)

Nazwa popularna: kukurydza, koński ząb

Roślina jednoroczna z rozwiniętym systemem korzeniowym i grubą,

wysoką (1-4 m) łodygą. U nas spotykana tylko w uprawach.

Surowiec leczniczy stanowią słupki wraz ze znamionami, zbierane w

okresie kwitnienia (lipiec-sierpień), kiedy ziarno w kolbach nie zdążyło

jeszcze stwardnieć i posiada mleczno-papkowatą konsystencję. Surowiec

zawiera spore ilości oleju, kwasu arachidowego, nie znany bliżej alkaloid, a

także cukry, garbniki, a przede wszystkim sole mineralne zawierające wapń,

mangan, potas i krzem.

Słupki wraz ze znamionami posiadają wyraźne działanie żółciopędne,

moczopędne, a głównie sprawiają, że żółć staje się mniej lepka, co jest

szczególnie ważne u osób cierpiących na dolegliwości dróg żółciowych.

Przetwory z surowca wzmagają przemianę materii, są więc szczególnie

wskazane jako składnik mieszanek ziołowych stosowanych w odchudzaniu.

Szczególne właściwości lecznicze posiada olej wytłaczany na zimno z

kukurydzy, który działa w wyjątkowy sposób na wszystkie dolegliwości

woreczka żółciowego, zwłaszcza na stany skurczowe jego ścianek. Olej

kukurydziany zawiera także nienasycone kwasy tłuszczowe, które mają

bezpośredni wpływ na zaburzoną regulację poziomu cholesterolu w orga­

nizmie, a także przeciwdziałają odkładaniu się cholesterolu na ściankach

naczyń krwionośnych. Olej kukurydziany (tłoczony na zimno) jest zalecany

jako środek leczniczy i odżywczy w leczeniu zwapienia naczyń krwionoś­

nych, otłuszczenia, a także w leczeniu cukrzycy.

Najczęściej stosuje się napar ze słupków i znamion kukurydzy (1 czubata

łyżka surowca na 1 szklankę wrzącej wody) używany w ilości 1 łyżka co 3

godziny.

Kupalnik górski (Arnica montala L.)

Nazwa popularna: arnika, arnika górska, kupalnik, pomornik, trank górski

Roślina wieloletnia rosnąca na łąkach podalpejskich. W Polsce spoty­

kana na Podkarpaciu, w okolicach Łomży i Suwałk. Chroniona. Surowiec

zielarski pochodzi z importu. Surowiec zielarski stanowią koszyczki kwia­

towe.

Przetwory arniki stosowane są głównie jako środek żółciopędny, hamu­

jący krwawienia i przeciwzapalny. Nalewka arnikowa i napar kwiatów

obniżają poziom cholesterolu we krwi. Nalewka arnikowa stosowana w

małych ilościach pobudza wrażliwość centralnego układu nerwowego, w

większych zaś - działa łagodząco i przeciwskurczowo. Związki fenolowe, w

które bogata jest arnika, regulują wypływ żółci z woreczka żółciowego i, co

najważniejsze, syntezę kwasów żółciowych, normalizują aktywność fermen­

tów wątroby w osoczu krwi. Szczególnie pomocne są przetwory arniki w

leczeniu dolegliwości wątroby spowodowanych nadużyciem leków, zwła­

szcza antybiotyków.

25

Nalewkę arnikową, przygotowaną na spirytusie, stosuje się jako środek

żółciopędny w chorobach wątroby i woreczka żółciowego. Nalewkę przyj­

muje się w ilości 30-40 kropel na wodzie lub mleku 2-3 razy dziennie przed

jedzeniem.

Napar z kwiatów z arniki (1 łyżka kwiatów na 1 szklankę wrzącej wody)

przyjmuje się w tych samych dolegliwościach 3 razy dziennie przed jedze­

niem po 1 łyżce naparu.

Lebiodka pospolita (Origanum vulgare L.)

Nazwa popularna: lebiodka, duszka, macierzyca

Roślina wieloletnia, rosnąca na suchych łąkach, leśnych polanach, pia­

szczystych obrzeżach lasów.

Ziele lebiodki, używane także jako przyprawa, zawiera garbniki, sole

mineralne, cukry, a przede wszystkim substancje goryczkowe, tak nie­

zbędne w leczeniu dolegliwości przewodu pokarmowego.

Używana głównie w lecznictwie ludowym jako regulująca zaburzenia

czynności przewodu pokarmowego, łagodząca kurcze żołądka, kolki jeli­

towe, wzdęcia, choroby nerwowe, atonię żołądka, kolkę nerkową. Stoso­

wana także zewnętrznie w zapaleniu jamy ustnej i gardła, nieżycie nosa,

owrzodzeniach skóry.

Napar ziela lebiodki (1 łyżka surowca na 1 szklankę wrzącej wody) sto­

suje się w zmniejszonym wydzielaniu soku żołądkowego, atonii i wzdęciu

jelit, kolkach jelitowych, przy zapaleniu dróg żółciowych. Przyjmuje się

zazwyczaj po l łyżce naparu 3 razy dziennie.

Len zwyczajny (Linum usitatissimum L.)

Nazwa popularna: len, siemię lniane, słowień

Popularna roślina uprawowa. Jako surowca leczniczego używa się nasie­

nia lnu, zwanego także siemieniem lnianym.

Nasiona lnu działają skutecznie we wszelkich zapaleniach błon śluzowych

przewodu pokarmowego i dróg moczowych. Śluzy zawarte w nasionach lnu

powodują złagodzenie bólu, zwłaszcza w chorobie wrzodowej żołądka i

dwunastnicy, gdyż przylegając do śluzówki tworzą warstwę ochronną. Po

przyjęciu doustnym zmiażdżonych nasion lnu z odpowiednią ilością wody

następuje działanie rozwalniające.

W medycynie ludowej nasiona lnu stosowane są od niepamiętnych

czasów w leczeniu nieżytów żołądka i jelit, owrzodzeń przewodu pokarmo­

wego, zapalenia otrzewnej, zaparć, podrażnień przewodów moczowych na

tle kamicy. Zewnętrznie stosuje się kataplazmy na bolesne wrzody, wyrzuty

skórne i wszelkie stany zapalne. Szczególne znaczenie dla regeneracji

tkanek ma tłusty olej. wytłaczany z nasion lnu.

Napar z nasienia lnu przygotowuje się z 1 łyżki nasiona na 1 szklankę

26

wrzącej wody. Przy wrzodzie żołądka i wrzodzie dwunastnicy używa się

maceratów (1 łyżkę całych nasion zalewa się 1 szklanką wrzątku, pozostawia

na kilka godzin i wypija na czczo kleik wraz z nasionami). Na kataplazmy

używa się nasion rozdrobnionych w moździerzu.

Lukrecja gładka {Glycyrrhiza glabra L.)

Nazwa popularna: lukrecja, słodkie drzewo, słodnia stodzieniowa

Roślina wieloletnia występująca i uprawiana w krajach śródziemnomor­

skich, na Bliskim Wschodzie, Kaukazie i w Mandżurii. W Polsce uprawiana

na niewielką skalę, w stanie dzikim nie występuje.

Surowiec lekarski stanowią korzenie i kłącza.

Przetwory korzenia lukrecji wykazują działanie przeciwskurczowe, prze­

ciwzapalne, a dzięki obecności pewnych związków zbliżonych w budowie

do hormonów nadnerczy, poprawiają elastyczność włośniczek.

Korzeń lukrecji ma szczególną rangę w medycynie chińskiej i tybetań­

skiej, stanowiąc składnik niemal wszystkich mieszanek ziołowych używa­

nych przez te medycyny.

W medycynie ludowej korzeń lukrecji stosowany jest od dawna we

wszystkich dolegliwościach przewodu pokarmowego, przebiegających ze

skłonnością do kurczów, w zaparciach, w chorobie wrzodowej żołądka

przebiegającej z obniżoną lub podwyższoną kwaśnością soku żołądko­

wego, w owrzodzeniach dwunastnicy.

Najczęściej używa się wywaru z korzeni lukrecji (2 łyżeczki sproszkowa­

nego korzenia zalać 1 szklanką wrzącej wody i gotować na małym ogniu 15

min.). Używać 3 razy dziennie po 1 łyżce wywaru przed jedzeniem.

Łopian (Arctium lappa L.)

Nazwa popularna: łopian większy, dziady, kostropacz, łopuch

Roślina pospolita traktowana jako uciążliwy chwast, spotykana w zapu­

szczonych ogrodach, przy domostwach i drogach.

Surowcem leczniczym są jednoroczne korzenie, bogate w związki garbni­

kowe, żywicowe, śluzowe, siarczany i fosforany potasu, wapnia, magnezu, a

także w witaminę C.

Przetwory korzenia łopianu posiadają działanie przeciwzapalne, żółcio-

pędne i wzmacniające cały organizm; mają też niebagatelne znaczenie w

leczeniu schorzeń powstałych na tle nieprawidłowej przemiany materii,

zwłaszcza w skłonności do czyraków. Sok ze świeżych korzeni oddaje wiel­

kie usługi w leczeniu cukrzycy regulacyjnej, a więc powstałej po 50 roku

życia, podagrze i artretyzmie.

W medycynie ludowej stosuje się wywar z korzenia łopianu (2 łyżeczki

sproszkowanego korzenia zalać 1 szklanką wrzącej wody, gotować 15 min.,

odstawić do wystygnięcia, przecedzić). Przyjmować 3 razy dziennie po

1 filiżance wywaru w ciepłym stanie przed jedzeniem.

27

Macierzanka piaskowa {Thymus serpyllum L.)

Nazwa popularna: macierzanka, ty mian, tymianek

Popularna w całej Polsce krzewina rosnąca na terenach suchych i pia­

szczystych, na leśnych polanach, na kamienistych skłonach.

Macierzanka piaskowa zawdzięcza swoje właściwości lecznicze głównie

garbnikom oraz różnorakim olejkom.

W medycynie ludowej stosuje się ziele macierzanki w leczeniu chorób

przewodu pokarmowego, którym towarzyszy obniżenie wydzielania soku

żołądkowego, w atonii żołądka, skurczach jelit, wzdęciach, a także przy

obniżeniu czynności wydzielniczych trzustki.

Używa się najczęściej naparu z ziela macierzanki (1 łyżkę ziela zalać 1

szklanką wrzącej wody, odstawić pod przykrywką do ostygnięcia, prze­

cedzić), a przyjmuje po 1 łyżce naparu 3 razy dziennie. Napar usuwa bóle

żołądka, normalizuje czynności trawienne, reguluje odchodzenie gazów i

wpływa korzystnie na florę bakteryjną jelit.

Mięta pieprzowa (Mentha piperita L.)

Nazwa popularna: mięta, mięta pieprzna, miętkiewa

Popularna roślina wieloletnia nie występująca w stanie dzikim, ale sze­

roko uprawiana jako krzyżówka kilku rodzajów mięty.

Surowiec leczniczy stanowią liście mięty bogate w olejki eteryczne i

cukry. Głównym składnikiem leczniczym mięty jest mentol, odznaczający

się działaniem znieczulającym, dezynfekcyjnym i silnie rozgrzewającym.

Medycyna ludowa stosuje szeroko liście mięty pieprzowej i olejek miętowy

jako środek żółciopędny, przeciwbólowy w dolegliwościach przewodu

pokarmowego (żołądek, wątroba) i pobudzający apetyt, w kurczach

żołądka, kolce jelitowej, wzdęciach, kolce wątrobowej, nudnościach,

wymiotach, migrenach pochodzenia żołądkowego.

Najczęściej stosuje się napar z liści mięty (1 łyżeczka liści na 1 szklankę

wrzącej wody, odstawić pod pokrywką do ostygnięcia, przecedzić). Przyj­

mować 3 razy dziennie po 1 łyżce stołowej przed jedzeniem.

Popularna nalewka miętowa, przygotowana na 90% spirytusie z dodat­

kiem równej części olejku miętowego używana jest jako środek przeciwbó­

lowy, przeciwwymiotny i rozgrzewający żołądek.

Mniszek lekarski {Taraxacum officinale L.)

Nazwa popularna: brodawnik mieczowaty, dmuchawiec, gołębi groch,

mlecz, mniszek, podróżnik mieczowaty

Popularna w Polsce roślina wieloletnia ó pięknych żółtych kwiatach

zakwitających w maju - czerwcu. We wszystkich częściach rośliny znajduje

się mleczno-biały sok.

W zielarstwie używa się głównie korzenia mniszka pospolitego, szczegól-

28

nie bogatego w goryczki, które, jak wszystkie goryczki, używane są szeroko

w leczeniu niedomagań układu trawiennego. Przetwory z korzenia mniszka

mają także potężny wpływ na przemianę wodno-solną, a dzięki obfitości

składników aktywnych biologicznie, dysponują działaniem żółciopędnym,

moczopędnym i rozwalniającym. Obecność inuliny w korzeniu mniszka

czyni zeń bardzo skuteczny lek przeciwcukrzycowy.

W medycynie ludowej mniszek stosuje się w leczeniu osłabienia czynności

trawiennych, nieżytach przewodu pokarmowego, schorzeniach trzustki,

wątroby i śledziony, dolegliwościach skórnych, atonii woreczka żółciowego,

niedostatecznym wydzielaniu żółci, cukrzycy - szczególnie przy istniejących

równocześnie dolegliwościach wątroby, żółtaczce, kamicy żółciowej, wzdę­

ciach jelitowych, guzach krwawniczych, stanach gorączkowych spowodo­

wanych zaburzeniami trawienia.

Najpopularniejszymi przetworami z korzenia mniszka są wywary z

suszonego korzenia (1 łyżeczka korzeni na 1 szklankę wrzącej wody) i sok

wyciśnięty ze świeżego korzenia utrwalony alkoholem (równe części soku i

45° alkoholu).

Nagietek lekarski (Calendula officinalis L.)

Nazwa popularna: nagietki, stuliki

Roślina jednoroczna z pięknymi żółtymi lub pomarańczowymi kwiatami,

uprawiana powszechnie w ogródkach przydomowych. W stanie dzikim w

Polsce nie występuje. Kwitnie w lipcu i sierpniu.

Jako surowiec zielarski wykorzystuje się koszyczki kwiatowe, które po

wysuszeniu są podstawą bardzo wartościowych przetworów leczniczych.

Kwiaty nagietka lekarskiego wykazują dość silne działania antybakte-

ryjne, przeciwzapalne, żółciopędne, przeciwskurczowe i moczopędne.

Napary i nalewki są szeroko wykorzystywane w leczeniu dolegliwości prze­

wodu pokarmowego, gdyż dzięki ich działaniu następuje regulacja funkcji

wydzielniczych wątroby, co z kolei prowadzi do obniżenia poziomu biliru­

biny i cholesterolu. Działanie przetworów kwiatów nagietka wzmaga połą­

czenie ich (w równych częściach) z naparem z kwiatu rumianku.

W medycynie ludowej używa się naparu z kwiatów nagietka (1 łyżka

kwiatów na 1 szklankę wrzącej wody), a stosuje się go w nieżytach żołądka,

chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, kolce jelitowej, a także w doleg­

liwościach wątroby i dróg żółciowych. Napar przyjmuje się na ciepło po 1

łyżce 2-3 razy dziennie.

Nalewkę na kwiatach nagietka przygotowuje się w proporcji jedna część

kwiatów na 10 części 70° alkoholu, a przyjmuje 3 razy dziennie po 10 kropel

przed jedzeniem.

Olsza szara (Alnus incana Moench.)

Nazwa popularna: olsza, olszyna, olcha

Drzewo osiągające 15-20 m wysokości, rosnące w miejscach zalewowych

i podmokłych, na wyrębach, wzdłuż rzek i nad zbiornikami wodnymi.

Surowiec leczniczy stanowią zdrewniałe orzeszki zbierane zimą (do pier­

wszych dni marca). Zawierają one wiele substancji garbnikowych, przede

wszystkim taninę, kwasy organiczne i alkaloidy. Składniki te działają ścią-

gająco, przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie i dezynfekujące

Medycyna ludowa stosuje napar z orzeszków olszowych w dolegliwoś­

ciach przewodu pokarmowego, także wówczas, kiedy towarzyszy im krwa­

wienie.

Napar z orzeszków (1 łyżka rozdrobnionych orzeszków na 1 szklankę

wrzącej wody), a także wywar (2 łyżeczki na 1 szklankę wrzącej wody,

gotować na małym ogniu przez 20 min., odstawić do wystygnięcia, prze­

cedzić) przyjmowane są przez chorych w charakterze środka ściągającego i

przeciwkrwotocznego w ostrych i przewlekłych stanach zapalnych okrę-

żnicy, zapaleniu jelita cienkiego, a także w chorobie wrzodowej żołądka i

dwunastnicy. Napar lub wywar przyjmuje się 3 razy dziennie po 1 łyżce.

Odwar lub wywar z szyszek olszy jest nader skuteczny we wszelkich

zaburzeniach trawienia.

Oman wielki (Inula helenium L.)

Nazwa popularna: dziewiosił, łomian, oman pospolity, oman prawy

Roślina wieloletnia z krótkim, mięsistym korzeniem. Rośnie na obrze­

żach lasów, polanach, zapuszczonych łąkach, nad brzegami rzek, jezior,

strumieni górskich. W Polsce bardzo rzadka. Surowiec zielarski pochodzi z

importu albo z upraw, także w ogródkach.

Surowcem lekarskim są korzenie i kłącza zbierane od sierpnia do końca

września. Korzenie i kłącza omanu zawierają olejek eteryczny, inulinę,

witaminę E.

Przetwory z korzenia i kłączy omanu mają działanie regulujące trawienie,

przeciwzapalne, żółciopędne, moczopędne, a także regulujące przemianę

materii. Działają głównie na muskulaturę gładką przewodu pokarmowego.

W medycynie ludowej używa się głównie wywaru z korzeni i kłączy

omanu (1 czubata łyżka rozdrobnionego surowca na 1 szklankę wrzącej

wody, gotować na małym ogniu 20 min., odstawić pod przykrywką do

wystygnięcia, przecedzić) jako środka żółciopędnego, przeciwzapalnego i

polepszającego trawienie, a także w chorobie wrzodowej żołądka i dwunast­

nicy. W tych ostatnich dwóch przypadkach leczenie powinno trwać 8

tygodni. Przyjmować wywar 3 razy dziennie po 1 łyżce stołowej przed

jedzeniem.

30

Orzech włoski (Juglans regia L.)

Nazwa popularna: orzech królewski, orzech, orzech grecki

Popularne w Polsce drzewo osiągające do 20 m wysokości, z rozłożystą

koroną, hodowane dla smacznych orzechów.

Surowiec leczniczy stanowią liście i naowocnie. Liście zbierane są w maju

- czerwcu, naowocnie zaś wówczas, gdy są jeszcze zielone. Liście zawierają

wiele witaminy C, kwasy garbnikowe, olejek eteryczny i alkaloid, a także

sole mineralne. Zielone naowocnie orzecha włoskiego są bogate w kwas

askorbinowy, garbniki.

Liście i naowocnie orzecha włoskiego działają antybakteryjnie, przys­

pieszają granulację ran, powstrzymują krwawienia, przyspieszają przemianę

materii.

W medycynie ludowej przetwory z liści i naowocni zalecane są przy nieży­

tach żołądka, skurczach przełyku, biegunkach, braku witaminy C. Najczęś­

ciej stosuje się napar z liści orzecha (2 łyżki rozdrobnionego surowca na 1

szklankę wrzącej wody, gotować 20 min., odstawić pod przykrywką do

ostygnięcia, przecedzić). Przyjmować 3 razy dziennie po 1 łyżce przed

jedzeniem.

Pięciornik gęsi (Potentilla anserina L.)

Nazwa popularna: drabinek, gęsie ziele, srebrnik pospolity

Roślina wieloletnia z krótkim, rozłożystym korzeniem, zaliczana w

Polsce do chwastów. Wegetuje na obrzeżach lasów, polanach, przy polnych

drogach, wokół domostw.

Surowiec leczniczy stanowią kłącza wykopywane jesienią lub wczesną

wiosną. Zawierają one garbniki, krochmal, wosk, żywice, a także wolne

kwasy.

Przetwory z kłączy pięciornika gęsiego mają działanie ściągające, prze-

ciwkrwotoczne, a dzięki wysokiej zawartości garbników tworzą błony

ochronne na powierzchni wrzodów i ran.

W medycynie ludowej używa się wywaru z kłączy pięciornika (1 łyżka

surowca na 1 szklankę wrzącej wody, gotować na małym ogniu 20 min.,

odstawić pod pokrywką do ostygnięcia, przecedzić) w leczeniu stanów

zapalnych śluzówek przewodu pokarmowego, w chorobie wrzodowej

żołądka, stanach zapalnych okrężnicy, a także w zaburzeniach trawiennych.

Wywar należy przyjmować 3 razy dziennie po 1 łyżce.

Zewnętrznie wywar z kłączy pięciornika używany bywa do okładów

w leczeniu guzów krwawniczycn i pęknięć odbytu.

31

Piwonia lekarska (Paeonia officinalis L.)

Nazwa popularna: piwonia, peonia

Popularna roślina wieloletnia, hodowana w ogrodach dla pięknych kwia­

tów, rzadko jednak używana jako lek roślinny. W medycynie tybetańskiej i

chińskiej przetwory z piwonii cieszą się dużym powodzeniem.

W medycynie ludowej używa się korzenia peonii wraz z kłączem w lecze­

niu zaburzeń żołądka z towarzyszącym im obniżeniem czynności wydzielni-

czych gruczołów trawiennych, a także przy skurczu odźwiernika.

Najczęściej stosuje się wywar z. rozdrobnionych korzeni i kłączy piwonii

(1 łyżka surowca na 1 szklankę wrzącej wody, gotować 20 min., odstawić

pod pokrywką do ostygnięcia, przecedzić). Używać 3 razy dziennie przed

jedzeniem po 1 łyżce. W użyciu jest także nalewka na 40° spirytusie w

stosunku 1:10.

Płucnica islandzka (Cetraria islandica L.)

Nazwa popularna: porost islandzki, kargan, mech górski, mech islandzki,

mech piersiowy, obrost, tarczownica islandzka, ziółka islandzkie

Porost popularny w Polsce, występujący na ziemi w miejscach otwartych

i w lasach, zwłaszcza sosnowych, przede wszystkim na piaskach, torfowi­

skach, omszonych skałach.

Przetwory z płucnicy (wywar, galaretka) są niezastąpionym lekiem w

dolegliwościach żołądka i jelit, gdyż regulują one czynności przewodu

pokarmowego; działają przeciwwymiotnie i przeciwpotnie. Stosunkowo

niedawno odkryto antybiotyczne działanie przetworów z płucnicy.

Płucnica islandzka jest jednym z niewielu surowców zielarskich wyjąt­

kowo bogatych w składniki mineralne (chrom, nikiel, bor, tytan, mangan,

miedź, molibden, żelazo).

Medycyna ludowa stosuje od dawien dawna przetwory z płucnicy ze

względu na ich łatwą przyswajalność przez organizm, pobudzanie wydzie­

lania żółci, wzmaganie apetytu, regulowanie czynności przewodu pokar­

mowego.

Wywar z płucnicy (2 łyżki surowca na 1 szklankę wrzącej wody, gotować

20 min., odstawić pod pokrywką do ostygnięcia, przecedzić) stosowany jest

w leczeniu wszelkich dolegliwości przewodu pokarmowego. Przyjmować 3

razy dziennie po 1 łyżce.

