O. Grzegorz Franciszek Sroka

poradnik

ziołowy

Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych

Warszawa 1988

Przedmowa

Wrażliwość na ludzkie cierpienie, jako odruch serca

wypływający z przyjaznych uczuć człowieka do czło-

wieka, jest właściwa wielu ludziom, niezależnie od ich

pochodzenia i wiary. Ów odruch serca, który obecnie

nazywany jest humanitaryzmem, stał się od zarania

chrześcijaństwa jedną z podstawowych jego zasad, sym-

bolizowaną przez biblijnego samarytanina, który litoś-

ciwie udzielił bezinteresownej pomocy poranionemu

podróżnemu.

Dwaj bracia lekarze — Kosma (przedstawiany na ob-

razach z naczyniem szklanym) i Damian (przedstawia-

5

ny z puszką i spatulą), wypełniając religijną powinność

miłości bliźniego, leczyli ludzi bez pobieraniu opłat. Za

panowania cesarza Dioklecjana zostali uwięzieni w Egei,

nadmorskim mieście Cylicji, następnie ścięci w 287 r.

Zaliczono ich w poczet świętych i stali się patronami

lekarzy i aptekarzy. Innym świętym przypisuje .się

ochronę przed różnymi chorobami: św. Barbara — przed

otruciem, Św. Błażej — przed chorobą gardła, Św. Oty-

lia — przed chorobą oczu, Św. Sebastian — przed dżu-

mą, Św. Wit — przed pląsawicą (stąd nazwa choroby

,,taniec Św. Wita").

Wielki wpływ na rozwój lecznictwa w krajach chrze-

ścijańskich miało powstanie zgromadzeń zakonnych.

Pierwszym z nich był założony w 529 r. przez Św. Be-

nedykta zakon O.O. Benedyktynów z siedzibą na gó-

rze Monte Cassino. Dużą zasługą tego zakonu był m.in.

rozwój lecznictwa, nauki i kultury w Europie Zachod-

niej. W czasach, gdy nie znano jeszcze druku, benedyk-

tyni, przy wielkim nakładzie pracy, przepisywali i tłu-

maczyli księgi pisarzy starożytnych, sporządzali wy-

ciągi z tych dzieł i zaopatrywali je we własne komen-

tarze. To właśnie dzięki nim uratowano przed zagładą

wiele bezcennych ksiąg oraz wiadomości o sposobach

leczenia, a pilność i pracowitość mnichów benedyktyń-

skich stała się przysłowiowa. Zakon ten był zaprasza-

ny do innych krajów, a zakonnicy zakładali wszędzie

przyklasztorne ogrody roślin leczniczych, warzywnych,

owocowych i ozdobnych, organizowali zbiór ziół ze sta-

nu naturalnego oraz ich przetwarzanie na leki we wła-

snych aptekach nie tylko na swoje potrzeby, lecz rów-

nież dla okolicznej ludności i przygodnych podróżnych.

Wielką sławę uzyskało opactwo benedyktyńskie w Saint

Gallen w Szwajcarii. Zachowany plan tego klasztoru

z roku 820 informuje, że obok zabudowań znajdował

się obszerny ogród, a w nim wiele cennych roślin lecz-

niczych (m.in. mięta, rozmaryn, szałwia, ruta, kozierad-

ka, lubczyk, kosaciec), warzyw (m.in. cebula, czosnek,

seler, mak, rzepa, buraiki, kapusta, pietruszka, koper

6

ogrodowy) i drzew owocowych (m.in. jabłonie, grusze,

śliwy, kasztany, jarzębina, leszczyna).

Przypuszcza się, że pierwszymi misjonarzami w Pol-

sce po przyjęciu chrześcijaństwa przez Mieszka I

w 966 r. byli benedyktyni, jednak brak jest na to wia-

rygodnych przekazów historycznych. Potwierdzone

źródła o ich przybyciu do Polski sięgają panowania Ka-

zimierza Odnowiciela (1016—1058) po odnowie orga-

nizacji kościelnych i życia religijnego. Zakonnicy be-

nedyktyńscy przybyli z Nadrenii około 1045 r. i zostali

najpierw osadzeni w Tyńcu koło Krakowa, następnie

założyli klasztory w Trzemesznie, Łęczycy oraz na Po-

morzu. Przywieźli ze sobą wiele roślin użytkowych

wówczas nie znanych w Polsce. Również inne zakony,

sprowadzane w późniejszym okresie do Polski, orga-

nizowały sieć aptek klasztornych oraz szpitali i przy-

tułków. Z lat 1100—1170 pochodzą pierwsze wzmian-

7

ki o powstaniu szpitali we Wrocławiu, Jędrzejowie

i Poznaniu zakładanych przez klasztory.

Wiele roślin leczniczych sprowadzanych w średnio-

wieczu do Polski, aklimatyzowanych i uprawianych

w ogrodach przyklasztornych, jest pochodzenia śród-

ziemnomorskiego, o czym świadczy również fakt, że

do dziś nie mają one rdzennych nazw polskich, a tylko

spolszczone nazwy łacińskie, np.: mięta (Mentha), me-

lisa (Melissa), rozmaryn (Rosmarinus), szałwia {Salvia),

ruta (Ruta), tymianek (Thymus), malwa (Malva), hyzop

(Hyssopus), kolendra (Coriandrum), lubczyk (Levisti-

cum) i inne. Rośliny te wzbogaciły dostępny wówczas

asortyment surowców leczniczych w Polsce i w spo-

sób znaczący usprawniły lecznictwo.

W dziejach medycyny i farmacji powyższy okres

jest nazywany okresem klasztornym, a wybitnymi jego

przedstawicielami, znawcami leku roślinnego byli: Sw.

Hildegarda (1098—1180), przeorysza benedyktynek

w Bingen, autorka książki o praktycznym zastosowa-

niu ziół pt. Causae et Curae, uznana za wybitny umysł

swojej epoki oraz dominikanin Albert (1193—1280),

któremu potomni nadali przydomek Wielki (Albertus

Magnus), autor znakomitego dzieła o ziołach pt. De

Vegetabilibus libri VII. W Polsce autorem przypu-

szczalnie pierwszego traktatu medycznego był lekarz,

a zarazem biskup wrocławski Tomasz z Sarepty (1297—

1378), którego dzieło pt. Mihi competit składało się

z części zawierających nauki o lekach prostych i zło-

żonych oraz o ich praktycznym zastosowaniu.

Nowe problemy w dobroczynnej działalności orga-

nizacji kościelnych powstały w związku z pojawieniem

się w Europie Zachodniej licznych przypadków trądu,

zawleczonego ze Wschodu przez uczestników wypraw

krzyżowych (1096—1291). Choroba ta budziła powszech-

ną grozę, była uważana za nieuleczalną i bardzo za-

raźliwą. Dotkniętych tą chorobą wypędzano z miast

i zakazywano wszelkich bezpośrednich kontaktów

z ludźmi zdrowymi. Ich los budził powszechną litość

i ofiarność społeczeństwa, co umożliwiało organizowa-

8

nie zamkniętych zakładów zwanych leprozoriami. Do

Polski trąd przenikał wraz z przybywającymi z Zacho-

du osadnikami. Około roku 1234 z inicjatywy Sw. Jad-

wigi Śląskiej założono, przypuszczalnie najstarsze, kra-

jowe leprozorium dla kobiet w Środzie Śląskiej. Naj-

większe nasilenie tej choroby nastąpiło w Polsce w la-

tach 1350—1450, po czym trąd stopniowo wygasał, a le-

prozoria, w liczbie około 80, zamieniano stopniowo na

przytułki dla nędzarzy lub dla chorych na kiłę. Cała

opieka nad leprozoriami spoczywała w rękach ducho-

wieństwa oraz zakonów męskich i żeńskich.

Wielkie zasługi mają również organizacje kościelne

dla rozwoju aptekarstwa. Pierwsze informacje o istnie-

niu klasztornych pomieszczeń, w których sporządzano

leki, pochodzą z czasów panowania Karola Wielkiego

(742—814). W miarę zwiększania się liczby zakonów

i klasztorów zwiększała się również liczba aptek przy-

klasztornych. W Polsce przypuszczalnie jedną z pierw-

szych aptek założono w Świdnicy w 1248 r., następnie

w innych miastach, m.in. Głogowie w 1281 r. Sporzą-

dzanie leków przez zakonników stanowiło jeden z obo-

wiązków przewidzianych w regulaminie zgromadzenia.

Zakonnik-infirmer był jednocześnie chirurgiem, den-

tystą, lekarzem i aptekarzem w klasztorze, a ponadto

udzielał pomocy okolicznej ludności i podróżnym.

W XIII wieku stopniowo zaczęły powstawać apteki

świeckie, które za leki pobierały odpowiednie opłaty,

z reguły wyższe cd później pobieranych opłat w apte-

kach klasztornych. Na tym tle dochodziło do sporów,

bowiem aptekarze świeccy byli obarczani podatkami na

rzecz miasta, w przeciwieństwie do aptek klasztornych,

które mogły część leków wydawać bezpłatnie najbied-

niejszym. Apteki klasztorne stały się wielkim dobro-

dziejstwem dla okolicznych mieszkańców, a i chorzy

mieli większe zaufanie do wytwarzanych w nich leków

niż pochodzących z aptek miejskich. Miało to swój

wyraz nawet w malarstwie. Znany jest obraz Marii

Appeli z 1731 r. przedstawiający Chrystusa jako „Nie-

biańskiego Aptekarza", siedzącego za stołem apte-

9

10

cznym na tle szaf z naczyniami na leki oraz z małą

wagą w ręku.

Pozostałością z tamtych czasów są nazwy niektórych

preparatów wytwarzanych w aptekach klasztornych:

balsam kapucyński, pigułki reformackie, proszek jezu-

icki, krople jerozolimskie oraz likier benedyktyński,

który wówczas był zaliczany do leków.

W wieku XVI i XVII wiele zakonów w Polsce było

wyposażonych we własne drukarnie i w nich, oprócz

dzieł, pism, modlitewników o charakterze ściśle reli-

gijnym, drukowano również wartościowe książki świec-

kie, m.in. także o treści medycznej. Największe dru-

karnie posiadali jezuici w Lublinie, Poznaniu i Prze-

myślu, pijarzy w Wilnie i Warszawie, bazylianie w Su-

praślu i Poczajowie, franciszkanie we Lwowie, trynita-

rze w Lublinie, paulini na Jasnej Górze w Częstocho-

wie. Ponadto były również drukarnie diecezjalne, np.

w Kaliszu, Łowiczu, Wilnie, Zamościu. Drukowano

w nich wiele i wielokrotnie powtarzanych broszur

i książek zawierających przepisy leczenia różnych cho-

rób, poradników domowych, apteczek domowych,

w głównej mierze uwzględniających preparaty ziołowe,

a przeznaczonych „z miłości chrześcijańskiej na pora-

towanie ubogich i podłej kondycji ludzi". Autorami

wielu z owych broszur były osoby nieznane, prawdo-

podobnie zakonnicy, a może i księża świeccy. Mała

część zaledwie jest autoryzowana, a wśród nich np.

ksiądz J.P. Biretowski Wiadomości ciekawe o skutkach

i mocy ziół i zbóż, 1769 r.; zakonnik i doktor L. Perzy-

na Lekarz dla włościan, 1793 r. Ukazywały się także

tłumaczenia wartościowych książek obcych autorów,

np. Tissot S.A. Rada dla pospólstwa względem zdro-

wia, w przekładzie księdza K. Kamińskiego (r. 1773);

Beynon E. Świeżo przyczyniony miłosierny Samaryta-

nin w przekładzie M.J. Ackerbauma (r. 1695).

Znane są też wielkie oryginalne polskie dzieła trak-

tujące o roślinach leczniczych i ich praktycznym za-

stosowaniu: Marcina z Urzędowa Herbarz Polski, Kra-

ków, 1613 r., liczący 1540 stron.

11

Cala, powyżej przedstawiona, działalność kościelna

łącznie z wydawnictwami miała duże znaczenie dla

podniesienia stanu zdrowotnego ludności, a w szczegól-

ności ulżenia ciężkiemu losowi chłopów pańszczyźnia-

nych i miejskiej biedoty. Korzystali z tych dobro-

dziejstw również szlachta i mieszczanie, ale z reguły

odpłatnie.

Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 r. sytuacja Koś-

cioła katolickiego i związanych z nim licznych insty-

tucji i organizacji ulegała stałemu pogarszaniu, zwłasz-

cza w wyniku represji po nieudanych powstaniach

w 1831 i 1863 r. W korzystniejszej sytuacji była część

kraju pod zaborem /Austro-Węgier, natomiast w zabo-

rze rosyjskim i pruskim prowadzono zaciekłą akcję

wynaradawiającą. Jednym z ważnych elementów tej

akcji było utrudnianie działalności kościoła, również

w zakresie pomocy medycznej. Wśród różnych zaka-

zów jednym z najbardziej dotkliwych była likwidacja

aptek przyklasztornych, a także kasacja niektórych

zakonów. Taki los spotkał w 1864 r. w zaborze rosyj-

skim zakon Bonifratrów, którego działalność obejmowa-

ła głównie prowadzenie szpitali, klinik, sanatoriów, ap-

tek i przychodni specjalistycznych. Założycielem za-

konu był Portugalczyk Jan Ciudad (1495—1550), zna-

ny pod imieniem Jana Bożego, kanonizowany w 1691 r.

i uznany za patrona chorych, lekarzy, pielęgniarzy

i szpitalnictwa. Do Polski zakon został sprowadzony

w 1609 i\, a pierwszy klasztor i szpital został wybu-

dowany w Krakowie. Zakonnicy nie tylko opiekowali

się chorymi, ale również mieli osiągnięcia w zakresie

sztuki i techniki medycznej, m.in. jako pierwsi rozpo-

częli stosowanie narkozy przedoperacyjnej.

W Niemczech wybitne efekty lecznicze uzyskał

ksiądz Sebastian Kneipp (1821—1897), twórca nowego

kierunku zwanego hydroterapią, polegającą na stoso-

waniu w wielu schorzeniach zimnej wody w postaci

obmywań, Okładów, zawijań i kąpieli. Zalecał on rów-

nież stosowanie ziół. W roku 1881 otwarto w Wóris-

hofen, gdzie ksiądz Knedipp był proboszczem, zakład

12

wodolecznictwa, który cieszył się zasłużoną sławą w ca-

łej Eusropie. Wiele z metod księdza Kneippa jest dziś

uznanych i stosowanych w nowoczesnej medycynie.

Początek XX wieku to I wojna światowa, po której

Polska odzyskała niepodległość, zaś duchowieństwo,

zakony męskie i żeńskie zdobyły swobodę działania,

również w zakresie opieki medycznej. Okres ten, trwa-

jący do 1939 r., był szczególnie pomyślny dla Kościo-

ła, lecz po nim (nastąpiła II wojna światowa i okupa-

cja terenów polskich przez wojska hitlerowskie.

Po zakończeniu II wojny światowej ogłoszono w Pol-

sce w 1946 r. nacjonalizację podstawowych gałęzi go-

spodarki, a 8 stycznia 1951 r. przejęcie wszystkich ap-

tek przez państwo. Powstała służba zdrowia oparta na

personelu świeckim. Przejęte zostały również liczne

obiekty zarządzane dotychczas przez różne organizacje

kościelne i niemal we wszystkich szpitalach wycofano

pielęgniarki zakonne. Działalność charytatywna Koś-

cioła na rzecz cierpiących uległa bardzo dużym ograni-

czeniom, szczególnie jeśli chodzi o zakony, a równocześ-

nie powoli rozwijała się działalność indywidualna. Po-

dejmowali ją duchowni świeccy, którzy drogą samo-

kształcenia zdobywali wiedzę o roślinach leczniczych

i ich praktycznym zastosowaniu.

Do niektórych miejscowości, np. do Leopoldowa,

Grębkowa, Magdalenki, Żelowa, Izbicy Kujawskiej,

Szczecina i innych przez wiele lat przybywali chorzy

nie tylko z bliskich okolic, lecz i z odległych miast i wsi,

aby szukać pomocy w trapiących ich chorobach. Byli

to ludzie różnych zawodów i o różnym stopniu wy-

kształcenia, których łączyło wspólne pragnienie odzy-

skania zdrowia. Większość z nich cierpiała na prze-

wlekłe choroby, bez powodzenia leczone preparatami

syntetycznymi, którymi dysponuje medycyna nowo-

czesna. Byli również tacy, którzy źle reagowali na dłu-

gotrwałe przyjmowanie leków chemicznych. Wszystkie

te osoby, w szczególności w wieku podeszłym oraz re-

konwalescenci i dzieci, szukały pomocy u księży zie-

larzy, darząc ich zaufaniem.

13

W następstwie procesu normalizacji stosunków mię-

dzy Państwem i Kościołem rozwijała się stopniowo zor-

ganizowana pomoc dla chorych osób. Powstała Komis-

ja Episkopatu Polski dla Dobroczynności, rozszerzało

swoją działalność Towarzystwo Przyjaciół Chorych

w Krakowie, należące do międzynarodowego ruchu

„Hospdtium". We wszystkich diecezjach powstały punk-

ty bezpłatnego rozdziału leków i darów pochodzących

z zagranicy, które w okresie ostrego kryzysu społecz-

no-gospodarczego stanowiły znaczącą pomoc dla wielu

cierpiących. Zakony odzyskiwały utracone dawniej po-

siadłości, pozwalające im na rozszerzenie działalności.

Szpitalny zakon O.O. Bonifratrów sprawuje obecnie

opiekę nad chorymi w czterech szpitalach i kilku do-

mach opieki dla młodzieży i dorosłych, rozwinął na du-

żą skalę pomoc w specjalistycznej przychodni ziołolecz-

nictwa w Łodzi i Warszawie. O zakonie tym Papież Jan

XXIII powiedział: „Bonifratrzy wyprzedzili o przeszło

400 lat ekumeniczną ideę Soboru Watykańskiego II,

opiekując się wszystkimi bez względu na pochodzenie,

religię czy przekonania. Waszą obecnością, waszą cierp-

liwością i miłością czynicie wiarygodną wiarę Chrystu-

sa i wiarę w ojcostwo Boga, otwieracie nowe perspek-

tywy dla niesienia w obecnym świecie pomocy ducho-

wej nie tylko chorym, ale również lekarzom i persone-

lowi w szpitalach".

W ostatnich latach ukazało się w Polsce wiele

książek o ziołolecznictwie, a jedna z nich zasługuje na

szczególną uwagę ze względu na osobę autora. Jest nią

Powrót do ziół franciszkanina O. Czesława Klimuszki,

wydany w 1980 r. w Poznaniu. Autor przez 25 lat ba-

dał i poznawał, przez osobiste obserwacje, lecznicze

działanie ziół, owoców i zalecał je ludziom przewlek-

le, a nawet beznadziejnie chorym. W książce znajduje

się 151 recept mieszanek ziołowych, zalecanych do sto-

sowania w 127 chorobach podzielonych na 12 grup.

Autorem niniejszej książki jest również franciszka-

nin O. Grzegorz Sroka, który od młodych lat intereso-

wał się ziołami, później wiele o nich czytał, a po wstą-
14

pieniu do zakonu i ukończeniu studiów teologicznych

rozpoczął początkowo sporadyczne ich stosowanie, by

od r. 1965 całkowicie poświęcić się chorym. Z upływem

lat rosła stale liczba osób szukających pomocy O. Grze-

gorza i zwiększało się też jego osobiste doświadczenie

na podstawie gromadzonych obserwacji o działaniu

ziół. W ciągu 30 lat zielarskiej działalności O. Grzegorz

udzielił porad ponad 150 000 ludzi, kierując się jedy-

nie pragnieniem niesienia pomocy w ich cierpieniach.

Obecnie, spełniając liczne prośby, przekazuje O. Grze-

gorz na kartach tej książki to wszystko, co zdobył

w minionych latach doświadczeń, wyznając zasadę, że

lepiej jest zapobiegać chorobie lub leczyć ją na samym

początku.

Doc. dr hab. Aleksander Ożarowski

Wstęp

Minęło już czterdzieści lat od czasu mojego pierw-

szego spotkania z ziołami.

Był rok 1941. Na rannej lekcji kierowniczka szkoły

zakomunikowała: „Zgodnie z zarządzeniem inspektora

każdy uczeń musi uzbierać, a następnie ususzyć i przy-

nieść do szkoły jeden kilogram ziół. Kto tego nie wy-

kona, nie otrzyma promocji do następnej klasy".

Nauczyciele rozdali nam barwne ulotki zawierające

rysunki ziół oraz zalecenia, jak je zbierać i suszyć. Tak

rozpoczęła się moja, a także innych dzieci, wędrówka

po lasach, miedzach, ogrodach i polach.

Czterdzieści lat później rozmawiałem z licznym gro-

nem nauczycieli szkoły podstawowej. Opowiedziałem

zebranym o owym zarządzeniu niemieckiego inspekto-

ra szkolnego z 1941 roku i próbowałem namówić ich

do przeprowadzenia obecnie podobnej akcji zbierania

ziół. Niestety, moja propozycja została skwitowana

śmiechem. Pewnie dla załagodzenia sytuacji zostałem

poinformowany, że nauczyciele nie znają się na zio-

łach i nie umieją przekazać uczniom niezbędnych

wskazówek.

Miejsce spotkania opuściłem zawiedziony. Szkoda.

Zbieranie ziół mogłoby rozwinąć u młodzieży miłość do

rodzimej przyrody, poczucie obowiązku, dawać radość

z wykonywania społecznie użytecznej pracy, rodzić za-

interesowanie zdrowiem własnym i innych, a także

uczyć nieźle płatnego przez „Herbapol" zajęcia, dzięki

któremu nawet dzieci ze szkoły podstawowej mogłyby

mieć własne, zapracowane przez siebie oszczędności.

Od zarania naszej państwowości leczono się ziołami.

Szybki rozwój farmacji, opartej na chemii, zmniejszył

zainteresowanie fitoterapią, jednakże obecnie niedobo-

ry wielu medykamentów oraz powstające coraz czę-

ściej alergie, a także inne skutki uboczne po zażywaniu

leków chemicznych, spowodowały nawrót do szeroko

stosowanego ziołolecznictwa.

16

Należy zwrócić uwagę, iż nie wszystkie leki che-

miczne można zastąpić ziołami, ale nawet w takich

przypadkach można je stosować jako środki wspoma-

gające.

Mam nadzieję, że u większości osób korzystających

z tego poradnika zaszczepię wiarę w dobroczynne skut-

ki stosowania ziół, a także rozbudzę chęć ich pozna-

nia, zbierania i suszenia. Sam zacząłem się intereso-

wać ziołami już w szkole podstawowej i to bynajmniej

nie tylko w następstwie zarządzenia władz oświato-

wych. Główną przyczynę tego stanowił fakt, iż od uro-

dzenia byłem słabego zdrowia. Pierwszą mieszankę

ziołową sporządziłem dla własnych potrzeb w 1941 r., ,

do czego zdopingowany zostałem przez staruszkę są-

siadkę, która późnymi wieczorami przekazywała mi,

wdzięcznemu słuchaczowi, własne tajniki ziołolecznic-

twa. Tak powstało u mnie, trzynastoletniego wówczas

chłopaka, zaciekawienie, a następnie pragnienie pogłę-

biania wiadomości, wreszcie trwająca już czterdzieści

lat pasja: leczenie ziołami. Przez cały ten czas nigdy

nie zalecałem chorym stosowania choćby lekko trują-

cych ziół ani ziół o ubocznym działaniu.

Długie lata po wojnie oficjalna medycyna w zniko-

mym stopniu stosowała fitoterapię. Ostatnio z wielkim

zadowoleniem obserwuję, iż lekarze łaskawiej traktu-

ją zioła, przepisując je głównie dzieciom i osobom

w starszym wieku.

Liczba osób, zgłaszających się do mnie, księdza za-

konnego, po mieszanki ziołowe lub recepty na sporzą-

dzanie takich mieszanek, wciąż rośnie. Niestety, nie

jestem w stanie udzielać odpowiedzi na wszystkie przy-

chodzące do mnie listy ani przesyłać ziół pocztą. To

przyjeżdżający do mnie chorzy podsunęli mi myśl, a na-

stępnie zdopingowali do napisania niniejszego porad-

nika, który zawiera kilkadziesiąt recept do zastosowa-

nia przy najczęściej występujących schorzeniach, a tak-

że kilka uwag praktycznych, dotyczących mody, uży-

wek, trucizn i radiestezji.

17

Zalecenia ogólne

Celem tego zielnika jest przekazanie chorym książki

z dziedziny ziołolecznictwa, napisanej — takie było

moje zamierzenie — w sposób bardzo przystępny. Sa-

mo przeczytanie zaleceń i porad nie spowoduje zmniej-

szenia cierpień i dolegliwości — przede wszystkim

trzeba niezbędne zioła zdobyć, a następnie stosować je

cierpliwie i systematycznie.

Niestety, najwięcej trudności przysparza samo zdo-

bycie zawartego w recepcie zestawu. Mimo rosnących

podobno dostaw do sklepów „Herbapolu" zwiększają-

cy się stale popyt powoduje niedostatki zaopatrzenia.

Dlatego wszystkich gorąco namawiam do zbierania

i suszenia ziół, chociażby tylko dla własnych potrzeb.

Przy zajęciu tym należy bezwzględnie przestrzegać

dwóch podstawowych zasad:

1. Zbieramy wyłącznie zioła dobrze znane zbierają-

cemu.

2. Wybieramy zioła zdrowe, suche, rosnące z dala

od jezdni i szos (minimum 50 m od tras szybkiego ru-

chu).

W trakcie zbierania roślin leczniczych, gdy przed-

miotem zbierania jest owoc albo kwiat, nie powinno

się niszczyć całego okazu ani tych jego części, które

nie będą wykorzystane do leczenia, np. gałęzi.

Zioła winny być suszone w miejscach suchych, prze-

wiewnych, zaciemnionych. Po wysuszeniu należy je

drobno pociąć, zapakować do płóciennych worków lub

papierowych torebek i pudeł. Nazwy ziół proponuję

umieszczać na opakowaniach natychmiast po ich wsy-

paniu, bowiem suche, drobno pokrojone rośliny są

trudne do rozróżnienia i rozpoznania.

Polecam także wszystkim osobom zdrowym profi-

laktyczne picie raz dziennie (zamiast kawy lub herba-

ty) naparów, np. z lipy, pokrzywy, rumianku, dziuraw-

ca. Równocześnie przestrzegam przed zbieraniem, kupo-

18

waniem i używaniem ziół silnie działających, wyma-

gających ścisłego dawkowania, które — niewłaściwie

zażywane — mogą spowodować zatrucie lub nawet

śmierć.

Bezwzględnie nie należy zbierać i używać bez kon-

troli lekarza takich ziół, jak: wrotycz, arnika, pokrzyk,

wilcza jagoda, bieluń, paprotka słodka, psianka, mak

lekarski, miłek wiosenny, konwalia, kopytnik, glistnik,

ciemiernik, sasanka, ciemiężyca, zimowit, lulek czarny,

szalej, blekot, tojad, naparstnica, kokoryczka, cieciorka

pstra, ostróżeczka polna i wymiotna, przestąp pospoli-

ty i biały, kropidło wodne, stroiczka rozdęta, kolco-

wój szkarłatny, żarnowiec miotlasty, czworolist pospo-

lity, konitrud błotny, wilczomlecz, narecznica samcza,

śnieguliczka biała, bagno zwyczajne, starzec zwyczajny,

jemioła.

Niektóre z tych ziół można używać zewnętrznie do

zmywania, okładów i lewatyw (np. piołun i wrotycz

przy owsikach u dzieci).

Zioła do picia można przygotowywać w różny spo-

sób, jednak najczęściej stosuje się parzenie: łyżeczkę

lub łyżkę stołową ziół zalać wrzątkiem, pod przykry-

ciem trzymać 20—30 minut, zioła przecedzić i pić ciep-

łe. Gdy zaistnieje konieczność długotrwałego picia ziół,

należy robić trzy-, czterodniowe przerwy w miesiącu,

po których można kontynuować leczenie.

Kilka uwag o piciu ziół:

— pić zioła profilaktycznie, nie tylko wtedy, gdy

odczuwa się ból;

— w przypadku uśmierzenia bólu wypijanymi na-

parami ziołowymi nie przerywać leczenia, lecz konty-

nuować je przez dłuższy okres;

— ziół nie słodzić cukrem ani miodem (odstępstwo

od tej zasady można robić w przypadku podawania

ziół dzieciom);

— pić zioła świeżo parzone — za najdłuższy możli-

wy do przyjęcia okres między parzeniem a piciem na-

leży uznać 10 godzin;

— nie używać ziół starych, spleśniałych, pochodzą-

19

cych z opakowań, na których brak jest nazwy leczni-

czej rośliny;

do parzenia ziół nie używać naczyń aluminiowych

i miedzianych — właściwymi do omawianego celu na-

czyniami są garnki emaliowane lub żaroodporne po-

jemniki szklane;

— zioła stosowane raz dziennie pić przed snem, sto-

sowane dwa razy dziennie pić rano i wieczorem, sto-

sowane trzy razy dziennie pić rano, w południe i wie-

czorem — jeśli lekarz nie zaleci inaczej, pić zioła po

posiłku (miedzy posiłkiem a czasem picia ziół zrobić

półgodzinną przerwę).

O zdrowiu

Mniemanie, iż wszystkie zioła, niezależnie od ilości

spożywanych mikstur i naparów, będą miały dobro-

czynne działanie dla organizmu, jest błędne.

Napary z niewłaściwie dobranych mieszanek lub po-

jedynczych ziół mogą spowodować pogorszenie stanu

zdrowia lub zatrucie w przypadku przedawkowania.

Wiele ziół ma, niestety, uboczne działania — wykaz

ich umieściłem na końcu niniejszej książki i proponu-

ję szczegółowe zapoznanie się z nim.

Ostatnio zetknąłem się z przypadkiem, kiedy chorej

podano w dobrej wierze pół litra stężonego naparu

z piołunu, co doprowadziło do tak silnego zatrucia,

że — jak twierdził lekarz pogotowia ratunkowego —

jedynie szybka pomoc medyczna uratowała pacjentce

życie.

Silnym zatruciom ulegają często dzieci, które — za-

chęcone ładnym wyglądem rośliny — zjadają np. owo-

ce wilczej jagody lub nasiona lulka czarnego. Niebez-

pieczne jest również spożywanie pestek takich owoców,

jak: brzoskwinia, morele, wiśnie, śliwki i czereśnie.

W szczególności dotyczy to brzoskwini i moreli, zawie-

rających dużą ilość glikozydu cyjanogennego, zwane-

20

go amygdaliną, który w organizmie rozpada się i wy-

twarza silnie trujący cyjanowodór.

Znam przypadki zatruć kompotami ze śliwek, prze-

chowywanych w weekach uprzednio gotowanych pod

szczelnym zamknięciem. Wszystkie gospodynie nama-

wiam do usuwania pestek z owoców przeznaczonych

na przetwory. Oczywiście największą wartość dla or-

ganizmu mają owoce zjadane w stanie surowym, bo-

wiem niektóre witaminy w nich zawarte ulegają znisz-

czeniu pod wpływem światła, wysokiej temperatury

oraz kontaktu z metalem. Jedzmy zatem dużo owoców,

które zapewniają nam niezbędne dla ustroju witaminy,

sole mineralne, a także zapewniają właściwą pracę je-

lit (badania wykazują, iż częste zaparcia oprócz bó-

lów głowy oraz ogólnego osłabienia powodują przy-

spieszenie procesu starzenia się).

Spotkanie z chorym

Doktor może życie przedłużyć,

ale śmierci nie odwróci

Do ambulatorium, izby przyjęć, ośrodka zdrowia,

szpitala, lekarza i zielarza zgłaszają się rzesze chorych.

Wiele z tych osób to ludzie samotni, często pozbawieni

nie tylko bliskiej, ale i dalszej rodziny. Niestety, spo-

ro chorych, mających nawet bliskich krewnych, nie

może liczyć na ich pomoc.

Apeluję:

— pamiętajmy o innych, kiedy są w potrzebie;

— pamiętajmy, że w niedługiej przyszłości może po-

wstać życiowa sytuacja, w której sami będziemy ocze-

kiwać na życzliwość i opiekę bliźnich;

— dla chorego bądźmy cierpliwi i wyrozumiali,

umiejmy znaleźć słowa pocieszenia i otuchy.

A teraz kilka uwag gwoli przypomnienia prawd oczy-

wistych:

21

1. Przestrzegaj ściśle zaleceń lekarza.

2. Bez porozumienia się z lekarzem nie przerywaj

kuracji, mimo widocznej poprawy stanu zdrowia.

3. Będąc chorym, nie pal lub znacznie ogranicz pa-

lenie, będąc zdrowym — nie pal w obecności chorego.

4. W okresie zażywania leków nie pij alkoholu.

5. Dbaj o higienę ciała i łoża obłożnie chorego.

Odżywianie

Niewłaściwe odżywianie staje się często przyczyną

wielu chorób. Dla ludzi zdrowych niewłaściwym od-

żywianiem jest konsumpcja pokarmów nieurozmaico-

nych, dla osób chorych — spożywanie potraw pogar-

szających stan zdrowia. Nasze dobre samopoczucie uza-

leżnione jest w dużej mierze zarówno od witamin, jak

i soli mineralnych. Za główne ich źródło należy uznać

owoce i warzywa, które w miarę możliwości powinno

się jadać na surowo.

Brak koniecznych dla zdrowia witamin oraz soli mi-

neralnych lub ich niedostateczna ilość mogą wywołać

poważne zmiany chorobowe. Poniżej podaję kilka istot-

nych uwag na temat niektórych pierwiastków stano-

wiących elementy składowe soli mineralnych.

Wapń

Najbogatszym źródłem wapnia są: mleko w proszku

i w stanie naturalnym, tłuste sery twarde oraz topione.

Brak wapnia powoduje przede wszystkim:

1) zrzeszotowanie kości (kruchość kości),

2) paradontozę (opadanie dziąseł),

3) zwapnienie żył.

Po wystąpieniu wymienionych chorób ilość wapnia

dostarczana organizmowi w produktach spożywczych

22

będzie niewystarczająca, dlatego też należy je zwięk-

szyć spożywaniem mączki kostnej lub pastylek Calciuim

gluconicum oraz Calcium carbonicum. Konieczne jest

zwrócenie uwagi, że wapń przyswajalny jest jedynie

w obecności witaminy D. Niezbędne dawki dzienne Cal-

cium gluconicum i witaminy D określi dla danej cho-

roby lekarz.

Magnez

Najwięcej magnezu zawiera: kakao, mak, kasza gry-

czana, płatki owsiane, fasola, groch, orzechy włoskie

i lasikowe, czekolada, migdały, chleb razowy.

Niedobory magnezu powodują:

1) choroby serca,

2) powstawanie kamieni nerkowych,

3) wypadanie włosów, łamanie się paznokci i próch-

nicę zębów.

Najczęstszymi objawami niedostatecznej ilości mag-

nezu w organizmie są:

— nagłe zawroty i częste bóle głowy,

— drętwienie kończyn i skurcze łydek,

— drganie powiek,

— wrażliwość na zmiany pogody,

— bezsenność, dręczące sny i pocenie się w nocy,

— szybkie męczenie się połączone z wrażeniem ocię-

żałości,

— ogólne rozkojairzenie,

— nadmierna nerwowość (uzewnętrzniająca się np.

częstym płaczem).

Zwracam uwagę, że przy zwiększeniu ilości magnezu

należy zwiększyć ilość spożywanego białka (jeść więcej

mięsa i jaj).

23

Cynk

Najwięcej cynku zawierają: otręby pszenne, kiełki

pszenicy, nasiona dyni, nasiona słonecznika, a w mniej-

szych ilościach: wątroba, grzyby, kakao, żółtka, mięso

z kurczaków, orzechy, groch, fasola, drożdże, cebula,

czosnek.

Niedobory cynku mogą spowodować epilepsję bądź

schizofrenię, a u dzieci słaby wzrost, brak łaknienia,

zaburzenia w rozwoju kości i rozwoju organów płcio-

wych.

Dieta „cynkowa", wzbogacona określonymi przez le-

karza dawkami siarczanu lub glukonianu cynku, przy-

czyni się do:

— zlikwidowania nawet najbardziej uporczywych

trądzików,

— wzmocnienia cebulek włosowych (zlikwiduje lub

zmniejszy wypadanie włosów),

— poprawy stanu zdrowia osób dotkniętych otępie-

niem starczym,

— zaleczenia chorób skórnych występujących na dło-

niach,

— szybszego gojenia się ran (w tym także poopera-

cyjnych) oraz oparzeń,

— poprawy stanu zdrowia osób dotkniętych reuma-

tyzmem.

Warto podkreślić, że podstawowymi pierwiastkami,

odpowiedzialnymi za zdrowe serce, są magnez i wapń.

Pamiętać o tym muszą przede wszystkim mieszkańcy

terenów, na których występuje woda miękka, tzn. te-

renów, gdzie notuje się zwiększoną liczbę przypadków

schorzeń serca i zawałów.

I jeszcze rada dla mężczyzn: można zwiększyć swoje

siły i energię, spożywając żywność zawierającą mag-

nez, kiełki pszenicy lub witaminy E, a także witaminy

C i B complex.

24

Kilka słów o radiestezji i zdrowiu

Głównymi przyrządami różdżkarzy są różdżka i wa-

hadło. Wbrew częstym mniemaniom nie mają one żad-

nych właściwości magicznych — w rękach radiestety

spełniają rolę wzmacniacza. Różdżkę można wykonać

z gałęzi rozwidlonej leszczyny, fiszbinów wieloryba,

połączonych ze sobą w kształcie litery V prętów eboni-

towych lub stalowych.

Wahadłem staje się praktycznie każdy ciężarek wy-

konany z dowolnego materiału, zawieszony na sznurku

lnianym, konopnym lub jedwabnym, a także łańcusz-

ku. Najczęściej stosuje się wahadła, w których ciężar-

kiem jest pełna gałka drewniana lub szklana bądź róż-

nego kształtu „łezki" z mosiądzu.

Słowo „radiestezja" powstało niedawno, ale różdżką

i wahadłem posługiwano się już w starożytności

Różdżkarzem może być każdy o niezbędnych do te-

go predyspozycjach, które — jeśli już występują —

można pogłębić poprzez odpowiednie ćwiczenia.

Radiestezja ma wiele praktycznych zastosowań.

W większości przypadków wykorzystywana jest do

ustalania najkorzystniejszego usytuowania studzien,

a także wyznaczania przebiegu podziemnych cieków

wodnych, których promieniowanie szkodzi zdrowiu

ludzkiemu. Częste i długotrwałe przebywanie w polu

oddziaływania tzw. „żył wodnych" niejednokrotnie sta-

je się przyczyną poważnych chorób, dlatego też idea-

łem byłoby dokonanie przez każdą rodzinę konsultacji

z radiestetą w sprawie najwłaściwszego usytuowania

w mieszkaniu miejsc do spania. Szkodliwość wynika-

jąca z promieniowania cieków wodnych może być wy-

eliminowana lub w znacznym stopniu zmniejszona

w przypadku stosowania sienników ze słomą żytnią lub

owsianą oraz skór zwierzęcych na posłaniach (propo-

nuję spać na skórach owczych o długości włosa 5—7 cm

albo na błamie ze ścinków tych skór).

25

W przeciwieństwie do ludzi niektóre zwierzęta zna-

komicie czują się w miejscach, gdzie występuje pro-

mieniowanie, o którym mowa wyżej. Należą do nich

mrówki, pszczoły i koty. Unikaj zatem miejsc, które

twój kot wybrał sobie na miejsce snu i odpoczynku.

Bez pomocy radiestety bezbłędnie możesz wyznar

czyć przebieg cieku wodnego (pod warunkiem, że ba-

dany teren nie ma uzbrojenia wodno-kanalizacyjnego),

jeśli zaobserwujesz, gdzie w sposób pasmowy najwcześ-

niej topnieje śnieg. Coroczna powtarzalność tego zja-

wiska upewni Cię o słuszności twoich podejrzeń.

Poniżej podaję kilkanaście istotnych zaleceń:

1. Przed przystąpieniem do budowy domu ustal

z radiestetą, które miejsce na działce pozbawione jest

promieniowania „żył wodnych".

2. Korzystaj z usług radiestety dla właściwego roz-

mieszczenia w mieszkaniu miejsc do spania.

3. Oglądaj telewizję z odległości minimum 4 m (ki-

neskop jest źródłem szkodliwego promieniowania).

