1

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

OSOBOWOŚĆ zintegrowana struktura cech przeżywania i zachowania jednostki, która
wpływa na utrzymywanie relacji jednostki z otoczeniem (jest to coś , co odróżnia nas od
innych osób) . Osobowość prawidłowo zintegrowana to osobowość o równolegle
rozwiniętych i dopełniających się sferach os. :
-

sfera emocjonalna

-

sfera intencjonalno-poznawcza

-

sfera motywacyjna

-

sfera potrzeb

W zaburzonej osobowości mamy do czynienia najczęściej z niepełną integracją struktury
osob. Lub nieprawidłową czy patologiczną integrację.

NIEPEŁNA INTEGRACJA STRUKTURY OSOB.

Na pewnym etapie, życie się zatrzymało , rodzice nie zajmują się rozwojem dziecka ,
następuje etap samorozwoju . Normalnie rozwinięta osoba posiada IQ=70 , lecz emocjonalnie
jest na etapie kilkunastoletniej osoby – jest to osobowość niedojrzała , osobowość niepełna ,
czyli ta , która w toku rozwoju zatrzymała się .

Zaburzenia osobowości to utrwalone wzorce zachowań, odmienne od

powszechnych w danej kulturze i środowisku , zaburzenia te charakteryzują się odmiennym
sposobem przeżywania i odnoszenia się do innych ludzi niż ten , który obowiązuje w danej
grupie : zaburzenia osob. Formują się w dzieciństwie , są względnie trwałe i na całe życie ,
łączą się z brakiem elastyczności w reagowaniu i zachowaniu. Niepełna integracja struktury
osob. Łączy się ze stopniem rozwoju osobowości i zintegrowana spójność różnych elementów
składowych dających podstawę danej osobowości. Do niepełnej integracji osobowości należy
osobowość niedojrzała , charakteryzuje się ona zahamowaniem rozwoju psychospołecznego ,
a wyraża się w infantylności przeżywania i zachowania połączonej z dziecięcym
funkcjonowaniem .

CECHY OSOBOWOŚCI NIEDOJRZAŁEJ
-

natychmiastowe uzyskanie gratyfikacji w przyjemności (gratyfikacji materialnej)

-

kierowanie się dążeniem do natychmiastowego rozwiązywania tylko swoich spraw
(pseudoegoizm)

-

przewaga emocjonalnych aspektów w zachowaniu dorosłego człowieka wobec
racjonalnego podejścia do problemu

-

brak niezbędnych mechanizmów radzenia sobie z sytuacjami stresującymi

-

brak odpowiedzialności za swoje zachowanie , przerzucanie winy na drugie osoby

-

brak kontroli nad swoim zachowaniem i nad osobami za które jednostka jest
odpowiedzialna

OSOBOWOSĆ HISTERYCZNA ( określana jako niestała emocjonalnie )
-

chwiejność i płytkość uczuć

-

skłonność do dramatyzowania i teatralność ( wzmożona ekspresja słowna i ruchowa )

-

egocentryzm zachowania

-

labilność nastroju(od strachu do radości)

-

silne dążenie do uzyskania aprobaty drugiego człowieka poprzez zwracanie na siebie
uwagi

-

częste manipulowanie osobami dla uzyskania ich akceptacji

2

O osobowości nieprawidłowej mówimy wtedy , gdy w toku rozwoju jednostki pewne cechy
osobowości uległy HIPERTROFII (nadmierny rozwój), inne natomiast nie rozwinęły się
wcale .
Do typu osobowości nieprawidłowej patologicznie należą :
-

