www.babcik.prv.pl © Babcik 1999 strona 1

Teoria Ekonomii

Metoda ekonomi składa się z trzech etapów:
1. Etap abstrakcji
2. Etap stopniowej konkretyzacji
3. Etap weryfikacji

Etap abstrakcji
Posługujemy się opracowaną przez logików matematyczną metodą indukcji.
Indukcja – wyciąganie wniosków z przesłanek będących poszczególnymi przypadkami tego wniosku.
Indukcja którą wykorzystujemy ma charakter niezupełny. Całe postępowanie w warunkach społecznych zaczyna się
i kończy na etapie abstrakcji.


Etap stopniowej konkretyzacji
Posługujemy się wnioskowaniem typu dedukcja.
Dedukcja – wyciąganie wniosków o charakterze ogólnym.
Te etapy (metody ekonomii) mają jedynie sprawdzić właściwości wniosków do których doszliśmy.
Na tym etapie tworzymy:
1. Kategorie ekonomiczne (istotne cechy zjawisk ekonomicznych)
2. Prawa ekonomiczne (związki występujące pomiędzy kategoriami ekonomicznymi)
3. Teorie ekonomiczne (uporządkowane logicznie systemy prawd i kategorii)

Etap weryfikacji
Posługujemy się wnioskowaniem typu redukcja.
Redukcja – uzasadnienie prawdziwości wniosku na podstawie wynikających z niego przesłanek.
Weryfikacja może mieć charakter statystyczny lub historyczny. Charakter statystyczny stosujemy w przypadku
zjawisk, które mają charakter ilościowy czyli mierzony. Charakter historyczny stosujemy w przypadku weryfikacji
ostatecznej badającej prawdziwość bądź fałszywość wniosków i praw.

Prawo ekonomiczne dzielimy na następujące kryteria:
1. Kryterium rodzaju
2. Kryterium funkcjonalne

Kolejnym kryterium oddziaływania praw ekonomicznych jest kryterium historyczne:
1. Prawa uniwersalne
2. Prawa występujące w kilku formacjach społecznych
3. Prawa specyficzne
4. Prawa wynikające z oddziaływania.

Gospodarkę kapitalistyczną dzielimy na stadium:
1. Wolno konkurencyjne (prawo zysku maksymalnego)
2. Monopolistyczną (prawo zysku optymalnego)
Generalnie mają one czasowo najkrótszy charakter (prawa te dotyczą np. obiegu pieniężnego)

Prawa ekonomii

1. Prawa ekonomii (prawa wykryte bądź sformułowane)
2. Prawa ekonomiczne (funkcjonujące w rzeczywistej gospodarce, przerażająca większość nie została wykryta)

Prawa mają czworaki charakter:
1. obiektywny
2. żywiołowy (żywiołowość działania praw ekonomi polega na tym, iż ich skutki są nieosiągalne z zamierzeniami
ludzkimi.
3. historyczny (historyczność polega na tym, iż prawo działa w ściśle określonych właściwościach. W momencie gdy
te warunki przestają działać lub modyfikują swoje działanie prawo nie działa.
4. stochastyczny (oznacza, że dane zjawisko możemy odkryć jedynie dzięki prawu działania wielkich liczb tzn.
ujawniają się przy nieskończonej liczbie zdarzeń.

Prawa są tendencyjne
Model ekonomiczny – zbiór założeń upraszczających rzeczywistość.

Kapitał – wartość która dąży do wytworzenia większej wartości. (może mieć dwie formy: pieniężną i rzeczową)

Środki produkcji dzielimy na:

www.babcik.prv.pl © Babcik 1999 strona 2

1. środki pracy (wszystko czym oddziałujemy na proces produkcji, oraz to co umożliwia i zabezpiecza istnienie
procesu produkcji)
2. przedmioty pracy (to wszystko na co oddziałujemy)

Gospodarka naturalna – typ gospodarki, w której producent wytwarza produkty w celu bezpośredniego
zaspokojenia swoich potrzeb. Nie występują w niej wymiana i rynek., gdyż producent jest jednocześnie
konsumentem wytworzonych przez siebie produktów.

Gospodarka towarowa – następna forma przejawiania się działalności człowieka (pojawiła się u schyłku wspólnoty
pierwotnej, a całkowicie zaistniała w systemie gospodarki kapitalistycznej). Producent wytwarza produkty z
przeznaczeniem ich wymiany czyli na sprzedaż,

Gospodarka towarowa wyłoniła się z naturalnej gdy zostały spełnione dwie przesłanki:
1. Społeczny podział pracy
2. ekonomiczne wyodrębnienie się produktów na bazie własności środków produkcji.

Przełomowe znaczenie miały trzy wielkie społeczne podziały pracy:
1. (koniec wspólnoty pierwotnej) wyodrębnienie rolnictwa z pasterstwa.
2. Okres niewolnictwa (rzemiosło z rolnictwa)
3. Koniec okresu niewolnictwa) Wyodrębnienie kupców pośredniczących w wymianie pomiędzy producentami i
wyodrębnieni się wsi od miast.

Rewolucja agrarna (8 tys. lat temu) nadwyżki produkcji spowodowały pojawienie się nowych zawodów
(rzemieślników, żołnierzy)

Podziałowi pracy musi towarzyszyć wymiana

Społeczny podział pracy doprowadził do powstania wielu nowych zawodów.

Zasada specjalizacji podziału pracy:
1. Specjalizacja gałęzi przemysłu w poszczególnym produkcie, czy procesie produkcyjnym
2. Specjalizacja firm
3. Specjalizacja regionów
4. Specjalizacja międzynarodowa

Odosobnienie producentów:
Producent jest właścicielem środków produkcji.

Wymiana Towar – Towar; Towar – Pieniądz – Towar

Prosta produkcja towarowa:
W rozwiniętej gospodarce towarowej praca obok innych towarów staje się przedmiotem wymiany
Charakterystyka:
1. Prywatna własność środków produkcji
2. Produkcja na rynek
3. Właściciel środków produkcji jest jednocześnie producentem
4. Mała skala produkcji i świadczonych usług.