4. Spośród hodowanych przez Ciebie kwiatów pre-

feruj paprocie, noś bursztyny lub smaruj nadgarstki

maścią bursztynową (do nabycia w aptekach homeopa-

tycznych).

5. W miarę możliwości noś bieliznę bawełnianą,

jedwabną lub wełnianą.

6. Odzież z tworzyw sztucznych płucz w płynach

antystatycznych (np. płyn „K").

7. Jedz obfite śniadania oraz obiady i „lekkie" ko-

lacje (ostatni posiłek spożywaj na dwie godziny przed

spaniem).

8. Po ukończeniu czterdziestu lat unikaj pokarmów

tłustych i słodyczy.

9. Unikaj jedzenia warzyw i owoców rosnących

w pobliżu samochodowych dróg komunikacyjnych

(szczególnie dotyczy to kapusty).

10. Środki ochrony roślin stosuj ściśle według prze-

pisów umieszczonych na opakowaniach (chodzi o czas,

sposób ich stosowania i okres szkodliwości dla zdrowia).

11. Przy rozsypywaniu nawozów sztucznych stosuj

rękawice ochronne.

12. Myj dokładnie ręce zabrudzone środkami che-

micznymi.

13. Jeśli możesz, wyeliminuj naczynia aluminiowe

lub nie gotuj w nich potraw kwaśnych.

14. Do smażenia nie stosuj masła i nie jedz masła

zjełczałego.

15. Nie wykorzystuj wielokrotnie przesmażonego już

tłuszczu.

Kilka zdań o dziecku

Zapytajmy wielodzietne matki, czym są dzieci w ro-

dzinie. Najczęściej otrzymamy odpowiedź: „Są to moje

największe skarby i radości". Zdanie to nie wymaga

komentarzy. Zdrowie człowieka dorosłego w dużej mie-

rze zależy od właściwej pielęgnacji w okresie niemow-

lęcym i późniejszym dzieciństwie.

Najważniejszymi czynnikami wpływającymi na pra-

widłowy rozwój dziecka to: odpowiednie odżywianie,

świeże powietrze oraz kąpiele słoneczne.

Pielęgnacja niemowlęcia. Kobietom zalecam przede

wszystkim ukończenie kursu dla młodych matek, a jeśli

nie jest to możliwe, zapoznanie się z literaturą na ten

temat. Zwracam uwagę, że rady osób „doświadczo-

nych", nie będących pracownikami służby zdrowia, mo-

gą być sprzeczne z wiedzą medyczną. Absolutnie ko-

nieczne jest skrupulatne stosowanie się do wszystkich

zaleceń lekarza pediatry. W przypadku zaobserwowa-

nia u niemowlęcia objawów chorobowych nie należy

podejmować prób leczenia według własnego uznania.

Wszystkim matkom i opiekunom przypominam:

— chowaj przed małym chodzącym dzieckiem,

w miejscach dla niego niedostępnych, zapałki, leki, ostre

przedmioty, trucizny, związki chemiczne stosowane

w gospodarstwie domowym;

— nie dawaj dziecku do zabawy przedmiotów ma-

łych, które można łatwo połknąć lub włożyć do nosa

(zabawki muszą być łaitwe do umycia);

— przestrzegaj zasad higieny: parz smoczki i butel-

ki, piersi przed karmieniem myj wodą i mydłem, każ-

dego dnia kąp dziecko i zmieniaj mu bieliznę, dziecku

chodzącemu bardzo często myj buzię i rączki;

— podawaj dziecku zgodnie z jego wiekiem pokarmy

urozmaicone, z dużą ilością białka, warzyw i owoców;

— ogranicz ilość spożywanych przez dziecko tłusz-

czów i słodyczy;

— ubiór dziecka dostosowuj na bieżąco do tempera-

tury otoczenia i pogody;

— dziecku w wieku szkolnym zagwarantuj bezpiecz-

ne dojście do szkoły i ze szkoły do domu;

— kontroluj, czy dziecko odrabia lekcje i w miarę

możliwości pomagaj mu;

— nie izoluj dziecka własnego od rówieśników;

— w przypadku kalectwa uniemożliwiającego naukę

w normalnej szkole umieść dziecko w specjalistycznej

placówce;

— kontroluj, w jaki sposób dziecko spędza czas wol-

ny od zajęć szkolnych i domowych, staraj się rozwinąć

w nim właściwe zainteresowania;

— młodych ludzi przestrzegaj przed paleniem tyto-

niu, piciem alkoholu i zażywaniem środków narko-

tycznych;

— dbaj o właściwą atmosferę w domu, dającą dziec-

ku poczucie bezpieczeństwa, spokoju i więzi rodzinnych.

Woda

Dyskusjom i publikacjom w prasie na temat wody

nie ma końca, także telewizja lubi zajmować się tą

kwestią. Niestety, z każdym rokiem nasze środowisko

naturalne niszczone jest i zatruwane w coraz większym

stopniu. Dotyczy to także wody. Coraz trudniej jest

28

wcielać w życie przysłowie: „Dobra woda zdrowia do-

da". W tym miejscu konieczne jest sprecyzowanie, co

to jest dobra woda. Za taką niewątpliwie należy uz-

nać wodę czystą, przezroczystą, dobrą w smaku, bez-

wonną, wolną od zarazków i bakterii, nie skażoną tru-

jącymi substancjami, zawierającą różne związki che-

miczne, których ilość mieści się w granicach dopu-

szczalnych norm.

Wszystkim korzystającym z wody studziennej przy-

pominam o konieczności bezwzględnego stosowania na-

stępujących zaleceń:

— zapewnić 15 m odległości między szambem i stud-

nią,

— odległość studni od budynków gospodarczych

związanych z hodowlą zwierząt winna wynosić rów-

nież 15 m,

— zapewnić całkowitą szczelność szamba,

— w bezpośrednim sąsiedztwie studni nie uprawiać

roślin wymagających pielęgnacji środkami ochrony

roślin lub stosowania nawozów sztucznych,

— na ostatnim kręgu studni umieścić szczelną po-

krywę, ze spadkami dla odprowadzenia wód opado-

wych (pokrywa na wysokości 1,10 m od terenu),

— pas terenu wokół studni szerokości 2 m należy

utwardzić płytą betonową, asfaltem lub płytami chod-

nikowymi,

— kręgi studzienne od strony zewnętrznej zaizolo-

wać dostępnym materiałem izolacyjnym (np. warstwą

gliny grubości 15 cm), pas izolacyjny wyprowadzić na

głębokość minimum 30 cm poniżej lustra wody,

— dno studni wyłożyć warstwą piasku lub żwiru

o grubości minimum 10 cm,

— studnie lokalizować z dala od cmentarzy, w od-

ległości co najmniej 300 m lub dalej, jeśli teren cmen-

tarza znajduje się powyżej terenu, na którym usytu-

owana jest studnia.

Badania prowadzone w różnych krajach dowodzą, iż

mieszkańcy obszarów, na których występuje woda

twarda, znacznie rzadziej zapadają na schorzenia mięś-

29

nia sercowego i nadciśnienie, tam też notuje się znacz-

nie mniej przypadków zawałów oraz podniesionego po-

ziomu cholesterolu we krwi.

Osoby zmuszane do ciągłego korzystania z wody

miękkiej namawiam do picia wód mineralnych, przy

czym proponuję uzgodnić z lekarzem internistą wybór

właściwej wody.

Używki i narkotyki

Herbata — pijemy ją w trakcie spożywania posił-

ków lub po ich zjedzeniu.

W okresach przeziębienia do herbaty powinno się

dodawać cytrynę lub sok malinowy.

Proponuję wprowadzić zwyczaj okresowego picia

przez wszystkich członków rodziny herbatek ziołowych

ekspresowych, np. rumianku, pokrzywy, lipy, owocu

róży, braitka polnego.

Kawa — na pewien czas podnosi ciśnienie, zwięk-

sza wydzielanie kwasów żołądkowych, działa moczo-

pędnie, poprawia refleks. Kawę należy pić osłodzoną,

bowiem gorzka powoduje obniżenie poziomu cukru we

krwi, czego następstwem może być osłabienie, uczucie

zmęczenia i senności. Kawa niszczy witaminę B^

Alkohole — pij je jedynie okazjonalnie (pod warun-

kiem, że okazje będą sporadyczne) i z dużym umiarem.

Nie namawiaj do picia i sam nie dawaj się do tego

namówić. Należy bezwzględnie zabraniać picia alkoho-

lu kobietom ciężarnym, karmiącym matkom i dzie-

ciom. Picie alkoholu przez młodzież może być groźne

w skutkach, bowiem organizm w tym okresie życia

jest bardzo podatny na uzależnienie.

30

Słodycze — większość dzieci jada je bez umiaru,

czego następstwem jest próchnica zębów i brak apety-

tu. Słodycze podawaj dzieciom wyłącznie po posiłkach.

Jeśli przekroczyłeś czterdziestkę, sam w znacznym stop-

niu ogranicz ich spożywanie, ponieważ słodycze przy-

spieszają proces starzenia się.

Narkotyki — narkomania to choroba głównie sfrust-

rowanej młodzieży. Niestety, i w naszym kraju zbiera

ona obfite żniwo śmierci. Stwórz dzieciom właściwą

atmosferę w domu — miłość rodzicielską, spokój, po-

czucie bezpieczeństwa, wzajemne zaufanie, rozsądna

opieka — mogą uchronić twoje dziecko przed zgubnym

w skutki pierwszym krokiem w narkomanię.

Palenie papierosów

Sam nie palę, innych nie zachęcam do palenia, pala-

czy namawiam do porzucenia nałogu. Środki masowego

przekazu tyle czasu i miejsca poświęciły omawianemu

zagadnieniu, że moim zdaniem nie ma w Polsce osoby

nie zdającej sobie sprawy ze szkodliwości zaciągania

się dymem mniej lub bardziej śmierdzących „kopciu-

chów", a mimo to liczba palących wcale nie maleje.

Jest to przerażające, tym bardziej, że w naszym kraju

nałogowymi palaczami są w tak dużym procencie kobie-

ty, w tym kobiety ciężarne, a także dzieci. Zgłaszają-

cym się do mnie po poradę przyszłym matkom oraz

osobom ze schorzeniami serca, układu krążenia i z ow-

rzodzeniem żołądka zalecam przede wszystkim porzu-

cenie palenia. Poprawa samopoczucia u wszystkich sto-

sujących się do tych zaleceń odczuwalna jest już po

kilku miesiącach. Równocześnie z przykrością muszę

stwierdzić, iż stan niektórych chorych nie rokuje na-

dziei na wyleczenie lub zaleczenie nawet po całkowi-

tym rzuceniu palenia (np. w przypadku raka płuc).

31

Na pytanie, jak rzucić palenie, niezmiennie udzie-

lam odpowiedzi:

1. Podejmij decyzję, że od jutra nigdy nie zapalisz

papierosa.

2. Jeśli próba gwałtownego przerwania palenia po-

wodować będzie dokuczliwe zaburzenia, objawiające

się osłabieniem wzroku, zwiększoną nerwowością, bez-

sennością, ogólnym złym samopoczuciem, rozpocznij

stopniowe zmniejszanie liczby wypalanych papierosów,

stosując zasadę:

— w pierwszym tygodniu kuracji pal o jeden papie-

sos mniej (np. zamiast 40 dziennie przez siedem dni

pal 39 sztuk);

— w drugim tygodniu liczba papierosów zmniejsza

się o dwa (w ciągu tygodnia po 37 sztuk);

— w kolejnych tygodniach zmniejszaj liczbę wypa-

lanych papierosów o dwa, analogicznie jak wyżej;

— po osiągnięciu połowy pierwotnej liczby eliminuj

jeden papieros co dwa tygodnie;

— po dojściu do pułapu 4—5 sztuk dziennie pal po

jednym papierosie po śniadaniu, po obiedzie, po ewen-

tualnym podwieczorku, po kolacji (nigdy nie pal na

czczo!);

— po zaniku dolegliwości, powstałych na skutek

zmniejszenia dziennych dawek nikotyny, spróbuj cał-

kowicie rzucić palenie, a jeśli brak ci ku temu silnej

woli, utrzymuj stałą liczbę 4—5 papierosów dziennie.

Wiele osób zgłaszających się do mnie uzasadnia ko-

nieczność palenia, używając następujących argumen-

tów:

1. Papieros zaspokaja głód. Jest to oczywiście praw-

da pozorna. Papieros eliminuje uczucie głodu na 30—40

min, potem trzeba sięgać po kolejnego „kopciucha"

Trzeci — czwarty papieros pozbawia uczucia głodu

i łaknienia, ale przysparza bólu głowy i powoduje ogól-

ne osłabienie, co jest następstwem zatrucia nikotyną.

2. Papieros uspokaja nerwy. To oczywisty nonsens,

bowiem nikotyna osłabia system nerwowy. Palacz

32

znacznie częściej popada w stresy, cierpi na bezsen-

ność, ma trudności w skoncentrowaniu uwagi i myśli,

częściej poci się.

3. Palenie papierosów zapobiega tyciu. To prawda,

iż częstym objawem po rzuceniu nałogu jest przyrost

wagi, spowodowany zwiększonym łaknieniem. Osobom

pragnącym zachować stałą wagę zalecam częste spoży-

wanie posiłku w małych ilościach (dotyczy to pierw-

szego okresu po zaprzestaniu palenia).

Prowadzone w kraju i za granicą badania wykazu-

ją, że kobiety palące w znacznie większym stopniu na-

rażone są na poważne dolegliwości chorobowe niż pala-

cze mężczyźni.

Innym istotnym — dla zainteresowanych — skut-

kiem jest utrata urody („zwiędnięta" cera koloru bia-

ło-szarego lub szaro-zielonkawego) oraz przyspieszony

okres starzenia. Stykam się z przypadkami zgłaszają-

cych się po poradę kobiet, np. z poważnymi zmianami

wrzodowymi żołądka, które pouczone o konieczności

bezwzględnego wyzbycia się nałogu, trudnościami

obiektywnymi tłumaczą „niemożliwość" zastosowania

się do tego zalecenia. W takich sytuacjach z przykroś-

cią informuję, że wizytę u siebie uważam za zakoń-

czoną i porad z zakresu ziołolecznictwa udzielę po

rzuceniu przez chorą papierosów.

Na koniec apeluję o przestrzeganie zasady niepalenia

przy niemowlętach, dzieciach i osobach chorych.

Zrób to dla własnego użytku

Jak przygotować czysty i dobry wyciąg alkoholowy

z propolisu. Rozkruszony drobno kit pszczeli (propo-

lis) wsypać w ilości 40 gramów do czystej ciemnej bu-

telki, np. po winie. Wlać pół litra spirytusu 95%. Dob-

rze wstrząsnąć, zakorkować i pozostawić w zaciemnio-

nym miejscu. Co kilka dni wstrząsnąć zawartością bu-

33

telki, aby drobne grudki mogły się rozpuście i roztwór

stawał się mocniejszy. Po trzydziestu dniach zlać płyn

z wierzchu, zostawiając nie rozpuszczoną częsc kitu

pszczelego — do niej dolać ponownie pół litra spiry-

tusu 75% i postępować jak poprzednio. Po dwudziestu

dniach delikatnie zlać powstały płyn i zmieszać go

z pierwszym roztworem, a następnie rozlać do małych

ciemnych butelek. Do butelki, w której pozostała jesz-

cze resztka kitu pszczelego, wlać 600 ml przegotowa-

nej gorącej wody — całość wymieszać. Po kilku godzi-

nach zlać do butelki i używać do przemywania ran lub

ciała pokrytego wysypką. Tę białą wodę można także

pić w ilości 10—15 g raz dziennie przy schorzeniach

gastrologicznych i przeziębieniu. Roztwór alkoholowy

propolisu pić w ilości 10—20 kropli dziennie.

Propolis wbrew częstym mniemaniom nie jest le-

kiem cudownym, panaceum na wszystkie choroby.

Dobre skutki daje on w leczeniu: schorzeń skóry (wy-

pryski, egzemy, liszaje, trądzik, trudnogojące się ra-

ny) oraz wrzodów żołądka, anemii, różnych infekcji,

miażdżycy.

Jeśli zamierzasz nabyć przygotowany przez kogoś

innego wyciąg alkoholowy z propolisu, sprawdź, czy

jest on czysty i nie sfałszowany. W tym celu do szkla-

nego kieliszka, napełnionego ciepłą wodą, wlej 4—5 kro-

pli propolisu — woda powinna zabarwić się na mlecz-

ny kolor i mieć swoisty, żywiczny aromat.

Jak przyrządzić drożdże fermentowane. Rozkruszyć

3 dag świeżych drożdży piekarskich. 2 duże łyżki cuk-

ru wsypać do naczynia o objętości 3/4 litra, wlać jedną

szklankę przegotowanej, przestudzonej wody i wsypać

rozkruszone drożdże. Wszystko razem dobrze wymie-

szać i pozostawić w ciepłym miejscu do sfermentowa-

nia. Po półgodzinie jeszcze raz rozmieszać i ponownie

postawić w cieple na dwie do dwóch i pół godziny.

Mając tak spreparowane drożdże, pijemy je trzy

godziny po jedzeniu (po wypiciu staramy się przez

34

godzinę nie przyjmować innych napojów). Drożdże sfer-

mentowane należy pić przez pięć dni raz dziennie. Po

pięciu dniach zrobić przerwę na osiem—dziesięć dni. Po-

tem znów pić przez kolejne pięć dni. Cała kuracja po-

winna trwać trzydzieści—czterdzieści dni. Dorosłym

zalecam picie drożdży w ilości jednej szklanki, dzie-

ciom — o połowę mniej.

Drożdże zawierają wszystkie witaminy B, a także

białko. Wyżej opisana kuracja likwiduje wysypki

i wrzody skórne (szczególnie trądzik młodzieńczy),

wzmacnia system nerwowy, „czyści krew", poprawia

pamięć, uodparnia organizm przed przeziębieniami.

Jak przyrządzić grzybek tybetański na mleku. Po-

starać się o grzybek tybetański wielkości średniego

orzecha. Przygotować dwa garnuszki kamienne lub

emaliowane oraz gęste sitko plastykowe. Wieczorem

wlać do garnuszka 250—260 ml mleka słodkiego suro-

wego lub przegotowanego zimnego od krowy (nie kozy

ani owcy). Grzybek włożyć do sitka, opłukać go pod

bieżącą wodą i wrzucić do mleka w garnuszku. Nakryć

małym talerzykiem lub spodkiem. Postawić w suchym

i ciemnym miejscu na 23—25 godzin. Wieczorem na-

stępnego dnia sitko położyć na drugim, pustym gar-

nuszku i przecedzić mleko z grzybkiem. Mleko wypić

(ma ono smak kwaskowaty, winny). Wymyć garnuszek.

Grzybek przepłukać na sicie pod bieżącą wodą, następ-

nie włożyć do czystego garnuszka i znów zalać świe-

żym mlekiem. Tak pić przez miesiąc. Po miesiącu zro-

bić przerwę na 15—20 dni (w tym czasie inny domow-

nik może pić mleko zakwaszone grzybkiem).

Zwracani uwagę, że:

— w trakcie wykonywania wszystkich opisanych

czynności należy przestrzegać higieny;

— grzybek ginie w temperaturze powyżej 40°C i źle

rozwija się w miejscach silnie oświetlonych.

35

Dość szybko grzybek osiąga podwójną objętość —

palcami należy go podzielić na połowę (nadmierną iloś-

cią proponuję podzielić się z innym chorym).

Kuracja grzybkiem tybetańskim wzmacnia organizm,

leczy zaburzenia trawienia, nadkwasotę, likwiduje sta-

ny zapalne, zapobiega obstrukcji, uspokaja nerwowo.

U niektórych osób zakwaszone grzybkiem mleko po-

woduje znaczne zaburzenia w trawieniu — w takich

przypadkach proponuję przerwanie kuracji.

Należy pamiętać, iż:

— grzybek tybetański można traktować jedynie jako

środek pomocniczy w leczeniu konkretnej dolegliwości

(chory winien nadal przestrzegać wszystkich zaleceń

lekarza);

— okresy picia grzybka można powtarzać trzy—czte-

ry razy w roku;

— sporadyczne korzystanie z zakwaszonego grzyb-

kiem mleka nie daje żadnych rezultatów.

Uwaga: po wypiciu mleka z grzybkiem nie powin-

no się jadać ryb konserwowych, tłustych mięs i zim-

nych tłustych wędlin.

Kilka zdań o sokach owocowych

Mimo iż nasze prababcie nie znały składu chemicz-

nego oraz wartości kalorycznych warzyw i owoców,

na zimę robiły dość pokaźne zapasy przetworów —

część z nich przygotowywana była jako środki lecznicze.

Gospodynie domowe namawiam na przyrządzanie we

własnym zakresie przede wszystkim soku z malin, czar-

nej porzeczki i poziomek.

Sok malinowy. Wzdąć kg czystych, zdrowych i umy-

tych malin. Po trochu wyciskać przez lniane płótno.

Do soku dodać połowę zawartości cukru. Gotować na

małym ogniu przez 5—7 minut. Po przestudzeniu wlać

36

do butelek półlitrowych, zakorkować i jeszcze raz pa-

steryzować w temperaturze 75—80°C. Zimą używać do

herbaty. Jeśli w domu jest sokowirówka, oczyszczone

owoce przepuścić przez nią, zebrać sok, osłodzić do sma-

ku i pasteryzować w słoikach lub butelkach. Można

także owoc malin zmiksować, przetrzeć przez sito i ze-

brany sok zlać do wysokiego naczynia, aby się ustał.

Gdy górą będzie jasny, lekko zlać do innego naczynia,

osłodzić, rozlać do słoików lub butelek i pasteryzować.

Pozostałe ziarna i resztki warto zalać wodą i zagoto-

wać. Następnie przecedzić przez sitko i podać do stołu

jako kompot, lekko słodząc.

Tak samo można robić sok z owoców jeżyny (dra-

paki, ostrożyny).

Sok z owoców czarnej jagody. Do słoika o pojem-

ności 0,9 litra wsypać borówki wymieszane z cukrem

(40 dag cukru i 50 dag borówek), pozostawić w słońcu

na oknie, naczynie przykryć np. papierem. Po miesią-

cu postawić w zacienionym miejscu i używać w zimie

do herbaty (szczególnie przy biegunkach).

Sposób drugi: 1 kg jagód wsypać do emaliowanego

rondla, dodać pół kilograma cukru i smażyć na lekkim

ogniu przez 10—15 minut. Gorące nałożyć do wyparzo-

nych słoików i zakręcić. Używać zimą przy biegun-

kach.

Można także stosować do wypieku ciasta lub jeść

jako dżem.

Sposób trzeci: 2 kg jagód wsypać do emaliowanego

rondla lub garnka, dodać 1 kg cukru. Smażyć na lekkim

ogniu przez 15 minut. Pozostawić do ostudzenia. Przez

plastykowe sitko zlać sok. Pozostałe jagody zużyć do

ciasta lub kompotu. Odstany sok zlać do czystych wy-

parzonych małych butelek, przy czym sok gęsty ze

spodu żywać do herbaty, a sok klarowny podawać

dzieciom przy biegunkach, w ilości duża łyżka soku na

pół szklanki przegotowanej ciepłej wody, z tego nale-

ży pić co godzinę 2—3 łyżeczki.

37

Owoc róży. Jesienią nazbierać twardych, dojrzałych

owoców róży o kolorze czerwonym (owoce nie powinny

być zmrożone). W domu oczyścić z szypułek, umyć,

przekroić na pół, wyłuskać ze środka nasienie. Łupiny

rozłożyć na blasze uprzednio wyłożonej papierem i su-

szyć w piecu lub piekarniku w temperaturze 60—70°C

(nie dopuścić do przypalenia). Wysuszone owoce zmie-

lić w maszynce do mięsa o rzadkim sitku, a następnie

wsypać do słoików i zakręcić. Zimą używać w ilości:

łyżeczka lub dwie łyżeczki suszu na szklankę wrzątku.

Parzyć pod przykryciem przez pół godziny, posłodzić

jedną łyżeczką cukru i wypić, pozostałe owoce zjeść.

Herbatka z róży dzięki dużej zawartości witaminy

C i A uodparnia organizm przed przeziębieniem, wzma-

cnia serce, dobrze wpływa na trawienie, likwiduje sta-

ny zapalne.

Uwaga: nie polecam pić herbatki z róży osobom

z kamicą szczawianową.

Część szczegółowa

Schorzenia

serca i naczyń

Jest to grupa schorzeń występujących coraz częściej,

wskutek zwiększonego tempa życia, licznych i różno-

rodnych stresów, skażenia środowiska i wielu produk-

tów żywnościowych. Pojawiają się niedomogi ze strony

serca lub naczyń krwionośnych, które nie leczone na-

silają się, zagrażając nawet życiu. W schorzeniach tych

ulega upośledzeniu dostarczanie tlenu do tkanek w ca-

łym organizmie, jak też odprowadzanie zbędnych pro-

duktów przemiany materii. Znanych jest wiele leków

naturalnych i syntetycznych, mających wpływ na krą-

żenie krwi i rytm serca. Stosuje się je zwykle rów-

nocześnie z odpowiednim sposobem życia, zwiększoną

ruchliwością, a niekiedy nawet ze zmianą otoczenia

i charakteru pracy.

Rośliny lecznicze i powstałe z nich związki czynne

(digoksyna) mają duże znaczenie w omawianej grupie

schorzeń, głównie preparaty z naparstnicy, konwalii

i milka wiosennego. Oprócz nich korzystnie działają

również zioła poprawiające pracę nerek, zmniejszające

stan napięcia nerwowego, ułatwiające czynność prze-

wodu pokarmowego i wątroby, regulujące przepływ

krwi w naczyniach krwionośnych oraz ogólnie odtru-

wające.

39

Choroba Burgera

(Morbus Biirgeri)

Jedz owoce, nie gardź mlekiem,

unikaj cholesterolu

Istotną cechą choroby Burgera jest stan zapalny

wszystkich warstw tętnicy lub żyły, któremu towarzy-

szy szybko formujący się zakrzep. Poza odcinkiem ob-

jętym zapaleniem i zakrzepem tętnica jest zupełnie

prawidłowa. Niedokrwienie kończyn, wskutek zamknię-

cia światła tętnic, prowadzi do zmian troficznych oraz

zgorzeli kończyny. Wytwarzające się krążenie oboczne

chroni w pewnym stopniu przed powstaniem martwi-

cy tkanek, lecz tylko przez określony czas. Leczenie

jest trudne. Ujemny wpływ wywiera palenie papiero-

sów.

Zioła, stosowane doustnie i zewnętrznie w postaci

kąpieli, mogą przynieść znaczną ulgę, a na początku

choroby przywrócić pełne krążenie krwi w chorej koń-

czynie.

Rp. Liść poziomki

• Koszyczek rumianku

Liść pokrzywy

Ziele dziurawca

Ziele świetlika

Ziele bukwicy

Ziele rzepiku

(Fol. Fragariae)

(Anth. Chamomillae)

(Fol. Urticae)

(Hb. Hyperici)

(Hb. Euphrasiae)

(Hb. Betonicae)

(Hb. Agrimoniae)

100,0 *

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20 min, przecedzić; pić

ciepłe 2 razy dziennie po jedzeniu.

* Składniki wszystkich recept podane są w gramach.

40

-

Zalecenia praktyczne:

1. Rzucić palenie papierosów, samo to u niektó-

rych osób powoduje znaczną poprawę.

2. Przeciwdziałać otyłości oraz zbyt wysokiemu

poziomowi cholesterolu we krwi.

3. Nie jeść żółtek kurzych, smalcu, boczku, sło-

niny, tłustych mięs.

4. Pić często wieczorem kwaśne mleko z kaszą

gryczaną (obniża też ciśnienie krwi).

5. Jeść dużo jarzyn i owoców na surowo, szcze-

gólnie jabłek (zawierają pektyny) oraz ziaren sło-

necznika (dużo witaminy E).

6. Chronić nogi przed zimnem, nosić wygodne

obuwie, często masować nogi.

7. Przyjmować roztwór propolisu raz dziennie

(10—15 kropli na cukier).

8. Kąpać nogi w odwarze z kory wierzbowej,

kwiatów lub liści kasztana i kwiatów nagietka (po

20 g na każdą kąpiel).

9. Zwalczać zaparcia. Wypróżnienie powinno być

co najmniej jedno na dobę.

Dusznica bolesna

(Angina pectoris)

Co komu dolega,

chętnie o tym mówi

Niewydolność naczyń wieńcowych serca, zwana dusz-

nicą bolesną, jest schorzeniem występującym głównie

na tle miażdżycowym. Objawami są Okresowe napady

bólu w okolicy pozamostkowej, wywołane wysiłkiem

fizycznym lub silnym stresem emocjonalnym. Ból ten

ustępuje w spoczynku i po podaniu środków syntetycz-

nych, np. nitrogliceryny podjęzykowo, ściśle wg zale-

ceń lekarza.

41

W leczeniu przewlekłym podaje się wiele środków,

wśród których na uwagę zasługują preparaty pocho-

dzenia roślinnego.

Rp. Kelicardina 3 razy dziennie po 20—30 kropli.

Rp. Kellotetryt 2—3 razy dziennie po 1/2 tabletki przed je-

dzeniem.

Rp.

Koszyczek rumianku

Kwiatostan głogu

Ziele jemioły

Ziele serdecznika

Liść melisy

Korzeń waleriany

Ziele ruty

(Anth. Chamomillae)

(Infl. Crataegi)

(Hb. Visci)

(Hb. Leonuri)

(Fol. Melissae)

(Rad. Valerianae)

(Hb. Rutae)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20 min; pić gorące 2 ra-

zy dziennie.

Zalecenia praktyczne:

1. Wykonywać krótkie, lekkie prace, robiąc często

przerwy.

2. Zachować dietę, mało jeść wieczorem, zmniej-

szyć otyłość.

3. Zaprzestać palenia papierosów lub fajki, ograi-

niczając najpierw do 2—3 dziennie.

4. Chodzić przed snem na spacery (do 2—3 km),

często odpoczywając.

5. Nosić ze sobą tabletki nitrogliceryny, używać

w razie silnego bólu.

6. Dobrze wysypiać się, być pod stałą opieką kar-

diologa.

42

Miażdżyca naczyń

(Atherosclerosis)

Starość to zachód ludzkiego życia

Miażdżyca układu krążenia jest przyczyną licznych

schorzeń w obrębie naczyń krwionośnych, szczególnie

tętniczych zarówno obwodowych, jak wieńcowych ser-

ca. Wystąpienie zmian miażdżycowych wywołane jest

czynnikami zewnętrznymi, jak i wewnątrzustrojowy-

mi Wśród nich duże znaczenie ma tryb życia, odżywia-

nie, warunki pracy i jej rodzaj, miejsce zamieszkania.

Miażdżyca związana jest z zaburzeniem przemiany

materii w ustroju, szczególnie tłuszczów. Jednym z ob-

jawów miażdżycy jest podwyższony poziom choleste-

rolu we krwi. Cholesterol ten następnie odkłada się

wewnątrz naczyń na ich ściankach. Dlatego też ko-

nieczne jest zmniejszenie zawartości związków tłusz-

czowych we krwi w miażdżycy. Człowiek dorosły zu-

żywa dziennie 80—100 mg cholesterolu, część wydala,

ale wiele też zatrzymuje.

Leczenie: z preparatów ziołowych stosuje się mie-

szanki lub wyciągi.

Rp. Sklerosan 1—2 razy dziennie po szklance naparu z ły-

żeczki ziół.
Alliofil — 2 razy dziennie po 2 drażetki.

Alliostabil — 3 razy dziennie po 20—30 kropli w kielisz-

ku wody lub mleka.

Rp.

Kora kasztanowca

Ziele serdecznika

Ziele krwawnika

Ziele ruty

Ziele rdestu ptasiego

Kwiat słonecznika

Liść melisy

Owoc kminku

(Cort. Hippocastani)

(Hb. Leonuri)

(Hb. Millefolii)

(Hb. Rutae)

(Hb. Polygoni avic.)

(Fl. Helianthii)

(Fol. Melissae)

(Fruct. Carvi)

100,0

100,0

100,0

50,0

50,0
50,0

50,0

50,0

43

Znanych jest wiele leków zarówno syntetycznych,

jak i roślinnych (np. Raupasil) lub mieszanych (np.

Raudiazin, Retiazid), stosowanych w leczeniu nadciś-

nienia. Zioła są środkami pomocniczymi o działaniu

rozkurczowym na ściany naczyń krwionośnych, zwięk-

szającym wydalanie moczu i ogólnie przestrajającym.

Zalecam następującą mieszankę ziołową:

Rp. Ziele jemioły

Ziele barwinka

mniejszego

Ziele serdecznika

Liść ruty

Kwiatostan głogu

Koszyczek rumianku

Liść poziomki

Kłącze perzu

(Hb. Visci)

(Hb. Vincae minoris)

(Hb. Leonuri)

(Fol. Rutae)

(Injl. Crataegi)

(Anth. Chamomillae)

(Fol. Fragariae)

(Rhiz. Agropyri)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła starannie zmieszać i przechowywać w ozna-

czonej torbie papierowej. Wsypać łyżeczkę na szklan-

kę wrzątku, naparzać pod przykryciem 20—30 min,

przecedzić; pić ciepłe 3 razy dziennie po jedzeniu.

Zalecenia praktyczne:

1. Często mierzyć ciśnienie i współpracować zle-

kairzem.

2. Prowadzić spokojny, regularny tryb życia

(lekka praca, dużo ruchu).

3. Unikać nadmiernego napięcia nerwowego.

4. Starać się zmniejszyć nadwagę (schudnąć).

5. Unikać pokarmów tłustych, smażonych, za-

wierających cholesterol (np. żółtek kurzych).

6. Nie palić papierosów, nie pić alkoholu, ani

prawdziwej kawy, szkodzi też mocna herbata.

45

Zioła zmieszać i przechowywać w oznaczonej torbie

papierowej. Wsypać łyżeczkę na szklankę wody, napa-

rzać pod przykryciem 20—30 min, przecedzić; pić ciep-

łe 3 razy dziennie między posiłkami.

Zalecenia praktyczne:

1. Nie jeść smalcu, boczku, słoniny, żółtek kurzych,

tłustych mięs i sosów.

2. Spożywać potrawy jarskie, dużo mleka, gdyż

mleko leczy cały organizm.

3. Używać do potraw przypraw ziołowych ułat-

wiających trawienie.

4. Jeść mięso chude, białe, najlepiej drób, uni-

kać wieprzowiny.

5. Jeść często wieczorem kaszę chreczkę z kwaś-

nym mlekiem.

6. Nie palić papierosów.

Nadciśnienie tętnicze

(Hypertensio)

Jeśli chcesz w nocy czuć się dobrze,

mało jedz wieczorem

Nadciśnienie tętnicze jest schorzeniem bardzo czę-

sto występującym. W początkowej fazie choroby zbyt

wysokie ciśnienie tętnicze może być względnie łatwo

i w stosunkowo krótkim czasie zmniejszone po zastoso-

waniu diety, odpowiedniego trybu życia i podaniu właś-

ciwych leków. W późniejszym okresie, gdy nadciśnie-

nie utrzymuje się, wskazane jest stosowanie diety

bezsolnej i z małą ilością płynów oraz intensywnego

leczenia, aby uniknąć wystąpienia powikłań. W przy-

padkach, gdy przyczyna nadciśnienia została ustalo-

na, wskazane jest właściwe leczenie przyczynowe.

44

Nerwica serca

(Neurosis cordis)

Ból — to serca mól

Wśród osób z dolegliwościami sercowymi i zabu-

rzeniami krążenia liczną grupę stanowią cierpiący na

nerwicę serca. Jest to zespół objawów spowodowany

zaburzeniami stanu psychicznego, najczęściej nerwicą

lękową, bez jakichkolwiek uchwytnych zmian orga-

nicznych.

Do typowych objawów nerwicy serca należą zabu-

rzenia ze strony autonomicznego układu nerwowego,

jak ogólnie wzmożona pobudliwość nerwowa, bezsen-

ność, osłabienie, łatwe męczenie się, zadyszka, kołatanie

i bóle w okolicy serca.

Zioła są skuteczne w nerwicy serca, ponieważ dzia-

łają ogólnie uspokajająco, zmniejszają pobudliwość sa-

mego serca, przywracają normalny rytm jego skurczów

i ułatwiają przepływ krwi przez naczynia wieńcowe.

Rp.

Koszyczek rumianku

Korzeń waleriany

Kwiatostan głogu

Korzeń arcydzięgla

Liść melisy

Kwiat lawendy

Szyszki chmielu

(Anth. Chamomillae)

(Rad. Valerianae)

(Infl. Crataegi)

(Rad. Archangelicae)

(Fol. Melissae)

(Fl. Lavandulae)

(Strob. Lupuli)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 30 min, przecedzić; pić

gorące 2 raizy dziennie po szklance, rano i przed snem.

46

Zalecenia praktyczne:

1. Prowadzić regularny tryb życia, mało podró-

żować.

2. Zmniejszyć nadwagę, ograniczając wieczorne

posiłki.

3. Unikać hałasu, usuwać jego przyczyny, korzy-

stać z urlopu.

4. Jeść dużo owoców i pokarmów zawierających

witaminy, najlepiej surówki

5. Dobrze się wysypiać.

Niewydolność krążenia

(Insufficientia circulatoria)

Zdrowe serce jest droższe niż

majątek

Niewydolność krążenia, nazywana ściślej niewydol-

nością serca, jest to taki stan, w którym serce nie jest

w stanie podtrzymać pełnego krążenia krwi dla po-

trzeb ustroju. Pojęcie niewydolności krążenia jest rów-

noznaczne z niewydolnością mięśnia sercowego i może

obejmować tylko jedną z komór serca. Wskutek sła-

bych skurczów i niewystarczającego opróżnienia ko-

mory podnosi się ciśnienie rozkurczowe w komorze,

w przedsionku oraz w odpowiadającym mu układzie

żylnym. W niewydolności lewej komory podwyższa się

ciśnienie w lewym przedsionku oraz powstaje zastoina

żylna w płucach, objawiająca się dusznością. W niewy-

dolności prawej komory podwyższa się ciśnienie w ży-

łach obwodowych, powstają obrzęki i powiększa się

wątroba wskutek zastoju żylnego. Dość częstą postacią

jest niewydolność całego serca, na które składają się

objawy zarówno prawokomorowej, jak i lewokomoro-

wej niewydolności serca.

47

Schorzenia serca leczy lekarz kardiolog, stosując od-

powiednie leki i wskazania, których trzeba skrupulat-

nie przestrzegać.

Zioła działają tu tylko pomocniczo:

Rp.

Ziele serdecznika

Koszyczek rumianku

Kwiatostan głogu

Liść brzozy

Ziele połonicznika

Kłącze perzu

Kwiat wrzosu

Kwiat kasztanowca

(Hb. Leonuri card.)

(Anth. ChamomMae)

(Infl. Crataegi)

(Fol. Betulae)

(Hb. Herniariae)

(Rhiz. Agropyri)

(Fl. Callunae)

(Fl. Hippocastani)

100,0

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20—30 min; pić gorące

po szklance rano i przed spaniem.

Zalecenia praktyczne:

1. Wykonywać lekką pracę fizyczną i uprawiać

gimnastykę poranną.

2. Być stale pod kontrolą swego lekarza kardio-

loga.

3. Nie palić papierosów i nie pić alkoholu.

4. Dobrze się wysypiać (kłaść się do łóżka 3 godz,

przed północą), spać 7—9 godz. na dobę.

5. Prowadzić oszczędny tryb życia (chodzić dużo

po świeżym powietrzu, szczególnie przed snem). Nie

oglądać długo programów telewizyjnych.

6. W pokarmach unikać cholesterolu (żółtek ku-

rzych, tłuszczu zwierzęcego i smażonych mięs); w ja-

dłospisie powinno być dużo surówek i witamin, szcze-

gólnie witaminy C.

7. Jeść skromne i łatwo strawne wczesne kolacje.

48

Żylaki goleni

(Varices cruris)

Nogi trzymaj w cieple,

głowę w chłodzie,

żołądek na noc o głodzie

Żylaki mogą rozwinąć się wskutek wrodzonego upo-

śledzenia ściany i zastawek żył lub pozakrzepowej nie-

drożności żył głębokich. Żyły wykazują zmiany wstecz-

ne, zapalne i bliznowate. Zmianom tym towarzyszy

utrata elastyczności, zwiotczenie ścian oraz zanik za-

stawek żylnych. Występują żylaki zamknięte i otwar-

te.