O. paranoidalna

-

O. narcystyczna

-

O. bierno-zależna
O. PARANOIDALNA ( często zwana paranoiczną) :
- nadmierna podejrzliwość

-

brak tolerancji na krytykę

-

zaciętość i nie wybaczanie krzywd

-

wrażliwość na swoje niepowodzenia

-

poczucie odrzucenia i mniejszej wartości

-

opaczne interpretowanie czyjegoś zachowania i odmiennie

O. NARCYSTYCZNA ( zwana osob.autokreacji) charakteryzuje się :
-

wybujałym poczuciem własnej wartości i ważności

-

ekshibicjonistyczna potrzeba stałego podziwiania się

-

domaganie się nieustannej admiracji (podziwiania ) ze strony otoczenia

-

fantazjowanie na temat własnego wyglądu , zachowania

-

bezkrytyczne podejście do siebie i egoizm w swoim zachowaniu

ZABURZENIA OSOB. U DZIECI

Osobowość dziecka jest w trakcie stawania się. Definiuje się ją jako całość

mechanizmów regulacyjnych , zorganizowanych wokół struktury „ja” , które wyzwalają i
regulują zachowanie dziecka .Osobowość nie jest dana człowiekowi , rozwija się etapami :
I etap wiek 3-6 lat tworzy się osobowość autonomiczna , którą cechuje wyodrębnienie się
struktury „ja”, czyli powolna tożsamość
II etap wiek 7-11 lat charakteryzuje się osobowością integracyjno-zależną, potrafi
dokonywać wyboru, potrafi doceniać relacje z otoczeniem , wrażliwa na reakcję otoczenia na
niego samego
III etap 12-17 lat – kształtowanie się pełnej dojrzałej osob.
Zaburzony typ osobowości dziecka – osobowość o rysach socjopatycznych ; cechuje się
zaburzeniami procesów emocjonalno-motywacyjnych
OBJAWY :
-

częste wybuchy złości i gniewu

-

impulsywność reakcji z nadpobudliwością psychoruchową

-

słaby rozwój uczuć wyższych ( empatii)

-

dążenie do niezależności i dominacji nad drugimi osobami

-

dążenie do zadawania cierpienia i bólu drugim osobom

ETIOLOGIA :
-

brak lub wadliwy proces identyfikacji

-

wadliwy system wymagań wobec dziecka

-

deprywacja podstawowych potrzeb psychologicznych w młodszym wieku dziecka

18.02.2000 W.

3

ZABURZENIA OSOBOWOSCI – PSYCHOPATIA

PSYCHOZA – zaburzenie psychiczne , choroba psychiczna

Profesor Kretshmer stwierdził , że psychopatia jest degradacją moralną ,

czyli upośledzeniem kontaktów międzyludzkich . Podał jako pierwszy , że psychopaci istnieją
od zarania dziejów i w „gorących” czasach trzymają się u steru władzy , natomiast w czasach
„zimnych” my nimi rządzimy. Oni zawsze są , ale wtedy gdy jest norma , stabilizacja
społeczna osobowość psychopatyczna jest ukryta, w gorących okresach ludzkości te
osobowości się uaktywniają .

Psychopatia jest nieprawidłowym rozwojem osobowości , wiąże się z trwałym defektem
w strukturze osobowości w taki sposób, że w trakcie rozwoju osobowości jednostki jedne
cechy osobowości uległy hipertrofii ( przerostowi ) , a drugie nie rozwinęły się w ogóle –
DSN 4 w klasyfikacji chorób wg WHO

W zaburzeniu psychopatycznym defekt dotyczy sfery emocjonalnej . Jeżeli ktoś nie potrafi
dać sobie rady ze swoimi uczuciami – cechy sfery emocjonalnej ulegają stłumieniu . Mówi
się wtedy, że dana osoba pozbawiona jest uczucia empatii , nie potrafi się wczuć w uczucia
innych ludzi .

Cechy osobowości psychopatycznej :

a)

upośledzenie umiejętności nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi na podstawie
głębszych związków emocjonalnych

b)

manipulowanie ludźmi w celu zaspokojenia własnych potrzeb i racjonalizowania celów

c)

brak tzw. wglądu w siebie , czyli bezkrytycyzmu zachowania

d)

brak poczucia winy z wyolbrzymionym poczuciem krzywdy

e)

nieumiejętność wyciągania wniosków z przeżytych doświadczeń

Jeśli występuje deficyt emocjonalny wtedy uaktywnia się cecha nieumiejętności
nawiązywania kontaktów i manipulacja . Psychopata nie ma poczucia moralności . Ludzie
służą mu jako przedmioty , które wykorzystuje w celu realizacji własnych potrzeb .
Upośledzenie kontaktów powoduje , że psychopaci inaczej dochodzą do ludzi . Aby zdobyć
sympatię innych ludzi psychopata manipuluje nimi .
Poczucie krzywdy = brak poczucia winy ( brak sumienia )
f) deficyt lęku czyli niski poziom lęku psychicznego :
-

impulsywność w zachowaniu

-

niekontrolowana agresja

-

brawurowość

-

błędy w ocenianiu sytuacji społecznej

g)

lęk fizyczny o własne ciało ( nadmiar lęku )

