„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Mariusz Chachuła

Zakładanie pasieki
321[04].Z4.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:

prof. dr hab. Jerzy Demetraki – Paleolog
dr inż. Krzysztof Olszewski

Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł



Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

ą

programu jednostki modułowej 321[04].Z4.01,

„Zakładanie pasieki”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik
pszczelarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Zasady postępowania z pszczołami oraz wykonywanie podstawowych

zabiegów w rodzinie pszczelej

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

12

4.1.3. Ćwiczenia

12

4.1.4. Sprawdzian postępów

13

4.2. Wybór typu ula i urządzanie pasieczyska

14

4.2.1. Materiał nauczania

14

4.2.2. Pytania sprawdzające

23

4.2.3. Ćwiczenia

24

4.2.4. Sprawdzian postępów

26

4.3. Nabywanie i przesiedlanie rodzin pszczelich

27

4.3.1. Materiał nauczania

27

4.3.2. Pytania sprawdzające

28

4.3.3. Ćwiczenia

28

4.3.4. Sprawdzian postępów

29

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

30

6. Literatura

34

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zakładaniu pasieki.
W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela

o wyjaśnienie i ewentualnie sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

321[04].Z4

Gospodarka pasieczna

321[04].Z4.01

Zakładaanie pasieki

321[04].Z4.03

Zapobieganie nastrojowi rojowemu i rójce

321[04].Z4.04

Planowanie

i prowadzenie wędrownej

gospodarki pasiecznej

321[04].Z4.05

Przygotowanie pasieki

do zimowania

321[04].Z4.06

Prowadzenie różnych

kierunków produkcji

pasiecznej

321[04].Z4.07

Przetwarzanie produktów pasiecznych

321[04].Z4.02

Organizowanie prac związanych

z wiosenną obsługą pasieki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

rozróżnić stadia rozwojowe czerwiu pszczelego,

−

zastosować zasady postępowania w przypadku użądlenia przez pszczołę,

−

dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

zastosować zasady ochrony środowiska,

−

dobrać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony osobistej do określonych prac,

−

określić czynniki wpływające na rozwój pszczół,

−

określić topografię narządów i układów organizmu pszczoły,

−

scharakteryzować funkcjonowanie narządów, układów i całego organizmu pszczoły,

−

określić funkcje ciała tłuszczowego w organizmie pszczoły.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić czynniki wywołujące podrażnienie pszczół,

−

określić zasady postępowania z pszczołami,

−

określić cele, warunki i technikę przeprowadzania przeglądów rodzin pszczelich,

−

scharakteryzować rodzaje przeglądów,

−

dobrać sprzęt do przeglądu rodzin pszczelich,

−

przeprowadzić przeglądy rodzin pszczelich,

−

rozpoznać typy uli i scharakteryzować sprzęt pasieczny,

−

dobrać typy uli do rodzaju gospodarki pasiecznej,

−

wybrać miejsce na pasieczysko,

−

zaplanować urządzanie pasieczyska,

−

zorganizować zaplecze gospodarcze pasieki,

−

oszacować zasobność bazy pożytkowej,

−

ocenić wartość rodziny pszczelej,

−

przesiedlić rodziny pszczele,

−

zastosować zasady postępowania w przypadku pożądlenia,

−

zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas pracy przy pszczołach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zasady postępowania z pszczołami oraz wykonywanie

podstawowych zabiegów w rodzinie pszczelej

4.1.1. Materiał nauczania

Zachowanie się pszczół zależy w znacznym stopniu od sposobu obchodzenia się z nimi.

Umiejętne postępowanie, wybór odpowiedniej pory na przegląd oraz unikanie czynników
wywołujących podrażnienie pszczół zmniejsza ujemne skutki niepokojenia ich podczas
przeglądów. Przystępując do pracy w pasiece trzeba pamiętać, że podrażnienie pszczół
wywołują następujące czynniki:

−

ostre zapachy takie jak np.: zapach cebuli, czosnku, alkoholu, wody kolońskiej lub
perfum, jak również potu, zwłaszcza końskiego,

−

odzież pracującego przy pszczołach sporządzona z włochatej tkaniny, a także praca
z odkrytą głową (pszczoły zaczepiają się pazurkami o szorstką tkaninę lub wplątują się
we włosy),

−

gwałtowne i szybkie ruchy przy chodzeniu po pasieczysku i podczas pracy przy
rodzinach,

−

opędzanie się od pszczół,

−

potrącanie ula, stukanie, upuszczanie ramek lub narzędzi, itd.,

−

zapach jadu pszczelego będący wynikiem gniecenia lub żądlenia pszczół,

−

zbyt silne podkurzanie pszczół, zwłaszcza gorącym dymem.
Silne podrażnienie pszczół powoduje też dokonywanie przeglądów w okresie

bezpożytkowym, często prowadzące do powstawania rabunku. Pszczoły są bardziej skłonne
do żądlenia także przed burzą.

Postępowanie w przypadku pożądlenia

W przypadku użądlenia przez pszczołę należy jak najszybciej usunąć żądło z ciała, aby

przerwać wprowadzenie jadu do rany. Jad pszczeli zawiera feromony alarmowe, które mogą
powodować atak innych pszczół, zwłaszcza w okolicę miejsca użądlenia. Dlatego miejsce to
należy odymić dymem z podkurzacza bądź przemyć wodą, aby usunąć bądź zneutralizować
zapach jadu.

Reakcja na jad pszczeli jest cechą osobniczą. U ludzi o normalnej wrażliwości występuje

reakcja miejscowa. Po użądleniu odczuwają oni pieczenie, ból, po czym najczęściej
występuje obrzęk okolicy miejsca użądlenia. Stopniowo objawy te ustępują. Pszczelarze
zwykle uodporniają się na działanie jadu pszczelego. U niektórych ludzi może wystąpić
nadwrażliwość na jad pszczeli. Nadwrażliwość ta może być dziedziczna bądź też nabyta
wskutek silnego wyniszczenia organizmu lub przewlekłej choroby. W USA i Australii 15%
populacji dorosłych wykazuje nadwrażliwość na jad, a u 2–4% występuje odczyn uogólniony
na użądlenie. Reakcja immunologiczna na użądlenie może być natychmiastowa lub
opóźniona. Na przykład po pierwszym użądleniu po 15–20 minutach wystąpić pokrzywka na
całym ciele, ustępująca po 2–3 dniach. Następne użądlenie może spowodować silne pieczenie
i swędzenie ciała (wargi, powieki, a niekiedy i gardło silnie obrzękają), zaburzenia
w oddychaniu, a nawet omdlenie. Dalsze użądlenia są jeszcze groźniejsze i mogą
spowodować nawet śmierć w wyniku wstrząsu anafilaktycznego. W przypadku użądlenia
osoby nadwrażliwej na jad pszczeli niezbędna jest jak najszybsza pomoc lekarska. Osobie
takiej można podać preparat wapniowy (tabletki Calcium). Ludzie pracujący przez dłuższy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

czas w pasiekach są na ogół uodpornieni na działanie jadu pszczelego. Jednakże w razie
bardzo licznych użądleń (ponad 200) może i u nich nastąpić ogólne zatrucie organizmu.
W takim wypadku pożądlonej osobie należy niezwłocznie udzielić pomocy lekarskiej.
Zwykle ponad 500 użądleń powoduje śmierć wskutek ogólnego zatrucia organizmu.
Pszczelarze pracując w pasiece przed użądleniami powinni chronić głowę i szyję, ponieważ
użądlenie w gałkę oczną czy wewnątrz jamy ustnej może skończyć się śmiercią. śądlenia
przez pszczoły powinny unikać osoby chore na cukrzycę, gruźlicę, kobiety w ciąży, a także
osoby z zaawansowanymi chorobami układu krążenia, nerek i wątroby, anemii i obniżonej
ilości płytek krwi ze skłonnością do krwotoków, w ostrych chorobach infekcyjnych
i żółtaczce zakaźnej.

Przegląd rodziny

Każdy przegląd rodziny powinien być wykonywany z wyraźnie określonym celem.

Zależnie od celu przeglądu może być konieczne całkowite lub częściowe rozebranie gniazda.
Przeglądy połączone z całkowitym rozebraniem gniazda, tak zwane przeglądy główne,
w zasadzie wykonywane są dwa razy do roku: na wiosnę i w jesieni. W ciągu sezonu
przeglądy takie przeprowadza się tylko wyjątkowo; w koniecznych i uzasadnionych
przypadkach. Na ogół doświadczeni pszczelarze starają się ograniczać do przeglądów
częściowych, wyciągając potrzebne wnioski na podstawie stanu skrajnych plastrów bez
rozbierania całego gniazda. Nie da się przewidzieć ilości potrzebnych przeglądów w ciągu
sezonu. Niektóre rodziny wymagają przeglądów częstszych, inne rzadszych. Nie należy
jednak rozbierać gniazd bez wyraźnej potrzeby a liczę kontroli ograniczyć do minimum.