Leczenie jest zachowawcze, zaleca się noszenie ela-

stycznych pończoch, natomiast w ciężkich przypad-

kach konieczne jest lecaenie chirurgiczne. Pomocne

mogą się okazać zioła jako napar do picia i do okła-

dów.

Zioła do przygotowania naparu do picia:

Rp.

Ziele krwawnika

Kwiat kasztanowca

Ziele rdestu ptasiego

Ziele szanty lek.

Ziele jemioły

Koszyczek rumianku

(Hb.

(Fl.

(Hb.

{Hb.

(Hb.

Millefolii)

Hippocastani)

Polygoni avic.)

Marrubii)

Visci)

(Anth. Chamomillae)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 30 min, przecedzić; pić

gorące 2—3 razy dziennie po jedzeniu. Nie słodzić.

Zioła do przygotowania naparu do okładów:

Rp.

Kwiat kasztanowca

Kłącze tataraku

Liść babki lancet.

Ziele drapacza lek.

Kwiat arniki

Kwiat nagietka

(Fl. Hippocastani)

(Rhiz. Calami)

(Fol. Plantaginis lanc.)

(Hb. Cnici benedicti)

(Fl. Arnicae)

(Fl. Calendulae)

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

49

Zioła zmieszać, wsypać 5 łyżeczek do 1/2 1 wody, go-

tować 5'—6 min, odstawić na 30 min. Następnie namo-

czyć kompres i przykładać na rany żylakowe 2 razy

w ciągu dnia i na noc.

Zalecenia praktyczne:

1. Odpoczywać w ciągu dnia, trzymając nogi wy-

żej.

2. Chodzić na krótkie spacery z laską. Nie stać

długo na nogach (oszczędzać je).

3. Przy otwartych żylakach nie nosić pończoch

elastycznych.

4. Chronić nogi przed urazami i zadrapaniem

(bardzo krwawią).

5. Smarować obrzeża rany maścią propolisową

i lekko zabandażować.

6. Jeść dużo jabłek, surówek, nasion słonecznika.

7. Nie dopuszczać do zaparć, dbać o codzienne

wypróżnienie.

Schorzenia krwi

Grupa schorzeń krwi i układu krwiotwórczego jest

liczna, ale najczęściej występują tu różnego rodzaju

niedokrwistości, skazy krwotoczne oraz białaczki. Więk-

szość tych chorób stwarza duże trudności w leczeniu,

wymaga też przeprowadzenia starannych badań, często

nawet w warunkach szpitalnych.

Preparaty roślinne są w omawianych schorzeniach

środkami wspomagającymi o ograniczonym znaczeniu

praktycznym, ale w niektórych przypadkach przyno-

szą ulgę. Działają również bodźcowo-przestrajająco

i stwarzają korzystne warunki powrotu do zdrowia.

Białaczka

(Leukaemia)

Choroba przychodzi szybko,

a odchodzi powoli

Choroba charakteryzuje się niekontrolowanym wzro-

stem niedojrzałych białych krwinek (stąd nazwa bia-

łaczka), komórek macierzystych lub limfoblastów, któ-

re naciekają na tkanki i narządy. Białaczka może wy-

stępować w każdym wieku. W zależności od przebiegu

klinicznego i liczbowej przewagi odpowiedniego typu

nieprawidłowych komórek rozróżnia się białaczkę linn-

fatyczną i szpilkową.

Leczenie objawowe prowadzone jest w szpitalu, pod

ścisłą opieką lekarza. W początkach choroby mogą oka-

zać się pomocne zioła i niniejsze zalecenia, o ile lekarz

uzna to za potrzebne.

Rp. Koszyczek rumianku

Liść pokrzywy

Ziele hyzopu

Korzeń arcydzięgla

Korzeń mniszka

Korzeń lukrecji

Kłącze perzu

Ziele drapacza

(Anth. Chamomillae)

(Fol. Urticae)

(Hb. Hyssopi)

(Rad. Archangelicae)

(Rad. Taraxaci)

(Rad. Glycyrrhizae)

(Rhiz. Agropyri)

(Hb. Cinci benedicti)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

51

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20—30 min, przecedzić;

pić gorące 2—3 razy dziennie po jedzeniu.

Zalecenia praktyczne:

1. Unikać zimna i przeziębień. Ubierać się ciepło.

2. Wykonywać pracę lekką, powoli, unikać zanie-

czyszczeń powietrza.

3. Unikać całkowicie octu i przypraw z tym skład-

nikiem.

4. Pić sok mieszany z marchwi, kiszonego bura>-

ka czerwonego i ogórka (szklankę dziennie).

5. Jeść codziennie surówki ze świeżych warzyw.

6. Jeść często barszcz czerwony i żurek z pszen-

nych otrąb z kminkiem.

7. Jeść często słodką śmietankę z twarożkiem

i łyżeczką miodu.

8. Jeść 2 razy dziennie po 1/2 łyżeczki mielonej

kozieradki.

9. Pić przez 5 dni po szklance fermentowanych

drożdży (przerwać na 10 dni).

10. Pić soki owocowe, szczególnie z owoców czar-

nej porzeczki.

Czerwienica prawdziwa

(Polycythaemia vera)

Najlepsze kurowanie

jest żyć umiarkowanie

Jest to przewlekła choroba, zaliczana do szpikowych

schorzeń rozrostowych, cechująca się znacznym wzro-

stem liczby czerwonych krwinek oraz zwiększeniem

całkowitej objętości krwi krążącej. Choroba występuje

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 1/2 godz.; pić gorące po

jedzeniu 2 razy dziennie po szklance.

Zalecenia praktyczne:

1. Jadać potrawy jarskie i gotowane, ograniczyć

płyny i alkohole.

2. Jeść można mięso wieprzowe, ale w małej

ilości.

3. Prowadzić umiarkowany i spokojny tryb ży-

cia, zmniejszyć palenie papierosów.

4. Nie jeść marchwi, śmietany, zmniejszyć ilość

witaminy A.

5. Przeprowadzać okresowe badania krwi i przyj-

mować leki syntetyczne według wskazań lekarza.

częściej u mężczyzn w starszym wieku. Rozpoznanie

opiera się głównie na stwierdzeniu zwiększenia liczby

krwinek, zaczerwienienia skóry i błon śluzowych oraz

powiększenia śledziony. Chory powinien być pod sta-

łą kontrolą lekarza.

Pomocne mogą być też tu zioła.

Rp. Owoc róży

Ziele jemioły

Ziele przetacznika

Koszyczek rumianku

Korzeń waleriany

Ziele ruty

Kwiat lawendy

(Fruct. Rosae)

(Hb. Visci)

(Hb. Veronicae)

(Anth. Chamomillae)

(Rad. Valerianae)

(Hb. Rutae)

(Fl. Lavandulae)

100,0

50,0

50,0

50,0

20,0
20,0

20,0

Niedokrwisto&ć

(Anaemia)

Kto śniadań nie jada,

ten z sił opada

Jest to obniżenie stężenia hemoglobiny i liczby krwi-

nek czerwonych poniżej wartości prawidłowych. Ane-

mia pojawia się, gdy wytwarzanie czerwonych krwinek

jest niedostateczne albo występuje ich szybka utra-

ta (np. krwotoki) lub niszczenie.

Objawy: bladość, przyspieszenie czynności serca

i oddechów, szybkie męczenie się, bóle i zawroty gło-

wy, szum w uszach, mroczki przed oczami, osłabienie

mięśni, trudność skupienia uwagi, drażliwość, senność,

stany podgorączkowe.

Podstawą leczenia jest usunięcie przyczyny niedo-

boru żelaza. Podajemy przetwory żelaza, z których

najlepszy jest Ferrum sulfuricum lub Ascofer w ta-

bletkach po 0,2 zapobiegawczo.

Pomocne mogą być zioła i następujące zalecenia*

Zalecenia praktyczne:

1. Pić przez 5 dni po szklance fermentowanych

drożdży na 2 godz. przed jedzeniem.

2. Pić świeży sok z kiszonego buraka czerwonego

(szklankę dziennie).

3. Pić żurek z otrąb pszennych i żytnich z do-

datkiem śmietany.

4. Pić nalewkę z zebranej w maju pokrzywy

20—25 g przed snem (20 dag majowej pokrzywy

drobno posiekać, zalać spirytusem rozcieńczonym

do 45%, po 10 dniach zlać do ciemnej butelki).

5. Często jeść tartą marchew, jabłko i natkę pie-

truszki.

6. Spożywać dużo białka, a mało tłuszczów, jeść

wszelkie wątroby.

7. Jeść suszone morele (pestki wyrzucać, bowiem

są trujące) 3—4 sztuki dziennie.

8. Posiłki jeść 4—5 razy dziennie (obfite śniada-

nia, lecz skromne kolacje).

9. Uzupełniać witaminę B, pić pełne mleko pod

każdą postacią.

Usuwanie

związków szkodliwych z krwi

(Detoxicatio)

Dbałość upiększa twoją twarz,

zaniedbanie niszczy

Niekiedy w organizmie gromadzi się zbyt dużo związ-

ków szkodliwych, które są przyczyną wielu nieko-

rzystnych objawów. Związki te powstają jako produk-

ty przemiany materii lub też są pochodzenia zewnętrz-

nego (np. środki konserwujące w żywności, zanie-

Rp. Liść pokrzywy

Owoc róży

Liść czarnej porzeczki

Koszyczek rumianku

Korzeń mniszka

Korzeń arcydzięgla

Kłącze perzu

Ziele tysiącznika

(Fol. Urticae)

(Fruct. Rosae)

(Fol. Ribis nigri)

(Anth. Chamomillae)

(Rad. Taraxaci)

(Rad. Archangelicae)

(Rhiz. Agropyri)

(Hb. Centaurii)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20 min, przecedzić; pić

gorące 2—3 razy dziennie po jedzeniu.

czyszczenia wody pitnej, mleka i inne). Nagromadze-

niu się tych produktów w organizmie sprzyjają cho-

roby wątroby (niedostateczne naturalne odtruwanie),

choroby nerek (zbyt skąpe wydalanie moczu), przewodu

pokarmowego (zaparcia), serca i krążenia (osłabienie

krążenia krwi i jej dopływu do nerek), choroby płuc

i oskrzeli (zmniejszenie pobierania tlenu i wydalania

dwutlenku węgla). Ujemnymi skutkami są postępujące

uszkodzenia niektórych narządów wewnętrznych,

w pierwszej kolejności wątroby i nerek, jak również

widoczne zmiany skórne (np. świerzbiączka, zaczerwie-

nienie, skłonność do różnego rodzaju wysypek, czyra-

czności, trądziku i innych).

Zioła są niemal niezastąpionymi i skutecznymi środ-

kami powodującymi z jednej strony neutralizację związ-

ków szkodliwych, z drugiej ułatwiającymi ich wydala-

nie z moczem, kałem lub z potem.

Następująca mieszanka ziołowa, zwana „czyszczącą

krew" skutecznie usuwa szkodliwe związki z organiz-

mu:

Zalecenia praktyczne:

1. Unikać w pożywieniu pokarmów zawierają-

cych dużo cholesterolu oraz tłustych sosów, smażo-

nych mięs,

2. Jeść dużo jarzyn, owoców, szczególnie jabłek.

3. Pić codziennie szklankę naparu z rumianku

ekspresowego, osłodzonego łyżeczką miodu.

4. Pić przed snem szklankę gorącego mleka z mio-

dem.

5. Pić przez 5 dni po szklance fermentowanych

drożdży (przerwać na 10 dni).

6. Korzystać umiejętnie z opalania się latem lub

stosować 1—2 min naświetlania lampą kwarcową.

7. Brać często kąpiele ziołowe (ziele krwawnika,

szałwi, liść babki lancetowatej, kwiaty nagietka

i stokrotki po 20 g na jedną kąpiel).

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20 min, przecedzić; pić

gorące 1—2 razy dziennie przed jedzeniem.

Rp. Ziele krwawnika

Ziele bratka polnego

Kwiat stokrotki

Kwiat jasnoty białej

Korzeń mniszka

Korzeń łopianu

Liść poziomki

Liść brzozy

Liść maliny

Szyszki chmielu

Kwiat nagietka

(Hb. Millefolii)

(Hb. Violae tricol.)

(Fl. Bellidis)

(Fl. Lamii albi)

(Rad. Taraxaci)

(Rad. Bardanae)

(Fol. Fragariae)

(Fol. Bstulae)

(Fol. Rubi idaei)

(Strob. Lupuli)

(Fl. Calendulae)

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50.0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

Schorzenia

układu oddechowego

Leczenie chorób układu oddechowego ziołami ma

wielowiekową tradycję.

W chorobach płuc, oskrzeli i gardła leki roślinne

mogą odgrywać rolę pomocniczą, uzupełniającą lub

również zapobiegającą. Stosowanie środków pochodze-

nia roślinnego nie jest postępowaniem skierowanym

przeciw przyczynom chorób, a wyłącznie leczeniem ob-

jawowym. Kaszel występuje prawie we wszystkich

chorobach dróg oddechowych, płuc i opłucnej. Stoso-

wanie leków wykrztuśnych i ziół ma ważkie znaczenie.

Angina

(Tonsillitis perulenta)

Lepiej dziesięć razy zdrowie poszanować

niż jeden raz zachorować

Jest to ostre zapalenie migdałków, zwane również

anginą mieszkową, spowodowane zakażeniem pacior-

kowcami, a objawiające się przekrwieniem migdałków

podniebiennych i często powiększeniem szyjnych węz-

łów chłonnych. Chory ma zawsze wysoką gorączkę,

silny ból gardła, szczególnie przy przełykaniu, znaczne

osłabienie. Anginy nie można lekceważyć, gdyż może

ona spowodować uszkodzenie serca, nerek, wywołać

gorączkę reumatyczną, a nawet utworzenie się ropnia

okołomigdałkowego.

Leczenie należy rozpocząć od porady u lekarza, gdyż

często trzeba stosować antybiotyki oraz rozpoznać, czy

nie jest to inna postać ostrego zapalenia migdałków.

Zioła spełniają tu funkcję pomocniczą, a regularne ich

stosowanie doustne i zewnętrzne powoduje znaczne zła-

godzenie przykrych objawów choroby.

Zioła do stosowania doustnego:

58

Rp.

Kwiatostan lipy

Koszyczek rumianku

Liść maliny

Owoc anyżku

Korzeń prawoślazu

Korzeń biedrzeńca

Liść szałwi

Liść mięty pieprzowej

(/n/1.

(Anth

(Fol.

(Fruc

(Rad.

(Rad.

(Fol.

(Fol.

Tiliae)

. Chamomillae)

Rubi idaei)

. Anisi)

Althaeae)

Pimpinella)

Salviae)

Menthae pip.)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 30 min, przecedzić; pić

gorące 2 razy dziennie po jedzeniu.

Zioła do stosowania zewnętrznego:

Wsypać 3 łyżeczki ziół na szklankę wrzątku, napa-

rzać pod przykryciem 20 min, przecedzić, płukać nim

kilka razy dziennie gardło i jamę ustną.

Zalecenia praktyczne:

1. Unikać zimnych płynów, pokarmów, lodów,

gdy jest się spoconym.

2. Jeść jeden duży ząbek czosnku codziennie wie-

czorem przez tydzień.

3. Okręcać szyję szalikiem, unikać przeziębień, sta-

rać się oddychać nosem.

4. Używać dużo witaminy C i spożywać pokarmy,

które ją zawierają.

5. Płukać gardło również Azulanem „Herbapolu"

(20 kropli na 1/2 szklanki wody ciepłej).

6. Przyjmować dwa razy dziennie po 10—15 kropli

nalewki propolisowej na 1/2 łyżeczki oukru.

7. Udać się do lekarza laryngologa, gdy pojawi się

wysoka gorączka.

8. Chronić przed anginą i przeziębieniem zwłasz-

cza małe dzieci.

59

Rp.

Liść szałwi

Koszyczek rumianku

Kwiat nagietka

Liść mięty pieprzowej

(Fol. Salviae)

(Anth. Chamomillae)

(fl. Calendulae)

(Fol. Menthae pip.)

100,0

50,0

20,0

20,0

Astma oskrzelowa

(Asthma bronchiale)

Szanuj zdrowie za młodu,

by starczyło Ci na dłużej

Choroba, zwana również dychawicą oskrzelową, cha-

rakteryzuje się napadami duszności oraz świszczącym

oddechem wskutek skurczu 'oskrzeli. Najczęściej ma

charakter alergiczny i jest wywołana przez różne czyn-

niki pochodzące z zewnątrz (np. pierze, kurz, pyłki ro-

ślkine, sierść zwierząt). Niekiedy astma jest spowodo-

wana czynnikami wewnątrapochodnymi (np. bakterie,

toksyny, pasożyty jelitowe). Leczenie jest przeważnie

objawowe, choć niekiedy udaje się uzyskać odczulenie.

Stosuje się głównie leki rozszerzające oskrzela, często

w postaci aerozolu do wdychania, rzadko kortykoste-

rydy i inne.

Zioła mają długoletnią tradycję w leczeniu astmy,

gdyż działają rozkurczowo, przeciwzapalnie, przeciw-

alergicznie oraz przeciwdziałają niepożądanym obja-

wom po lekach syntetycznych. W ciężkich przypadkach

astmy stanowią one wartościowe uzupełnienie leków

syntetycznych.

Rp.

Liść podbiału

Kwiatostan lipy

Korzeń prawoślazu

Korzeń biedrzeńca

Kwiat ślazu

Kwiat bzu czarnego

Ziele szanty

Korzeń lukrecji

Liść mięty pieprzowej

(Fol. Farjarae)

(Infl. Tiliae)

(Rad. Althaeae)

(Rad. Pimpinella)

(Fl. Malvae)

(Fl. Sambuci)

(Hb. Marrubii)

(Rad. Glycyrrhizae)

(Fol. Menthae pip.)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

Zioła zmieszać i przechowywać w torbie papierowej.

Wsypać łyżeczkę na szklankę wrzątku, naparzać pod

przykryciem 30 min, przecedzić; pić słodzone sokiem

malinowym lub z owoców czarnej porzeczki 3 razy

dziennie po jedzeniu.

60

Zalecenia praktyczne:

1. Chodzić z dobrą silną laską, nie zakopiańską

(łatwo łamie się).

2. Pić często rumianek ekspresowy, osłodzony ły-

żeczką miodu.

3. Jeść co drugi dzień ząbek czosnku do skromnej

kolacji

4. Spożywać pokarmy zawsze ciepłe, łatwo straw-

ne, dużo surówek.

5. Używać można krople Astmin kilka razy dzien-

nie (20—40 kropli w łyżce wody).

6. Stosować w ataku duszności Astmosan „Her-

bapolu", zioła sproszkowane do wdychania dymu

z tlącego się proszku lub tytoń ziołowy — do fajki

lub papierosów przeciwastmaityczmych.

7. Wykryć przyczynę uczuleń i usunąć środki

powodujące tę chorobę, np. kwiaty doniczkowe, pe-

largonia, muszkatele, piwonie, pierze, kurz, sierść

zwierząt.

8. Unikać palenia papierosów przez chorego i przy

chorym.

9. Dobre efekty może przynieść pobyt w sana-

torium (Kopalnia Wieliczka).

10. Udać się do lekarza i stosować leki przez nie-

go zapisane.

Gruźlica płuc

(Tuberculosis pulmonum)

Chory doktorowi cały świat dać przyrzeka,

wyzdrowiawszy wnet doktor z myśli mu ucieka

Gruźlica jest chorobą zakaźną, przewlekłą, wywoły-

waną przez prątki gruźlicy (prątki Kocha). Źródłem

zakażenia jest człowiek chory prątkujący lub zwierzę-

ta. Podstawowym sposobem leczenia gruźlicy płuc jest

stosowanie leków przeciwprątkowych.

61

Zioła nie lecizą gruźlicy, mogą jedynie łagodzić nie-

które objawy choroby, jak kaszel lub poty, osłaniać

błonę śluzową przewodu pokarmowego przed drażnią-

cym działaniem długotrwale stosowanych leków prze-

ciwprątkowych oraz poprawić upośledzone łaknienie.

Często chorzy na gruźlicę źle znoszą doustne leki prze-

ciwprątkowe. W tych przypadkach poleca się wywar

i wyciąg z siemienia lnianego w następującej propor-

cji: łyżkę siemienia zalać szklanką letniej wody, pozo-

stawić na noc, rano odcedzić i ponownie zalać wodą,

gotować. Po 5 min zmieszać oba wyciągi i pić ciepłe

3—4 razy dziennie po jedzeniu (1/2 szklanki).

Gruźlica obecnie jest całkowicie uleczalna.

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrzątku,

naparzać pod przykryciem 30 min, przecedzić; pić ciep-

łe 2 razy dziennie po jedzeniu.

Zalecenia praktyczne:

1. Uczestniczyć zawsze w kontrolnych badaniach

i prześwietleniach małoobrazkowych.

2. Być pod stałą kontrolą lekaiza ftyzjatry (pul-

monologa).

3. Często przebywać w sanatoriach, położonych

w górach lufo w lasach sosnowych.

4. Nie palić papierosów, nie pić alkoholu.

62

5. Ubierać się w odzież ciepłą, wełnianą, lekką,

unikać wilgoci i przemoczenia.

6. Przebywać w pomieszczeniach o czystym do-

tlenionym powietrzu, często wietrzonych.

7. Stosować odżywianie kaloryczne, białkowe

i mleczne, łatwo strawne.

8. Jeść na noc co drugi dzień ząbek czosnku

z chlebem i łyżeczką miodu.

9. Zjeść co 5—6 dni jedno suirowe jajko utarte

z łyżką cukru i miodu.

10. Wysuszyć czystą skorupkę kurzego jajka, zmie-

lić na mączkę, używać raz dziennie na koniec noża

do wieczornego posiłku.

11. Zeszklić 8—10 dag surowej cebuli z łyżką gę-

siego smalcu i jeść raz dziennie z chlebem na śnia-

danie.

12. Unikać kontaktu z małymi dziećmi.

13. Wymyć dokładnie w gorącej wodzie naczynia

używane przez chorego i nie dawać ich do użytku

innym domownikom.

14. Wykonywać prace lekkie, w czystym i ciepłym

pomieszczeniu, latem przebywać w cieniu.

15. Uprawiać gimnastykę i chodzić z laską na nie

forsowne przechadzki.

16. Pić można również odwar z mieszanki zioło-

wej pulmosan według przepisu podanego na opako-

waniu.

17. Oprócz zakażenia, powstawaniu gruźlicy sprzy-

jają: wilgoć w mieszkaniu, silne przeziębienia, dłu-

gotrwały głód, niedożywienie, chemicznie zanieczy-

szczone powietrze, pyły, słabe zdrowie, silne i długo-

trwałe prace w nocy, brak snu.

18. Odpluwać plwocinę do specjalnego naczynia,

w którym jest silny roztwór bakteriobójczy.

63

Rp.

Ziele skrzypu

Kwiatostan lipy

Liść babki lancet.

Ziele rdestu ptasiego

Kwiat podbiału

Ziele poziewnika

Ziele krwawnika

Pączki topoli

Kłącze pięciornika

kurzego ziela

Ziele miodunki

(Hb. Eąuiseti)

(Infl. Tiliae)

(Fol. Plantaginis lanc.)

(Hb. Polygoni avic.)

(Fl. Farjarae)

(Hb. Galeopsidis)

(Hb. Millejolii)

(Gemm. Populi)

(Rhiz. Tormentillae)
(Hb. Pulmonariae)

100,0

1 C\f\ A

1UU,U

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0
50,0

Grypa

(Influenza)

Ziołowe leki dobre bez apteki

Grypa jest ostrą chorobą zakaźną, wywołaną przez

swoisty wirus mający 3 typy A, B, C i wielką liczbę

odmian. Szerzy się drogą kropelkową. Okres wylęga-

nia zarazka trwa od 6 godzin do trzech dni. Objawy:

początek nagły, z dreszczami, bólami mieśniowo-sta-

wowymi i głowy, uczucie ogólnego rozbicia, suchy ka-

szel, temperatura 39°C przez 2—3 dni. Grypy nie moż-

na lekceważyć, gdyż często występują po niej powik-

łania, np.: choroby płuc, krążenia, serca.

Leczenie jest tylko objawowe. Stosuje się zwykle

środki przeciwgorączkowe (np. salicylany), wykrztuś-

ne (np. kodeinę), witaminy (np. witaminę C, Rutino-

scorbin). Antybiotyki nie działają na wirusy grypy,

dlatego podaje się je tylko wtedy, gdy wystąpią po-

wikłania spowodowane przez bakterie.

Zioła mają znaczenie pomocnicze, łagodzą objawy

chorobowe, zmniejszają niebezpieczeństwo powikłań

i skracają okres zdrowienia.

Rp.

Kwiatostan lipy

Korzeń prawoślazu

Ziele tymianku

Liść babki lancet.

Korzeń lukrecji

Kłącze perzu

Ziele macierzanki

Kwiat pierwiosnka

(Injl. Tiliae)

(Rad. Althaeae)

(Hb. Thymi)

(Fol. Plantaginis lanc.)

(Rad. Glycyrrhizae)

(Rhiz. Agropyri)

(Hb. Serpylli)

(Fl. Primulae)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 1/2 godz., przecedzić;

pić gorące 2 razy dziennie po jedzeniu.

64

Zalecenia praktyczne:

1. Unikać przeziębień, deszczu, słoty, osób zagry-

pionych.

2. Używać do nosa chusteczek higienicznych, po

użyciu spalić.

3. Ubierać się w odzież ciepłą, lekką (najlepsza

wełna i bawełna).

4. Jeść co drugi dzień na noc ząbek czosnku lub

drażetkę Alliofilu.

5. Nie palić papierosów, a nawet nie przebywać

w pomieszczeniu zadymionym.

6. Leżeć w łóżku raczej dłużej o 1—2 dni.

7. Używać przepisanych przez lekarza leków do

końca, pić dużo naparu napotnego, sporządzonego

z kwiatu lipy, suszonych owoców maliny, kory wierz-

bowej (łyżkę stołową ziół wsypać na szklankę wrzą-

cej wody, naparzać pod przykryciem 20 min, prze-

cedzić, pić gorące wieczorem).

8. Zmieniać przepoconą bieliznę, aby była zawsze

sucha.

9. Uważać, by nie zaziębić grypy ze względu na

poważne tego konsekwencje.

10. Używać dużo witaminy C, jeść pokarmy łatwo

strawne, dużo owoców.

11. Pić zwykłą herbatę z sokiem malinowym i cy-

trynowym lub z czarnej porzeczki, gdyż zmniejsza-

ją one pragnienie i wzmacniają organizm.

12. Zastosować dłuższą rekonwalescencję po gry-

pie, jeść dużo owoców i witaminy C.

65

Koklusz, krztusiec

(Pertussis)

Miód lipcowy to lek bardzo zdrowy

Jest to ostra choroba zakaźna i zaraźliwa, wystę-

pująca przeważnie u dzieci, wywołania przez swoiste

bakterie, które przedostały się do dróg oddechowych

drogą kropelkową. Bakterie umiejscawiają się począt-

kowo na błonach śluzowych jamy nosowo-gardłowej

i w górnych drogach oddechowych, powodując ich

stan zapalny, w późniejszym okresie zmiany przecho-

dzą na oskrzela i tkankę płucną. Okres wylęgania za-

razków trwa od kilku do 14 dni. Objawy początko-

wo niewyraźne, suchy kaszel, stopniowo nasilający

się, trudne odkrztuszanie gęstej, lepkiej wydzieliny,

niekiedy podwyższona temperatura. W drugim okre-

sie pojawia się charakterystyczny napadowy kaszel

z krztuszeniem się i świstem. U niemowląt, u których

koklusz ma szczególnie ciężki przebieg, może dojść

nawet do bezdechu, czasem do drgawek. Choroba trwa

6—8 tygodni, ale przy końcu 4 tygodnia łagodnieje,

choć możliwe są nawroty kaszlu. We wczesnym okre-

sie stosuje się antybiotyki (np. ampicylinę). Nadmierny

i długotrwały kaszel może prowadzić do rozedmy płuc.

Pomocne są tu zioła i następujące zalecenia:

Rp.

Kwiatostan lipy

Korzeń biedrzeńca

Liść podbiału

Ziele tymianku

Ziele macierzanki

Kwiat bzu czarnego

Liść szałwi

(Infl. Tiliae)

(Rad. Pimpinella)

(Fol. Farfarae)

(Hb. Thymi)

(Hb. Serpylli)

(Fl. Sambuci)

(Fol. Salviae)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 30 min, przecedzić; pić

osłodzone sokiem malinowym 3 razy dziennie (dzie-

ci po 1/2 szklanki).

66

Zalecenia praktyczne:

1. Przyjmować syrop Tussdpeot 3—4 razy dzien-

nie (dorośli po łyżce, dzieci 1/2 łyżeczki).

2. Pić napar z mieszanki ziołowej Pektosan wg

wskazań na opakowaniu.

3. Przyjmować tabletki kodeiny kilka razy dzien-

nie dla łagodzenia ataków kaszlu.

4. Nie palić papierosów i unikać zadymionych

pomieszczeń.

5. Nie nosić bielizny z tworzyw sztucznych (naj-

lepsza wełna i bawełna).

6. Dostosować odzież do pory roku.

7. Spożywać pokarmy łatwostrawne, płyny ciepłe

i gorące.

8. Latem unikać zimnych kąpieli w rzekach i je-

ziorach.

9. Pić na noc gorące mleko z łyżeczką miodu.

10. Być pod kontrolą lekarza ftyzjatry, a dzieci —

pediatry.

Nieżyt nosa

(Rhinitis)

Panie kichanie to nie na zdrowie

Jest to tak zwany „katar", czyli zapalenie śluzówki

nosa, spowodowane wirusowym zakażeniem drogą kro-

pelkową, często przeziębieniem. Objawia się uczuciem

swędzenia, drapania w nosie, kichaniem, po czym na-

stępuje wzmożenie wydzielania wodnistego płynu z no-

sa, któremu towarzyszy ból głowy, trudności w oddy-

chaniu, często łzawienie. U dzieci, ze względu na nie-

wykształconą odporność miejscową i ogólną, katar sta-

nowi poważną chorobę, w której przebiegu mogą wy-

stępować powikłania ze strony pozostałych narządów

układu oddechowego. Leczenie jest objawowe. Stosuje

67

się środki napotne, w przypadku gorączki — przeciw-

gorączkowe, witaminę C w zwiększonych dawkach oraz

krople do nosa. Środki te skracają przebieg choroby.

Zioła stosujemy pomocniczo:

Rp.

Owoc róży

Kora wierzby

Kwiat lipy

Kwiat bzu czarnego

Kwiat słonecznika

Ziele wiązówki

(Fruc. Rosae)

(Cort. Salicis)

(Infl. Tiliae)

(Fl. Sambuci)

(Fl. Helianthii)

(Hb. Ulmariae)

100,0

50,0

50,0

20,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 30 min, przecedzić; pić

gorące, osłodzone łyżką soku malinowego 2—3 razy

dziennie.

Zalecenia praktyczne:

1. Zmieniać często przepoconą bieliznę.

2. Unikać przeziębień, wilgoci, mokrych skarpet

i butów gumowych.

3. Używać do nosa chusteczek higienicznych, spalić

po użyciu.

4. Jeść cytryny, natkę pietruszki, dżem z malin,

czarnej porzeczki.

5. Nie palić papierosów, niszczą bowiem witami-

nę C.

6. Umieścić w pomieszczeniu chorego kwiat gera-

nium w doniczce.

7. Stosować inhalacje z olejkiem sosnowym, euka-

liptusowym, awandowym lub z ich mieszaniną (na

szklankę wrzącej wody dać 3—5 kropli olejku dla

dzieci, albo 8—10 kropli dla dorosłych, przykryć

szklankę lejikiem i przez skierowany do góry wąski

otwór wdychać parę najpierw ustami, potem kolejno

przewodami nosowymi). Powtarzać 1—3 razy dzien-

nie, zależnie od nasilenia choroby. Inhalacja działa

silnie bakteriobójczo, przywraca stopniowo drożność

nosa i ułatwia oddychanie.

68

Schorzenia

przewodu pokarmowego

Występują one dość często. Leczy się je lekami syn-

tetycznymi, gdy wymaga tego stan chorego — chirur-

gicznie, a ponadto ziołami. Szczególną zaletą ziół jest

obecność w nich licznych związków czynnych o dużej

aktywności, które jednocześnie nie są obce ustrojowi

człowieka. Cenna jest zawartość w ziołach takich

związków, jak: olejki eteryczne, sole mineralne, wita-

miny, garbniki, kwasy organiczne, cukry redukujące,

alkaloidy i inne substancje ważne dla uzyskania pra-

widłowego przebiegu procesów trawienia, wchłania-

nia i wydalania. Dlatego w przewlekłych schorzeniach

przewodu pokarmowego zachodzi istotna potrzeba sto-

sowania leków roślinnych.

Biegunka

(Diarrhoea)

IVtesło przed obiadem złotem,

po obiedzie srebrem,

po kolacji ołowiem

Biegunka jest to oddawanie zbyt często luźnych lub

płynnych stolców, spowodowane bardzo różnymi przy-

czynami, np.: zatruciem pokarmowym, niewłaściwym

doborem potraw, schorzeniami przewodu pokarmowego,

zakażeniami bakteryjnymi (dur brzuszny, czerwonka,

wiosenne infekcje u dzieci). Wygląd wydalanych stol-

ców stanowi ważną informację. Stolce czarne, smoliste

świadczą o obecności dużej ilości krwi pochodzącej

z górych odcinków przewodu pokarmowego (np. żołą-

dek, dwunastnica). Stolce ze świeżą krwią oraz ślu-

zem wskazują na krwawienie z dolnego odcinka prze-

wodu pokarmowego (z odbytnicy). Stolce tłuszczowe,

69

cuchnące dowodzą upośledzenia wchłaniania pokarmów

i zaburzeń w trawieniu. Stolce z ropą pojawiają się

w bakteryjnych zapalnych schorzeniach jelit.

Wiele ziół jest skutecznych w różnego rodzaju bie-

gunkach, lecz są również i takie, które nie poddają się

leczeniu tymi środkami.

Powinny być wówczas przeprowadzone badania i po-

stawiona diagnoza dla ustalenia istotnej przyczyny

biegunki.

Rp.

Korzeń kobylaka

Liść poziomki

Ziele dziurawca

Kwiat jasnoty białej

Liść szałwi

Koszyczek rumianku

Liść mięty pieprzowej

Tannosan mieszanka

(Rad. Hydrolapathi)

(Fol. Fragariae)

(Hb. Hyperici)

(Fol. Lamii albi)

(Fol. Salviae)

(Anth. Chamomillae)

(Fol. Menthae pip.)

„Herbapolu"

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

100,0

Zioła starannie zmieszać, przechowywać w torbie

papierowej w suchym miejscu. Wsypać 2—3 łyżki sto-

łowe do 1/2 szklanki ciepłej wody, postawić na małym

ogniu, przykryć, gotować 3 min, odstawić na 10 min,

pić 3/4 szklanki przecedzonego odwaru 3 razy dzien-

nie; w ostrej biegunce odwar stosuje się 4 razy dzien-

nie, przyjmując równocześnie tabletkę węgla (Carbo

mediciinalis tabl. 0,3 g).

Zalecenia praktyczne:

1. Nie spożywać pokarmów dających duże pozo-

stałości nie strawionej celulozy i ciężko strawnych (ka-

pusta, ogórki, pomidory, buraki, cebula), a także po-

wodujących biegunkę (rabarbar, śliwki), potraw z pu-

szek, zimnych napoi, białego wina (ale nie czerwo-

nego) i innych alkoholi, ostrych przypraw, ponadto

tłustych mięs z sosami oraz śmietany i czekolady.

2. Można jeść: małe ilości chleba, sucharki, świeże

jaja, mleko, suszone owoce, warzywa (starannie umy-

70

te i świeże), ryż w różnych postaciach, kaszę gry-

czaną, rosoły, drób, gotowaną rybę itp.

3. Pić lekką herbatę z dodatkiem soku z czarnej

porzeczki lub czarnych jagód.

4. Brać witaminę B oomplex i C.

Brak kwasów w żołądku

(Achylia gastrica)

Stęka często żołądek po obfitej wieczerzy,

chcesz zdrowym być,

zmniejsz na noc ilość talerzy

Schorzenie to, zwane bezsocznością żołądka, może

być spowodowane gruźlicą, nieżytem żołądka, choro-

bami zakaźnymi, mało urozmaiconym, monotonnym

żywieniem bez surówek i owoców, niekiedy zatruciem

polekowym, szczególnie po antybiotykach i tabletkach

zażywanych w dużej ilości. Najczęściej ma to związek

ze złym trawieniem. Dolegliwość ta charakteryzuje się

często biegunką, brakiem apetytu, odbijaniem po je-

dzeniu, uczuciem pełności. Leczenie jest zachowawcze.

Należy usunąć przyczynę powstawania dolegliwości.

Zioła i następujące zalecenia mogą przynieść pożą-

dany skutek.

Rp.

Ziele dziurawca

Ziele podróżnika

Korzeń arcydzięgla

Ziele krwawnika

Liść mięty pieprzowej

Owoc kminku

Ziele tysiaeznika

Ziele bobrka

(Hb. Hyperici)

(Hb. Cichorii)

(Rad. Archangelicae)

(Hb. Millefolii)

(Fol. Menthae pip.)

(Fruct. Carvi)

(Hb. Centaurii)

(Hb. Menyanthidis)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wody,

ogrzać do wrzenia (nie gotować), odstawić na 10 min

pod przykryciem, przecedzić; pić gorące na godzinę

przed jedzeniem.

71

Zalecenia praktyczne:

1. Jeść pokarmy świeże, urozmaicone i gotowa-

ne, dużo surówek, czyste.

2. Unikać zatruć chemicznych, powodowanych

pokarmami starymi i konserwami rybnymi.

3. Dodawać przyprawy ziołowe do zup, kminek

do barszczu i żurków.

4. Pić nalewkę tatarakową 2 razy dziennie po

10—15 kropli.

5. Jeść dość często na kolację mleko kwaśne z ka-

szą gryczaną.

Nadkwaśność

(Hyperaciditas)

Choremu brzuchowi

i pierogi zaszkodzić mogą

Nadkwaśność powstaje z powodu nadmiernego wy-

dzielania kwasu solnego przez żołądek, często draż-

niony przez papierosy, nieracjonalne odżywianie, nad-

używanie alkoholu, skąpe wydzielanie żółci i przy złej

przemianie materii. Jest również następstwem innych

schorzeń żołądka. Prowadzi często do owrzodzenia żo-

łądka lub dwunastnicy, zaparć i zgagi. Leczenie może

być zapobiegawcze.

Stosuje się często preparaty zobojętniające sok żo-

łądkowy, np. Alusal (4 razy dziennie po łyżeczce mię-

dzy posiłkami), Gastro (po tabletce 3—4 razy dzien-

nie), ewentualnie inne zalecane przez lekarza.

Zioła mają korzystne działanie wspomagające i osła-

biające, głównie dzięki zawartości w nich śluzów roś-

linnych, chroniących błonę śluzową przed szkodliwym

wpływem kwaśnego soku żołądkowego.

72

Rp.

Korzeń prawoslazu

Kwiatostan lipy

Ziele krwawnika

Kłącze perzu

Ziele szanty

Ziele dziurawca

Korzeń lukrecji

Ziele tysiącznika

(Rad. Althaeae)

(Infl. Tiliae)

(Hb. Millejolii)

(Rhiz. Agropyri)

(Hb. Marrubii)

(Hb. Hyperici)

(Rad. Glycyrrhizae)

(Hb. Centaurii)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50.0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrzątr-

ku, naparzać pod przykryciem 1/2 godz., przecedzić; pić

gorące 2 razy dziennie między posiłkami.

Zalecenia praktyczne:

1. Unikać cukru, miodu, tortów i słodkich ciast.

2. Nie jeść tłustych mięs, sosów, pokarmów sma-

żonych.

3. Jeść pieczywo pszenne czerstwe i razowe, su-

chary i bułkę wodną.

4. Nie palić papierosów i nie pić alkoholu.

5. Przyjmować przez 5—6 dni po łyżeczce nasion

lnu w 1/2 szklanki wody (zagotować i odstawić na

noc), wypijać ciepłe rano na czczo. Po 10 dniach

powtórzyć taką samą porcję.

6. Jeść powoli co godzinę, długo przeżuwając, ka-

wałek suchara, by kwaśny sok żołądkowy atakował

papkę suchara, a nie śluzówkę żołądka.