Galaretkę z płucnicy (50 g surowca zalać 11 wrzącej wody, wygotować do

połowy objętości, przecedzić, pozostawić do skrzepnięcia i przyjmować po 1

łyżce między posiłkami). Jeśli chcemy osiągnąć działanie przeciwwymiotne

i przeciwpotne galaretki, przyjmować po 1 łyżce co 30 min., kilka razy dzien­

nie.

32

Podbiał pospolity (Tussilago farfara L.)

Nazwa popularna: podbiał, boże liczko, końskie kopyto, ośla stopa, kniat

Wieloletnia roślina z długim, pełzającym, rozgałęzionym kłączem.

Bardzo popularna w Polsce. Rośnie na wilgotnych łąkach, pastwiskach,

nad brzegami wód, często na rumowiskach.

Surowiec leczniczy stanowią liście i koszyczki kwiatowe.

W medycynie ludowej (ze względu na zawarte w podbiale goryczki i

śluzy) przetwory z ziela stosuje się w leczeniu dolegliwości przewodu

pokarmowego.

Napar z ziela podbiału (1 łyżka surowca na 1 szklankę wrzącej wody)

leczy stany zapalne śluzówek jelit i żołądka, biegunki, a także, reguluje

wydzielanie żółci. Przyjmować 3 razy dziennie po 1 łyżce przed posiłkami.

Zamiast naparu można też używać proszku z dokładnie utartego ziela.

Przyjmować 1/2 łyżeczki proszku dziennie przed jedzeniem. Dla większej

wygody proszek można utrzeć z miodem.

Podróżnik błękitny {Cichorium intybus L.)

Nazwa popularna: cykoria dzika, cykoria polna, podróżnik, podróżnik

lekarski

Roślina wieloletnia, zaliczana do chwastów. Wyrasta do 1 m wysokości.

Kwiaty błękitne. Smak bardzo gorzki. Rośnie po miedzach, przy drogach,

na nieużytkach. Surowiec zielarski zbierany ze stanu dzikiego ma większą

wartość niż pochodzący z upraw.

W zielarstwie używa się przede wszystkim korzenia podróżnika ze

względu na dużą zawartość substancji gorzkich, żywic, śluzów, garbników i

bogatą gamę soli mineralnych.

Medycyna ludowa stosuje korzeń podróżnika głównie w leczeniu atonii

przewodu pokarmowego z niedostatecznym wydzielaniem soku żołądko­

wego i żółci, w żółtaczce, kamicy wątrobowej, w nieżytach żołądka i prze­

wlekłych schorzeniach skóry, a także jako środek regulujący przemianę mate­

rii.

Najczęściej używa się wywaru z korzenia podróżnika (2 łyżki sproszko­

wanego korzenia na 1 1 wrzącej wody, gotować pod pokrywką 20 min.,

odstawić do wystygnięcia, przecedzić). Przyjmować 3 razy dziennie po I

filiżance przed jedzeniem.

Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.)

Nazwa popularna: pokrzywa, pokrzywa dwupienna, pokrzywa wielka,

żgajka

Roślina wieloletnia napotykana wszędzie jako chwast. Rośnie na nie­

użytkach, w ogrodach, pod płotami, na rumowiskach. Surowiec zielarski

stanowią liście pokrzywy, a także korzenie.

33

Pokrzywa należy do wszechstronnie działających roślin leczniczych, choć

po dziś dzień jej działanie i skład nie zostały wystarczająco zbadane.

Ziele pokrzywy jest szczególnie cenne dzięki zawartości całego zestawu

witamin (K, A, BI, B2, C) i soli mineralnych, co sprawia, że przetwory

lecznicze pobudzają działalność jelit, regenerują śluzówki przewodu

pokarmowego, działają żółciopędnie i przeciwzapalnie, regulują przemianę

materii. Na żołądek i jelita przetwory pokrzywy działają regulująco, popra­

wiając fermentację, a także skład flory bakteryjnej. W odpowiednich daw­

kach napar z liści pokrzywy działa moczopędnie i przeciwcukrzycowo.

Medycyna ludowa stosuje napar z liści pokrzywy i wywar z korzeni w

leczeniu uszkodzeń miąższu wątroby, zaburzeń krzepliwości krwi, atonii

przewodu pokarmowego, schorzeniach reumatycznych, dnie, kamicy ner­

kowej, cukrzycy, biegunek różnego pochodzenia, ostrych nieżytów żołądka i

jelit, wzdęć, krwawień z przewodu pokarmowego, wymiotów krwawych,

przewlekłych schorzeń nerek.

Najczęściej stosuje się napar z liści pokrzywy (1 łyżkę surowca zalać 1

szklanką wrzącej wody, odstawić pod pokrywką do wystygnięcia, prze­

cedzić. Przyjmować po 1 filiżance kilka razy dziennie) lub wywar z korzeni (1

łyżkę korzeni zalać 1 szklanką wrzącej wody, gotować na małym ogniu 20

min., odstawić pod pokrywką do ostygnięcia, przecedzić). Przyjmować 2-3

razy dziennie po 1 łyżce.

Poziomka pospolita (Fragaria vesca L.)

Nazwa popularna: poziomka jadalna, poziomka

Roślina wieloletnia, znana w Polsce bardziej ze względu na smaczne

owoce niż liście, które są bardzo cennym surowcem zielarskim. Rośnie w

przerzedzonych lasach, na leśnych polanach, w prześwietlonych zaroślach.

Zbiera się głównie liście w okresie kwitnienia rośliny (maj - czerwiec).

Napary z liści poziomki pospolitej zawierają sole mineralne bogate w

związki potasu, zestaw kilku glikozydów, witaminę C, cukry. Skład chemi­

czny liści poziomki sprawia, że są one cennym lekiem zielarskim, gdyż

uszczelniają naczynia krwionośne i ścianki komórkowe, pobudzają też krą­

żenie, zwłaszcza obwodowe. Działanie liści jest zbliżone do witaminy P i

rutyny.

Napar z liści poziomki używany jest z dużym skutkiem w leczeniu miaż­

dżycy naczyń i nadciśnienia, szczególnie jako środek zapobiegający powi­

kłaniom, wylewom krwawym, obrzękom, wylewom siatkówkowym, two­

rzeniu się wysięków; także w kamicy nerkowej z powikłaniami. Związki

garbnikowe zawarte w liściach poziomki i duża ilość witaminy C wpływają

korzystnie na przewód pokarmowy, zmniejszają wydzielanie potu, zwłaszcza

podczas potów nocnych sprzyjają wydzielaniu soli, rozszerzają naczynia

krwionośne.

Medycyna ludowa używa naparu z liści poziomki (2 łyżki surowca zalać 1

34

szklanką wrzącej wody, odstawić pod pokrywką do wystygnięcia, prze­

cedzić). Przyjmować rano i wieczorem po 1 łyżce przed jedzeniem, a stoso­

wać w leczeniu kamicy żółciowej, zaburzeniach przemiany materii.

Naparu z owoców poziomki używa się przy zaburzeniach trawienia w

chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, w kamicy żółciowej i moczo­

wej. Przyjmować 1 filiżankę wywaru 3 razy dziennie przed jedzeniem.

Przetworów z owoców poziomki nie używać w zaburzeniach trawienia

przebiegających z nadkwasotą i w przewlekłym zapaleniu wyrostka robacz­

kowego. Niektóre osoby mogą być uczulone na owoce poziomki.

Prawoślaz lekarski (Ałthaea officinalis L.)

Nazwa popularna: malwa prawdziwa, ślaz, topolówka lekarska -

Roślina wieloletnia. W stanie dzikim rośnie na łąkach, nad brzegami

rzek, w naświetlonych leśnych zaroślach, na zboczach gór. W Polsce głów­

nie uprawiana ze względu na rzadkość występowania.

Surowiec zielarski stanowią korzenie prawoślazu zbierane jesienią.

Korzenie prawoślazu zawierają sporo śluzów, krochmalu, cukrów, substan­

cji oleistych, soli mineralnych bogatych w fosforany.

W medycynie ludowej korzeń prawoślazu jest szeroko stosowany w

dolegliwościach żołądka, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, zwła­

szcza przy nadkwasocie, a także w przewlekłych zaparciach.

Najskuteczniejszy jest macerat z korzeni prawoślazu: 4 łyżeczki korzenia

zalać 2 szklankami zimnej przegotowanej wody, odstawić na 8 godzin,

przecedzić. Przyjmować 4-5 razy dziennie po 1 łyżce.

Rdest ostrogorzki (Polygonum hydropiper L.)

Nazwa popularna: pieprz wodny, rdest wodny, sporysz ostrogorzki, żabie-

niec

Roślina jednoroczna, rośnie na podmokłych łąkach, nad brzegami rzek i

jezior, a także na obfitujących w wilgoć polach uprawnych, gdzie trakto­

wana jest jako chwast.

Surowiec lekarski stanowi cała nadziemna część rośliny, zbierana w okre­

sie kwitnienia, kiedy łodygi są lekko czerwone. Zawiera on dużą grupę

flawonidów, które dysponują działaniem przci w wrzód owym, przeciwza­

palnym, żółciopędnym, wiele witamin, kwasów organicznych, goryczek, a

także mało zbadany glikozyd.

Przetwory z ziela rdestu ostrogorzkiego mają właściwości przeciwkrwo-

toczne oraz regulujące przepuszczalność drobnych naczyń krwionośnych.

W medycynie ludowej używa się ziela rdestu w leczeniu krwawień z prze­

wodu pokarmowego, zapaleń jelit, przewlekłych nieżytach śluzówek prze­

wodu pokarmowego.

Najczęściej stosuje się napar z ziela (2 płaskie łyżki surowca na 1 szklankę

wrzącej wody) przyjmowany 3-4 razy dziennie po 1 łyżce.

Ziela rdestu ostrogorzkiego nie należy używać w wypadku ostrego zapa­

lenia błon śluzowych żołądka i jelit, gdyż może nastąpić pogorszenie.

35

Rdest ptasi (Polygonum aviculare L.)

Nazwa popularna: bzdziorst, drutowiec, świńska trawa, wróble języczki

Roślina jednoroczna, porastająca nieużytki, miedze, przydroża. Najczęś­

ciej traktowana jako uciążliwy i uporczywy chwast.

Surowiec lekarski stanowi całe ziele zbierane w okresie kwitnienia. Całe

ziele jest bogate w związki żywicowe, woskowe, śluzowe i tłuszczowe, cukry,

kwasy organiczne, sole mineralne, garbniki, a także witaminy A i C.

Przetwory rdestu ptasiego dysponują szerokim wachlarzem oddziaływa­

nia na organizm: pobudzają wydzielanie żółci, działają przeciwzapalnie i

antytoksycznie, a także wywierają znaczący wpływ na zaburzenia przewodu

pokarmowego; oczyszczają skutecznie organizm ze wszelkiego rodzaju

złogów. Garbniki i krzemionka zawarte w zielu rdestu ptasiego uszczelniają

ściany naczyń krwionośnych.

Odrębną właściwością ziela rdestu ptasiego jest ograniczanie wydzielania

cukru z moczem, co wpływa na usuwanie powikłań cukrzycowych w postaci

zapaleń błon śluzowych i skłonności do czyraczności.

Medycyna ludowa stosuje napar z ziela rdestu ptasiego (1 łyżka surowca

na 1 szklankę wrzącej wody) przyjmowany 3 razy dziennie po 2 łyżki przed

jedzeniem.

Rdest wężownik {Polygonum bistorta L.)

Nazwa popularna: wężownik, rdest łąkowy, raczę szyjki

Wieloletnia roślina z grubym poskręcanym korzeniem, porastająca wil­

gotne łąki, brzegi zbiorników wodnych, niezbyt zacienione zarośla.

W zielarstwie stosuje się korzeń rdestu wężownika, zbieranego późną

jesienią lub wczesną wiosną.

Korzeń rdestu wężownika jest bardzo bogaty w związki garbnikowe,

kwasy, krochmal, witaminy A i C, sole mineralne, krzemionkę rozpu­

szczalną w wodzie.

Wywar z korzeni w małych dawkach wykazuje działanie tylko na prze­

wód pokarmowy, w dawkach zaś większych - na cały organizm.

Przetwory z korzenia rdestu wężownika posiadają właściwości ściągające,

przeciwzapalne, hamują krwawienia, co pozwala je stosować w ostrych

zapaleniach jelit, którym towarzyszą biegunki, a także w chorobie wrzodo­

wej żołądka i dwunastnicy.

W medycynie ludowej używa się wywaru z korzenia rdestu wężownika (1

łyżka sproszkowanego surowca na 1 szklankę wrzącej wody, gotować na

małym ogniu 20 minut, odstawić pod pokrywką do ostygnięcia, przecedzić)

3-4 razy dziennie po 1 łyżce przed jedzeniem.

36

Rumianek pospolity {Marticaria chamomilla L.)

Nazwa popularna: rumianek, kamelki, maruna, marunka, rumianek apte­

czny

Roślina jednoroczna popularna na terenie całej Polski, traktowana jako

pospolity chwast. Porasta gęsto pola i pastwiska. Uprawiana w celach

leczniczych.

Surowiec zielarski stanowią koszyczki kwiatowe, zbierane w momencie

pełnego rozwinięcia płatków.

Głównym składnikiem kwiatu rumianku jest między innymi olejek etery­

czny zawierający azulen, ponadto zawiera on kwasy organiczne, garbnik,

dużą ilość soli mineralnych, substancje gorzkie.

Surowiec zielarski ma energiczne i wszechstronne działanie żhane już

dobrze w starożytności. Jest nieszkodliwy nawet w dużych dawkach, stąd

chętnie podawany dzieciom i niemowlętom. Działanie przeciwzapalne

surowca i przetworów uzależnione jest od olejku, który w efekcie końco­

wym zwęża włosowate naczynia krwionośne w błonach śluzowych, prze­

ciwdziałając w ten sposób stanom zapalnym i łagodząc ból.

Medycyna ludowa stosuje kwiat rumianku w stanach skurczowych

mięśni gładkich, nieżytach żołądka i jelit, w niedostatecznym wydzielaniu

żółci, bolesnych wzdęciach, kolkach jelitowych, schorzeniach wątroby, cho­

robie wrzodowej żołądka i dwunastnicy.

Najskuteczniej działa napar z kwiatu rumianku (1 łyżka surowca na 1

szklankę wrzącej wody) przyjmowany kilka razy dziennie w ilości od 1 do 5

łyżek. Napar rumianku podawać można także w postaci lewatyw.

•

Serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca L.)

Nazwa popularna: serdecznik, lwi ogon, Iwie serce

Roślina wieloletnia popularna w całej Polsce. Rośnie na rumowiskach,

zaniedbanych łąkach, często przy polnych miedzach. Uprawiana w celach

zielarskich, a także jako roślina miododajna.

Jako surowiec zielarski wykorzystuje się nadziemną część rośliny, ścinaną

w porze kwitnienia.

Ziele serdecznika zawiera związki garbnikowe, ślady olejku lotnego,

kwasy organiczne, sole mineralne, żywice, cukry, goryczkę, pewne mało

znane związki o działaniu nasercowym.

Przetwory z serdecznika po podaniu doustnym wywołują rozszerzenie

obwodowych naczyń krwionośnych oraz zmniejszają wrażliwość ośrodko­

wego układu nerwowego, działając silniej niż waleriana. Stopień działania

zależy od dawki: małe ilości działają uspokajająco, duże zaś depresyjnie.

Przetwory z serdecznika działają regulująco na pracę serca, a także przeciw-

skurczowo.

W medycynie ludowej używa się naparu z ziela serdecznika (1 łyżka

surowca na 1 szklankę wrzącej wody) przyjmowanego 3 razy dziennie po 1

37

łyżce, w nerwicach żołądka, a także we wczesnym okresie choroby nadciś-

nieniowej.

Można sporządzać także nalewkę alkoholową w stosunku 1:5 na 70%

spirytusie.

Skrzyp polny {Eąuisetum arvense L.)

Nazwa popularna: skrzyp, chwoszczka, kocie ogonki, koński ogon,

koszczka, krzemionka, przęstka, strzępka, świńskie orzechy

Roślina wieloletnia, popularna w Polsce, rośnie na glebach podmokłych i

bagniskach. Obecność skrzypu wskazuje na silne zakwaszenie podłoża.

Surowiec zielarski stanowi nadziemna część rośliny zbierana od czerwca

do sierpnia.

Skrzyp jest jednym chyba pośród polskich ziół, zawierającym w sobie tak

wiele łatwo rozpuszczalnej krzemionki, a więc przyswajalnej przez orga­

nizm, oraz sole glinu i potasu, a także mało zbadany związek gorzki i sporo

witaminy C.

Przetwory ze skrzypu mają zdecydowane działanie moczopędne, prze­

ciwzapalne i antykrwotoczne. Dopiero niedawno dowiedziano się, że napar

skrzypu ma zdolność oczyszczania organizmu z soli ołowiu.

W medycynie ludowej wywar ze skrzypu (1 czubata łyżka surowca na 1

szklankę wrzącej wody, gotować 20 min., odstawić pod pokrywką do

wystygnięcia, przecedzić) stosuje się między innymi w kamicy nerkowej,

procesach krwotocznych przewodu pokarmowego, w stanach zapalnych

dróg moczowych. Przyjmuje się zazwyczaj wywar ze skrzypu po 1 łyżce 4-5

razy dziennie.

Skrzyp nie jest wskazany w ostrym zapaleniu nerek i miedniczek nerko­

wych.

Szałwia lekarska (Safoia officinalis L.)

Nazwa popularna: szałwia, szałwia ogrodowa

Półkrzew, w krajach południowych wiecznie zielony, osiągający 1 m

wysokości. W Polsce szałwia rośnie tylko w ogrodach, choć jest także

uprawiana jako roślina miododajna i lecznicza.

Jako surowiec leczniczy zbiera się młode listki aż do zawiązania się

pąków kwiatowych.

Liście szałwii są bogate w różnorodne kwasy, garbniki, goryczkę, sub­

stancję podobną w działaniu do insuliny, sole mineralne (fosforany,

chlorki), substancje antybakteryjne.

Medycyna ludowa stosuje napar z liści szałwii (1 łyżka surowca na 1

szklankę wody) jako środek ściągający, antybakteryjny, a także w leczeniu

dolegliwości przewodu pokarmowego, wątroby i woreczka żółciowego, bie­

gunkach. Przyjmuje się napar z liści 3 razy dziennie po 1 łyżce przed jedze­

niem.

38

Ze względu na zawartość substancji insulinopodobnej, szałwia używana

jest z powodzeniem (najczęściej w połączeniu z innymi ziołami) w leczeniu

cukrzycy i zaburzeń przemiany materii.

Tasznik pospolity (Capsella bursa pastoris L.)

Nazwa popularna: bydelnik, gryczka, kaletka pasterska, kaletnik, kaszka,

tobołki pastewne

Roślina jednoroczna zaliczana do chwastów. Porasta pola uprawne,

ogrody, sady; chętnie rośnie przy nasypach, drogach. Popularna w całej

Polsce.

Surowiec leczniczy stanowi ziele zbierane w okresie kwitnienia, w suchą

pogodę.

W zielu tasznik a obecne są witaminy K i C, garbniki, siarka, sole mine­

ralne bogate w związki potasu, goryczkę.

Przetwory tasznika mają działanie przeciwkrwotoczne, wzmagają ruchy

robaczkowe jelit, a także działają uspokajająco na układ nerwowy.

Medycyna ludowa używa ziela tasznika do leczenia krwotoków wew­

nętrznych - w tym także krwotoków układu trawiennego, biegunek, nie­

dowładów żołądka.

Najczęściej używa się naparu z ziela (1 płaską łyżkę surowca zalać 1

szklanką wrzącej wody). Przyjmować po 1 łyżce 3 razy dziennie.

Tatarak zwyczajny (Acorus calamus L.)

Nazwa popularna: ajer, kalmus, łabuzia, szuwar, tatarczuch, tatarskie ziele

Roślina wieloletnia z rozłożonym, czarno-czerwonawym korzeniem o

bardzo aromatycznym zapachu. Rośnie na błotach i podmokłych łąkach,

nad brzegami rzek, jezior i stawów. W Polsce bardzo popularna.

Surowiec leczniczy stanowią kłącza zbierane latem i jesienią.

Kłącza tataraku zawierają olejek eteryczny, a także gorzki glikozyd,

garbniki i kwas salicylowy.

Przetwory z kłącza tataraku wzmagają wydzielanie soku żołądkowego,

wzmacniają funkcję wydzielniczą wątroby i sprawność woreczka żółcio­

wego, wykazują działanie moczopędne i przeciwzapalne.

Medycyna ludowa stosuje najchętniej napar lub wywar z kłączy tataraku

(1 płaska łyżka kłączy na 1 szklankę wrzącej wody) jako goryczkę aromaty­

czną dla pobudzenia apetytu w przewlekłych stanach zapalnych żołądka

(zwłaszcza przy obniżonej kwasowości soku żołądkowego), w biegunkach,

dolegliwościach wątroby i woreczka żółciowego różnego pochodzenia, a

także jako środek wzmacniający przy zaburzeniach ośrodkowego układu

nerwowego.

Przyjmować 1/2 filiżanki wywaru 3 razy dziennie na 30 min. przed jedze­

niem.

39

Tysiącznik pospolity {Centaurium umbellatum G.)

Nazwa popularna: centuria, goryczka czerwona, tysiącznik

Roślina jednoroczna lub dwuletnia, rosnąca obecnie rzadko w Polsce na

łąkach, przydrożach, ugorach, pastwiskach. Chroniona! Surowiec zielarski

pochodzi z upraw.

Surowiec leczniczy stanowi ziele tysiącznik a, zbierane w całości w okresie

kwitnienia rośliny.

Ziele tysiącznika zawiera związki cukrowe, żywice, sole mineralne oraz

związki gorzkie.

Przetwory z tysiącznika odznaczają się wybitnie gorzkim smakiem, co

powoduje pobudzanie autonomicznego układu nerwowego, a w następstwie

wybitne zwiększenie wydzielania się soku żołądkowego.

Medycyna ludowa stosuje napar z ziela tysiącznika dla pobudzenia ape­

tytu, zwiększenia wydzielania się soku żołądkowego, jako środek rozwalnia-

jący, w skłonności do wymiotów, zgadze, wzdęciach, biegunce, przewlekłym

zapaleniu wątroby.

Najczęściej używa się naparu tysiącznika (2 łyżki surowca zalać 1 1 wody)

w leczeniu przewlekłego zapalenia wątroby, cukrzycy, zapalenia woreczka

żółciowego i niedostatecznego wydzielania się żółci. Przyjmować po 1 fili­

żance naparu na 30 min. przed jedzeniem.

U niektórych osób przetwory tysiącznika mogą wywołać biegunkę i

wymioty.

Wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare L.)

Nazwa popularna: wrotycz, wrotycz swojski, piżmo

Roślina wieloletnia rosnąca w zaroślach, na nieużytkach, przy drogach.

W Polsce uprawiana także w ogródkach ze względu na piękne złotożółte

kwiaty.

Surowiec leczniczy stanowią koszyczki kwiatowe wrotyczu zbierane w

ciągu całego okresu kwitnienia.

Kwiaty wrotyczu zawierają olejek eteryczny o złożonym składzie, kwasy,

garbniki, sole mineralne bogate w mangan, a także kamforę.

W medycynie ludowej używa się przetworów wrotyczu w leczeniu roba-

czyc przewodu pokarmowego, niedostatecznego wydzielania żółci, a także

stanach zapalnych jelit, kamicy żółciowej, wzdęciach.

