30

Efektywnoœæ nauczania, zale¿n¹ od aktywnoœci nauczyciela,

zdolnoœci ucznia i jego pocz¹tkowej wiedzy, mo¿na zwiêkszyæ

za pomoc¹ nowoczesnych urz¹dzeñ technicznych,

wzmacniaj¹cych przekazywanie informacji.

Henryk Duda

Nauczanie wzmocnione

w szkoleniu pi³karzy

Autor proponuje w³¹czenie nauczania wzmocnionego, opartego na pogl¹do-

wym poznaniu, w warunkach laboratoryjnych, zasad sprawnego dzia³ania pi³karza,

do procesu nauczania taktyki gry w pi³kê no¿n¹. Proponowana metoda poprzez

wzrost sprawnoœci umys³owej pi³karza ma podnieœæ efektywnoœæ racjonalnego

rozwi¹zywania taktycznych zadañ boiskowych i u³atwiæ œwiadome wspó³dzia³anie

zawodników w czasie gry.

W ramach nauczania wzmocnionego pos³ugiwano siê eksperymentaln¹ me-

tod¹, opart¹ na technice filmowo-graficznej, wykorzystywano schematy graficzne

boiskowych sytuacji taktycznych oraz materia³ filmowy tak skonstruowany, ¿e ka¿da

sytuacja boiskowa mia³a odpowiednik w jednym z trzech wariantów jej rozegra-

nia, przedstawionym na slajdzie. W pocz¹tkowych etapach nauczania wykorzy-

stano równie¿ zmodernizowan¹ metodê tachistoskopii. Zastosowano technikê

monta¿u filmowego autentycznych sytuacji boiskowych w sprzê¿eniu z grafik¹

komputerow¹, zapisan¹ na taœmie wideo oraz monta¿ bloków filmowych za-

wieraj¹cych sytuacje taktyczne (w ka¿dej strefie boiska - dla obroñcy, pomocnika

i napastnika).

Badaniami objêto pi³karzy-juniorów, uczniów Szko³y Mistrzostwa Sportowe-

go w Krakowie - w sumie 36 zawodników z ró¿nych klubów Makroregionu Pol-

ski Po³udniowej, podzielonych na 2 grupy, z których jedna (18 zawodników)

bra³a udzia³ raz w tygodniu w eksperymentalnej jednostce szkoleniowej, pro-

wadzonej wed³ug opisanych metod nauczania wzmocnionego, trwaj¹cej 90

minut, natomiast druga grupa by³a szkolona sposobem tradycyjnym. Po zakoñ-

czeniu eksperymentu u badanych obu grup porównano wskaŸniki œwiadomo-

œci w podejmowaniu decyzji oraz wiedzy taktycznej (poziom wiadomoœci o grze

w pi³kê no¿n¹).

S£OWA KLUCZOWE: nauczanie – nauczanie umiejêtnoœci taktycznych – na-

uczanie wzmocnione – pi³ka no¿na.

Z Zak³adu Pi³ki No¿nej AWF w Krakowie.

„Sport Wyczynowy” 2001, nr 1-2/433-434

31

Ryc. 1.

Potrzeba ci¹g³ego doskonalenia pro-

cesu kszta³cenia jest oczywistoœci¹,

zw³aszcza przy tak szybkim postêpie,

jaki dokonuje siê w nauce i w innych

obszarach cywilizacyjnych. Nale¿y

przy tym wyraŸnie podkreœliæ, ¿e uno-

woczeœnienie procesu kszta³cenia to

nie tylko wykorzystanie nowocze-

snych œrodków technicznych. Dla jego

optymalizacji potrzeba tak¿e wzmo¿e-

nia wysi³ków nad rozwijaniem nauko-

wej organizacji tego procesu, wyko-

rzystania metod przekazywania wie-

dzy, wspomaganych m.in. przez infor-

matykê, cybernetykê i inne nauki. Do-

robek tych nauk doœæ póŸno trafi³ do

nauk o kulturze fizycznej i sporcie

(teorii sportu).