Nieżyt żołądka

(Gastritis)

Lepiej dobrze zjeść

niż za dużo wypić

Przyczyn powstawania tej choroby jest wiele, do naj-

ważniejszych trzeba zaliczyć: nieregularne odżywia-

nie, nadużywanie alkoholu, kofeiny, tytoniu, różnych

leków w tabletkach, np. aspiryny, jak również zatrucie

73

pokarmem (np. grzyby). Choroba rozpoczyna się nagle

i trwa zwykle krótko. Z leków podaje się preparaty

osłaniające, przeciwzapalne, rozkurczowe i przeciwbó-

lowe.

Rp. Ziele dziurawca

Siemię lniane

Korzeń prawoślazu

Korzeń arcydzięgla

Ziele krwawnika

Korzeń lukrecji

Liść mięty pieprzowej

Ziele tysiącznika

(Hb. Hyperici)

(Sem. Lini)

(Rad. Althaeae)

(Rad. Archangelicae)

(Hb. Millefolii)

(Rad. Glycyrrhizae)

(Fol. Menthae pip.)

(Hb. Centaurii)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20—30 min, przecedzić;

pić ciepłe 2 razy dziennie po jedzeniu.

Zalecenia praktyczne:

1. Stosować głodówkę 1—2 dni i w tym czasie pić

tylko napary z ziół, leżeć.

2. Pić płyny nie słodzone, unikać zimnego piwa

i alkoholu.

3. Jeść pokarm powoli, dobrze pogryziony, zaleca

się kleiki, sucharki, ryż, czerstwe pieczywo.

4. Jeść pokarmy łatwo strawne kilka razy dzien-

nie w małych ilościach; unikać smażonego.

5. Usunąć truciznę z organizmu.

6. Zaleca się również mieszankę ziołową Tannosan,

gdy chorobie towarzyszy ostra biegunka (na szklan-

kę ciepłej wody wsypać 1—2 łyżeczki ziół, gotować

pod przykryciem 5—10 min, odstawić na 10—20 min,

pić 2 raizy dziennie po szklance).

74

Wrzód żołądka

(Ulcus ventriculi)

Zbytnie przepełnianie żołądka

jest szkodliwe

Wrzód żołądka jest schorzeniem dość powszechnym.

Częściej chorują mężczyźni. Występuje zwykle między

20 a 50 rokiem życia, choć spotyka się go też u dzieci

i osób starszych. Wrzód może wystąpić w różnych

miejscach żołądka, najczęściej na krzywiznie małej.

Wielkość wrzodów może być różna — od główki szpilki

do dużej śliwki. Mogą być płytkie lub głębokie. Wy-

stępują częściej wiosną i jesienią. Leczenie farmako-

logiczne polega na podawaniu leków zobojętniających

kwas solny, przeciwzapalnych, osłaniających błonę

śluzową oraz specyfików syntetycznych (Cimitydyna,

Ranitydyna). Lepiej zażywać przy tej chorobie leki

w płynie niż w tabletkach.

Zioła są często stosowane w tej chorobie, gdyż przy-

noszą pożądany skutek. Działają one osłaniająco na

uszkodzoną błonę śluzową żołądka, mają też własności

przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwhistaminowe,

przeciwkrwołoczne oraz regenerujące ubytki.

Rp. Ziele bylicy bożego

drzewka

Koszyczek rumianku

Kwiatostan lipy

Ziele drapacza lek.

Ziele dziurawca

Ziele krwawnika

Korzeń prawoślazu

Liść babki lancet.

Kwiat nagietka

(Hb. Abrotani)

(Anth. Chamomillae)

(Injl. Tiliae)

(Hb. Cnici bened.)

(Hb. Hyperici)

(Hb. Millefolii)

(Rad. Althaeae)

(Fol. Plantaginis lanc.)

(Fl. Calendulae)

100,0
100,0

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, pić 2 razy dziennie między posiłkami.

75

Zalecenia praktyczne:

1. Nie palić papierosów, gdyż mogą doprowadzić

do raka żołądka.

2. Spożywać posiłki czyste, urozmaicone, skromne,

bez tłuszczów i nie smażone.

3. Zobojętniać kwaśny sok żołądkowy przez spo-

żywanie co godzinę kawałka suchara.

4. Uregulować tryb życia, gdyż pośpiech i stres

szkodzą.

5. Ograniczyć używki (kawa, mocna herbata), tak-

że miód, dżem, torty, tłuszcz.

6. Nie wystarczy tylko leczyć chorobę wrzodową,

ale nie mniej ważne jest 'zapobieganie jej powsta-

waniu. Korzystać w sposób racjonalny z urlopowi

7. Skutecznie działa również Carbenoxolone, lek

pochodzenia roślinnego, stosowany wg przepisu le-

karza.

Rak żołądka

(Carcinoma ventriculi)

Głód jest najlepszym kucharzem

i lekarzem

Rak żołądka jest jednym z częściej występujących

nowotworów przewodu pokarmowego. Najczęściej wy-

stępuje u mężczyzn między 40 a 70 rokiem życia. Sto-

suje się leczenie operacyjne. Dietę dostosowuje się do

aktualnego stanu ogólnego i miejscowego. W leczeniu

objawowym stosuje się leki przeciwbólowe i rozkur-

czowe. Nie wolno leczyć się samemu. Bezwzględnie na-

leży udać się do lekarza i na badania specjalistyczne.

Po operacji, wykonanej w początkowym okresie, cho-

ry często wraca do zdrowia. Gdy konieczny jest lan-

cet, same zioła nie pomogą i nie wyleczą. Zaleca się

więc stosowanie ziół po operacji jako środków pomoc-

76

niczych i wspomagających. Nie wolno załamywać się,

bowiem optymizm pomaga w leczeniu.

Rp. Lisc pokrzywy

Ziele dziurawca

Ziele jemioły

Kłącze perzu

Korzeń prawoślazu

Porost islandzki

Liść brzozy

Liść borówki czarnej

(Fol. Urticae)

(Hb. Hyperici)

(Hb. Visci)

(Rhiz. Agropyri)

(Rad. Althaeae)

(Lichen. Islandicus)

(Fol. Betulae)

(Fol. Myrtilli)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wody,

gotować 2—3 min, odstawić na 10 min, przeoedzić;

pić gorące 2 razy dziennie przed jedzeniem.

Zalecenia praktyczne:

1. Pić sok wyciśnięty ze świeżej słodkiej kapusty

(szklankę przed snem).

2. Jeść pokarmy łatwo strawne, nie smażone, mało

tłuszczów.

3. Stosować zalecenia jak przy wrzodzie żołądka.

4. Nie palić papierosów.

5. Unikać picia wszelkich napojów alkoholowych.

6. Nie zwlekać, udać się do lekarza gastrologa na

badania.

Wzdęcie, czyli bębnica

(Meteorismus)

Mierne jedzenie i picie

najpewniej zachowa życie

Na powstanie tej dolegliwości składa się wiele czyn-

ników, które zakłócają prawidłowe trawienie, powodu-

ją nadmierną fermentację w żołądku i jelitach. Często

przy zażywaniu leków przeciwgruźliczych lub prosz-

77

ków (tabletek) występuje silna fermentacja w przewo-

dzie pokarmowym oraz wzdęcia na skutek nagroma-

dzonych w jelitach gazów.

Zioła są pomocne w zwalczaniu wzdęć, ponieważ

działają one rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit, bak-

teriobójczo oraz pobudzają wydzielanie soku żołądko-

wego. Takie same działanie mają liczne przyprawy zio-

łowe dostępne w kraju (np. kminek, bazylia, seler, ce-

bula, gorczyca) oraz zagraniczne (np. cynamon, imbir,

pieprz, gałka muszkatołowa). Aby skutecznie zapobie-

gać rozdęciom, należy w sposób umiarkowany, lecz

stały, używać dostępnych przypraw ziołowych świe-

żych i suszonych.

Pomocne są niżej zapisane leki.

Rp.

Ziele rdestu ptasiego

Liść mięty pieprzowej

Liść szałwi

Liść melisy

Ziele dziurawca

Ziele tymianku

Ziele krwawnika

Koszyczek rumianku

Owoc kminku

(Hb. Polygoni avic.)

(Fol. Menthae pip.)

(Fol. Salviae)

(Fol. Melissae)

(Hb. Hyperici)

(Hb. Thymi)

(Hb. Millejolii)

(Anth. Chamomillae)

(Fruct. Carvi)

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zimiesizać, wsypać łyżeczkę na szklankę ciepłej

wody, ogrzać pod przykryciem do wrzenia (nie goto-

wać), pozostawić na 10—15 min, przecedzić; pić go-

rące 2 razy dziennie po jedzeniu.

Zalecenia praktyczne:

1. Nie jeść pokarmów tłustych i smażonych, moż-

na używać olejów roślinnych.

2. Unikać pokarmów trudno strawnych i zup gro-

chowych.

3. Jeść pokarmy czyste, świeże, dobrze ugotowa-

ne; spożywać powoli.

4. Unikać zimnych potraw i napojów.

5. Unikać pokarmów wzdymających, mrożonych,

konserwowanych, starych.

78

6. Leki zażywać tylko według zaleceń lekarza,

zawsze popić herbatą (nie na sucho).

7. Stosować napar z kwiatów rumianku, owoców

anyżu lub owoców kopru włoskiego dla niemowląt

i małych dzieci.

Obstrukcje, czyli zaparcie lub zatwardzenie

(Obstipatio)

Mięsa i tłuszcze jadaj dekami,

owoce i jarzyny funtami

Zaparcia są to zaburzenia przewodu pokarmowego,

w następstwie których dochodzi do przedłużenia cza-

su wchłaniania pokarmów w jelitach lub do opóźnio-

nego wydalania mas kałowych z odbytnicy.

Ze względu na częstość tego schorzenia oraz różno-

rodność czynników, które biorą udział w jego powsta-

waniu, zaparcia stanowią trudny problem diagnostycz-

ny oraz terapeutyczny dla lekarza. Zaparcia dzielimy

na trzy grupy: przypadkowe, wywołane zmianami or-

ganicznymi w jelitach, przewlekłe i nawykowe. Zioła

mogą Okazać się szczególnie pomocne, zwłaszcza w le-

czeniu zaparć nawykowych. Z leków gotowych można

stosować:

Rp. Alax (1—3 drażetki przed snem).

Rp. Altra (1—2 drażetki na noc).

Rp. Boldaloin (3 razy 2 tabletki po posiłkach).

Rp. Normosan (odwar z łyżki ziół dać na szklankę wody 2

razy dziennie).

Rp.

Koszyczek rumianku

Ziele dziurawca

Kora kruszyny

Korzeń lukrecji

Korzeń prawoślazu

Liść mięty pieprzowej

Ziele krwawnika

Owoc anyżu

(Anth. Chamomillae)

(Hb. Hyperici)

(Cort. Frangulae)

(Rad. Glycyrrhizae)

(Rad. Althaeae)

(Fol. Menthae pip.)

(Hb. Millejolii)

(Fruct. Anisi)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

79

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 1/2 godz., przecedzić;

pić gorące rano i przed spaniem.

Zalecenia praktyczne:

1. Pić często wieczorem kwaśne mleko z przego-

towaną zimną wodą.

2. Zjadać przed snem 2—3 jabłka. Nie łączyć ich

z mlekiem.

3. Chodzić wieczorem na spacery lub trochę po-

pracować.

4. Unikać słodyczy i czekolady.

5. Unikać tłuszczów, tłustych, smażonych mięs.

Jeść dużo jarzyn i owoców.

6. Używać więcej płynów niż suchych pokarmów.

Jeść zupy jarzynowe, owocowe i mleczne. Regulować

jedzenie.

7. Unikać zdenerwowań, stresów i lęków.

8. Pić napęczniałe nasiona lnu (łyżka na szklankę

wody oo drugi dzień).

9. Nie hamować odruchu wypróżnienia.

10. Nie stosować za często i dużo leków przeczyszt-

czających.

11. Unikać siedzącego trybu życia.

12. Zaleca się również stosowanie następujących

specyfików regulujących wypróżnienie: Alax (1—3

drażetki przed snem), Altra (1—2 drażetki na noc),

Rhelax (łyżkę syropu na noc — szczególnie dla dzie-

ci); Boldaloin (2 tabletki 2—3 razy dziennie po po-

siłkach); Normosan (odwar z łyżki stołowej ziół na

szklankę wody 2 razy dziennie).

80

Nieżyt jelita grubego

(Colitis)

Od stołu wstawaj syty,

do łoża idź głodny

Do najważniejszych schorzeń jelita grubego należą:

zaburzenia czynnościowe, zapalenia, zaburzenia

w ukrwieniu, uchyłkowatość. W omawianym scho-

rzeniu oprócz stanu zapalnego występują zaburzenia

ruchowe jelita grubego. W warunkach prawidłowych

w okrężnicy zachodzą dwa rodzaje ruchów: jedne po-

wodują przesuwanie się zawartości jelita w obu kie-

runkach na niewielkich odcinkach, drugie tzw. pery-

staltyczne, przemieszczają kał w kierunku odbytu. Le-

czenie opiera się głównie na stosowaniu diety bo-

gatoresztkowej, wzbogaconej otrębami. Dieta ta zawie-

ra dużo błonnika, tj. substancji roślinnej, która nie

wchłania się w przewodzie pokarmowym i reguluje

czynność ruchową jelita grubego. Zaleca się spożywa-

nie chleba razowego, dużej ilości jarzyn, owoców i kasz,

szczególnie gryczanej. Nie przyzwyczajać się do przyj-

mowania leków przeczyszczających.

Zioła działają pomocniczo i regulująoo.

Rp.

Liść melisy

Kłącze perzu

Kłącze tataraku

Morszczyn

Korzeń mniszka

Ziele krwawnika

Koszyczek rumianku

(Fol. Melissae)

(Rhiz. Agropyri)

(Rhiz. Calami)

(Fucus)

(Rad. Taraxaci)

(Hb. Millefolii)

(Anth. Chamomillae)

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wody,

gotować 3—4 min, odstawić na 10 min, przecedzić; pić

gorące 2 razy dziennie po jedzeniu.

81

Zalecenia praktyczne:

1. Korzystać z wakacji, urlopu, zmiany miejsca

zamieszkania na 2—3 tygodnie.

2. Ograniczyć palenie papierosów, fajki, cygar.

3. Dbać o codzienne wypróżnienie, bez zwlekania.

4. Jeść na kolację nie chemizowane ziemniaki

z kwaśnym mlekiem.

5. Pić soki owocowe i jarzynowe, unikać tłuszczów

zwierzęcych i bigosu.

6. Prowadzić ruchliwy tryb życia i wykonywać

lekką pracę.

Wrzód dwunastnicy

(Ulcus duodeni)

Kasza gryczana sama siebie chwali

Występuje częściej niż wrzód żołądka. W dwunast-

nicy umiejscawia się zwykle w samej opuszce, a rzad-

ko pozaopuszkowo. Szczególną cechą choroby wrzo-

dowej dwunastnicy jest jej przewlekły przebieg z okre-

sowymi zaostrzeniami. Nudności i wymioty występu-

ją rzadko. W leczeniu należy zalecić choremu dbałość

o jamę ustną i uzupełnienie brakującego uzębienia.

Zioła mają korzystne znaczenie pomocnicze w cho-

robie wrzodowej dwunastnicy, zwłaszcza, jeśli są sto-

sowane wraz z nowoczesnymi specyfikami (Cymetydy-

na, Ranitydyna).

Rp. Uldenol (2 drażetki 3 razy dziennie między posiłkami).

Rp. Tinctura Belladonnae (10 kropli na łyżeczkę wody 3—4

razy dziennie).

82

Rp.

Korzeń lukrecji

Liść babki lancet.

Naowocnia fasoli

Ziele krwawnika

Ziele dziurawca

Liść poziomki

Liść borówki czarnej

Liść podbiału

(Rad. Clycyrrhizae)

(Fol. Plantaginis lanc.)

(Peric. Phaseoli)

(Hb. Millefolii)

(Hb. Hyperici)

(Fol. Fragariae)

(Fol. Myrthilli)

{Fol. Farfarae)

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 30 min, przecedzić; pić

gorące 2 razy dziennie przed jedzeniem.

Zalecenia praktyczne:

1. Nie palić papierosów i fajki.

2. Uregulować tryb życia, przestrzegać prawidło-

wych okresów pracy.

3. Jeść słodką gotowaną kapustę (bez grochu),

a także potrawy zawierające dużo witamin B i C.

4. Jeść często wieczorem kaszę gryczaną z kefi-

rem lub kwaśnym mlekiem.

5. Prowadzić racjonalny tryb życia, zwracając

uwagę na sen i właściwy odpoczynek.

6. Unikać kłótni, napięć, zdenerwowań, stresów,

lęków, potrzebny jest spokój.

7. Udać się do lekarza gastrologa i stosować się

do jego zaleceń.

8. Przyjmować Uldenol (2 drażetki 3 razy dzien-

nie między posiłkami); Tinctura Belladonnae (10 kro-

pli w łyżeczce wody 2—4 razy dziennie, zgodnie

z zaleceniem lekarza).

Glistnica i owsica

(Ascaridosis et Oxyuriasis)

Późne dzieci są wczesnymi sierotami

Zakażenie glistami następuje wskutek połknięcia

z pokarmem jaj tych pasożytów. W jelicie czczym

uwalniają się larwy, które przenikają przez błonę ślu-

zową jelit do układu krwionośnego i dostają się do róż-

nych narządów, ale większość z nich gromadzi się

w pęcherzykach płucnych, gdzie następuje ich linie-

nie i wzrost. Następnie wędrują do jamy gardłowej

i ponownie w czasie spożywania pokarmów dostają się

do żołądka i jelit, aby po upływie 2—3 miesięcy osiąg-

83

nąć pełną dojrzałość. Objawy glistnicy mogą być nie-

znaczne lub w ogóle brak jest dolegliwości. Mogą też

występować nudności, wymioty, bóle głowy, brzucha,

brak łaknienia, a także odczyny alergiczne w postaci

pokrzywki, obrzęku powiek, suchego kaszlu, napado-

wej duszności. Zakażenie owsikami przebiega podobnie

jak w glistnicy. Owsiki dostrzec można w świeżym

kale lub znaleźć jaja, badając kał pod mikroskopem.

Owsiki powodują swędzenie odbytu, bezsenność, a nie-

kiedy moczenie nocne. Owsica jest najczęstszą choro-

bą pasożytniczą w Polsce, szczególnie często występu-

je u dzieci. Leczenie jest trudne z uwagi na dużą in-

wazyjność tej choroby.

Znanych jest wiele specyfików syntetycznych, prze-

pisywanych przez lekarza, skutecznie trujących glisty

ludzkie i owsiki. Zioła mają tu znaczenie pomocnicze

i w pewnym stopniu zapobiegające.

Zioła do stosowania w glistnicy:

Rp. Liść borówki czarnej

Owoc kminku

Ziele bylicy pospolitej

Liść szałwi

Koszyczek rumianku

Ziele krwawnika

Ziele dziurawca

Szyszki chmielowe

(Fol. Myrtili)

(Fruct. Carvi)

(Hb. Artemisiae vulg.)

(Fol. Salviae)

(Anth. Chamomillae)

(Hb. Millefolii)

(Hb. Hyperici)

(Strob.Lupuli)

100,0

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła wymieszać, wsypać 4 łyżeczki na 1/2 1 wody,

ogrzać do wrzenia pod przykryciem, odstawić na 10

min, przecedzić, dać do picia po 1/2 szklanki 2 razy

dziennie wszystkim dzieciom w domu. Mogą być zaka-

żone również osoby dorosłe.

Zioła do sporządzania lewatyw w owsicy:

Rp. Ziele glistnika

Ziele piołunu

Kwiat wrotyczu

(Hb.

(Hb.

(Fl.

Chelidonii)

Absinthii)

Tanaceti)

50,0

50,0

50,0

84

Zioła zmieszać. Na opakowaniu napisać „zioła tru-

jące tylko do lewatyw". Wsypać 4—6 łyżeczek na 1/2 1

wody, gotować 2—3 min pod przykryciem, odstawić

na 10 min, przecedzić; ciepły, lecz nie gorący wyciąg

użyć porcjami do lewatyw dla dzieci po uprzednim wy-

próżnieniu. Dla osób dorosłych stosować 1/2 1 wyciągu,

(nie wolno pić). Lewatywy robić przez 10—12 dni,

następnie przerwać na 10 dni i powtórzyć.

Zalecenia praktyczne:

1. Przestrzegać ściśle higieny osobistej, myć często

ręce. Przestrzegać higieny ubioru, jedzenia, pościeli,

często ją zmieniać.

2. Jeść często tartą marchew, a w lecie owoc su-

szonej czarnej jagody.

3. Jeść co drugi dzień po jednym ząbku czosnku

z chlebem.

4. Robić lewatywę dzieciom przez 10 dni (po wy-

próżnieniu) z ziół wyżej zapisanych.

5. Jeść na czczo z łyżeczką miodu 10—15 utartych

ziaren dyni.

6. Zagotować w szklance mleka 10—15 ziaren dyni

i pić rano przez 10—15 dni, zrobić przerwę na 15 dni

i powtórzyć.

7. Kąpać dziecko w wyciągu ze strączków zielone-

go groszku.

8. Stosować wyżej wymienione zalecenia na czczo

u dzieci i osób dorosłych.

9. Dać kał do badania po zakończeniu tych zabie-

gów.

85

Żylaki odbytu

(Varices haemorrhoidales)

Kto jedno jabłko jada z wieczora,

ten unika doktora

Żylaki odbytu, zwane powszechnie hemoroidami,

powstają w wyniku rozszerzenia żył splotu odbytni-

czego wewnętrznego lub zewnętrznego. Schorzenie to

jest często związane ze zwiększonym ciśnieniem w ukła-

dzie żyły wrotnej (ciąża, zaparcia, niewydolność wątro-

by, biegunki). Przewlekłe krwawienia z żylaków wew-

nętrznych, często lekceważone przez chorych i nie le-

czone, mogą być przyczyną ciężkiej niedokrwistości.

Większość żylaków można leczyć zachowawczo — na-

siadówki, czopki, leki zmiękczające stolec. Leczenie

operacyjne stosuje się zgodnie z zaleceniem lekarza.

Zioła są często stosowane i działają skutecznie jako

przywracające prawidłowe krążenie krwi w układzie

żylnym, zapobiegające zastojom i zakrzepom, zmniej-

szające stan zapalny, krwawienie i ból.

Zioła do stosowania wewnętrznego:

Rp

Ziele krwawnika

Liść melisy

Kwiat kasztanowca

Kora kruszyny

Koszyczek rumianku

Liść mięty pieprzowej

Liść poziomki

Liść szałwi

Liść pokrzywy

(Hb. Millefolii)

(Fol. Melissae)

(Fl. Hippocastani)

(Cort. Frangulae)

(Anth. Chamomillae)

(Fol. Menthae pip.)

(Fol. Fragariae)

(Fol. Salviae)

(Fol. Urticae)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Rp.

Ziele krwawnika

Liść szałwi

Kora dębu

Kłącze pięciornika

Ziele rdestu ostróg.

Kwiat kasztanowca

(Hb. Millefolii)

(Fol. Salviae)

(Cort. (juercus)

(Rhiz. Tormentillae)

(Hb. Polygoni hydropip.)

(Fl. Hippocastani)

200,0

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać do papierowej torby z napi-

sem — „do nasiadówek". Na 2 1 wody wsypać 4—5

łyżek stołowych ziół i ogrzać do wrzenia, użyć wie-

czorem do nasiadówki (10—12 min przez 5—7 dni).

Zalecenia praktyczne:

1. Zlikwidować zaparcia i przestrzegać higieny

osobistej.

2. Na noc jeść 2—3 jabłka lub kwaśne mleko

z kaszą gryczaną.

3. Jeść dużo surówek, jarzyn, pokarmy łatwo

strawne, raczej gotowane.

4. Unikać tłuszczów zwierzęcych, mięs smażo-

nych i ostrych przypraw.

5. Ograniczyć palenie papierosów i picie alkoholu.

6. Stosować nasiadówki przy stanach zapalnych.

7. Nie jeść obfitych kolacji, a po kolacji chodzić

na przechadzki.

8. Nie jeździć na rowerze i nie siedzieć na mięk-

kich fotelach w okresie nasilenia choroby.

9. Zakładać na noc czopek Atesculan.

10. Pić napar z ziół Rektosan, wg przepisu poda-

nego na opakowaniu.

87

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 30 min, przecedzić; pić

gorące przed spaniem.

Zioła do stosowania zewnętrznego:

86

Schorzenia wątroby, trzustki

i pęcherzyka żółciowego

Wątroba jest najważniejszym laboratorium organiz-

mu ludzkiego, włączonym między układ trawienia

i krążenia. Istnieje ścisła zależność między czynnością

tego narządu, a sprawnością działania wymienionych

układów. Dlatego niewłaściwe funkcjonowanie wątro-

by powoduje zaburzenia w pracy narządów trawienia,

krążenia, a szczególnie serca. Wsaelkie przedłużające

i nasilające się zaburzenia trawienne uszkadzają miąższ

wątroby. Droga leczenia wątroby prowadzi przez prze-

wód pokarmowy. W ziołolecznictwie wykorzystuje się

wyciągi ziołowe lub specyfiki roślinne, zawierające

bogactwo związków organicznych i nieorganicznych,

niezbędnych do przywrócenia równowagi czynnościo-

wej w naszym organizmie.

Leki ziołowe ułatwiają odtruwanie wątroby, mają

właściwości moczopędne, przeciwzapalne, przeciwbak-

teryjne, przeciwwirusowe. Wzmagają przepływ żółci,

znoszą stany skurczowe w obrębie dróg żółciowych,

zwiększają wytwarzanie żółci w wątrobie, pobudzają

czynność trawienną, gdyż regulują ilość soku żołądko-

wego, prawidłową perystaltykę jelit oraz dopływ soku

żółciowo-^trziustkowego.

Kamica żółciowa

(Cholelithiasis)

Jeśli lek pomaga, chwali się naturę,

jeśli nie pomaga, oskarża się doktora

Choroba ta związana jest z obecnością w pęcherzy-

ku żółciowym lub drogach żółciowych złogów w posta-

ci kamieni, utworzonych z cholesterolu, barwników

żółciowych lub z domieszką wapnia.

88

Kamienie żółciowe, zwłaszcza pojedyncze cholestero-

lowe, nie sprawiają dolegliwości, najczęściej jednak do-

łączają się zmiany zapalne i objawy w postaci napadów

bólowych (kolka). Zamknięcie dróg żółciowych kamie-

niem może wywołać żółtaczkę. Częściej chorują kobie-

ty mające dzieci. Kamica jest chorobą przewlekłą, ma-

jącą często ostry przebieg. Do typowych objawów na>-

leżą: gwałtowny napad bólów w nadbrzuszu, bardzo

często spowodowany spożyciem tłustych pokarmów.

Leczenie kamicy żółciowej może być zachowawcze lub

operacyjne, zależnie od stanu choroby.

W lżejszych przypadkach pomocne mogą być zioła,

ponieważ działają rozkurczowo i tym samym zmniej-

szają ból oraz ułatwiają przepływ żółci, łagodzą stan

zapalny, mają również właściwości bakteriobójcze i po-

budzają wątrobę do zwiększonego wytwarzania żółci.

Rp.

Ziele dziurawca

Ziele krwawnika

Liść mięty pieprzowej

Liść melisy

Koszyczek rumianku

Owoc róży bez nasion

Ziele tysiącznika

(Hb. Hyperici)

(Hb. Millefolii)

(Fol. Menthae pip.)

(Fol. Melissae)

(Anth. Chamomillae)

(Fruct. Rosae)

(Hb. Centaurii)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 1/2 godz., przecedzić;

pić gorące 2 razy dziennie na 1/2 godz. przed jedze-

niem.

Zalecenia praktyczne:

1. Nie spożywać mięs tłustych, mrożonych i sma-

żonych.

2. Jeść potrawy jarskie, urozmaicone, łatwo straw-

ne, mięso tylko białe.

3. Dodawać do pokarmów przypraw ziołowych

(kminek, pieprz, majeranek).

4. Jeść suszone śliwki (rozmoczyć 5—6 sztuk) raz

dziennie.

89

5. Poddać się operacji, gdy lekarz uzna to za ko-

nieczne; nie zwlekać.

6. Jeść często kaszę gryczaną z kwaśnym mlekiem.

Dbać o regularne wypróżnienia.

7. Pić często kompoty z jabłek i porzeczek oraz

ciepłą wodę mineralną.

8. Unikać zdenerwowań. zmartwień, smutków, być

optymistą.

Żółtaczka

(Icterus)

Choroby leczy się lekarstwami,

a nie przypadkowymi radami

Żółtaczka powoduje zabarwienie skóry, błon śluzo-

wych i oczu na kolor żółty przez barwnik żółci (bili-

rubinę), który przeniknął do krwi.

Ze względów praktycznych dzielimy żółtaczkę na

miąższową — spowodowaną zaburzeniem czynności

wątroby, mechaniczną, która jest skutkiem zaburzeń

czynności dróg żółciowych i hemolityczną, powodującą

zbyt szybki rozpad czerwonych krwinek i hemoglobi-

ny. Rodzaj żółtaczki i jej przyczyny ustala lekarz.

U osób dorosłych żółtaczka może występować w prze-

biegu wirusowego albo przewlekłego zapalenia wątro-

by, marek ości wątroby, kamicy żółciowej, nowotworów

oraz po przyjęciu niektórych leków (np. rifamycyny,

środków antykoncepcyjnych). U wielu noworodków

może pojawić się w pierwszych dniach życia żółtaczka

fizjologiczna. Po zauważeniu pierwszych objawów żół-

taczki należy natychmiast udać się do lekarza.

Zioła działają pomocniczo, gdyż pomagają wątrobie

w jej czynności odtruwającej oraz w wydalaniu z or-

ganizmu szkodliwych związków.

90

Zaleca się stosować napar z następującej mieszanki

ziołowej:

Rp.

Ziele dziurawca

Koszyczek rumianku

Korzeń mniszka lek.

Kwiatostan kocanki

piaskowej

Liść mięty pieprzowej

Kora kruszyny

Owoc kminku

Kwiat bzu czarnego

(Hb. Hyperici)

(Anth. Chamomillae)

(Rad. Taraxaci)
(Inflor. Helichrysi)

(Fol. Menthae pip.)

(Cort. Frangulae)

(Fruct. Carvi)

(Fl. Sambuci)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę gorącej

wody, przykryć, parzyć na czajniku 20—30 min, prze-

cedzić; pić małymi łykami 2—3 razy dziennie między

posiłkami.

Zalecenia praktyczne:

1. Udać się natychmiast do lekarza po stwierdze-

niu pierwszych objawów żółtaczki (obserwacja bar-

wy oczu) i wykonywać jego zalecenia.

2. Przestrzegać po wyjściu ze szpitala diety oraz

higienicznego trybu życia.

3. Nie pić napojów alkoholowych.

Wirusowe zapalenie wątroby

(Hepatitis virusalis)

Gdy masz wątrobę chorą,

szukaj ziół wokoło

Choroba jest spowodowana przez swoiste szczepy

wirusów, które uszkadzają miąższ wątroby i wywołują

żółtaczkę, gorączkę i ogólne osłabienie. Konieczne jest

leczenie szpitalne, po którym następuje wielomiesięcz-

ny okres rekonwalescencji w domu, niezbędny dla

przywrócenia pełnej sprawności wątroby. Ma to waż-

91

ne znaczenie dla chorego, poniewai zaniedbania z jego

strony (np. picie alkoholu, niewłaściwe odżywianie,

zatrucia pokarmowe i inne) mogą spowodować ciężkie

schorzenie, jakim jest marskość wątroby lub jej prze-

wlekłe, ostre zapalenie. W czasie rekonwalescencji du-

żą pomoc stanowią preparaty ziołowe, które nie tylko

skracają okres zdrowienia, ale powodują szybsze ustę-

powanie dolegliwości, w pewnym stopniu oddalają za-

grożenie wystąpienia marskości wątroby.

W okresie rekonwalescencji zaleca się następujące

zioła:

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, przykryć, parzyć na czajniku 20—30 min, przece-

dzić; pić 2 razy dziennie między posiłkami.

Zalecenia praktyczne:

1. Przestrzegać zaleceń lekarza po wyjściu ze szpi-

tala.

2. Odkazić rzeczy używane przez chorego, wygo-

tować.

3. Unikać pokarmów przyrządzanych na tłusz-

czach zwierzęcych, smażonych, duszonych, szczegól-

nie bigosu.

4. Nie pić żadnych napojów alkoholowych, mocnej

kawy i herbaty.

5. Spożywać dużo owoców i jarzyn w stanie su-

rowym.

6. Unikać pokarmów sztucznie konserwowanych,

proszkowanych lub wekowanych, również nie zna-

nych grzybów.

92

7. Przyjmować stale witaminę C (drażetkę 3 razy

dziennie), Rutinoscorbin (drażetkę 2 razy dziennie)

oraz Vitaral (drażetkę 2 razy dziennie w ciągu 10—15

dmi, następnie przerwać na 5—10 dni).

Przewlekłe zapalenie wątroby

(Hepatitis chronica)

Kto nie dojadł, nie żałował,

kto się przejadł, odchorował

Przyczyną jest przebycie ostrego wirusowego zapa-

lenia wątroby. Znane są dwie postacie tej choroby,

tzw. przetrwałe zapalenie wątroby i aktywne. Pierw-

sza postać nie wymaga leczenia farmakologicznego,

gdyż odczuwane dolegliwości stopniowo ustępują, pod

warunkiem zachowania diety i przyjmowania prepa-

ratów roślinnych. Druga ma charakter ostry i polega

na swoistym „uczuleniu" organizmu na własne komór-

ki wątroby uprzednio uszkodzone przez wirusy A lub

B. Choroba może trwać kilka lat i powoduje marskość

wątroby o różnym stopniu nasilenia. W schorzeniu tym

korzystne jest stosowanie ziół, ponieważ przyśpiesza-

ją one powrót do zdrowia i zmniejszają odczuwane

przez chorych dolegliwości ze strony wątroby, dróg

żółciowych i przewodu pokarmowego.

Rp.

Ziele drapacza lek.

Ziele krwawnika

Liść mięty pieprzowej

Kwiat nagietka

Koszyczek rumianku

Korzeń mniszka

Owoc kopru włoskiego

(Hb. Cnici bened.)

(Hb. Millefolii)

(Fol. Menthae pip.)

(Fl. Calendulae)

(Anth. Chamomillae)

(Rad. Taraxaci)

(Fruct. Foeniculi)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem (można na czajniku)

93

Rp.

Ziele pięciornika gęsiego

Liść pokrzywy

Korzeń cykorii

Ziele drapacza lek.

Ziele szanty

Ziele tysiącznika

Ziele dziurawca

(Hb. Anserinae)

(rOl. UTHCCLe)

(Rad. Cichorii)

(Ho. Cnici bened.,

(Hb. Marrubii)

(Hb. Centaurii,

(Hb. Hyperici)

100,0

100 0

DU,U

CA A

ou,u

50,0

50,0

50,0

20—30 min, przecedzić; pić małymi łykami 2—3 razy

dziennie między posiłkami.

Zalecenia praktyczne:

1. Stosować się do zaleceń podanych przy marskoś-

ci wątroby.

2. Zażywać można następujące leki wg zaleceń

lekarza: Cholagoga Nr 2 (napar z łyżeczki ziół na

szklankę wrzącej wody 2 razy dziennie); Cholesol

(łyżeczkę w 1/3 szklanki wody 2—3 razy dziennie na

godz. przed posiłkiem); Cynarhein (drażetkę 3 razy

dziennie przed jedzeniem); Sylimarol (1—2 drażetki

dziennie popić wodą lub naparem z przepisanych po-

wyżej ziół); Vitaminum C (po drażetce 3—4 razy

dziennie).

Marskość wątroby

(Cirrhosis hepatis)

Przyprawy ziołowe są bardzo zdrowe

Jest następstwem przewlekłego, rozlanego uszkodze-

nia miąższu wątrobowego. Cechuje się wzrostem tkan-

ki łącznej w miejscach zniszczonych elementów miąż-

S7,owych, guzkową regeneracją miąższu oraz zupełną

dezorganizacją zrazikowej struktury narządu.

Wczesnymi objawami są bóle w prawym podżebrzu,

uczucie gniecenia w nadbrzuszu, ogólne osłabienie, po-

czątki żółtaczki (żółte białka oczu), wzdęcia brzucha,

krwawienie z nosa lub przewodu pokarmowego, bie-

gunka, obrzęki kończyn dolnych, puchlina brzucha. Do

najczęstszych czynników prowadzących do zwłóknienia

wątroby należą: zakażenia wirusowe wątroby, niedroż-

ność dróg żółciowych, niedobory pokarmowe, alkoho-

lizm.

94

Leczenie jest tylko objawowe, gdyż nie ma prepa-

ratów działających przyczynowo. Leki roślinne są rów-

nież tylko środkami objawowymi, lecz mogą przynieść

znaczną ulgę.

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 1/2 godz., przecedzić;

pić gorące 2—3 razy dziennie.

Zalecenia praktyczne:

1. Ograniczyć w odżywianiu tłuszcze i białka na

rzecz warzyw.

2. Nie jeść nic smażonego i pieczonego na smalcu,

używać tylko tłuszczów roślinnych.

3. Usunąć zaparcia, nie jeść śliwek węgierek we-

kowanych, gdyż powodują wzdęcia.

4. Unikać zatruć przez pokarmy źle przechowywa-

ne i odgrzewane, np. bigos.

5. Unikać alkoholu, szczególnie zimnego piwa,

a także zimnych potraw.

6. Dodawać do pokarmów przyprawy ziołowe (kmi-

nek, majeranek, bazylię).

7. Uzupełniać witaminy, zażywać Vitaral (po dra-

żetce 2—3 razy dziennie).

95

Rp. Ziele rdestu ptasiego

Koszyczek rumianku

Ziele dziurawca

Ziele krwawnika

Ziele szanty

Kłącze perzu

Liść pokrzywy

Korzeń mniszka

(Hb. Polygoni avic.)

(Anth. Chamomillae)

(Hb. Hyperici)

(Hb. Millefolii)

(Hb. Marrubii)

(Rhiz. Agropyri)

(Fol. Urticae)

(Rad. Taraxaci)

100,0

100,0

100,0

50,0

50,0

t

50,0

50,0

50,0

Zapalenie trzustki

(Pancreatitis)

Bardziej boli,

gdy o boleści naszej nikt nie wie

Choroba ma przebieg długotrwały, z utrzymującym

się stanem zapalnym, postępującym zwłóknieniem

trzustki, nawracającymi bólami w nadbrzuszu oraz

tworzeniem się złogów białkowo-wapniowych, widocz-

nych na zdjęciach RTG. W leczeniu zachowawczym

istotne znaczenie mają wskazania dietetyczne. Zioła

mogą być tu wielce pomocne, jak również preparaty

działające przeciwskurczowo, przeciwzapalnie, bakte-

riobójczo, żółciopędnie, regulujące czynność przewodu

pokarmowego.

Ból łagodzimy, przyjmując specyfiki przepisane przez

lekarza.

Rp.

Ziele macierzanki

Ziele bylicy bożego

drzewka

Liść mięty pieprzowej

Korzeń arcydzięgla

Koszyczek rumianku

Szyszki chmielu

Kwiat nagietka

Kwiat .lawendy

(Hb. Serpyhi)

(Hb. Abrotani)

(Fol. Menthae pip.)

(Rad. Archangelicae)

(Anth. Chamomillae)

(Strob. Lupuli)

(Fl. Calendulae)

(Fl. Lavandulae)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na siziklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 1/2 godz., przecedzić;

pić gorące godz. przed jedzeniem.

96

Zalecenia praktyczne:

1. Unikać w pokarmach tłuszczów zwierzęcych

i tłustych.

2. Nie palić papierosów i nie pić alkoholu.

3. Spożywać więcej białka, szczególnie białego

sera.

4. Spożywać pokarmy świeże, łatwo strawne, nie

dopuszczać do zaparć.

5. Stosować się do zaleceń lekarza.

6. Można również przyjmować: Calmaginę (1—2

tabletki 2 razy dziennie po jedzeniu); Gastrochol

(1/2—1 łyżeczkę proszku rozpuścić w 1/2 szklanki

cieplej wody i pić 1—3 razy dziennie między posiłka-

mi).