Do krótkiego wglądu mogą być ograniczone:

−

poszerzanie gniazd (rys. 1.),

−

kontrola nastroju rodziny (rys. 2.),

−

kontrola czerwienia młodych matek (rys. 3.),

−

kontrola wypełnienie korpusów magazynowych (rys. 4.),

−

kontrola obecności zapasów.
Dodatkową pomoc w ocenie stanu rodzin stanowi obserwacja wylotów.
Wykonywanie przeglądów rodzin pszczelich uzależnione jest od temperatury powietrza,

stanu pogody, pory dnia i stanu pożytku. Na wiosnę i jesienią gniazda, w których znajduje się
czerw, można przeglądać w ciepłe i bezwietrzne dni, przy temperaturze w cieniu nie niższej
niż 14°C. Rodziny, w których nie ma czerwiu, można przeglądać nawet przy 8°C. W porze
letniej podczas upałów, przy temperaturze powyżej 30°C, trzeba unikać przeglądania gniazd
w godzinach południowych. Podczas chłodnej lub wietrznej pogody, bezpośrednio po deszczu
lub podczas długotrwałej suszy, w okresie bezpożytkowym oraz przy raptownej przerwie
w pożytku pszczoły bywają zwykle silnie podrażnione. W warunkach tych, jeśli to możliwe,
wskazane jest odłożyć przegląd.

Rys. 1. Poszerzanie gniazda [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Rys. 2. Kontrola nastroju rodziny [opracowanie własne]

Rys. 3. Kontrola czerwienia młodych matek [opracowanie własne]

Rys. 4. Kontrola wypełnienie korpusów magazynowych [opracowanie własne]

Podczas bezwietrznej, ciepłej i słonecznej pogody oraz niewielkiego pożytku można

rozbierać gniazdo w ciągu całego dnia z ograniczonym użyciem dymu. Najkorzystniej jest
przeglądać rodziny w godzinach przedpołudniowych, podczas silnego lotu pszczół, gdy
większość lotnych pszczół znajduje się poza ulem. W okresach pozbawionych pożytku
przeglądy powinny być wykonywane z zachowaniem największej ostrożności, aby nie
wywołać rabunku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Pszczelarz powinien dobrze zorganizować przegląd, aby rodzinie pszczelej nie

przeszkadzać w pracy. Odpowiednich danych dostarczą mu notatki o wynikach poprzedniego
przeglądu, gdzie zapisano, kiedy odbył się ostatni przegląd, jaki był stan rodziny, jakie
zabiegi zostały wykonane i co powinno być wykonane przy przeglądzie następnym. Przed
przeglądem trzeba przygotować wszystkie materiały, narzędzia i sprzęt, które mogą być
potrzebne oraz ustalić kolejne czynności.

Przystępując do przeglądu trzeba starannie (mydłem bez zapachu) umyć ręce dla

usunięcia obcych zapachów. Według niektórych także natarcie rąk liśćmi melisy, mięty lub
macierzanki wpływa na pszczoły łagodząco. Ze względów higienicznych oraz dla
zabezpieczenia się przed żądleniem pszczół pszczelarze używają podczas pracy w pasiece
specjalną odzież ochronną. Są to: fartuch lub kombinezon, siatka ochronna na głowę lub
kapelusz pszczelarski. Odzież robocza powinna być wykonana z materiału jasnego,
gładkiego, łatwego do prania. Kombinezon powinien być zapinany pod szyją, z rękawami
zaopatrzonymi w mankiety szczelnie opinające przeguby rąk. Jeżeli pszczoła dostanie się do
rękawa i zostanie tam przygnieciona to przeważnie użądli. Przy odpowiednich warunkach
i łagodnych pszczołach można pracować z odsłoniętą twarzą, ale w nakryciu głowy
zabezpieczającym przez wplątywaniem się pszczół we włosy. Jednak nawet w takich
warunkach zawsze w pobliżu powinna się znajdować siatka ochronna lub kapelusz
pszczelarski. Użycie odzieży ochronnej daje jednak poczucie bezpieczeństwa i umożliwia
dokładne i spokojne wykonanie pracy.

Po ustawieniu przy ulu transportówki (ewentualnie z zapasowymi ramkami), ze

wszystkimi potrzebnymi narzędziami i rozpaleniu podkurzacza przystępuje się do pracy.
Podczas przeglądu pnia trzeba stać z boku ula, z tej strony, gdzie znajduje się zatwór.
Pozwala to najwygodniej rozbierać gniazdo i przeglądać plastry. Jeżeli przy przeglądzie
pomaga druga osoba, to staje z drugiej strony ula lub z jego tyłu. Nie wolno stawać przed
wylotem ula, gdyż przeszkadza to wylatującym i powracającym pszczołom. Po zdjęciu
ocieplenia ostrożnie prostym końcem dłuta rozsuwa plastry. Przed wyjęciem plastra z ula
odsuwa się go od plastra sąsiedniego na odległość 18–20 mm i wpuszcza w tak poszerzoną
uliczkę niewielki kłąb dymu. Następnie, trzymając plaster oburącz za wąsy, ostrożnie podnosi
się go do góry. Podczas wyjmowania nadaje się plastrowi położenie nieco skośne w stosunku
do położenia pierwotnego. Skośne ustawienie plastra podczas wyjmowania z ula chroni też
pszczoły od przygniecenia pomiędzy boczną beleczką ramki a ścianą ula. Każda zgnieciona
pszczoła może wywołać wzburzenie rodziny pszczelej i utrudnić wykonanie przeglądu.

plaster wyjęty z ula należy trzymać pionowo. W przypadku skośnego trzymania plastra

ś

wieżo odbudowanego obciążonego miodem lub czerwiem może dojść do jego wygięcia lub

wyłamania. Podczas oglądania plaster należy trzymać nad ulem, aby spadające z niego
pszczoły trafiły do ula, a nie na ziemię, gdzie zarówno młode pszczoły, jak i matka mogą
w ten sposób łatwo zginąć. Obejrzany plaster odstawia się z powrotem do ula, trzymając go
skośnie do płaszczyzny innych plastrów w ulu, i dosuwa do wolnej ściany. W podobny
sposób przegląda się pozostałe plastry. Przy ustawianiu plastrów w ulu nie należy ich bez
potrzeby odwracać lub zmieniać kolejności. Rozsuwanie i zsuwanie plastrów, wyjmowanie
ich z ula i wstawianie z powrotem powinno odbywać się spokojnie, bez gwałtownych
ruchów, uderzeń i wstrząsów; jednocześnie dość szybko, aby nie przedłużać przeglądu.
Trzeba przy tym uważać, żeby nie rozlewać miodu, nie gnieść plastrów i czerwiu oraz nie
rozgniatać pszczół. Wszystkie przewidziane czynności powinny być wykonane w danym pniu
za jednym razem, bez konieczności powtórnego rozbierania gniazda w tym samym dniu
w celu wykonania czynności uzupełniających.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Wyszukiwanie matki

Zakładając pasiekę warto posiąść umiejętność wyszukiwania matek pszczelich. Jest ona

cenna z uwagi na to, że kupując rodziny pszczele należy liczyć się z koniecznością wymiany
matek. Tym bardziej, że stan i praca rodziny pszczelej zależy przede wszystkim od obecności
płodnej i młodej matki, pochodzącej z wartościowego materiału hodowlanego. Strata matki,
jej kalectwo, choroba, a czasem starość powodują anormalny stan rodziny pszczelej. Brak
pomocy ze strony pszczelarza może w takim przypadku doprowadzić rodzinę pszczelą do
całkowitej zagłady. Przez większą część roku sprawdzianem obecności i jakości matki jest
obecność, rodzaj i wygląd czerwiu. Czerw pszczeli zwarty i równomiernie koliście rozłożony
na plastrach jest dowodem, że w rodzinie znajduje się pełnowartościowa matka. Czerw
nierównomiernie rozłożony (rozstrzelony), garbaty wskazuje na wady matki. Brak czerwiu
w porze, gdy powinien on znajdować się w gnieździe, nasuwa podejrzenie osierocenia
rodziny.

W celu wyszukania matki po odsunięciu plastrów wypełnionych miodem wyjmuje się

pierwszy plaster z czerwiem, patrząc jednocześnie na odsłoniętą powierzchnię następnego
plastra w ulu. Jeżeli na następnym plastrze matki nie widać, ogląda się z obydwóch stron
plaster wyjęty, a po obejrzeniu wstawia się do ula obok odsuniętych poprzednio plastrów
z miodem. Następnie wyjmuje się drugi plaster, patrząc jednocześnie na trzeci – i tak dalej, aż
do odnalezienia matki lub przejrzenia wszystkich plastrów. Przy wyszukiwaniu matki trzeba
zwracać uwagę na zachowanie się pszczół. Gdy zaczną one poruszać się zwartą masą
w jednym kierunku, unosząc przy tym odwłoki i szybko poruszając skrzydłami, świadczy to,
ż

e pszczoły zaczynają się niepokoić często przedłużającym się przeglądem. W takiej sytuacji

znalezienie matki staje się bardzo trudne. Należy wtedy złożyć gniazdo, a poszukiwania
wznowić po uspokojeniu się rodziny.