PSYCHOPATIA JAKO CIERŃ DUSZY – Antoni Kępiński – psychopata sam cierpi , jako
człowiek cierpiący zadaje cierpienie innym ludziom . Charakterystyczne u psychopaty jest
postawa biorąca nad postawą dającą . Psychopata widzi , że jest odrzucany ale nie wie
dlaczego , ma własny kolec , którego nie potrafi wyrwać .

UWARUNKOWANIA , PRZYCZYNY ZABURZEŃ PSYCHOPATYCZNYCH

1)

czynniki psychologiczne ( uzależnione od potrzeb , od siebie samego )

2)

czynniki społeczno – kulturowe

4

3)

czynniki biologiczne

AD. 1

1)

koncepcja deprywacji potrzeb ( prof. Spitz ) warunkuje psychopatię jako brak
podstawowych potrzeb psychicznych tzn. potrzeby miłości , akceptacji , bezpieczeństwa ,
przynależności

2)

koncepcja narcyzmu - dotyczy ona procesu uspołecznienia dzieci , czyli powolnego
niwelowania cech narcystycznych . Wg psychoanalityków każdy z nas rodzi się jako
osoba narcystyczna . Proces uspołecznienia powoduje , że te cechy są usunięte

3)

koncepcja niedorozwoju superego – dotyczy zaburzonego procesu identyfikacji z
osobami znaczącymi w rodzinie . Zaburzone jest wytwarzanie obrazu samego siebie w
szczególności sylwetki moralnej jednostki . Psychopata nie ma sumienia w skutek
zaburzonej identyfikacji

AD. 2
Do tych czynników zaliczamy :
-

postawy wychowawcze rodziców

-

style wychowania

-

wartości normy środowiska

-

zasady postępowania ( ogólnie , dekalog zachowań jakie przedstawia dziecku rodzina )

AD. 3

1)

dziedziczenie skłonności – występowanie pewnych cech społecznie nieakceptowanych

2)

aberracje chromosomalne – dotyczy dodatkowego chromosomu Y w kodzie genetycznym
psychopaty

Dziedziczone są najczęściej cechy charakterologiczne jak np. impulsywność . Dodatkowy
chromosom powoduje zwiększoną impulsywność . Niski poziom bodźca wywołuje nadmierną
reakcję .

1.

Antyspołeczne zaburzenia osobowości – socjopatia

2.

Zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych : 1. Psychologiczna
problematyka wszystkich uzależnień ; 2. Diagnozowanie nadużywania substancji
psychoaktywnych

3.

Uzależnienie spowodowane alkoholem : 1. Teorie uzależnienia alkoholem i kryteria ; 2.
Negatywne skutki uzależnienia , społeczne skutki uzależnienia

4.

Uzależnienie od narkotyków : 1. Objawy uzależnień, przyczyny; 2. Pomoc
farmakologiczna i psychologiczna

5.

Zaburzenia seksualne, dysfunkcje i rodzaje

6.

Nadużycia i przemoc (przemoc w domu, jej rodzaje, przemoc w instytucjach, szkołach,
pracy, mobbing

7.

Depresje i samobójstwa dzieci i młodzieży : 1. Dynamika zachowań samobójczych,
przyczyny tych zaburzeń; 2. Pomoc farmakologiczna i psychologiczna

5

25.02.2000 W

Antyspołeczne zaburzenia osobowości – socjopatia

ANTYSPOŁECZNA OSOBOWOŚĆ – SOCJOPATIA to zaburzenia osobowości

w zakresie trwałych cech, które powodują, ze jednostka spostrzega siebie i rzeczywistość w
sposób uogólniony i nieprzystosowany.

Wśród całej populacji socjopatow jest 2 –3 %. Najwięcej socjopatow to osobniki o płci

męskiej .