97

Schorzenia nerek

i pęcherza moczowego

Układ moczowy, ze względu na swoją funkcję, na-

rażony jest na wiele schorzeń. Dotyczy to głównie ne-

rek, o których dawniej sądzono, że mają tylko jedno za-

danie — usuwanie różnych zbędnych i szkodliwych

związków z przepływającej przez kłąbki nerkowe krwi.

Obliczono, że w ciągu doby przepływa przez nerkowe

naczynia krwionośne 1730 litrów krwi, a przesączeniu

w kłąbkach ulega około 187 litrów tzw. moczu pier-

wotnego, który ulega wchłonięciu w kanalikach ner-

kowych niemal całkowicie, gdyż wydalamy zaledwie

1—2 litry tzw. moczu wtórnego na dobę.

O wydzielniczej czynności nerek wiemy stosunkowo

niedawno. Wykazano, że nerki wytwarzają związki

mające ważne znaczenie w regulowaniu ciśnienia tętni-

czego krwi (renina, angiotensyna II i prostaglandyny)

oraz w powstawaniu krwinek czerwonych (erytrope-

tyna).

Poznanie trzeciej czynności nerek — metabolicznej —

jest najświeższej daty. Stwierdzono, że w nerkach za-

chodzi proces przemiany naturalnej witaminy D

3

do

aktywnego związku pokrewnego, będącego właściwym

czynnikiem przeciwkrzywicznym, regulującym gospo-

darkę wapniowo-fosforanową w naszym organizmie.

Choroby nerek zarówno o charakterze zapalnym., jak

i zwyrodnieniowym powodują zakłócenie wymienio-

nych trzech czynności, co ma istotne znaczenie dla cat-

łego organizmu.

Zioła są często stosowane w schorzeniach dróg mo-

czowych i to z dużym powodzeniem, ponieważ działa-

ją one mocziopędnie, przeciwzapalnie, bakteriobójczo,

rozkurcziowo, regeneruj ąco na nabłonek i naczynia wło-

sowate w obrębie układu moczowego oraz regulująco

na prawidłowy skład wydalanego moczu.

98

Białkomocz

(Albuminuria)

Lepiej zapobiegać chorobie

niż być leczonym

Białkomocz może pojawiać się po dużych wysiłkach

fizycznych lub zimnej kąpieli. Białkomocz patologicz-

ny towarzyszy wielu chorobom nerek zarówno uszko-

dzeniu kłębków nerek, jak i kanalików. Występowanie

znacznego białkomoczu powoduje obniżenie poziomu

białek krwi, a to z kolei zmniejsza ciśnienie osmotycz-

ne w naczyniach, co jest jedną z przyczyn obrzęków

nerkowych. Zioła działają pomocniczo, lecz należy roz-

począć od leczenia schorzenia wywołującego białko-

mocz.

Rp.

Ziele mącznicy

Ziele skrzypu

Ziele nawłoci

Liść brzozy

Kwiat bławatka

Koszyczek rumianku

Kwiat wrzosu

Kora wierzby

(Hb. Uvae ursi)

(Hb. Eąuiseti)

(Hb. Solidaginis)

(Fol. Betulae)

(Fl. Cyani)

(Anth. Chamomillae)

(Fl. Callunae)

(Cort. Salicis)

50,0

50,0

50,0

50,0

50

0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 25—30 min, przecedzić;

pić gorące 2 razy dziennie po jedzeniu.

Zalecenia praktyczne:

1. Nie używać owoców jałowca i wyciągów alko-

holowych (np. dżinu).

2. Spożywać tylko ciepłe pokarmy i płyny.

3. Jeść często kalafior posypany natką pietruszki.

4. Pić co czwarty dzień przed południem odwar

z pietruszki (lecz nie częściej).

5. Unikać zimnych kąpieli i wody oraz przeziębień.

99

Zapalenie nerek

(Nephritis)

Ciepło przyjacielem nerek,

zimno wrogiem

Jest to określenie ogólne, obejmujące wiele scho-

rzeń, które może rozpoznać tylko lekarz nefrolog. Do

najważniejszych należą: zapalenie nerek kłąbkowe, od-

miedniczkowe i toksyczne o przebiegu ostrym, pod-

ostrym lub przewlekłym. Objawami postępującego za-

palenia nerek są zmiany w częstotliwości oddawania

moczu oraz narastająca bolesność, bóle w okolicy

lędźwiowej, nudności, ogólne osłabienie oraz zmiany

w składzie moczu (obecność białka, krwinek czerwo-

nych i białych, wałeczków i bakterii). W przypadkach

ostrych i podostrych stosuje się tylko leczenie szpital-

ne, natomiast osoby w stanie przewlekłym mogą być

leczone w domu. Niekiedy początkowe objawy zapale-

nia nerek są trudno dostrzegalne, a lekceważenie ich

może mieć przykre następstwa.

Zioła mają tu znaczenie pomocnicze i uzupełniają-

ce, w przypadkach ostrych i podostrych o ich zastoso-

waniu decyduje lekarz. W przypadkach przewlekłych

oraz gdy spostrzeże' się pierwsze objawy choroby, zio-

ła mogą przynieść znaczną ulgę i pomoc.

Rp.

Ziele nawłoci

Ziele krwawnika

Ziele skrzypu

Ziele drapacza lek.

Ziele połonicznika

Korzeń omanu

Kwiat wrzosu

(Ho. Solidaginis)

(Hb. Millejolii)

(Hb. Eąuiseti)

(Hb. Cnici bened.)

(Hb. Herniariae)

(Rad. Inulae)

(Fl. Callunae)

100,0

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę gorącej

wody, przykryć, parzyć na czajniku 30 min, przece-

dzić; pić gorące małymi łykami 3 razy dziennie.

100

Zalecenia praktyczne:

1. Udać się do lekarza przy początkowych obja-

wach choroby.

2. Pić odwar ze słomy owsianej (garść pociętej na

sieczkę słomy zalać w naczyniu 3 szklankami wody

i bez przykrywania gotować na małym ogniu 20 min,

przecedzić do termosu i pić w 3 porcjach w ciągu

dmia), gdy wydalanie mocziu jest zbyt małe.

3. Stosować Urosan (odwar z 2 łyżek ziół na 2 1/2

szklanki wody pić porcjami w ciągu dnia) oraz gra-

nulat Urogran (1/2—1 łyżeczka do herbaty popić 1/2

szklanki płynu 2—3 razy dziennie między posiłkami).

Ciążowe zapalenie nerek

(Nephritis gravidarum)

Małżeństwo bez dzieci jest jak

dzień bez słońca

Jest to choroba występująca w drugiej połowie cią-

ży, spowodowana przypuszczalnie szkodliwymi związ-

kami wytwarzanymi w łożysku.

Do objawów należą: rozległe stany zapalne nerek

i zwiększająca się liczba ognisk martwiczych. W mo-

czu stwierdza się obecność białka, wałeczków, komó-

rek nabłonkowych, rzadko czerwonych krwinek. Do-

bowa ilość moczu zmniejsza się, natomiast wzrasta

ciśnienie krwi, zwłaszcza rozkurczowe. W skrajnych

przypadkach mogą wystąpić znaczne obrzęki, a nawet

drgawki. Leczenie jest trudne, ze względu na koniecz-

ność chronienia płodu przed szkodliwym działaniem

wielu leków. Dlatego zioła odgrywają tu ważną rolę.

101

Rp.

Ziele mącznicy

Kora wierzby

Koszyczek rumianku

Ziele dziurawca

Ziele nawłoci

Liść porzeczki czar.

Liść brzozy

Owoc pietruszki

(Hb. Uvae ursi)

(Cort. Salicis)

(Anth. Chamomillae)

(Hb. Hyperici)

(Hb. Solidaginis)

(Fol. Ribis nigri)

(Fol. Belutae)

(Fruct. Petroselini)

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, przykryć, parzyć na czajniku 20—30 min, przece-

dzić; pić po 1/2 szklanki 2 razy dziennie.

Zalecenia praktyczne:

1. Spożywać pokarmy łatwo strawne, unikać tłusz-

czów zwierzęcych.

2. Jeść dużo surówek, uzupełniać witaminy (w ta-

bletkach i pokarmach).

3. Ograniczyć używanie soli i ostrych przypraw.

4. Pić ciepłe mleko gotowane i kwaśne wieczorem.

5. Likwidować zaparcia, nie używać środków che-

micznych.

6. Nosić ciepłe obuwie i właściwie się ubierać, bo-

wiem zimno szkodzi.

7. Zgłaszać się na badania lekarskie.

Kamica moczowa

(Urolithiasis)

Niektóre leki są gorsze od choroby

Istotna przyczyna tego schorzenia nie jest wyjaśnio-

na, natomiast znamy wiele czynników sprzyjających

oraz utrudniających powstawanie kamieni w drogach

moczowych. Duże znaczenie ma nieprawidłowa gospo-

darka mineralna ustroju, co objawia się zwiększeniem

w moczu ilości jonów wapnia i fosforu, związanych

102

w postaci szczawianów, moczanów, fosforanów, węgla-

nów i soli fosforoamonowych. Stan taki może trwać

przez wiele lat W surowicy osób z wadliwą gospodar-

ką mineralną stwierdza się podwyższony poziom wy-

mienionych związków, natomiast w moczu obecność

soli mineralnych.

Ziołolecznictwo dysponuje wieloma preparatami

i ziołami, które są skuteczne we wstępnym okresie cho-

roby i mogą spowodować cofnięcie się objawów choro-

bowych. Stosowane są zioła odznaczające się łagodnym

działaniem moczopędnym i sodopędnym, rozkurczo-

wym, przeciwzapalnym oraz tzw. „czyszczącym krew"

i wzmacniającym ściany włośniczek oraz drobnych na-

czyń krwionośnych.

Rp.

Kwiat rumianku

Liść brzozy

Ziele skrzypu

Kłącze perzu

Owoc róży drążony

Ziele marzanki

Kwiat bzu czarnego

Liść pokrzywy

(Anth. Chamomillae)

(Fol. Betulae)

(Hb. Eąuiseti)

(Rhiz. Agropyri)

(Fruct. Rosae)

(Hb. Asperulae)

(Fl, Sambuci)

(Fol. Urticae)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20—30 min, przecedzić;

pić gorące po jedzeniu przez 10—12 dni, przerwać na

5 dni, ponownie pić przez 10 dni. Można słodzić sokiem

malinowym.

Jeżeli po pewnym czasie skuteczność powyższej mie-

szanki będzie się zmniejszać, wówczas należy rozpo-

cząć zastosowanie następujących ziół:

Rp.

Liść mącznicy

Ziele rdestu ptasiego

Liść poziomki

Kwiat lipy

Ziele nawłoci

Liść brzozy

Kwiat wrzosu

Koszyczek rumianku

Naowocnia fasoli

Kwiat bławatka

Ziele konwalii

(Fol. Uvae ursi)

(Hb. Polygoni avic.)

(Fol. Fragariae)

(Injlor. Tiliae)

(Hb. Solidaginis)

(Fol. Betulae)

(Fl. Callunae)

(Anth. Chamomillae)

(Peric. Phaseoli)

(Fl. Cyani)

(Hb. Convallariae)

100,0

100,0

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

103

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczką na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20 min; pić 3—4 razy

dziennie po jedzeniu. Można osłodzić 1—2 łyżeczkami

soku malinowego.

Zalecenia praktyczne:

1. Nie pić twardej i zimnej wody, najlepiej ją

przegotowywać.

2. Unikać tłuszczów zwierzęcych i tłustych mięs.

3. Używać dużo witaminy C (drażetkę 3 razy

dziennie) oraz możliwie często soku z cytryny.

4. Jeść często owoce i natkę pietruszki, jak rów-

nież świeże winogrona.

5. Pić odwar z pietruszki raz na 5 dni przed po-

łudniem (nie częściej).

6. Jeść dużo ryb, chude mięsa i zupy jarzynowe.

7. Unikać alkoholu, zimnego piwa, mocnej kawy

i herbaty.

8. Dorośli mogą wypić szklankę grzanego piwa

z sokiem malinowym po jedzeniu.

9. Nie używać rabarbaru, szczawiu i szpinaku (za-

wierają dużo szczawianów).

10. Nie pić za dużo mleka i nie jeść sera (dużo

wapnia).

11. Unikać zdenerwowań, napięć, stresów i zmar-

twień.

12. Uregulować wypróżnienia (przynajmniej raz

na dobę).

13. Pić ciepłe wody mineralne „Dąbrówka" i „Ja-

na" z miodem.

14. Uprawiać gimnastykę, a wieczorem chodzić na

przechadzki. Unikać przeziębień, szczególnie dbać

0 nogi.

15. Jeść często kukurydziamkę, kaszę gryczaną

1 owsiankę.

104

16. Starać się często oddawać mocz, nie przetrzy-

mywać zbyt długo.

17. Można stosować 15—20-minutowe kąpiele zio-

łowe co 3—4 dni (20 g macierzanki, lipy, pokrzywy,

krwawnika, korzenia łopianu i babki lancetki zmie-

szać, połowę gotować w 4—5 1 wody przez 5—6 min,

po 10 min, przecedzić do wanny; worek podnieść do

kranu i puścić gorącą wodę, by zioła dobrze wypłu-

kać. Zmierzyć termometrem wodę, nie powinna prze-

kraczać 38—39°C).

Zapalenie pęcherza moczowego

(Cystitis)

Mądry i przezorny człowiek

ma w cenie zioła

Schorzenie jest spowodowane zakażeniem różnymi

bakteriami, które mogą wykazywać oporność na naj-

częściej stosowane antybiotyki. Zakażenie to może być

wywołane ostrym lub podostrym zapaleniem nerek,

może też być pochodzenia zewnętrznego, zwłaszcza

u kobiet Objawami są: bolesność w podbrzuszu, czę-

ste i utrudnione oddawanie moczu, gorączka i dresz-

cze. Mocz jest wtedy mętny, zawiera dużo bakterii oraz

czerwonych i białych krwinek. Leczy się antybiotyka-

mi. Zioła są tu bardzo pomocne, zwłaszcza gdy stwier-

dzi się obecność szczepów bakterii amtybiotykoopornych,

jak również w przypadkach przewlekłych i zapobie-

gawczo.

Polecić też można nasiadówki przygotowane z od-

waru ziołowego:

105

Rp.

Koszyczek rumianku

Liść mącznicy

Ziele krwawnika

Liść mięty pieprzowej

Kłącze perzu

Owoc jałowca

Liść pokrzywy

Kwiat wrzosu

(Anth. Chamomillae)

(Fol. Uvae ursi)

(Hb. Millejolii)

(Fol. Menthae pip.)

(Rhiz. Agropyri)

(Fruct. Juniperi)

(Fol. Urticae)

(Fl. Callunae)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, przykryć na 25—30 min, przecedzić; pić gorące

2—3 razy dziennie po jedzeniu. Nie słodzić.

Zioła przeznaczone do sporządzania nasiadówki:

Rp. Kora dębowa

Liść szałwi

Ziele skrzypu

(Cort. Quercus)

(Fol. Salviae)

(Hb. Eąuiseti)

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, 5—6 łyżek zalać wodą w naczyniu

2-litrowym, przykryć, gotować na małym ogniu 5—10

min, przecedzić do miski i gdy odwar będzie miał oko-

ło 40 C usiąść na 10—15 min.

Zalecenia praktyczne:

1. Nie spożywać chwilowo kwaśnych owoców, ki-

szonej kapusty, ogórków i octu.

2. Jeść mało cukru, unikać soków.

3. Pić ciepłe mleko i spożywać ciepłe pokarmy

beztłuszczowe.

4. Zawsze być odpowiednio ubranym i spać w cie-

ple.

5. Można na noc robić ciepłe okłady na pęcherz.
6. Nie pić alkoholu i zimnego piwau

7. Nie zatrzymywać moczu, natychmiast wydalać.

Nie dźwigać ciężkich rzeczy.

8. Można stosować nasiadówki, gotując 2 garści

koniczyny w 2 1 wody.

106

Przerost gruczołu krokowego

(Hypertrophia prostatae)

Unikaj potraw sprzecznych,

nie jadaj z rybą zup mlecznych

Zapalenie gruczołu krokowego rzadko spotyka się

w formie ostrej, gdyż szybko przechodzi ono w stan

przewlekły, powodując trudności w oddawaniu moczu,

bóle w kroczu i bezpłodność. Najczęstszym schorzeniem

gruczołu krokowego jest gruczolak, inaczej określony

jako przerost gruczołu krokowego. Jest to łagodny no-

wotwór. Chorobie towarzyszą: częstomocz, parcie, mo-

czenie nocne i trudności w oddawaniu moczu, aż do

jego zatrzymania przez rozrastający się gruczoł. Cier-

pią na to schorzenie mężczyźni około 60 roku życia.

Leczenie początkowo może być zachowawcze, gdy to

okaże się mało skuteczne, należy dokonać operacji,

a wykonana wcześniej ma wszystkie szansę powodze-

nia.

Zioła mogą być z pożytkiem stosowane zarówno

w okresie przed, jak i pooperacyjnym, gdyż łagodzą

objawy, ułatwiają i regulują wydalanie moczu oraz

działają przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie.

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20—30 min, przecedzić;

pić gorące 2 razy dziennie po jedzeniu.

107

Rp. Ziele rdestu ptasiego

Koszyczek rumianku

Znamię kukurydzy

Korzeń biedrzeńca

Liść porzeczki czarnej

Liść poziomki

Liść borówki brusznicy

Liść borówki czarnej

Liść maliny

(Hb. Polygoni avic.)

(Anth. Ćhamomillae)

(Stig. Maydis)

(Rad. Pimpinellae)

(Fol. Ribis nigri)

(Fol. Fragariae)

(Fol. Vitis idaeae)

(Fol. Myrtilli)

(Fol. Rubi idaei)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zalecenia praktyczne:

1. Być ciepło ubranym, dbać zwłaszcza o nogi.

2. Jeść podkiełkowane ziarna dyni i słonecznika

(ok. 30—40 ziaren).

3. Jeść często kukurydziankę, płatki owsiane

i manną kaszkę.

4. Jeść dużo surówek, owoców i warzyw, mało

tłuszczów zwierzęcych.

5. Jeżeli lekarz zaleci, zażywać specyfik roślinny

Tadenan.

6. Poddać się operacji, jeżeli lekarz uzna za ko-

nieczne.

Moczenie nocne

(Enuresis nocturna)

Bądź przyjacielem dziecka

w jego kłopotach

Jest to bezwiedne oddawanie moczu przez dzieci

przeważnie w czasie snu. Przyczyny mogą być różne,

m.in. choroby pęcherza, ale najczęściej są to zaburze-

nia na tle nerwicowym, Właściwą przyczynę ustala

lekarz pediatra. Stosuje się leki uspokajające i właściwą

psychoterapię, ograniczenie płynów przed snem.

Zioła mogą być tu szczególnie pomocne, ponieważ

działają łagodnie, hamująco w przypadkach wzmożonej

pobudliwości i przeciwdziałają bezsenności nerwowej.

Rp.

Kwiatostan lipy

Koszyczek rumianku

Ziele krwawnika

Liść mięty pieprzowej

Liść melisy

Ziele dziurawca

Korzeń waleriany

(Inflor. Titiae)

(Anth. Chamomillae)

(Hb. Millefolii)

(Fol. Menthae pip.)

(Fol. Melissae)

(Hb. Hyperici)

(Rad. Valerianae)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

108

Zioła zmieszać, wsypać 1/2—1 łyżeczkę na 2/3 szklan-

ki wody, przykryć, parzyć na czajniku 20—30 min,

przecedzić; pić osłodzone miodem lub syropem owoco-

wym na godz. przed snem.

Zalecenia praktyczne:

1. Nie krzyczeć i nie grozić dziecku, gdy nieświa-

domie moczy się w nocy.

2. Zmniejszyć ilość płynów podawanych wieczo-

rem.

3. Unikać przeziębień i przemęczania dziecka.

4. Podawać dziecku dużo surówek i owoców.

5. Podawać Nervosol (10—20 kropli w kieliszku

wody 1—3 razy dziennie).

109

Schorzenia

przemiany materii

Ogólnoustrojowe zaburzenia przemiany wielu pod-

stawowych substancji, np. związków cukrowych, tłusz-

czowych, białkowych i innych, mogą mieć charakter

wrodzony i tym samym w licznych przypadkach dzie-

dziczny lub też mogą być spowodowane mało racjo-

nalnym i zbyt obfitym, jednostronnym żywieniem.

Wiele osób dorosłych, a nawet młodzieży, ma nadwa-

gę, która może stopniowo zwiększać się i stać przy-

czyną ujemnych objawów, trwających nawet wiele

lat. Schorzenia przemiany materii są trudne do lecze-

nia, wymagają ze strony chorego silnej woli, wytrwa-

łości i skrupulatnego przestrzegania zaleceń lekarza.

Istotne znaczenie ma odpowiednie odżywianie, bogate

w warzywa i owoce, a ubogie w tłuszcze i cukier,

wspomagające pracę wątroby wskutek zawartości czyn-

ników lipotropowych, np. fitosteroli, lecytyn, choliny,

inozytu, witaminy E.

Zioła mają tu ważne znaczenie pomocnicze. Szcze-

gólnie odnosi się to do przypraw ziołowych w postaci

mieszanek lub pojedynczych składników, jeżeli są sto-

sowane regularnie i obficie do posiłków. Także niektó-

re inne rośliny lecznicze wywierają korzystny wpływ

na różne metaboliczne przemiany zachodzące w orga-

nizmie człowieka, wobec czego ich stosowanie jest

w pełni uzasadnione.

110

Cukrzyca

(Diabetes mellitus)

Umiera pomału, kto dogadza ciału

Cukrzyca jest to najczęściej genetycznie uwarunko-

wany zespół zaburzeń przemiany cukrowej, spowodo-

wany względnym lub bezwzględnym niedoborem in-

suliny. Charakteryzuje się podwyższeniem poziomu cu-

kru we krwi i towarzyszącymi zaburzeniami przemiany

tłuszczowo-białkowej. Cukrzyca jest dziedziczna lub

wtórna. Jest chorobą społeczną. Nie leczona może spo-

wodować powikłania czynności wielu narządów i utra-

tę życia. Leczenie cukrzycy jest złożone i obejmuje

stosowanie odpowiedniej diety, insuliny i doustnych le-

ków przeciwcukrzycowych.

Zioła mają małe zastosowanie w leczeniu cukrzycy,

a w lżejszych i początkowych przypadkach działają

tylko uzupełniająco. W ciężkich przypadkach stosuje

się insulinę i odpowiednią dietę.

Pomocne okazać się mogą zalecenia praktyczne:

Rp.

Liść borówki czarnej

Koszyczek rumianku

Naowocnia fasoli

Ziele rutwicy

Kłącze perzu

Korzeń mniszka

Liść szałwi

Ziele dziurawca

Znamię kukurydzy

Kwiat jasnoty białej

(Fol. Myrtilli)

(Anth. Chamomillae)

(Peric. Phaseoli)

(Hb. Galegae)

(Rhiz. Agropyri)

(Rad. Taraxaci)

(Fol. Salviae)

(Hb. Hyperici)

(Stigma Maydis)

(Fl. Lamii albi)

150,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 1/2 godz., przecedzić;

pić gorące po jedzeniu 2—3 razy dziennie. Nie słodzić.

Ul

Zalecenia praktyczne:

1. Dieta cukrzycowa musi być stosowana wg zale-

ceń lekarza diabetologa, bez tłuszczów.

2. Nie pić alkoholu, nie palić papierosów.

3. Nie używać cukru, zastąpić go słodzikiem (sa-

charyną), likwidować otyłość.

4. Jeść surową rzeżuchę 2 razy dziennie po 1/2 ły-

żeczki na chleb.

5. Unikać skaleczeń, przeziębień, infekcji, gdyż

jest trudne gojenie.

6. Pić sok z czarnej porzeczki z przegotowaną let-

nią wodą (szklankę dziennie).

7. Jeść często surową tartą marchew lub pić z niej

sok (1/2 szklanki 2 razy dziennie).

8. Nosić zawsze przy sobie legitymację cukrzyka

i kostkę cukru.

9. Stosować mieszankę ziołową Diabetosan, wg

przepisu podanego na opakowaniu.

Nadczynność tarczycy

(Thyreotoxicosis)

Żywisz rodzinę smacznie i zdrowo,

jeśli jarzyny podajesz na surowo

Nadczynność tarczycy jest chorobą wywołaną nad-

miarem hormonów tarczycy — tyroksyny. Występuje

w dwóch postaciach — z rozlanym powiększeniem tar-

czycy lub z nadczynnym. guzkiem tarczycy. Dość czę-

sto spotykana jest u kobiet w średnim wieku, rzadziej

u mężczyzn i dzieci. Wywiera ujemny wpływ na wiele

narządów i tkanek, szczególnie na ośrodkowy układ

nerwowy, krążenia, skórę i oczy. Leczenie jest farma-

kologiczne, chirurgiczne i izotopowe. Leki przeciwtar-

czycowe stosuje się w łagodnych postaciach nadczyn-

ności tarczycy i przy niedużym jej powiększeniu. Po

112

uzyskaniu poprawy należy zmniejszyć dawkowanie. Le-

czenie chorych z dużym wolem jest najczęściej opera-

cyjne. Stosowanie leków musi być pod kontrolą lekar

rza, nie można leczyć się samemu, gdyż skutki mogą

być nieodwracalne.

Zioła i zalecenia mają tylko znaazenie pomocnicze.

Rp.

Morszczyn

Ziele przetacznika leśnego

Ziele krwawnika

Ziele rdestu ptasiego

Kłącze perzu

Koszyczek rumianku

Liść maliny

Ziele nostrzyka

(Fucus)

(Hb. Veronicae)

(Hb. Millefolii)

(Hb. Polygoni avic.)

(Rhiz. Agropyri)

(Anth. Chamomillae)

(Fol. Rubi idaei)

(Hb. Meliloti)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrzątku,

naparzać pod przykryciem 1/2 godz., przecedzić; pić

gorące 3 razy dziennie po jedzeniu.

Zalecenia praktyczne:

1. Nie jeść kapusty kiszonej, gotowanej, gdyż mo-

że spowodować powstanie wola.

2. Jeść dużo jarzyn, szczególnie marchwi i jaibłek.

3. Pokarmy solić solą jodowaną (kamienną) nie

oczyszczaną.

4. Poddać się operacji, gdy zadecyduje lekarz.

5. Jesienią przebywać nad morzem (przechadzki

nad brzegiem w czasie sztormów).

6. Nosić korale z bursztynów nie szlifowanych.

7. Okładać gardło przytulią żółtą i płukać, nie pić

wywaru.

8. Używać dużo witamin w surówkach, szczegól-

nie witamjimy Bj.

9. Unikać ciężkich prac i przemęczeń. Nie jeść

przed snem.

113

Otyłość

(Adipositas)

Nie zawsze zdrowy jest ten,

co dobrze wygląda

Otyłość jest zaburzeniem przemiany materii, powo-

dującym nadmierny wzrost ciężaru ciała, wskutek

gromadzenia się tłuszczu w organizmie. Otyłość może

pojawiać się w każdym okresie życia. Duże znaczenie

w powstawaniu otyłości przypisuje się przekarmianiu

we wczesnym dzieciństwie i później, natomiast o wiele

rzadziej zaburzeniom, które sprzyjają zwiększeniu za-

wartości tłuszczu w organizmie. Następstwami otyłości

mogą być: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, zawały, ży-

laki, choroby stawów. Leczenie otyłości jest długotrwa-

łe i polega na stosowaniu odpowiedniej diety. Lecze-

nie farmakologiczne ma mniejsze znaczenie.

Zioła też są pomocne w leczeniu, ponieważ regulują

przemianę materii, ułatwiają wydalanie zbędnych

i szkodliwych związków z moczem i kałem, pomagają

organizmowi w prawidłowym wykorzystaniu związków

cukrowych, również skrobi.

Rp.

Morszczyn

Ziele skrzypu

Ziele dziurawca

Ziele krwawnika

Koszyczek rumianku

Korzeń mniszka

Kłącze perzu

Liść melisy

(Fucus)

(Hb. Eąuiseti)

(Hb. Hyperici)

(Hb. Millefolii)

(Anth. Chamomillae)

(Rad. Taraxaci)

(Rhiz. Agropyri)

(Fol. Melissae)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 1/2 godz., przecedzić;

pić 2 razy dziennie po jedzeniu.

114

Zalecenia praktyczne:

1. Jeść mało potraw macanych, pieczywa, ziem-

niaków, cukru, czekolady, sosów.

2. Spożywać kolacje dość wcześnie i nieobfite.

3. Jeść mięso chude, gotowane, unikać tłustych

zup, pić na czczo kawę zbożową.

4. Jeść 4—5 razy dziennie pokarmy o wartości

300—350 kalorii, nigdy do syta.

5. Być pod kontrolą lekarza dietetyka, otyłości nie

lekceważyć.

6. Nie stosować samemu żadnych cudownych diet,

często zawodzą i szkodzą.

7. Dieta powinna być ubogokaloryozna z dużą

ilością białka, jarzyn, a małą tłuszczów.

8. Zwalczać i usuwać zaparcia (patrz Obstrukcje).

9. Odchudzać się powoli i długo, bowiem szybkie

odchudzanie szkodzi zdrowiu.

10. Chodzić na codzienne wieczorne przechadzki,

zażywać dużo ruchu, po powrocie nie jeść.

11. Nie przekarmiać dzieci, nie wolno im zasypiać

z cukierkiem w ustach.

12. Przyjmować napar z ziół Normosan w przy-

padku uporczywych zaparć (wg przepisu na opako-

waniu). Można 9tosować też Normogram (łyżeczkę

granulatu rano na czczo i wieczorem przed snem po-

pić 1/2 szklanki płynu); Normanol (łyżeczkę granula-

tu 2—3 razy dziennie w trakcie posiłku).

115

Skaza moczanowa, czyli Dna

(Arthritis urica)

W jedzeniu złoty środek

to umiarkowanie

Przyczyną choroby są zaburzenia przemiany związ-

ków purynowych, w wyniku których w ustroju wzrasta

ilość kwasu moczowego. Wytwarzanie tego związku

przekracza możliwości usuwania go przez nerki, co po-

woduje zwiększenie jego zawartości we krwi i płynach

ustrojowych. Objawy zależą od odczynu tkanek na wy-

trącanie się z nich kryształków soli kwasu moczowe-

go i ujawniają się w postaci ostrych napadów zapa-

lenia stawów, przewlekłej artropatii, guzów dnawych

i nefropatii. Niekiedy skaza moczanowa może być na-

stępstwem ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek,

nadciśnienia tętniczego, kwasicy cukrzycowej i mo-

czówki prostej, opornej na wazopresynę.

Do ważnych środków leczniczych dny należą prze-

twory zimowitu jesiennego. Jego nasiona i bulwy za-

wierają alkaloid kolchicynę, która tłumi odczyn za-

palny. Nie wpływa na przemianę puryn ani na wyda-

lanie kwasu moczowego przez nerki W dużej ilości

działa trująco. Stosowanie tabletek i ich dawkowanie

powinno odbywać się pod kontrolą lekarza.

Rp.

Ziele nawłoci

Ziele skrzypu

Liść mącznicy

Liść poziomki

Liść brzozy

Ziele połonicznika

Koszyczek rumianku

(Hb. Solidaginis)

(Hb. Eąuiseti)

(Fol. Uuae ursi)

(Fol. Fragariae)

(Fol. Betulae)

(Hb. Herniariae)

(Anth. Chamomillae)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20—30 min, przecedzić;

pić gorące 2 razy dziennie po jedzeniu.

116

Zalecenia praktyczne:

1. Unikać twardej i chlorowanej wody — zawsze

przegotowywać.

2. Spożywać pokarmy ciepłe, łatwo strawne, goto-

wane.

3. Jeść często tartą marchew z jabłkiem i matkę

pietruszki (sałata).

4. Nie jeść tłuszczów zwierzęcych, tłustych mięs,

wątróbek, nerek, móżdżku.

5. Unikać alkoholu i zmniejszyć palenie papiero-

sów.

6. Przyjmować 2 razy dziennie po 15—20 kropli

nalewki propolisowej na 1/2 łyżeczki cukru.

Wychudzenie

(Emaciatio)

Dobra krowa

chłopu zdrowe dzieci chowa

Jest to niedobór masy ciała w stosunku do wagi właś-

ciwej. Jeżeli wynosi on 10—15% masy należnej, to mó-

wi się o wychudzeniu. Niedobór powyżej 15% określa

się jako wyniszczenie. Przyczyny wychudzenia są róż-

ne, może to być: bezwzględny niedobór pożywienia

w stosunku do potrzeb organizmu, zwiększone i nie

pokryte zapotrzebowanie kaloryczne w okresie wzrostu,

choroby wyniszczające (gruźlica, pasożyty, tarczyca,

nowotwory złośliwe), zaburzenia trawienne i złe wchła-

nianie, niemożność wykorzystania substancji odżyw-

czych przez organizm.

Leczenie wychudzenia polega na usunięciu jego przy-

czyn i stosowaniu odpowiedniego odżywiania, w któ-

rym powinno być więcej kalorii i pełnowartościowego

białika, witamin i składników mineralnych.

117

Zioła działają pomocniczo jako goryczki, poprawia-

jące apetyt i trawienie.

Rp.

Kwiatostan lipy

Ziele dziurawca

Korzeń mniszka

Liść pokrzywy

Ziele krwawnika

Ziele drapacza lek.

Ziele tysiącznika

Kłącze tataraku

(Inil- Tiliae)

(Hb. Hyperici)

(Rad. Taraxaci)

(Fol. Urticae)

(Hb. Millefolii)

(Hb. Cnici bened.)

(Hb. Centaurii)

(Rhiz. Calami)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, przykryć, parzyć na czajniku 30 min, po godz. prze-

cedzić; pić gorące 1/2 godz. przed jedzeniem 2—3 ra-

zy dziennie.

Zalecenia praktyczne:

1. Usunąć przyczynę chudnięcia, zlikwidować bie-

gunki.

2. Spożywać pokarmy łatwo strawne, gotowane, po-

żywne, mączne, słodzone, kakao, mleko.

3. Jeść dużo surówek owocowych i jarzynowych,

pomidory z cukrem w lecie.

4. Pić raz dziennie łyżkę siemienia zagotowanego

w szklance mleka przez 5—6 minut, odstawić na go-

dziinę i zjeść z chlebem na noc.

5. Nie palić papierosów (wyniszczają) i nie pić al-

koholu.

6. Jeść co drugi dzień łyżeczkę miodu z 40—50 g

orzechów łuskanych.

7. Jeść raz dziennie otręby pszenne (łyżkę stoło-

wą otrąb zalać szklanką wody, wymieszać, po odsta-

niu zlać wodę, a otręby mokre zjeść przed posiłkiem).

8. Jeść i pić często żurek z otrąb pszennych

i barszcz z czerwonego buraka.

9. Pić raz dziennie przez 5 dni po szklance fermen-

towanych drożdży, przerwać na 10 dni, powtórzyć.

118

Schorzenia skóry

Zioła w leczeniu wielu schorzeń skóry mają szcze-

gólne znaczenie, zwłaszcza gdy chodzi o przypadlki

przewlekłe i oporne na zazwyczaj przepisywane różne

maści, kremy, balsamy i inne preparaty do użytiku zew-

nętrznego. Leki roślinne mogą być stosowane przez

długi czas, nie tylko zewnętrznie, lecz i wewnętrznie.

Stwarza to większą szansę wyleczenia, ponieważ od

dawna wiadomo, że przyczynami niektórych chorób

skóry są czynniki wewnętrzne, np. niedobór niektó-

rych mikroelementów, zaburzenia wewnątrzwydzielni-

cze, osłabienie mechanizmów odpornościowych orga-

nizmu, niedostateczne usuwanie szkodliwych metaboli-

tów i toksyn bakteryjnych.

Zioła również skutecznie zapobiegają wystąpieniu

wielu chorób skórnych, szczególnie wtedy, gdy poja-

wiają się pierwsze ich symptomy.

Bielactwo nabyte

(Vitilligo)

Natura uzdrawia, lekarz tylko leczy

Jest to choroba skóry, w której występują mleczno-

białe lub cieliste plamy różnej wielkości i kształtu,

przebarwione na obwodzie, bez cech zapalnych i zani-

kowych. Plamy pojawiają się nagle lub stopniowo i nie

sprawiają dolegliwości. Wiosną i latem stają się wy-

raźniejsze, ponieważ nie brunatnieją na słońcu. Nie

bolą, ale szpecą. Leczy się^ podawaniem doustnym oraz

miejscowym specyfików, zawierających związki roślin-

ne, zwane furanokumairynami z jednoczesnym naświe-

tlaniem promieniami o odpowiedniej długości pod kon-

trolą lekarza dermatologa. Leczenie we własnym za-

119

kresie może być niebezpieczne ze względu na łatwość

przedawkowania zarówno samego leku, jak i czasu na-

świetlania.

Picie naparów z ziół jest mało skuteczne, ponieważ

furanokumaryny nie rozpuszczają się w wodzie. Należy

stosować wyciągi alkoholowe.

Zmieszać, pić 30—50 kropli w kieliszku wody 2 razy

dziennie. Równocześnie smarować miejsca odbarwione

na skórze i wystawiać je na światło słoneczne, począt-

kowo na kilka minut, przedłużając stopniowo do kil-

kunastu, zachowując dużą ostrożność i umiar, gdyż

może wystąpić oparzenie skóry, zawroty głowy, go-

rączka.

Zalecenia praktyczne:

1. Jeść często tartą marchew z natką pietruszki.

2. Nie przebywać długo na słońcu, najlepiej w cie-

niu.

3. Prowadzić spokojny i unormowany tryb życia.

4. Usunąć chore zęby, ropne migdałki i stany za-

palne.

Czyraczność

(Furunculosis)

Spożywaj owoce i chleb,

jeśli chcesz być zdrowym

Jest to skłonność do występowania na skórze czy-

raków, spowodowana zakażeniem bakteriami, przeważ-

nie gronkowcem złocistym, mieszków włosowych i ujść

gruczołów łojowych. Pojedynczy czyrak pojawia się

najpierw jako małe bolesne stwardnienie skóry, które

120

w ciągu 6—8 dni stopniowo się powiększa i napełnia

ropą, sprawiając dotkliwy ból. Dojrzałe czyraki nazy-

wane są wrzodami. Jeśli kilka czyraków skupionych

jest w jednym miejscu, nazywamy je karbunkułera.

Czyraki umiejscawiają się często na karku, twarzy,

pod pachami i na innych częściach ciała. Skłonność do

czyraczności świadczy o zmniejszonej odporności or-

ganizmu oraz o braku higieny osobistej.

Zioła mają często zastosowanie jako przyspieszają-

ce powstawanie czyraka i otwarcie ujścia dla ropy,

zwiększające odporność i usuwające z organizmu tok-

syny bakteryjne. Stosowane są zewnętrznie, działają

bakteriobójczo i przeciwzapalnie.

Zioła do stosowania wewnętrznego jako odtruwające:

Rp. Ziele fiołka trójbarw-

nego

Ziele nawłoci

Ziele drapacza lekar-

skiego

Ziele krwawnika

Ziele dziurawca

Ziele macierzanki

Ziele skrzypu

(Ho. Violae tric.)

(Hb. Solidagiriis)

(Hb. Cnici bened.)

(Hb. Millefolii)

(Hb. Hyperici)

(Hb. Serpylli)

(Hb. Eąuiseti)

100,0

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50.0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, przykryć, parzyć na czajniku 20—30 min, przece-

dzić; pić małymi łykami 2—3 razy dziennie. Nie sło-

dzić.

Zioła do kąpieli:

Zioła zmieszać, wsypać 7—8 łyżek na 2—3 1 wody,

powoli gotować 4—5 min pod przykryciem, przecedzić

przez płócienny worek do wanny. Worek podwiesić

do kranu i przez zioła w nim zawarte jeszcze raz prze-

121

Rp. Intrakt z ruty

Intrakt dziurawcowy

30,0

30,0

Rp. Ziele krwawnika

Liść szałwi

Koszyczek rumianku

Liść babki lancet.

Szyszki chmielu

(Hb. Millefolii)

(Fol. Salviae)

(Anth. Chamomillae)

(Fol. Plantaginis lanc.)

(Strob.Lupuli)

200,0

100,0

100,0

100,0

50,0

puścić gorącą wodę. Kąpać się w tym wyciągu w tem-

peraturze 38—39°C co 2—3 dni, przez 10—15 min.

Zalecenia praktyczne:

1. Zachować niakokaloryczną dietę o małej zawar-

tości cukru i tłuszczów zwierzęcych (smalec, słoni-

na, wieprzowina, boczek, wiejska tłusta kiełbasa).