Wartość użytkowa towaru: zdolność do zaspokajania potrzeb człowieka. Wynika ona z cech fizyczno –
chemicznych, a więc z naturalnych właściwości rzeczy. Dzięki nim towar może zaspokoić określoną potrzebę.
Wartość użytkową towaru realizuje człowiek w procesie konsumpcji.

Wartość wymienna towaru: stosunek ilościowy (proporcja) w jakim jeden towar jest wymienialny za inny.
X towaru A – Y towaru B

Pieniądz – towar spełniający rolę powszechnego ekwiwalentu. X towaru A – Y jednostek pieniężnych

Cena – najwyższa forma wartości wymiennej – oznacza ilość pieniądza jaką trzeba zapłacić za jednostkę towaru.

Kształtowanie ceny:
Koncepcja marksistowska – produkcyjną podstawą kształtowania się ceny jest wartość towaru, którą stanowią
społeczne niezbędne nakłady pracy potrzebne do jego wytworzenia.
Koncepcja neoklasyczna – zakłada że wszystkie czynniki produkcji tzn. praca, kapitał i ziemia są
wartościotwórcze. Suma opłat za ich usługi tworzy koszt produkcji. Producent będzie wytwarzał wtedy gdy ze
sprzedaży wytworzonych przez siebie produktów uzyska cenę przewyższającą koszty produkcji.

www.babcik.prv.pl © Babcik 1999 strona 3

Pieniądz
Pieniądz – ogólny ekwiwalent powszechnie i trwale wyrażający wartość wszystkich towarów i bezpośrednio na nie
wymienialny.
Pieniądz – należności albo jednostki towaru powszechnie akceptowane jako środek regulowania zobowiązań w
ustalonej nominalnej wartości.
Pieniądz jest towarem
Pieniądz jest produktem umowy społecznej na mocy której jest powszechnie akceptowany.
Pieniądz – towar pełniący funkcję powszechnego ekwiwalentu.

Barter – wymiana bezpośrednia

Funkcje pieniądza:
1. Miernik wartości.
2. Środek cyrkulacji
3. Środek tezauryzacji
4. Środek płatniczy

Pieniądz jako miernik wartości
Jako miernik wartości pieniądz wyraża wartość wszystkich towarów. Wartość towaru wyrażona w pieniądzu jest jego
ceną. Ponieważ zaś wszystkie towary mają ceną można je w prosty sposób dzięki pieniądzowi porównywać.
Państwo tworząc system pieniężny ustala podstawą jednostkę pieniężną, nadaje jej nazwę i określa ilość kruszcu
pieniężnego jaką kryje ona w sobie powołując tym samym jednostkę miary do wyrażania ilości towarów i usług.
Pieniądz papierowy krąży na rynku jako reprezentant pieniądza kruszcowego. Pieniądz papierowy ma jednak
określoną w danym czasie siłę nabywczą tj. zdolność nabywczą towarów o określonej wartości.

Pieniądz jako środek cyrkulacji
Najistotniejsza funkcja pieniądza w gospodarce rynkowej dokonuje się na drodze wymiany towarowo – pieniężnej, a
procedurom kupna sprzedaży poddane są prawie wszystkie dobra konsumpcyjne i czynniki produkcji. Do obsłużenia
tych transakcji potrzebny est pieniądz.]
Sprzedaż i kupno nie muszą zatem dokonywać się jednocześnie lecz mogą być rozdzielone od siebie w przestrzeni i
czasie.

I = ( T – K – B + Z ) / S

I – ilość pieniądza w obiegu
T – suma cen i towarów przeznaczonych w danym okresie do sprzedaży
K – wartość towarów i usług nabywanych na kredyt
B – wartość transakcji kompensyjnych
Z – suma zobowiązań pieniężnych w danym okresie
S – średnia szybkość obiegu pieniądza.

Pieniądz jako środek tezauryzacji
(Gromadzenie skarbu) Zadaniem w tej funkcji jest przechowywanie rezerw wartości w czasie.

Pieniądz jako środek płatniczy
Pieniądz występuje przy spłacie wszystkich zobowiązań dłużnych powstałych w następstwie kredytu lub innych
zobowiązań. Ruch przedmiotów wymiany zostaje oddzielony od ruchu pieniądza.

Rodzaje pieniądza (systemy)
Pieniądz towarowy: w pierwotnej postaci pieniądz był jednym z towarów. Ma realną wewnętrzną (samoistną)
wartość. Szczególną rolę pełniły tu metale – kruszce podzielne, niezniszczalne.

System kruszcowy:
1. Monometalizm (1 kruszec w obiegu)
2. Bimetalizm (Złoto + srebro)
Złoto wygrało po 1870 r.
Pierwszym krajem który przyjął złoto była Wielka Brytania w 1816 r. Koniec ery złota nastąpiło po 1918 r.

System waluty dewizowo-złotej
Waluta krajowa jest zabezpieczona rezerwami nie tylko z samego złota, lecz także walutami wymienialnymi na złoto.
Złoto zostaje wycofane z obiegu wewnętrznego i znajduje zastosowanie tylko w rozliczeniach międzynarodowych .
Ww. system przetrwał do 1929/33 i 1944 (konferencja Bretton Woods) do 1971 (kryzys dolara)

www.babcik.prv.pl © Babcik 1999 strona 4

Banknot – dokument wydany na okaziciela w którym bankier zdecyduje się zapłacić w każdym terminie wskazaną
sumę w złocie.

Pieniądz symboliczny: środek płatniczy, którego wartość przewyższa koszt wytworzenia lub wartość jako towar w
innych zastosowaniach. Najistotniejszym atrybutem pieniądza jest jego siła nabywcza.

Pieniądz bezgotówkowy
Pieniądz światowy – pieniądz funkcjonujący w skali globalnej, obsługujący międzynarodową wymianę towarów i
usług oraz międzynarodowy ruch kapitału.
Pierwszym pieniądzem światowym było złoto, potem dolar.
Od 1967 powołane przez MFW SDR-y. Po kryzysie dolara, w 1971 r. utworzono koszyk walut 16 krajów. Od 1981 r.
powstał koszyk 5 walut. Dolar 4%, Marka 19%, Jen 15%, Frank 12%, Funt 12%.