Najczęściej stosuje się napar kwiatów wrotyczu (1 łyżka surowca na 1

szklankę wrzącej wody). Napar przyjmuje się zwykle po 1 łyżce 3-4 razy

dziennie.

Przetwory z wrotyczu nie są wskazane dla kobiet ciężarnych.

40

Choroby układu trawiennego

poddające się leczeniu

przetworami z surowców zielarskich

V

Choroby jamy ustnej

Ból zęba lub zębów

Objawy

Ból zęba pojawia się niespodziewanie, często zaś wywołuje go spożycie

pokarmu lub wypicie napoju. Często oprócz chorego zęba bolą także zęby

zupełnie zdrowe.

Ból zęba jest sygnałem procesów chorobowych, które dotarły już do

miazgi zębowej, gdyż ozębna została trwale uszkodzona, najczęściej przez

próchnicę. Bolesny ząb musi być leczony u dentysty, gdyż w przeciwnym

razie może dojść do poważnych komplikacji.

Leczenie doraźne

Jeżeli ból jest nie do zniesienia, a mamy trudności z natychmiastowym

udaniem się do dentysty, przykładamy sobie na brzuch kompres z zimnej

wody zmieszanej pół na pół z octem i pozostawiamy go na 2 godziny. Jeśli

po upływie tego czasu ból nie minie ostatecznie, kompres powtarzamy.

Jeśli ząb ma tzw. dziurę, moża do niej włożyć odrobinę waty z kropelką

olejku goździkowego. Watkę należy zmieniać kilka razy dziennie, aby

zabezpieczyć chory ząb przed kontaktem z pokarmem i napojami.

Aby szybciej uwolnić się od bólu zęba, przykładamy do zewnętrznej

powierzchni policzka kataplazm z drobno utartego świeżego chrzanu. Aby

uniknąć podrażnienia skóry, utarty chrzan zawijamy w cienkie płótno i

dopiero przykładamy do skóry policzka.

Ból zęba nerwowy

Tak zwany nerwowy ból zęba nęka najczęściej chorych na reumatyzm i

pojawia się jako następstwo gwałtownego ochłodzenia ciała. Do raptow­

nego bólu zębów skłonne są także osoby cierpiące na dolegliwości nerwu

trójdzielnego.

Leczenie

W leczeniu nerwowego bólu zęba postępujemy tak samo, jak opisałem

41

wyżej, z tą jedynie różnicą, że dodatkowo stosujemy płukanie jamy ustnej

wywarem z liści babki szerokolistnej (2 łyżki liści babki zalewamy 500 g

wody, gotujemy 10 min., przecedzamy).

Dziąseł opuchnięcie

Najczęstszym powodem opuchnięcia dziąseł jest brak witamin, kamień

nazębny, początki paradontozy. Dziąsła są spuchnięte, ciemnoczerwone,

łatwo krwawią, zwłaszcza podczas mycia zębów szczoteczką.

Leczenie

a) W opuchnięciu dziąseł bardzo pomocne są gorące (40°C) kompresy na

dolną szczęką, które należy kłaść kilka razy dziennie.

b) Oprócz kompresów należy płukać jamę ustną 3-4 razy dziennie napa­

rem z rzepiku pospolitego (2 łyżki surowca zalewamy 500 g wrzącej wody,

odstawiamy pod pokrywką na 10 min., przecedzamy).

c) Codziennie wieczorem myjemy zęby miękką szczoteczką, bez używania

pasty, a po każdym umyciu nacieramy dziąsła olejkiem eukaliptusowym.

Uwaga: Jeżeli zęby zaatakowane są przez kamień nazębny, konieczne jest

jego usunięcie przez dentystę.

Dziąseł zapalenie

Zapalenie dziąseł może być spowodowane brakiem higieny jamy ustnej,

obecnością kamienia nazębnego, źle dopasowanymi koronkami, protezami,

nieodpowiednio wygładzonymi plombami, a także substancjami chemi­

cznymi obecnymi w pastach do zębów lub w płynach do płukania ust.

Zapalenie dziąseł może także powstać, i najczęściej powstaje, u osób cho­

rych na zapalenie woreczka żółciowego lub szkorbut, białaczkę, cukrzycę i

choroby zakaźne: tyfus, szkarlatynę, grypę. Bardzo często przewlekłe cho­

roby nerek objawiają się także przez zapalenie dziąseł.

Dziąsła są zaczerwienione, spuchnięte, łatwo krwawią, a chory skarży się

na ślinotok i cuchnienie z ust.

Leczenie

Rozpocząć należy od usunięcia głównych, wymienionych wyżej przyczyn,

powodujących stan zapalny dziąseł. Bardzo skuteczny jest delikatny masaż

dziąseł, wykonywany rano i wieczorem po umyciu zębów. W leczeniu zapa­

lenia dziąseł ważne jest robienie co wieczór kompresów na dolną szczękę z

gorącego naparu rumianku (1 łyżka rumianku na 1 szklankę wrzącej wody,

odstawić pod pokrywką na 10 min., przecedzić).

Jako uzupełnienie leczenia stosować należy płukanie jamy ustnej wywa­

rem z kory dębowej na winie lub winnym occie (J łyżkę kory dębowej

zalewamy 0,75 1 wytrawnego wina lub octu winnego i gotujemy na małym

ogniu przez 30 min.; na samym końcu dodajemy sproszkowany ałun na

końcu noża). Wywar z kory dębowej mieszamy z przegotowaną wodą (1/4

szklanki wody, 1/4 szklanki wywaru) i płuczemy jamę ustną 1 raz dziennie

rano.

42

Gorzki smak w ustach

Na gorzki smak w ustach, zwłaszcza rano po przebudzeniu, skarżą się

osoby cierpiące na przewlekły nieżyt żołądka, zaparcie, albo śpiące z otwar­

tymi ustami z powodu powiększenia migdałków, kataru nosa lub polipów w

nosie.

Leczenie

Polega na usunięciu przyczyn wywołujących poranną gorycz w ustach.

Patrz: odnośne dolegliwości.

Język obłożony

Chorzy skarżą się na obłożenie języka, zwłaszcza rano, białawym lub żółta­

wym osadem. Bardzo często widać na brzegach języka ślad odciśniętych

zębów. Ten ostatni objaw wskazuje na zaburzenia wchłaniania jelitowego.

Jeśli język pokryty jest białym osadem, wskazuje to zaburzenia trawienia

w żołądku i nadmierne nagromadzenie śluzu.

Osad żółty wskazuje na zaburzenia w pracy wątroby i woreczka żółcio­

wego, wrzód żołądka, stany zapalne w jamie brzusznej, nadkwasotę.

Język obłożony na całej swej powierzchni wskazuje, że mamy do czynie­

nia z nadmiarem toksyn zlokalizowanym w żołądku, jelicie cienkim lub

jelicie grubym.

Jeżeli obłożona jest tylko tylna część języka, oznacza to, że nadmiar

toksyn zebrał się w jelicie grubym.

Jeśli obłożona jest tylko środkowa część języka, toksyny znajdują się w

żołądku i jelicie cienkim.

Leczenie

Polega na usunięciu przyczyn powodujących powyższe objawy.

Patrz: odnośne dolegliwości.

Kamień nazębny

Jest to osad odkładający się na zębach położonych w pobliżu ujść gruczo­

łów ślinowych, o zabarwieniu od białego do ciemnobrązowego. Praktyka

uczy, że kamień nazębny odkłada się głównie u osób cierpiących na doleg­

liwości układu pokarmowego. Wyleczenie tych dolegliwości sprzyja zawsze

ograniczeniu odkładania się kamienia nazębnego.

Leczenie

Oprócz leczenia zaburzeń układu pokarmowego należy płukać usta pod­

czas mycia zębów wywarem z kwiatu lipowego, rdestu ptasiego i tarczy

słonecznika pozbawionej nasion (1/4 niezbyt dużej tarczy słonecznika po­

kroić na drobne kawałki, dodać po 4 łyżki kwiatu lipowego i rdestu ptasiego,

zalać 1,5 l wody, gotować na małym ogniu 25 min., ostudzić, przecedzić).

Dodatkowo w ciągu 2-3 tygodni 2 razy dziennie wypić 1 filiżankę do kawy

przegotowanej wody z dodatkiem 1 łyżeczki soku ze świeżej cytryny i nie­

wielkiej ilości miodu.

43

Przetoka zębowa

Najczęstszą przyczyną przetoki zębowej są nie leczone lub źle leczone

ropnie w okolicy zęba.

Przetoka zębowa jest to maleńki otwór w dziąśle lub tkankach otaczają­

cych ząb, z którego wypływa okresowo ropa.

Leczenie

Należy udać się natychmiast do dentysty, a jeśli to nie jest możliwe,

przeprowadzić leczenie jak w rozdz. „Wrzód dziąsła".

Rany na języku

Rany na języku powstają w wyniku różnorodnych urazów (przygryzienie

zębami, zranienie złamanym zębem itp).

Leczenie

W lżejszych przypadkach rana zasklepia się sama po kilku dniach. W

przypadkach poważniejszych, kiedy rana jest głębsza, należy zastosować

płukanie jamy ustnej naparem z ziela dziurawca (2 łyżki ziela zalać 500 g

wrzącej wody, odstawić pod pokrywką na 10 min., studzić, przecedzić).

Płukać naparem jamę ustną co 1-2 godziny.

Jeżeli rana trudno się goi, smarować ją 3-4 razy dziennie między płuka-

niami 10% roztworem propolisu.

Ropotok zębodołowy (paradentoza)

Ta rozpowszechniona choroba jest mało zbadana, w każdym razie po

dziś dzień nie są znane wywołujące ją przyczyny. Wiadomo jednak, że

ropotok zębodołowy towarzyszy takim chorobom jak cukrzyca, najczęściej

zaś napotyka się ją u osób cierpiących na przewlekłe zaburzenia układu

trawiennego.

Na początku chorzy skarżą się na obrzmienie dziąseł, krwawienie z nich

bez żadnej zauważalnej przyczyny, dokuczliwe swędzenie, zwłaszcza w

nocy. Także nocą, w późniejszej fazie choroby, z dziąseł wydziela się ropa

zmieszana z krwią i wraz ze śliną wypływa z jamy ustnej na poduszkę. Z

upływem czasu zanikają wyrostki zębodołowe, odsłaniają się szyjki zębowe

i korzenie, zęby ulegają rozchwianiu do tego stopnia, że dają się wyjąć

palcami. Najczęściej chory traci zupełnie zdrowe zęby.

Leczenie

1) Jeśli zęby chorego zaatakowane są kamieniem nazębnym, należy go

usunąć w gabinecie dentystycznym.

2) 3 razy dziennie, przed jedzeniem, myjemy zęby przy pomocy miękkiej

szczoteczki, na którą nasypujemy dobrze sproszkowane i przesiane ziele

macierzanki piaskowej. Po umyciu, a raczej przetarciu zębów i dziąseł

zielem macierzanki, masujemy je palcem wskazującym pionowo (od korony

zęba do dziąsła), a potem ruchem okrężnym.

Po takim zabiegu płuczemy jamę ustną wywarem z mieszanki ziołowej,

44

składającej się z liści szałwii lekarskiej, liści dębowych, ziela kuklika pospo­

litego, kwiatu rumianku, skrzypu polnego, ziela krwawnika. Zioła mieszamy

w równych częściach (lepiej przygotować sobie zapas mieszanki), 4 łyżki

mieszanki zalewamy 750 g wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu 10

min., ostudzamy, przecedzamy. Wywar można przechowywać przez 2 dni w

lodówce, a przed użyciem lekko podgrzać.

3) Rano i wieczorem wypijamy po 1 filiżance wywaru z liści babki szeroko-

listnej, ziela kuklika pospolitego, kwiatu nagietka lekarskiego, ziela krwaw­

nika. Zioła mieszamy w równych częściach (lepiej przygotować sobie zapas

mieszanki), 2 czubate łyżki zalewamy 500 g wrzącej wody, gotujemy na

małym ogniu przez 10 min., odstawiamy pod pokrywką do ostygnięcia,

przecedzamy.

4) 1 raz w tygodniu robimy okład na dziąsła z mieszanki ziołowej zawierają­

cej korę dębową, ziele dziurawca, ziele krwawnika pospolitego, liścia babki

szerokolistnej, kwiat rumianku, owoce dzikiej róży i owoce bzu czarnego.

Wszystkie składniki wzięte w równych częściach (np. po 25 g) ucieramy w

moździerzu na proszek. 1 łyżkę proszku ziołowego zalewamy 1 szklanką

wrzącej wody, odstawiamy na 30 min. pod pokrywką, przecedzamy przez

gęste sitko. W naparze moczymy odpowiedniej szerokości pasek kilkakrot­

nie złożonej gazy, otulamy nim dokładnie dziąsła wraz z zębami i usuwamy

po upływie 30 min.

Takie okłady doprowadzają do szybkiego ustąpienia stanów zapalnych

dziąseł i umacniają chwiejące się zęby.

Dieta

Pożywienie chorego, zwłaszcza w okresie przeprowadzanej kuracji,

powinno zawierać dużo jarzyn, owoców i zsiadłego mleka dobrej jakości.

Mięso i jego przetwory, a także tłuszcze zwierzęce należy wykluczyć.

Słony smak w ustach

Słony smak w ustach bierze się z zaburzeń pracy żołądka, które powo­

dują wydzielanie zgęstniałej śliny.

Leczenie

Oprócz leczenia dolegliwości zasadniczej, chory powinien pić 3 razy

dziennie po 1 filiżance naparu z ziela krwawnika pospolitego (2 łyżki ziela

zalać 500 g wrzącej wody, przykryć pokrywką, odstawić na 1 godzinę,

przecedzić), lub wywar z owoców dzikiej róży (2 łyżki owoców dzikiej róży

zmielić na proszek, zalać 500 g wrzącej wody, postawić na małym ogniu, a

kiedy mieszanka zawrze, odstawić do ostygnięcia i przecedzić).

Smaku utrata

Utrata smaku towarzyszy prawie zawsze dolegliwościom żołądka,

wątroby i dróg żółciowych.

Leczenie

Oprócz leczenia choroby zasadniczej należy przeprowadzić w razie

45

potrzeby leczenie ziołowe tejże dolegliwości.

1) 3 razy dziennie, przed głównymi posiłkami, wypijamy po 1 filiżance

wywaru z liści babki szerokolistnej (50 g liści zalewamy 1 1 wrzącej wody,

stawiamy na małym ogniu, gotujemy przez 20 min., odstawiamy do ostyg­

nięcia, przecedzamy). Wywar należy przechowywać w chłodnym miejscu.

2) Przez kolejne 2-3 wieczory chory robi sobie ciepłą lewatywę z l l naparu

z kwiatu rumianku (3 łyżki kwiatu rumianku zalać 11 wrzącej wody, odsta­

wić na 20 min., przecedzić).

Dieta

Bez mięsa i jego przetworów. Wykluczyć tłuszcze zwierzęce. Unikać

potraw gorących i zimnych.

Suchość w ustach

Przyczyną nadmiernej suchości jamy ustnej bywa zmniejszone wydziela­

nie śliny lub jej brak, które występuje w cukrzycy, towarzyszy podwyższonej

temperaturze ciała, a także pojawia się w dolegliwościach układu trawien­

nego - głównie żołądka.

Język chorego jest suchy, zaczerwieniony, czasami lekko nabrzmiały; ślu­

zówka jamy ustnej jest sucha i błyszcząca. Dolegliwość ta powoduje trud­

ności w żuciu i przełykaniu pokarmu, a chory musi dużo pić podczas jedze­

nia.

Leczenie

Przede wszystkim należy przystąpić do leczenia dolegliwości wywołującej

suchość w ustach.

Jeżeli suchość w ustach dokucza zbytnio choremu, należy uciec się do

stosowania mieszanek ziołowych i pojedynczych ziół leczniczych, które

wzmagają wydzielanie śliny.

1) Zioła wzmagające wydzielanie śliny: kłącze tataraku, korzeń biedrzeńca

anyżu, kminek zwyczajny, korzeń podróżnika, korzeń lubczyka ogrodo­

wego, ziele dziurawca, liść mięty pieprzowej.

2) Mieszanki ziołowe wzmagające wydzielanie śliny

a) kwiat śliwy, kwiat głogu, kwiat akacji, liść melisy, liść orzecha wło­

skiego, liść bobrka trojlistnego, korzeń waleriany, kora jesionu (po 20 g

każdego ze składników), korzeń prawoślazu (60 g). Wszystkie składniki

dokładnie wymieszać, l łyżkę mieszanki zalać 1 szklanką wrzącej wody,

gotować 2 min., odstawić na 10 min. pod pokrywką, przecedzić. Wypijać po

1 filiżance 2 razy dziennie, a także płukać tym wywarem jamę ustną kilka

razy dziennie.

b) liść orzecha włoskiego, liść bobrka trojlistnego (po 20 g), korzeń wale­

riany, korzeń prawoślazu, ziele rdestu ptasiego, ziele tasznika (po 30 g),

kłącze perzu, liść mięty pieprzowej (po 40 g).

Przygotowanie i sposób użycia wywaru jak w punkcie „a".

c) Przez pierwsze dwa dni leczenia chory powinien sobie zrobić wieczo­

rem lewatywę z 500 g ciepłego naparu z kwiatu rumianku.

46

Ślinotok

Wzmożone wydzielanie śliny występuje najczęściej w takich dolegliwoś­

ciach układu trawiennego jak wrzód żołądka, rak żołądka, niestrawność,

robaczyce. Może je także wywołać spożywanie zbyt ostrych, zbyt kwaśnych,

zbyt słonych pokarmów. Należy pamiętać, że nadmierne wydzielanie śliny

jest typowym zjawiskiem u kobiet w ciąży.

Leczenie

W pierwszym rzędzie leczyć należy chorobę powodującą ślinotok.

1) W przypadkach uciążliwych szybko działa mieszanka ziołowa złożona z

liści szałwii, korzenia bzu hebdu, korzenia łopianu, kory dębowej. Po 50 g

każdego ze składników dokładnie mieszamy, 1 łyżkę mieszanki zalewamy 1

szklanką wrzącej wody, gotujemy 2 min., odstawiamy pod pokrywką na 10

min., przecedzamy. Wypijamy 2 filiżanki dziennie, a także 4-5 razy dziennie

płuczemy wywarem jamę ustną.

2) Przez pierwsze dwa dni chory robi sobie wieczorem ciepłą lewatywę z 500

g naparu z kwiatu rumianku.

Wrzód dziąsła

Wrzód dziąsła powstaje zwykle w wyniku penetracji wnętrza dziąsła

przez mikroorganizmy dostające się tam przez zepsuty i nie leczony ząb.

Prowadzi to do powstania wrzodu na dziąśle, z którego wytwarza się często

ropień podokostny.

Leczenie

Dolegliwość wymaga szybkiego skontaktowania się z dentystą, ale gdyby

to było utrudnione, trzeba choremu pomóc w warunkach domowych.

1) Jeśli wrzód jeszcze nie pękł, a chory odczuwa silny ból, rozpoczynamy od

łaźni parowej głowy z naparu ziela bluszczyku, psianki słodkogorzu, liści

szałwii lekarskiej, fiołka trójbarwnego, ziela ślazu dzikiego i koniczyny

łąkowej. Po 50 g wszystkich ziół dokładnie mieszamy, 2 łyżki mieszanki

zalewamy 3 1 wrzącej wody, a gdy woda zacznie wrzeć, chory pochyla się

nad naczyniem, otula głowę i naczynie dużym ręcznikiem i oddycha przez

usta. Łaźnia parowa nie powinna trwać dłużej niż 15 min. Taką łaźnię

parową głowy robimy 3 razy dziennie.

2) Po wzięciu łaźni parowej głowy przykładamy na chore miejsce od

zewnętrznej strony policzka kataplazm z ciepłej duszonej cebuli (1 dużą

cebulę dusimy z odrobiną wody aż będzie miękka, wyciskamy nadmiar

płynu, a bardzo ciepłą masę cebulową wykładamy na płótno, zawijając jego

brzegi do środka. Powstałą poduszeczkę przykładamy do policzka, nakła­

damy na nią spory kawałek waty i zabezpieczamy bandażem. Po 2-3 godzi­

nach kataplazm zmieniamy na świeży.

3) Co godzinę płuczemy usta ciepłym naparem z ziela dziurawca (1 łyżkę

ziela zalewamy 1 szklanką wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką na 10

min., przecedzamy).

47

Zabiegi wymienione w punktach 1, 2 i 3 robimy tak długo, aż wrzód się

otworzy.

4) Kiedy wrzód się już otworzy, a ropa zacznie płynąć, płuczemy jamę ustną

co 15 min. naparem z ziela dziurawca. Ukazanie się krwi świadczy, że

ropienie się kończy. Przez kilka kolejnych dni co 2-3 godziny przykładamy

na otwór na dziąśle kawałek watki namoczonej w chłodnym naparze z

dziurawca.

Zapalenie Mony śluzowej jamy ustnej ostre

Ostre zapalenie jamy ustnej powstaje pod wpływem zbyt ostrych pokar­

mów, silnych kwasów, nadmiernego używania słodyczy, alkoholu, tytoniu

itp. Najłatwiej jednak zapalenia jamy ustnej powstają u osesków, a także u

osób wyniszczonych chorobami; dość powszechne jest zapalenie jamy

ustnej u ząbkujących dzieci. Także niektórym chorobom zakaźnym (ospa,

odra, płonica) towarzyszy zapalenie jamy ustnej. Nie leczone zapalenie jamy

ustnej prowadzi najczęściej do owrzodzenia jamy ustnej.

Zapalenie jamy ustnej rozpoczyna się zwykle od dziąseł, najczęściej od

dolnych siekaczy, skąd rozszerza się na inne dziąsła. Dziąsła są zaczerwie­

nione, rozpulchnione po wewnętrznej i zewnętrznej stronie zębów, obłożone

brudnym nalotem, krwawią. Jeśli choroba nie jest leczona, nieżyt opano­

wuje policzki i język. Chorzy skarżą się na ból, ślinotok, cuchnienie z ust.

Zapaleniu jamy ustnej towarzyszą często biegunki.

Leczenie

Patrz: Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej przewlekłe.

Zapalenie języka

W przeważającej części przypadków zapalenie języka jest następstwem

dolegliwości układu pokarmowego, anemii.

Chorzy skarżą się na powiększenie i bolesność języka, zwłaszcza przy

spożywaniu pokarmów. Język jest zaczerwieniony i chorobliwie wygła­

dzony. W dość krótkim czasie powierzchnia języka pokrywa się drobnymi

wrzodziankami. Czasem powstać może ropień lub ropnie umiejscowione

głęboko w tkance języka, a wówczas podnosi się temperatura ciała chorego.

Leczenie

Przede wszystkim leczyć trzeba chorobę będącą źródłem zapalenia

języka, a zanim do tego dojdzie należy zastosować kurację ziołową, aby nie

dopuścić do powstania poważnych owrzodzeń lub ropni.

1) 3 razy dziennie przed głównymi posiłkami płuczemy jamę ustną rozcień­

czonym wodą sokiem z dziurawca (1 łyżka soku na 1/2 szklanki wody). Po

wypłukaniu jamy ustnej pozostały sok z dziurawca wypijamy.

