1

Ks. Marek Chmielewski

POSŁUGA PREZBITERÓW I DIAKONÓW



W posynodalnej adhortacji apostolskiej Ecclesia in Europa (z

28 VI 2003) Jan Paweł II pisząc o zadaniach kapłanów, stwierdza,
że „żyjąc «w» świecie, ale nie będąc «ze» świata (por. J 17, 15-16),
w obecnej sytuacji kulturowej i duchowej kontynentu europej-
skiego są oni wezwani, by być znakiem sprzeciwu i nadziei dla
społeczeństwa chorego na horyzontalizm i potrzebującego
otwarcia na Transcendencję” (nr 34). Na początku dokumentu
Papież ukazuje różne postaci tej choroby duchowej, która w isto-
cie polega na utracie nadziei i zredukowaniu wszystkiego do
poziomu doczesności. Jedną z wielu postaci horyzontalizmu,
wobec którego zarówno prezbiterzy jak i diakoni nie mogą po-
zostać obojętni z uwagi na powierzoną sobie misję ewangeliza-
cyjną, jest „rozpowszechniona fragmentaryzacja egzystencji”.
Ojciec święty pisze, że „dominuje poczucie osamotnienia; mnożą
się podziały i kontrasty. […] W powiązaniu z szerzącym się co-
raz powszechniejszym indywidualizmem dostrzega się coraz
mniej przejawów solidarności międzyludzkiej: podczas gdy in-
stytucje opieki pełnią godną uznania funkcję, zauważa się zanik
poczucia solidarności, co powoduje, że ludzie — choć nie braku-
je im tego, co konieczne pod względem materialnym — czują się
bardziej osamotnieni, pozostawieni samym sobie, pozbawieni
uczuciowego oparcia” (EiE 8).

Procesy te boleśnie dotykają również duchownych, stąd nie-

rzadkie są przypadki odchodzenia od kapłaństwa, utraty sensu
swojej posługi i spadek gorliwości pasterskiej. Tym pilniejsze
staje się zadanie czynienia diecezji domem i szkołą komunii, o

———————



Opublikowano w: II Synod Diecezji Radomskiej. „Czynić diecezję domem i szko-

łą komunii”, red. S. Łabendowicz, Radom 2008, s. 68-76.

2

czym przypomniał Jan Paweł II w Novo millennio ineunte (por. nr
43-45).

1. Zadanie prezbiterów

W wielości obowiązków duszpasterskich, prezbiter łatwo

może zagubić to co najważniejsze w jego posłudze, a mianowicie
„zapewnienie zjednoczenia wszystkich w Ciele Chrystusa, któ-
rym jest Kościół” (77, 1)

1

. Kapłan bowiem „zostaje w szczególny

sposób uzdolniony do tego, aby w dziedzinie duszpasterskiej
być «człowiekiem komunii»”

2

. Wypełnianie różnorodnych po-

sług nie może przesłonić mu troski o wspólnotę jako całość. Jed-
nocześnie nie powinien on stracić z oczu duchowych potrzeb po-
szczególnego wiernego, któremu „należy pomóc w odnalezieniu
jego własnego powołania” (77, 4). Jednym słowem, duszpasterz,
a szczególnie proboszcz, „winien być cierpliwym tkaczem wię-
zów komunii własnej parafii z Kościołem partykularnym i z Ko-
ściołem powszechnym”

3

.

(Potrzeba duchowości komunii) By tak się stało, w pierwszym

rzędzie prezbiter, nie tylko jako duszpasterz, winien pielęgno-
wać w sobie życie duchowe, a szczególnie duchowość komunii.
U jej podstaw jest — jak uczy Jan Paweł II — zanurzenie się w
„tajemnicy Trójcy Świętej, która zamieszkuje w nas i której blask
należy dostrzegać także w obliczach braci żyjących wokół nas”
(NMI 43). W ogóle życie duchowe, jako życie z Ducha Świętego i
trwanie w klimacie bliskości Chrystusa, jest ściśle powiązane z

———————

1

Jeśli nie zaznaczono inaczej, źródło cytatów stanowią katechezy środowe Jana

Pawła II o Kościele, głoszone od 10 VII 1991 do 30 VIII 1995. W nawiasie podano
numer katechezy i punktu według wydania: Jan Paweł II, Dzieła zebrane, t. 7 — Kate-
chezy, część 2, Wydawnictwo M, Kraków 2007.