Znaczenie

œrodków wzmacniaj¹cych

w procesie nauczania

Nauczanie obejmuje czynnoœci,

zmierzaj¹ce do nieustannego gromadze-

nia doœwiadczeñ, dziêki którym modyfi-

kowane s¹ dotychczasowe formy za-

chowania lub powstaj¹ nowe. W tej sy-

tuacji uczenie siê nale¿y pojmowaæ jako

œwiadom¹ aktywnoœæ jednostki, zmie-

rzaj¹c¹ do zdobywania nowych do-

œwiadczeñ. Skoro g³ównym celem na-

uczania jest opanowanie jak najwiêkszej

„partii materia³u”, to istotne znaczenie

ma sposób przekazywania wiedzy oraz

skutecznoϾ odbioru informacji, decy-

duj¹cej o jej posiadaniu.

Proces nauczania (ryc. 1) wi¹¿e siê

wiêc œciœle z przekazywaniem i odbiera-

niem informacji, a jego elementarn¹

strukturê tworz¹ nauczyciel i uczeñ.

Z ryc. 2 wynika, ¿e efektywnoœæ na-

uczania, zale¿n¹ od aktywnoœci na-

uczyciela, zdolnoœci ucznia i jego po-

cz¹tkowej wiedzy, mo¿na zwiêkszyæ

za pomoc¹ nowoczesnych œrodków

technicznych, wzmacniaj¹cych przekaz

informacji (9). Przy nauczaniu wzmoc-

nionym, zarówno w przypadku ucznia

zdolnego, jak i s³abszego, jest ona o wie-

le wiêksza ni¿ przy nauczaniu tradycyj-

nym. Dlatego te¿ ka¿da forma wzmoc-

nienia, poprawiaj¹cego skutecznoœæ

przekazywania wiadomoœci, zas³uguje na

uwagê.

Istotê stosowania œrodków wzmac-

niaj¹cych przy przekazywaniu wiedzy

wyjaœnimy na przyk³adzie nauczania

taktyki gry w pi³kê no¿n¹. Jest on inte-

resuj¹cy, poniewa¿ proces nauczania

i doskonalenia taktyki tej gry jest skom-

plikowany i d³ugotrwa³y, a systema-

tyczne podwy¿szanie poziomu umiejêt-

noœci w tym zakresie jest konieczne.

Doœwiadczenie, zdobywane przez za-

wodników w trakcie meczów i zajêæ

szkoleniowych, powinno byæ stale uzu-

pe³niane (przez ca³¹ karierê sportow¹)

szkoleniem teoretycznym. Nale¿y przy

Nauczanie wzmocnione w szkoleniu pi³karzy

32

Henryk Duda

Ryc. 2.

tym pamiêtaæ, ¿e czêsto pocz¹tkowe

jej etapy maj¹ decyduj¹ce znaczenie dla

osi¹gniêcia przez pi³karza wysokiego

poziomu wyszkolenia. Dlatego tak

wa¿ne jest, aby w tym okresie zbudo-

waæ solidny fundament wiedzy i umie-

jêtnoœci.

Prezentowany w artykule sposób

przygotowania teoretycznego, opartego

na nauczaniu wzmocnionym, pozwala

na pogl¹dowe poznanie w warunkach

laboratoryjnych zasad sprawnego dzia-

³ania pi³karza. Wydaje siê, ¿e dziêki tej

metodzie mo¿na w istotny sposób po-

móc w kszta³towaniu sprawnoœci umy-

s³owej pi³karza, podnosz¹c efektyw-

noœæ racjonalnego rozwi¹zywania tak-

tycznych zadañ boiskowych, poprzez

œwiadome wspó³dzia³anie zawodników

w czasie gry.

SkutecznoϾ proponowanych roz-

wi¹zañ sprawdzano w trakcie badañ,

maj¹cych na celu okreœlenie efektyw-

noœci przekazywania wiadomoœci

o dzia³aniach taktycznych w ramach

nauczania wzmocnionego - ekspery-

mentaln¹ metod¹, opart¹ na technice

filmowo-graficznej.

