Fitopatologia

ćwiczenia nr 5

CHOROBY ZBÓŻ:

1.

RDZA ŹDZBŁOWA ZBÓŻ I TRAW [Puccinia graminis]

2.

RDZA BRUNATNA PSZENICY [Puccinia recondita f.
sp. tritici]

3.

RDZA BRUNATNA ŻYTA [Puccinia recondita. f. sp.
recondita]

4.

RDZA KARŁOWA JĘCZMIENIA [Puccinia hordei]

5.

RDZA ŻÓŁTA ZBÓŻ I TRAW [Puccinia striformis]

6.

SPORYSZ ZBÓŻ I TRAW [Claviceps purpurea]

Znaczenie
Powszechna, największe szkody na pszenicy. Występuje we wszystkich

rejonach uprawy. Poraża 356 gatunków traw.

DWUDOMOWA

, czyli w cyklu rozwojowym potrzebuje dwóch żywicieli.

Objawy
Może porażać wszystkie nadziemne części roślin. Porażane są

głównie źdźbła

i

pochwy liściowe

, liście mniej. Później pojawia się na plewkach. Na

porażonych częściach pojawiają się

wąskie, podłużne pęcherzykowate

wzniesienia

. Po kilku dniach skórka pęka odsłaniając

rdzawe, pylące

poduszeczki

. Są to uredinia grzyba w których tworzą się zarodniki letnie-

urediniospory. Uredinia są ułożone w

formie kresek wzdłuż źdźbła

i pochwy

liściowej i są długości -10mm.

Z czasem ciemnieją i stają się czarne

. Jest to

spowodowane tworzeniem zarodników przetwalinkowych – teliospor. Telia

mogą się tworzyć w miejscach urediniospor oraz niezależnie.

Charakterystyczny jest rdzawy a następnie ciemnoszary kolor łanu

porażonego zboża.

Silne i wczesne porażenie może prowadzić do całkowitego zniszczenia roślin

przed dojrzewaniem ziarniaków.

RDZA ŹDŹBŁOWA ZBÓŻ I TRAW [Puccinia

graminis]

RDZA ŹDŹBŁOWA ZBÓŻ I TRAW

[Puccinia graminis]

•

Rodzaje zarodników Puccinia graminis

Teliospory

– ciemne, grubościenne, dwukomórkowe

zarodniki, wytwarzane przez uredinium, które
przekształca się w telium. Teliospory zimują po
kariogamii. A wiosną po mejozie wytwarzają
podstawkę-przedgrzybnię.

Bazydiospory

– zarodniki wytwarzane przez podstawkę,

zdolne do zakażenia żywiciela pośredniego –
berberysu. Tworzą się dwa rodzaje bazydiospor – a1
i a2, które krzyżują się.

Spermacja

– zarodniki płciowe tworzące się się na górnej

stronie liści berberysu w dwóch rodzajach. Są
przenoszone przez owady zwabione słodkim
nektarem. Rozpoczyna to dikariotyczną część cyklu.

•

Rodzaje zarodników Puccinia graminis

Ecjospory

– połączenie spermacji prowadzi do

powstania na dolnej stronie liścia berberysu
ecjów, które wytwarzają łańcuszki ecjospor.
Ecjospory są przenoszone przez wiatr. Ecjospory
nie mogą zakażać berberysu, a jedynie trawy.

Urediniospory

– pomarańczowe zarodniki tworzące

się w urediniach na liściach i źdźbłach pszenicy.
Mogą zakażać pszenicę, prowadząc do
rozprzestrzeniania się choroby.

Pod koniec lata urednium zaczyna wytwarzać

teliospory i przekształca się w ciemne telium.
Teliospory zimują i cały cykl się powtarza.

RDZA ŹDŹBŁOWA ZBÓŻ I TRAW

[Puccinia graminis]

RDZA ŹDŹBŁOWA ZBÓŻ I TRAW [Puccinia

graminis]

RDZA BRUNATNA PSZENICY

[Puccinia recondita f. sp. tritici]

RDZA BRUNATNA ŻYTA [Puccinia

recondita. f. sp. recondita]

RDZA JĘCZMIENIA [Puccinia hordei]

RDZA ŻÓŁTA ZBÓŻ I TRAW [Puccinia

striformis]

Porównanie rdzy

RDZA ŹDZBŁOWA ZBÓŻ I TRAW [Puccinia graminis]

RDZA BRUNATNA PSZENICY [Puccinia recondita f. sp.