2) Po każdym posiłku (3 razy dziennie) wypijamy 1 filiżankę wywaru z

kłączy perzu, liści pokrzywy, ziela dziurawca, ziela krwawnika, ziela

marzanki wonnej, liści poziomki pospolitej, liści maliny, liści orzecha wło­

skiego, liści porzeczki czerwonej. Po 50 g każdego ze składników dokładnie

48

mieszamy, 4 łyżki mieszanki zalewamy 1 1 wrzącej wody, gotujemy na

małym ogniu przez 10 min., odstawiamy pod pokrywką na kolejne 10 min.,

przecedzamy.

3) Jeżeli chory skarży się na zaparcie, wówczas każdego wieczoru powinien

sobie zrobić lewatywę z 500 g ciepłego naparu rumianku (2 łyżki kwiatu

rumianku zalać 500 g wody, odstawić pod pokrywką na 10 min., prze­

cedzić).

Dieta

Z wyłączeniem mięsa, jego przetworów i tłuszczów pochodzenia zwierzę­

cego.

Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej przewlekłe

1) 3 razy dziennie przed głównymi posiłkami chory wypija po 1 filiżance

wywaru z kłączy perzu, kwiatu rumianku, korzenia goryczki żółtej, ziela

tysiącznika pospolitego, ziela dziurawca, ziela krwawnika, ziela ożanki

właściwej. (Po 50 g każdego z ziół dokładnie mieszamy, 3 łyżki mieszanki

zalewamy 3 szklankami wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu przez 10

min., odstawiamy na kolejne 10 min. pod pokrywką, przecedzamy).

2) Kilka razy dziennie, a na pewno po każdym posiłku, płuczemy jamę

ustną wywarem z ziela skrzypu polnego i ziela dziurawca (po 50 g każdego z

ziół dokładnie mieszamy, 1 łyżkę mieszanki zalewamy 1 szklanką wrzącej

wody, gotujemy na małym ogniu 10 min., odstawiamy pod pokrywką na

dalsze 10 min., przecedzamy).

3) Jeśli chory skarży się na zaparcie, każdego wieczoru robi sobie lewatywę

z ciepłego naparu kwiatu rumianku (patrz Zapalenie języka, pkt. 3).

Zły zapach z ust

Przyczyną złego zapachu z ust może być stan zapalny jamy ustnej lub

gardła, zaniedbanie higieny jamy ustnej, zepsute zęby, stan zapalny dziąseł,

przewlekłe zapalenie śluzówki nosa, stany zapalne płuc, długotrwałe zapar­

cie, cukrzyca, choroby nerek.

Leczenie

1) Bardzo skuteczna, choć działająca doraźnie, jest płukanka z lipowego lub

wierzbowego węgla drzewnego. (Płaską łyżeczkę sproszkowanego węgla

zalać 1 szklanką wrzącej wody, gotować na małym ogniu przez 10 min.,

przecedzić przez bardzo gęste sitko, gazę lub płótno). Płukać jamę ustną

chłodnym wywarem.

2) Przed każdym głównym posiłkiem chory wypija 1 filiżankę naparu z

cząbru ogrodowego (1 łyżkę sproszkowanego ziela zalać 1 szklanką wrzącej

wody, odstawić pod pokrywką na 20 min., przecedzić).
3) Jeśli chory cierpi na cukrzycę i zaburzenia żołądkowe, 3 razy dziennie

przed głównymi posiłkami wypija 1 filiżankę naparu z liści borówki czer-

49

nicy. 1 łyżkę liści zalać 1 szklanką wrzącej wody, odstawić pod pokrywką w

ciepłym miejscu na 30 min., przecedzić.

Dieta

Jeśli chory cierpi na dolegliwości żołądkowe, wówczas przez pierwsze 2

dni powinien powstrzymać się od jedzenia, pijąc tylko wodę.

Choroby przełyku

Czkawka

U osób zdrowych czkawka występuje zwykle przy nadmiernym przepeł­

nieniu żołądka pokarmem lub płynami, na tle nerwowym, a także z powodu

zbytniego ochłodzenia ciała. Taka czkawka jest objawem chwilowym i mija

bez żadnych przykrych następstw.

Czkawka chorobliwa powstaje najczęściej u osób cierpiących na dolegli­

wości ośrodkowego układu nerwowego, a przede wszystkim u osób choru­

jących na przewlekłe postaci nieżytu żołądka lub jelit.

Leczenie

Leczenie samej czkawki stosować należy w przypadkach lżejszych; w cięż­

szych przypadkach połączone być musi z leczeniem przyczyn czkawkę

powodujących.

1) Jeśli atak czkawki rozpoczął się nagle i trwa na tyle długo, że zmęczył

chorego, leczenie należy rozpocząć od gorących kompresów położonych na

dolną część klatki piersiowej i na tylną część szyi. Kompresy pozostawić

przynajmniej na 30 min.

Na noc kładziemy choremu na brzuch kompres z chłodnego naparu

kwiatu rumianku i usuwamy go dopiero rano.

2) W ciągu dnia chory powinien wypić przed każdym posiłkiem 1 filiżankę

dobrze ciepłego wywaru z nasion biedrzeńca anyżu (1 łyżeczkę nasion zalać

500 g wrzącej wody, gotować na małym ogniu przez 10 min., przecedzić).

Kuracja taka winna trwać tak długo, aż czkawka ustanie.

3) Jeśli chory ma skłonność do kolek wówczas nie podajemy mu wywaru z

nasion anyżu, lecz sok z cebuli, który należy pić co 30 min. po 1 łyku.

Dieta

Bez mięsa i jego przetworów, a także bez roślin powodujących gazy w

jelitach.

Kurcz przełyku

Dolegliwość ta polega na utrudnionym przechodzeniu pokarmu przez

przełyk, które pojawia się niespodziewanie i trwa od kilku sekund do kilku

godzin. Chory odczuwa ściągnięcie w gardle, skarży się, że coś mu tam

uwięzło, że nie jest w stanie niczego połknąć. Często chory odczuwa ból za

mostkiem, czasami w dołku podsercowym.

50

Leczenie

1) Podczas ataku kurczu przełyku pierwsza pomoc sprowadza się do poło­

żenia gorącego kompresu na klatkę piersiową i górną część brzucha. Komp­

resy zmieniamy co 10 min. (4-6 zmian). Bardzo skuteczny jest delikatny

masaż klatki piersiowej i brzucha.

2) Przed każdym głównym posiłkiem, a więc 3 razy dziennie, chory powi­

nien wypić 1 łyżkę mikstury sporządzonej z czystej oliwy z oliwek, ziela

krwawnika, ziela dziurawca i ziela bukwicy lekarskiej (do 500 g oliwy doda­

jemy 1,5 łyżki ziela krwawnika, 1,5 łyżki ziela dziurawca i 1,5 łyżki ziela

bukwicy lekarskiej. Całość gotujemy na łaźni wodnej przez 1 godzinę,

odstawiamy na całą noc i przecedzamy). Miksturę przechowywać w

lodówce, ałe przed podaniem choremu lekko ogrzać.

3) W 1 godzinę po posiłku chory wypija 1 filiżankę wywaru z ziela dziu­

rawca, liścia babki szerokolistnej, liścia mięty pieprzowej, ziela rdestu pta­

siego, ziela skrzypu i korzenia lukrecji (po 50 g każdego ze składników

dokładnie mieszamy, 2 łyżki mieszanki zalewamy 500 g wrzącej wody,

dodajemy po 1 łyżeczce nasion anyżu, korzenia waleriany, szyszek chmielu,

gotujemy na małym ogniu 10 min., odstawiamy do wystygnięcia, prze­

cedzamy).

4) Przed udaniem się na spoczynek chory wypija 1 filiżankę naparu z ziela

dziurawca (1 łyżka ziela na l szklankę wrzącej wody).

Po wypiciu naparu z dziurawca kładziemy choremu na brzuch kompres z

ciepłego naparu kwiatu rumianku (1 łyżka kwiatu rumianku na 500 g wrzą­

cej wody).

Dieta

Bez mięsa, jego przetworów i tłuszczów zwierzęcych, bez ostrych przy­

praw.

Wrzód przełyku

Jest to choroba spotykana dość rzadko i najczęściej łączy się z obecnością

wrzodu żołądka.

Leczenie

Patrz: „Wrzód żołądka i dwunastnicy".

Rozszerzenie przełyku

Dolegliwość ta powstaje wskutek porażeń spowodowanych przebyciem

chorób zakaźnych np. błonicy, lub też z powodu niedowładu przełyku przy

równoczesnym skurczu nerwowym wpustu do żołądka. Ponieważ porażony

przełyk nie może wykonać ruchów robaczkowych, aby przesunąć znajdu­

jący się w nim pokarm, chory skarży się na uczucie rozpierania, bólu, często

zwracając pokarm po kilku godzinach; miewa też kłopoty z oddychaniem,

skarży się na ból serca.

Leczenie

Patrz: „Kurcz przełyku".

51

Zapalenie przełyku

Zapalenie przełyku jest chorobą dość rzadką i powstać może przez uży­

wanie bardzo ostrych pokarmów lub napojów (alkohol) lub też jako objaw

towarzyszący chorobom zakaźnym (dur brzuszny, odra, płonica). Zapalenie

przełyku daje też o sobie znać w zapaleniu jamy ustnej lub zapaleniu gardła.

Chory odczuwa ból w klatce piersiowej, zwłaszcza przy połykaniu, skarży

się, że zwraca zjedzony pokarm z domieszką śluzu i krwi.
Leczenie

1) 3 razy dziennie kładziemy choremu na klatkę piersiową dobrze ciepły

kompres i pozostawiamy na 30 min., a kompres wieczorny - na całą noc.

2) Do wewnątrz stosujemy zioła odkażające, powlekające, kojące i gojące.

Do ziół odkażających i gojących należą: liść mięty pieprzowej, liść szał­

wii, ziele macierzanki, ziele tymianku, kwiat arniki, kwiat nagietka, kwiat

rumianku, korzeń arcydzięgla, korzeń łopianu, korzeń biedrzeńca anyżu,

kłącze tataraku, kłącze pięciornika gęsiego, nasienie kozieradki.

Napary lub wywary z wymienionych ziół mogą służyć do płukania jamy

ustnej (5-7 razy dziennie) lub też mogą być przyjmowane małymi łykami

wielokrotnie w ciągu dnia.

Do ziół kojących należą: jaskółcze ziele, ziele krwawnika, ziele rozma­

rynu, korzeń arcydzięgla, korzeń kozłka, kwiat nagietka, kwiat rumianku,

liść melisy, liść mięty pieprzowej, szyszki chmielu.

Napary lub wywary z wymienionych ziół stosować do płukania jamy

ustnej i gardła (5-7 razy dziennie) lub przyjmować małymi łykami wielo­

krotnie w ciągu dnia.

Do ziół powlekających należą: kwiat ślazu, kwiat dziewanny, liść pod­

biału, korzeń łopianu, korzeń omanu, korzeń lukrecji, korzeń żywokostu,

mech islandzki, nasiona lnu, nasiona kozieradki.

Napary lub wywary z wymienionych ziół stosować do płukania jamy

ustnej i gardła (5-7 razy dziennie) lub przyjmować małymi łykami wielo­

krotnie w ciągu dnia.

3) Bardzo skuteczne w działaniu i łatwiejsze w użyciu są mieszanki ziołowe.

Mieszanka powlekająca:

siemię lniane, korzeń łopianu, kłącze perzu, kwiat dziewanny, mech

islandzki. Po 50 g każdego ze składników dokładnie mieszamy, 2 łyżki

mieszanki zalewamy 500 g zimnej wody, odstawiamy na 10 godzin (najlepiej

na noc), a następnie gotujemy na małym ogniu 5 min. i przecedzamy. Porcję

ziół wypijamy łykami w ciągu dnia.

Mieszanka kojąca:

jaskółcze ziele, korzeń kozłka lekarskiego, kwiat lawendy, kwiat melisy,

korzeń arcydzięgla. Po 50 g każdego ze składników dokładnie mieszamy, 2

łyżki mieszanki zalewamy 500 g wrzącej wody, gotujemy 10 min., odsta­

wiamy pod pokrywką do ostygnięcia, przecedzamy. Porcję wywaru wypi­

jamy łykami w ciągu dnia.

Działanie mieszanek będzie szybsze i skuteczniejsze, jeśli po 3-4 dniach

52

przyjmowania jednej mieszanki zastąpimy ją na taki sam okres mieszanką

drugą.

4) Do kompresów należy używać wywarów lub naparów z ziół kojących.

Równie skuteczne są wywary z ziołowej mieszanki kojącej.

Cała kuracja winna trwać przynajmniej 14 dni.

Dieta

Pokarm chorego powinien się składać z zup, świeżego mleka, soków

owocowych. Chory powinien unikać zbyt ciepłych pokarmów, przypraw,

alkoholu i tytoniu.

Choroby żołądka

Ból brzucha

Chory skarży się na ból w dołku podsercowym. Ból pojawia się nagle i

względnie szybko mija, a stanowi objaw zaburzenia trawienia na tle nerwicy

żołądka. Ból daje o sobie znać tak przy pełnym, jak i pustym żołądku, a

najczęściej chory doświadcza go w nocy. Wymioty na ogół nie występują.

Jeśli ból trwa dłużej niż 1 godzinę, chory się poci, słabnie. Ucisk na dołek

podsercowy przyczynia się do zmniejszenia bólu. Niektórzy chorzy tracą

apetyt, inni zaś odczuwają wilczy głód - jedzą wszystko i dużo piją, co

prowadzi do zaparcia i wzdęcia.

Leczenie

W przypadku bólu brzucha leczenie ma na celu jak najszybsze przynie­

sienie ulgi choremu. Po ustąpieniu bólu należy przeprowadzić dłuższe

leczenie. Patrz: „Nadwrażliwość żołądka", „Nerwica żołądka".

1) Aby sprawić choremu szybką ulgę, kładziemy go do łóżka, okładamy mu

nogi butelkami z gorącą wodą zawiniętymi w ręczniki lub termoforami, na

brzuch zaś kładziemy gorące kompresy, które zmieniamy co 10 min.

2) Jeśli chory skarży się na zaparcie, robimy mu lewatywę z 1 1 ciepłego

naparu z kwiatu rumianku (4 łyżki kwiatu rumianku zalewamy 1 1 wrzącej

wody, odstawiamy pod pokrywką na 10 min., studzimy, przecedzamy).

3) W trakcie ataku bólu podajemy choremu co godzinę 1 filiżankę naparu z

liści mięty pieprzowej, ziela piołunu i ziela cząbru ogrodowego. (Po 50 g

każdego ze składników dokładnie mieszamy, 2 łyżki mieszanki zalewamy

500 g wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką na 10 min., przecedzamy).

Taką samą mieszankę chory powinien wypijać 3 razy dziennie po 1 filiżance

przez 7 dni po ustąpieniu bólu.

Dieta

Chory powinien przyjmować głównie pokarm mleczno-roślinny z wyłą­

czeniem jajek, mąki i kasz. Zalecane jest zsiadłe mleko przygotowane w

domu, świeże soki owocowe i jarzynowe. Unikać zimnych napojów, zwła­

szcza w połączeniu z gorącymi pokarmami.

53

Brak apetytu

Z brakiem apetytu mamy najczęściej do czynienia w przypadku ostrego

lub przewlekłego zapalenia żołądka, zwłaszcza z niedokwaśnością soku

żołądkowego, a także w przypadku różnych chorób zakaźnych.

Chory nie odczuwa chęci do jedzenia; jest na nie obojętny, chudnie.

Leczenie

1) W leczeniu braku apetytu najważniejsze jest doprowadzenie do normali­

zacji kwasowości soku żołądkowego, a w tym przypadku najważniejszą rolę

odgrywają mieszanki ziołowe zawierające naturalne goryczki. Podajemy

więc choremu wywary z. dwóch mieszanek ziołowych (każdego dnia jedna

mieszanka).

a) Korzeń arcydzięgla, korzeń goryczki żółtej, ziele fiołka trójbarwnego,

kwiat bzu czarnego. Po 50 g każdego ze składników dokładnie wymieszać,

2 łyżki mieszanki zalać 500 g wrzącej wody, gotować na małym ogniu przez

10 min., odstawić na dalsze 10 min., przecedzić. Pić 3 razy dziennie po 1

filiżance na 30 min. przed każdym głównym posiłkiem.

b) Kłącze tataraku, korzeń lukrecji, ziele krwawnika, ziele nostrzyka, liść

mięty pieprzowej, liść bobrka trójlistnego, ziele macierzanki piaskowej. (Po

50 g każego ze składników dokładnie wymieszać, 2 łyżki mieszanki zalać

500 g wrzącej wody, gotować na małym ogniu przez 10 min., odstawić na

dalsze 10 min., przecedzić). Pić 3 razy dziennie po 1 filiżance na 30 min.

przed każdym głównym posiłkiem.

2) Co 2-3 dni robimy choremu przed snem lewatywę z 11 ciepłego naparu z

kwiatu rumianku. (4 łyżki kwiatu rumianku zalewamy 1 1 wrzącej wody,

odstawiamy pod pokrywką w ciepłym miejscu na 10 min., ostudzamy,

przecedzamy). Cała kuracja powinna trwać przynajmniej 3-4 tygodnie.

Krwawienie z żołądka

Najczęściej krwawienie z żołądka jest następstwem pęknięcia wrzodu

żołądka, ale jego przyczyną może być też nowotwór żołądka albo choroby

wątroby.

Chory skarży się na słabość, zawroty głowy, trudności oddechowe, nie­

pokój; jest blady, pokryty zimnym potem, wymiotuje krwią, która przy­

biera postać fusów z czarnej kawy.

Chory musi być natychmiast przewieziony do szpitala!

Leczenie

Sprowadza się do pierwszej pomocy, której należy choremu udzielić z

chwilą pojawienia się opisanych wyżej objawów.

1) Chorego należy ułożyć w łóżku i zapewnić mu absolutny spokój.

2) Jeśli chory ma pragnienie, podawać mu co 10 min. 1 łyżkę zimnej przego­

towanej wody.

3) Na serce i żołądek chorego kładziemy zimne kompresy z kilkakrotnie

złożonego płótna, które natychmiast zmieniamy, kiedy staną się ciepłe.

54

Nogi chorego obkładamy termoforami lub butelkami z gorącą wodą (te

ostatnie należy owinąć w ręczniki).

4) Jeśli chory straci przytomność, spryskujemy mu twarz zimną wodą zmie­

szaną z octem (pół na pół). Głowa chorego winna być ułożona nisko.

5) Jeśli z jakichkolwiek powodów przewiezienie chorego do szpitala nie jest

możliwe, chory musi przez 3-4 tygodnie pozostać w łóżku. W tym okresie

kładziemy choremu na okolicę żołądka zimne kompresy, które w ciągu

pierwszego tygodnia leczenia zmieniamy co 1-2 godziny, później zaś tylko

rano, w południe i wieczorem.

6) 3 razy dziennie podajemy choremu po 1 filiżance wywaru z ziela skrzypu

polnego i ziela tasznika pospolitego. (Po 50 g każdego ze składników

dokładnie mieszamy, 2 łyżeczki mieszanki zalewamy 500 g wrzącej wody,

gotujemy na małym ogniu przez 10 min, przecedzamy). Wywar podajemy

chłodny, a chory powinien go wypijać małymi łykami.

Dieta

Pierwszym pokarmem, który podajemy choremu, jest najpierw 1 białko

kurze ubite w szklance zimnej wody i galaretka z nóżek cielęcych (bez

przypraw). Jeśli krwotok nie powtórzył się przez 2-3 dni, stosujemy dietę

oszczędną: rosoły z drobiu, kleiki (jęczmienny, ryżowy, owsiany, tapioka na

rosole). Podajemy też mleko zsiadłe rozbite na jednorodną masę. Po 3-4

dniach można podawać choremu jajka surowe lub na miękko, nóżki cielęce,

skrobane mięso, szynkę surową, przetarte ziemniaki, mus z jabłek. Do zwy­

kłego pożywienia powrócić można dopiero pod koniec drugiego tygodnia

choroby.

Kurcz żołądka

Kurcz żołądka uwarunkowany jest zaburzeniami czynności nerwu błęd­

nego oraz ośrodkowego układu nerwowego. Występuje bardzo często jako

konsekwencja wrzodu żołądka lub dwunastnicy, czasem w kamicy żółcio­

wej; może też być spowodowany między innymi zapaleniem jajników

macicy.

Chory skarży się na silny, ściskający ból żołądka, któremu czasem towa­

rzyszą wymioty. Kurcz żołądka może trwać od kilku minut do kilku godzin.

Leczenie
1) W pierwszym rzędzie robimy choremu lewatywę z 1 1 ciepłego naparu z

kwiatu rumianku (4 łyżki kwiatu rumianku zalewamy 1 1 wrzącej wody,

odstawiamy pod pokrywką na 10 min., ochładzamy, przecedzamy).

2) Po lewatywie kładziemy choremu na brzuch kompres z zaparzonego

siana. (2 garści siana zalewamy 1 1 wrzącej wody, odstawiamy pod pok­

rywką na 15 min., lekko wyciskamy nadmiar wody, zaparzone siano roz­

kładamy na grubym płótnie, zawijając brzegi, przykładamy na okolicę

żołądka, przykrywamy kawałkiem grubego płótna i zabezpieczamy wełnia­

nym szalem). Kompres usuwamy po 2 godzinach. Jeśli trzeba, kompres

można powtórzyć.

55

3) Do wewnątrz podajemy wywar z cząbru ogrodowego, ziela piołunu i liści

mięty pieprzowej (po 50 g każdego ze składników dokładnie mieszamy, 1

łyżkę mieszanki zalewamy 500 g wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką

na 10 min., przecedzamy). Chory powinien pić po 2 łyżki wywaru co 2

godziny.

4) Jeśli chory ma często skłonności do kurczu żołądka, podajemy przynaj­

mniej przez 30 dni wywar z korzenia kozłka lekarskiego, ziela piołunu, ziela

krwawnika, liści mięty pieprzowej. (Po 50 g każdego ze składników dokład­

nie mieszamy, 2 łyżki mieszanki zalewamy 500 g wrzącej wody, gotujemy na

małym ogniu przez 10 min., przecedzamy). Chory powinien pić ciepły

wywar rano i wieczorem po 1 filiżance.

Dieta

Z wyłączeniem mięsa, jego przetworów, tłuszczów zwierzęcych, jaj i

wszelkich kasz. Chory powinien jadać mało lecz często. Wskazane zsiadłe

mleko rozbite na jednorodną masę, soki owocowe i jarzynowe.

Mdłości

Ta przykra dolegliwość towarzyszy nerwicy żołądka, schorzeniom nerek,

jelit, robaczycom. Czasami następstwem mdłości mogą być wymioty.

Leczenie

Osoby cierpiące na skłonność do mdłości winny stosować mieszanki zio­

łowe, które działają uspokajająco na układ nerwowy.

1) Mech islandzki, liść melisy, kwiat rumianku. (Po 50 g każdego ze skład­

ników dokładnie wymieszać, l łyżkę mieszanki zalać 1 szklanką wrzącej

wody, gotować na małym ogniu 2 min., przecedzić). Pić rano i wieczorem po

1 filiżance.

2) Korzeń kozłka lekarskiego, kłącze tataraku, nasienie kopru ogrodowego.

Sposób przygotowania i użycia jak w punkcie 1.

Dieta

Unikać pokarmów nieświeżych, a także takich, których chory nie lubi.

Nie pić zimnych napojów.