Cel

i podstawowe za³o¿enia

badañ

Przed rozpoczêciem badañ sformu³o-

wano nastêpuj¹ce pytania badawcze:

33

– Czy przekazywanie wiadomoœci

za pomoc¹ œrodków audiowizualnych

wp³ywa na efektywnoœæ nauczania

taktyki gry?

– Czy poziom wiedzy pi³karza wp³y-

wa na wynik sportowy?

Za³o¿ono, ¿e zawodnicy poddani

procesowi nauczania i szkolenia dy-

daktycznymi œrodkami wzmacniaj¹-

cymi bêd¹ posiadali wiêksz¹ wiedzê

taktyczn¹ od pi³karzy objêtych na-

uczaniem tradycyjnym.

Metody

i materia³ badañ

W zastosowanej metodzie naucza-

nia wzmocnionego, opartej na technice

filmowo-graficznej (3), wykorzystano

schematy graficzne boiskowych sytu-

acji taktycznych oraz materia³ filmowy

tak skonstruowany, ¿e ka¿da sytuacja

boiskowa mia³a odpowiednik w jednym

z trzech wariantów jej rozegrania, przed-

stawionym na slajdzie. Zastosowano

technikê monta¿u filmowego autentycz-

nych sytuacji boiskowych w sprzê-

¿eniu z grafik¹ komputerow¹, zapisan¹

na taœmie wideo, prezentuj¹cych sytu-

acje taktyczne w ró¿nych strefach bo-

iska - dla obroñcy, pomocnika i na-

pastnika.

Ca³y proces nauczania podzielono na

szeœæ etapów (2-5, 10, 12, 14-15):

Etap I poœwiêcono na prezentacjê

schematów taktycznych (rysunki, slaj-

dy), zawieraj¹cych podstawowe zasa-

dy taktycznego zachowania siê pi³karza

w grze. Stopniowo wytwarzano i utrwa-

lano w œwiadomoœci zawodnika obraz

(wyobra¿enie) modelowego rozwi¹zy-

wania sytuacji (1).

W etapie II poprzez prezentacjê

zadañ taktycznych (rysunki i slajdy za-

wieraj¹ce alternatywne warianty zagra-

nia w danej sytuacji boiskowej) podjê-

to krytyczn¹ ocenê niekorzystnych

rozwi¹zañ oraz dokonywano wyboru

najkorzystniejszego zagrania (15). Tre-

ner prowadz¹cy zajêcia dok³adnie oma-

wia³ pokazywane sytuacje.

W etapie III zawodnikom dostar-

czano rysunki sytuacji boiskowych z do-

k³adnym opisem jako prace domowe do

samodzielnego rozwi¹zania, z zadaniem

szczegó³owego ustosunkowania siê do

ka¿dego proponowanego wariantu, a na-

stêpnie wskazania najkorzystniejszego.

Po rozwi¹zaniu zestawu zadañ nastêpo-

wa³o omówienie (w zespo³ach robo-

czych) tych sytuacji.

Etap IV - to prezentacja schema-

tów taktycznych (rysunki, slajdy),

uzupe³niona pokazem filmowym (6).

Materia³ filmowy ukazywa³ sytuacjê

boiskow¹, wczeœniej omówion¹ na

schemacie graficznym, najpierw

w normalnym tempie, a nastêpnie -

w celu dok³adniejszej analizy i trwal-

szego zapamiêtania - w tempie zwol-

nionym. Zwiêksza³o to aktywnoœæ za-

wodnika w samodzielnej analizie pre-

zentowanych zadañ (gotowoœæ do

uczenia siê) oraz pog³êbia³o umiejêt-

noϾ obserwacji (12).

W etapie V modelowe sytuacje pre-

zentowano w ruchu, wykorzystuj¹c

technikê animacji komputerowej, zawar-

t¹ w programie do nauczania taktyki gry

„footbal.exe” (5).

Etap VI obejmowa³ prezentacjê fil-

mow¹ rzeczywistych sytuacji boisko-

wych w sprzê¿eniu z grafik¹ kompute-

Nauczanie wzmocnione w szkoleniu pi³karzy

34

Henryk Duda

row¹ (6). Pocz¹tkowo ich obraz przed-

stawiano w zwolnionym tempie, póŸ-

niej jako schemat graficzny, nastêpnie

stopniowo eliminowano grafikê kom-

puterow¹, by przejœæ do dzia³alnoœci

meczowej.