Szczególnie dużo trudności sprawia wyszukanie matki młodej, która jeszcze nie zaczęła

czerwić. Matki takie są bardzo ruchliwe i płochliwe; przy rozbieraniu gniazda schodzą zwykle
z ramek i kryją się pomiędzy pszczołami i w zakątkach ula. Rodziny z matkami
nieczerwiącymi należy przeglądać szybko i możliwie bez użycia dymu, w dzień lotny, gdy
pszczoły lotne znajdują się poza ulem. Jeżeli podczas przeglądu młoda matka wyleci z ula,
należy przerwać pracę i pozostać na miejscu nie zmieniając pozycji. Po upływie kilku minut
matka zwykle wraca i wchodzi do ula.

Rabunki

Zapobieganie rabunkom sprowadza się do przestrzegania następujących zasad:

−

nie trzymać w pasiece rodzin osieroconych,

−

nie utrzymywać rodzin słabych, dostosować gniazda do siły rodzin,

−

skrupulatnie chronić przed rabunkiem małe rodzinki,

−

dbać o szczelność uli,

−

w okresach bezpożytkowych zwężać wyloty stosownie do siły rodziny,

−

nie stosować podkarmiania pszczół w ciągu dnia,

−

podczas przeglądów pni nie rozlewać miodu lub syropu; pokarm przypadkowo rozlany na
ul zetrzeć mokrą szmatą, rozlany na ziemię przysypać ziemią,

−

ramki wyjęte z ula podczas przeglądu przechowywać w szczelnie zamykanej
transportówce,

−

przy przeglądzie pni w czasie bezpożytkowym możliwie szybko wykonywać niezbędne
zabiegi, przejrzaną część gniazda niezwłocznie przykrywać,

−

chronić przed dostępem pszczół pomieszczenia, w których przechowany jest miód
i woszczyna,

−

nie zostawiać na pasieczysku plastrów lub naczyń w celu osuszenia ich przez pszczoły.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynniki wywołują podrażnienie pszczół?

2.

Kiedy przeprowadza się przeglądy całkowite?

3. Jakie zasady obowiązują przy wyszukiwaniu matek pszczelich?
4. Jak zapobiegamy rabunkom pszczół?
5. W jakich warunkach nie należy przeprowadzać przeglądów rodzin?
6. Jak powinien być ubrany pszczelarz idąc do pracy przy pszczołach?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobieranie środków ochrony indywidualnej do pracy przy pszczołach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać i obejrzeć strój pasieczny,
2) założyć kombinezon i siatkę ochronną/kapelusz pszczelarski,
3) narysować strój pasieczny,
4) opisać rysunek,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fartuch lub kombinezon,

−

siatka ochronna/kapelusz pszczelarski,

−

rękawice skórzane.

Ćwiczenie 2

Prowadzenie przeglądów rodzin pszczelich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) założyć strój pasieczny,
2) ustawić się z boku ula,
3) otworzyć daszek i zdjąć ocieplenie górne,
4) wcisnąć ostrze dłuta pasiecznego między zatwór a ostatnią ramkę i odsunąć zatwór,
5) wyjąć ostrożnie plaster pszczeli i trzymając go pionowo nad gniazdem prowadzić

obserwacje,

6) zapisać w książce pasiecznej:

−

liczbę plastrów z czerwiem,

−

szacunkową ilość zapasów,

−

zauważoną matkę,

−

ogólną liczbę plastrów w gnieździe,

7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Ś

rodki dydaktyczne:

−

sprzęt do przeglądu rodzin pszczelich,

−

strój pasieczny,

−

książka pasieczna.

Ćwiczenie 3

Udzielanie pierwszej pomocy osobie pożądlonej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) opisać różne reakcje organizmu na jad pszczeli,
2) wypisać środki, które można podać osobom po użądleniu,
3) usunąć żądło ciała używając do tego celu dłuta pasiecznego,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

ż

ywe pszczoły,

−

ś

rodki neutralizujące skutki użądlenia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić czynniki wywołują podrażnienie pszczół?

2) przeprowadzać przeglądy rodzin pszczelich?

3) dobierać środki ochrony indywidualnej do pracy przy pszczołach?

4) udzielać pierwszej pomocy osobie pożądlonej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.2. Wybór typu ula i urządzanie pasieczyska

4.2.1 Materiał nauczania

Rodzaje i typy uli

Ze względu na konstrukcję ule dzielimy na leżaki, stojaki i kombinowane (rys. 5).

W leżakach powiększanie gniazda – dostawianie plastrów odbywa się tylko w poziomie.
Liczba ramek, jakie mieści taki ul może być różna, czasem przekracza nawet 20. W tych
ulach rodnia od miodni oddzielana jest pionową kratą odgrodową. Do leżaków zaliczany:
leżak warszawski zwykły, leżak warszawski poszerzony, leżak wielkopolski, leżak Dadanta.

Rys. 5. Schematyczne przekroje pionowe uli: a) leżaka warszawskiego zwykłego, b, c) kombinowanych –

warszawskiego poszerzonego i Dadanta, d) stojaka wielkopolskiego [5, s. 19]

Tabela 1. Zestawienie wielkości ramek i pojemności różnych typów uli najpowszechniej stosowanych w Polsce

[5, s. 33]

Zewnętrzne

wymiary ramki

Powierzchnia

plastrów [dm

2

]

Nazwa

i typ ula

gniazdowej

nadstawkowej

gniazdowego

nadstawkowego

Leżak warszawski zwykły

240x435

–

10,44

–

Leżak wielkopolski

360x260

–

9,36

–

Stojak wielkopolski

2-kondygnacyjny

360x260

360x260

9,36

9,36

Stojak wielkopolski

3-kondygnacyjny

360x260

360x130

9,36

4,68

Warszawski poszerzony

kombinowany

300x435

460x130

13,05

4,64

Dadanta kombinowany

435x300

435x145

13,05

6,31

Ostrowskiej

360x230

360x230

8,28

8,28

Ule kombinowane są konstrukcją pośrednią między typowymi leżakami, a ulami

korpusowymi/stojakami. W ulach tych początkowo gniazdo poszerza się w poziomie
a następnie na powałkę dostawia się nadstawkę, pełniąca rolę magazynu na miód. Liczba
ramek gniazdowych w takich ulach jest zwykle niższa niż w typowych leżakach. Do uli
kombinowanych należą: warszawski zwykły, warszawski poszerzony, ul Dadanta.
Stosowanie kraty podgrodowej celem oddzielenia miodni od rodni w ulach kombinowanych
nie jest konieczne ze względu na większą głębokość komórek w ramkach nadstawowych
będącą wynikiem szerszych beleczek ramkowych. Wadą uli kombinowanych jest zbyt mała
kubatura miodni/nadstawki w stosunku do rodni. Ule korpusowe/stojaki składają się z kilku
kondygnacji. Kubaturę ula zwiększa się w pionie przez dodawanie kolejnych korpusów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Tylko wiosną gniazdo poszerza się w poziomie do całkowitego wypełnienia
korpusu/korpusów gniazdowego/gniazdowych. Gniazdo zlokalizowane jest w korpusie
położonym na dennicy – gniazdowym, nad nim znajdują się korpusy magazynowe. Część
gniazdowa od magazynowej oddzielona jest poziomą kratą odgrodową. Do stojaków należą:
stojak wielkopolski, ul Ostrowskiej, ul korpusowy Dadanta, ul Langstrotha, ul typu Apipol.
Ule stojaki są szczególnie przydatne przy prowadzeniu gospodarki wędrownej.

Cechy dobrego ula

Poznanie biologii rodziny pszczelej i jej wymagań w poszczególnych okresach

rozwojowych było i jest podstawą do konstruowania pomieszczeń, które zapewniają
pszczołom optymalne warunki bytowe, a pszczelarzowi ułatwiają pracę i wpływają na
zwiększenie wydajności pasieki.

Dobry ul powinien skutecznie chronić pszczoły przed wpływem niekorzystnych

warunków atmosferycznych, szczególnie w okresie intensywnego czerwienia matek.
Powinien być on zbudowany z materiałów o niskim współczynniku przewodnictwa
cieplnego. Musi być szczelny, oraz umożliwiać regulację pojemności gniazda w zależności od
stanu biologicznego rodziny pszczelej. Konstrukcja ula powinna zapewniać swobodną
regulację wentylacji wnętrza oraz umożliwiać przeprowadzanie wszelkiego rodzaju zabiegów
sanitarno-weterynaryjnych. W zależności od specjalizacji pasieki (wychów matek,
pozyskiwanie mleczka pszczelego, propolisu czy pyłku kwiatowego) ul powinien ułatwiać
pracę i zapewniać optymalne warunki niezbędne do realizacji zadań produkcyjnych.