Nadkwaśność soku żołądkowego

Zwiększone wydzielanie soku żołądkowego jest najczęściej spowodowane

podrażnieniem śluzówki przez używanie tytoniu, alkoholu i spożywanie

niewłaściwego pożywienia. Chorzy na wrzód żołądka i zapalenie żołądka

skarżą się na kwaśne odbijanie i długotrwałe uczucie kwasów w przełyku

lub żołądku, choć zwykle nie tracą apetytu. Zazwyczaj po jedzeniu odczu­

wają gniecenie w żołądku, spożyty pokarm wraca im do przełyku, mają

nudności.

Leczenie

Środki roślinne i ziołowe

1) Sok z ziemniaków, które po zeskrobaniu skórki mają fioletowo-

5(:

czerwoną barwę. 1 kg ziemniaków myjemy przy pomocy szczotki w bieżącej

wodzie, kroimy na kawałki i przepuszczamy przez sokowirówkę. Otrzy­

many sok wypijamy w ilości 100 g przed każdym jedzeniem.

2) Wywar z goryczki żółtej. (1/2 łyżeczki korzenia goryczki zalewamy 1,5

szklanki wrzącej wody, odstawiamy na 15 min., przecedzamy). Pić przed

głównymi posiłkami po 1 filiżance do kawy. Zamiast wywaru można korzeń

goryczki zmielić na proszek i przyjmować na końcu noża, także przed

głównymi posiłkami.

3) Mieszanka ziołowa złożona z ziela szanty zwyczajnej, ziela cząbru ogro­

dowego, ziela krwawnika, ziela podróżnika, kłączy tataraku, nasion kopru

włoskiego. (Po 50 g każdego ze składników dokładnie mieszamy, 1 łyżkę

mieszanki zalewamy 1 szklanką wrzącej wody, gotujemy 5 min., odsta­

wiamy na 15 min. pod pokrywką, przecedzamy). Pić rano i w południe po 1

fdiżance przed jedzeniem, a wieczorem po jedzeniu po 1 filiżance.

4) Mieszanka ziołowa złożona z kwiatu lipy, siemienia lnianego, korzenia

lukrecji, korzenia arcydzięgla, kłącza tataraku. Sposób przygotowania i

użycia jak w punkcie 3.
Dieta

Ograniczyć spożywanie produktów zbożonych, słodyczy, kawy ziarnistej,

mocnej herbaty. Tłuszcze spożywać w stanie płynnym. Unikać mięs smażo­

nych.

Nadwrażliwość żołądka

Dolegliwość ta daje dość różnorodne objawy. Jedni chorzy źle znoszą

pokarmy zimne, drudzy pokarmy gorące. Atak nadwrażliwości może zostać

wywołany potrawami kwaśnymi, tłuszczami, często wypiciem zwykłej

wody.

Chory uskarża się na gniecenie, a czasem ból w żołądku, cierpi na wzdęcie,

trudności w odchodzeniu gazów. Po przyjęciu pokarmów mogą pojawić się

mdłości, ale także mdłości dokuczają choremu, gdy żołądek jest pusty.

Pojawia się słony smak w ustach, zgaga, uczucie pełności w żołądku.

Leczenie

1) W okresie ataku kładziemy choremu na brzuch gorący kompres, który

pozostawiamy na 1 godzinę. Jeśli zaistnieje taka potrzeba, gdy chory nie

poczuje się lepiej, kompres powtarzamy.

2) Jeśli chory skarży się na wzdęcia i trudności w odchodzeniu gazów,

robimy mu lewatywę z 1 1 ciepłego naparu z kwiatu rumianku (4 łyżki

kwiatu rumianku zalewamy 1 1 wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką

na 10 min., przecedzamy).

3) W celu uregulowania czynności gruczołów żołądka podajemy choremu

wywary z mieszanek ziołowych. Jedną mieszankę ziołową należy stosować

nie dłużej niż 7 dni, a potem przejść do następnych.

a) Liść mięty, liść podbiału, liść bobrka trójlistnego, ziele szanty, ziele

nostrzyka, ziele pięciornika gęsiego, korzeń arcydzięgla. (Po 50 g każdego

57

ze składników dokładnie mieszamy, 1 łyżkę mieszanki zalewamy 500 g

wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu przez 5 min., odstawiamy pod

pokrywką na 10 min., przecedzamy). Chory wypija po 1 filiżance wywaru

przed głównymi posiłkami.

b) Korzeń kozłka lekarskiego, korzeń podróżnika, korzeń lubczyka,

kłącze rdestu wężownika, szyszki chmielu, liść melisy.

Sposób przygotowania i użycia jak w punkcie „a".

c) Liść mięty pieprzowej, ziele tysiącznika, korzeń waleriany, szyszki

chmielu.

Sposób przygotowania i użycia jak w punkcie „a".

d) Liść mięty pieprzowej (100 g), korzeń kozłka lekarskiego, liść szałwii

(po 30 g), kwiat rumianku (40 g). Wszystkie składniki dokładnie wymieszać,

1 łyżkę mieszanki zalać 1 szklanką wrzącej wody, gotować na małym ogniu

przez 5 min., odstawić pod pokrywką na 10 min., przecedzić. Pić 3 razy

dziennie przed jedzeniem po 1 filiżance.

e) Nasienie lnu, nasienie kozieradki, liść łopianu, korzeń goryczki żółtej,

owoc anyżu. Po 50 g każdego ze składników dokładnie mieszamy, 1 łyżkę

mieszanki zalewamy 1 szklanką wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu

przez 5 min., odstawiamy pod pokrywką na 10 min., przecedzamy. Pić 3

razy dziennie przed jedzeniem po 1 filiżance.

Kuracja winna trwać 2-3 miesiące z 2-3 dniowymi przerwami między

zmianą mieszanek ziołowych.

Dieta

Z wyłączeniem mięsa wieprzowego, tłuszczów zwierzęcych i mleka słod­

kiego. Pożywienie powinno być ciepłe, ale ani gorące, ani zimne.

Nerwica żołądka

Jest to jedna z najbardziej rozpowszechnionych dolegliwości, a jej źród­

łem są napięcia nerwowe, powodujące nadpobudliwość. Żołądek, który jest

jednym z najbardziej unerwionych narządów, reaguje na takie negatywne

bodźce różnymi zaburzeniami.

Chorzy na nerwicę żołądka skarżą się na niestrawność, kłujące i szczy­

piące bóle, uczucie przeszkody w przełyku, źle śpią, mają zmienny nastrój,

są rozdrażnieni, nadmiernie się pocą; cierpią na zaparcie na zmianę z bie­

gunką.

Leczenie

W przypadku nerwicy żołądka leczenie ziołowe jest niezwykle skuteczne

pod warunkiem, że trwa przynajmniej od 4 do 6 tygodni. Leczenie najlepiej

przeprowadzić podczas urlopu, kiedy chory może prowadzić spokojny tryb

życia. Nie leczona nerwica żołądka prowadzi najczęściej do powstania

wrzodu żołądka lub wrzodu dwunastnicy.

1) Leczenie należy rozpocząć od oczyszczenia jelit lewatywą z ciepłego

naparu kwiatu rumianku (4 łyżki kwiatu rumianku zalewamy 1 1 wrzącej

wody, odstawiamy pod pokrywką na 10 min., przecedzamy). Takie lewa-

58

tywy należy robić przez 2-3 kolejne wieczory, a także zawsze wtedy, kiedy

chory cierpi na zaparcie.

2) Każdego wieczoru kładziemy choremu ciepły kompres na brzuch z

wywaru z siana (2 garści siana zalewamy 1 1 wrzącej wody, gotujemy na

małym ogniu przez 10 min., przecedzamy). Kompres pozostawiamy na całą

noc.

3) Codziennie przez 3-4 dni chory wypija 2 filiżanki wywaru z korzenia

podróżnika: jedną filiżankę rano na czczo, drugą - wieczorem. (1 łyżeczka

korzenia na 1 szklankę wrzącej wody).

4) Po 3-4 dniach przyjmowania wywaru przechodzimy do podawania cho­

remu naparu z ziela piołunu (1 płaską łyżeczkę ziela piołunu zalewamy 1

szklanką wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką na 10 min., prze­

cedzamy). Napar z ziela piołunu podajemy przez cały czas trwania kuracji w

ilości 3 łyżek rano i wieczorem nie dłużej jednak niż przez 7-8 dni.

5) Chorzy na nerwicę żołądka powinni pić 2-3 razy w tygodniu wywar z ko­

rzenia omanu, korzenia żywokostu, ziela piołunu, ziela skrzypu, ziela tysią-

cznika, ziela krwawnika, ziela rzepiku, kłączy turzycy piaskowej, liści pod­

biału. (Po 50 g każdego ze składników dokładnie mieszamy, 1 łyżkę mie­

szanki zalewamy 1 szklanką wrzącej wody, gotujemy przez 10 min. na małym

ogniu, odstawiamy pod pokrywką na dalsze 10 min., przecedzamy). Wywar

podajemy choremu po 1/2 filiżanki rano i wieczorem przez czas dłuższy.

Dieta

W okresie leczenia i przy ewentualnych pogorszeniach z pożywienia

wyłączyć mięso i jego przetwory, tłuszcze zwierzęce, zbyt gorące i zimne

napoje. Unikać potraw smażonych.

Niedokwaśność soku żołądkowego

W przypadku długo utrzymującej się i nie leczonej nadkwaśności soku

żołądkowego może dojść do zmniejszenia wydzielania soku żołądkowego.

Zjawisko to daje także znać o sobie przy długotrwałych nieżytach żołądka,

zwłaszcza u osób starszych. Dość rzadko niedokwaśność soku żołądkowego

daje się obserwować w chorobach nerwowych.

Przez długi okres chorzy nie odczuwają specjalnych dolegliwości. Później

pojawia się biegunka, która często zastąpiona zostaje zaparciem. Chorzy są

osłabieni, łatwo się męczą, stają się nadpobudliwi, mają nudności.

Leczenie

1) Zasadnicze znaczenie w leczeniu niedokwaśności soku żołądkowego ma

przyjmowanie mikstury złożonej z oliwy z dodatkiem naparu z ziela ożanki

właściwej, ziela dziurawca, ziela tysiącznika i ziela rdestu ostrogorzkiego.

Miksturę przygotowujemy w następujący sposób: do 500 g oliwy z oliwek

dodajemy po 3 łyżki wspomnianych ziół, naczynie z miksturą wstawiamy do

większego naczynia z wrzącą wodą, gotujemy na małym ogniu przez 1 go­

dzinę i przecedzamy przez gęste sitko dokładnie wyciskając. Miksturę przyj­

mujemy 3 razy dziennie po 1 łyżce na 30 min. przed głównymi posiłkami.

59

2) Tuż przed posiłkiem chory wypija 1/2 filiżanki wywaru z korzenia

goryczki żółtej, liści mięty pieprzowej, kwiatu nagietka, ziela piołunu i ziela

podróżnika. (Po 50 g każdego ze składników dokładnie mieszamy, 3 pełne

łyżki mieszanki z dodatkiem po 1/2 łyżeczki nasienia anyżu i nasienia kopru

ogrodowego zalewamy 500 g wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu

przez 10 min., odstawiamy pod pokrywką na dalsze 10 min., przecedzamy).

3) Między posiłkami, także 3 razy dziennie, chory wypija 1/2 filiżanki

naparu z ziela dziurawca i ziela ożanki właściwej. (Po 50 g każdego ze

składników dokładnie mieszamy, 2 łyżki mieszanki zalewamy 500 g wrzącej

wody, odstawiamy pod pokrywką na 10 min., przecedzamy).

4) Jeśli chory cierpi na zaparcie, robimy mu wieczorem lewatywę z 500 g

naparu kwiatu rumianku (2 łyżki kwiatu rumianku na 500 g wrzącej wody).

Leczenie powinno trwać 30 dni z dwudniową przerwą po każdych 5 dniach

kuracji.

Dieta

Pokarm powinien być przyjmowany w stanie płynnym lub papkowatym.

Spożywać jabłka pieczone, odrzucając skórkę. Na obiad chory może zjadać

najwyżej 100 g delikatnego mięsa (drób, cielęcina, ryba), ąle tylko gotowane

lub duszone i bardzo dokładnie rozdrobnione. Unikać jajek, mleka i przet­

worów mlecznych.

Niestrawność

Niestrawność daje o sobie znać przy różnych dolegliwościach żołądka, ale

także towarzyszy zazwyczaj cierpieniom wątroby, śledziony, nerek, choro­

bom serca.

Chory skarży się na gniecenie w żołądku, pełność, odbijanie, ślinotok,

palenie, zgagę, bóle głowy, zaparcie, znużenie.

Leczenie i dieta

Patrz: „Nadwrażliwość żołądka", „Nerwica żołądka".

Nieżyt ostry żołądka

Najczęściej napotykaną przyczyną powstania ostrego nieżytu żołądka są:

przejedzenie, spożycie alkoholu, a zapadają na tę dolegliwość ludzie mający

tzw. słaby żołądek.

Nieżyt żołądka ostry rozpoczyna się od niesmaku, nudności, gniecenia

lub bólu w żołądku. Język bywa zwykle obłożony, z ust wydobywa się

nieprzyjemna woń. Często pojawiają się wymioty albo biegunka - zwłaszcza

u dzieci. Chory nie ma ochoty na jedzenie, ale chętnie pije i ma zmienne

zachcianki smakowe.

Leczenie

1) W lekkich przypadkach wystarcza 1-2 dniowa głodówka z dużą ilością

płynów (woda z sokiem ze świeżej cytryny).

2) W przypadkach cięższych chory wypija na 10 min. przed posiłkiem napar

60

z ziela krwawnika, ziela dziurawca, liści mięty pieprzowej, liści babki szero-

kolistnej, ziela rdestu ostrogorzkiego, ziela podróżnika. (Po 50 g każdego ze

składników dokładnie mieszamy, 1 łyżkę mieszanki zalewamy 1 szklanką

wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką na 10 min., przecedzamy).

3) Jeśli chory skarży się na zaparcie, robimy mu wieczorem lewatywę z 500 g

ciepłego naparu z kwiatu rumianku. (2 łyżki kwiatu rumianku zalewamy

500 g wrzącej wody).

Dieta

Patrz: „Nadwrażliwość żołądka", „Nerwica żołądka".

Nieżyt żołądka przewlekły

Nieżyt przewlekły żołądka jest chorobą trapiącą najczęściej mężczyzn po

40 roku życia. Zwykle nieżyt żołądka przewlekły jest konsekwencją powta­

rzających się nieżytów ostrych, powodowanych nieodpowiednim pożywie­

niem, nadużywaniem alkoholu, paleniem tytoniu. Obecnie stwierdza się

ponad wszelką wątpliwość, że nadużywanie różnych leków prowadzić może

do nieżytu przewlekłego żołądka.

Początkowo chory skarży się na ucisk w dołku podsercowym po spożyciu

pokarmu, później na bóle, zgagę, wzdęcia, zmniejszony apetyt: ma obło­

żony język, cuchnący oddech, miewa zaparcia lub częste biegunki.

Leczenie

1) W pierwszym rzędzie chory rozpoczyna leczenie od przyjmowania 3 razy

dziennie na 30 min. przed jedzeniem po 1 łyżce mikstury złożonej z oliwy z

dodatkiem ziela ożanki właściwej, ziela dziurawca, ziela tysiącznika i ziela

rdestu ostrogorzkiego. Miksturę przygotowujemy w następujący sposób: do

500 g oliwy z oliwek dodajemy po 3 łyżki wspomnianych ziół, gotujemy na

małym ogniu przez 1 godzinę i przecedzamy przez gęste sitko, dokładnie

wyciskając.

2) W 2 godziny po jedzeniu chory wypija 1 filiżankę wywaru z ziela dziu­

rawca, krwawnika pospolitego, ziela piołunu, ziela ślazu dzikiego, liści pok­

rzywy, korzenia goryczki żółtej i liści podbiału. (Po 50 g każdego ze skład­

ników dokładnie mieszamy, 3 łyżki mieszanki zalewamy 600 g wrzącej

wody, dodajemy 1 łyżeczkę nasion anyżu, gotujemy na małym ogniu 10

min., przecedzamy).

3) Jeżeli chory cierpi na zaparcie, wieczorem robimy mu lewatywę z 1 1

ciepłej wody.

Dieta

Unikać soli, kwasów, ostrych przypraw, potraw zimnych i gorących,

alkoholu i tytoniu. Nie jadać owoców surowych i surowych warzyw. Można

pić sok z owoców i warzyw. Odstawić mięso i jego przetwory, mleko, jajka.

Jeść mało lecz częściej.

61

Odbijanie

Objaw ten towarzyszy większości dolegliwości żołądka, a spowodowany

jest zwiotczeniem części wpustowej żołądka oraz nadwrażliwością błony

śluzowej żołądka. Chorzy skarżą się na kwaśny, gorzki lub cuchnący smak

w ustach. Przyczyną odbijania jest złe trawienie w żołądku.

Leczenie

1) Jeśli odbijanie jest uporczywe i męczy chorego, powinien pić co 15 min.

po 1 łyku naparu z mchu islandzkiego. (1 łyżkę mchu zalewamy 1 szklanką

wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką na 10 min., przecedzamy).

2) Bardzo skuteczne jest picie po każdym głównym posiłku 1 filiżanki

wywaru z ziela nostrzyka, ziela pięciornika gęsiego, kwiatu wrzosu zwy­

czajnego, szyszek chmielu, kłącza tataraku, liści mięty pieprzowej. (Po 50 g

każdego ze składników dokładnie wymieszać, 1 łyżkę mieszanki zalać 1

szklanką wrzącej wody, gotować 5 min. na małym ogniu, przecedzić).

Dieta

Z ograniczeniem słodyczy, potraw mięsnych smażonych. Unikać grochu,

fasoli, jajek w każdej postaci. Jeść dużo jabłek utartych bez skórki.

Opuszczenie żołądka

Opuszczenie żołądka bywa dolegliwością wrodzoną, najczęściej jednak

zapadają na nią kobiety, które dużo rodziły i ciężko pracują fizycznie.

Chore skarżą się na dokuczliwy ciężar w okolicach żołądka, zwłaszcza po

spożyciu obfitych pokarmów lub wypiciu dużej ilości płynów. Czasami

chore skarżą się na ostre bóle żołądka, kwasy w żołądku. Dość często budzą

się rano z uczuciem bólu w lewej górnej połowie brzucha, który ustępuje

jeśli dojdzie do gwałtownego odbijania. Ból zwykle powraca po obiedzie.

Leczenie

1) Na 10 min. przed głównymi posiłkami chory wypija 1 filiżankę wywaru z

kłączy perzu, ziela dziurawca, liści mięty pieprzowej, ziela ożanki właściwej,

korzenia goryczki żółtej, korzenia podróżnika. (Po 50 g każdego ze skład­

ników dokładnie mieszamy, 3 łyżki mieszanki zalewamy 600 g wrzącej

wody, gotujemy na małym ogniu przez 15 min., przecedzamy).

2) 30 min. po posiłku chory wypija 1 filiżankę wywaru z korzeni łopianu,

korzeni kozłka lekarskiego, korzeni arcydzięgla, kłączy perzu, liści melisy

(po 50 g) i owoców dzikiej róży (100 g). Wszystkie składniki dokładnie

wymieszać, 3 łyżki mieszanki zalać 750 g zimnej przegotowanej wody,

odstawić na 5 godzin, podgrzać do wrzenia, odstawić na 10 min., prze­

cedzić.

3) 3 razy w tygodniu wskazana jest kąpiel całkowita z dodatkiem 21 wywaru

z ziela tysiącznika, kwiatów lawendy, pączków sosny, ziela marzanki

wonnej, ziela macierzanki, korzeni arcydzięgla. (Po 50 g każdego ze skład­

ników dokładnie mieszamy, 8 łyżek mieszanki zalewamy 21 wody, gotujemy

15 min., przecedzamy i wywar wlewamy do wody przeznaczonej na kąpiel).

Kąpiel nie powinna trwać dłużej niż 10 min.

62

4) Jeżeli chory skarży się na zaparcie, robimy mu wieczorem lewatywę z 500

g ciepłej wody. Jeżeli zaparcie jest stanem przewlekłym, podajemy choremu

przed zaśnięciem 1 łyżkę mikstury z miodu, liści senesu i siarki oczyszczo­

nej. 500 g miodu pszczelego ucieramy na jednorodną masę z dodatkiem 30

g sproszkowanych liści senesu i siarki oczyszczonej.

Dieta

Przez pierwsze 3-4 dni kuracji chory powinien jeść mało, lecz często.

Mięso i jego przetwory tylko raz dziennie, najlepiej na obiad, unikać jednak

mięs smażonych. Kolacja bezmięsna.
Rozszerzenie żołądka

Powodem rozszerzenia żołądka jest słaba muskulatura tego narządu lub

jej osłabienie spowodowane różnymi dolegliwościami (zwężenie ujścia

żołądka, blizny po wrzodach wpustu, zrosty).

U wielu osób mimo rozszerzenia żołądka nie dochodzi do żadnych zabu­

rzeń w jego pracy. W innych przypadkach, w kilka godzin po jedzeniu chory

skarży się na bóle żołądka, odbija mu się zapachem zepsutych jajek, cuchnie

mu z ust. Treść żołądka zalega w nim przez kilka dni. Jeśli dojdzie do

wymiotów chory odczuwa natychmiastową ulgę. Cechą bardzo ważną w

rozszerzeniu żołądka jest to, że w kilka godzin po jedzeniu chory odczuwa

bulgotanie w żołądku. Częste są skargi na długotrwałe zaparcia. Chorzy

dużo piją, co sprawia, że żołądek rozszerza się jeszcze bardziej.

Leczenie

Patrz: „Rozszerzenie przełyku", „Ból brzucha", „Kurcz żołądka",

„Nadwrażliwość żołądka", „Opuszczenie żołądka".

Dieta

Patrz: „Opuszczenie żołądka". Nie używać gazowanych wód mineralnych

i wody sodowej.

Wilczy głód

W większości przypadków wilczy głód jest objawem towarzyszącym

wrzodowi żołądka lub nadkwaśności soku żołądkowego. Wilczy głód sta­

nowi także jeden z objawów cukrzycy, pewnych chorób mózgu, a także

robaczyc.

Chorzy skarżą się na bóle i kurcze żołądka, które mijają po spożyciu

pokarmu. Zapotrzebowanie na pokarm jest zwiększone, co często prowadzi

do niestrawności. Wielu z chorych budzi się w nocy by coś zjeść, a część z

nich odżywia się głównie w nocy.

Leczenie

Leczenie polega na skoncentrowaniu się na chorobie powodującej wilczy

głód. Patrz: „Wrzód żołądka i dwunastnicy", „Nadkwaśność soku żołąd­

kowego".

Dieta

Patrz: jak wyżej.

63

Wrzód żołądka

Choroba przebiega zwykle na tle przewlekłego nieżytu żołądka (patrz:

„Nieżyt przewlekły żołądka") ze wszystkimi charakterystycznymi dlań

objawami i jest jego bezpośrednią konsekwencją.

Najbardziej charakterystycznym objawem wrzodu żołądka są bóle poja­

wiające się ok. 3 godzin po jedzeniu; czasami bóle dają o sobie znać przy

pustym żołądku. Chory skarży się na bóle nad pępkiem, w dołku podserco-

wym, które promieniują za mostek; często bóle są bardzo silne i mają ostry,

gryzący charakter. Jeśli nastąpią wymioty, chory odczuwa zdecydowaną

ulgę. Stolce są zaparte lub gęste, o barwie smoły, jeśli nastąpił krwotok.