ECU – powstało decyzją Rady Europy 5.12.1978 r. Wartość ECU stanowi koszyk państw EWG. Najpierw 9 krajów,
potem 10 (17.9.84) od 21.09.1989 r. 12 walut.
Marka 30,1%, Funt 13,0%, Frank 19,0% Lir 10,15%, Gulden 9,4%, Frank belg. 7,6%, Frank luksemb 0,3%, Korona
duńska 2,45%, Funt irlandzki 1,1%, Drachma 0,6%, Peseta 5,3%, Ecundo port. 0,8%

Rynek

Rynek – całokształt aktów kupna i sprzedaży wraz z warunkami pośredniczącymi.

Rodzaje rynku:
Dóbr – usług – towarowy – pracy – finansowy.
Lokalny – regionalny – światowy – krajowy.
Monopolistyczny – wolnokonkurencyjny.
Zrównoważony – niezrównoważony
Legalny – czarny – szary

Popyt

Popyt – relacja pomiędzy ceną dobra lub usługi, a ilością, którą konsumenci mogą i chcą nabyć w określonym
czasie.

Ujęcie popytu: mikroekonomiczne (jest jeszcze makroekonomiczne)
1. indywidualne
2. Rynkowe









Wykres. Krzywa popytu

Determinanty popytu: Popyt zmienia się pod wpływem szeregu czynników z których część związana z rynkiem,
większość leży jednak poza nim.

Rynkowe czynniki kształtujące popyt na dany towar:
1. Wielkość dochodów nabywcy
2. ceny innych towarów i usług
3. oczekiwania konsumenta co do zmian cen i dochodów w bliższej i dalszej przyszłości.

Poza rynkowe czynniki kształtujące popyt:
1. Preferencje konsumentów
2. Warunki klimatyczne
3. Pory roku
4. Czynniki demograficzne
5. Ogólny poziom zamożności
6. Sytuacja polityczna i gospodarcza kraju

www.babcik.prv.pl © Babcik 1999 strona 5

Wykres: przesunięcie krzywej popytu.

Cenowa i dochodowa elastyczność popytu to stopień reakcji wielkości popytu na zmianę ceny.

Ed(p) = (-) (

∆d / d ) : ( ∆p / P )

Ed(p) – elastyczność popytu względem cen
∆d / d – wyrażona w % zmiana popytu

∆p / P – wyrażona w % zmiana ceny

Podaż

Podaż – Relacja pomiędzy ilością dobra jaką producenci są skłonni zaoferować, a ceną









Wykres: Krzywa podaży

Determinanty podaży
Ze wzrostem podaży mamy do czynienia wtedy gdy przy każdej cenie następuje wzrost ilości towarów i usług, które
producenci chcą i mogą zaoferować do sprzedaży. Spadek odwrotnie









Wykres: Przesunięcia krzywej podaży.

Podaż jest uzależniona od kosztów produkcji.
Zmiany podaży mogą być wywołane także zmianami cen dóbr pokrewnych.

Cenowa elastyczność podaży:

Es(p) = (

∆S / S ) : ( ∆p / p )

Elastyczność podaży uzależniona jest od skłonności, możliwości i chęci producentów do wycofania się z rynku w
sytuacji spadku cen oraz możliwości i gotowości podwyższenia sprzedaży gdy ceny rosną.

Równowaga rynkowa – moment zrównoważenia popytu ze sprzedażą.









Wykres: Równowaga rynkowa.

Paradoks Giffena – mimo wzrostu cen popyt na dany towar wzrasta.

www.babcik.prv.pl © Babcik 1999 strona 6

Paradoks Veblena – jw. Dotyczy rzeczy ekskluzywnych.
Efekt owczego pędu – Wszyscy kupują to co inni.
Prawo Engla – W momencie wzrostu dochodów względnie maleją wydatki na dobra podstawowe.

Przedsiębiorstwo
Jednostka gospodarcza wyodrębniona pod względem techniczno-produkcyjnym i ekonomicznym.
Cel: maksymalizacja zysku lub
- wzrost poziomu technicznego
- ilościowy i jakościowy wzrost produkcji
- poprawa efektywności gospodarowania
- ekspansja eksportowa
- wzrost kwalifikacji załogi
- poprawa warunków pracy
- powiększenie majątku produkcyjnego

Spółdzielnia
Dobrowolne zrzeszenie osób prowadzące wspólne przedsiębiorstwo w interesie członków, oparte na zasadach
demokratycznych, stosujące ograniczone oprocentowanie udziałów, dzielące nadwyżki i oszczędności między
członków w sposób wykluczający osiąganie przez któregokolwiek z nich korzyści kosztem innych, gromadzące
środki na działalność wychowawczą oraz wspólnie z innymi spółdzielniami.

Spółki

Spółki cywilne: s.c., spółka komandytowa

spółki handlowe: jawna, sp. z o.o. S.A.

W zależności od charakteru spółki, można wyróżnić:
- prywatne (gdzie podmiotami są jednostki gospodarki nieuspołecznionej)
- uspołecznione
- mieszane