Ogólny przegl¹d sytuacji boiskowej

pozwala³ na ogóln¹ analizê rozwijaj¹cej

siê dzia³annoœci taktycznej. Na podsta-

wie grafiki analizowano j¹ bardziej

szczegó³owo, przewiduj¹c dzia³ania za-

wodników i wybieraj¹c wariant zagrania

na podstawie posiadanych wiadomoœci.

PóŸniej ukazywano sposób rozwi¹zania

zadania boiskowego. Aby nie naruszyæ

struktury czasowo-przestrzennej sytu-

acji, prezentowano je równie¿ w normal-

nym tempie.

W opisany sposób rozwijano wy-

obraŸniê i procesy intelektualne, tworz¹c

u pi³karza myœlowy program wykonania

zadania w przysz³ych warunkach walki

sportowej (16).

Poziom wiedzy taktycznej zawodni-

ków sprawdzano za pomoc¹ tachisto-

skopu

1

, wykorzystuj¹c rzutnik „Diapol”,

zaopatrzony w przystawkê czasow¹ (2).

Poszczególnych graczy oceniano na

podstawie liczby punktów otrzymanych

za rozwi¹zywane zadania, odpowiadaj¹-

cego miejscu zajmowanemu w zespole

w czasie gry.

Badaniami objêto pi³karzy-juniorów,

uczniów Szko³y Mistrzostwa Sporto-

wego w Krakowie - w sumie 36 za-

wodników z ró¿nych klubów Makrore-

gionu Polski Po³udniowej, uczestnicz¹-

cych regularnie w zajêciach, podzie-

lonych na 2 grupy, z których jedna

(18 zawodników) bra³a udzia³ raz

w tygodniu w eksperymentalnej jedno-

stce szkoleniowej, opartej na opisa-

nych metodach nauczania wzmocnio-

nego - w zajêciach trwaj¹cych 90 mi-

nut. Jednostka szkoleniowa sk³ada³a

siê z czêœci poœwiêconej metodzie ba-

dawczej (oko³o 45 min), resztê czasu

zajmowa³a obserwacja i omówienie me-

czów, równie¿ w³asnych, zarejestrowa-

nych na taœmie filmowej. W sumie

przeprowadzono 47 jednostek, w tym

17 podczas dwóch obozów szkolenio-

wych (paŸdziernik, luty).

Chc¹c porównaæ badane zespo³y,

obliczono œredni¹ arytmetyczn¹ zawan-

sowania taktycznego zawodników obu

grup. Porównywano wskaŸniki œwia-

domoœci w podejmowaniu decyzji oraz

wiedzy taktycznej (poziom wiadomo-

œci o grze w pi³kê no¿n¹).

W analizie materia³u zastosowano

podstawowe metody statystyczne: od-

chylenie standardowe, œredni¹ arytme-

tyczn¹ oraz test t studenta (do okreœla-

nia poziomu istotnoœci ró¿nic).

Omówienie wyników

i dyskusja

Grupa kontrolna sk³ada³a siê z za-

wodników wywodz¹cych siê z klubów

krakowskich, natomiast eksperymen-

taln¹ tworzyli m³odzi pi³karze, pocho-

dz¹cy przewa¿nie z klubów spoza Kra-

kowa.

W trakcie pierwszego badania cz³on-

kowie grupy kontrolnej uzyskali lepsze

wyniki. Œrednia wartoœæ wskaŸnika ich

wiedzy taktycznej wynios³a - 61,8 pkt,

a grupy eksperymentalnej - 56,2 pkt

1

Przyrz¹d, maj¹cy zastosowanie w psycholo-

gii eksperymentalnej, s³u¿¹cy do badania

spostrzegawczoœci i uwagi.