Nie leczony wrzód żołądka spowodować może komplikacje zagrażające

życiu chorego.

Leczenie

1) Jeśli nastąpiło krwawienie z żołądka należy natychmiast podać choremu

miksturę złożoną z białka z 1 świeżego jajka ubitego z 1 łyżeczką spalonej

na popiół prawdziwej wełny i 1/2 łyżeczki sproszkowanego ziela szaroty

błotnej; na samym końcu dodajemy 1/2 łyżeczki doskonale zmielonych

skorupek z jajka. Jeśli akurat nie mamy pod ręką ziela szaroty błotnej i

zmielonych skorupek, podajemy samo białko z popiołem z wełny.

2) Po upływie 20 min. od podania białka chory wypija 1 filiżankę naparu z

ziela rdestu ostrogorzkiego, kory wierzby, ziela tasznika pospolitego, ziela

skrzypu polnego i ziela krwawnika pospolitego. (Po 50 g każdego ze skład­

ników dokładnie mieszamy, 1 łyżkę mieszanki zalewamy 1 szklanką wrzącej

wody, gotujemy na małym ogniu 15 min., odstawiamy pod pokrywką na

dalsze 10 min., przecedzamy).

3) Reszta zabiegów patrz: „Krwawienie z żołądka".

Dieta

Przez pierwsze 3-5 dni podajemy choremu jedynie świeże mleko, śmie­

tankę, jajka na miękko i przecierane zupy z dodatkiem świeżego masła. Jeśli

chory ma pragnienie, podajemy mu do picia napar z liści mięty pieprzowej.

(2 łyżki liści mięty zalewamy 500 g wrzącej wody, odstawiamy pod pok­

rywką na 15 min., przecedzamy). Chory powinien wypijać najwyżej 1-2 łyki

na raz.

Jeśli chory nie ma krwawienia z żołądka, leczenie ma następujący prze­

bieg.

1) Na 30 min. przed głównymi posiłkami podajemy choremu 1 łyżkę mik­

stury złożonej z oliwy z oliwek, ziela dziurawca, liści mięty pieprzowej. Do 1

1 oliwy z oliwek dodajemy po 3 łyżki każdego z ziół, naczynie wstawiamy do

większego naczynia z wrzącą wodą, gotujemy całość na małym ogriiu przez

godzinę, a kiedy mikstura wystygnie, przecedzamy przez gęste sitko.

2) Po upływie 20 min. od wypicia mikstury podajemy choremu 1 filiżankę

wywaru z ziela dziurawca, korzenia kozłka lekarskiego, liści babki szeroko-

listnej, liści mięty pieprzowej, ziela macierzanki piaskowej, kwiatu nagietka

lekarskiego, ziela rdestu ostrogorzkiego, ziela podróżnika i ziela melisy. (Po

50 g każdego ze składników dokładnie mieszamy, 2 łyżki mieszanki zale-

64

wamy 500 g wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu 10 min., odstawiamy

pod pokrywką do wystygnięcia, przecedzamy).

Dieta

Pożywienie powinno zawierać potrawy przecierane. Odstawiamy mięso

tłuste, a także ryby. Na obiad chory może zjeść niewiele chudego pieczo­

nego lub gotowanego mięsa. Kolacje bezmięsne. Po każdym jedzeniu chory

może zjeść na deser 1-2 jabłka pieczone, ale bez skórki.

Jeśli występują bóle, chory powinien otrzymywać pokarmy płynne w

małych ilościach, lecz bardzo często.

Leczenie powinno być prowadzone przez 1-2 lata, 3-4 razy do roku po 14

dni.

Mieszanki ziołowe, które warto stosować w czasie kursów leczenia:

1) Korzeń prawoślazu, korzeń żywokostu, korzeń kozłka lekarskiego,

korzeń pięciornika gęsiego, ziele rdestu ostrogorzkiego. (Po 50 g każdego ze

składników dokładnie mieszamy, 2 łyżki mieszanki zalewamy 500 g wrzącej

wody, gotujemy na małym ogniu przez 20 min., przecedzamy.). Pić po 1

filiżance 3 razy dziennie przed głównymi posiłkami.

2) Jaskółcze ziele, ziele rdestu ostrogorzkiego, ziele tasznika pospolitego,

korą wierzby, liście melisy, siemię lniane. (Po 50 g ziół z dodatkiem 100 g

siemienia lnianego dokładnie mieszamy, 2 łyżki mieszanki zalewamy 500 g

wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu przez 20 min., odstawiamy pod

pokrywką na 10 min., przecedzamy). Pić po 1 filiżance 3 razy dziennie przed

głównymi posiłkami.

3) Kwiat rumianku, kwiat lawendy, liść melisy, ziele tasznika pospolitego,

korzeń pięciornika gęsiego, korzeń prawoślazu, korzeń lukrecji, kora kru­

szyny. Po 50 g każdego z pierwszych pięciu ziół mieszamy dokładnie z

korzeniem prawoślazu, korzeniem lukrecji i kory kruszyny (po 70 g).

Sposób przygotowania i użycia jak pod nr 2.

Uwaga: co 4-5 dni zmieniamy mieszankę ziołową.

Wymioty nerwowe
Ta męcząca chorych dolegliwość występuje głównie na tle nadwrażliwości

żołądka, choć często towarzyszy także innym chorobom żołądka. Na

skłonność do wymiotów nerwowych skarżą się osoby wrażliwe i histery­

czne.

Leczenie

1) Podczas ataku wymiotów nerwowych kładziemy choremu ciepły komp­

res na okolicę żołądka, co przynosi mu dużą ulgę.

2) Kiedy chory się uspokoi, podajemy mu 3 razy dziennie po 1 filiżance

wywaru z korzenia arcydzięgla, korzenia lukrecji, ziela dziurawca, liści

melisy. Po 50 g każdego ze składników dokładnie mieszamy, 1 łyżkę mie­

szanki zalewamy 1 szklanką wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu 10

min., odstawiamy pod pokrywką do wystygnięcia, przecedzamy.

65

Ponieważ kuracja ziołowa w tym przypadku winna trwać przynajmniej

14 dni, po upływie 7 dni zmieniamy mieszankę.

3) Korzeń kozłka lekarskiego, korzeń lukrecji, kwiat rumianku (po 50 g),

korzeń lubczyka (25 g), liść mięty pieprzowej (100 g). Sposób przygotowa­

nia i użycia jak w punkcie 2.

Dieta

Unikać potraw, których się nie lubi.

Choroby jelit

Biegunka

Biegunka jest objawem procesu chorobowego w jelitach, a powoduje ją

najczęściej stan zapalny śluzówki jelit. Powodem stanu zapalnego jelit mogą

być błędy w odżywianiu, a także przejścia nerwowe.

Chory odczuwa ostre ściskające bóle w dolnej połowie brzucha. W zale­

żności od przebiegu choroby chory oddaje stolec od 3 do 20 razy dziennie.

Stolce są najczęściej wodniste, cuchnące, mogą zawierać śluz lub krew albo

śluz pomieszany z krwią.

Leczenie

1) Przez pierwsze 2-3 dni chory powinien zachować absolutny post, pijąc

jedynie słabą herbatę z cukrem lub sok z jabłek.

2) Podajemy choremu 3 razy dziennie po 1 filiżance mąki ziemniaczanej

rozrobionej wodą o gęstości mleka.

3) Po upływie pół godziny podajemy choremu napar z ziela dziurawca. (2

łyżki ziela zalewamy 500 g wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu przez

10 min., przecedzamy).

4) Jeśli w stolcu chorego znajduje się krew, wówczas zamiast naparu z ziela

dziurawca podajemy wywar z kłączy pięciornika. (1/2 łyżeczki kłączy zale­

wamy 11 wrzącej wody i gotujemy tak długo na małym ogniu aż pozostanie

500 g). Wywar podajemy 3 razy dziennie po 1/2 filiżanki.

5) Bardzo dobrze skutkuje spożycie po każdym posiłku 5-7 jagód jałowca.

6) Przez pierwsze 2-3 dni robimy choremu wieczorem lewatywę z 1 1 ciep­

łego naparu z kwiatu rumianku. (4 łyżki kwiatu rumianku zalewamy 1 1

wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką na 15 min., przecedzamy).

7) Jeśli biegunka jest uporczywa, to po lewatywie z naparu z kwiatu

rumianku robimy choremu lewatywę z 1 białka ubitego na pianę z 1 łyżką

ciepłej wody. Lewatywę taką najwygodniej robić gruszką do lewatyw dla

dzieci.

Dieta

Po 2-3 dniowej głodówce podajemy choremu kleiki z ryżu lub płatków

owsianych. Z diety wykluczamy mięso i jego przetwory, potrawy słone i

kwaśne.

66

Gazy w jelitach

Nadmierna ilość gazów w jelitach powstaje wskutek wzmożonej fermen­

tacji zwłaszcza węglowodanów (ciastka, chleb razowy, groch, soczewica,

bób, kapusta, marchew, owoce). Także nieżyt jelit przyczynia się do pow­

stania zwiększonej ilości gazów, co z kolei prowadzi do wzdęcia całego

brzucha.

Chory ma wzdęty brzuch, pępek wystaje ponad powłoki brzuszne. Jeśli

wzdęcie trwa dłużej niż pół godziny, pojawia się sinica, zaburzenia krążenia.

Leczenie

1) W ciągu 2-3 wieczorów robimy choremu lewatywy z ciepłego wywaru z

płatków owsianych. (150 g płatków owsianych gotujemy przez 15 min. w 1 1

wody, a potem przecedzamy). Zamiast wywaru z płatków owsianych można

użyć naparu z kwiatu rumianku (4 łyżki rumianku na 1 1 wrzącej wody).

2) Przez 2-3 dni kładziemy choremu rano na brzuch ciepły kompres z wody

zmieszanej pół na pół z octem i pozostawiamy go na 2 godziny.

3) Także po lewatywie kładziemy choremu ciepły kompres na brzuch z

wody zmieszanej pół na pół z octem i pozostawiamy na całą noc.

4) Przed każdym posiłkiem podajemy choremu 1/2 filiżanki wywaru z

korzenia kozłka lekarskiego, liści prawoślazu i owocu anyżu. (Po 30 g

korzenia kozłka lekarskiego i nasion anyżu, 50 g liści prawoślazu dokładnie

mieszamy, 1 łyżkę stołową zalewamy 500 g wrzącej wody i gotujemy na

małym ogniu przez 30 min., przecedzamy).

Dieta

Przez pierwszy tydzień leczenia unikać słodyczy i gazowanych napojów.

Jeść dużo kisielu z jabłek. Z pożywienia wykluczyć świeży chleb, warzywa,

bób, groch i fasolę.

Guzy krwawnicze odbytnicy (hemoroidy)

Do dzisiaj uważa się guzy krwawnicze za dolegliwość miejscową, czyli za

rozszerzone żylaki splotów żylnych krwawniczych. Dawniej lekarze trakto­

wali je jako ogólną skazę krwawniczą, czyli skłonność do żylaków w ogóle.

Guzy krwawnicze znajdują się albo tylko przy zewnętrznym brzegu odbytu,

albo wewnątrz odbytu; czasami powyżej zwieracza odbytu. Dość często

guzy krwawnicze nie sprawiają chorym żadnych kłopotów, często jednak

powodują, że chorzy skarżą się na świąd, palenie, pieczenie w odbycie, a

także na bolesność podczas oddawania stolca. Bywa też, że chorym doku­

cza uczucie pełności w brzuchu, silne bóle krzyża, promieniujące czasem

wzdłuż nerwu kulszowego, zawroty głowy, ogólny niepokój. Często zda­

rzają się krwawienia z guzów krwawniczych i są one albo niewielkie, albo

obfite i potrafią pojawiać się po każdym oddaniu stolca przez czas dłuższy.

Nie leczone guzy krwawnicze, zwłaszcza krwawiące, prowadzą do

wycieńczenia chorego i różnych komplikacji jak zapalenie odbytu, pęknię­

cie odbytu, zapalenie żył odbytnicy.

67

Leczenie

Guzy krwawnicze, które nie krwawią.

1) 3 razy dziennie na 20 min. przed jedzeniem chory przyjmuje 1-2 kuleczki

sporządzone z żywicy sosnowej, salmiaku, siarki oczyszczonej i cukru rafi-

nady. (300 g żywicy sosnowej, 30 g sproszkowanego salmiaku, 30 g siarki

oczyszczonej i 30 g cukru rafinady ucieramy dokładnie w moździerzu na

proszek, a następnie dodajemy tyle mąki kartoflanej, aby powstała gęsta

masa. Z masy tej robimy małe kuleczki wielkości ziarnka grochu, przesypu­

jąc je odrobiną mąki kartoflanej, aby się nie kleiły). Pierwszego dnia lecze­

nia podajemy choremu 3 razy dziennie po 1 kulce, następnego 3 razy dzien­

nie po 2 kulki, i tak aż do 6 kulek.

2) Zaraz po przyjęciu kulek żywicznych podajemy choremu 1 filiżankę

wywaru z ziela krwawnika, ziela wrotyczu, korzenia lukrecji (po 100 g),

ziela dziurawca, ziela rdestu ostrogorzkiego, ziela macierzanki piaskowej,

liści babki szerokolistnej, korzenia podróżniak (po 50 g). Wszystkie skład­

niki dokładnie mieszamy, 3 łyżki mieszanki z dodatkiem 1 płaskiej łyżki

siemienia lnianego zalewamy 750 g wrzącej wody, gotujemy pod pokrywką

na małym ogniu przez 20 min. i przecedzamy). Do wywaru można dodać

miodu do smaku.

Kuracja trwa 14 dni z dwudniową przerwą.

Guzy krwawnicze, które krwawią niezbyt obficie

1) Kładziemy chorego do łóżka i podajemy mu do wypicia białko z I jajka

ubite z 1 łyżeczką spalonej na popiół prawdziwej wełny i 1 /4 łyżeczki sprosz­

kowanego ziela szaroty błotnej.

Po upływie 10 min. podajemy choremu 1 filiżankę wywaru z ziela tysią-

cznika pospolitego, ziela krwawnika (po J00 g każdego ze składników),

ziela tasznika i ziela mniszka lekarskiego razem z korzeniami (po 50 g).

Wszystkie składniki dokładnie mieszamy, 4 łyżki mieszanki zalewamy-1 1

wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu przez 30 min., odstawiamy do

wystygnięcia i przecedzamy.

2) W ciągu dnia podajemy choremu 3 razy dziennie po 1 filiżance wywaru

(patrz: Guzy krwawnicze, które nie krwawią, punkt 2).

3) Jeśli chory skarży się na ból i świerzbienie wewnątrz odbytu, robimy mu

codziennie wieczorem lewatywę z 500 g chłodnego wywaru z kory dębowej

(50 g), ziela skrzypu i korzenia kozłka lekarskiego (po 25 g). Wszystkie

składniki dokładnie mieszamy, całość mieszanki zalewamy 1 1 wrzącej

wody, gotujemy na małym ogniu przez 10 min., przecedzamy.

Powyższy wywar można także wykorzystać do chłodnych kompresów na

krocze.

4) Przy guzach krwawniczych, które trwają już od dłuższego czasu, bardzo

dobrze skutkuje stosowanie zimnych nasiadówek. Nasiadówki należy rozpo­

cząć od temperatury wody 30°C i stopniowo obniżać do 18°C. Nasiadówka

powinna trwać 5 min. i być stosowana codziennie.

Po każdym oddaniu stolca, podmywać odbyt zimną wodą. Smarować od­

byt oliwą. Na noc stosować kompres z wywaru ziołowego (patrz: punkt 3).

68

Dieta

Pożywienie winno się składać z warzyw, jarzyn, owoców, tłuszczów roś­

linnych, mleka i jego przetworów. Z diety wyłączyć alkohol, smaieniny i

ostre przyprawy.

Kolka jelitowa

Kolka jelitowa jest objawem wskazującym na ostry lub przewlekły nieżyt

jelit.

Chory skarży się na zwolna narastający ból w dolnej części brzucha,

który w pewnym momencie staje się ostry, przeszywający, a następnie słab­

nie. Takie fale bólu mają miejsce wielokrotnie; w niektórych przypadkach

ból sięga aż do pach. Naciskanie powłok brzusznych dłońmi sprawia cho­

remu ulgę. U osób nerwowych ataki kolki jelitowej mogą być bardzo częste,

wycieńczając chorego.

Leczenie

1) W pierwszym rzędzie kładziemy choremu na brzuch gorące wilgotne

kompresy, które zmieniamy co 5 min. Pomiędzy kompresami można

masować delikatnie brzuch chorego odwrotnie do ruchu wskazówek zegara,

co sprawia choremu ulgę. Kiedy ból ustanie, robimy choremu chłodną lewa­

tywę z 500 g naparu rumianku (2 łyżki kwiatu rumianku na 500 g wrzącej

wody; ostudzić, przecedzić).

2) 20 min. przed każdym jedzeniem i 10 min. po jedzeniu podajemy choremu

1 filiżankę wywaru z korzenia kozłka lekarskiego (1 płaską łyżkę korzeni

zalewamy 500 g wrzącej wody, gotujemy 20 min., przecedzamy).

Wywar z korzeni kozłka można zastąpić wywarem z korzenia goryczki

żółtej. Sposób przygotowania i użycia jak w punkcie 2.

Dieta

W pierwszym dniu choroby podajemy choremu tylko herbatę z niewielką

ilością cukru. Potem wprowadzamy do diety pożywienie niezbyt obfitujące

w błonnik. Pokarmy podajemy często lecz w małych ilościach. Z diety

należy wykluczyć ostre przyprawy, czekoladę, kakao, mocną herbatę, kawę,

alkohol. Podawać niewiele soli.

Krwawienie z jelit

Krwawienie z jelit jest zwykle następstwem przewlekłego nieżytu jelit lub

też wskazuje na obecność wrzodu w jelitach i jego pęknięcie. Jeżeli u osoby

dotychczas zdrowej ma miejsce krwotok jelitowy to wskazuje on na utajony

wrzód żołądka lub dwunastnicy. Praktyka uczy, że im czarniejsze są stolce,

tym większa jest możliwość krwotoku z żołądka. Jeżeli wypróżnienia są

krwistoczerwone, a krew nie jest zmieszana z kałem, lecz tylko powleka jego

powierzchnię, można stwierdzić, że krwotok pochodzi z dolnej części jelit

(okrężnica).

69

Leczenie

Konieczna jest konsultacja lekarza.

Zanim lekarz przybędzie, kładziemy chorego do łóżka, zapewniając mu

absolutny spokój, a na brzuch kładziemy zimny kompres, który zmieniamy

co 15 min.

Nerwica jelit

U osób nerwowych istnieją najróżnorodniejsze dolegliwości czuciowe,

często bardzo przykre, których powodem jest nerwica jelit. Chorzy skarżą

się na okresowe wzdęcia, rozpieranie, odczuwanie ciężaru, gryzienie, chłód,

gorąco, albo przykre „ruszanie się czegoś" w dolnej części brzucha. Zdarza

się dość często, że osoby cierpiące na nerwicę jelit chorują jednocześnie na

przewlekły nieżyt jelit.

Leczenie

Patrz: „Nadwrażliwość żołądka", „Nieżyt przewlekły żołądka".

Dieta

Tamże.

Nieżyt jelit przewlekły

Przewlekły nieżyt jelit jest zwykle następstwem ostrego nieżytu jelit.

Chory skarży się ną uporczywe biegunki - rano po wstaniu z łóżka lub po

zjedzeniu czegokolwiek. Często po biegunce następująe zaparcie. Chory nie

ma apetytu, ma obłożony język. Od czasu do czasu doświadcza przelewania

się płynów w brzuchu, dolegają mu gazy i bóle brzucha. W kale napotkać

można niestrawione części pokarmu, śluz, a czasem krew. Chorzy są ner­

wowi, cierpią na bezsenność, doświadczają sensacji sercowych (gwałtowne

bicie serca).

Leczenie

1) Przez pierwsze 3-5 wieczorów robimy choremu lewatywy z 1 ciepłego

wywaru z kwiatu rumianku. (4 łyżki kwiatu rumianku zalewamy 1 1 wrzącej

wody, odstawiamy pod pokrywką na 10-15 min., przecedzamy).

2) Jeśli chory skarży się na bóle brzucha i nadmierne gazy, podajemy mu 3

razy dziennie po 1/2 filiżanki wywaru z nasion kopru ogrodowego. (2 łyżki

nasion kopru zalewamy 500 g wrzącej wody, odstawiamy na 2-3 godziny,

przecedzamy).

3) Jeżeli istnieją biegunki śluzowe, podajemy choremu 3 razy dziennie przed

jedzeniem po 1 filiżance wywaru z korzenia goryczki żółtej. (1 łyżkę korzeni

zalewamy 500 g wrzącej wody, gotujemy przez 10 min., przecedzamy).

4) W pozostałych przypadkach bardzo skutecznie działa mikstura z oliwy z

oliwek i korzenia podróżnika. (2 łyżki korzeni zalewamy 500 g oliwy z

oliwek, naczynie wstawiamy do większego naczynia z wrzącą wodą i gotu­

jemy przez 1 godzinę, a potem przecedzamy). Miksturę podajemy na 1

godzinę przed głównymi posiłkami po 1 łyżce.

70

5) Zaraz po jedzeniu podajemy choremu 1 filiżankę ciepłego naparu z

kwiatu rumianku. (1 łyżkę kwiatu rumianku zalewamy 1 szklanką wrzącej

wody, odstawiamy pod pokrywką na 10-15 min., przecedzamy).

Dieta

1) Przez pierwsze 2-3 dni podajemy choremu przetarte jabłka lub kompot z

jabłek. Potem z diety należy wykluczyć potrawy pikantne, słone, kwaśne.

Pić tylko czystą przegotowaną wodę lub wodę mineralną nie gazowaną.

Unikać wszelkich konserw, warzyw i jarzyn wzdymających. Najbardziej

wskazane są gęste zupy z przetartych ziemniaków i jarzyn, jajka na miękko,

ryż, kasza gryczana, gotowane mięso. Jeśli chory ma zaparcie, podawać mu

dużo owoców i zsiadłego mleka.

Nieżyt jelita cienkiego i jelita grubego ostry

Zapalenie jelita cienkiego należy do dolegliwości, która bardzo często

łączy się z niedomaganiami żołądka, obejmując także jelito grube.

Chory skarży się na przeszywające bóle w całym brzuchu, cierpi na wzdę­

cia i nudności; ma duże wypróżnienie, język obłożony na całej powierzchni;

chorego dręczą wodniste wypróżnienia, czasem z zawartością śluzu i krwi.

Kiedy choroba ogarnia także jelito grube, wypróżnienia stają się bolesne.

Leczenie

1) Przez pierwsze 2-3 dni nie dajemy choremu nic do jedzenia, a do picia

herbatkę z rumianku (1/2 łyżki kwiatu rumianku na 1 szklankę wrzącej

wody). W celu oczyszczenia żołądka i jelit podajemy choremu olej rycy­

nowy w ilości 1-2 łyżek. Po podaniu oleju rycynowego robimy choremu

dobrze ciepłe lewatywy z naparu z kwiatu rumianku. (2 łyżki kwiatu

rumianku zalewamy 500 g wrzącej wody, odstawiamy pod przykrywką na

10-15 min., przecedzamy).

2) Kiedy bóle złagodnieją lub ustąpią, rano, w południe i wieczorem

kładziemy choremu na brzuch mokry kompres, zimny lub ciepły w zale­

żności od tego, czy chory bardziej woli ciepło, czy zimno. Rano i w południe

kompres usuwamy po 2-3 godzinach, a wieczorem pozostawiamy na całą

noc.