Spółka cywilna
Najprostsza forma zorganizowanego współdziałania dwóch lub więcej osób dla wspólnej realizacji określonego celu
gospodarczego. Wspólnikiem może być osoba fizyczna i osoba prawna.
S.C. nie ma osobowości prawnej. Przedmiotem praw i obowiązków są sami wspólnicy, a nie spółka jako osoba
prawna. Każdy ze wspólników obowiązany jest do wniesienia wkładu oznaczonego w umowie. Przedmiotem wkładu
mogą być pieniądze, rzeczy ruchome, nieruchomości, prawa majątkowe a także świadczenia usługi lub pracy.
Każdy ze wspólników jest współwłaścicielem majątku. Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiedzialni są
solidarnie, również majątkiem osobistym. Każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i stratach
bez względu na wielkość wkładu. Umowa może to zminić. Można wyłączyć wspólnika od udziału w stratach, nie
można od udziału w zyskach.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Podstawowymi substratami istnienia i działalności spółki są osoby i kapitał. Celem działalności jest cel gospodarczy.
Spółka posiada osobowość prawną, może być jednoosobowa. Akt założycielski to umowa spółki sporządzona w
formie aktu notarialnego. Kapitał zakładowy dzieli się na udziały, których wysokość określona jest w umowie.
Władze: Obligatoryjnie: zgromadzenie wspólników, zarząd. Fakultatywnie: Rada Nadzorcza lub komisja rewizyjna.
Odpowiedzialność wspólników jest ograniczona do wysokości posiadanych udziałów. Spółka odpowiada wobec
wierzycieli za powstałe zobowiązania całym swym majątkiem. Zbycie udziałów (wystąpienie ze spółki) może być
uzależnione od zgody władz spółki.
Rozwiązanie spółki:
1. przyczyny przewidziane w umowie spółki
2. uchwała wspólników o rozwiązaniu spółki
3. ogłoszenie upadłości spółki
4. wyrok sądowy
5. w wyniku połączenia spółki z inną spółką

Spółka Akcyjna
(K.H. art.307-497) Charakter spółki: podstawowym substratem istnienia i działalności spółki jest kapitał. Typowa
spółka kapitałowa.
Cel działalności: każdy cel prawem dozwolony.
Posiada osobowość prawną. Co najmniej 3 akcjonariuszy.
Akt założycielski: statut i inne dokumenty wymagane przez kodeks handlowy, sporządzone w formie aktu
notarialnego.
Kapitał zakładowy: kapitał akcyjny. Dzieli się na akcje imienne bądź na okaziciela. Może być pokryty wkładami
pieniężnymi lub aportami.
Władze spółki: (obligatoryjnie) wolne zgromadzenie, zarząd, rada nadzorcza lub komisja rewizyjna.

www.babcik.prv.pl © Babcik 1999 strona 7

Odpowiedzialność ograniczona do wysokości posiadanych akcji. Spółka odpowiada wobec wierzycieli całym swym
majątkiem. Zbycie akcji może być uzależnione od zgody władz spółki.
Rozwiązania spółki:
1. Przyczyny przewidziane w statusie
2. Uchwała walnego zgromadzenia o rozwiązaniu
3. Ogłoszenie upadłości spółki
4. Inne przyczyny prawem przewidziane.
Spółki akcyjne (korporacje) są podstawową formą organizacji we współczesnym świecie.

Gospodarstwo domowe

Konsument – każdy, kto w celu zaspokojenia swoich potrzeb konsumuje, czyli zużywa określone dobra lub usługi.
Proces konsumpcji uwarunkowany jest w gospodarce koniecznością pozyskania dóbr i usług zaspokajających
potrzeby, a wcześniej środków pieniężnych na ich zakup.

Gospodarstwo domowe – jedno lub wieloosobowy podmiot gospodarczy, działający w strefie konsumpcji, oparty
najczęściej, choć niekoniecznie na więzach rodzinnych, którego celem jest zaspokajanie potrzeb wszystkich jego
członków dzięki uzyskiwanym , również przez wszystkich lub niektórych tylko członków dochodów.

Gospodarstwo charakteryzuje się następującymi cechami:
1. Zdolność do podejmowania określonych decyzji, w tym przede wszystkim ekonomicznych.
2. Dążenie do maksymalnej satysfakcji lub inaczej najwyższej użyteczności w ramach pozostających do dyspozycji
ograniczonych środków (racjonalność postępowania)

Teoria racjonalności postępowania:
1. Gospodarstwo domowe ma pewne preferencje i potrafi w określonych granicach określić swoje dążenia.
2. Gospodarstwo domowe jest zdolne uporządkować te dążenia w sposób wewnętrznie spójny, tworząc pewien
hierarchiczny układ dążeń.
3. Gospodarstwo domowe dokonuje koniecznych wyborów kierując się kryterium maksymalizacji zadowolenia.

Ekonomiczne funkcje gospodarstwa domowego:
1. Są one odbiorcami (nabywcami) dóbr i usług dostarczanych przez przedsiębiorstwa i instytucje.
2. Są one dostarczycielami czynników przetwórczych dla tychże przedsiębiorstw i instytucji.

Społeczne znaczenie gospodarstw domowych:
1. Kształtowanie charakterów, postaw i poglądów, wzajemnego szacunku, życzliwości, tolerancji, dyscypliny.

Popyt gospodarstwa domowego.

Użyteczność krańcowa – Korzyść jaką uzyskuje konsument z konsumpcji każdej kolejnej jednostki dobra lub
usługi.

Użyteczność całkowita – Suma użyteczności krańcowych – korzyść uzyskiwana przez konsumenta z konsumpcji
określonej ilości jednostek danego dobra w określonym czasie.

Prawo malejącej użyteczności krańcowej – z reguły użyteczność kolejnych jednostek zużywanego w określonym
czasie dobra lub usługi jest coraz mniejsza.









Wykres: Krzywa użyteczności.

Nadwyżka konsumenta – różnica między ceną jaką skłonny jest zapłacić konsument za kolejne jednostki dobra a
rzeczywistą ceną rynkową

Wybór pomiędzy dobrami

Krańcowa stopa substytucji – informuje o tym jaka ilość dobra wymagana jest skompensowania ubytku ostatnie
możliwej jednostki drugiego dobra.

www.babcik.prv.pl © Babcik 1999 strona 8

Teoria produkcji. Istota czynników produkcji, praca, kapitał, ziemia.

Na wielkość produkcji te czynniki, które mają wpływ możemy ująć matematycznie.
2 czynniki wpływu – wielkość zaangażowania i wielkość kapitału i proces produkcji.

Kapitał zaangażowany w procesie produkcji dzielimy na:
1. Środki trwałe
2. Środki obrotowe

Środki trwałe
Są to zasoby przedsiębiorstwa, które w procesie produkcji zużywają się stopniowo przenosząc swoją wartość na
nowo wytworzone produkty (maszyny, hale itp.)
Finansowym wyrazem zużycia środków trwałych jest fundusz amortyzacji,

Środki obrotowe
Są to wszelkiego rodzaju zasoby surowców i materiałów oraz środków finansowych. Cechą charakterystyczną
środków obrotowych jest to, że w jednym cyklu produkcyjnym przenoszą one całą swoją wartość na nowo
wytworzone dobra.