2

Kongregacja ds. Duchowieństwa, Instrukcja „Kapłan pasterz i przewodnik

wspólnoty parafialnej” (z 4 VIII 2002), 9; por. Kongregacja ds. Duchowieństwa, Dy-
rektorium „Tota Ecclesia” o posłudze i życiu kapłanów (z 31 I 1994), 30.

3

Kapłan pasterz i przewodnik wspólnoty parafialnej, 16.

3

duszpasterstwem i dlatego stanowi „najważniejsze przedsię-
wzięcie pastoralne”, a nie jest jedynie przejawem osobistego dą-
żenia do świętości danego kapłana. Natomiast „rozmach posługi
bez solidnej duchowości kapłańskiej mógłby się przekształcić w
czczy aktywizm”

4

.

Wobec tego „prezbiter powinien — podobnie jak Chrystus —

być człowiekiem modlitwy. W tej syntetycznej definicji zawarte
jest całe życie duchowe, które nadaje prezbiterowi prawdziwą
chrześcijańską tożsamość…” (79, 1). Celebrowanie Liturgii Go-
dzin, nie zaś tylko zrutynizowane „odmawianie brewiarza”,
„staje się czynnością o ogromnym znaczeniu duszpasterskim”

5

.

(Jedność prezbitera z Kościołem lokalnym). Drugim warunkiem

efektywnego budowania komunii eklezjalnej przez kapłana, jest
jego „bycie w Kościele lokalnym”, które „stanowi ze swej natury
element pozwalający żyć duchowością chrześcijańską” jemu sa-
memu, jak i wiernym powierzonym jego pieczy

6

. To sentire cum

Ecclesia

i zarazem esse in Ecclesia wyraża się w pierwszym rzę-

dzie w synowskiej jedności ze swoim biskupem i w kapłańskim
braterstwie z prezbiterium diecezjalnym. Jan Paweł II uczy, że ta
„jedność kapłańska zakorzeniona jest głęboko w sakramencie
święceń”, z tej racji „kapłaństwo przekazywane każdemu po-
winno być przeżywane w ontologicznym, psychologicznym i
duchowym kręgu tej wspólnoty” (86, 2). Dalej Papież stwierdza,
że tę komunię umacnia współpraca w tym samym dziele, jakim
jest troska o zbawienie innych (por. 86, 3). Zatem „braterstwo
kapłańskie wyraża się […] w jedności posługi duszpasterskiej,
istniejącej mimo różnorodności zajęć, urzędów i działań powie-
rzonych prezbiterom…” (88, 2).

———————

4

Tamże, 11.

5

Kongregacja ds. Duchowieństwa, Instrukcja „Kapłan głosiciel Słowa, szafarz sa-

kramentów i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa”
(z 19 III 1999), II, 1.

6

Kapłan pasterz i przewodnik wspólnoty parafialnej, 17.

4

(Jedność z wiernymi). Budowanie więzi wspólnotowych z

wiernymi, zwłaszcza w obrębie parafii, jest jednym z prioryte-
tów duszpasterskich proboszcza i wspierających go kapłanów
(por. 89, 3). Parafia jest to bowiem „konkretna społeczność wier-
nych communitas christifidelium…”. Wspólnotowość więzi między
poszczególnymi wiernymi, jak również między nimi a duszpa-
sterzami, należy do istoty parafii. Za posynodalną adhortacją
apostolską Jana Pawła II Christifideles laici warto przypomnieć, że
parafia „jako ostateczne umiejscowienie Kościoła”, jest zbudo-
wana na gruncie rzeczywistości teologicznej. Oznacza to, że „jest
ona wspólnotą eucharystyczną, czyli wspólnotą zdolną do spra-
wowania Eucharystii, będącej żywym źródłem jej wzrostu i sa-
kramentalnym węzłem doskonałej komunii z całym Kościołem.
Ta zdolność wynika z tego, że parafia jest wspólnotą wiary oraz
wspólnotą organiczną, czyli taką, która składa się z wyświęco-
nych kapłanów i z innych chrześcijan” (nr 26).

Oznacza to, że w centrum parafialnej komunii jest Euchary-

stia, jako źródło jedności i zarazem „najdoskonalszy wyraz zjed-
noczenia wszystkich członków wspólnoty chrześcijańskiej” (77,
7). Z tego wyłania się pilna potrzeba troski ze strony duszpaste-
rzy, aby zwłaszcza niedzielna Eucharystia była wyrazem tej jed-
ności.