3) Co godzinę podajemy choremu po 1 łyżce wyciągu korzenia prawoś­

lazu. (2 łyżki korzeni zalewamy zimną przegotowaną wodą, odstawiamy na

5-6 godzin, przecedzamy).

Dieta

Kiedy dojdzie do przeczyszczenia i biegunka ustąpi, podajemy choremu

kleik owsiany lub z ryżu, ziemniaki puree, przetartą marchew, trochę zsiad­

łego mleka, świeże masło, świeże jajka na miękko, grzanki z chleba. Należy

odstawić mięso i jego przetwory, tłuste sery, ostre przyprawy, surowe

owoce.

71

Nieżyt jelita grubego

Nieżyt jelita grubego jest w istocie stanem zapalnym wyściełającej je ślu­

zówki. Dość często dolegliwość ta może zaatakować także jelito cienkie.

Nieżyt jelita grubego występuje zwykle razem z różnymi stanami chorobo­

wymi jelit i żołądka, zaburzeniami trawienia, biegunką, zaparciem.

Choroba rozpoczyna się nagle kurczowymi bólami w lewej stronie brzu­

cha. Chory odczuwa parcie na stolec, kal jest typowo biegunkowy z dodat­

kiem ropy, krwi i śluzu, cuchnie. Chory ma obłożony język, duże pragnie­

nie, zmniejszony apetyt lub zupełny jego brak, jest osłabiony.

Nie leczony nieżyt jelita grubego przejść może w owrzodzenie i nieżyt

przewlekły, a wówczas leczenie jest bardzo trudne.

Leczenie

1) Rano, w południe i wieczorem podajemy choremu do wypicia 1 białko

ze świeżego jajka ubitego z 1 łyżką wody.

2) Jeśli chory cierpi na zaparcie skurczowe jelit, podajemy mu 1 łyżkę

mikstury z oliwy z oliwek i ziół. (Do 500 g czystej oliwy z oliwek dodajemy

po 1,5 łyżki ziela krwawnika, ziela dziurawca, liści mięty pieprzowej i

korzenia goryczki żółtej, wstawiamy naczynie do większego naczynia z

wrzącą wodą, gotujemy na małym ogniu 1 godzinę, odstawiamy do wystyg­

nięcia i przecedzamy przez gęste sitko, dokładnie wygniatając).

3) Jeśli chory ma biegunkę, po upływie 20 min. od przyjęcia mikstury

podajemy mu 1 filiżankę wywaru z ziela krwawnika, ziela dziurawca, liści

orzecha laskowego, liści mięty pieprzowej, ziela tasznika pospoliego, ziela

rdestu ptasiego, ziela skrzypu, ziela ożanki pospolitej i kłączy pięciornika -

gęsiego. (Po 50 g każdego ze składników dokładnie mieszamy, 2 łyżki mie­

szanki z dodatkiem 1 płaskiej łyżki suszonych czarnych jagód zalewamy

500 g wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu przez 10 min., odstawiamy

pod pokrywką do wystygnięcia, przecedzamy).

4) Jeśli chory skarży się na zaparcie, podajemy mu 1 filiżankę wywaru z

cząbru ogrodowego, kwiatu bzu czarnego, liści mięty pieprzowej, korzenia

goryczki żółtej, ziela macierzanki piaskowej. (Po 50 g każdego ze składni­

ków dokładnie mieszamy, 2 łyżki mieszanki z dodatkiem 1 płaskiej łyżeczki

nasion anyżu, 1 łyżeczki siemienia lnianego i 1 łyżeczki suszonych czarnych

jagód zalewamy 500 g wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu 10 min.,

odstawiamy pod pokrywką do wystygnięcia, przecedzamy).

5) W 2 godziny po jedzeniu podajemy choremu 1 filiżankę wywaru jak w

punkcie 2.

Dieta

Przez pierwsze 2-3 dni podajemy choremu tylko płyny: słabą herbatę z

dodatkiem soku ze świeżej cytryny i niewielkiej ilości cukru. Po upływie

tego czasu podajemy kleiki z ryżu lub płatków owsianych, surowe tarte

jabłka, sok z marchwi zmieszany pół na pół z sokiem z jabłek. Bardzo

skuteczne jest podawanie choremu w sezonie letnim świeżych czarnych

jagód ugniecionych na miazgę, a poza sezonem kompotu z czarnych jagód.

Kiedy stan chorego ulegnie wyraźnej poprawie, podajemy mu zupy jarzy-

72

nowe z dodatkiem świeżego masła, ziemniaki puree, gotowane delikatne

mięso.

Owrzodzenie dwunastnicy

Dla owrzodzenia dwunastnicy najbardziej charakterystyczne są bóle,

kiedy chory jest głodny. Bóle ulokowane są w dołku podsercowym, promie­

niują do mostka, są tępe i wywołują wrażenie gorąca.

Leczenie

Patrz: „Wrzód żołądka".

Dieta

Tamże.

Owrzodzenie odbytnicy

Chorzy skarżą się na napięcie i ciężar w dolnej części brzucha, które stają

się szczególnie bolesne i dotkliwe podczas napinania mięśni brzucha w

chwili wypuszczania gazów i oddawania stolca. Ból promieniuje przez całą

odbytnicę, powodując bolesne skurcze. Jeśli wrzód odbytnicy pęknie, w

kale pojawia się ropa i krew. Niektórzy chorzy mają wysoką temperaturę

ciała.

Leczenie

1) Rano, w południe i wieczorem przed głównymi posiłkami, podajemy

choremu 1 łyżkę misktury (patrz: „Wrzód żołądka", punkt 1).

2) W 20 minut po podaniu mikstury chory wypija 1 filiżankę ciepłego

wywaru z ziela dziurawca i siemienia lnianego. (Po 2 łyżki każdego ze

składników z dodatkiem 1 płaskiej łyżki nasion anyżu zalewamy 1 1 wrzącej

wody, gotujemy na małym ogniu 10 min., odstawiamy do ostygnięcia,

przecedzamy).

3) Wywar jak w punkcie 2 podajemy także choremu w 2 godziny po

jedzeniu.

4) Wieczorem robimy choremu lewatywę z 500 g ciepłego wywaru z sie­

mienia lnianego i ziela dziurawca pospolitego. (Po 2 łyżki każdego ze skład­

ników zalewamy 500 g wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu 10 min.,

dostawiamy do ostygnięcia, przecedzamy).

5) Aby zabezpieczyć chorego przed zaparciem, podajemy mu przed

zaśnięciem 1 łyżkę misktury z miodu, liści senesu i siarki oczyszczonej. (500 g

czystego miodu pszczelego ucieramy na jednorodną masę z 30 g liści senesu

roztartymi uprzednio na proszek i 15 g siarki oczyszczonej).

Dieta

Przez pierwszych 5-6 dni podajemy choremu tylko kleiki (z ryżu lub

płatków owsianych) bez soli, w ilości 1 1 dziennie podzielonego na małe

porcje. Po upływie tego czasu można podawać soki owocowe ze świeżych

owoców i warzyw, ryż, kaszkę krakowską, ziemniaki puree z odrobiną

masła. Jeszcze później wprowadzamy do diety jajka na miękko, mleko,

73

świeże masło w normalnych ilościach. Przez czas dłuższy, aż do poprawy,

nie podajemy choremu surowych owoców, a także mięsa.

Pęknięcie odbytu

Jest to dość często spotykana dolegliwość, zwłaszcza u osób cierpiących

na guzy krwawnicze i zaparcia.

Podczas wypróżniania się i zaraz potem, chory odczuwa bardzo mocny

ból. Czasami wydziela się niewielka ilość krwi lub krwi i ropy. Ból może się

utrzymywać także po wypróżnieniu i być bardzo przykry. Jeśli pęknięcia w

odbycie zaczną ropieć, wówczas ból jest jeszcze silniejszy, pulsujący. Ze

względu na ból chory unika wypróżnień, co zwykłe doprowadza do dłu­

gotrwałego zaparcia.

Leczenie

1) W celu uregulowania stolców i złagodzenia bólu podajemy choremu 3

razy dziennie na 30 minut przed głównymi posiłkami po 1 łyżce mikstury z

oliwy z oliwek, ziela dziurawca, liści babki szerokolistnej i korzenia podróż­

nika. (Do 500 g oliwy z oliwek dodajemy po 2,5 łyżki każdego z ziół,

naczynie wstawiamy do większego naczynia z wrzącą wodą, gotujemy przez

1 godzinę, odstawiamy na 5-6 godzin, przecedzamy, dokładnie wyciskając).

2) Na 10 min. przed głównymi posiłkami podajemy choremu 1 filiżankę

wywaru z ziela krwawnika, ziela dziurawca, kwiatu rumianku, liści mięty

pieprzowej z dodatkiem nasion anyżu i kory kruszyny. (Po 50 g każdego z

czterech pierwszych składników dokładnie mieszamy, 2 czubate łyżki mie­

szanki zalewamy 500 g wrzącej wody, dodajemy 1 łyżkę siemienia lnianego,

po 1 płaskiej łyżeczce nasion anyżu i kory kruszyny, gotujemy na małym

ogniu przez 10 min., odstawiamy do ostygnięcia, przecedzamy).

3) 10-15 min. po posiłku podajemy choremu 1/2 filiżanki wywaru przy­

gotowanego jak w punkcie 2.

3) Wieczorem robimy choremu lewatywę z 500 g ciepłego naparu z

kwiatu rumianku i ziela dziurawca. (Po 1 łyżce każdego ze składników

zalewamy 500 g wrzącej wody, odstawiamy pod przykrywką na 10 min.,

przecedzamy).

Zaraz po opróżnieniu jelit z lewatywy i umyciu odbytu w naparze z

kwiatu rumianku i ziela dziurawca, przykładamy watę nasączoną miksturą

(patrz: punkt 1).

Dieta

Patrz: „Owrzodzenie odbytnicy".

Polipy odbytnicy

Polipy odbytnicy należą do nowotworów łagodnych. Bywają one naj­

częściej wielkości grochu, może ich być od jednego do kilkunastu, często

zwisają na szypułce i sprawiają u chorego uczucie obcego ciała w odbycie, a

kiedy jest ich więcej, powodują krwawienia w trakcie wypróżnienia.

74

Leczenie

1) Jeżeli chory ma krwawienie z odbytnicy, podajemy mu 3 razy dziennie

przed głównymi posiłkami 1 białko kurze ubite z dodatkiem 1 łyżeczki

popiołu ze spalonej wełny i 1/2 łyżeczki ziela tasznika pospolitego.

2) Jeśli krwawienie z odbytnicy nastąpiło u chorego, który cierpi na

przewlekłe zaparcie, podajemy mu 3 razy dziennie po 1 łyżeczce do herbaty

mikstury (patrz: „Owrzodzenie odbytnicy", punkt 5).

3) Jeśli chory cierpi na dolegliwości żołądka, podajemy mu 3 razy dzien­

nie przed głównymi posiłkami po l filiżance wywaru (patrz: „Pęknięcie

odbytu", punkt 2).

4) W 20 minut po jedzeniu podajemy choremu 1 filiżankę wywaru z ziela

dziurawca, ziela tasznika pospolitego i ziela skrzypu polnego. (Po 50 g

każdego ze składników dokładnie mieszamy, 2 łyżki mieszanki zalewamy

500 g wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu 15 min., przecedzamy).

5) W 2 godziny po jedzeniu, jeśli chory nie ma krwawienia, podajemy mu

1 filiżankę wywaru z ziela rzepiku pospolitego, kwiatu lawendy, kwiatu

nagietka lekarskiego, ziela rdestu ptasiego, ziela bukwicy lekarskiej i ziela

prawoślazu. (Po 50 g każdego ze składników dokładnie mieszamy, 2 łyżki

mieszanki zalewamy 500 g wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu 15

min., przecedzamy).

6) Wieczorem, jeśli chory nie ma krwawienia, robimy mu przez 2 kolejne

wieczory lewatywę z 1 1 ciepłego naparu z kwiatu rumianku (4 łyżki kwiatu

rumianku na 1 1 wrzącej wody). W ciągu kolejnych 2 wieczorów robimy

nadal lewatywę, ale z 1/21 naparu, a przez ostatnie 2 dni - z 1/4 1.

Jeśli chory krwawi, robimy mu lewatywę z 1 /21 chłodnego naparu z ziela

tasznika pospolitego. (2 łyżki ziela zalewamy 500 g wrzącej wody, odsta­

wiamy pod pokrywką na 15 min., przecedzamy).

Uwaga: jeśli chory poddany został operacji, powyższe leczenie można

zastosować dopiero po upływie 3 miesięcy.

Dieta

Patrz: „Owrzodzenie odbytnicy".

Świąd odbytu

Świąd odbytu jest najczęściej dolegliwością związaną z nie leczonymi

guzami krwawnicowymi, pęknięciem odbytu lub brakiem higieny.

Chory skarży się na nieznośny świąd w okolicach odbytu i wewnątrz

niego, co składnia go do drapania, które powoduje z kolei uszkodzenie

naskórka.

1) Oprócz drobiazgowego przestrzegania higieny osobistej, 3 razy dzien­

nie robimy choremu lewatywę ze 150 g chłodnego naparu z kwiatu

rumianku. (1 łyżeczkę kwiatu rumianku zalewamy 1 szklanką wrzącej

wody, odstawiamy na 15 min., przecedzamy). Po każdym wypróżnieniu

chory powinien się podmyć chłodnym naparem z kwiatu rumianku.

2) Przed każdym głównym posiłkiem podajemy choremu 1 filiżankę

wywaru z liści pokrzywy. (2 łyżki pokrzywy zalewamy 1 1 wrzącej wody,

gotujemy na małym ogniu 20 min., przecedzamy).

Dieta

Bezmięsna z małą ilością soli i bez żadnych ostrych przypraw.

Zaparcie

Zaparcie przewlekłe, jedna z odmian zaparcia, jest cierpieniem dokucza­

jącym poważnej ilości ludzi, a prowadzi ono najczęściej do nadciśnienia i

miażdżycy tętnic.

Chorzy skarżą się na brak apetytu, nieprzyjemną woń z ust, bóle głowy,

schorzenia skóry, szybko się męczą.

Zaparcie prowadzi do samozatrucia organizmu. Już lekarze starożytni

jak Hipokrates czy Awicenna wskazywali na fakt, że długowieczność czło­

wieka łączy się z prawidłową czynnością jelit, tę zaś zapewnia właściwe

odżywianie się i zabezpieczenie się przed stresami nerwowymi. Na zaparcie

cierpią najczęściej osoby prowadzące siedzący tryb życia i odżywiający się

pokarmami zawierającymi mało błonnika. Bardzo istotne znaczenie w

utrwaleniu się zaparcia ma korzystanie z przypadkowo dobranych środków

przeczyszczających lub zbyt długie ich używanie.

Leczenie

Zaparcie nawykowe

Jest to stan, kiedy chory wypróżnia się raz na kilka dni, nie skarżąc się

przy tym na żadne inne dolegliwości.

1) Przed głównymi posiłkami chory powinien spożyć 1 łyżeczkę cukru z

dodatkiem 10 kropel misktury złożonej z oliwy z oliwek i ziela bazylii

wonnej. (Słoik o pojemności 1/2 1 napełniamy do połowy zielem bazylii

wonnej, dolewamy do pełna oliwy z oliwek, odstawiamy słoik na 20 dni, a

następnie jego zawartość przecedzamy, dokładnie wyciskając). Miksturę

można przechowywać w lodówce.

2) Tuż przed posiłkami chory wypija 1 filiżankę wywaru z otrąb żytnich.

(2 czubate łyżki otrąb zalewamy 500 g wrzącej wody, odstawiamy pod

pokrywką na 20 min., przecedzamy).

3) W 20 min. po jedzeniu chory wypija 1 filiżankę ciepłego wywaru z

ziela dziurawca, liści prawoślazu, ziela fiołka trójbarwnego, liści mięty pie­

przowej, liści senesu, korzeni goryczki żółtej i kwiatu ślazu dzikiego. (Po

50 g każdego ze składników dokładnie mieszamy, 2 łyżki mieszanki zale­

wamy 500 g wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu przez 15 min., prze­

cedzamy).

Dieta

Bezmięsna, dużo warzyw, zsiadłego mleka, razowego chleba.

Zaparcie przewlekłe

1) Na 30 min. przed głównymi posiłkami podajemy choremu 1 łyżkę

świeżej oliwy z oliwek. Po uzyskaniu efektu podajemy 1 łyżeczkę oliwy.

76

2) Po upływie 20 min. podajemy choremu 1 filiżankę wywaru (patrz:

„Zaparcie nawykowe, punkt 3).

3) 1 filiżankę wywaru (patrz: punkt 2) podajemy choremu także po

upływie 20 min. od zjedzenia posiłku.

4) Wieczorem, jeśli zajdzie taka potrzeba, robimy choremu lewatywę z

500 g ciepłej wody, a następnie kładziemy mu na brzuch kompres z chłod­

nego naparu z kwiatu rumianku (2 łyżki kwiatu rumianku na 500 g wrzącej

wody) i pozostawiamy na całą noc.

Dieta

Pożywienie chorego powinno się składać z pokarmów roślinnych,

owoców, zsiadłego mleka, chleba razowego. Jeśli ktoś niedobrze się czuje po

zjedzeniu chleba razowego, niech zjada chleb pod postacią grzanek.

Uwagi dodatkowe

Bardzo ważne znaczenie ma uregulowane wydalanie stolca. Chory musi

udać się do ubikacji zaraz po wstaniu, jeśli nawet nie czuje wyraźnej

potrzeby. Zaraz po obudzeniu się należy wypić łykami 1 szklankę chłodnej

przegotowanej wody, którą można sobie przygotować wieczorem.

W przypadku zaparcia wskutek niedowładu jelit, postępujemy tak jak

wyżej.

Choroby wątroby i dróg żółciowych

Kamica żółciowa

Ta kłopotliwa dolegliwość zdarza się dość często, zwłaszcza u kobiet.

U wielu osób kamica żółciowa przebiega bezboleśnie, a zaburzenia trawienia,

jakie jej towarzyszą, łączone są błędnie z niewłaściwą dietą.

Powody powstawania piasku i kamieni w woreczku żółciowym są dość

różnorodne.

Wydaje się, że największe znaczenie ma w tym przypadku niewłaściwa

przemiana materii, prowadząca do zanieczyszczenia całego organizmu nie

wydalonymi, albo wydalanymi w zbyt małym stopniu jej produktami. Prak­

tyka uczy, że osoby cierpiące na kamicę żółciową słabo się pocą, często

mają kłopoty z nerkami nawet o tym nie wiedząc, są na ogół nerwowe i

wrażliwe, a jeśli chodzi o kobiety - cierpią one na zaburzenia menstrua­

cyjne.

Kamica żółciowa sprowadza się do osadzania w pęcherzyku żółciowym

kamieni złożonych najczęściej z cholesteryny, bilirubiny i wapnia. Kiedy

kamienie próbują opuścić woreczek wraz z żółcią, dochodzi zazwyczaj do

napadu kolki żółciowej (patrz: „Kolka żółciowa").

Jak już wspomniano, chorzy najczęściej nie wiedzą o swej chorobie,

dowiadując się o niej dopiero, gdy dochodzi do ataku kolki żółciowej.

Najczęściej jednak skarżą się na ciężar i pobolewanie pod prawą stroną

żeber, które czasami promieniują w stronę kręgosłupa i prawej łopatki -

77

łącząc te objawy z pewnymi pokarmami, które im „szkodzą". Pierwszymi

objawami, które powinny zwrócić uwagę chorych, są zaburzenia trawienia

(kwaśne odbijania, wzdęcia). Rozpoczęcie właściwego leczenia zabezpiecza

w wielu wypadkach przed pierwszym napadem kolki żółciowej.

Pierwszy atak kolki żółciowej jest związany z bardzo silnym, przeszywa­

jącym, rozpierającym bólem i pojawia się w kilka godzin po zjedzeniu

posiłku. Chory ma nudności, temperaturę, może się u niego pojawić żół­

taczka. Jeśli żółtaczka trwa dłużej mocz robi się ciemny, a kał białawy. Są

to ważne objawy, na które należy zwracać uwagę. Nie leczona lub niewłaś­

ciwie leczona kamica może prowadzić do poważnych powikłań.

Leczenie

1) 3 razy dziennie na 30 min. przed głównymi posiłkami należy wypić 1/2

filiżanki mikstury sporządzonej z czystej oliwy z oliwek, soku z 6 cytryn i

wywaru z korzeni pietruszki ogrodowej. (Do 500 g oliwy z oliwek dodajemy

sok z 6 cytryn, a następnie wywar z 250 g korzenia pietruszki w 1 1 wody,

gotowany przez 30 min., przecedzony i połączony z poprzednimi składni­

kami). Miksturę można przechowywać w lodówce.

2) Na 10 min. przed głównymi posiłkami należy wypić 1/2 filiżanki

wywaru z korzeni goryczki żółtej, ziela podróżnika, kwiatu kocanki pia­

skowej, ziela skrzypu polnego, liści mięty pieprzowej, kwiatu nagietka

lekarskiego, szyszek chmielu i ziela piołunu. (Po 50 g każdego ze składni­

ków dokładnie mieszamy, 4 pełne łyżki zalewamy 1 1 wrzącej wody, doda­

jemy 1 łyżkę siemienia lnianego, 1 łyżeczkę nasion anyżu, gotujemy na

małym ogniu pod pokrywką 25 min., przecedzamy).

3) Na 2 godziny przed każdym głównym posiłkiem chory połyka 1

łyżeczkę cukru z dodatkiem 4 kropel olejku terpentynowego. Jeśli chory nie

znosi olejku terpentynowego, może spożyć kawałek białego wosku

pszczelego wielkości grochu. Cukier z olejkiem terpentynowym lub wosk

pszczeli należy popić 1/2 filiżanki wywaru ziołowego jak w punkcie 2.

Dieta

Z wyłączeniem mięsa i jego przetworów na 2-3 dni. Potem nie jadać

żółtek jaj, kakao, śmietany, baraniny, wątróbki. Dużo jarzyn i owoców.

Mięso chude, gotowane, rzadko - pieczone.

Kolka żółciowa

Chory skarży się na silny ból w prawym podżebrzu, promieniujący do

kręgosłupa i pod prawą łopatkę. Atak kolki żółciowej może być spowodo­

wany błędami dietetycznymi, a także napięciem nerwowym.

Leczenie

1) W celu usunięcia bólu robimy choremu lewatywę z 11 ciepłego naparu

z kwiatu rumianku (4 łyżki kwiatu rumianku na 1 1 wody). Taką lewatywę

powtarzamy przez 2-3 kolejne wieczory.

2) Po lewatywie kładziemy choremu gorący kompres na prawe podżeb-

rze, który zmieniamy co 20-30 min. Jeśli chory ma zimne stopy, rozgrze-

78

warny je termoforami lub butelkami z gorącą wodą, owiniętymi w grube

ręczniki.

3) Jeśli kolka powróci, zabiegi powtarzamy, a chory powinien pozostać

w łóżku.

4) Jeśli chory cierpi na zaparcie, robimy mu co wieczór lewatywę z 500 g

ciepłej wody.

5) Kilka razy dziennie podajemy choremu po 1 filiżance wywaru z

korzeni łopianu. (2 łyżki korzeni łopianu zalewamy 1 1 wrzącej wody, gotu­

jemy na małym ogniu przez 15 min., odstawiamy pod pokrywką na dalsze 10

min., przecedzamy).