Podział:
- czynniki stałe (pensja sprzątaczki, która nie ulega zmianie)
- czynniki zmienne (koszt siły roboczej, energii itp.)
Generalnie oddz. Kryterium czasu (w jakim te czynniki ulegają zużyciu w procesie produkcji)
W krótkim okresie występuje podział ponieważ część czynników w krótkim okresie czasu zależy od rozmiarów
produkcji i pod jej wpływem zmienia się, natomiast część czynników jest niezmienna tzn. Niezależna. W długim
okresie czasu ten podział nie istnieje.

Prawo nieproporcjonalności przychodów
Prawo to wykrył i sformułował Curgo, francuski uczony. Sformułował to w oparciu o badanie wydajności ziemi.
Rozwinął to prawo Dawid Curgo i w tej wersji istnieje ono do chwili obecnej.
Prawo to mówi, iż wydajność określonego czynnika produkcji przy założeniu stałości pozostałych czynników rośnie
pierwotnie bardziej niż proporcjonalnie, potem proporcjonalnie i na końcu mniej niż proporcjonalnie.

Wykres: Prawo nieproporcjonalność przychodów.

Generalnie charakteryzuje ona przebieg procesu produkcyjnego w momencie , kiedy zmianie ulega tylko jeden
czynnik produkcji.

Pole manewru – pole, kiedy przedsiębiorca może dokonywać manewru.

Prawo Wydajności Proporcjonalnej
Działa ono w momencie, gdy występuje zmienność wszystkich czynników produkcji (i stałych i zmiennych) i głosi
ono, że proporcjonalnie do przyrostu nakładu czynników wytwarzania rośnie również produkcja. Prawo to działa
jedynie w długim okresie czasu i w zasadzie dotyczy jedynie etapu projektowania produkcji, ponieważ na papierze
możemy dowolnie manipulować składnikami.

Produkcyjność Krańcowa
Wielkość krańcowa zawsze dotyczy relacji w których analizujemy co dzieje się z jedną wielkością w momencie gdy
druga wzrośnie o jednostkę.
Wielkości krańcowe (marginalne) prowadzą do ekonomii Marschalla.
Marginalizacja danych ekonomicznych zmierza do oceny efektywności działania przedsiębiorstwa. Zakładamy,
że przedsiębiorstwo dąży do maksymalizacji efektu przy danych nakładach czynników produkcji, bądź do
minimalizacji nakładów przy założonym efekcie.
Chcąc zbadać je precyzyjnie realizujemy wyżej określone cele, posługujemy się wielkościami krańcowymi, co w
praktyce oznacza, iż badamy co stanie się z wielkością kosztów, zysku, utargu w momencie, gdy produkcja
wzrośnie o jednostkę.

www.babcik.prv.pl © Babcik 1999 strona 9

Wykres: Krzywa produkcji krańcowej.

Ten punkt maksymalny, osiągany na krzywej produkcji odpowiada krzywej produkcji Knighta

Produkcyjność przeciętna
Czynników produkcji – miara efektu produkcyjnego przypadająca na jednostkę wytworzoną.
ALBO iloraz wielkości całkowitej przez wielkość nakładów uczestniczącego w produkcji danego czynnika produkcji.
Wielkości przeciętne reagują inaczej niż wielkości krańcowe.
Maksimum funkcja produkcji przeciętnej osiąga w punkcie, w którym prosta wyprowadzona z początku układu jest
styczna do krzywej produkcji Knighta.

Zależności pomiędzy dwoma rodzajami produkcji.
1. W momencie, gdy produkcyjność przeciętna wzrasta, produkcyjność krańcowa jest większa.
2. Kiedy produkcyjność przeciętna się zmniejsza, produkcyjność krańcowa jest mniejsza od przeciętnej.
3. Produkcyjność krańcowa osiąga swoje maksimum szybciej niż produkcyjność przeciętna i w momencie , gdy
produkcyjność przeciętna osiąga maksimum, produkcyjność krańcowa równa się produkcyjności przeciętnej.
4. Produkcyjność całkowita jest sumą kolejnych produkcyjności krańcowych.

Izofanta – krzywa jednakowej produkcji, Przedstawia nam ona jakie są możliwe kombinacje różnych czynników
wytwarzania, przy założonej nie zmienności produkcji. Ma kształt:

Wykres: Izofanta

Ścieżka produkcji powstaje w wyniku przesuwania się krzywych jednakowego produktu, czyli izofantowe
połączenie tych krzywych.

Typy izofant
1. Izofanta substytucji nie pełnej
2. Izofanta przy substytucji pełnej
3. Izofanta przy substytucji stałej
4. Izofante, przy substytucji pełnej, kompletnej.



Rynek
Typy rynku:
1. Model konkurencji doskonałej
2. Model konkurencji nie doskonałej

C e c h y :
Model konkurencji doskonałej.
- duża liczba podmiotów występujących po stronie popytu i podaży.
- podmioty te są równe pod względem siły ekonomicznej
- oferowany na rynku towar ma charakter jednorodny dla wszystkich producentów, tzn. Że jest zbliżony zarówno jeśli
chodzi o jakość, jak i o cechy zewnętrzne.

www.babcik.prv.pl © Babcik 1999 strona 10

- rynek ma charakter rynku transparentnego (przejrzystego), a informacja o rynku jest pełna.
- cena kształtowana na rynku w wyniku żywiołowej gry podaży i popytu. Nie ma pojęcia ceno biorcy i ceno twórcy.
- swoboda wejścia jest znaczna tzn. Łatwo wejść i wyjść.