Kubatura gniazda

Wymiary gniazd i ramek różnych typów uli (tabela 1 i 2) nie są przypadkowe lecz są

wynikiem długoletnich obserwacji rodziny pszczelej i warunków środowiskowych, w których
rodzina przebywa. Zróżnicowanie klimatycznie i obfitość bazy pożytkowej (nektaru i pyłku)
wymagają indywidualnego podejścia do wyboru optymalnego typu ula. W okolicach
o słabych pożytkach zalecany jest zwykle ul o mniejszych wymiarach ramek. W okolicach
o bogatych, ciągłych pożytkach, polecana jest ramka większa lub ul wielokondygnacyjny.
Podstawą tych stwierdzeń jest analiza możliwości rozwojowych rodziny pszczelej w danych
warunkach środowiskowych. Wybierając typ ula niezbędne jest określenie maksymalnej
ilości plastrów potrzebnych do zapewnienie miejsca na:

−

uzyskanie maksymalnego czerwienia matek,

−

ż

elazny zapas miodu (6–8 kg na rodzinę),

−

zapas pierzgi,

−

wygryzające się pszczoły,

−

przerobienie nektaru i magazynowanie miodu towarowego.
Maksymalną intensywność czerwienia matki uzyskują na przełomie czerwca i lipca

znosząc średnio około 2.200 jaj na dobę. W czasie 21 dni rozwoju pszczoły robotnicy, matka
złoży (21 x 2.200) około 46.200 jaj. Jeden decymetr kwadratowy plastra zawiera obustronnie
800 komórek, zatem czerw zajmie powierzchnię (46.200 : 800) około 58 dm

2

.

Stały zapas miodu rodziny pszczelej nie powinien spadać poniżej 6 kg miodu. Jeden dm

2

plastra mieści około 300 g miodu dojrzałego. Dla pomieszczenia tych zapasów niezbędna jest
powierzchnia 20 dm

2

(6.000 g : 300 g). Jedna żerująca larwa pszczela zużywa pół komórki

pierzgi. Pierzgą odżywiają się również pszczoły ulowe (karmicielki i woszczarki). Część
pierzgi stanowi rezerwę na okres niesprzyjających warunków pogodowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Tabela 2. Zestawienie powierzchni użytkowej i ogólnej różnych typów uli [opracowanie własne]

o

g

ó

ln

a

2

3

0

2

2

5

1

8

7

2

3

4

2

4

8

2

6

5

2

4

8

ra

ze

m

p

o

w

ie

rz

ch

n

ia

[

d

m

2

]

u

ż

y

tk

o

w

a

2

0

7

1

6

9

1

6

4

2

0

1

2

1

3

2

1

2

2

2

2

d

m

2

–

–

8

2

8

2

+

3

2

5

2

5

4

7

4

n

ad

st

aw

k

o

w

y

ch

sz

t.

–

–

1

0

1

0

+

1

0

1

4

1

1

1

0

d

m

2

2

0

7

1

9

6

8

2

8

2

1

6

1

1

5

8

1

4

8

M

ak

sy

m

al

n

a

p

o

w

ie

rz

ch

n

ia

p

la

st

ró

w

w

u

lu

l

at

em

g

n

ia

zd

o

w

y

ch

sz

t.

2

2

2

4

1

0

1

0

1

4

1

4

1

0

+

1

0

n

ad

st

aw

k

o

w

eg

o

-

-

8

,2

3

,7

3

,7

4

,9

7

,4

P

o

w

ie

rz

ch

n

ia

u

ż

y

tk

o

w

a

p

la

st

ra

[

d

m

2

]

g

n

ia

zd

o

w

eg

o

9

,4

8

,2

8

,2

8

,2

1

1

,5

1

1

,3

7

,4

N

az

w

a

i

ty

p

u

la

L

e

ż

ak

w

ar

sz

aw

sk

i

zw

y

k

ły

L

e

ż

ak

w

ie

lk

o

p

o

ls

k

i

S

to

ja

k

w

ie

lk

o

p

o

ls

k

i

2

-k

o

n

d

y

g

n

ac

y

jn

y

S

to

ja

k

w

ie

lk

o

p

o

ls

k

i

3

-k

o

n

d

y

g

n

ac

y

jn

y

W

ar

sz

aw

sk

i

p

o

sz

er

zo

n

y

k

o

m

b

in

o

w

an

y

D

ad

an

ta

k

o

m

b

in

o

w

an

y

O

st

ro

w

sk

ie

j

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

W celu obliczenia minimalnej ilości pierzgi, która jest niezbędna dla wyżywienia larw

przyjmuje się 14 dni czerwienia matki (2.200 x 14 = 30.800 : 2), czyli 15.400 komórek.
Pierzga nie jest rozmieszczana zwarcie na plastrze, dlatego przyjmuje się nieco większą
powierzchnię dla pomieszczenia tych zapasów – około 25 dm

2

.

Ś

rednio matka składa 1500–1700 jaj na dobę, co jest wartością niższą od maksymalnej.

Przy takim tempie czerwienia w czasie 35 dni – przeciętny okres życia robotnicy latem,
wygryzie się 52.500 do 59.500 pszczół. Jeden dm

2

plastra obustronnie mieści na swojej

powierzchni 220 pszczół, zatem dla zapewnienia niezbędnej powierzchni do pomieszczenia
młodych pszczół konieczna jest powierzchnia 235–270 dm

2

plastra.

Ś

wieży nakrop składany jest przez pszczoły na trzykrotnie większej powierzchni niż

miód dojrzały (na 1 kg przybytku pszczoły potrzebują około 9 dm

2

). 1 kg zasklepionego

miodu zajmuje powierzchnię ok. 3 dm

2

. Przeciętna powierzchnia plastra niezbędna do

pomieszczenia 1 kg przybytku dziennego wynosi około 4.5–5.5 dm

2

.

Ogólna powierzchnia

plastrów gniazda zapewniająca rozwój rodziny pszczelej wynosi ok. 103 dm

2

. Taką

pojemność gniazda powinien zapewnić dobry ul.

Materiały wykorzystywane do budowy uli
Drewno

Do budowy uli wykorzystuje się suche drewno gatunków miękkich, najczęściej sosny

i jodły zaś z liściastych: lipy, wierzby, topoli, osiki. Drewno twarde (dąb, jesion, wiąz, buk,
brzoza i modrzew) nie nadaje się do wyrobu uli. Materiał przeznaczony do konstruowania uli
powinien być zdrowy, bez większych śladów pochodzenia grzybowego (czerwona
smugowatość lub silna sinizna). Nie powinien być stoczony przez owady i posiadać sęków
o średnicy powyżej 40 mm (dopuszczalne są sęki zdrowe, dobrze zrośnięte z drewnem).
Wilgotność drewna nie powinna przekraczać 15–16%. Suche drewno odznacza się niskim
współczynnikiem przewodnictwa cieplnego (tabela 3). W miarę wzrostu wilgotności
współczynnik ten wzrasta.

Płyty pilśniowe

Wśród płyt pilśniowych wyróżniamy płyty twarde i płyty miękkie. Współczynnik

przewodnictwa cieplnego płyt twardych zbliżony jest do drewna (tabela 3). Płyty twarde
pomimo tendencji do wchłaniania wilgoci i odkształcania się na grubość, przy dobrej ich
konserwacji mogą zastąpić drewno. Płyty pilśniowe miękkie z uwagi na trudności w obróbce
i mniejszą wytrzymałość na działanie mechaniczne nie nadają. się do konstruowania uli,
jednak ze względu na bardzo niski współczynnik przewodnictwa cieplnego stanowią dobry
materiał izolacyjny. Ule wykonane z płyt pilśniowych na konstrukcji szkieletowej z drewna
są tanie, łatwe w wykonaniu, ciepłe, suche i lekkie.

Słoma, trzcina, sitowie

Materiały te z uwagi na bardzo niski współczynnik przewodnictwa ciepła (tabela 3)

stanowią dobry materiał budowlany. Konstruowanie uli z tych materiałów wymaga jednak
dość znacznych nakładów pracy ręcznej i dodatkowego oprzyrządowania w postaci prawideł
i pras do wyrobu mat. Łatwo dostępny i tani materiał stwarza możliwości budowy uli we
własnym zakresie. Mankamentem uli słomianych jest trudność w przeprowadzaniu
odkażania, zaś ściany narażone są na uszkodzenia przez gryzonie.

Styropian

Styropian jest materiałem syntetycznym charakteryzującym się wyjątkowo niskim

współczynnikiem przewodnictwa cieplnego (tabela 3), lekkim i dający się modelować
w specjalnych prasach. Styropian jest szeroko stosowany jako materiał izolacyjny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Wartość materiałów izolacyjnych uzależniona jest od:

−

zdolności przepuszczania ciepła (im mniejsza tym materiał lepszy) czyli od
współczynnika przewodnictwa cieplnego,

−

zdolności wchłaniania wilgoci z powietrza, czyli higroskopijności (im słabsze
wchłanianie tym materiał lepszy),

−

stopnia osiadania (zbijania się) czyli wytwarzania z biegiem czasu na skutek tendencji do
osiadania wolnych przestrzeni pozbawionych wypełnienia (im mniejsza tendencja do
zmiany struktury tym materiał przydatniejszy),

−

podatności do zagnieżdżania się gryzoni.