(Troska o młodzież i powołania). W kontekście budowania ekle-

zjalnej komunii w wymiarze diecezjalnym i parafialnym, Jan
Paweł II poleca prezbiterom usilną troskę o młodzież, która sta-
nowi „nadzieję wspólnoty”. Z tej racji „prezbiter powinien po-
święcić swój czas, swoją energię i zdolności, by zapewnić jej wy-
chowanie chrześcijańskie oraz dojrzewanie do życia zgodnego z
nakazami Ewangelii” (77, 5). Jak się wydaje, nie chodzi tu wy-
łącznie o katechezę, która choć stanowi zasadniczy element for-
macji duchowej dzieci i młodzieży, to nie zaspokaja wszystkich
potrzeb młodego człowieka. Oprócz posługi w konfesjonale i
kierownictwa duchowego, konieczne jest zatem wspieranie

5

wszelkich form zrzeszania się katolików świeckich

7

i zabezpie-

czenie ich eklezjalnego charakteru. W tym celu Papież w Christi-
fideles laici

(nr 30) podał główne kryteria kościelnego charakteru

zrzeszeń laikatu, wśród których na pierwszym miejscu jest sta-
wianie powołania każdego chrześcijanina do świętości.

Mówiąc o obowiązkach proboszcza, Kongregacja ds. Ducho-

wieństwa przypomina, że „w sposób szczególny na proboszczu
spoczywa obowiązek specjalnej troski o budzenie i rozwój po-
wołań kapłańskich”, a najbardziej odpowiednim do tego sposo-
bem jest „przykład osobistego świadectwa”

8

.

(Jedność z osobami konsekrowanymi). W trosce o budowanie

jedności w Kościele lokalnym, „jest ogromnie ważne, aby prezbi-
terzy znali i darzyli szacunkiem różne formy naśladowania
Chrystusa właściwe dla osób konsekrowanych oraz traktowali je
jako bezcenny skarb Kościoła i jako świadectwo płodności Ducha
Świętego w jego wspólnocie”

9

. Nierzadko bowiem na terenie pa-

rafii znajdują się domy zakonne, jak również wśród wiernych w
sposób ukryty zamieszkują świeccy konsekrowani. Jeśli chodzi o
tych ostatnich, to najczęściej są to kobiety świeckie konsekrowa-
ne przynależące do tzw. instytutów świeckich, prawnie ustano-
wionych w Kościele konstytucją apostolską Piusa XII Provida Ma-
ter Ecclesia

(2 II 1947). Obecność we wspólnocie parafialnej osób

zakonnych i świeckich konsekrowanych jest profetycznym zna-
kiem bogactwa charyzmatów w Kościele i bezcennym zapleczem
duchowym w budowaniu autentycznej komunii, której duszpa-
sterz nie powinien lekceważyć.

(Miłość pasterska i postawa służby) Tym co trwale łączy ludzi,

czyniąc z nich prawdziwą wspólnotę, jest miłość zakorzeniona w
komunii Przenajświętszej Trójcy. Wszystkie więc działania oraz

———————

7

„Proboszcz winien zabiegać o to, aby istniejące w parafii stowarzyszenia, ruchy i

różne zrzeszenia wnosiły swój własny wkład do życia misyjnego”. — Tamże, 29

8

Tamże, 22.

9

Tamże, 16.

6

inicjatywy prezbitera, któremu Kościół powierza misję „krze-
wienia duchowości komunii” (NMI 43), winny być przeniknięte
miłością pasterską. Jej źródłem jest kapłańska konsekracja (82, 5;
PO 3). „Miłość pasterska jest przede wszystkim […] całkowitym
darem z siebie dla Kościoła, na obraz daru Chrystusa i we
współudziale w nim” (PDV 23), a wyraża się w postawie służby
na wzór Chrystusa (por. Mt 20, 28) w wolności od wszelkiej py-
chy i pragnienia, by „panoszyć się” w powierzonej sobie
owczarni (por. PDV 21). Tę samą myśl wyraża Jan Paweł II w
jednej ze swoich katechez, pisząc iż „[…] z misją pasterską nie
licuje postawa wywyższania się lub autokratyzmu (por. 1 P 5, 3),
irytująca wiernych i być może oddalająca ich od owczarni. Na-
śladując Chrystusa Dobrego Pasterza, trzeba wyrabiać w sobie
ducha pokornej służby” (82, 3).