tritici]

RDZA BRUNATNA ŻYTA [Puccinia recondita. f. sp.

recondita]

RDZA KARŁOWA JĘCZMIENIA [Puccinia hordei]
RDZA ŻÓŁTA ZBÓŻ I TRAW [Puccinia striformis]

Porównanie rdzy

Nazwa

Występowanie

żywiciel pośredni zimowanie

RDZA ŹDZBŁOWA ZBÓŻ I TRAW
[Puccinia graminis]

epidemia co kilka
lat

mahonia, berberys

teliospory

RDZA BRUNATNA PSZENICY [Puccinia
recondita f. sp. tritici]

co roku,
powszechna

rutewka, zdrojówka
(w Polsce ich nie
poraża)

uredinium lub
urediniospory

RDZA BRUNATNA ŻYTA [Puccinia
recondita. f. sp. recondita]

co roku,
powszechna

krzywoszyj polny,
farbownik lekarski

uredinium,
sporadycznie
teliospory

RDZA

KARŁOWA JĘCZMIENIA

[Puccinia hordei]

rzadka w Polsce

śniedek
baldaszkowaty
(rzadko)

grzybnia

RDZA ŻÓŁTA ZBÓŻ I TRAW [Puccinia
striformis]

pn-wsch Polska

nie jest znany

uredinium lub
urediniospory

Porównanie rdzy – cd.

Nazwa

Objawy

RDZA ŹDZBŁOWA ZBÓŻ I TRAW

[Puccinia graminis]

głównie na pochwach liściowych i źdźbłach, rdzawe, wypukłe, podłużne

rysy o długości do 10 mm, później pojawiają się czarne kreski

RDZA BRUNATNA PSZENICY

[Puccinia recondita f. sp. tritici]

głównie na górnej stronie blaszek liściowych, rdzawe, wydłużone,

poduszeczkowate skupienia urediniospor

RDZA BRUNATNA ŻYTA [Puccinia

recondita. f. sp. recondita]

na górnej stronie blaszek liściowych występują brunatne, kuliste lub

owalne uredinia, a na dolnej stronie czarne, błyszczące telia

RDZA

KARŁOWA JĘCZMIENIA

[Puccinia hordei]

Na górnej stronie blaszek liściowych występują brunatne uredinia (ok.

0,5 mm), a na dolnej stronie czarne telia

RDZA ŻÓŁTA ZBÓŻ I TRAW

[Puccinia striformis]

Koralikowato w pasach

ułożone: żółtopomarańczowe uredinia na górnej

stronie blaszek

liściowych i brunatnoczarne telia na spodniej stronie

SPORYSZ ZBÓŻ I TRAW [Claviceps

purpurea]

Znaczenie -

najczęściej poraża żyto, pszenżyto,

rzadziej jęczmień i pszenicę. Występuje również

na trawach dziko rosnących, a w Chinach na

ryżu. Dawniej zanieczyszczona mąka była

przyczyną częstych zatruć, a obecnie choroba

nie ma znaczenia ekonomicznego. Ze względu
na zawarte alkaloidy, sporysz jest
wykorzystywany w medycynie.

Objawy

– w okresie dojrzewania zbóż i traw w

niektórych kłoskach zamiast ziarna występują
czarnofioletowe, rogalikowate przetrwalniki
(sklerocja) grzyba.

SPORYSZ ZBÓŻ I TRAW

[Claviceps purpurea]

Cykl rozwojowy -

Grzyb występuje w dwóch stadiach rozwojowych:

workowym i konidialnym.

Grzyb zimuje w postaci przetrwalników w glebie. Mogą one

przetrwać do 3 lat. Po przezimowaniu kiełkują. Wyrastają z nich

nitkowate utwory, zakończone czerwonobrunatną główką

(podkładką), a na niej powstają liczne otocznie otwarte o

butelkowatym kształcie z cylindrycznym workami i nitkowatymi

zarodnikami workowymi. Uwalniane z otoczni dostają się z wiatrem

na znamiona słupków. Tu kiełkują i strzępki przerastają do zalążni.

Rozwija się stadium konidialne grzyba. Konidia tworzą się w rosie

miodowej, a zwabione słodką cieczą owady roznoszą je na inne

zdrowe słupki. W zakażonych słupkach postają przetrwalniki grzyba.

Zwalczanie

– czyszczenie materiału siewnego, podorywka, dokładna

orka w celu zniszczenia sklerocjów grzyba, które są źródłem
choroby.