Tabela 3. Przewodnictwo cieplne materiałów izolacyjnych [2, s. 26]

Przydatność

materiału

Nazwa materiału

Współczynnik przewodnictwa

cieplnego

bardzo duża

styropian

0,025

duża

płyta pilśniowa porowata
wata odpadowa
pakuły
filce (różne)
paździerze lniane lub konopne
mech
słoma prosta

0,04
0,037
0,037–0,041
0,031–0,05
0,04–0,06
0,04
0,04–0,05

średnia

sieczka słomiana
wełna drzewna
liście suche
sitowie

0,04–0,05
0,05–0,10
0,05–0,06
0,06

mała

trociny
wióry drzewne
plewy i słoma z kłosami

0,05–0,07
0,10
0,04

Ogólne zasady budowy uli

Znając właściwości materiałów można przystąpić do wyboru typu ula lub jego

samodzielnego wykonania. W nowoczesnym ulu rozbieralnym wyróżnia się:

−

daszek,

−

powałkę,

−

korpus nadstawowy – magazynowy,

−

korpus gniazdowy,

−

dennicę,

−

stojak – podstawkę.
Do wyposażenia ula należy: komplet ramek, beleczki powałkowe, maty lub poduszki

ocieplające (górne i boczne), wkładka wylotowa, mostek wylotowy, krata odgrodowa
i podkarmiaczka.

Beleczki powałkowe wstawiane między ramki powinny zapewniać latem odstęp między

plastrami wynoszący 12 mm zaś zimą 8 mm. Odległość między beleczkami bocznymi ramek
a ścianami ula powinna wynosić 7,5 mm (rys. 2a). Większe przestrzenie powodują
zabudowywanie ich przez pszczoły, przy mniejszych od 4 mm pszczoły starają się je
zakitować. Odległość między górną beleczką ramki gniazdowej a dolną beleczką ramki
nadstawkowej powinna wynosić 10 mm (rys. 2a). Odległość pomiędzy środkowymi liniami
ramek gniazdowych powinna wynosić 37,5 mm (rys. 2b). Szerokość beleczki ramkowej
powinna być równa 25 mm. Odległość między dennicą a dolną beleczką ramki gniazdowej
nie powinna być mniejsza niż 20 mm. (rys. 2c)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

a)

b)

c)

Rys. 2. Stałe niezmienne wymiary w ulu: a) odległość między beleczkami bocznymi ramek a ścianami ula oraz

między górną beleczką ramki gniazdowej a dolną beleczką ramki nadstawkowej, b) odległość między
ś

rodkowymi liniami ramek gniazdowych, c) odległość między dennicą a dolną beleczką ramki

gniazdowej [2, s. 19]

W jednej pasieki powinny znajdować się ule jednego typu. Ułatwia to pracę (operacje

dennicami, korpusami, ramkami i daszkami oraz pozostałym wyposażeniem uli), walkę
z chorobami i pasożytami. Dlatego staranność i dokładność wykonania oraz powtarzalność
wszystkich zespołów ula jest niezmiernie ważna.

Wybór typu ula uzależniony jest od metody gospodarki pasiecznej:

−

w pasiekach stacjonarnych można wykorzystać ule leżaki i kombinowane. Ule o ramce
wąsko-wysokiej sprzyjają prowadzeniu gospodarki ekstensywnej, związanej z rzadko
wykonywanymi przeglądami rodzin, w okolicach o słabych, ale ciągłych pożytkach,

−

pasieki wędrowne wymagają pojemnego ula, gdyż w ciągu kilku dni dochodzi do
gromadzenia dużej ilości nektaru. Do tego celu najlepiej nadają się ule korpusowe /
stojaki.

Wybór miejsca i urządzanie pasieczyska

Gospodarstwem pasiecznym określa się pasieczysko (ograniczony teren) wraz ze

znajdującymi się na nim pniami pszczelimi, zasiedlonymi lub nie zasiedlonymi, budowlami
i urządzeniami pasiecznymi ułatwiającymi prace w pasiece.

Przed wyborem miejsca trzeba dokonać oceny bazy pożytkowej.

Należy wziąć pod uwagę dwie wielkości:

−

roczne zapotrzebowanie rodziny pszczelej na nektar i pyłek wynosi ok. 90–120 kg miodu
i 30 kg pyłku,

−

zasoby surowca miodowego i pyłku w promieniu 1,5 km od pasieki (ok. 706 ha).

Rodziny pszczele powinny znajdować się możliwie najbliżej źródeł pożytku. Lot pszczół

po nektar jest opłacalny, gdy nie jest dłuższy niż 2 km. Koło o promieniu od 1,5 do 2 km

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

zajmuje powierzchnię od 706 do 1256 ha. Na tej powierzchni pszczoły powinny znaleźć
w ciągu roku dostateczną ilość nektaru i pyłku, aby zapewnić sobie rozwój oraz zgromadzić
nadwyżkę miodu dla pszczelarza. Im bogatsza okolica, tym ta nadwyżka będzie większa.
Minimalne całoroczne zapotrzebowanie bytowe jednej rodziny pszczelej na miód wynosi
około 90 kg. Z tego około 20–25 kg zużywają pszczoły w kwietniu i maju, głównie na rozwój
rodziny oraz około 30 kg w czerwcu i 15–17 kg w lipcu na rozwój oraz energię zużytą na
pracę (zbiór wziątków, budowa plastrów, regulacja temperatury, itp.). Na rozwój sierpniowy
zużywają dalsze 10–12 kg miodu. Najlepsza byłaby więc okolica, gdzie pożytek ciągnąłby się
przez cały sezon – od wiosny do jesieni. Taki układ pożytków trafia się jednak bardzo rzadko.
Na ogół bywają okresowe niedobory lub nawet braki w dopływie nektaru i dlatego celowe
jest możliwie dokładne obliczenie zasobów pożytkowych. Robimy to mnożąc powierzchnię
zajmowaną przez określone rośliny miododajne występujące w zasięgu lotu pszczół przyszłej
pasieki przez ich jednostkową wydajność miodową, oddzielnie dla okresu wiosennego,
letniego i jesieni. Okolice o zasobach wynoszących 4–5 kg z 1 ha można uważać za średnio
bogate, o zasobach 6 i więcej kg – za bogate.

W ocenie okolicy, oprócz znajomości zasobów pożytkowych, trzeba mieć rozeznanie

w liczebności pni, które z tej bazy mają korzystać. Przyjmując przewidywaną wydajność
miodu towarowego w kg z 1 pnia, uzyskujemy ilość, jaką łącznie z własnym
zapotrzebowaniem powinna zebrać każda rodzina. Należy wziąć pod uwagę, że część nektaru
zbiorą inne owady a część zmarnuje się w czasie deszczów czy suszy itp. W naszych
warunkach pszczoły zbierają przeciętnie 50–60% ogólnych zasobów, zależnie układu pogody
w danym roku.

Szczegółowe obliczenia robi się z rozbiciem na okresy sezonu. Dzieląc np. zasoby

wiosenne przez wiosenne zapotrzebowanie rodzin otrzymamy liczbę pni, jaką może wyżywić
okolica w danym okresie. Każde zwiększenie liczby pni ustawionych na tym terenie wpłynie
na obniżenie wydajności rodzin w całej pasiece. Na zmniejszenie wydajności mogą wpływać
również pasieki sąsiednie. Każda z nich, jeżeli znajduje się w odległości mniejszej niż 3–4 km
od pasieki zakładanej, będzie w jakimś stopniu z nią konkurowała, korzystając z części
nektaru znajdującego się na terenie „zazębiania” się lotów obu pasiek. Należy wówczas. brać
pod uwagę stosunkowo mniejszą powierzchnię pożytkową i odpowiednio do uszczuplonych
zasobów miodu zmniejszyć planowaną obsadę pni.

Przy okazji lustracji terenu i odwiedzania sąsiednich pasiek należy zwracać baczną

uwagę na ich stan zdrowotny. Założenie pasieki w okolicy nawiedzonej przez groźniejsze
choroby pszczół jest bardzo ryzykowne. Leczenie chorych rodzin jest kosztowne i uciążliwe,
a brak praktyki może początkującemu pszczelarzowi utrudnić wczesne rozpoznanie choroby
i doprowadzić do straty wielu pni. Ważne kryterium doboru wielkości pasieki stanowi
przygotowanie fachowe i staż w zawodzie.

Obszar pasieczyska powinien być oznaczony (ogrodzony) a przed wejściem na

pasieczysko powinna znajdować się tabliczka z napisem „Uwaga – pszczoły. Osobom
nieupoważnionym wstęp wzbroniony”, imię i nazwisko pszczelarza i nr telefonu.

Przy wyborze miejsca na pasieczysko należy zwrócić uwagę na pewne cechy terenu.