2. Jeść dużo jarzyn, surową cebulę i oleje roś-

linne — sojowy oraz słonecznikowy.

3. Unikać ostrych przypraw i używek (prawdzi-

wej kawy, mocnej herbaty).

4. Ugotować cebulę, zmiażdżyć, owinąć w gazę

i przykładać na wrzód, zmieniając 2 razy dziennie,

aż do otwarcia ujścia dla ropy.

5. Stosować zewnętrznie maści przepisane przez

lekarza.

6. Pić raz dziennie przez 5 dni fermentowane

drożdże, robiąc 10 dni przerwy.

7. Smarować, po wypłynięciu ropy, otwór czyra-

ka propolisem.

8. Zmieniać opatrunki 2—3 razy dziennie, zawsze

biorąc nowy gazik.

9. Można korzystać z naświetlania promieniami

słońca.

10. Dbać o higienę ciała, często kąpać się w ziołach

zapisanych wyżej.

11. Nie nosić bielizny zabrudzonej i z tworzyw

sztucznych, powinna być luźna, by nie powodowała

otarć.

12. Unikać przeziębień.

122

Liszaj płaski

(Lichen planus)

Bez umiaru i złoto staje się trucizną

W chorobie tej często stwierdza się związek z ukła-

dem nerwowym, ponieważ zwykle zmiany występują

po wstrząsach nerwowych i psychicznych, być może

jest ona pochodzenia wirusowego. Przebieg schorzenia

jest przewlekły, a chorzy odczuwają świąd o różnym

nasileniu. Leczenie polega na przyjmowaniu witamin

grupy B i sterydów.

Zioła działają wspomagająco, gdy podawane są do-

ustnie. Stosowane są też z powodzeniem do kąpieli.

Zioła do stosowania wewnętrznego:

Rp.

Liść orzecha włoskiego

Ziele krwawnika

Kwiat jasnoty białej

Koszyczek rumianku

Liść babki lancet.

Korzeń mniszka

Ziele przewrotnika

Ziele tysiącznika

(Fol. Juglandis)

(Hb. Millefolii)

(Fl. Lamii albi)

(Anth. Chamomillae)

(Fol. Plantaginis lanc.)

(Rad. Taraxaci)

(Hb. Alchemillae)

(Hb. Centaurii)

100,0

50,0

50.0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wirząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20—30 min, przecedzić;

pić gorące przed spaniem. Nie słodzić.

Zioła do kąpieli:

Zioła zmieszać, wsypać 8—10 dużych łyżek na 3 1 go-

tującej wody, pozostawić pod przykryciem 30 min do

naciągnięcia, następnie wlać do wanny, worek z po-

123

Rp.

Ziele krwawnika

Liść szałwi

Liść babki lancet.

Kwiat nagietka

Kwiat arniki

(Hb. Millefolii)

(Fol. Salviae)

(Fol. Plantaginis lanc.)

(Fl. Calendulae)

(Fl. Arnicae)

100,0

100,0

50,0

20,0

20,0

zastałymi ziołami podwiesić pod kranem i puścić go-

rącą wodę. Kąpać się w tym wyciągu co drugi dzień.

Zalecenia praktyczne:

1. Smarować miejsca zaognione z liszajem nalew-

ką propolisową 2 razy dziennie.

2. Unikać papierosów, nie pić alkoholu — bairdzo

utrudniają leczenie.

3. Nie nosić bielizny z tworzyw sztucznych, naj-

lepiej jedwabną lub bawełnianą.

4. Jeść słonecznik, orzechy i surówki z jarzyn.

5. Pić przez 5 dni po szklance fermentowanych

drożdży.

6. Unikać tłuszczów, ostrych przypraw i grzybów.

7. Dla zmniejszenia napięcia nerwowego i utrud-

nionego zasypiania przyjmować: Nervosol (po 20—40

kropli do 1/2 łyżeczki w kieliszku wody 2 razy dzien-

nie); Neospazminę (po łyżeczce w małej ilości wody

kilka razy dziennie) lub Passispasmin (po łyżeczce

syropu kilka razy dziennie, a przy bezsenności wie-

czorem łyżkę syropu przed snem).

Łuszczyca

(Psoriasis)

Częste mycie to samo życie

Jest to przewlekła i nawracająca choroba skóry,

dość często występująca, w której następuje przyspie-

szone i nieprawidłowe rogowacenie, przyczyna jest

nieznana. Choroba atakuje różne części ciała, najczę-

ściej łokcie, kolana, owłosioną skórę głowy. Leczenie

jest tylko objawowe, daje ono Okresową poprawę, ale

nie zapobiega nawrotom.

Większe szansę wyleczenia stwarza ziołolecznictwo,

ponieważ stosowane są doustnie wyciągi roślinne,

124

a równocześnie miejscowo różne maści lub specyfiki

zawierające roślinne furanokumaryny wraz z naświe-

tlaniem promieniami nadfioletowymi, tak samo jak

w bielactwie. Sposób ten wymaga nadzoru lekarza

dermatologa.

Podane poniżej zioła mogą być pomocne w zwal-

czaniu łuszczycy lub chronić przed jej nawrotami.

Zioła do stosowania doustnego:

Rp.

Korzeń łopianu

Ziele fiołka trójbarwnego

Liść pokrzywy

Ziele drapacza lek.

Kwiat bzu czarnego

(Rad. Bardanae)

(Hb. Violae tric.)

(Fol. Urticae)

(Hb. Cnici bened.)

(Flor. Sambuci)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę gorą-

cej wody, przykryć, parzyć na czajniku 30 min, prze-

sączyć; pić 2—3 razy dziennie między posiłkami.

Zalecenia praktyczne:

1. Do smarowania ognisk łuszczycy na skórze moż-

na przed spaniem stosować maści: Tormentiol, Ung.

Allantoini, Ung. Zinci salicylatum.

2. Stosować dietę jarską, małokaloryczną, z małą

ilością słodyczy.

3. Jeść surową kapustę z tartą marchwią, kmin-

kiem i oliwą raz dziennie.

4. Używać oleju słonecznikowego i sojowego (łyżka

dziennie).

5. Unikać alkoholu i ostrych przypraw (pieprz,

papryka, ocet, sól).

6. Nie nosić bielizny z tworzyw sztucznych, naj-

lepsza jest bawełna i wełna.

7. Stosować Betagran (łyżeczkę granulatu 2—3 ra-

zy dziennie popijać płynem); Betasol (łyżeczka mik-

stury 2—3 razy dziennie).

125

Łysienie łojotokowe

(Alopecia seborrhoica)

Higiena przyjaciółką zdrowia

Przyczyna schorzenia nie jest znana, lecz łojotok

jest jednym z czynników powodujących łysienie. Obec-

nie przyjmuje się, że zasadniczą rolą w występowaniu

łysienia odgrywają hormony androgenne, przy czym

nie jest bliżej poznany mechanizm działania. Łysieją

zazwyczaj mężczyźni. Często istnieje rodzinna skłomr

ność do tego typu łysienia. Pierwsze objawy występu-

ją między 20—30 rokiem życia, przy współistnieniu łu-

pieżu tłustego. W wieku 40—50 lat łysienie jest znacz-

ne i u wielu osób pojawia się najpierw nad czołem

i szczycie głowy. Leczenie ogóLne jest typu wspoma-

gającego.

Zioła do stosowania wewnętrznego:

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20—30 min; pić 2 razy

dziennie. Nie słodzić.

Zioła do stosowania zewnętrznego:

Zioła zmieszać, wsypać 3 łyżeczki do naczynia, wlać

1/2 szklanki wody, przykryć i gotować 3—4 min, prze-

126

cedzić i ciepłym płynem nacierać głowę 2—3 razy

dziennie.

Zalecenia praktyczne:

1. Stosować dietę lekko strawną, z dużą ilością

owoców i warzyw.

2. Unikać ostrych przypraw, nie pić alkoholu.

3. Dbać o codzienne wypróżnienie.

4. Szczotkować codziennie i masować głowę, skró-

cić włosy.

5. Jeść często surową rzeżuchę i słonecznik (za-

wierają witaminę E).

6. Nosić zawsze przy silnym słońcu lekkie nakry-

cie głowy.

7. W młodości często strzyc włosy krótko, raz

na miesiąc.

8. Osłabiają włosy hełmy ochronne, silne prze-

grzania, niektóre kosmetyki.

9. Utrzeć dużą czarną rzodkiew i sokiem nacie-

rać głowę co 2 dni. Po 2—3 godz. zmywać wodą ru-

miankową. Ginie też siwizna.

10. Nie ma cudownych mikstur na czuprynę dla

łysiejącego.

11. Stosować Acnosan, nacierając nim głowę zwil-

żoną watą.

Łysienie plackowate

(Alopecia areata)

Witaminy leczą i wzmacniają

cały organizm

Dużą rolę w występowaniu zmian chorobowych

przypisuje się wyczerpaniu nerwowemu, ciężkim prze-

życiom psychicznym oraz urazom mechanicznym ośrod-

kowego układu nerwowego. Mogą też spowodować to:

127

Rp. Liść pokrzywy

Liść brzozy

Kwiatostan lipy

Koszyczek rumianku

Liść melisy

Kłącze perzu

Liść mięty pieprzowej

(Fol. Urticae)

(Fol. Betulae)

(Infl. Tiliae)

(Anth. Chamomillae)

(Fol. Melissae)

(Rhiz. Agropyri)

(Fol. Menthae pip.)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Rp. Kwiat arniki

Korzeń łopianu

Ziele fiołka trójbarwnego

Korzeń mydlnicy

Kłącze tataraku

(Fl. Arnicae)

(Rad. Bardanae)

(Hb. Violae tric.)

(Rad. Saponariae)

(Rhiz. Calami)

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zalecenia praktyczne:

1. Prowadzić spokojny i unormowany tryb życia.

2. Jeść surową rzeżuchę 2 razy dziennie po 1/2 ły-

żeczki.

3. Jeść dużo surówek, owoców, nasion słonecznika

i dyni (zawierają cynk).

4. Skrócić włosy, w słoneczny dzień nosić nakry-

cie głowy, w domu głowa powinna być odkryta.

5. Używać witaminy E, B complex i C, najlepiej

w pokarmach surowych.

6. Pić czasem fermentowane drożdże (przez 5 dni

po szklance).

Nadmierna potliwość

(Hyperhidrosis)

Nic nie wysycha szybciej

od ludzkich łez

Nadmierna potliwość może występować u osób zdro-

wych jako czynnik obronny, utrzymujący stałą tem-

peraturę ciała, np. przy dużych wysiłkach fizycznych,

wysokiej temperaturze otoczenia (huty), może też po-

jawić się w niektórych stanach chorobowych (np. gruź-

lica) oraz w przypadkach indywidualnej skłonności do

nadmiernego pocenia się. Pocenie występuje na całym

ciele, ale może również być miejscowe (np. dłoni, stóp,

głowy i twarzy). Należy ustalić, jakie to jest pocenie

i jego przyczynę. Leczenie jest trudne.

Zioła działają wspomagająco i wzmacniająco. Choi-

rym z nadmiernym poceniem zaleca się przyjmować

Bellergot (tabl. 2—3 razy dziennie po jedzeniu).

Zioła do stosowania wewnętrznego:

129

Rp.

Koszyczek rumianku

Kwiatostan lipy

Ziele dziurawca

Liść brzozy

Liść pokrzywy

Liść mącznicy lek.

Korzeń łopianu

(Anth. Chamomillae)

(Injl. Tiliae)

(Hb. Hyperici)

(Fol. Betulae)

(Fol. Urticae)

(Fol. Uvae ursi)

(Rad. Bardanae)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20—30 min, przecedzić;

pić ciepłe 2 razy dziennie po jedzeniu.

Zioła do stosowania zewnętrznego:

Rp. Sokiem i wyciągiem z ziela dziurawca nacierać wyłysienia

i naświetlać lampą kwarcową (1—2 min) lub przebywać na

słońcu 15—20 min.

Rp. Liście pokrzywy, ziele dziurawca i nasturcji (po 10 g) za-

gotować w 1/2 1 wody, po naciągnięciu przecedzić, dodać

tyle spirytusu, ile płynu, tym nacierać 2 razy dziennie

głowę, rano i przed spaniem.

128

zaburzenia wewnątrzwydzielnicze, czynniki toksyczne

i wewnątrzustrojowe ogniska zakaźne, np. ropne za-

palenie zatok, ropnie zębów, przewlekłe zapalenie mig-

dałków. Występują nagle pojedyncze lub mnogie og-

niska wyłysienia na głowie, a u mężczyzn również na

twarzy. Wyłysienia są okrągłe lub owalne. Włosy stają

się cienkie i dają się łatwo usuwać. Choroba trwa od

kilku miesięcy do kilku lat, a czasem odrost włosów

mpże wcale nie nastąpić. Leczenie jest długotrwałe

i nie zawsze skuteczne.

Lekarz dermatolog przepisze leki farmakologiczne,

natomiast zioła działają wspomagająco, ponieważ popra-

wiają przemianę materii, trawienie oraz zwiększają wy-

dzielanie moczu.

Zioła do stosowania wewnętrznego:

8. Zmieniać w ciągu dnia przepoconą bielizną

i skarpety.

9. Można przyjmować Bellergot (po drażetce 2—3

razy dziennie po jedzeniu).

Piegi

(Ephelides)

Myj się zimną wodą,

a będziesz piękną i młodą

Są to plamy ma skórze, żółtobrunatne lub brunatne,

pojedyncze lub mnogie, skłonne do zlewania się i gru-

powania. Występują w miejscach wystawionych na

działanie słońca (twarz, dekolt, grzbiet rąk). Zimą bie-

leją, a latem i wiosną stają się wyraźniejsze. Wystę-

pują u ludzi z wrodzoną (często rodzinną) skłonnością

osobniczą skóry, zwłaszcza u osób rudych. Nie jest to

choroba, raczej defekt skóry.

Pomocne mogą być poniżej zapisane zioła i zalecenia.

Rp. Kwiat stokrotki

Liść melisy

Ziele krwawnika

Liść mięty pieprzowej

Ziele bratka polnego

(Fl. Bellidis)

(Fol. Melissae)

(Hb. Millefolii)

(Fol. Menthae pip.)

(Hb. Violae tric.)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20—30 min, przecedzić.

Pić osłodzone syropem malinowym lub łyżeczką miodu

raz dziennie.

131

Rp.

Ir'

Liść szałwi

Porost islandzki

Liść mięty pieprzowej

Liść melisy

Korzeń łopianu

Koszyczek rumianku

Ziele skrzypu

(Fol. Salviae)

(Lichen. Islandicus)

(Fol. Menthae pip.)

(Fol. Melissae)

(Rad. Bardanae)

(Anth. Chamomillae)

(Hb. Eąuseti)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Rp. Kora dębu

Liść mięty pieprzowej

Liść szałwi

Kora wierzby

Ziele bukwicy

(Cort. Quercus)

(Fol. Menthae pip.)

(Fol. Salviae)

(Cort. Salicis)

(Hb. Betonicae)

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20—30 min, przecedzić;

pić gorące 2 razy dziennie po jedzeniu.

Zioła do stosowania zewnętrznego:

Zioła zmieszać, wsypać 6—8 łyżek na 2—3 1 wody,

gotować 2—3 min, po 20 min przecedzić do wanny lub

miednicy i w tym kąpać się, dolewając ciepłej wody

(37—39°C) lub moczyć nogi.

Zalecenia praktyczne:

1. Unikać gumowych butów, latem powinno być

obuwie lekkie, przewiewne!

2. Nie nosić bielizny z tworzyw sztucznych.

3. Unikać ostrych przypraw, alkoholu i palenia

papierosów.

4. Spożywać pokarmy łatwo strawne, dużo owoców

i surówek.

5. Myć nogi codziennie wieczorem w letniej wo-

dzie lub w ziołach.

6. Pić fermentowane drożdże przez 5 dni po szklan-

ce (przerwać na 10 dni).

7. Jeśli lekarz zaleci, korzystać krótko 1—2 razy

w tygodniu z parówki.

130

Zalecenia praktyczne:

1. Nacierać miejsca z piegami miazgą ziela pie-

truszki

2. Nacierać lekko sakiem ze świeżego chrzanu, lecz

ostrożnie, aby nie podrażnić.

3. Przykładać roztarty świeży kwiat stokrotki.

4. Zmywać 3—4 razy dziennie nalewką z kwiatów

nagietka.

5„ Robić okłady z ziela melisy i soku cytryny lub

ogórka.

6. Robić okłady z soku świeżego surowego ziem-

niaka.

7. Unikać długiego przebywania na słońcu.

Trądzik pospolity

(Acne vulgaris)

Czym słońce dla ziemi,

tym dziecko dla rodziny

Choroba związana jest z nadczynnością gruczołów

łojowych i zaczopowaniem. przez masy rogowe ujść

tych gruczołów. Pojawia się odczyn zapalny o podosrt-

rym lub przewlekłym przebiegu. Występuje zwłaszcza

u młodzieży. Liczne grudki, krostki i wągry umiejsca-

wiają się na twarzy, czole, piersiach, między łopatka-

mi, na bokach i ramionach, spotyka się też głębsze

nacieki ropne. Jest kilka odmian trądzika. Jest on cho-

robą uporczywą, długotrwałą, trudną do leczenia. Miej-

scowe stosuje się mieszanki wysuszające (np. spirytus

salicylowy, roztwór rezorciny).

Zioła zalecane są wewnętrznie, jak i zewnętrznie,

jako leki wspomagające, szczególnie te, które działają

przeciwzapalnie i odtruwaj ąco.

Zioła do stosowania wewnętrznego:

132

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20—30 min, przecedzić,

podgrzać. Osłodzić łyżeczką miodu lub syropu malino-

wego; pić rano i przed spaniem.

Zioła do stosowania zewnętrznego:

Rp.

Liść szałwi

Liść babki lancet.

Kwiat stokrotki

Kwiat rumianku

Kwiat nagietka

(Fol. Salviae)

(Fol. Plantaginis lanc.)

(Fl. Bellidis)

(Anth. Chamomillae)

(Fl. Calendulae)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać 3—4 łyżeczki na szklankę

wrzątku, naparzyć pod przykryciem 20 min, przece-

dzić i ciepłym naparem na waciku zmywać chore miej-

sca skóry, korzystne jest również stosowanie okładów,

zwłaszcza na głębsze nacieki ropne. Wągry można ost-

rożnie wycisnąć i odkazić spirytusem salicylowym, po

czym przyłożyć okład z naparu ziołowego.

Zalecenia praktyczne:
1. Unikać tłuszczów zwierzęcych i pokarmów sma-

żonych.

2. Rano pić gorące mleko, osłodzone łyżeczką mio-

du.

3. Pić przez 5 dni po szklance fermentowanych

drożdży (przerwać na 10 dni).

4. Unikać odzieży z tworzyw sztucznych i ela-

stycznych (gumy).

133

Rp.

Ziele krwawnika

Ziele bratka polnego

Koszyczek rumianku

Ziele serdecznika

Liść pokrzywy

Liść brzozy

Kłącze perzu

Ziele tysiącznika

Szyszki chmielu

(Hb. Millefolii)

(Hb. Violae tric.)

(Anth. Chamomillae)

(Hb. Leonuri)

(Fol. Urticae)

(Fol. Betulae)

(Rhiz. Agropyri)

(Hb. Centaurii)

(Strob. Lupuli)

100,0

100^0

5o'o

50

0

50,0

50,0

50,0

20.0

20,0

5. Korzystać umiarkowanie z opalania na słońcu

lub lampą kwarcową (nie dłużej niż 1—2 min).

6. Pić szklankę naparu z rumianku, osłodzonego

łyżeczką miodu.

7. Używać do mycia mydła siarkowo-chmielowego,

tatarakowego lub dziegciowego.

8. Nie używać kremów and maści, skóra ma być

czysta.

Wyprysk

(Egzema)

Dobre mydło, czysta woda

to zdrowie i uroda

Jest to alergiczna, uczuleniowa choroba skóry. Naj-

pierw powstaje grudka wysiękowa z pęcherzykiem na

szczycie, a towarzyszy jej rumień i obrzęk. Łączenie

się tych wykwitów daje duże powierzchnie sączące

z małymi nadżerkami, stopniowo tworzą się strupy

i naskórek ulega złuszczeniu. Wyprysk umiejscawia się

głównie na dłoniach i stopach. W postępowaniu leczni-

czym istotne znaczenie ma wykrycie czynnika powo-

dującego uczulenie. Mogą nim być niektóre pokarmy

(np. truskawki, poziomki), dziurawiec na wiosnę, nie-

które antybiotyki, sulfonamidy, związki chemiczne sto-

sowane przy pracy, proszki enzymatyczne.

Największe znaczenie w leczeniu wyprysku mają te

preparaty roślinne, które wykazują działanie przeciw-

zapalne i przeciwalergiczne. W okresie nasilanego są-

czenia wyprysku korzystnie działają okłady z naparu

rumianku i nagietka, zmieniane co 3 godz.

Zioła do stosowania wewnętrznego:

134

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20—30 min, przecedzić,

podgrzać; pić gorące 1—2 razy dziennie.

Zioła do stosowania zewnętrznego:

Rp.

Ziele skrzypu

Liść szałwi

Koszyczek rumianku

Kwiat nagietka

(Hb. Eąuiseti)

(Fol. Salviae)

(Anth. Chamomillae)

(Fl. Calendulae)

100,0

100,0

100,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać 5 dużych łyżek na 2 1 wo-

dy, gotować 5 min, dodać do kąpieli 2 razy w tygod-

niu; można też przemywać miejsca zaognione.

Zalecenia praktyczne:

1. Udać się do lekarza dermatologa.

2. Unikać odzieży z tworzyw sztucznych i przy-

czyn powodujących uczulenie.

3. Latem krótko opalać się na słońcu, a zimą lam-

pą kwarcową (nie dłużej niż 1—2 min).

4. Pić fermentowane drożdże przez 5 dni po szklan-

ce (przerwać na 10 dni).

5. Spożywać dużo surówek i jarzyn, unikać tłusz-

czów i smażonych mięs.

6. Smarować miejsca zaognione nalewką propoliso-

wą 2 razy dziennie (najpierw sprawdzić, czy nie po-

woduje pogorszenia lub nawet uczulenia).

7. Przykładać przypieczoną cebulę (plasterek raz

dziennie) na miejsca najbardziej sączące i z nadżer-

kami.

135

Rp.

Koszyczek rumianku

Ziele rdestu ptasiego

Liść orzecha włoskiego

Ziele krwawnika

Liść babki lancet.

Ziele bratka polnego

Kwiat jasnoty białej

(Anth. Chamomillae)

(Hb. Polygoni avic.)

(Fol. Juglandis)

(Fl. Millejolii)

(Fol. Plantaginis lanc.)

(Hb. Violae tricoloris)

(Fl. Lamii albi)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Schorzenia kobiece

W leczeniu chorób kobiecych stosowany jest szeroki

zestaw różnych leków oraz preparatów hormonalnych,

często zalecane są także te, w skład których wchodzą

związki roślinne.

Ziołolecznictwo w ginekologii i położnictwie ma długą

tradycję i do dnia dzisiejszego istnieje wiele wskazań

do stosowania tych preparatów. Mogą one stanowić

główny środek w postępowaniu terapeutycznym albo

jako uzupełniające, lub wspierające. Pomijam cały za-

kres schorzeń w tej dziedzinie, a ograniczam się tylko

do najczęściej występujących. Z własnej obserwacji

i rozmowy z chorymi kobietami wnioskuję, że scho-

rzenia te są często dla nich wstydliwe, ale to nie może

usprawiedliwiać, by chora nie powinna udać się do le-

karza. Wiele kobiet krępuje się skorzystać z takiej po-

rady, lecz mija czas i choroba robi postępy. Idą wów-

czas do lekarza, niestety jest często za późno. Nie

należy robić paniki, że wszystko, co boli w środku to

już rak, właśnie dlatego, aby pozbyć się tego lęku,

trzeba udać się do lekarza, wykonując badania kontrol-

ne. Tylko wczesne wykrycie choroby i fachowe le-

czenie przywróci zdrowie.

Obserwując współczesne życie ludzi, doszedłem do

wniosku, że szczególnie kobietom dziś żyjącym i prai-

cującym jest ciężko. Do tego same sobie bardzo szko-

dzą przez palenie papierosów lub przebywanie w po-

wietrzu zatrutym dymem tytoniowym, używanie sta-

le bielizny osobistej z tworzyw sztucznych (uczulenia

i zapalenia), brak higieny osobistej, nadużywanie kawy,

mocnej herbaty i alkoholu, a to nie sprzyja zdrowiu.

Profilaktyka i higiena w życiu kobiety ma ważkie

i podstawowe znaczenie.

136

Bolesne miesiączkowanie

(Dysmenorrhoea)

Moja mości — bolesne to przypadłości

Są to bóle w podbrzuszu i okolicy krzyżowej, cza-

sem połączone z bólami głowy i nudnościami, wystę-

pujące na początku okresu. Bolesne miesiączkowanie

może być wywołane m.in. stanami zapalnymi i niedo-

rozwojem macicy, występuje też po operacjach i pod

wpływem czynników psychicznych. Może być pierwotne

i wtórne. Leczenie polega na przyjmowaniu środków

rozkurczowych, przeciwbólowych i uspokajających,

przepisanych przez lekarza.

Zioła są często stosowane i mogą przynieść znaczną

ulgę, jeżeli są przyjmowane regularnie, poczynając od

pierwszych objawów przedmiesiączkowych. Zmniejsza-

ją one w sposób uchwytny stan napięcia nerwowego

oraz mięśni gładkich w obrębie miednicy małej, czy-

nią miesiączkowaniie niemal bezbolesne.

Rp.

Kwiat jasnoty białej

Koszyczek rumianku

Ziele krwawnika

Ziele tasznika

Ziele dziurawca

Ziele mięty pieprzowej

Kwiat nagietka

Szyszki chmielu

(Fl. Lamii albi)

(Anth. Chamomillae)

(Hb. Millefolii)

(Hb. Bursae pastoris)

(Hb. Hyperici)

(Fol. Menthae pip.)

(Fl. Calendulae)

(Strob. Lupuli)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 25—30 min, przece-

dzić; pić gorące przed snem.

Zalecenia praktyczne:

1. Nie palić i unikać miejsc zadymionych.

2. Nosić zawsze ciepłą bieliznę, unikać przezię-

bień, stosować tylko ciepłe kąpiele.

137

3. Unikać bielizny z tworzyw sztucznych (najlep-

sza wełna i bawełna).

4. Pić przez 5 dni szklankę fermentowanych droż-

dży (przerwać na 10 dni).

5. Raz dziennie przyjmować 10—12 kropli nalew-

ki propolisowej na 1/2 łyżeczki cukru.

6. W wolnej chwili odpoczywać, nie dźwigać.

7. Moczyć nogi w gorącym naparze ziół (zmieszać

po 50 g ziela piołunu, dziurawca, kwiatu lipy, ru-

mianku, liści pokrzywy, wsypać 4—5 dużych łyżek

tej mieszanki na 2 1 wody, gotować 3—4 min, po

10 min przecedzić i w ciepłym odwarze 38—40 C

moczyć nogi 10—15 min).

8. Unikać pokarmów pikantnych, alkoholu i moc-

nej kawy.

Brak miesiączki

(Amenorrhoea)

Kobiety zawsze gotowe,

poprawiać kuracje ziołowe

Wiadomo, że okres u dojrzałych kobiet występuje co

28 dni i trwa 2—3 dni. Może pojawiać się 2—3

dni wcześniej lub później. W pierwszym przypadku

jest to miesiączka przyspieszona, w drugim — opóź-

niona. Są natomiast kobiety, które miały miesiączki

i na skutek zaburzeń hormonalnych lub choroby na-

rządów rodnych, wyniszczających organizm, zaprze-

stały miesiączkować. Leczenie zaburzeń jest zwykle

przyczynowe i może wymagać stosowania leków hor-

monalnych, przepisywanych przez lekarza.

Pomocne mogą okazać się zioła do picia i następu-

jące zalecenia:

138

Rp. Koszyczek rumianku

Korzeń biedrzeńca

Liść melisy

Kwiat malwy czarnej

Ziele ruty

Ziele macierzanki

Ziele szanty

Ziele dziurawca

Kwiat nagietka

(Anth. Cha-momillae)

(Rad. Pimpinellae)

(Fol. Melissae)

(Fl. Malvae arboreae)

(Hb. Rutae)

(Hb. Serpylli)

(Hb. Marrubii)

(Hb. Hyperici)

(Fl. Calendulae)

100,0

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 30 min, przecedzić; pić

gorące przed spaniem. Można osłodzić syropem ma-

linowym.

Zalecenia praktyczne:

1. Unikać bielizny z tworzyw sztucznych, niektó-

rym osobom szkodzą, a nawet powodują uczulenie.

2. Jeść gotowane pieczarki ze śmietaną.

3. Jeść nasiona słonecznika, natikę pietruszki i su-

rową marchew (dość często).

4. Unikać zimna i przeziębień (bardzo szkodzą),

zawsze nosić się ciepło.

5. Jeść często barszcz z otrąb pszennych ze śmie-

tanką i kiełki pszenicy (witamina E).

6. Robić nasiadówkd ziołowe dobrze ciepłe, zmie-

szać po 20 g pruszu z siana, ziela krwawnika, koni-

czyny, kory dębowej lub sosnowej; wsypać 1/2 mie-

szamiki na 3 1 wody, zagotować. Po 1/2 godiz. przece-

dzić i robić ciepłe nasiadówki co dirugi dzień.

7. Nie palić papierosów, unikać nawet zadymio-

nych miejsc.

8. Udać się do lekarza specjalisty.

139

Rp. Ziele krwawnika

Koszyczek rumianku

Ziele skrzypu

Ziele tasznika

Ziele miodunki

Kwiat kasztanowca

Ziele rdestu ostrogonki

(Hb. Millefolii)

(Anth. Chamomillae)

(Hb. Eąuiseti)

(Hb. Bursae pastoris)

(Hb. Pulmonariae)

(Fl. Hippocastani)

(Hb. Polygoni hydropip.)

150,0

150,0

100,0

50,0

50,0

50,0

20,0

Nadżerka i upławy

(Erosio et Fluor)

Bólu nie mierz wedle noża,

tylko wedle rany

Nadżerka jest zapaleniem i jednocześnie uszkodze-

niem szyjki macicy w jej części pochwowej, spowodo-

wanym zakażeniem bakteryjnym, rzęsistkowym lub

grzybicznym. Początkowo może nie dawać objawów,

ale może też spowodować małe upławy stopniowo co-

raz obf itsze. Nawet bardzo nieznaczne upławy nie po-

winny być lekceważone, ponieważ mogą dowodzić ist-

nienia nadżerki, która nie leczona jest często przyczy-

ną poważnych następstw i grozi nowotworem. Nale-

ży natychmiast udać się do ginekologa. Upławy mogą

być również spowodowane innymi przyczynami, np.:

zakażeniami, zapaleniem pochwy, polipami, nowotwora-

mi, ale najczęstszą jest rzęsistkowica, a niekiedy tak-

że rzeżączka. Leczyć należy przyczyny powodujące

upławy i nadżerki.

Zioła mają szerokie zastosowanie, gdyż działają

przed wzapalnie, bakteriobójczo, rzęsistkobójczo, rege-

nerują uszkodzony nabłonek w narządach rodnych,

przywracają prawidłową czynność błon śluzowych i za-

bezpieczają przed infekcją. Ponadto mogą spełniać waż-

ną czynność profilaktyczną, jeśli będą stosowane przez

kobiety regularnie.

Zioła do stosowania zewnętrznego:

Rp. Ziele krwawnika

Kora dębu

Liść szałwi

Ziele przywrotnike.

Kłącze wężownika

Liść babki lancet.

Ziele pięciornika

gęsiego

Koszyczek rumianku

Kwiat nagietka

(Hb. Millefolii)

(Cort. Quercus)

(Fol. Salviae)

(Hb. Alchemillae)

(Rhiz. Bistortae)

(Fol. Plantaginis lanc.)

(Hb. Anserinae)

(Anth. Chamomillae)

(Fl. Calendulae)

100,0

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50.0

141

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wody,

gotować 2—3 min, przecedzić, pić gorące przed spa-

niem; po 20 dniach przerwać na 5 dni.

Zalecenia praktyczne:

1. Udać się do lekarza specjalisty (ginekologa).

2. Zachować ścisłą higienę osobistą, nie dźwigać.

3. Nie nosić bielizny z tworzyw sztucznych, naj-

lepiej jedwabną.

4. Przyjmować dużo witamin, szczególnie witami-

nę E i jeść surówki.

5. Pić raz dziennie 10—12 kropli nalewki propoli-

sowej na 1/2 łyżeczki cukru.

140

Nadmierne krwawienie miesiączkowe

(Menorrhagia)

Po dzieciach poznajemy,

że się starzejemy

Występuje w postaci obfitych i przedłużających się

nieraz do 10 dni krwawień miesiączkowych. Przyczy-

ny mogą być różne. U dziewczyn w okresie pokwita-

nia są najczęściej spowodowane zaburzeniami w czyn-

ności hormonalnej jajników, ale niekiedy czynnikami

psychogennymi lub innymi. U kobiet stwierdza się za-

zwyczaj zmiany organiczne (np. mięśniaki macicy) oraz

stany zapalne przydatków. Właściwe rozpoznanie i le-

czenie ustala ginekolog.

Zioła mają znaczenie pomocnicze, uzupełniające

i mogą przynieść ulgę, lecz po dłuższym i nieprzerwa-

nym ich przyjmowaniu.

Zioła zmieszać, wsypać 2 łyżki stołowe na 1/2 1 wo-

dy, gotować 3—4 min, po naciągnięciu przecedzić

i ciepły wyciąg używać do irygacji pochwy wieczorem

przed snem, również do tamponów sakładanych w cią-

gu dnia i do obmywania sromu.

Do celów leczniczych oraz profilaktycznych zaleca

się:

Rp. Vagosan — mieszanka ziołowa z 6 ziół (odwar: 2 łyżki

stołowe mieszanki na 2—4 szklanki wody) — służy do iry-

gacji, przemywań, tamponów i okładów, również jako

środek profilaktyczny.

Rp. Azucalen — wyciąg alkoholowy z kwiatów nagietka, ru-

mianku (roztwór: łyżka stołowa wyciągu na 1 przegoto-

wanej ciepłej wody) — stosowany do irygacji i tampono-

wania w stanach zapalnych pochwy, sromu oraz profilak-

tycznie.

Zalecenia praktyczne:

1. Zgłosić się do ginekologa.

2. Przestrzegać ściśle higieny ciała.

3. Chronić organizm przed zimnem i przeziębie-

niami, dbać o nogi.

4. Unikać odzieży z tworzyw sztucznych.

5. Pić przez 5 dni szklankę fermentowanych droż-

dży (przerwać na 10 dni).

6. Spożywać pokarmy łatwo strawne, dużo suró-

wek i jarzyn, białe gotowane mięso.

7. Używać odkażających tamponów oraz irygacji,

według zaleceń lekarza.

142

Niedobór wydzielania mleka

u matek karmiących

(Agalactosis)

Drogie są dzieci,

bo drogo je opłaca

serce rodziców

Matka po urodzeniu dziecka powinna je karmić

piersią, gdyż pokairm jej jest najlepszym i najzdrow-

szym pożywieniem. Nie zastąpią go żadne odżywki. Sta-

re przysłowie mówi „Za bóle rodzenia są radości kar-

mienia" dla matki, a jeszcze większe dla dziecka, któ-

re dobrze rozwija się i mniej choruje. Należy dbać

o to i starać się, by dziecko było żywione pokarmem

swojej matki. Jeżeli nie ma ona pokarmu w wystar-

czającej ilości albo utraciła go podczas choroby, nale-

ży postarać się o mleko z laktarium, a gdy to jest nie-

możliwe, trzeba przejść na żywienie sztuczne, nato-

miast kobiety mające pokarm powinny go podtrzymy-

wać, by karmić swoje dzieci. Jak długo karmić? Naj-

mniej 3 miesiące, a 8 też nie będzie za długo, jak mó-

wi przysłowie „Jeśli dziecka nie wykarmisz piersią,

to przez długie lata karmić go będziesz lekami". Ko-

biety o słabszym zdrowiu powinny począć dziecko

w miesiącach jesiennych (od września do listopada

włącznie), by urodziło się w czerwcu, lipcu lub sierpniu

następnego roku. Według mojego spostrzeżenia jest to

najkorzystniejszy czas zarówno" dla matki, jak jej

dziecka, bo nawet słabsza kobieta donosi ciążę, a wą-

tłe dzieci mają większą szansę przeżycia i mniej cho-

rują od urodzonych w grudniu czy styczniu.

Po urodzeniu dziecka należy starać się o jego pra-

widłowy trozwój. Ściśle przestrzegać terminu szczepień

ochronnych i zaleceń lekarza pediatry. O następnym

dziecku zadecydują rodzice, lecz matka musi odpocząć,

a pierwsze dziecko podrosnąć i nie w każdej rodzinie

są odpowiednie warunki ekonomiczne czy zdrowotne.

143

Jedno dziecko w rodzinie, to za mało. Przynajmniej

powinno być dwoje, a troje nie będzie za dużo. O tym

decydują oboje rodzice. Mniej płacze się nad trumien-

ką zmarłego z trojga dzieci niż nad jedynakiem. Nie-

stety częściej umiera to jedno, a następnego nie bę-

dzie mimo usilnych starań. Radzę więc młodym mał-

żeństwom ten problem rozważyć, żeby nie było już za

późno i na starość nie zostali sami.

Chciałbym teraz kilka zdań powiedzieć na temat

płci dziecka. Są rodziny, które pragną pierwszego mieć

syna, inne zaś córkę. Z zasady dla wielu osób jest to

obojętne, a najważniejsze dla nich jest to, że urodziło

się dziecko, które przynosi im wiele radości. Ale jeśli

ktoś chce zaplanować wcześniej płeć dziecka, to radzę

skorzystać z moich spostrzeżeń: dzień przed jajeczko-

waniem i pierwszy dzień jajeczkowania sprzyja po-

częciu cofki (ok. 80%), od połowy jajeczkowania do jego

końca — syna (ok. 85%). Nie jest to oczywiście regu-

łą, zależy bowiem jeszcze od takich czynników, jak: kli-

mat, praca zawodowa, zdrowie' rodziców, odżywianie,

nawet warunki mieszkaniowe nie są obojętne. Wiemy,

że na 100 dziewczynek rodzi się 106 chłopców. Dziew-

czynki mają większą szansę przeżycia od chłopców,

ponieważ są silniejsze.

Znane są zioła pobudzające czynność gruczołów

mlecznych i zwiększających ilość pokarmu u kobiet.

Odwary z tych ziół działają skutecznie po podaniu do-

ustnym.

Rp.

Owoc kminku

Owoc anyżu

Ziele koperku ogród.

Ziele rutwicy

Ziele bazylii

(Fruct. Carvi)

(Fruct. Anisi)

(Hb. Anethi)

(Hb. Galegae)

(Hb. Basilici)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklamkę wody,

przykryć, gotować 2—3 min, odstawić do naciągnięcia

na 20 min, przecedzić; pić ciepły odwar 2 razy dzien-

nie po 1/2 szklanki.

144

Zalecenia praktyczne:

1. Nie palić papierosów, gdyż niszczą pokarm

i wpływają ujemnie na zdrowie dziecka.

2. Unikać przeziębień, infekcji, antybiotyków i za-

strzyków.

3. Unikać zdenerwowań, stresów, zmartwień, na-

wet kłótnie niszczą pokarm.

4. Nie nosić bielizny z tworzyw sztucznych, naj-

lepsza jest bawełna.

5. Przestrzegać higieny odżywiania, jeść dużo su-

rówek i owoców.

6. Dodawać do pokarmów przypraw ziołowych

(kminek, anyżek, koperek).

7. Pić dużo dobrego gotowanego mleka z miodem.

8. Dbać o higienę piersi.

Niepłodność

(Sterylitas)

Małżeństwo bez dziecka

jest jak las bez ptaków

Niepłodność małżeńska może być spowodowana ze

strony kobiety lub mężczyzny, albo obojga małżonków.

Niepłodność całkowita istnieje przy wadach rozwojo-

wych narządów rodnych i po operacjach. Niepłodność

względna powstaje na tle procesów chorobowych, głów-

nie zapalenia narządów, które mają charakter przej-

ściowy, chociaż skutki mogą być trwałe, a nadzieja wy-

leczenia nikła. U takich małżeństw jest wielka chęć

posiadania potomstwa. Oprócz schorzeń i wad są mał-

żeństwa zdrowe, a nie mające potomstwa. Tym mał-

żeństwom poniższa recepta ziołowa i zalecenia mogą

okazać się pomocne.