35

Tabela 1

Wartoœci wskaŸnika wiedzy taktycznej uzyskane przez obie grupy

Parametr

Badanie I

Badanie II

grupa

grupa

istotnoϾ

grupa

grupa

istotnoϾ

ekspery-

porów-

ró¿nic

ekspery-

porów-

ró¿nic

mentalna nawcza

mentalna nawcza

Œrednia arytmetyczna

56,22

61,78

0,0021

72,58

66,04

0,0019

Odchylenie standardowe

5,595

5,224

6,944

5,44

Poziom istotnoœci

miêdzy I i II badaniem

grupa eksperymentalna 3,181

x

grupa porównawcza 0,0116

x

Istotnoœæ ró¿nic na poziomie 0,01.

(tab. 1). Powodem takiego stanu rzeczy

móg³ byæ fakt, ¿e posiadali oni d³u¿szy

sta¿ pi³karski. W wiêkszoœci przypad-

ków zawodnicy z klubów krakowskich

szkolenie zaczynali wczeœniej ni¿ ich ró-

wieœnicy, wywodz¹cy siê z klubów spo-

za Krakowa.

Wydaje siê wiêc, ¿e sta¿ zawodniczy

wp³ywa na kszta³towanie siê myœli tak-

tycznej. Potwierdzenia wyników pierw-

szego badania mo¿na szukaæ na boisku

pi³karskim - bezpoœrednia konfrontacja

obu grup w wiêkszoœci spotkañ koñ-

czy³a siê zwyciêstwem grupy kontrol-

nej. Jednak faktu tego nie mo¿na trakto-

waæ jednoznacznie jako potwierdzenie

wyników badañ, lecz tylko jako przy-

puszczenie, gdy¿ na wynik sportowy

wp³ywa wiele ró¿nych czynników (7,

11, 13).

Analizuj¹c wyniki, jakie uzyskali za-

wodnicy obu grup podczas drugiego

badania, stwierdzono, ¿e tym razem

grupa eksperymentalna uzyska³a wy-

¿sze wskaŸniki - na poziomie 72,6 pkt,

zawodnicy grupy kontrolnej - 66 pkt

(tab. 1).

Ró¿nice istotne statystyczne na po-

ziomie 0,01 (3,181) stwierdzono jednak

tylko przy porównaniu wyników I i II

badania, uzyskanych przez grupê ekspe-

rymentaln¹.

Jeœli chodzi o wspó³czynnik œwiado-

moœci, to stwierdzono zwi¹zek istotny

na poziomie 0,001 (9,49) tylko pomiêdzy

wynikami uzyskanymi w trakcie I i II

badania przez grupê eksperymentaln¹

(tab. 2).

Brak istotnych ró¿nic pomiêdzy wy-

nikami, uzyskanymi przez grupê kontrol-

n¹, mo¿e œwiadczyæ, i¿ w trakcie podej-

mowania decyzji czêœæ zawodników

mog³a dokonywaæ przypadkowego, nie-

œwiadomego wyboru.

W przypadku grupy eksperymental-

nej, w której zaobserwowano wyraŸnie

poprawê wskaŸnika œwiadomoœci, mo¿-

na wnioskowaæ, i¿ zawodnicy przy po-

dejmowaniu decyzji mieli sprecyzowane

zdanie na temat ka¿dego mo¿liwego

rozwi¹zania zadania.

Wydaje siê, ¿e brak istotnych ró¿nic

pomiêdzy wynikami I i II badania gru-

py kontrolnej wynika z faktu, ¿e przez

Nauczanie wzmocnione w szkoleniu pi³karzy

36

Henryk Duda

ca³y czas trwania eksperymentu ich

treningi nie ulega³y radykalnej zmianie

(prowadzone by³y w sposób tradycyj-

ny). Jeœli chodzi o grupê eksperymen-

taln¹, to poziom obu wskaŸników

(wiedzy taktycznej i œwiadomoœci)

wyraŸnie wzrós³ od I badania. Wynika-

³oby z tego, ¿e zastosowanie w proce-

sie szkolenia nauczania wzmocnione-

go, z wykorzystaniem metody filmo-

wo-graficznej, popartej odpowiedni¹

prac¹ na boisku, mo¿e przynieœæ wy-

raŸne efekty, doskonal¹c umiejêtnoœci

krytycznej oceny sytuacji i podejmo-

wania racjonalnej decyzji.