Pasieczysko powinno być osłonięte od wiatrów, najlepiej nieco oddalonym szpalerem drzew,
niewysokim wzgórzem, budynkami, itp. Dobrze, jeżeli mieści się na nieznacznym skłonie
w kierunku południowym, południowo-wschodnim czy południowo-zachodnim (szybsze
tajenie śniegu, zapewniony spływ wody opadowej, lepsze nagrzewanie ziemi). Na
pasieczysko nie nadają się tereny położone w zimnych i wilgotnych kotlinach, gdzie osiada
mgła i spływa ochłodzone nocą powietrze, oraz położone zbyt nisko, o wysokim poziomie
wody gruntowej (jest tam zawsze zimniej, rodziny gorzej rozwijają się i są słabsze).
Nieodpowiednie są również miejsca zbyt silnie nagrzewające się i pozbawione wszelkiego
przewiewu, np. pod południową ścianą dużego budynku, na ciasnym terenie otoczonym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

wysokim parkanem, murem czy zwartym żywopłotem. Przegrzewanie się uli latem zmusza
pszczoły do nadmiernej pracy związanej z wentylacją ula i dodatkowego noszenia wody,
przyspiesza wystąpienie rójki, a kontrastowo odmienne warunki pasieczyska i terenów
leżących poza nim są powodem ginięcia wielu pszczół lotnych.

Wskazane jest, aby:

−

rodziny pszczele były ustawione co najmniej 10 m od uczęszczanej drogi publicznej,
budynków mieszkalnych, inwentarskich i gospodarczych oraz 50 m od autostrad i dróg
szybkiego ruchu. Jeżeli odległości te nie mogą być zachowane pasieczysko powinno być
oddzielone stałą przeszkodą (parkan, mur, krzewy) o wysokości co najmniej 3 m, która
spowoduje wznoszenie się wylatujących i powracających pszczół nad pobliskim terenem
(a zimą stanowić będzie osłonę od wiatru),

−

użytkować pszczoły łagodne,

−

ubezpieczyć się od odpowiedzialności cywilnej pszczelarzy w ramach swojej organizacji
pszczelarskiej.
Wewnątrz ogrodzenia, na pasieczysku, sadzi się rośliny, które mogą zapewnić ulom lekki

cień od strony południowo-zachodniej. Nasadzenia powinny znajdować się w rozstawie na
tyle rzadkiej, by dawały tylko „plamy” cienia, nie zasłaniając całego pasieczyska. Drugim
zadaniem drzew jest ułatwienie pszczołom orientacji w ustaleniu położenia swego ula. Samo
pasieczysko najlepiej zadarnić i pielęgnować przez okresowe wykaszanie trawy lub
wykładanie miejsc przed wylotami dostępnymi materiałami hamującymi wzrost roślinności
np. płytkami. Miejsce przed wylotem musi być odchwaszczone, zapewniające łatwy dostęp
do ula.

Sposób rozmieszczenia uli powinien ułatwiać pszczołom odnajdywanie swego ula oraz

zapewniać dobre oświetlenie z lekkim cieniem w godzinach najsilniejszej operacji słonecznej.
Poza tym trzeba pszczołom zapewnić odpowiednie warunki do lotów: przed ulem powinna
znajdować się przynajmniej 1,5–2-metrowa wolna przestrzeń, umożliwiająca stopniowe
wzbijanie się pszczół w powietrze z mostków wylotowych i wygodne siadanie na nich
w drodze powrotnej. Ule należy rozstawić w rzędach o odległości ok. 4 m, aby zmniejszyć
ryzyko błądzenia pszczół i wypoziomować.

Dobrze wyposażone pasieczysko powinno posiadać: poidło, topiarkę słoneczną do wosku

oraz wagę pasieczną. Poidło i topiarkę słoneczną umieszcza się w miejscu dostępnym dla całej
pasieki, zacisznym i dobrze nagrzewanym przez słońce. Poidło musi być stale czynne,
począwszy od pierwszego wiosennego oblotu pszczół, oraz zapewniać pszczołom czystą,
najlepiej bieżącą wodę. Topiarkę słoneczną uruchamia się z chwilą rozpoczęcia budowy
plastrów, by mieć możliwość przetapiania każdego, najmniejszego nawet skrawka wyłamanego
suszu woskowego czy matecznika. Niezbędnym sprzętem w dobrze prowadzonej pasiece jest
waga pasieczna ustawiona wraz z ulem kontrolnym pod szerokim daszkiem lub specjalną,
przewiewną obudową, która nie zmienia zbytnio mikroklimatu wokół ula.

Wielkość pracowni pszczelarskiej uzależniona jest od wielkości i typu pasieki oraz

możliwości pszczelarza. Dobrze zaplanowana pracownia powinna mieć wydzielone oddzielne
pomieszczenia przeznaczone do:

−

przechowywania i dezynfekcji ramek z woszczyną,

−

zbijania i drutowania ramek, wprawiania węzy i okresowych prac remontowych,

−

wirowania miodu i okresowego przechowywania wypełnionych miodem zestawów
ramek,

−

przechowywania zapasowych uli, daszków i nadstawek, rojnic i transportówek,

−

prac związanych z wychowem matek pszczelich.
Małe pasieki 10–20 pniowe posiadają zwykle jednoizbowe pomieszczenia, w których

wydzielone sektory spełniają podstawowe funkcje. W dużych pasiekach 60 i więcej pniowych
niezbędne pomieszczenia powinny być szczelne co uniemożliwia przenikanie przez

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

nieszczelności pszczół do wnętrza. Dobre warunki pracy zapewni doprowadzenie do
pracowni wody i energii elektrycznej.

Gospodarka wędrowna z uwagi na ciągłe przemieszczanie się całej pasieki z pożytku na

pożytek wymaga dostosowania pracowni do wymogów tego typu gospodarowania.
Zazwyczaj każda pasieka wędrowna posiada stałe miejsce postoju zimowego, w którym
znajdują się stałe budowle pasieczne.

Sprzęt pszczelarski

W zależności od potrzeb i wykonywanych aktualnie prac w pasiece, sprzęt można

podzielić na kilka grup.

W gospodarce pasiecznej wyróżnia się sprzęt przeznaczony do:

1. Przeglądu pni:

−

siatka ochronna na twarz,

−

dłuto pasieczne,

−

podkurzacz,

−

szczotka do zmiatania pszczół,

−

pojemnik na wodę.

2. Wtapiania węzy:

−

dziurkarka,

−

szablon do dziurkowania ramek,

−

drut do węzy,

−

wtapiacz elektryczny do węzy.

3. Miodobrania:

−

miodarka,

−

stół do odsklepiania plastrów,

−

nóż lub widelec do odsklepiania plastrów,

−

cedzidło do miodu,

−

odstojnik do miodu,

−

naczynia lub beczki na miód,

−

transportówka na plastry lub wolne korpusy,

−

automatyczna linia do odwirowywania plastrów.

4. Zbierania i osadzania roi:

−

rojnica transportówka,

−

rozpylacz do wody,

−

pomost do osadzania roi,

−

karmienia pszczół,

−

podkarmiaczki,

−

kocioł do sporządzania syropu,

−

wiadra lub pojemniki na syrop,

−

lejek.

5. Topienia wosku:

−

topiarka słoneczna lub elektryczna,

−

odstojnik do wosku.

6. Wychowu i wymiany matek:

−

izolatory z kraty odgrodowej,

−

łyżeczka do przekładania larw,

−

koreczki i miseczki matecznikowe,

−

ramki hodowlane,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

−

klateczki do poddawania matek,

−

pałeczka do wyrobu miseczek matecznikowych,

−

łaźnia wodna do topienia wosku,

−

przybory do znakowania matek,

−

uliki weselne,

−

inkubator,

−

izolatory.

7. Zabiegów dezynfekcyjnych:

−

palnik gazowy,

−

kocioł do dezynfekcji sprzętu drewnianego w roztworze sody kaustycznej,

−

ubranie i sprzęt ochronny.

8. Gospodarki wędrownej:

−

ś

rodek transportu,

−

pasy spinające,

−

urządzenie do załadunku i rozładunku rodzin pszczelich.

9. Dodatkowego wyposażenia pasieki:

−

kraty odgrodowe, przegonki,

−

ule zapasowe,

−

ramki,

−

prawidło do zbijania ramek,

−

wózek pasieczny,

−

palnik spirytusowy,

−

wialnia do pyłku,

−

apteczka podręczna,

−

termometr.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym winien się charakteryzować dobry materiał na ul?
2. Jakie są stałe i niezmienne wymiary w ulu?
3. Czym charakteryzuje się nowoczesny ul?
4. Jakie cechy posiada dobry ul?
5. W jaki sposób obliczyć maksymalną pojemność ula?
6. Jak oblicza się maksymalne czerwienie matki?
7. Jak oblicza się zasobność bazy pożytkowej?
8. Ile wynosi roczne spożycie miodu i pyłku przez rodzinę pszczelą?
9. W jakim celu prowadzimy ul kontrolny?
10. Jakie jest zapotrzebowanie na pokarm rodziny pszczelej w kwietniu, maju, czerwcu, lipcu

i w sierpniu?