145

Rp.

Ziele lebiodki

Koszyczek rumianku

Ziele macierzanki

Liść pokrzywy

Ziele dziurawca

Ziele rdestu ptasiego

Ziele ruty

Kwiat nagietka

Ziele nostrzyka

(Hb. Origani)

(Anth. Chamomillae)

(Hb. Serpylli)

(Fol. Urticae)

(Hb. Hyperici)

(Hb. Polygoni avic.)

(Hb. Rutae)

(Fl. Calendulae)

(Hb. Meliloti)

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 1/2 godz., przecedzić;

pić wieczorem (mogą oboje).

Zalecenia praktyczne:

1. Zasięgnąć porady lekarza specjalisty po roku

trwania małżeństwa, a jeżeli będzie to konieczne, wy-

konać dodatkowe badania, dotyczy to zarówno ko-

biet, jak i mężczyzn.

2. Ograniczyć palenie papierosów, dotyczy to oboj-

ga małżonków, a kobiecie szkodzą najbardziej.

3. Zaleca się obojgu jeść dużo nasion słonecznika,

kiełki pszenicy i surówki (zawierają witaminę E).

4. Łoże powinno być odpromieniowane (położyć

skórę baranią lub koc wełniany).

5. Oboje powinni pić raz dziennie po 1Q—15 kropli

nalewki propolisowej na cukier.

6. W przypadku wykrycia choroby u kobiety unie-

możliwiającej zajście w ciążę, powinna, o ile lekarz

uzna to za celowe, poddać się operacji.

146

Okres przekwitania

(Climacterium)

Kiedy wnuczek płacze,

serce babcię boli

W życiu każdej kobiety ustanie czynności jajników

świadczy o zakończeniu zdolności rozrodczych i jak-

kolwiek jest to proces w zasadzie fizjologiczny, powo-

duje niekiedy znaczne dolegliwości natury fizycznej

i psychicznej. Dolegliwości te nie są określane jako cho-

roba, niemniej skłaniają często kobiety do szukania

pomocy u lekarzy i słusznie. Ponieważ stosowanie pre-

paratów hormonalnych w tym okresie nie zawsze jest

pożądane, podawanie leków ziołowych ma szczególne

znaczenie.

Leczenie ziołowe powinno opierać się na rozważnym

rozpatrzeniu subiektywnego odczucia niedomagań.

Przede wszystkim wymaga złagodzenia wzmożona po-

budliwość psychosomatyczna, która prowadzi do przy-

kro odczuwalnych napadów „uderzeń krwi do głowy",

napadowego pocenia się lub osłabienia.

Jako środek uspokajający można -zastosować niżej

zapisane zioła.

Rp.

Szyszki chmielu

Liść pokrzywy

Ziele serdecznika

Ziele przewrotnika

Liść melisy

Korzeń lukrecji

Korzeń mniszka

Liść mięty pieprzowej

Kwiat bławatka

(Strobili Lupuli)

(Fol. Urticae)

(Hb. Leonuri)

(Hb. Alchemillae)

(Fol. Melissae)

(Rad. Glycyrrhizae)

(Rad. Taraxaci)

(Fol. Menthae pip.)

(Fl. Cyani)

100,0

100,0

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 30 min, przecedzić; pić

gorące przed spaniem.

147

Zalecenia praktyczne:

1. Nie palić papierosów i nie pić mocnej kawy

(najlepiej słabą kawę do południa).

2. Unikać tłuszczów zwierzęcych i smażonych po-

karmów.

3. Jeść białe mięso, dużo surówek i potrawy jar-

skie.

4. Mało jadać na kolację, dbać o dobry sen i wy-

poczynek.

5. Wystrzegać się otyłości (patrz Otyłość, s. 114—

—115).

6. Być pod okresową kontrolą lekarza.

Poronienie samoistne

(Abortus)

Gdy zima mocno lodem rzeki ścina,

wiele ciężarnych ma w tym roku syna

Jeśli ciąża ulegnie przerwaniu przed czasem, mówi-

my o poronieniu. Poronienia samoistne mogą być uwa-

runkowane przez organizm matki, a więc mogą wystę-

pować na tle niedorozwoju, wad rozwojowych narządu,

obecności guzów, stanów zapalnych, niewydolności

szyjki macicy i chorób ustrojowych. Przyczyną poro-

nień tzw. nawykowych mogą być nadto zaburzenia

hormonalne, choroby przemiany materii (cukrzyca),

awitaminoza. W leczeniu poronienia zagrażającego sto-

suje się przede wszystkim leżenie w łóżku, środki

przeciwrozkurczowe i uspokajające lub leczenie hor-

monalne pod kontrolą lekarza.

Wzmacniająco można pić zioła.

Rp.

Koszyczek rumianku

Owoc róży

Liść melisy

Ziele dziurawca

Liść mięty pieprzowej

Kwiat nagietka

(Anth. Chamomillae)

(Fruct. Rosae)

(Fol. Melissae)

(Hb. Hyperici)

(Fol. Menthae pip.)

(Fl. Calendulae)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

20,0

148

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20—30 min; pić raz

dziennie przed spaniem. Można osłodzić łyżką syropu

malinowego lub z czarnej porzeczki.

Zalecenia praktyczne:

1. Chorą, jeżeli to konieczne, umieścić w szpitalu,

decyduje o tym lekarz.

2. Prowadzić spokojny tryb życia, zdenerwowania

szkodzą.

3. Nie wolno dźwigać, praca powinna być lekka,

nie wykonywać zajęć wymagających napięcia uwagi.

4. Jeść dużo witamin w świeżych posiłkach i mi-

kroelementy, np. sól kamienną.

5. Pić dużo dobrego mleka i słodką śmietanę.

6. Nie palić papierosów i nie pić alkoholu.

7. Spać na grubym kocu wełnianym, złożonym

na połowę i przykrytym prześcieradłem.

8. Nie dopuszczać do zatruć.

9. Unikać drastycznych środków przeczyszczają-

cych.

Rak sutka

(Carcinorria mammae)

Lepiej choroby nie mieć

niż ją leczyć

Jest jednym z najczęstszych nowotworów u kobiet.

Objawem miejscowym jest pojawienie się guza lub

wyczuwalnego palcami stwardnienia na piersi. W po-

czątkowym okresie nie ma bólu, wygląd sutka jest nie

zmieniony, a dopiero później pojawia się wyraźne je-

go obrzmienie lub zmniejszenie. Statystycznie wykaza-

no, że u kobiet przed 40 rokiem życia 80% guzków na

piersi — to nowotwory niezłośliwe, po 50 roku życia —

149

ten sam procent jest nowotworem złośliwym, a po 65

roku życia niemal wszystkie guzki należą do nowotwo-

rów złośliwych. Chociaż nie każdy guzek na piersi jest

rakiem, to jednak gdy stwierdzi się jego obecność,

trzeba natychmiast udać się do lekarza. Zwlekanie

i odkładanie wizyty na później jest groźne dla życia.

Warunkiem pomyślnego leczenia, które z reguły jest

chirurgiczne, jest jak najwcześniejsze wykrycie guzka

i dlatego każda kobieta powinna co pewien okres (np.

co 2 tygodnie) starannie zbadać swoje piersi obmacy-

waniem i w razie jakiegokolwiek podejrzenia zasięg-

nąć porady lekarza.

Zioła nie leczą raka piersi, mogą one tylko zwięk-

szyć odporność organizmu, co jest bardzo potrzebne

zarówno w okresie przedoperacyjnym, jak i przez kil-

ka miesięcy po zabiegu chirurgicznym.

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, przykryć, parzyć na czajniku 20—30 min, przece-

dzić; pić 2 razy dziennie po szklance naparu.

Zalecenia praktyczne:

1. Nie palić papierosów i nie nadużywać alkoholu.

2. Używać bieliznę z wełny, jedwabiu, bawełny

lub lnu.

3. Przestrzegać ściśle higieny osobistej.

4. Jeść pokarmy łatwo strawne, dużo surówek,

owoców, mało tłuszczów.

5. Zgłosić się na badania kontrolne, przynajmniej

raz w roku.

;

.

.

.

.

- . •....--. •-.-;. -.- . , j

.

•

.

•

•

•

• • • •

150

Rp.

Liść babki lancetowatej

Liść pokrzywy

Ziele ostrożenia warzywnego

Ziele drapacza

Ziele rdestu ptasiego

Ziele ruty

Ziele dziurawca

Kwiat robinii akacjowej

(Fol. Plantaginis lanc.)

(Fol. Urticae)

(Hb. Cirsii olerac.)

(Hb. Cnici bened.)

(Hb. Polygoni avic.)

(Hb. Rutae)

(Hb. Hyperici)

(Fl. Pseudacaciae)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Schorzenia

jamy ustnej

Jest to grupa chorób błony śluzowej jamy ustnej

i dziąseł, wywołanych różnymi czynnikami miejsco-

wymi, ogólnoustrojowymi oraz zakażeniami bakteryj-

nymi, wirusowymi, drożdżakowymi. Spośród czynni-

ków zewnętrznych największe znaczenie mają tu za-

niedbania higieniczne, próchnica zębów, nadużywanie

alkoholu i palenie tytoniu. Czynniki te są bezpośrednio

zależne od nas, a ich usunięcie zmniejsza zagrożenie

występowania chorób jamy ustnej i ma ważne zna-

czenie profilaktyczne. Należy więc przypomnieć o re-

gularnym myciu zębów szczoteczką nie tylko rano, ale

i po każdym posiłku oraz płukaniu jamy ustnej płyna-

mi odkażającymi lub wyciągami roślinnymi. Z czyn-

ników wewnętrznych, sprzyjających omawianym cho-

robom, wymienić trzeba: cukrzycę, zatrucia polekowe

i zawodowe, ciążę oraz choroby spowodowane niedo-

borem niektórych witamin i mikroelementów. W tych

warunkach należy leczyć schorzenia podstawowe i rów-

nocześnie jamę ustną. Częstą przyczyną schorzeń jamy

ustnej są zakażenia różnymi bakteriami (np. paciorkow-

cami, gronkowcami), wirusami (opryszczką, pryszczy-

cą), drożdżami (pleśniawką).

Zioła mają w tej grupie schorzeń ważne znaczenie,

nie tylko pomocnicze, lecz także niekiedy zasadnicze.

Stosuje się z reguły wodne wyciągi (napar, odwar) ja-

ko płukanki, niekiedy też wyciągi alkoholowe do roz-

cieńczania wodą. Działają one bakteriobójczo, przeciw-

zapalnie, przeciwkrwotocznie, ściągaj ąco, przeciwaler-

gicznie, regenerująco na błony śluzowe, uszczelniają-

co na uszkodzone naczynia włosowate, grzybobójczo

oraz utrudniają odkładanie się kamienia nazębnego.

Ziołami można leczyć zarówno powierzchniowe zapa-

lenia jamy ustnej i dziąseł, jak i zapalenia głębokie

(np. nadżerki, owrzodzenie), a nawet w pewnym stop-

151

niu spowodowane wirusami. Istotną sprawą w tej gru-

pie chorób są regularne zabiegi profilaktyczne (mycie

zębów szczoteczką, płukanie jamy ustnej i gardła, prze-

gląd zębów przez stomatologa).

Gnilec dziąseł, czyli szkorbut

(Scorbutus)

Nie ma większej niedoli,

jak ząb długo boli

Powstaje na skutek niedoboru witaminy C, która

bierze udział w wielu procesach metabolicznych. Ob-

jawy gnilca dziąseł zjawiają się po dłuższym okresie

żywienia ubogiego w tę witaminę lub całkowitego jej

braku. Do najbardziej charakterystycznych objawów

należą: niedokrwistość, skłonność do krwawień samo-

istnych i po urazach, ogólne osłabienie, depresja, chwia-

nie się oraz wypadanie zębów, zapalny przerost dzią-

seł. Gnilec dziąseł występuje częściej u niemowląt

i małych dzieci, czyli w okresie, kiedy kości i tkanka

łączna rozwijają się bardzo szybko. Stąd wniosek, że-

by niemowlę było karmione piersią matki, gdyż wpły-

wa to na prawidłowy jego rozwój i zdrowie.

Zioła w szkorbucie są pomocnicze w leczeniu miej-

scowym, gdyż zmniejszają stan zapalny i krwawienia

oraz utrzymują ogólną higienę jamy ustnej. Leczenie

przyczynowe polega na dostarczeniu organizmowi do-

statecznej ilości witaminy C, czyli kwasu askorbino-

wego, znajdującego się w różnych warzywach, owocach

oraz w postaci drażetek.

Rp.

Liść szałwi

Koszyczek rumianku

Liść babki lancet.

Kwiat nagietka

(Fol. Salviae)

(Anth. Chamomillae)

(Fol. Plantaginis lanc.)

(Fl. Calendulae)

50,0

50,0

50,0

20,0

152

Zioła zmieszać, wsypać 3 łyżeczki na szklankę wody,

zagotować, przykryć, parzyć na czajniku 20 min, prze-

cedzić; płukać ciepłym naparem jamę ustną i dziąsła

3 razy dziennie.

Zalecenia praktyczne:

1. Spożywać produkty, które zawierają dużo wi-

taminy C (cytryna, owoc róży, natka pietruszki, po-

ziomki, wiśnie, wszelkie kwaśne owoce i jagody,

czarna porzeczka, świeże ziemniaki jesienią do grud-

nia).

2. Uzupełniać witaminę C, przyjmując drażetkę

2—3 razy dziennie.

3. Jeść surowy ząbek czosnku i małą cukrową ce-

bulę co drugi dzień.

4. Przestrzegać higieny dziąseł i zębów (myjemy

zęby szczoteczką po każdym posiłku).

5. Nie palić papierosów, nikotyna bowiem niszczy

witaminę C i przyczynia się do wypadania zębów.

6. Długo nie moczyć i nie gotować produktów za-

wierających witaminę C, bowiem w ten sposób nisz-

czy się witaminy, szczególnie witaminę C.

7. Zjeść przed snem 1—2 kwaśne jabłka.

Pleśniawka, czyli Kandydiaza

(Candidiasis)

Chorobom jamy ustnej zapobieganie,

to zębów przez długie lata zachowanie

Jest to drożdżakowe zapalenie jamy ustnej wywo-

łane bardzo szybkim rozwojem grzyba, zwanego Can-

dida albicans, występującego stale u osób zdrowych

na błonach śluzowych, w drogach oddechowych

i w przewodzie pokarmowym. Gdy nastąpi dłuższe

i niewłaściwe podawanie antybiotyków, ogólne osłabie-

153

nie organizmu, cukrzyca, gruźlica, zaniedbania higieny

jamy ustnej, rozwija się zaczerwienienie, suchość, pie-

czenie w jamie ustnej, a następnie białkowe, serowate

naloty, dlatego chorobę nazywają również bielnicą.

Szczególnie narażone są na to noworodki, które zaka-

żają się od matek. Występuje również u małych dzie-

ci. Choroba zaniedbana i nie leczona w początkowym

okresie może spowodować poważne następstwa, gdyż

zakażeniu mogą ulec drogi oddechowe i pokarmowe.

Zioła działają skutecznie w postaci wodnych napar

rów służących do płukania jamy ustnej lub do jej

pędzlowania.

Rp.

Kłącze pięciornika

Liść orzecha włoskiego

Kwiat nagietka

Liść szałwi

(Rhiz. Tormentillae)

(Fol. Juglandis)

(Fl. Calendulae)

(Fol. Salviae)

50,0
50,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na 1/2 szklanki

ciepłej wody, ogrzewać powoli, gotując pod przykry-

ciem 5 min, odstawić na 10 min do naciągnięcia, prze-

cedzić; ciepły odwar stosować do płukania jamy ust-

nej co 1—2 godz., trzymając płyn w ustach kilka mi-

nut. Dla małych dzieci napar ten rozcieńczyć wodą

dwukrotnie, dla niemowląt trzykrotnie i przygotować

płaską pałeczkę drewnianą, owiniętą wacikiem lub ga-

zą, zwilżyć ją w odwarze ziołowym i ostrożnie pędz-

lować jamę ustną.

Zalecenia praktyczne:

1. Używać można również do płukania jamy ust-

nej lub jej pędzlowania u małych dzieci 1—2% wod-

nego roztworu fioletu goryczkowego, ponieważ jed-

nak silnie plami, korzystniej jest stosować 2—5% roz-

twór boraksu (dwuboranu sodu) lub 1% roztwór sody.

2. Przestrzegać higieny, jest to najlepsza ochrona

przed pleśniawką, a jeśli chodzi o matki karmiące —

zaleca się mycie brodawek przed karmieniem i każ-

dorazowe gotowanie smoczka.

154

Przyzębica, czyli paradontoza

(Paradontosis)

Próżno choroby leczyć w starości,

gdy niszczy się zdrowie w młodości

Jest to jedna z chorób przyzębia sprawiająca wiele

trudności w leczeniu i powodująca jego stopniowe nisz-

czenie. Pierwszymi objawami jest zaczerwienienie

i zapalenie brzegów dziąseł przylegających do zębów,

następnie rozpulchnienie dziąseł i krwawienie, a w dal-

szej kolejności wytworzenie głębokich kieszonek kost-

nych w okolicy zębów. W procesie tym biorą też udział

bakterie. Jeżeli nie nastąpi racjonalne leczenie stoma-

tologiczne, to choroba pociąga za sobą rozchwianie zę-

bów oraz wczesną ich utratę.

W leczeniu przyzębicy znaczenie pomocnicze mają

te zioła i ich mieszanki, które działają bakteriobójczo,

ściągaj ąoo, przeciwkrwotocznie, przeciwzapalnie i prze-

ciwalergicznie.

Rp.

Kłącze wężownika

Kora dębowa

Liść orzecha włoskiego

Liść szałwi

Ziele dziurawca

Ziele macierzanki

(Rhiz. Bistortae)

(Cort. Quercus)

(Fol. Juglandis)

(Fol. Salviae)

(Hb. Hyperici)

(Hb. Serpylli)

100,0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać 2 łyżeczki na szklankę ciep-

łej wody, przykryć, postawić na godz. do spęcznienia,

następnie powoli ogrzać do wrzenia (nie gotować), od-

stawić na 10 min, przecedzić; używać do płukania ja-

my ustnej i gardła kilka razy dziennie, najlepiej po

posiłkach.

155

Zalecenia praktyczne:

1. Udać się niezwłocznie do stomatologa po stwier-

dzeniu objawów przyzębicy.

2. Wykorzystać zalecenia podane na s. 153.

3. Masować lekko palcem dziąsła przy zębach, sto-

sując maść Tormentiol.

4. Płukać często usta 3% wodą utlenioną lub sła-

bym roztworem nadmanganianu potasu, Azulanem

(łyżeczka płynu na 1/2 szklanki wody) lub Azucale-

nem (30—40 kropli na 1/4 szklanki wody).

5. Stosować też można zioła Septosan (wsypać ły-

żeczkę na 2/3 szklanki wrzątku, naparzać pod przy-

kryciem 20 min, przecedzić, używać jako płukankę).

6. Pomocna może być również Biostymina (po am-

pułce domięśniowo przez 10—20 dni, przerwa do 20

dni).

Zapalenie jamy ustnej

(Stomatitis)

Lekarstwo czasu potrzebuje

im dłużej działa,

tym lepiej skutkuje

Zapalenie jamy ustnej jest często pochodzenia miej-

scowego lub może być jednym z objawów choroby

ogólnoustrojowej. Do czynników miejscowych zalicza

się: zaniedbania higieniczne, zaburzenia w ząbkowaniu,

próchnicę zębów, odkładania się kamienia nazębnego,

nadmierne spożywanie alkoholu lub palenie tytoniu.

Choroba ta nie leczona przechodzi w stan przewlekły.

Niekiedy występuje przykry zapach z ust. Przede wszy-

stkim należy wyleczyć chorobę podstawową, np. próch-

nicę i usunąć przyczynę powstania zapalenia.

Zioła działają odkażająco i przeciwzapalnie.

156

Rp.

Liść szałwi

Koszyczek rumianku

Ziele tymianku

Kłącze pięciornika

(Fol. Salviae)

(Anth. ChamoTnillae)

(Hb. Thymi)

(Rhiz. Tormentillae)

50,0

50,0

50,0

2o!o

Zioła zmieszać, wsypać 2 łyżeczki na szklankę wody,

przykryć, ogrzewać powoli do wrzenia (nie gotować),

odstawić na 15 min, przecedzić; ciepłym n a p a r e m płu-

kać kilka razy dziennie jamę ustną i dziąsła.

Zalecenia praktyczne:

1. Nie palić papierosów i fajki.

2. Przestrzegać higieny zębów i jamy ustnej, myć

po jedzeniu.

3. Stosować dietę łatwo strawną, alkaliczną, unikać

słodyczy, zwłaszcza dla dzieci.

4. Wyleczyć próchnicę zębów możliwie szybko.

5. Płukać płynem Azucalen (1/2 łyżeczki na 1/4

szklanki wody ciepłej). Używać go także do codzien-

nej higieny jamy ustnej i gardła.

6. Stosować napar z mieszanki ziołowej Septosan

(łyżeczkę wsypać na 1/2 szklanki wrzątku, naparzać

pod przykryciem 15—20 min); płukać gardło i jamę

ustną 2—4 razy dziennie, zwykle po posiłkach.

Zapalenie zęba

(Odontitis)

Ból milczeć nie umie

Na skutek nie leczonej miazgi zęba i jej zgorzeli do-

chodzi do ropnego zapalenia ozębnej, które zmuszają

chorego do szukania pomocy u stomatologa. W ostrym

ropnym zapaleniu okostnej występuje obrzęk powłok

zewnętrznych, wysoka temperatura ciała, złe samopo-

czucie. Ząb, będący przyczyną zapalenia, jest najczę-

157

ściej martwy. Zapalenie może być ostre i przewlekłe.

Leczenie polega na podawaniu antybiotyków, środków

przeciwbólowych, przeciwgorączkowych, w przypadku

dużego ropnia stosuje się nacięcie. W stanie zapalnym

nie wolno usuwać zęba. O leczeniu decyduje lekarz

stomatolog.

Pomocne są ciepłe okłady z przepisanych ziół.

Rp.

Liść szałwi

Ziele macierzanki

Koszyczek rumianku

Kwiat arniki

Kwiat nagietka

(Fol. Salviae)

(Hb. Serpylli)

(Anth. Chnvi.omillae)

(Fl- Arnicae)

(Fl. Calendulae)

100,0

50,0

50,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wody,

przykryć, ogrzać do wirzenia, odstawić na 20 min, prze-

cedzić i ciepłym naparem płukać jamę ustną oraz sto-

sować do okładów na miejsca opuchnięte; okłady zmie-

niać co godzinę.

Zalecenia praktyczne:

1. Nie palić papierosów (niszczą witaminę C), pa-

lacze powinni zmiejszyć ich liczbę do 5 dziennie.

2. Po ustąpieniu zapalenia usunąć wszystkie ko-

rzenie z dziąseł, gdyż pozostawione są przyczyną

wielu schorzeń (serce, nerki, reumatyzm).

3. Spożywać produkty żywnościowe zawierające

dużo witaminy C i Bj.

4. Pić przez 5 dni szklankę fermentowanych droż-

dży na 2 godz. przed jedzeniem.

5. Zimą i wiosną jeść często jabłka przed snem.

6. Nie bać się stomatologa, choć to niełatwe.

7. Jeść w stanie zapalnym ciepłe pokarmy płyn-

ne i miękkie, by mocno nie gryźć.

8. Leczyć lub usuwać martwe zęby, żeby nie do-

puścić do zapaleń.

158

Schorzenia oczu

W przypadku wystąpienia tego rodzaju dolegliwości

chory powinien zgłosić się do lekarza okulisty. W lżej-

szym przebiegu jak: jęczmień, zapalenie spojówek i po-

wiek, kurza ślepota, można stosować zioła.

Zioła w medycynie ludowej od dawna stosowano

w chorobach oczu. Napary z niektórych roślin, np. ru-

mianku, świetlika, bławatka są często wykorzystywane

w leczeniu domowym jako pierwsza pomoc w choro-

bie oczu. W wyżej wymienionych chorobach z powo-

dzeniem można stosować preparaty ziołowe jako lek

podstawowy, wspomagający lub uzupełniający. W cho-

robach oczu bardzo ważne jest ustalenie ostatecznego

rozpoznania przed rozpoczęciem leczenia oraz wybór

odpowiednich preparatów.

Jęczmień

(Hordeolum)

Kto mocno maluje brwi

z tego każdy drwi

Jęczmień powstaje na skutek zapalenia gruczołu ło-

jowego przyrzęskowego (jęczmień zewnętrzny) lub gru-

czołu znajdującego się w tarczce powieki (jęczmień

wewnętrzny). Jęczmień wywołany jest przez bakterie

ropne (gronkowce).

Rp.

Kwiat krwawnika

Koszyczek rumianku

Kwiat nagietka

Kwiat bławatka

(Fl. Millefolii)

(Anth. Chamomillae)

(Fl. Calendulae)

(Fl. Cyani)

50,0

20,0

20,0

10,0

Zioła zmieszać, umieścić w czystej papierowej torbie,

wsypać 2 łyżeczki na szklankę wody, gotować 1—2 min,

po 20 min przecedzić i ciepłym odwarem przykładać na

oczy, zmieniając okład co 2 godz.

159

159

Zalecenia praktyczne:

1. Przestrzegać ścisłej higieny oczu, nie wyciskać

ropy samemu.

2. Pić przez 5 dni szklankę fermentowanych droż-

dży.

3. Jeść dużo surówek i owoców, zawierających wi-

taminy C i A.

4. Zawsze mieć ciepły okład na bolącym oko, prze-

mywać odwarem ziołowym.

5. Nie wycierać oka ręcznikiem, używać do tego

gazika lub waty.

6. Stosować maść przepisaną przez lekarza oku-

listę.

Kurza ślepota,

czyli niedowidzenie zmierzchowe

(Hemeralopia)

Jak rolnictwo daje ludziom pożywienie,

tak medycyna daje ludziom zdrowie

Jest to upośledzone widzenie o zmierzchu lub przy

przejściu z jasnego do ciemnego pomieszczenia, spo-

wodowane zaburzeniami adaptacji oka do ciemności,

wskutek uszkodzenia czynności pręcików siatkówki.

Najczęstszą przyczyną kurzej ślepoty jest długotrwały

niedobór w pokarmach witaminy A; pozostałe przyczy-

ny związane są z dziedzicznością, zwyrodnieniem barw-

nikowym siatkówki, zanikiem nerwu wzrokowego, krót-

kowzrocznością znacznego stopnia, odwarstwieniem

siatkówki, jaskrą. Leczenie powinno być obowiązkowo

prowadzone przez okulistę.

Pomocniczo można użyć niżej zapisane zioła.

160

Rp.

Ziele bylicy pospolitej

Kwiat bzu czarnego

Liść orzecha włoskiego

Liść pokrzywy

Liść brzozy

Liść mięty pieprzowej

Kwiat jasnoty białej

(Hb. Artemisiae)

(Fl • Sambuci)

(Fol. Juglandis)

(Fol. Urticae)

(Fol. Betulae)

(Fol. Menthae pip.)

(Fl. Lamii albi)

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 30 min, przecedzić; pić

gorące na noc.

Zalecenia praktyczne:

1. Pić 1/2 szklanki soku z marchwi raz dziennie

i jeść surową marchew.

2. Jeść często słodką śmietanę z białym serem

(twarożkiem).

3. Jeść często wszelkie gotowane wątróbki, zwłasz-

cza z dziczyzny oraz świeże masło.

4. Utrzeć co trzeci dzień jajko i zjeść z cukrem lub

miodem.

5. Gdy lekarz zaleci, można używać witaminy A

w kapsułkach.

6. Pić raz dziennie po łyżeczce tranu przez 10—12

dni.

7. Nie chodzić samemu wieczorem i nocą, gdyż

można upaść na ulicy.

lliif!§Siii§§Iffi f! 3

Zapalenie spojówek i powiek

(Conjunctwitis et Blepharitis)

Najpiękniejsze są czyste oczy

Zapaleniu spojówek towarzyszy zwykle zapalenie po-

wiek. Przyczyn jest wiele, np.: praca w kurzu, dymie

lub pyle, wady refrakcji, wrodzona krótkość powiek,

wpływ ognisk zakażenia (zatok, migdałów, okostnej),

które mogą działać przez krwiobieg lub w wyniku

161

uczulenia. Często skłonność do zapalenia spojówek za-

leży od stanu skóry danego osobnika (łojotok) lub mo-

że być spowodowane uczuleniem na różne związki

chemiczne.

Stosuje się leczenie przyczynowe, np. zlikwidowanie

ognisk zakażenia, szkła korekcyjne.

Rp.

Ziele świetlika

Koszyczek rumianku

Kwiat bławatka

Kwiat nagietka

(Hb. Euphrasiae)

(Anth. Chamomillae)

(Fl. Cyani)

(Fl. Calendulae)

50,0

50,0

20,0

10,0

Zioła zmieszać, wsypać dużą łyżkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 1/2 godziny, przecedzić

i ciepłym naparem przemywać oczy 4—5 razy dzien-

nie lub użyć do okładów.

Zalecenia praktyczne:

1. Wycierać powieki tylko czystym miękkim ręcz-

nikiem.

2. Nie trzeć oczu rękami, choć bardzo pieką lub

swędzą.

3. Chronić oczy przed zabrudzeniem i zakurze-

niem.

4. Być pod kontrolą okulisty.

5. Nie męczyć oczu długim czytaniem przy świetle

elektrycznym, a szczególnie oglądaniem z bliska tele-

wizji.

6. Nosić zawsze ze sobą przyciemnione okulary

i używać przy słonecznej pogodzie.

7. Jeść dużo owoców i surówek zawierających wi-

taminy C i A.

162

Schorzenia neurologiczne

Jest to liczna grupa chorób ośrodkowego układu ner-

wowego, a więc mózgu, rdzenia kręgowego, nerwów

obwodowych oraz mięśni, wywołana różnymi czynni-

kami zewnętrznymi i wewnętrznymi, niekiedy jeszcze

nieznanymi. Neurologiczne choroby mózgu są spowodo-

wane zakażeniem wirusowym lub bakteryjnym (zapa-

lenie opon 'mózgowych), uszkodzeniem naczyń krwio-

nośnych (udar mózgu), uszkodzeniem niektórych struk-

tur mózgowych (pairkinsonizm). Choroby rdzenia krę-

gowego to m.in. stany zapalne lub degeneracyjne,, na-

tomiast nerwów obwodowych to głównie nerwobóle

różnych nerwów, np. ischias, czyli rwa kulszowa.

Wreszcie grupa chorób nerwowo-mięśniowych, obejmu-

je osłabienie i degenerację mięśni. Choroby te wyma-

gają stałej opieki medycznej i leczenia specjalistycz-

nego.

Znaczenie ziół w schorzeniach neurologicznych jest

ograniczone, a ich skuteczność ogólnie niewielka, cho-

ciaż w niektórych przypadkach wyraźnie odczuwalna.

Najlepsze wyniki uzyskuje się w początkowym okresie,

gdy objawy choroby są jeszcze mało nasilone.

Zioła mogą być stosowane równocześnie z lekami

przepisanymi przez lekarza.

Bezsenność

(Insomnia)

Wieczerza hojna — noc niespokojna

Bezsenność może być spowodowana różnymi ner-

wicami, stresami, przemęczeniem oraz niedyspozycjami

ze strony przewodu pokarmowego. Dobrze działa na

bezsenność praca fizyczna.

Pomocne są niżej zapisane zioła i zalecenia.

163

Rp.

Owoc róży

Koszyczek rumianku

Kwiat przelotu

Ziele dziurawca

Ziele podróżnika

Korzeń arcydzięgla

Kwiat wrzosu

Liść marzanki

Szyszki chmielowe

(Fruct. Rosae)

(Anth. Chamomillae)

(Fl. Anthyllidis)

(Hb. Hyperici)

(Hb. Cichorii)

(Rad. Archangelicae)

(Fl. Calluńae)

(Fol. Asperulae)

(Strob. Lupuli)

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać i przechowywać w torbie papierowej,

wsypać łyżeczkę na szklankę wrzątku, naparzać pod

przykryciem 20 min, przecedzić; pić gorące przed spa-

niem.

Zalecenia praktyczne:

1. Pójść wieczorem przed snem na przechadzkę.

2. Zjeść przed spaniem 1—2 jabłka lub wypić 1/2

szklanki soku z marchwi.

3. Wieczorem pić mleko kwaśne lub ciepłe osłodzo-

ne łyżeczką miodu.

4. Nie spożywać obfitych kolacji, nawet odczuwać

głód.

5. Unikać zdenerwowań, stresów, zmartwień, lę-

ków, obaw.

6. Przed snem nie pić prawdziwej kawy ani moc-

nej herbaty.

7. Unikać przemęczenia. Spać w spokojnych, ci-

chych, wietrzonych pomieszczeniach (hałas utrud-

nia zasypianie).

8. Unikać spania w dzień, dotyczy to też dzieci

starszych.

164

Ból głowy i migrena

(Cephalgia et Hemicrania)

Wieczerza skromna — noc spokojna

Ból głowy spowodowany jest różnymi czynnikami

zewnętrznymi (silnym hałasem, wibracjami) oraz we-

wnętrznymi (zapalenie zatok nosowych, nieżyt nosa,

uraz głowy). Charakterystyczne jest to, że rozpoczyna

się i wzmaga powoli, a po pewnym czasie stopniowo

słabnie.

Migrena jest szczególnym rodzajem bólu głowy, wy-

stępującym nagle, napadowo, u osób w zasadzie zupełr

nie zdrowych. Napadom tym towarzyszą często zabu-

rzenia wzrokowe, żołądkowe, jelitowe i inne. Choroba

występuje u osób obojga płci, częściej jednak u kobiet.

Bóle pojawiają się w różnym wieku, zazwyczaj po dwu-

dziestym roku życia, chociaż najczęściej występuje

u osób starszych. Migrena bywa często rodzinna i dzie-

dziczna. Napady migreny powtarzają się na ogół przez

całe życie. Osoby cierpiące na to schorzenie są szcze-

gólnie pobudliwe, wrażliwe, niezrównoważone.

Leczenie migreny obejmuje postępowanie w czasie

napadu i zapobieganie jemu. W lekkich przypadkach

bólu głowy ulgę mogą przynieść środki przeciwbólowe,

powszechnie stosowane (aspiryna, kodeina, fenacytyna),

natomiast w innych podaje się z przepisu lekarza pre-

paraty zawierające alkaloidy sporyszu i inne. Nie na-

leży stosować tych leków przy równocześnie wystę-

pujących zaburzeniach układu krążenia, chorobie wień-

cowej, chorobie płuc, wątroby, nerek, ciąży i innych.

Zioła i preparaty roślinne mają korzystne działanie

w zwykłych bólach głowy, natomiast w migrenie po-

dawane są jako wspomagające.

Mieszanka ziołowa zalecana w bólu głowy:

165

Rp.

Koszyczek rumianku

Kwiatostan lipy

Liść melisy

Ziele dziurawca

Liść mięty pieprzowej

Ziele jemioły

Ziele nostrzyka

(Anth. Chamomillae)

(Injl. Tiliae)

(Fol. Melissae)

(Hb. Hyperici)

(Fol. Menthae pip.)

(Hb. Visci)

(Hb. Meliloti)

100,0
100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Mieszanka ziołowa zalecana w migrenie:

Rp.

Liść melisy

Kwiat pierwiosnka

Ziele dziurawca

Korzeń waleriany

Kwiat lawendy

Szyszki chmielu

(Fol. Melissae)

(Fl. Primulae)

(Hb. Hyperici)

(Rad. Valerianae)

(Fl. Lavandulae)

(Strob.LupuLi)

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

20,0

Mieszanki te należy osobno przechowywać w toreb-

kach papierowych w suchym miejscu. Sposób użycia:

wsypać łyżeczkę jednej lub drugiej mieszanki na

szklankę wrzątku, naparzać pod przykryciem 20 min,

przecedzić, nieco podgrzać; pić rano i wieczorem. Nie

słodzić.

Zalecenia praktyczne:

1. Unikać zimna, przeciągów, przemęczeń, stresów

1 zmartwień.

2. Mało jeść na kolację i tylko potrawy łatwo-

strawne.

3. Jeść często przed snem łyżeczkę miodu lub

2 jabłka.

4. Odpromiennić miejsce spania (zob. Wstęp

i rozdz. o radiestezji).

5. Nie palić papierosów ani fajki.
6. Stosować dietę ubogą w płyny i sól.

7. Zimny, mokry okład jest tylko niekiedy pomoc-

ny.

8. Wysypiać się dobrze w te dni, kiedy jest niskie

ciśnienie atmosferyczne.

166

Jąkanie

(Anarthria)

Chory nie szuka lekarza wymownego,

lecz uzdrawiającego

Jąkanie jest zaburzeniem wymowy spowodowanym

nerwicą czynnościową organów mówienia, mającą swój

początek we wczesnym dzieciństwie. Towarzyszą mu

zaburzenia oddechowe i niekiedy psychiczne. Leczenie

jąkania polega na racjonalnym i systematycznym ćwi-

czeniu prawidłowego wymawiania wyrazów z prak-

tycznym uwzględnieniem różnych mechanizmów bio-

rących udział w tworzeniu słów oraz zastosowaniem

licznych przykładów właściwego wymawiania odpo-

wiednich wyrazów, jak również korzystnym stałym od-

działywaniu psychicznym. W postępowaniu tym, aby

przyniosło korzyści, trzeba wykazać dużo cierpliwości

i przeznaczyć na to wiele czasu.

Zioła mają jedynie znaczenie pomocnicze, zmniej-

szają napięcie nerwowe u jąkającego się, działają też

ogólnie uspokajająco.

Rp.

Liść pokrzywy

Koszyczek rumianku

Korzeń arcydzięgla

Liść melisy

Kwiat wrzosu

Ziele dziurawca

Szyszki chmielu

(Fol. Urticae)

(Anth. Chamomillae)

(Rad. Archangelicae)

(Fol. Melissae)

(Fl. Callunae)

(Hb. Hyperici)

(Strob. Lupuli)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

Zioła zmieszać i przechowywać w torbie papierowej

w suchym miejscu. Wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20—30 min, przecedzić;

pić gorące rano i przed spaniem.

167

Zalecenia praktyczne:

1. Udać się do logopedy.

2. Mówić powali, bez zdenerwowania, wyraźnie.

3. Ćwiczyć wymowę przez głośne, powolne czyta-

nie książki

4. Okazywać dzieciom dużo serca i wyrozumiałoś-

ci. Nie wyśmiewać się, nie naśladować, okazywać

przyjaźń i pomoc.

Nerwica

(Neurosis)

Zdrowie to największy majątek

Nerwice stanowią grupę zaburzeń psychogennych,

głównie emocjonalnych, cechujących się uczuciem lęku

oraz przykrymi dolegliwościami psychicznymi i cieles-

nymi, które mogą być wywołane bezpośrednio przez

lęk lub mają stanowić obronę psychologiczną przed lę-

kiem powstającym w wyniku wewnętrznego konfliktu.

Wyróżnia się następujące nerwice: lękową, histerycz-

ną, fobdczną, natręctw, depresyjną, neurasteniczną, hi-

pochondryczną. W zależności od nasilenia objawów ner-

wica powoduje mniejsze lub większe nieprzystosowanie

osobnicze jednostki i sprzyja powstawaniu konfliktów

z otoczeniem. Objawy nerwicowe uważane są za mniej-

sze zaburzenie niż psychozy. Zasadniczą metodą lecze-

nia nerwic jest psychoterapia, która ma na celu do-

prowadzenie chorego do skutecznego radzenia sobie

z lękiem.

Pomocne mogą okazać się też zioła, które powodują

zmniejszenie aktywności niektórych ośrodków w móz-

gu, tłumienie nadmiernych odruchów i osłabienie

szkodliwych bodźców zewnętrznych.

168

Rp.

Owoc róży

Koszyczek rumianku

Liść melisy

Ziele krwawnika

Korzeń arcydzięgla

Ziele dziurawca

Szyszki chmielu

Korzeń waleriany

Liść mięty pieprzowej

(Fruct. Rosae)

(Anth. Chamomillae)

(Fol. Melissae)

(Hb. Millefolii)

(Rad. Archangelicae)

(Hb, Hyperici)

(Strob. Lupuli)

(Rad. ~Valerianae)

(Fol. Menthae pip.)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

20,0

20,0

20,0

Zioła zmieszać i przechowywać w torbie papierowej.