Uprzywilejowanym obszarem tej służby w duchu miłości pa-

sterskiej jest posługa wobec cierpiących, chorych i potrzebują-
cych. „Prezbiter wezwany jest również do osobistego angażo-
wania się w dzieła miłosierdzia…” (77, 5). Tej wrażliwości na
ludzką nędzę powinien był nabyć już w okresie formacji semina-
ryjnej, zwłaszcza pełniąc posługę diakona.

2. Zadanie diakonów

Papież jednoznacznie stwierdza, że „[…] diakon jest wyświę-

cony nie dla kapłaństwa, lecz dla służby biskupowi, by spełniać
to, co on poleca” (91, 3), jak również dla pełnienia funkcji chary-
tatywnej. „Diakoni mają w tej dziedzinie «spełniać w imieniu
hierarchii powinności związane z miłosierdziem, administracją,
a także z dziełami służby społecznej»” (92, 5; por. 93, 1). Dotyczy
to zarówno diakonów jako kandydatów do kapłaństwa, jak i
diakonów stałych, których ustanowienie w Kościele lokalnym
jako stanu życia Papież uzasadnia troską o efektywniejszą po-
sługę miłosierdzia i zarazem potrzebą dopełnienia bogactwa
charyzmatów w Kościele (91, 5-6). Nie bez znaczenia dla budo-

7

wania eklezjalnej komunii jest to, że „duchowość diakona jest
duchowością służby”, przez sakrament święceń diakon staje się
bowiem „specjalnym znakiem sakramentalnym Chrystusa Słu-
gi”

10

.

Znamienne jest to, że w swoich katechezach o Kościele, w

części poświęconej prezbiterom i diakonom, Jan Paweł II wielo-
krotnie podkreśla fundamentalne znaczenie Eucharystii zarówno
dla ich życia duchowego (por. 76, 3; 79, 2; 80, 2. 6), jak i posługi,
zwłaszcza dla budowania eklezjalnej komunii (por. 77, 7; 82, 7;
87, 4).

Wynika z tego, że tym dziele prezbiterzy powinni zwrócić

szczególną uwagę na sposób celebrowania i osobistego przeży-
wania Eucharystii. Jak bardzo doniosłym problemem jest nie tyl-
ko liturgiczno-jurydyczna poprawność sprawowania Mszy św.,
ale także elementarna troska o jej estetykę, świadczą zachęty Pa-
pieża, zawarte między innymi w encyklice Ecclesia de Eucharistia
(nr 47-52)

11

. Z kolei Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sa-

kramentów w specjalnej instrukcji pt. Redemptionis Sacramentum
o zachowaniu i unikaniu pewnych rzeczy dotyczących Najświęt-
szej Eucharystii (z 25 III 2004), piętnuje liczne nadużycia, które
urągają świętości tego Sakramentu i tym samym pozbawiają go
wspólnototwórczego znaczenia.

Tak jak Vaticanum II dzieło odrodzenia Kościoła rozpoczął

od odnowy liturgii, czego wyrazem był pierwszy jego dokument
w postaci Konstytucji o świętej liturgii Sacrosanctum Concilium,
tak sądzić należy, że dzieło czynienia diecezji domem i szkołą
komunii, należy rozpoczynać, zarówno w porządku chronolo-

———————

10

Wytyczne dotyczące formacji, życia i posługi diakonów stałych w Polsce (22 I

2004), 11.

11

Wiele miejsca trosce o estetykę celebracji eucharystycznej poświęca Dyrekto-

rium o posłudze i życiu kapłanów „Tota Ecclesia”. W punkcie 49 tego dokumentu czy-
tamy m.in.: „Kto nie troszczy się o poprawną celebrację, ukazuje braki swojej wiary i
nie wychowuje innych do wiary”.

8

gicznym jak i ontologicznym — zgodnie z życzeniem Jana Pawła
II — od promowania duchowości eucharystycznej czerpiąc wzór
z Maryi „Niewiasty Eucharystii” (por. EdE 53) i tworzenia „kul-
tury Eucharystii” (por. MND 26). „Jeśli Eucharystia jest źródłem
jedności Kościoła, to jest ona także jej najlepszym przejawem.
Eucharystia jest epifanią komunii” (NMD 21).