11. Czym powinno charakteryzować się pasieczysko pod względem jego wyposażenia?
12. Do jakich celów wykorzystywana jest pracownia pszczelarska?
13. Czym powinna charakteryzować się dobrze zaplanowana pracownia pszczelarska?
14. W jaki podstawowy i niezbędny sprzęt pszczelarski powinna być wyposażona pasieka?
15. Jaki sprzęt potrzebny jest przy miodobraniu?
16. Jaki sprzęt wykorzystujemy przy wytopie wosku?
17. Jaki sprzęt potrzebny jest przy karmieniu pszczół?
18. Jakim sprzętem posługujemy się przy wychowie matek pszczelich?
19. W jaki sposób ustawiamy ule na pasieczysku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznawanie rodzajów i typów uli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć zaprezentowane typy uli,
2) oznaczyć typ ramki,
3) zmierzyć zewnętrzny wymiar ramki gniazdowej i nadstawkowej,
4) obliczyć powierzchnię plastra gniazdowego i nadstawkowego,
5) obliczyć ogólną powierzchnię plastrów w ulu,
6) obliczyć przeciętną pojemność ula zimą,
7) wpisać wyniki obliczeń do tabelki,
8) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zewnętrzne

wymiary ramki

[mm]

Powierzchnia

plastra [dm

2

]

Przeciętna pojemność

ula zimą

Nazwa

i typ ula

Typ

ramki

g

n

ia

zd

o

w

ej

n

a

d

st

a

w

k

o

w

ej

g

n

ia

zd

o

w

eg

o

n

a

d

st

a

w

k

o

w

ej

O

g

ó

ln

a

p

o

w

ie

rz

ch

n

ia

p

la

st

ró

w

w

u

lu

[

d

m

2

]

li

cz

b

a

p

la

st

ró

w

p

o

w

ie

rz

ch

n

ia

p

la

st

ró

w

[d

m

2

]

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

różne typy i rodzaje uli,

−

miara stolarska,

−

ramki poszczególnych typów uli.

Ćwiczenie 2

Rozpoznawanie narzędzi i sprzętu pasiecznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) obejrzeć zaprezentowany sprzęt pasieczny,
2) obejrzeć zdjęcia ilustrujące sprzęt pasieczny,
3) opracować krótki opis sprzętu i jego przeznaczenia,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt pasieczny,

−

zdjęcia ilustrujące sprzęt pasieczny.

Ćwiczenie 3

Projektowanie i urządzanie pasieczyska.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć miejsce na urządzenie pasieczyska,
2) zwrócić uwagę na oddalenie od drogi uczęszczanej przez ludzi,
3) zwrócić uwagę na zadrzewienie,
4) wykonać szkic pasieczyska na którym należy określić:

–

miejsce na poidło,

–

miejsce na topiarkę słoneczną,

–

miejsce pracowni pasiecznej,

–

rozstawienie uli,

–

miejsce ula kontrolnego-wagowego.

5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

teren na pasieczysko,

−

miara geodezyjna,

−

linijka,

−

ołówek.

Ćwiczenie 4

Obliczanie zasobności bazy pożytkowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasobność bazy pożytkowej w promieniu 2 km od wskazanej pasieki,
2) obliczyć ogólne zasoby bazy pożytkowej w sezonie,
3) obliczyć zasobność bazy pożytkowej w przeliczeniu na 1 ha,
4) wypełnić poniższą tabelę.
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

P

o

ra

se

zo

n

u

Roślina

pożytkowa

P

o

w

ie

rz

ch

n

ia

[

h

a

]

Wydajność

miodowa

z 1 ha [kg]

Wydajność

miodowa

z kolejnych

roślin [kg]

Zasoby bazy

pożytkowej w

kolejnych

porach sezonu

[kg]

Część

zasobów

zebrana

przez

pszczoły

(ok. 55%

całkowitej

wydajności)

w

io

sn

a

1.
2.
3.
4.
5.

la

to

1.
2.
3.
4.
5.

p

ó

ź

n

e

la

to

1.
2.
3.
4.
5.

Ogółem zasoby bazy pożytkowej w sezonie – kg

Zasoby w przeliczeniu na 1 ha powierzchni – kg

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalendarz kwitnienia roślin,

−

tabela z wydajnością miodową roślin w kg z 1 ha,

−

kalkulator.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określać cechy dobrego ula?

2) obliczać maksymalną pojemność ula?

3) rozpoznać ule i sprzęt pasieczny?

4) określać sprzęt potrzebny do miodobrania?

5) charakteryzować ule kombinowane?

6) wymieniać specjalistyczny sprzęt pasieczny?

7) określać stałe i niezmienne wymiary w ulu?

8) wybrać miejsce na pasieczysko?

9) szacować zasobność bazy pożytkowej?

10) urządzać poidło dla pszczół?

11) ustawiać pnie na pasieczysku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.3. Nabywanie i przesiedlanie rodzin pszczelich

4.3.1 Materiał nauczania

Nabywanie pszczół

Zakładając pasiekę pszczoły można nabyć w postaci:

−

rojów sztucznych, naturalnych lub pakietów,

−

odkładów z matką lub rodzin przełożonych do własnych uli (pszczoły z plastrami),

−

rodzin pszczelich (rodziny wraz z ulami),

−

pasiek z całym wyposażeniem.
Kupując pszczoły należy zwrócić uwagę przede wszystkim na ich zdrowotność. Dlatego

zakupu należy dokonywać tylko w dobrze prowadzonej pasiece oraz w okolicy wolnej od
zaraźliwych chorób pszczół i czerwiu. Przy zakupie rodzin pszczelich należy zwrócić uwagę na:

−

siłę rodziny tj. oszacowanie wielkości gniazda w stosunku do pory roku, liczbę plastrów
obsiadanych na czarno przez pszczoły, liczbę plastrów czerwiu. Rodziny silne łatwiej
utrzymują temperaturę gniazda, lepiej karmią i opiekują się czerwiem,

−

jakość plastrów. Zdrowe rodziny powinny zawierać jasne plastry, a w ulu nie powinno
być śladów po biegunce,

−

jakość matki, najlepiej znakowane i nie starsze jak dwuletnie, bez śladów uszkodzeń.
Matki stare są bardziej podatne na choroby oraz słabiej czerwią,

−

jakość czerwiu,

−

dużą pracowitość,

−

małą rojliwość (cechy dziedziczne, praca hodowlana),

−

łagodność (cecha pożądana ze względu na ryzyko pożądlenia, a co za tym idzie konflikty
z sąsiadami)

−

zimotrwałość,

−

witalność,

−

plenność,

−

odporność na choroby,

−

wymiar ramek, najlepiej gdyby odpowiadał systemowi ula używanego w naszej pasiece.
Dokładna obserwacja czerwiu i pszczół dorosłych podczas przeglądów pozwoli

rozpoznawać stany chorobowe i eliminować anomalie. Niektóre cechy mogą być trudne do
oceny ze względu na porę sezonu np. wczesną wiosną trudno ocenić rojliwość, pracowitość
czy plenność, dlatego należy przeprowadzić wywiad z pszczelarzem, od którego kupujemy
pszczoły. Warto dowiedzieć się o rasę i pochodzenie matek, pozwoli to zaplanować
ewentualną ich wymianę.

Przesiedlanie rodzin

Używany wcześniej ul, do którego mamy przesiedlić rodzinę, należy poddać gruntownej

dezynfekcji oraz wyposażyć w komplet ramek z suszem lub węzą, zatwory, ocieplenie górne
i boczne oraz wkładkę wylotową. Przy dobrej organizacji pracy przełożenie gniazda można
wykonać szybciej niż przegląd rodziny. Ul z przesiedlaną rodziną odstawia się w bok na ok.
0,5 m i obraca o 90°, żeby utrudnić wracającym z pola zbieraczkom odszukanie dawnego
wylotu, a na jego miejsce ustawia natychmiast nowy ul. Z odstawionej rodziny przenosi się
szybko plastry wraz z pszczołami nie zmieniając kolejności ich ułożenia. Ewentualne
oczyszczanie beleczek powinno być wykonane w starym ulu. Ramki nie wymagające
oczyszczenia można przenosić po dwie. Gdy całe gniazdo znajdzie się w nowym ulu, trzeba
je ocieplić i zamknąć, a pozostałe pszczoły, które zostały na matach i ścianach, strząsnąć na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

pomost przed wylotem. Pusty ul należy zabrać i zabezpieczyć przed nalatywaniem przez
szczelne zamknięcie i odstawienie na dalszą odległość.