Konkurencja monopolu (niedoskonała)
Monopol – sytuacja, w której po stronie podaży występuje jeden producent towaru bądź usługi.
Produkt ma charakter unikatowy tzn. Że nie posiada żadnego zbliżonego do siebie substytutu.
Producent jest ceno twórcą, konsumentów jest wiele i są oni ceno biorcami.
Specyficzną sytuacją monopolu jest sytuacja monopolu pełnego, oznacza to iż producent dostarcza na rynek
powyżej 80% produktu.
Monopol pełny może mieć charakter:
- prawny
- ekonomiczny
Monopol prawny występuje w przypadku monopolu państwowego (np. Przemysł zbrojeniowy, napojów
alkoholowych, zapałczany). Drugim typem monopolu prawnego jest wyłączność uzyskiwania przez osoby prawne
lub fizyczne dzięki nadaniu im patentu lub licencji na wprowadzane na rynek wyroby.
Monopol naturalny związany jest z faktem występowania w określonym obszarze unikatowych dóbr natury bądź
bardzo specyficznych warunków naturalnych.

Konkurencja Oligopolistyczna
Występowanie po stronie podaży kilku do kilkunastu podmiotów podmioty te są ceno twórcami, po stronie popytu
występuje ogromna liczba konsumentów będących ceno biorcami.
Po stronie podaży producenci dostarczają na rynek towar w zasadzie jednolity, bądź o cecha do siebie zbliżonych.
Swoboda wejścia na rynek ma charakter ograniczony.

konkurencja monopolistyczna (nie monopolowa)
Najbardziej zbliżona do konkurencji doskonałej. Po stronie podaży – duża liczba podmiotów produkujących bliskie,
ale nie doskonałe substytuty. Podmioty różnią się wielkością i siłą ekonomiczną. Stąd mogą być ceno biorcami jak i
ceno twórcami.
Informacja o rynku jest utrudniona, a swoboda wejścia i wyjścia ograniczona.

Pierwszymi formami zrzeszeń monopolistycznych były umowy dżentelmeńskie POOL, RING, te typy umów miały
charakter nie formalny, nie były objęte kodyfikacją prawną – dokonywane były w Stanach Zjednoczonych i miały na
celu podział stref wpływów poszczególnych biorących udział przedsiębiorstw.
Wbrew pozorom umowy te miały charakter bardzo trwały i długookresowy.
Zrzeszenia monopolistyczne powstawały w sposób dobrowolny lub przymusowy.

Generalnie rozróżniamy 5 podstawowych form zrzeszeń monopolistycznych:
1. Kartele
Przedsiębiorstwa biorące w nich udział zachowują osobowość prawną i mogą w dowolnym momencie wystąpić z
zrzeszenia. Celem jego jest przede wszystkim ustalenie stref wpływów przedsiębiorstw biorących udział czyli inaczej
podział rynku pomiędzy członków

2. Trusty
Charakteryzuje się tym, iż przystępując do niego przedsiębiorstwo traci osobowość prawną.
Staje się oddziałem funkcjonującym w ramach jednego przedsiębiorstwa.

3. Koncerny
Charakteryzuje się tym, iż przystępując do niego przedsiębiorstwo traci osobowość prawną. Staje się oddziałem
funkcjonującym w ramach jednego przedsiębiorstwa. Może mieć charakter poziomy, bądź pionowy. Koncerny
poziome dotyczą jednej dziedziny produkcji (np. Kruppa). Koncern pionowy obejmuje wszystkie przedsiębiorstwa,
które służą do wyprodukowania produktu ostatecznego (np. Ford)

4. Syndykaty
Celem jego jest przede wszystkim ustalenie stref wpływów przedsiębiorstw biorących udział czyli inaczej podział
rynku pomiędzy członków + utworzenie wspólnego biura sprzedaży, które obsługuje wszystkich członków
syndykatu.
Przedsiębiorstwa biorące w nich udział zachowują osobowość prawną i mogą w dowolnym momencie wystąpić z
zrzeszenia.

5. Konglomeraty
Charakteryzuje się tym, iż przystępując do niego przedsiębiorstwo traci osobowość prawną.
Staje się oddziałem funkcjonującym w ramach jednego przedsiębiorstwa.
Powstały po II wojnie światowe. Polega na łączeniu się w jednym przedsiębiorstwie przedsiębiorstw oferujących w
bardzo różnych dziedzinach produkty, handel i usługi.

www.babcik.prv.pl © Babcik 1999 strona 11

Fuzje Ofensywne Lub Defensywne

I fala fuzji (I poł. XIX w.) Miała charakter fuzji dobrowolnych, czyli ofensywnych i związana była z II rewolucją
naukowo – techniczną – ponieważ ta rewolucja wymusiła wzrost skali produkcji, a pojedyncze kapitały były
niewystarczające. Mówimy, że miał miejsce bardzo szybko postępujący proces centralizacji kapitału.
Kolejna fala fuzji (początek XX w.) Miała charakter obronny. Równocześnie w tym okresie proces monopolu
gospodarczego doprowadził do zaburzeń. Monopole poprzez wysokie ceny, bardzo ekspansywne nastawienie na
zysk stwarzały zagrożenie zarówno dla funkcjonowania małych podmiotów oraz powodowały pauperyzację
ogromnych warstw społecznych. Wykorzystując siłę ekonomiczną wprowadziły na rynek bardzo nieuczciwą
konkurencję. I już w 1890 r. Wprowadzono obowiązujące do chwili obecnej podstawowe ustawy ograniczające
monopol.
Ustawa (najbardziej znana) Sherman – składała się z 2 punktów.
1. Wszelkie porozumienia łączenia przedsiębiorstw w formie trustu lub innej, konspiracja w celu ograniczenia handlu
są nielegalne.
2. Uznaje się za winną każdą osobę dążącą w jakikolwiek sposób do monopolizacji wymiany i handlu.