SOCJOPATA – zaburzona jednostka w kontaktach społecznych z drugim człowiekiem .
Cechy charakterystyczne tego zjawiska :

1)

socjopata ma zachowanie antyspołeczne bez wystarczającej motywacji – socjopatia
zachowuje się zawsze niezgodnie z ogólnie panującymi zasadami zachowania, prawa.
Wśród tych osobników istnieją jednostki, które planują swoje zachowania, liczą na jakieś
korzyści. Inni zaś krzywdząc drugiego człowieka nie maja w tym wyraźnego celu, nawet
nie wiedza czemu to robią (brak motywacji w zachowaniu). Zachowanie antyspołeczne
socjopaty sprawia często wrażenie bezcelowych, impulsywnych, irracjonalnych;
charakteryzujące się perswazyjna impulsywnością (natychmiastowa reakcja na bodziec)

2)

brak sumienia i odpowiedzialności wobec innych:

-

brak wstydu, poczucia winy i skruchy, osoby te nie są zdolne do głębokiej troski o
drugiego człowieka

-

kontakty międzyludzkie są u socjopatow płytkie, nastawione na eksploracje drugiej osoby

-

kłamliwość i manipulowanie jednostka

-

nieprzywiazywanie się do drugiego człowieka, brak reakcji na zaufanie, miłość i czułość;
socjopata nie odbiera sygnałów z otoczenia, nie reaguje na przykłady innych, na to co jest
norma, na tłumaczenie danych sytuacji. Relacje z druga osoba jest zaburzona, socjopata
jest jakby za szyba i nie widzi swoich złych nawyków, zachowań jako złe, niezgodne z
norma

-

socjopata ma naruszona strukturę emocjonalna – brak miłości w dzieciństwie; do
socjopatii trzeba dojść aby znaleźć drogę do wyeliminowania tego zaburzenia

3)

ubóstwo emocjonalne :

-

płytkość i ubogie emocje

-

niemożność wzruszeń

Trudno jest zdiagnozować socjopatow, dokonują rzeczy irracjonalnych, bezmyślnych, są
bohaterami kronik kryminalnych, itp.

4 PODSTAWOWE CZYNNIKI, KTÓRE TRWALE ZABURZAJĄ OSOBOWOŚĆ O

CECHACH SOCJOPATYCZNYCH

1)

rodzina i otoczenie

-

postawy rodzicielskie

-

deprywacje potrzeb psychologicznych

-

patologiczna osobowość matki lub jej brak

-

nieprawidłowy system kar i nagród

Teorie psychologiczne upatrują źródło zaburzeń psychologicznych w nieprawidłowych
stosunkach w rodzinie. Deprywacje potrzeb w dzieciństwie – dziecko potrzebuje uczuć

6

miłości, przynależności, bezpieczeństwa. Patologiczna osobowość matki kształtuje
osobowość dziecka. Jest to matka chwiejna emocjonalnie – chwiejność powoduje poczucie
odrzucenia u dziecka; jest to najgorszy rodzaj patologicznej osobowości matki : raz karze, raz
nagradza za takie samo zachowanie. Jeżeli dziecko jest niekochane, odrzucane, jego
osobowość będzie się kształtować negatywnie. „Jeżeli jestem zły, gorszy, to lepszy już nie
będę”. Dzieci o rysach patologicznych były wciąż karane, takie dziecko z czasem się
uodparnia na kolejne kary. Do socjopatii przyczynia się tez niespójność postaw
rodzicielskich, nierówność ta tez może być ważnym czynnikiem do kształtowania się rysów
socjopatycznych .

2)

deficyt procesów uczenia się, czyli trudność w przyswajaniu nowej wiedzy

Socjopata nie rozumie pewnych kwestii odrzuca je, nie przyjmuje tego do wiadomości – nie
potrafi przyswoić treści społecznych, nie wyciąga wniosków z doświadczeń

3)

czynnik genetyczny

mówi o tym, ze niektóre cechy , jak impulsywność dziedziczymy po naszych rodzicach

4)

czynnik fizjologiczny

dotyczy dysfunkcji układu nerwowego. Związany jest z czynnikami, które warunkują
upośledzenie umysłowe, wszelkiego rodzaju urazy, czynniki prenatalne i postnatalne

Nie ma 1 czynnika, który warunkował by jakiekolwiek zaburzenie. Jest to zawsze
uwarunkowane wieloczynnikowo: kilka czynników nakłada się na siebie .