Trudniejsze i bardziej pracochłonne jest przenoszenie rodzin do uli innego typu. W celu

dla zmniejszenia nakładu pracy przenosi się tylko plastry z czerwiem, a najlepszą porą
przesiedlania jest wiosna, kiedy w ulu jest go jeszcze mało. Czasami konieczne jest wycinanie
fragmentów plastrów zajętych przez czerw i mocowanie w ramkach typu ula, do którego
przesiedlamy rodziny. Praca przy jednej rodzinie trwa dość długo, należy ją wykonać
w ciepły i pogodny dzień. Nie należy zmieniać typu uli pod koniec okresu wypacania wosku,
gdyż pszczoły muszą zdążyć jeszcze przymocować przełożone plastry do ramek, naprawić ich
uszkodzenia, zabudować łączenia woszczyny oraz w tym samym jeszcze sezonie odbudować
kilka ramek węzy nowego typu.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakiej formie można nabyć pszczoły?
2. Czym należy kierować się przy zakupie pszczół?
3. W jaki sposób przesiedla się rodziny pszczele?
4. W jakim okresie można przesiedlać rodziny do innych typów uli?
5. Jak należy postępować z czerwiem podczas przesiedlania rodzin pszczelich do innych

typów uli?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przesiedlanie rodzin do uli tego samego typu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować ul wyposażając go w: zatwory, maty, wkładkę wylotową,
2) odstawić ul z przesiedlaną rodziną na 0,5 m i obrócić o 90°,
3) ustawić nowy ul w miejsce odstawionego,
4) przenieść z odstawionej rodziny szybko plastry wraz z pszczołami nie zmieniając ich

kolejności,

5) ocieplić i zamknąć ul, a resztki pszczół, które zostały na matach i ścianach, strząsnąć na

pomost przed wylotem,

6) przygotować ul wyposażając go w: zatwory, maty, wkładkę wylotową, ramki woszczyny

i ewentualnie ramki z węzą,

7) zaprezentować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rodziny pszczele,

–

puste ule tego samego typu jak ule z osadzonymi rodzinami,

–

plastry,

–

ramki z węzą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Ćwiczenie 2

Przesiedlanie rodzin pszczelich do uli innego typu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować ul wyposażając go w: zatwory, maty, wkładkę wylotową,
2) odstawić ul z przesiedlaną rodziną na 0,5 m i obrócić o 90°,
3) ustawić nowy ul w miejsce odstawionego,
4) zmieść do pustego ula pszczoły z plastrów z czerwiem a plastry do rozmiarów ramki

nowego ula,

5) zabezpieczyć plaster z obu stron (najlepiej drutem pszczelarskim) przed wysuwaniem się

z ramki,

6) ocieplić i zamknąć ul, a resztki pszczół, które zostały na matach i ścianach, strząsnąć na

pomost przed wylotem,

7) narysować przycinanie plastrów z czerwiem,
8) zaprezentować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plansze i foliogramy przedstawiające przekładanie plastrów różnych typów uli,

–

rodziny pszczele,

–

puste ule innego typu niż te z osadzonymi rodzinami,

–

plastry,

–

ramki z węzą.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) ocenić rodzinę pszczelą przed zakupem?

2) przygotować ul do przesiedlenia rodziny?

3) przesiedlać rodziny do uli tego samego typu pszczele?

4) przesiedlać rodziny pszczele do uli innych typów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, wstawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedź prawidłową.

4. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
5. Test zawiera 20 zadań, do każdego pytania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawdziwa.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielanie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego kiedy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Podrażnienie pszczół mogą powodować

a) tylko ostre zapachy.
b) tylko nieodpowiednia odzież pszczelarza.
c) tylko nieodpowiednie zachowanie pszczelarza.
d) gniecenie pszczół, chaotyczna praca, ostre zapachy, dokonywanie przeglądów

w okresie bezpożytkowym.

2. W przypadku użądlenia przez pszczołę pierwszą czynnością, jaką należy wykonać jest

a) usunięcie żądła z ciała.
b) wezwanie pomocy lekarskiej.
c) podanie osobie użądlonej wody z wapnem.
d) wyssanie jadu z rany.

3. W przypadku użądlenia przez pszczołę osoby uczulonej na jad pszczeli należy

a) podać jej coś do picia.
b) podać jej wodę z wapnem i zapewnić jak najszybszą pomoc lekarską.
c) tylko usunąć żądło z ciała.
d) nie usuwać żądła z ciała.

4. śądlenie przez pszczoły powinny unikać

a) tylko osoby chore na cukrzycę.
b) tylko osoby chore na.
c) tylko kobiety w ciąży.
d) osoby chore na: cukrzycę, gruźlicę oraz kobiety w ciąży.

5. Nawet pszczelarze powinni unikać żądlenia w

a) nogi.
b) ręce.
c) głowę i szyję.
d) stopy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

6. Przeglądy połączone z całkowitym rozebraniem gniazda nazywamy

a) częściowymi.
b) głównymi.
c) całkowitymi.
d) dokładnymi.

7. Do wglądu w gniazdo rodziny pszczelej może być ograniczone

a) poszerzanie gniazd.
b) kontrola nastroju rodziny.
c) kontrola stanu zapasów.
d) wszystkie wymienione.

8. Pasieka na rabunki jest szczególnie narażona w okresie

a) wiosennym.
b) bezpożytkowym w drugiej połowie sezonu.
c) letnim.
d) zimowli.

9. Powstawaniu rabunków sprzyja

a) pozostawianie na pasieczysku plastrów.
b) utrzymywanie przez dłuższy czas rodzin osieroconych i słabych.
c) brak pożytku.
d) wszystkie wymienione.

10. Ze względu na konstrukcję ule dzielimy na

a) leżaki, kombinowane i stojaki.
b) tylko leżaki i kombinowane.
c) tylko leżaki i stojaki.
d) leżaki, kombinowane i nadstawkowe.

11. W ulach stojakach rodnię od miodni oddziela

a) przegonka.
b) pozioma krata odgrodowa.
c) pionowa krata odgrodowa.
d) przegroda.

12. Kubatura uli stojaków zwiększana jest w

a) w poziomie.
b) tylko w pionie.
c) wiosną do wypełnienia gniazda w poziomie, a potem tylko w pionie.
d) w pionie a potem w poziomie.

13. Kubatura gniazda powinna zapewnić miejsce na

a) maksymalne czerwienia matki.
b) żelazny zapas pokarmu węglowodanowego.
c) zapas pyłku.
d) wszystkie wymienione.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

14. W nowoczesnym ulu rozbieralnym wyróżnia się

a) daszek, powałkę, korpus nadstawowy – magazynowy, korpus gniazdowy, dennicę

i stojak.

b) korpus nadstawowy – magazynowy, korpus gniazdowy i dennicę.
c) korpus gniazdowy, dennicę i stojak.
d) daszek, powałkę, korpus nadstawowy – magazynowy.

15. Odległość między beleczkami bocznymi ramek a ścianami ula powinna wynosić

a) 10 mm.
b) 15 mm.
c) 7,5 mm.
d) 20 mm.

16. Odległość pomiędzy środkowymi liniami ramek gniazdowych powinna wynosić

a) 37,5 mm.
b) 15 mm.
c) 7,5 mm.
d) 20 mm.

17. Do pasiek wędrownych polecane są ule

a) leżaki.
b) kombinowane.
c) stojaki.
d) leżaki i kombinowane.

18. Do sprzętu do przeglądania rodzin pszczelich zaliczamy

a) siatkę ochronną na twarz, dłuto pasieczne, podkurzacz, szczotkę do zmiatania pszczół.
b) dłuto pasieczne, podkurzacz, wirówkę.
c) dłuto pasieczne, podkurzacz, rojołapkę.
d) podkurzacz, szczotkę do zmiatania pszczół, nóż do odsklepiania plastrów.

19. Kupując pszczoły należy zwrócić uwagę przede wszystkim na

a) ich zdrowotność.
b) wielkość żelaznego zapasu.
c) tylko na siłę.
d) obecność czerwiu.

20. Przy zakupie siłę rodzin określa się na podstawie

a) intensywności lotów.
b) tylko liczby plastrów obsiadanych przez pszczoły na czarno.
c) tylko liczby plastrów z czerwiem.
d) liczby plastrów obsiadanych przez pszczoły na czarno i liczby plastrów z czerwiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Zakładanie pasieki

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

6. LITERATURA

1. Bornus L. (red.): Encyklopedia Pszczelarska. PWRiL, Warszawa 1989
2. Hodowla pszczół (praca zbiorowa). PWRiL, Warszawa 1996
3. Janiszewski M.: Ule i sprzęt pasieczny. PWRiL, Warszawa 1966
4. Makowicz J.: Pasieka wędrowna. PWRiL, Warszawa 1983
5. Marcinkowski J.: Jak prawidłowo prowadzić pasiekę. „Sądecki Bartnik”, Nowy Sącz 1997
6. Ostrowska W.: Gospodarka pasieczna, Wyd. V. Sądecki Bartnik, Nowy Sącz 1998
7. Pałach S.: Kodeks dobrej praktyki produkcyjnej w pszczelarstwie. PZP, Warszawa 2005
8. Prabucki J. (red): Pszczelnictwo. Albatros, Szczecin 1998