Koszty
Każda produkcja związana jest z wykorzystywaniem czynników produkcji. Finansowy wyraz zużycia czynników
produkcji to koszty produkcji. Są to wydatki już poniesione. I ten typ kosztów nosi nazwę kosztów księgowych.
Zaliczać do nich będziemy wydatki, które ponieśliśmy i te które podlegają ocenie.
Ekonomię interesują przyszłe koszty alternatywne (te najlepsze z utraconych, niewykorzystanych możliwości)
I typ kosztów – rzeczywiście poniesione (tzn. Jawne) i koszty nie ujawnione, które tworzone są wówczas gdy
przedsiębiorstwo ponosi koszty nie dające się określić ilościowo, a wynikające z faktu, iż w procesie produkcji
poniesione zostały koszty czynników produkcji, które nie zostały opłacone np. Koszt ziemi (o ile pozostaje
własnością właściciela, koszty lokali) są to koszty nie ujawnione.
Koszt alternatywny – koszt obu czynników (ujawniony i nie ujawniony) i w takim ujęciu jako rzeczywiste koszty
ekonomiczne.
Kryterium przyszłego zysku – to alternatywny koszt wykorzystania kapitału. Wynika to z faktu, iż zysk traktowany
jest jako element kosztu ekonomicznego.
Zysk normalny jest to zysk wynikający z alternatywnej możliwości zastosowania kapitału. Generalnie przyjmuje
się, iż zysk normalny równy jest stopie procentowej od kredytu zastosowanego w banku. Nadwyżka wypracowanego
w przedsiębiorstwie zysku ponad zysk normalny to zysk ekonomiczny.
Zysk normalny + zysk ekonomiczny = zysk księgowy
Koszty dzielimy na stałe, zmienne ... Oraz ... Bezpośrednie, pośrednie.

Koszty Stałe I Zmienne
Kryterium wyodrębnienia jest ich związek z wielkością produkcji. Koszty stałe nie zależą od wielkości produkcji,
koszty zmienne zależą. Kryterium dotyczy krótkiego czasu. W długim okresie wszystkie koszty to koszty zmienne.

Koszty pośrednie i bezpośrednie
Kryterium podziału związane jest ze sposobem powiązania kosztów z produktem. Koszty bezpośrednie to takie
koszty jak płace, surowce ( wszystko co ma wpływ na produkt).

Podział kosztów:
1. Całkowite
2. Przeciętne
3. Marginalne

Podział Kosztów Całkowitych
1. Stałe całkowite
2. Zmienne całkowite

Podział Kosztów Przeciętnych
1. Koszty stałe przeciętne
2. Koszty zmienne przeciętne
3. Koszty całkowite przeciętne

Koszt Stały Całkowity

www.babcik.prv.pl © Babcik 1999 strona 12

Wykres: KSC
Koszt Stały Przeciętny

Wykres: KSP

Koszt Zmienny Całkowity

Wykres: KZC

Koszt zmienny przeciętny

Wykres: KZP

Koszt Całkowity Produkcji

Wykres: KCP

Koszt Całkowity Przeciętny

Wykres: KCP

Optimum Techniczne Przedsiębiorstwa
Osiąga je w punkcie, gdy koszt przeciętny osiąga swoje minimum, a to odbywa się jednocześnie przy zrównaniu
kosztu przeciętnego z kosztem krańcowym.

www.babcik.prv.pl © Babcik 1999 strona 13

Mówi nam, iż przedsiębiorstwo powinno zwiększać produkcję, aż do osiągnięcia najmniejszego kosztu przeciętnego.
Jest to kryterium techniczne.
Kryterium ekonomiczne uzależnione jest od kształtowania się czynników o charakterze rynkowym. Zaliczamy do
nich wysokość ceny na produkowany wyrób, oraz wysokość popytu. O konkretnym wyborze ekonomicznym
przesądza zestawienie kosztów i utargów w przedsiębiorstwie.
Ryzyko jest kosztem nieujawnionym i w sposób istotny wpływającym na wysokość wypracowanego zysku
ekonomicznego. Ryzyko w przedsiębiorstwie wiąże się niewątpliwie z pojęciami takimi jak przedsiębiorczość i
innowacyjność.
Przedsiębiorcy w celu zminimalizowania kosztów kierują się innowacyjnością, wdrażają rozwiązania techniczne
poprzez obniżenie kosztów produkcji poniżej przeciętnej dla danej branży i sektora. Zyski osiągane dzięki obniżce
kosztów noszą nazwę zysków nadzwyczajnych. Występują one w krótkim okresie czasu i stanowią zysk z ryzyka
podjętego przez przedsiębiorstwo. W długim okresie zyski te ulegają upowszechnieniu i wykazują tendencję do
przekształcenia się w zysk przeciętny dla danej gałęzi. Cęć osiągnięcia zysków nadzwyczajnych powoduje stałość
postępu technicznego i stałą tendencję do obniżania kosztów produkcji. Kolejny element wpływający na obniżenie
kosztów produkcji jest osiąganie korzyści z tytułu skali produkcji.
Aktualnie optymalna stałą produkcji jest produkcja dla potrzeb rynku liczącego ok. 200 mln podmiotów.

RYNEK PRACY

Ceną pracy jest płaca.
Praca – (A. Marshall) – niewątpliwa przykrość, którą rekompensuje przyjemność otrzymania płacy.
Płaca – cena siły roboczej, czyli czynnik, który musi pozwolić na odtwarzanie się.
Praca w gospodarce rynkowej jest jednym z wielu towarów i poddana jest wszelkim prawom funkcjonującym w
gospodarce rynkowej, przede wszystkim prawom podaży i popytu.
Popyt na pracę – relacja pomiędzy ilością zaoferowanych miejsc pracy, a płacą realną i popyt ten możemy
rozważać w krótkim i długim okresie.
W krótkim okresie popyt na pracę uzależniony jest od popytu na towary, których ta praca dostarcza, w długim
okresie popyt na pracę związany jest z faktem substytucyjności pracy i kapitału. Firmy dążąc do obniżenia kosztów
produkcji będą w długim okresie dokonywały wyboru czynnika względnie tańszego. I to powoduje, że gospodarki
narodowe dzielimy na podstawowe typy gospodarek
1. Kapitałochłonne
2. Kapitało-oszczędne

Gospodarka kapitałochłonna – wykorzystuje ze względu na wysoką cenę pracy głównie czynnik kapitału (kraje
wys. rozwinięte)
Gospodarka kapitałooszczędna – wykorzystuje względną taniość czynnika pracy jako substytutu dla droższego
czynnika kapitału (kraje rozwijające się)

Podaż pracy – relacja pomiędzy ilością zaoferowanego czynnika pt. „praca” i ceną pracy czyli płacą realną.