Terapia socjopatów
Istnieją 3 rodzaje form pomocy w zakresie socjopatii :
-

terapia indywidualna

-

terapia grupowa w otoczeniu podobnych osobowości

-

leczenie farmakologiczne

Terapia indywidualna socjopaty nastawiona jest na zmotywowanie poczucia winy, na
wytworzenie jej, człowiek który ma poczucie winy znaczy, ze myśli o swoim zachowaniu.
Terapia jest długotrwała i wymaga określonego planu. Trudno jest osiągnąć zamierzony cel w
wytworzeniu poczucia winy .
Terapia grupowa polega na zastosowaniu psychodramy. Pacjenci musza się wczuć w
odtwarzana rola, czyli w uczucia odgrywanego bohatera. Ta forma terapii odnosi większe
skutki niż terapia indywidualna, gdyż socjopaci zaczynają analizować i kontrolować własne
zachowanie poprzez odgrywane wcześniej role.

Kryteria rozpoznawania socjopatii :
1)

zachowanie antyspołeczne powinno być długotrwałe, charakteryzować się takimi
cechami, jak: nawykowe kłamstwa, wczesne nadużywanie alkoholu, wczesne
podejmowanie życia seksualnego, nagminne łamanie norm i pewnych zasad w domu i w
szkole (objawy długofalowe)

2)

występowanie w osobowości aktualnej co najmniej 4 spośród negatywnych zachowań:
kradzieże, ciągłe przejawy agresji i impulsywności, brak odpowiedzialności za swoje
zachowanie, łamanie prawa, nieprzestrzeganie zobowiązań finansowych (USA)

25.02.2000 ćwiczenia

DYSLEKSJA I DYSGRAFIA

7

Podział psychologii klinicznej za podstawę bierze wiek człowieka: psychologia kliniczna
dziecka, wieku dorastania i adolescencji, wieku dojrzałego i starości. W każdym z tych
okresów zaburzenia są inne i mają inny przebieg.
DYSLEKSJA I DYSGRAFIA wiąże się z zaburzeniami rozwoju, które utrudniają nabycie
umiejętności czytania i pisania w przewidzianym w programie czasie nauczania.
Pojęcia te nie są identycznie definiowane w literaturze, często unika się tych pojęć i stosuje
się pojęcia zastępcze takie jak trudności w pisaniu dysgrafia, dysortografia, grafastenia.
Zaburzenie te nie jest wynikiem mniejszej sprawności intelektualnej. Przyczyn dysleksji
upatrywano w uwarunkowaniach genetycznych, ale związek taki nie istnieje.
H.Spionek upatruje przyczyn dysleksji w opóźnieniu percepcji wzrokowej, słuchowej i
kinestetyczno – ruchowej. Rodzaj i stopień zaburzonej funkcji pozostaje w związku z typem
objawów trudności w czytaniu i pisaniu. Dysleksja i dysgrafia wg Spionek to takie trudności
w czytaniu i pisaniu, które są spowodowane deficytami rozwojowymi funkcji percepcyjno –
motorycznych obliczonymi w stosunku do wieku dziecka a ocenionymi również w relacji do
jego ogólnego poziomu umysłowego .



10.03.2000 W

Uzależnienie od środków psychoaktywnych

Ś

RODEK PSYCHOAKTYWNY – zgodnie z definicją WHO za środek psychoaktywny

uważa się papierosy (nikotyna), kofeina, teina, alkohol, narkotyki, lekarstwa.
Uzależnienie od środków psychoaktywnych (drug dependse) jest uzależnieniem od substancji,
które spożywa się regularnie z odpowiednią częstotliwością i ilością, w skutek czego
doprowadzają one do zmian mózgowych, które w konsekwencji powodują zachowania
uznawane w każdej kulturze za nieprzystosowawcze. W psychologii klinicznej jest bardzo
wiele kryteriów służących do diagnozowania uzależnienia od środków psychoaktywnych.
Istnieje 9 kryteriów uzależnień. Wg WHO są to :
1)

substancja jest często używana w większych ilościach i przez dłuższy czas

2)

nieodparta chęć używania danego specyfiku

3)

przeznaczanie dużej ilości czasu na zdobycie substancji

4)

częste przypadki znajdowania się pod wpływem danego specyfiku lub doznawania
objawów zespołu abstynencyjnego