Wsypać łyżeczką, zalać wrzątkiem, przykryć na 20

min, przecedzić; pić ciepłe 2 razy dziennie.

Zalecenia praktyczne:

1. Unikać palenia papierosów, picia alkoholu

i prawdziwej kawy.

2. Unormować swój tryb życia i przestrzegać pro-

gramu wyznaczonego w danym dniu.

3. Wyzbyć się pesymizmu, radośnie podchodzić do

rozwiązywania codziennych obowiązków.

4. Unikać sytuacji prowadzących do nerwic, np.

kłótni z błahej przyczyny.

5. Unikać przeziębień i nadmiernych wysiłków.

Pracę wykonywać często z drugą osobą.

6. Zaufać lekarzowi, jest on twoim przyjacielem.

Padaczka

(Epilepsia)

Lekarza czyni srogiego

nieposłuszeństwo chorego

Padaczka nie jest jednostką chorobową, ale zespo-

łem objawów wywołanych różnymi szkodliwymi zmia^

nami zachodzącymi w mózgu oraz jego uszkodzenia-

mi, np. silnymi urazami. Jest to cierpienie często prze-

biegające przewlekle i charakteryzujące się występowa-

169

niem nawracających napadów padaczkowych. Czyn-

niki wywołujące powstanie uszkodzeń padaczkowych

mózgu są liczne i mogą zadziałać w każdym okresie

życia. Padaczka nie jest dziedziczna. Chory, u którego

pojawiły się napady padaczkowe, po zebraniu szczegó-

łowego wywiadu, musi być poddany dokładnemu ba-

daniu ogólnemu i neurologicznemu oraz badaniu czyn-

ności mózgu (EEG).

Leczenie farmakologiczne rozpoczyna się wyłącznie

w tych przypadkach, w których rozpoznanie padaczki

jest pewne. Podstawowe leki chemiczne działają z róż-

ną siłą w napadach padaczkowych, przebiegających

zarówno z utratą świadomości, jak i przy zachowaniu

pełnej świadomości. Leki te podaje się po jedzeniu.

Działanie pomocnicze w padaczce mają niektóre zio-

ła, stosowane równocześnie z lekami syntetycznymi,

przepisywanymi przez lekairza.

Rp.

Ziele bylicy posp.

Koszyczek rumianku

Korzeń pokrzywy

Liść melisy

Kłącze perzu

Szyszki chmielu

(Hb. Artemisiae vulg.)

(Anth. Chamomillae)

(Rad. Urticae)

(Fol. Melissae)

(Rhiz. Agropyri)

(Strob. Lupuli)

150,0

100,0

100,0

50.0

50,0

20,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20 min; pić rano i wie-

czorem po szklance. Dzieciom podawać tylko połowę.

Zalecenia praktyczne:

1. Chory nie powinien pracować na rusztowaniach,

nad wodą, przy ogniu lub prowadzić pojazdów itp.

2. Należy być pod ścisłą kontrolą lekarza.

3. Unikać palenia papierosów i picia alkoholu.

4. Wykonywać pracę lekką i z drugą osobą, po-

trzebną w razie ataku padaczki.

5. Podawać witaminy C i B complex, unikać moc-

nych wrażeń i zdenerwowań.

170

Stwardnienie rozsiane

(Sclerosis multiplex)

Tłuszcze jadaj oczami,

owoce ustami

Jest to przewlekła choroba ośrodkowego układu ner-

wowego, charakteryzująca się rozsianymi uszkodzenia-

mi osłon nerwowych, a klinicznie wieloma objawami,

które mają tendencję do okresowego nasilania się i słab-

nięcia. Nawroty te stają się z biegiem czasu coraz sil-

niejsze i dłuższe. Choroba występuje dość często, a za-

padają na nią osoby młode obojga płci w wieku 25—40

lat, częściej w mieście. Tylko wyjątkowo może poja-

wić się w dzieciństwie i starości. Nieznane przyczyny

tej choroby powodują, że brak jest właściwie uzasad-

nionego leczenia. Stosuje się środki ogólnie wzmacnia-

jące, witaminy PP, B

ł(

B

6

, również B

12)

natomiast

w okresie ostrym salicylany, kortyizon i kortykostary-

dy. Ostry rzut choroby wymaga leżenia w łóżku.

Zioła, tak samo jak i leki chemiczne, mają jedynie

znaczenie pomocnicze, ponieważ łagodzą niektóre przy-

kre objawy towarzyszące tej chorobie.

Rp.

Ziele świetlika

Ziele krwawnika

Korzeń lukrecji

Morszczyn

Liść borówki czarnej

Liść poziomki

Liść pokrzywy

Liść melisy

(Hb. Euphrasiae)

(Hb. Millefolii)

(Rad. Glycyrrhizae)

(Fucus)

(Fol. Myrtilli)

(Fol. Fragariae)

(Fol. Urticae)

(Fol. Melissae)

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, przechowywać w torbie papierowej.

Wsypać małą łyżeczkę na szklankę wrzątku, naparzać

pod przykryciem 20 min, przecedzić; pić rano i wie-

czorem. Można osłodzić łyżeczką miodu.

171

Zalecenia praktyczne:

1, Spać na łożu izolowanym (skóra barania lub

błam, koc wełniany).

2. Jeść pokarmy łatwo strawne, dużo surówek

i witamin.

• 3. Jeść różne wątróbki (cielęce, wołowe, drobio-

we).

4. Dodawać do pożywienia przyprawy ziołowe

(kminek, chrzan, czosnek, majeranek).

5. Spożywać łuskane nasiona słonecznika (ok.

50—60 g dziennie),

6. Pić przez 5 dni po szklance fermentowanych

drożdży na godz. przed jedzeniem.

7. Usuwać zaparcia.

8. Stosować gimnastykę rehabilitacyjną i masa-

że, chodzić z laską.

9. Stosować raz w tygodniu wzmacniające kąpiele

ziołowe (pączki topoli, kwiaty akacji, igliwie sosno-

we).

10. Korzystać z sanatorium i być pod stałą opieką

lekarza.

11. Unikać bielizny z tworzyw sztucznych, najlep-

sza wełniana lub bawełniana.

172

Schorzenia

narządu ruchu

Wiele osób odczuwa dolegliwości ze strony narządu

ruchu, począwszy od zwykłego stłuczenia aż do cięż-

kich przewlekłych i długotrwałych chorób (schorzenie

stawów). Oprócz tradycyjnych sposobów leczenia

w wielu chorobach dużą ulgę mogą przynieść zioła

stosowane doustnie (herbatki) lub zewnętrznie (okłady,

kąpiele, nacierania).

Gościec przewlekły postępujący

(Palyarthritis chronica evolutiva)

Chleb starzejąc się twardnieje,

człowiek starzejący się słabnie

Gościec przewlekły postępujący, zwany też reuma-

toidalnym zapaleniem stawów, jest chorobą tkanki

łącznej, której pierwsze zmiany umiejscawiają się

w obrębie błony maziowej stawu, powodując obrzmie-

nie, dużą bolesność uciskową i samoistną oraz sztyw-

ność. Leczenie w poradniach przeciwreumatycznych

polega na przepisywaniu różnych specyfików synte-

tycznych oraz związków salicylowych i sterydowych.

Zioła mogą być wykorzystane jako osłaniające przed

szkodliwym działaniem lelków syntetycznych. Poza tym

napary i odwary ziołowe stosowane doustnie działają

przeciwzapalnie, przeciwbólowo i remineralizująco.

Zioła mogą być też stosowane zewnętrznie w postaci

okładów kataplazmów lub do kąpieli.

Zioła do stosowania wewnętrznego:

173

Rp.

Lisc melisy

Kwiatostan lipy

Korzeń arcydzięgla

Korzeń lukrecji

Korzeń prawoślazu

Ziele krwawnika

Ziele rdestu ptasiego

Ziele poziewnika

Ziele skrzypu

Liść brzozy

Kora wierzby

Kłącze perzu

(Fol. Melissae)

(Infl. Tiliae)

(Rad. Archangelicae)

(Rad. Glycyrrhizae)

(Rad. Althaeae)

(Hb. Millefolii)

(Hb. Polygoni avic.)

(Hb. Galeopsidis)

(Hb. Eąuiseti)

(Fol. Betulae)

(Cort. Salicis)

(Rhiz. Agropyri)

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

Zioła zmieszać, wsypać łyżeczkę na szklankę wody,

przykryć, odstawić na godz. do napęcznienia, następnie

ogrzać do wrzenia, przecedzić; pić gorące 2 razy przed

jedzeniem i raz przed snem (2 godz. po kolacji).

Rp. Reumosan — sporządzić napar wg przepisu na opakowa-

niu (2 razy dziennie po szklance przed jedzeniem).

Zioła do sporządzania okładów:

Rp.

Liść rozmarynu

Liść melisy

Liść maliny

Ziele macierzanki

(Fol. Rosmarini)

(Fol. Melissae)

(Fol. Rubi idaei)

(Hb. Serpylli)

100,0

100,0

100,0

200,0

Na 1/2 1 wody wsypać 6—7 łyżeczek, gotować przez

2—3 min, po naciągnięciu zwilżać ligninę gorącym od-

warem i okładać bolesne miejsca, owinąć folią lub ce-

ratą. Okłady stosować 2 razy dziennie, okrywać też

kocem.

Korzystnie również działają kąpiele ziołowe, które

można przygotowywać w domu. Kąpiel z pruszu sia-

na: 1 kg zagotować w 5 1 wody, po godz. przecedzić przez

worek lniany. Worek podwiesić do kranu, dobrze przy-

wiązać i puścić gorącą wodę, aby dobrze wypłukać po-

zostałe Składniki. Moczyć się w tych ziołach 10—15

min w temp. 38—40°C. Kąpiel tę można powtarzać co

2—3 dni.

174

Rp.

Igliwie jałowca

Igliwie sosnowe

Ziele macierzanki

Słoma owsiana

Kłącze tataraku

Kora wierzby

Ziele tymianku

(Turiones Juniperi)

(Turiones Pini)

(Hb. SerpylU)

(Stramen Avenae)

(Rhiz. Calami)

(Cort. Salicis)

(Hb. Thymi)

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

50,0

Zdoła zmieszać, wsypać 1/3—1/4 tej mieszanki do

napęcznienia do garnka, wlać 5—6 1 wody, po 2—3

godz. zagotować, przecedzić do wanny przez worek

i podwiesić worek do kranu. Puścić gorącą wodę do po-

łowy wanny w celu dobrego wypłukania ziół. Kąpać

się godz. przed spaniem, przez 10—15 min co drugi

dzień w temperaturze 38—40°C. W kąpieli robić ma-

saż bolących miejsc. Po miesiącu przerwać kąpiele.

Zalecenia praktyczne:

1. Zawsze nosić ciepłe ubranie, najlepiej odzież

z wełny i skóry.

2. Nie używać ubrań z tworzyw sztucznych

i butów gumowych.

3. Spać w łóżku na sienniku ze słomą żytnią i ow-

sianą, nie na wersalce.

4. Wskazane jest sypiać na materacach z włosia

lub trawy morskiej.

5. Spać na łóżku lub tapczanie izolowanym skórą

baranią (zob. Wstęp, s. 25).

6. Nie palić papierosów i nie pić alkoholu.

7. Unikać zimna, wilgoci, zimnych kąpieli w rze-

kach, w domu.

8. Jeść pokarmy łatwo strawne, dużo surówek

i jarzyn, mniej potraw smażonych.

9. Jeść często dżemy z wiśni, czereśni i pić sok

z wiśni, maliny dodawać do ziołowych herbat (ma-

ją dużo witaminy C).

10. Codziennie robić gimnastykę rehabilitacyjną,

unikać deszczów i betonu.

175

Kontuzja

(Contusio)

Gdy jesteś posiniaczony,

mów wszystkim,

że to nie sprawa żony

Kontuzja jest to spowodowane uderzeniem uszko-

dzenie różnych części ciała z podskórnym wylewem

krwi, lecz bez naruszenia skóry. Zależnie od intensyw-

ności urazu wyróżniamy trzy stopnie kontuzji: 1) usz-

kodzenie włosowatych naczyń krwionośnych z widocz-

nym siniakiem, czyli ciemnofioletową plamą, która po

kilku dniach staje się kolejno brunatna, zielonawa,

żółtawa i wreszcie znika; 2) w miejscu urazu nastąpił

znaczny wylew krwi i utworzył się krwiak, z którego

może powstać ropień; 3) silnie kontuzjowana część cia-

ła jest sina, zimna, niewrażliwa na dotyk i szybko czer-

nieje. W końcowym przypadku może to być rozległe

zmiażdżenie, któremu towarzyszy omdlenie i groźba

śmierci. Najczęściej ulegają kontuzji kończyny dolne

i górne, lecz także stawy, bark, klatka piersiowa, brzuch

i inne części ciała. Do bardzo niebezpiecznych, ze wzglę-

du na możliwe późniejsze konsekwencje, należą usz-

kodzenia rdzenia kręgowego, głowy oraz gałki ocznej.

W kontuzjach silnych i rozległych konieczna jest jak

najszybsza interwencja lekarza, natomiast w stanach

lżejszych, opisanych w dwóch pierwszych punktach,

można stosować łatwo dostępne środki w postaci okła-

dów z wyciągów roślinnych lub maści.

Zioła oraz preparaty ziołowe działają korzystnie na

miejsca kontuzjowane, gdyż zmniejszają ból i stan za-

palny, przyśpieszają wchłanianie się siniaka, wzmac-

niają naczynia 'krwionośne, łagodzą obrzęk.

Zioła do okładów na kontuzje:

Rp.

Kwiat arniki

Ziele hyzopu

Kwiat słonecznika

Liść kasztanowca

(Fl . Arnicae)

(Hb. Hyssopi)

(Fl. Helianthii)

(Fol. Hippocastani)

50,0

50,0

20,0

20,0

176

Zioła zmieszać, wsypać 2 łyżeczki na szklankę wrząt-

ku, naparzać pod przykryciem 20—30 min, przecedzić,

dodać łyżeczkę octu, oziębić, zwilżać gazę lub kawałek

płótna w naparze i przykładać zimne kompresy na

miejsce kontuzjowane; zmieniać co 2—3 godz. z ma-

łymi przerwami. Uważać, aby nie nastąpiła maceracja

skóry (smarować maścią Tormentiol).

Zalecenia praktyczne:
1. Pierwszą pomocą może być smarowanie kontu-

zjowanego miejsca oliwą lub jakimś olejem roślin-

nym, olejkiem albo spirytusem kamforowym.

2. Miejsce kontuzjowane, uprzednio posmarować

olejem, można delikatnie masować przez kilka minut,

aby ułatwić wchłanianie się obrzęku.

3. Zastosować na kontuzję miazgę z liści aloesu

lub przecięty wzdłuż jego kawałek, położony białą

wewnętrzną częścią na skórę.

4. Korzystnie działają okłady z Azucalenu (łyżecz-

kę płynu wlać do 1/2 szklanki zimnej wody i użyć

do okładów).

5. Używać maść Arcalen lub zastępczo Tormentiol.

6. Ulgę przynosi przyłożenie na kontuzję miazgi

ze świeżego i uprzednio starannie umytego liścia

babki zwyczajnej lub lancetowatej.

7. Kontuzjowaną część ciała ułożyć w taki sposób,

aby powrotny obieg krwi następował z góry na dół

(np. pod nogę podłożyć poduszkę, żeby pięta była

wyżej).

177

Złamania kości

(Fractura ossis)

Największą stratą jest strata czasu

Złamania kości w pierwszym etapie leczy się w szpi-

talu, przez złożenie jej i unieruchomienie opatrunkiem

gipsowym. Po nałożeniu opatrunku, zazwyczaj po kil-

ku dniach, odsyła się chorego do domu na dalsze lecze-

nie. W okresie powrotu do zdrowia następuje stopnio-

we narastanie kości w miejscach złamania.

Stosowanie w tym okresie doustnie wyciągów zioło-

wych przyśpiesza zespolenie kości, ponieważ zioła do-

starczają niezbędnych składników mineralnych, przede

wszystkim wapnia i krzemu. Zmniejszają także stan

zapalny w miejscu złamania oraz przyczyniają się do

regeneracji uszkodzonych małych naczyń krwionoś-

nych.

Zioła do stosowania wewnętrznego:

Rp.

Liść pokrzywy

Ziele rdestu ptasiego

Ziele skrzypu

Ziele drapacza lek.

Ziele poziewnika

Ziele miodunki

Liść orzecha włoskiego

Liść mięty pieprzowej

(Fol. Urticae)

(Hb. Polygoni avic.)

(Hb. Eąuiseti)

(Hb. Cnici bened.)

(Hb. Galeopsidis)

(Hb. Pulmonaria off.)

(Fol. Juglandis)

(Fol. Menthae pip.)

100,0

100,0

100,0

100,0

50,0

50,0

50,0

10,0

Zioła zmieszać, 2 czubate łyżki stołowe zalać 2 1/2

szklanki wody ciepłej, postawić na małym ogniu i go-

tować przez 5 min pod przykryciem, odstawić na 5 min,

przecedzić do termosu i pić porcjami w ciągu dnia 2—

3 razy między posiłkami.

Po zdjęciu gipsu można też stosować kąpiele zioło-

we (z siana, koniczyny, nasion lub słomy owsianej, ig-

liwia sosnowego lub inne). Kilka garści jednego z wy-

mienionych ziół zalać 4—5 1 wody, gotować powoli pod

przykryciem 4—5 min, przecedzić do wanny. Worek

podwiesić do kranu i puścić wodę gorącą.

178

Kąpiel powinna trwać 10—15 min w temp. 38—

40°C. W pierwszych dniach po zdjęciu gipsu robimy

to codziennie. Polecam też stosowanie ciepłych okła-

dów z następujących ziół:

Rp.

Liść żywokostu

Liście mniszka

Liść i korzeń łopianu

Ziele krwawnika

Liść kasztanowca

(Fol. Symphyti)

(Fol. Taraxaci)

(Fol. et Rad. Bardanae)

(Hb. Milleiolii)

(Fol. Hippocastani)

100,0

100,0

100,0

50,0

50,0

Dwie duże łyżki ziół zalać szklanką ciepłej wody, do-

prowadzić do wrzenia (nie gotować), wziąć garść owsia-

nej majki lub otrąb pszennych, dolewać napar ziołowy,

aby zrobiła się papka, przykładać na bolące miejsca,

owinąć ceratką na 1—2 godz. Powtarzać kilka razy

w ciągu dnia. Okład ma być ciepły.

Zalecenia praktyczne:

1. Po zdjęciu gipsu prowadzić spokojny i oszczęd-

ny tryb życia (nie biegać, nie skakać, nie jeździć

zbyt szybko i długo na rowerze, forsownie nie cho-

dzić).

2. Zwiększać stopniowo czynność ruchową stawów

(gimnastyka rehabilitacyjna).

3. Przyzwyczajać się stopniowo i powoli do zwięk-

szonej sprawności fizyczno-ruchowej. Chodzić począt-

kowo z laską.

4. Nie przeziębiać chorego miejsca, trzymać je

zawsze w cieple ze względu na upośledzone krążenie

krwi.

5. Spać na równym i twardym posłaniu, lecz nie

na desce, dobrze się okrywać.

6. Strzec się przed możliwym ponownym złama-

niem,

7. Uregulować trawienie i wypróżnienia, spoży-

wać pokarmy łatwo strawne.

179

8. Używać dużo witaminy C w tabletkach, pokar-

mach i owocach.

9. Jeść często zupy grochowe i fasolowe, białe

sery, mleko.

10. Ubijać co trzeci dzień jajko z miodem i cuk-

rem, jeść z chlebem.

11. Wysuszyć skorupkę z jajek, zemleć na proszek,

wziąć na czubek noża i jeść 2 razy dziennie przez

kilka tygodni.

180

Nazwy surowców roślinnych

i preparatów galenowych oraz ich skróty

Anthodium

Bacca

Bulbus

Cortex

Flos

Folium

Fructus

Fucus

Gemma

Her

ba

Injlorescentia

Lichen

Lignum

Pericarpium

Radix

Rhizoma

Semen

Spongia

Spora

Stigma

Strobilus

Tuber

Extractum

łnfusum

Intractum

Oleum

Solutio

Succus

Sirrupus

Tinctura

(Anth.)

(Bace.)

(Bul.)

(Cort.)

(Fl.)

(Fol.)

(Fruct.)

(Fuc.)

(Gem.)

(Hb.)

(Infl)

(Lich.)

(Lig.)

(Peric.)

(Rad.)

(Rhiz.)

(Sem.)

(Spong.)

(Spo.)

(Stig.)

(Strob.)

(Tub.)

(Extr.)

(Infus.)

(Intrac.)

(Ol.)

(Soi.)

(Suce.)

(Sir.)

(Tinc.)

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

_
—

—

—

—

—

—

—

koszyczek

jagoda

cebula

kora

kwiat

liść

owoc

morszczyn

pączek

ziele

kwiatostan

porost

drewno

naowocnia

korzeń

kłącze

nasienie

gąbtka

zarodniki

znamię

szyszka

bulwa

wyciąg

napar

in trakt

olej

płyn

sok

syrop

nalewka

181

Wykaz nazw

surowców roślinnych

Anthodium Anthemidis
Anthodium Chamomillae

Bulbus Allii sativi

Cortex Quercus

Cortex Salicis

Flos Bellidis

Flos Calendulae

Flos Callunae

Flos Cyani

Flos Helianthii

Flos Lamii albi

Flos Malvae

Flos Millefolii

Flos Primulae

Flos Sambuci

Flos Ulmariae

Folium Betulae

Folium Farfarae

Folium Fragariae

Folium Juglandis

Folium Melissae

Folium Menthae piperitae

Folium Myrtilli

Folium Plantaginis

lanceolatae

Folium Ribis nigri

Folium Rosmarini

Folium Rubi idaei

Folium Rutae

Folium Salviae

Folium Symphyti

Folium Urticae

Folium Uvae ursi

Folium Vitis idaeae

Fructus Anethi

Fructus Anisi

Fructus Carvi

Fructus Foeniculi

Fructus Rosae

Fucus vesiculosus

Gemmae Pini

Herba Abrotani

Herba Alchemillae

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

koszyczek rumianku

szlachetnego

koszyczek rumianku

czosnek pospolity

kora dębu

kora wierzby

kwiat stokrotki

kwiat nagietka

kwiat wrzosu

kwiat bławatka

kwiat słonecznika

kwiat jasnoty białej

kwiat ślazu

kwiat krwawnika

kwiat pierwiosnka

kwiat bzu czarnego

kwiat wiązówki błotnej

liść brzozy

liść podbiału

liść poziomki

liść orzecha włoskiego

liść melisy

liść mięty pieprzowej

liść borówki czernicy
liść babki lancetowatej

liść porzeczki czarnej

liść rozmarynu

liść maliny

liść ruty

liść szałwi

liść żywokostu

liść pokrzywy

liść mącznicy lekarskiej

liść borówki brusznicy

owoc kopru ogrodowego

owoc anyżu

owoc kminku

owoc kopru włoskiego

owoc róży

morszczyn pęcherzykowy

pączki sosny

ziele bylicy bożego drzewka

ziele przywrotnika pasterskiego

182

Herba Basilici

Herba Boraginis

Herba Centaurii

Herba Cnici benedicti

Herba Eąuiseti

Herba Euphrasiae

Herba Galegae

Herba Galeopsidis

Herba Herniariae

Herba Hyperici

Herba Hyssopi

Herba Leonuri

Herba Majoranae

Herba Marrubii

Herba Meliloti

Herba Polygoni avicularis

Herba Pulmonariae

Herba Serpylii

Herba Solidaginis

Herba Thymi

Herba Violae tricoloris

Herba Visci

Inflorescentia Crataegi

Inflorescentia Tiliae

Pericarpium Phaseoli

Radix Althaeae

Radix Archangelicae

Radix Bardanae

Radix Cichorii

Radix Glycyrrhizae

Radix Dauci recens

Radix Petroselini

Radix Pimpinellae

Radix Taraxaci

Radix Valerianae

Rhizoma Agropyri

Rhizoma Calami

Semen Cucurbitae recens

Semen Foenugraeci

Semen Lini

Stigma Maydis

Strobilus Lupuli

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

ziele bazylii

ziele ogórecznika lekarskiego

ziele centurii pospolitej

tiysiączniKa)

ziele drapacza lekarskiego

ziele skrzypu polnego

ziele świetlika łąkowego

ziele rutwicy lekarskiej

ziele poziewnika szorstkiego

ziele połonicznika

ziele dziurawca

ziele hyzopu lekarskiego

ziele serdecznika

ziele majeranku

ziele szanty

ziele nostrzyka

ziele rdestu ptasiego

ziele miodunki plamistej

ziele macierzanki

ziele nawłoci

ziele tymianku

ziele bratka polnego

ziele jemioły

kwiatostan głogu

kwiatostan lipy

naowocnia fasoli

korzeń prawoślazu

korzeń arcydzięgla

korzeń łopianu

korzeń podróżnika

korzeń lukrecji

korzeń marchwi świeży

korzeń pietruszki

korzeń biedrzeńca mniejszego

korzeń mniszka lekarskiego

korzeń kozłka (waleriany)

kłącze perzu

kłącza tataraku

nasienie dyni świeże

nasienie kozieradki

nasienie lnu

znamię kukurydzy

szyszki chmielu

183

Wykaz mieszanek ziołowych

produkowanych przez „Herbapol"

i ich zastosowanie

Cardiosan — osłabianie mięśnia sercowego, niewy-

dolność układu krążenia, duszność wysiłkowa, zabu-

rzenia krążenia na tle miażdżycy, układu neurowegeta-

tywnego, migotanie i trzepotanie przedsionków.

Cholagoga — nieżyty dróg oddechowych, zaburze-

nia czynności wątroby, stany zapalne woreczka i dróg

żółciowych, kamica wątrobowa, żółciowa, żółtaczka, za-

burzenia trawienia na tle niedostatecznego wydzielania

się żółci. Nr I stosuje się przy stolcu miękkim, nr II —

przy stolcu normalnym, nr III — przy zaparciu.

Degrosan — wadliwa przemiaina materii, otyłość,

zaburzenia gruczołów wydzielania wewnętrznego, wy-

sypki skórne, trądzik.

Diabetosan — lżejsze i średnie postacie cukrzycy

(leczenie pomocnicze), wadliwa przemiana materii, nie-

żyty przewodu pokarmowego.

Digestosan — brak łaknienia, niestraiwność, zgaga,

nudności, wzdęcia, zaburzenia w wydzielaniu soków

trawiennych, atonia.

Neopectosan lub pulmosan — jako środek pomocni-

czy w schorzeniach płucnych, zwłaszcza w przewle-

kłej gruźlicy płuc, rozedmie oraz po przebytych choro-

bach płucnych, pylicy.

Nervosan — nadmierna pobudliwość nerwowa, sta-

ny podniecenia psychicznego, nerwice układu wegeta-

tywnego, bezsenność, histeria oraz zaburzenia związane

z przekwitaniem i pokwitaniem.

184

Normosan lub Neonormosan — zaparcia (zawłaszcza

nawykowe), niestrawność, otyłość, wzdęcia, zaburzenia

w trawieniu i przyswajaniu pokarmów, wadliwa prze-

miana materii.

Pektosan — nieżyty górnych dróg oddechowych

i oskrzeli, rozedma płuc, dychawica oskrzelowa, stany

astmatyczne.

Pyrosan — stany gorączkowe, przeziębienia, grypa,

nieżyt górnych dróg oddechowych, bóle mięśniowe.

Rektosan — guzy krwawnicowe (stany zapalne

i przewlekłe), pęknięcia odbytu, ropnie okołoodbytni-

cze.

Reumosan — ostre d przewlekłe choroby gośćcowe,

gościec mięśniowy i stawowy, neuralgia.

Septosan — ostre i przewlekłe stany za/palne jamy

ustnej, gardła, zapalenie dziąseł, migdałków, angina,

stany ropne w jamie ustnej.

Sklerosan — choroba nadciśnieniowa, miażdżyca

naczyń, zaburzenia w krążeniu obwodowym, wadliwa

przemiana materii u osób starszych, różne zmiany

starcze.

Tannosan — przewlekłe biegunki, ostre i przewle-

kłe nieżyty jelit, bóle przewodu pokarmowego, wzdę-

cia, nadmierna ilość śluzu w stolcu.

Urosan — zapalenie nerek i pęcherza moczowego,

skąpomocz, obrzęki, kamica nerkowa, piasek, nieżyty

miedniczek nerkowych i przewodu pokarmowego.

Vagosan — upławy oraz stany zapalne pochwy na

tle bakteryjnym, świąd sromu, owrzodzenia sromu, do

codziennej higieny kobiety.

185

Rośliny trujące

i silnie działające

Aminek egipski — Ammi visnaga

Arnika górska — Arnica montana

Bagno zwyczajne — Ledum palustre

Barwinek pospolity (t) — Vinca minor

Bieluń dziędzierzawa (t) — Datura stramonium

Blekot pospolity — Aethusa cynapium

Buławinka czerwona (t) — Claviceps purpurea

Bylica piołun — Artemisia absinthium

Cebula morska (t) — Urginea scilla

Chinowiec soczystoczerwony (t) — Cinchona succiru-

bra

Ciemiernik czarny (t) — Helleborus niger

Ciemiężyca zielona (t) — Veratrum lobelianum

Czyściec roczny — Stachys annua
Dymnica pospolita — Fumaria officinalis

Dyptam jesionolistny — Dictamnus albus

Glistnik jaskółcze ziele — Chelidonium maius

Gorczyca czarna — Brassica nigra

Grzybienie białe — Nymnaea alba

Janowiec barwierski — Genista tinctoria

Jaskier jadowity — Ranunculus sceleratus

Jemioła pospolita — Viscum album

Kola zaostrzona — Cola acuminata

Kolcowój szkarłatny — Lycium halimijolium

Kokorycz pusta — Corydalis cava

Konwalia majowa (t) — Convallaria maialis

Kornitrud błotny — Gratiola officinalis

Kulczyba wronie oko (t) — Strychnos nux-vomica

186

Lulecznica kraińska (t) — Scopolia carnolica

Lulek czarny (t) — Hyoscyamus niger

Mak lekarski (t) — Papaver somnijerum

Miłek wiosenny (t) — Adonis vernalis
Naparstnica purpurowa (t) — Digitalis purpurea

Naparstnica wełnista (t) — Digitalis lanata

Nerecznica samcza — Dryopteris jilix-mas
Oleander pospolity (t) — Nerium oleander

Ostróżfca polna — Delphinium consolida

Ostrzeń pospolity — Cynoglossum ojjicinale
Pokrzyk wilcza jagoda (t) — Atropa belladonna

Potoślin joborandi (t) — Pilocarpus jaborandi

Przęśl dwukłosowa (t) — Ephedra distachya

Przestęp biały — Bryonia alba

Pszonak drobnokwiatowy (t) — Erysimum cheiran-

thoides

Rauwolfia wężowa (t) — Rauwolfia serpentina

Siwieć żółty —• Glaucium jlavum

Skrętnik wdzięczny (t) — Strophanthus gratus

Starzec zwyczajny — Senecio vulgaris

Strączyniec wąskolistny — Cassia angustijolia

Stroiczka rozdęta (t) — Lobelia inflata

Szalej jadowity — Cicuta virosa

Szczwół plamisty — Conium maculatum
Tojad mocny (t) — Aconitum callibotryon

Tuja zachodnia — Thuja occidentalis
Wawrzynek wilczełyko — Daphne mezereum

Widłak goździsty — Lycopodium clavatum

Wilczomlecz ogrodowy — Euphorbia peplus

Wrotycz pospolity — Tanacetum vulgare

Wymiotnica prawdziwa (t) — Uragoga ipecacuanha
Zimowit jesienny (t) — Colchicum autumnale

Żarnowiec miotlasty — Sarothamnus scoparius

Żywokost lekarski — Symphytum ojjicinale

187

Oznaczenie: (t) — roślina trująca.

Preparaty z tych roślin wymagają ścisłego dawko-

wania i mogą być stosowane wyłącznie z przepisu le-

karza.

Pozostałe rośliny nie oznaczone można przyjmować

z polecenia lekarza lub doświadczonego zielarza, gdyż

zawierają one związki chemiczne, które w większych

ilościach mogą spowodować wystąpienie działań nie-

pożądanych. Niektóre z tych roślin nie mają znaczenia

leczniczego, lecz mogą być omyłkowo zbierane ze

względu na podobieństwo do roślin leczniczych.

Kilka roślin jest niekiedy hodowanych w donicz-

kach w mieszkaniach lub stosowane są do celów go-

spodarczych (przyprawy).

188

Bibliografia

Aleksandrowicz J.: Nie ma nieuleczalnie chorych. Warsza-

wa 1982, Iskry.

Crodel W.: Das Arztliche Teerezept. Dresden.

Czikow P., Łaptiew J.: Rośliny lecznicze bogate w witami-

ny.

Warszawa 1982, PWRiL (tłum. z ros.).

Gumowska I.: Bądź zdrów, smacznego. Warszawa 1980, Wa-

tra.

Gumowska I.: Owoce z lasów i pól. Warszawa 1983, Watra.

Hennberg M., Skrzydlewska E.: Zatrucia roślinami i grzy-

bami.

Warszawa 1984, PZWL.

Jędraszko Cz.: Łacina na co dzień. Wyd. V. Warszawa 1980,

Nasza Księgarnia.

Klimuszko Cz.: Informacja. Warszawa 1980.

Kuźniewski E., Pusiewicz J.: Przewodnik ziołolecznictwa lu-

dowego.

Warszawa — Wrocław 1984, PWN.

Mała encyklopedia medycyny.

Warszawa 1979, PWN.

Markuza-Boniecka B.: Zioła i przyprawy mojej kuchni.

Warszawa 1978, Watra.

Ożarowski A.: Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Wyd.

IV. Warszawa 1983, PZWL.

Polakowska M.: Leśne rośliny zielarskie. Warszawa 1977,

PZWL.

Rośliny lecznicze.

Wyd. II. Warszawa 1979, PWRiL.

Sroka F.: Praktyczny zielnik domowy (maszynopis) 1958.

Vademecum lekarza ogólnego.

Wyd. III. Warszawa 1979,

PZWL.

189

Spis treści

Przedmowa 5

Wstęp 16

Zalecenia ogólne 18

O zdrowiu 20

Spotkanie z chorym 21

Odżywianie 22

Kilka słów o radiestezji i zdrowiu 25

Kilka zdań o dziecku 27

Woda 28

Używki i narkotyki 30

Palenie papierosów 31

Zrób to dla własnego użytku 33

Część szczegółowa 39

Schorzenia serca i naczyń 39

Choroba Biirgera (Morbus Biirgeri) 40

Dusznica bolesna (Angina pectoris) 41

Miażdżyca naczyń (Atherosclerosis) 43

Nadciśnienie tętnicze (Hypertensio) 44

Nerwica serca (Neurosis cordis) 46

Niewydolność krążenia (Insufficientia circulatoria) . . 47

Żylaki goleni (Varices cruris) 49
Schorzenia krwi 51
Białaczka (Leukaemia) 51

Czerwienica prawdziwa (Polycythaemia vera) . . . . 5 2

Niedokrwistość (Anaemia) 54

Usuwanie związków szkodliwych z krwi (Detoxicatio) 55
Schorzenia układu oddechowego 58
Angina (Tonsillitis perulenta) 58

Astma oskrzelowa (Asthma bronchiale) 60

Gruźlica płuc (Tuberculosis pulmonum) 61

Grypa (Injluenza) 64

Koklusz, krztusiec (Pertussis) 66

Nieżyt nosa (Rhinitis) 67

Schorzenia przewodu pokarmowego 69

Biegunka (Diarrhoea) 69

Brak kwasów w żołądku (Achylia gastrica) . . . . 7 1

Nadkwaśność (Hyperaciditas) 72

Nieżyt żołądka (Gastritis) 73

Wrzód żołądka (Ulcus ventriculi) 75

Rak żołądka (Carcinoma ventriculi) 76

190

Wzdęcie, czyli bębnica (Meteorismus) 77

Obstrukcje, czyli zaparcie lub zatwardzenie (Obstipatio) 79

Nieżyt jelita grubego (Colitis) 81

Wrzód dwunastnicy (Ulcus duodeni) 82

G l i s t n i c a i o w s i c a ( A s c a r i d o s i s e t O x y u r i a s i s ) . . . . 8 3

Żylaki odbytu (Varices haemorrhoidales) 86

Schorzenia wątroby, trzustki i pęcherzyka żółciowego 88

Kamica żółciowa (Cholelithiasis) 88

Żółtaczka (Icterus) 90

Wirusowe zapalenie wątroby (Hepatitis virusalis) . . . 9 1

Przewlekłe zapalenie wątroby (Hepatitis chronica) . . 93

Marskość wątroby (Cirrhosis hepatis) 94

Zapalenie trzustki (Pancreatitis) 96
Schorzenia nerek i pęcherza moczowego 98

Białkomocz (Albuminuria) 99

Zapalenie nerek (Nephritis) 100

Ciążowe zapalenie nerek (Nephritis gravidarum) . . . 101

Kamica moczowa (Urolithiasis) 102

Zapalenie pęcherza moczowego (Cystitis) 105

Przerost gruczołu krokowego (Hypertrophia prastatae) 107

Moczenie nocne (Enuresis nocturna) 108
Schorzenia przemiany materii no
Cukrzyca (Diabetes mellitus) m

Nadczynność tarczycy (Thyreotoxicosis) 112

Otyłość (Adipositas) 114

Skaza moczanowa, czyli Dna (Arthritis urica) . . . . 116

Wychudzenie (Emaciatio) 117

Schorzenia skóry 119
Bielactwo nabyte (Vitilligo) 119

Czyraczność (Furunculosis) 120

Liszaj płaski (Lichen planus) 123

Łuszczyca (Psoriasis) 124

Łysienie łojotokowe (Alopecia seborrhoica) 126

Łysienie plackowate (Alopecia areata) 127

Nadmierna potliwość (Hyperhidrosis) 129

Piegi (Ephelides) 131

Trądzik pospolity (Acne vulgaris) 132

Wyprysk (Egzema) 134
Schorzenia kobiece 136
Bolesne miesiączkowanie (Dysmenorrhoea) . . . . 137

Brak miesiączki (Amenorrhoea) 138

Nadmierne krwawienie miesiączkowe (Menorrhagia) . . 140

Nadżerka i upławy (Erosio et Fluor) 141

191

Niedobór wydzielania mleka u matek karmiących (Aga-

lactosis) 143

Niepłodność (Sterylitas) 145

Okres przekwitania (Climacterium) 147

Poronienie samoistne (Abortus) 148

Rak sutka (Carcinoma mammae) 149
S c h o r z e n i a j a m y u s t n e j 151
G n i l e c dziąseł, czyli s z k o r b u t (Scorbutus) 152

P l e ś n i a w k a , czyli K a n d y d i a z a (Candidiasis) . . . . 153

P r z y z ę b i c a , czyli p a r a d o n t o z a (Paradontosis) . . . . 155

Z a p a l e n i e j a m y u s t n e j (Stomatitis) 156

Z a p a l e n i e z ę b a (Odontitis) 157
Schorzenia oczu 159

Jęczmień (Hordeolum) 159

Kurza ślepota, czyli niedowidzenie zmierzchowe (Heme-

ralopia) 160

Zapalenie spojówek i powiek (Conjunctwitis et Ble-

pharitis) 161

Schorzenia neurologiczne 163
Bezsenność (Insomnia) 163

B ó l g ł o w y i m i g r e n a ( C e p h a l g i a e t H e m i c r a n i a ) . . . 1 6 5

J ą k a n i e (Anarthria) 167

N e r w i c a (Neurosis) 168

P a d a c z k a (Epilepsia) 169

S t w a r d n i e n i e r o z s i a n e (Sclerosis multiplex) . . . . 171

Schorzenia narządu ruchu 173

Gościec przewlekły postępujący (Polyarthritis chronica

evolutiva) 173

Kontuzja (Contusio) 176

Złamania kości (Fractura ossis) 178
Nazwy surowców roślinnych i preparatów galenowych
oraz ich skróty 181

Wykaz nazw surowców roślinnych 182
Wykaz mieszanek ziołowych produkowanych przez „Her-

bapol" i ich zastosowanie 184

Rośliny trujące i silnie działające 186
Bibliografia 189

192