Podaż pracy zależy od:
1. Wielkości populacji – stopa przyrostu naturalnego społeczeństwa oraz rozmiary imigracji (wielkość czynnika
praca, który napływa do gospodarki z zewnątrz)
2. Cena wolnego czasu


PRACA JAKO CENA CZYNNIKA PRACY
Formy płacy:
1. Płaca nominalna i płaca realna
2. Płaca pieniężna i płaca w naturze (deputaty)
3. Płaca bezpośrednia i płaca pośrednia
4. Płace taryfowe i płace realne

Płaca nominalna – jest to płaca, którą otrzymujemy w formie pieniężnej
Płaca realna – określa ile w rzeczywistości towarów i usług możemy nabyć za płacę nominalną
Płaca realna = Płaca nominalna / wskaźnik cen detalicznych (wskaźnik kosztów utrzymania)
Płaca bezpośrednia – obejmuje te wszystkie wartości pieniężne i dobra, które trafiają do pracownika w sposób
bezpośredni.
Płaca pośrednia – wiąże się z otrzymaniem przez pracownika w formie nieodpłatnej bądź częściowo odpłatnej
szeregu świadczeń i dóbr.
Płaca taryfowa – poszczególne płace tworzą taryfy, progi w których możemy się poruszać. Określa dane
stanowiska (grupa + staż)
Płaca realna – indywidualna płaca za pracownika

SYSTEMY PŁAC:
1. System płacy czasowej

www.babcik.prv.pl © Babcik 1999 strona 14

2. System płacy akordowej
3. Systemy mieszane

System płacy czasowej - polega na powiązaniu opłaty za pracę z ilością przepracowanych godzin. Stosujemy we
wszystkich zakładach, gdzie tempo reguluje taśma. Stosujemy tam gdzie zależy nam na bardzo wysokiej jakości.
System płacy akordowej – w chwili obecnej wykorzystywany jest przede wszystkim do prac, których jakość nie
jest istotna. System ten polega na opłacaniu pracy za każdą wyprodukowaną jednostkę.
System płacy mieszanej – Stwarza potrzebę wielkich korporacji. Twórca Rowan, Taylor, Bodeaux, Hasley. Idea –
łączenie systemów czasowych z systemami akordowymi, przy czym mogą nie funkcjonować dwukierunkowo. Część
tych systemów powoduje, iż płace będą rosły bardziej niż proporcjonalnie po przekroczeniu pewnego poziomu
produkcji, część zaś po osiągnięciu tego poziomu spowoduje spadek płacy

Funkcje pracy:
1. Dochodowa
2. Kosztowa
3. Bodźcowa albo motywacyjna
4. Społeczna
Funkcje płacy występują łącznie. Każda zmiana wyskości płacy powoduje zmiany we wszystkich funkcjach.

Funkcja pracy – dochodowa – funkcja mówi o tym, iż płaca powinna być podstawowym dochodem pracownika

Funkcja pracy – kosztowa – Przedsiębiorstwo racjonalizując swoją działalność będzie dążyło do minimalizacji
kosztów

Funkcja pracy – bodźcowa – Wysokość płacy powinna zachęcić pracowników do wzrostu wydajności i
intensywności płacy

Funkcja pracy – społeczna – Płaca powinna wyznaczać pozycję pracownika w hierarchii społecznej

Monopol na rynku pracy nosi nazwę monopsonu. Typowym przykładem jest PGR lub małe miasteczko i jeden
zakład produkcyjny.

Konsekwencje istnienia monopsonu mogą być bardzo niekorzystne
1. Monopsony mają możliwość zaniżenia płac, jeśli prawo wymaga płace minimalną to wymuszony zostaje wzrost
wydajności.
2. W momencie bankructwa tego przedsiębiorstwa gwałtownie rośnie bezrobocie i nie ma możliwości rozwiązania
tego problemu.
Po stanie podaży monopolistą są związki zawodowe i ich działalność może mieć charakter pozytywny, jak i
negatywny.
Pozytywy – gdy nie dopuszczają do ubożenia sił roboczej, negatywny, gdy ich działalność zaczyna mieć charakter
wyłącznie roszczeniowy.
Powoduje się wtedy:
1. Spadek wydajności pracy
2. Wymuszoną wydajność
3. Obniżenie tempa wzrostu gospodarczego
4. Nieefektywną, nieracjonalną alokację dochodów w gospodarce narodowej.

SYSTEM BANKOWY
1. Banki
2. Instytucje ubezpieczeniowe
3. Fundusze inwestycyjne
4. Fundusze emerytalne
Wszystkie te instytucje pośredniczą w alokacji kapitału pomiędzy podmiotami gospodarki narodowej w kierunku ich
efektywnego zagospodarowania.

PODSTAWOWY ELEMENT – BANKI
Bank – Przedsiębiorstwo funkcjonujące jako pośrednik pomiędzy dysponentami czasowo różnych kapitałów, a
podmiotami, które zgłaszają na te wolne kapitały popyt. Bank pobiera za pośrednictwo określoną opłatę czyli
procent.
Procent – irracjonalna cena kapitału

OPERACJE BANKOWE
1. Aktywne (czynne)
2. Pasywne (bierne)

www.babcik.prv.pl © Babcik 1999 strona 15

Operacje bankowe aktywne – wiążą się z udzielaniem kredytu, oraz sprawdzaniem przez banki tzw. Bieżących
zarówno dla przedsiębiorstw, jak i gospodarstw domowych. Dotyczy również dyskonta i weksli
Operacje bankowe pasywne – związane są z gromadzeniem kapitału i różnego rodzaju kapitału. Źródłami są :
1. Różnica w stopach procentowych, pobierana od odstąpionego kapitału, a stopą procentową płaconą przez bank
za kapitały w nim ulokowane
2. Wszelkie opłaty manipulacyjne
3. Różnica między stopą dyskontową i redyskontową.