5)

powolna rezygnacja z pozostałej aktywności społecznej i zawodowej

6)

nadużywanie substancji pomimo świadomości jej szkodliwości i mimo problemów natury
zawodowej, rodzinnej i społecznej wynikających z nadużywania substancji

7)

wyraźne zwiększanie ilości substancji co najmniej o 50% tak, aby dojść do poprzednich
objawów intoksykacji

8)

występowanie charakterystycznych objawów abstynencyjnych (fizycznych i
psychicznych)

9)

nadużywanie substancji w celu łagodzenia objawów abstynencyjnych

Każde kryterium dotyka takie aspekty jak: regularność w czynnościach oraz zwiększanie
ilości substancji i nieodparta chęć używania jej. Kolejny aspekt uzależnienia dotyczy
zachowań towarzyszących w zdobywaniu substancji uzależniających (chomikowanie,
ukrywanie, manipulowanie). Sens życia uzależnionych polega na organizowaniu sobie życia
wokół danej substancji (poczucie bezpieczeństwa w momencie posiadania substancji). Innym

8

ważnym aspektem obejmującym kilka kryteriów uzależnienia jest zespół abstynencyjny. Są to
3 grupy kryterialne, które można przedstawić tak:
1)

utrata kontroli jakościowej i ilościowej nad daną substancją

2)

występowanie zespołu abstynencyjnego (jest to psychiczne i fizyczne objawy występujące
po odstawieniu substancji psychoaktywnej)

3)

nieprawidłowe funkcjonowanie osoby uzależnionej w obszarze rodziny, pracy, grupy
społecznej.

Powody nadużywania środków psychoaktywnych :
-

dany specyfik po prostu smakuje. Jakość po dłuższym czasie używania traci na ważności,
później liczy się tylko ilość, obojętnie czego, byle tylko wywołało efekt intoksykacji

-

czynniki osobowościowe: biorą osoby słabe psychicznie, z niedojrzałą emocjonalnie
osobowością, mające zbyt małe mechanizmy obronne, osoby zakompleksione, nie
potrafiące radzić sobie z sytuacjami stresującymi, trudnymi, z natłokiem problemów i
traum psychicznych, osoby nie mające własnego zdania, słabi z poczuciem osamotnienia

-

osobowości silne, szybko tracące kontrolę nad swoimi reakcjami impulsywnymi,
nadpobudliwi, z tendencją do szybkiego rozwiązywania problemów

-

motyw uzależnienia może również wystąpić jako uwarunkowanie dziedziczne (wzrastanie
w rodzinie z problemem alkoholowym, naśladownictwo i proces identyfikacji z
wartościami i normami panującymi w danej rodzinie, przyjmowanie ich sposobów
radzenia sobie z problemami)

-

naśladownictwo w grupach rówieśniczych – bierze dla szpanu, aby zdać egzamin

Skutki działania środków psychoaktywnych (natychmiastowe) :
-

psychologiczne – stan przyjemności (subiektywne odczucie euforii)

-

fizyczne – stan zwiększonych możliwości

-

osobowościowe – wzrost poczucia własnej wartości, obniżenie poczucia osamotnienia

Skutki daleko idące są zależne od rodzaju danego specyfiku .

UZALEśNIENIE OD ALKOHOLU – ALKOHOLIZM (uzależnienie alkoholowe) jest to stan
lub choroba, w przebiegu której występują specyficzne zaburzenia psychiczne i somatyczne
powstałe pod wpływem nadużywania alkoholu. Uzależnienie alkoholowe jest procesem, ma
swoją dynamikę rozwoju a wiec początek i stan zejściowy .