W trakcie bezpoœredniej konfronta-

cji obu grup na boisku zaobserwowano

skuteczniejsz¹ grê pi³karzy grupy eks-

perymentalnej i bardziej wyrównany jej

przebieg (opinia trenerów), co mo¿e

byæ zwi¹zane z zastosowaniem przez

trenerów SMS eksperymentalnej meto-

dy nauczania i szkolenia. Opinia ta wy-

maga jednak dodatkowego potwierdze-

nia w badaniach, pozwalaj¹cych na do-

k³adniejsz¹ ocenê zdolnoœci i umiejêt-

noœci pi³karzy.

Piœmiennictwo

1. Czabañski B.: Wybrane zagad-

nienia uczenia siê techniki sportowej.

Wroc³aw 1994. AWF.

2. Duda H.: Badanie myœli taktycz-

nej metod¹ tachistoskopii u wybranych

zawodników uprawiaj¹cych pi³kê no¿-

n¹. „Trener” 1992, nr 2.

3. Duda H.: Kszta³towanie sprawno-

œci umys³owej pi³karza. „Sport Wyczyno-

wy” 1999, nr 7-8.

4. Duda H.: Nauczanie taktyki gry

w symulowanych warunkach laborato-

ryjnych. „Trener” 1996, nr 4.

5. Duda H.: Ocena umiejêtnoœci

taktycznych w badaniach laboratoryj-

nych. „Trener” 1996, nr 3.

6. Duda H.: Zastosowanie filmu

w nauczaniu taktyki gry w pi³kê no¿n¹.

„Sport Wyczynowy” 1996, nr 11-12.

7. Dzi¹sko J., Naglak Z.: Teoria

sportowych gier sportowych. Wro-

c³aw1983. PWN.

8. Gagajewa G. M.: Psychologia gry

w pi³kê no¿n¹. Warszawa1973. Sport

i Turystyka.

Tabela 2

Wartoœæ wskaŸnika œwiadomoœci uzyskanego przez obie grupy

Parametr

Badanie I

Badanie II

grupa

grupa

istotnoϾ

grupa

grupa

istotnoϾ

ekspery-

porów-

ró¿nic

ekspery-

porów-

ró¿nic

mentalna nawcza

mentalna nawcza

Œrednia arytmetyczna

58,85

65,96

0,0008

77,98

70,58

Odchylenie standardowe

6,300

5,338

7,245

5,960

Poziom istotnoœci

miêdzy I i II badaniem

grupa eksperymentalna 9,49

x

grupa porównawcza 0,0098

x

Istotnoœæ ró¿nic na poziomie 0,01.

37

9. Kost M.: Cybernetyczne ujêcie

procesu dydaktycznego w gimnastyce.

Kraków1995. AWF. Dysertacja dok-

torska.

10. Kupisiewicz Cz.: Podstawy dy-

daktyki ogólnej. Warszawa1976.

PWN.

11. Naglak Z.: Zespo³owa gra spor-

towa. Wroc³aw1994. Wydawnictwo

skryptowe AWF.

12. Orawiec W.: Wykorzystanie fil-

mu w treningu sportowym. „Sport Wy-

czynowy” 1990, nr 3-4.

13. Panfil R.: Dyspozycje umys³o-

we a sprawnoœæ dzia³ania podczas gry

Nauczanie wzmocnione w szkoleniu pi³karzy

w pi³kê no¿n¹. „Sport Wyczynowy”

1991, nr 1-2 .

14. Panfil R.: Kierowanie zespo³em

sportowym. Warszawa 1991. RCMSKfiS.

15. Panfil R., ¯muda W.: Naucza-

nie gry w pi³kê no¿n¹. Wroc³aw 1996.

SPORTEX.

16. Pruski £.: Matematyczne i kom-

puterowe metody optymalizacji taktyki

sportowej. Warszawa 1984. Instytut

Sportu.

17. Tadeusiewicz R.: Miejsce i rola

komputera w procesie nauczania.

„Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP

Kraków” 1992, nr 157.