Wywar z korzeni łopianu ma właściwości rozpuszczające kamienie żół­

ciowe.

6) Po minięciu bólu, kiedy chory zacznie już jeść, podajemy mu na 15

min. przed głównymi posiłkami i 30 min. po nich wywar z korzeni goryczki

żółtej. (4 łyżki korzeni zalewamy 1 1 wrzącej wody, gotujemy na małym

ogniu 20-30 min., przecedzamy).
Dieta

Dopóki bóle nie ustąpią, nie podajemy choremu żadnego pokarmu.

Następnie podajemy kleiki z ryżu lub płatków owsianych bez mleka i nie­

wielką ilość soku z kompotu z jabłek. Jeśli ataki nie powtórzą się przez

kilka kolejnych dni, można podać choremu puree ziemniaczane z odrobiną

świeżego masła, zupę z przetartych jarzyn i ziemniaków. Unikać kawy z

mlekiem, czekolady. Jeszcze później wprowadzamy do diety chude goto­

wane mięso, maślankę. Nie podawać mięsa tłustego i tłuszczów zwierzę­

cych, kwasów i wody mineralnej gazowanej.

Marskość wątroby

Marskość wątroby jest to przewlekły stan zapalny obejmujący całą

wątrobę, ujawniający się w dwóch postaciach: zanikowej i przerostowej. Na

te dwie postaci marskości zapadają głównie mężczyźni, a ich główną przy­

czyną jest zatrucie alkoholem.

Przez dość długi czas choroba przebiega bez szczególnych objawów.

Chorzy skarżą się na okresowe uciski w wątrobie, wzdęcia, brak apetytu,

nieregularne oddawanie stolca. Chorzy mają często żółtawą barwę spojó­

wek, są słabi. Dość wcześnie pojawia się obrzęk śledziony, stwardnienie

wątroby, mocz jest ciemny. W dalszym rozwoju choroby następuje zmniej­

szenie się wątroby, wyraźny obrzęk śledziony i puchlina brzuszna, biegunki

na zmianę z zaparciem stolca, stolce krwawe i krwotoki jelitowe, wymioty.

Leczenie

1) 3 razy dziennie przed głównymi posiłkami podajemy choremu 1 łyżkę

mikstury z. aloesu. 20 liści aloesu o wadze ok. 200 g przepuszczamy przez

maszynkę do mięsa lub miażdżymy w sokowirówce, do tej masy dodajemy

po 50 g korzeni bzu czarnego, korzeni bukwicy lekarskiej i korzeni podró-

79

znika, 11 czerwonego wytrawnego wina dobrej jakości, 11 miodu pszczelego

najlepiej z akacji. Naczynie wkładamy do większego naczynia z wrzącą

wodą, gotujemy na małym ogniu 1 godzinę, przecedzamy dokładnie wyci­

skając. Miksturę należy przechowywać w lodówce.

2) 10 min. później podajemy choremu 1 filiżankę do kawy wywaru z

korzeni pokrzywy, ziela drapacza lekarskiego i ziaren owsa. Po 50 g każ­

dego ze składników dokładnie mieszamy, 2 łyżki mieszanki zalewamy 500 g

wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu przez 10 min., przecedzamy.

3) Dwie godziny po jedzeniu podajemy choremu 1 łyżkę mikstury z

miodu pszczelego i liści aloesu (patrz: pkt 1).

4) Wieczorem, jeśli chory ma zaparcie, robimy mu lewatywę z 11 naparu

z kwiatu rumianku (4 łyżki kwiatu rumianku na 1 1 wrzącej wody).

Powyższe leczenie powinno trwać 30 dni. Po siedmiodniowej przerwie

przystępujemy do kolejnego kursu leczenia według poniżej podanego planu.

1) Przez 30 dni na 30 min. przed głównymi posiłkami podajemy choremu

po 1 łyżce naparu z jaskółczego ziela. (1 płaską łyżeczkę jaskółczego ziela

zalewamy 1 szklanką wrzącej wody, odstawiamy na 15 min., przecedzamy).

2) Na 10 min. przed głównymi posiłkami podajemy choremu po 1 fili­

żance wywaru z korzenia mniszka lekarskiego. (2 łyżki korzenia mniszka

zalewamy 1 1 wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu 15 min., prze­

cedzamy).

3) W ciągu kolejnych 10 dni podajemy choremu na 20 min. przed głów­

nymi posiłkami po 1 filiżance wywaru z korzeni omanu wielkiego. (1,5 łyżki

korzenia omanu zalewamy 500 g wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu

przez 30 min., odstawiamy na 15 min., przecedzamy).

4) Po siedmiodniowej przerwie przez kolejne 30 dni podajemy choremu

napar z jaskółczego ziela i wywar z korzeni mniszka lekarskiego (patrz:

punkt 1).
Dieta

Bogata w białko, węglowodany. Białe gotowane mięso, świeży twaróg,

świeża maślanka i mleko zsiadłe. Dużo owoców, zwłaszcza gruszek i wino­

gron.

Przekrwienie wątroby

Przypływ krwi do wątroby towarzyszy procesowi trawiennemu, ale

przedłuża się u ludzi dużo i często jadających, a także pijących alkohol.

Także przyprawy korzenne, nieprawidłowa flora jelitowa, brak ruchu sprzy­

jają przekrwieniu wątroby. Przewlekłe przekrwienie wątroby może przejść

w stan zapalny wątroby, prowadzący do głębszych zmian tego narządu.

Chorzy skarżą się na bóle w okolicy wątroby, przeszkodę przy leżeniu na

prawym boku, gniecenie w dołku podsercowym, wzdęcia, zgagę. Objawy te

przybierają na sile podczas czynności trawiennych.

Leczenie

1) Przez pierwsze 2 wieczory robimy choremu lewatywę ciepłą z 500 g

80

naparu z kwiatu rumianku (2 łyżki kwiatu rumianku zalewamy 500 g wrzą­

cej wody, odstawiamy na 15 min., przecedzamy).

2) Jeśli chory cierpi na zaparcie, robimy nadal lewatywy z 500 g ciepłej

wody.

3) W przypadkach lżejszych kładziemy choremu na prawą stronę brzu­

cha termofor z gorącą wodą, a czynimy to 3 razy dziennie.

4) Każdego ranka chory powinien wypić na czczo 1 filiżankę mleka z

miodem: (500 g mleka z dodatkiem 500 g miodu gotujemy w łaźni wodnej

przez 15 min.).

5) Przed obiadem i kolacją podajemy choremu 1/2 filiżanki naparu z

szyszek chmielu (1 czubatą łyżkę szyszek chmielu zalewamy 1 1 wrzącej

wody i gotujemy tak długo aż pozostanie połowa).

Dieta

Bez alkoholu, kawy prawdziwej, kakao, jaj, chleba razowego, gorących i

zimnych napojów. Jeść należy mało, ale za to częściej. Zalecane są owoce,

zwłaszcza winogrona, warzywa w różnych postaciach i dużo zsiadłego

mleka.

Stany po chirurgicznym usunięciu woreczka żółciowego

Termin ten obejmuje różnorodne dolegliwości, które mają miejsce po

usunięciu woreczka żółciowego.

Po operacji usunięcia woreczka chorzy najczęściej skarżą się na wyraźne

trudności w przyswajaniu tłuszczów.

Dla osób pozbawionych woreczka żółciowego bardzo wskazane jest

leczenie następującymi przetworami z surowców ziołowych:

- naparem z kwiatu nagietka (1 łyżka kwiatów na 1 szklankę wrzącej

wody, odstawić na 15 min., przecedzić). Pić po 2 łyżki naparu 3 razy dzien­

nie na 30 min. przed jedzeniem.

- wywarem z korzenia kozłka lekarskiego (2 łyżki korzeni kozłka na 1

szklankę wrzącej wody, gotować na małym ogniu przez 15 min., prze­

cedzić). Pić po 2 łyżki wywaru 3 razy dziennie.

- naparem liści mięty pieprzowej (1 łyżeczkę liści mięty na 1 szklankę

wrzącej wody, odstawić na 15 min., przecedzić). Pić po 1 łyżce 3 razy

dziennie.

- naparem ziela serdecznika pospolitego (1 czubatą łyżkę ziela serde-

cznika na 1 szklankę wrzącej wody, odstawić na 15 min., przecedzić). Pić po

1 łyżce naparu 3 razy dziennie przed jedzeniem.

Każdy z wymienionych naparów lub wywarów przyjmujemy przez 3 dni

w ciągu 30-60 dni. Przerwa między kolejnymi kursami leczenia winna

wynosić 2-3 miesiące.

Dieta

Bez alkoholu, kawy prawdziwej, kakao, jaj, chleba razowego, gorących i

zimnych napojów. Mięso tylko chude, gotowane. Bez ryb wędzonych i

tłuszczów zwierzęcych. Jeść mało, ale za to częściej. Owoce i warzywa w

różnych postaciach. Dużo twarogu i zsiadłego mleka.

81

Zapalenie woreczka żółciowego

Zapalenie woreczka żółciowego zdarza się najczęściej po przebytej kolce

żółciowej i zwykle mija samoistnie po kilku dniach, lepiej jednak działać na

sam proces zapalny przy pomocy leczenia ziołowego. Jeśli mamy do czynie­

nia z ropnym zapaleniem woreczka żółciowego, potrzebna jest natychmia­

stowa pomoc lekarza.

Chory skarży się na ucisk w okolicy wątroby, odbijanie, wymioty, ma

podwyższoną temperaturę ciała. Przy zapaleniu ropnym temperatura ciała

osiąga 40°C i stan chorego staje się ciężki.

Leczenie

1) W przypadku przewlekłego zapalenia woreczka żółciowego kładziemy

chorego do łóżka i wprowadzamy na 2-3 dni pełną głodówkę, podając do

picia lekką ciepłą herbatę z dodatkiem soku z cytryny.

2) 3 razy dziennie podajemy choremu po 1 łyżce mikstury z miodu aka­

cjowego, 250 g soku ze świeżych cytryn i 250 g oliwy z oliwek, albo 1 łyżkę

mikstury sporządzonej z mieszanki soku ze świeżych cytryn (200 g) i 200 g

gliceryny oczyszczanej.

3) Po upływie 20 min. od podania jednej z mikstur, podajemy choremu 1

filiżankę wywaru z korzenia goryczki żółtej, ziela kocanki piaskowej, liści

mięty pieprzowej, kwiatu nagietka, ziela skrzypu polnego, ziela prawoślazu,

liści szałwii, ziela podróżnika i szyszek chmielu. Po 50 g każdego ze skład­

ników dokładnie mieszamy, 3 łyżki mieszanki zalewamy 750 g wrzącej

wody, dodajemy 1 płaską łyżkę siemienia lnianego, 1 łyżeczkę nasion anyżu,

gotujemy na małym ogniu 25 min., przecedzamy.

4) Po upływie 2 godzin podajemy choremu 1 filiżankę wywaru ziołowego

jak w punkcie 2.

5) Jeśli chory skarży się na zaparcie, robimy mu wieczorem lewatywę z

500 g ciepłej wody i kładziemy chłodny okład na brzuchu, który pozosta­

wiamy na całą noc.

6) Jeśli chory poczuje się gorzej, kładziemy mu na okolicę wątroby

kompres z zimnej wody i podajemy 1 filiżankę naparu z liści mięty pieprzo­

wej. (1 łyżkę liści mięty zalewamy 1 szklanką wrzącej wody, odstawiamy

pod pokrywką na 10 min., przecedzamy). W tym okresie chory nie powinien

przyjmować żadnych pokarmów, a pić jedynie ciepłą herbatę z. cytryną.

Polecane są kompoty z jabłek i gruszek, najlepiej przygotowane w domu.

7) Jeśli chory ma podwyższoną temperaturę, podajemy mu razem z

wywarem wymienionym w punkcie 3 mieszankę drobno zmielonej gałki

muszkatołowej, salmiaku i kwasku cytrynowego w równych częściach.

8) Jeśli chorego męczy odbijanie przed i po jedzeniu, podajemy mu 1

filiżankę naparu z liści mięty pieprzowej (patrz: punkt 6), a także kładziemy

na okolicę wątroby kompres z ciepłego naparu liści mięty, który pozosta­

wiamy na 2 godziny.

Dieta

Przez pierwsze 2-3 dni podajemy choremu jedynie pokarmy płynne: słabą

herbatę, przecieraną zupę, kompoty. Następnie dieta bezmięsna, bez tłu-

82

szczów zwierzęcych i ryb. Nie są wskazane warzywa wzdymające i jajka.

Polecany jest sok z malin i czarnych jagód. Później można podawać mięso,

lecz tylko 1 raz dziennie pod warunkiem, że będzie to mięso chude w postaci

gotowanej i pieczonej.

Żółtaczka nieżytowa czyli zwyczajna

Żółtaczka nieżytowa powstaje wskutek nieżytowego zamknięcia prze­

wodu żółciowego wspólnego.

Po błędach w odżywianiu się chory czuje dolegliwości żołądkowe, gnie­

cenie w dołku podsercowym, odbijanie, wstręt do jedzenia, przykry smak w

ustach, ma obłożony język, mdłości, bóle głowy, czasem wymiotuje. Stolec

zaparty albo biegunka. 3-4 dnia choroby występuje żółtaczka na czole,

spojówkach, wreszcie na całym ciele. Mocz przybiera ciemne zabarwienie.

Zależnie od nasilenia choroby zabarwienie bywa najczęściej cytrynowo-

żółte. Równocześnie chory skarży się na świąd skóry.

Leczenie

1) Rano, w południe i wieczorem podajemy choremu 1/2 filiżanki

wywaru t ziela dziurawca, ziela kocanki piaskowej, ziela bobrka trójlist-

nego, ziela rdestu ptasiego, ziela piołunu, kwiatu nagietka, korzeni goryczki

żółtej i ziela podróżnika. (Po 50 g każdego ze składników dokładnie mie­

szamy, 2 łyżki mieszanki zalewamy 500 g wrzącej wody, dodajemy 10

owoców dzikiej róży, gotujemy na małym ogniu 10 min., odstawiamy na

kolejne 10 min., przecedzamy).

2) W 2 godziny po wypiciu powyższego wywaru podajemy choremu 1

łyżeczkę mikstury z soku z 2 świeżych cytryn z dodatkiem soku wyciśnię­

tego z dwóch główek czosnku.

3) Po upływie 10 min. podajemy choremu 1/2 filiżanki wywaru z ziela

bazylii ogrodowej, liści selera, korzeni pokrzywy, liści berberysu, liści orze­

cha włoskiego, liści melisy, ziela cząbru ogrodowego. (Po 50 g każdego ze

składników dokładnie mieszamy, 3 łyżki mieszanki zalewamy 700 g wrzącej

wody, gotujemy na małym ogniu przez 10 min., odstawiamy na dalsze 10

min., przecedzamy).

3) Jeśli chory ma zaparcie, robimy mu wieczorem lewatywę z 500 g ciep­

łej wody.

Przed zaśnięciem podajemy choremu 1 filiżankę roztworu soli karlsbadz-

kiej. (1 płaską łyżeczkę soli rozpuszczamy w 150 g ciepłej wody).

Dieta

Pełna głodówka tak długo aż chory odzyska apetyt. W czasie głodówki

chory powinien pić dziennie sok z 2 cytryn połączony z przegotowaną wodą

i osłodzony miodem. Potem, aż do uzyskania wyraźnej poprawy, dieta bez

mięsa. Podawać dużo zsiadłego mleka, płatków owsianych, ryżu, puree z

marchwi lub z ziemniaków. Jeść dużo owoców lub pić soki wyciśnięte ze

świeżych owoców.

83

Choroby śledziony

Obrzęk śledziony przewlekły

Dolegliwość ta jest zawsze następstwem ostrego obrzęku tego narządu, a

obrzęk ostry jest wyrazem zakaźnych zmian krwi. Przekrwienie śledziony

może być tak gwałtowne, że powoduje jej pęknięcie. Powiększona śledziona

powoduje bóle w okolicy lewego podżebrza.

Leczenie

1) 3 razy dziennie, przed głównymi posiłkami, podajemy choremu 1 fili­

żankę wywaru z kłączy perzu, kory wierzbowej, ziela mniszka lekarskiego,

ziela miodunki, ziela piołunu, ziela skrzypu polnego, ziela podróżnika, ziela

tasznika pospolitego i szyszek chmielu. (Po 50 g każdego ze składników

dokładnie mieszamy, 2 łyżki mieszanki zalewamy 500 g wrzącej wody, gotu­

jemy na małym ogniu przez 10 min., przecedzamy).

2) Jeśli chory ma podwyższoną temperaturę, to po upływie 2 godzin od

podania powyższego wywaru podajemy mu 1/2 łyżeczki mieszanki złożonej

z gałki muszkatołowej, salmiaku i kwasku cytrynowego. (Wszystkie skład­

niki ucieramy na proszek i mieszamy w równych częściach).

3) Jeśli chory nie ma podwyższonej temperatury, podajemy mu 1

łyżeczkę mikstury złożonej z miodu pszczelego, listków geranium, słodkich

migdałów i cytryn. (500 g miodu pszczelego ucieramy na jednorodną masę z

listkami geranium, przepuszczonymi przez maszynkę do mięsa migdałami i

3 świeżymi cytrynami, także przepuszczonymi przez maszynkę razem ze

skórką, lecz bez pestek).

4) Po upływie 10 min. od przyjęcia mikstury, podajemy choremu 1/2

filiżanki wywaru z ziela tasznika, ziela ożanki właściwej (po 60 g), ziela

krwawnika, szyszek chmielu, ziela dziurawca (po 40 g). Wszystkie składniki

dokładnie mieszamy, 2. łyżki mieszanki zalewamy 500 g wrzącej wody, gotu­

jemy na małym ogniu przez 10 min., przecedzamy).

5) Przez kolejne 2 wieczory robimy choremu lewatywę z 1 1 ciepłego

naparu z kwiatu rumianku. (4 łyżki kwiatu rumianku zalewamy 1 1 wrzącej

wody, odstawiamy pod pokrywką na 15 min., przecedzamy.

6) Jeśli chory skarży się na ból w śledzionie, kładziemy mu na lewe

podżebrze woreczek płócienny napełniony podgrzaną na patelni solą.

Dieta

Przez 3 dni bez mięsa i jego przetworów. Potem mięso białe, gotowane.

Unikać ostrych przypraw i potraw wzdymających. Jeść dużo gotowanych

selerów.

Zapalenie śledziony

Zapalenie śledziony może się wywiązać z zakażenia ogólnego całego

organizmu, może je też wywołać uraz. Zapalenie śledziony napotyka się w

takich chorobach zakaźnych jak tyfus, malaria, a także w chorobach krwi.

Chory skarży się na ucisk i ból w lewym podżebrzu, nie ma apetytu, cierpi

na zaparcie, potem zaś na rozwolnienie. Leczenie i dieta jak wyżej

84

Spis treści

Stów kilka do czytelników 3
Ważniejsze zioła stosowane w leczeniu układu trawiennego 7
Babka szerokolistna

7

Biedrzeniec Anyż

8

Berberys zwyczajny

8

Bez czarny

9

Bobrek trójlistny

10

Borówka brusznica

, . . . . 10

Borówka czernica

11

Brzoza biała

12

Byłica piołun

13

Cebula

13

Chmiel zwyczajny

14

Czeremcha zwyczajna

14

Dąb szypułkowy

14

Dziewanna kutnerowała

15

Dziurawiec pospolity

16

Fiołek trójbarwny

16

Głóg dwuszyjkowy

17

Goryczka żółta

18

Jałowiec, pospolity

18

Jarzębina pospolita

19

Jaskółcze ziele

19

Kapusta głowiasta

20

Kocanka piaskowa

20

Kolendra siewna

21

Koper ogrodowy

22

Koper włoski .

22

Kozłek lekarski

23

Kruszyna pospolita

23

Krwawnik pospolity

24

Krwiościąg lekarski

24

Kukurydza zwyczajna

25

Kupalnik górski

25

85

Lebiodka pospolita

26

Len zwyczajny

, 26

Lukrecja gładka

, 27

Łopian

, 27

Macierzanka piaskowa

28

Mięta pieprzowa

28

Mniszek lekarski

28

Nagietek lekarski

29

Olsza szara

30

Oman wielki

30

Orzech włoski

31

Pięciornik gęsi

31

Piwonia lekarska

32

Płucnica islandzka

, 32

Podbiał pospolity

33

Podróżnik błękitny

33

Pokrzywa zwyczajna

33

Poziomka pospolita

34

Prawoślaz lekarski

35

Rdest ostrogorzki

35

Rdest ptasi

36

Rdest wężownik

36

Rumianek pospolity

37

Serdecznik pospolity

37

Skrzyp polny

38

Szałwia lekarska

38

Tasznik pospolity

39

Tatarak zwyczajny .. .

39

Tysiącznik pospolity

40

Wrotycz pospolity

40

Choroby układu trawiennego poddające się leczeniu przetworami

z surowców zielarskich

Choroby jamy ustnej 41

Ból zęba lub zębów

41

Ból zęba nerwowy

, 41

Dziąseł opuchnięcie

42

Dziąseł zapalenie

42

Gorzki smak w ustach

43

Język obłożony

43

Kamień nazębny

43

Przetoka zębowa

44

Rany na języku

44

Ropoiok zębodołowy (paradentoza)

44

Słony smak w ustach

45

86

Smaku utrata

45

Suchość w ustach

46

Ślinotok

47

Wrzód dziąsła

47

Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej ostre 48

Zapalenie języka

48

Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej przewlekłe 49

Zły zapach z ust

49

Choroby przełyku 50

Czkawka

50

Kurcz przełyku

50

Wrzód przełyku

51

Rozszerzenie przełyku

51

Zapalenie przełyku

52

Choroby żołądka 53
Ból brzucha

53

Brak apetytu

" 54

Krwawienie z żołądka

54

Kurcz żołądka

55

Mdłości

56

Nadkwaśność soku żołądkowego

56

Nadwrażliwość żołądka

57

Nerwica żołądka

58

Niedokwaśność soku żołądkowego

59

Niestrawność

60

Nieżyt ostry żołądka

60

Nieżyt żołądka przewlekły

61

Odbijanie

62

Opuszczenie żołądka

62

Rozszerzenie żołądka

63

Wilczy głód

63

Wrzód żołądka

64

Wymioty nerwowe

65

Choroby jelit 66

Biegunka

66

Gazy w jelitach

67

Guzy krwawnicze odbytnicy (hemoroidy) 67
Kolka jelitowa

69

Krwawienie z jelit

69

Nerwica jelit

70

Nieżyt jelit przewlekły

70

Nieżyt jelita cienkiego i jelita grubego ostry

71

Nieżyt jelita grubego

72

87

Owrzodzenie dwunastnicy

73

Owrzodzenie odbytnicy

73

Pęknięcie odbytu

74

Polipy odbytnicy

74

Świąd odbytu

75

Zaparcie

76

Choroby wątroby i dróg żółciowych 77

Kamica żółciowa

77

Kolka żółciowa

78

Marskość wątroby

79

Przekrwienie wątroby :

80

Stany po chirurgicznym usunięciu woreczka żółciowego

81

Zapalenie woreczka żółciowego

82

Żółtaczka nieżytowa czyli zwyczajna

83

Choroby śledziony 84

Obrzęk śledziony przewlekły

84

Zapalenie śledziony

84

Wydawnictwo zaprasza autorów

do współpracy