FAZY DZIAŁANIA ALKOHOLU NA ORGANIZM CZŁOWIEKA W ZALEśNOŚCI

OD STĘśENIA

Rodzaj fazy

Stężenie

Objawy zachowania

9

dysforyczna

Do 1%

Poprawa nastroju, zwiększenie pewności

siebie, obniżenie pojemności uwagi, zaburzenia

w spostrzeganiu, początkowe zaburzenia

psychosomatyczne

Euforyczna

Od 1 – 2%

Zwiększona poprawa nastroju, zwiększenie

poczucia syntonii, zaburzenia krytycyzmu,

wyraźne zaburzenia psychosensomotoryczne

Ekscytacyjna

Od 2 – 3%

Całkowite zamroczenie, zaburzenia mowy i

równowagi, zahamowanie procesów

myślowych, bezkrytycyzm, nudności i

wymioty

Narkotyczno –

porażenna

Powyżej 3%

Sen narkotyczny, zaburzenia czynnościowe

ośrodka oddechowego i ośrodka układu

krążenia, zanik odruchów prostych,

szczękościsk, drgawki

Faza porażenna – porażenie ośrodkowego

układu krążenia i oddychania, głęboki sen

narkotyczny o cechach odkorowania,

rozluźnienie mięśniowe, zejście śmiertelne

ZESPÓŁ ABSTYNENCYJNY – (uzależnienie od alkoholu) to fizyczne, psychiczne, a nawet
społeczne objawy po odstawieniu alkoholu. Kryteria uzależnienia od alkoholu :
1)

uzależnienie psychiczne : silna chęć spożycia danego specyfiku, występowanie myśli
natrętnych o potrzebie wypicia, szukanie okazji do wypicia. To kryterium występuje we
wszystkich typach uzależnień. Powstaje od długotrwałości zażywania danego specyfiku.
Człowiek uzależniony – jego myśli i działania są skierowane w jednym kierunku – na
alkohol. Wynikiem takiego nastawienia jest manipulacja. Uzależnienie psychiczne jest
najtrudniejsze do zniwelowania

2)

uzależnienie fizyczne czyli utrata kontroli nad spożywanym alkoholem. Rodzaje :
a)

utrata kontroli ilościowej

b)

utrata kontroli jakościowej

c)

utrata kontroli sytuacyjnej – osoba uzależniona nie potrafi sobie poradzić z
przymusem picia. Wiąże się to z utratą towarzystwa, z którym dana osoba kiedyś
przebywała

3)

zespół abstynencyjny – objawy: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, zaburzenia naczyniowo -
ruchowe (bóle i zawroty głowy, duszności, kołatanie serca, zaburzenia tętna)

4)

zaburzenia psychiczne – niepokój, lęk napadowy, euforia na zmianę z depresją, koszmary
senne, drażliwość, impulsywność przechodząca do agresywności, zaburzenia
psychomotoryczne – obniżenie koordynacji, bóle szyjne.

10

Te kryteria uzależnienia zazwyczaj kojarzą się ludziom z białymi myszami, białą gorączką,
itp. Dotyczą one każdego, kto długotrwale zażywa środek psychoaktywny.
Nadmierne zażywanie alkoholu pomimo zaburzeń zespołu abstynencyjnego prowadzi do
zaburzeń psychotycznych. Jest tutaj charakterystyczne zaburzenie zwane chorobą Korsakowa
(widzenie myszy, czucie na skórze insektów), innymi rodzajami zaburzeń są omamy.
Choroby spowodowane nadużywaniem alkoholu :
-

choroby układu krążenia – uszkodzenie tkanki mięśnia sercowego, ciężka niewydolność
serca

-

choroby układu pokarmowego – przewlekły nieżyt żołądka, dotyczy to choroby
wrzodowej żołądka i dwunastnicy, zapalenie lub zanik mięsni wątroby (marskość)

-

choroby układu wydalania – przewlekłe schorzenia nerek dochodzące do zapaleń
kłębuszków nerwowych (niewydolność nerek)

-

zniszczenie układu mięśniowego – brak sprawności mięśniowej

-

zniszczenie układu nerwowego – obniżenie funkcji psychicznych w mózgu, zaburzenia
wzrokowe, bóle głowy, zaburzenia procesów poznawczych (pamięci, uwagi,
spostrzegania) – występowanie PALIMPSESTY (chwilowy zanik pamięci lub
długotrwały)

FAZY POWSTAWANIA CHOROBY ALKOHOLOWEJ

Faza

Charakterystyka

Początkowa

-

czas w pełni kontrolowanego picia

-

picie najczęściej w towarzystwie

-

szukanie alkoholu w celu odprężenia się emocjonalnego i
psychicznego

Zwiastunowa

Jest jeszcze do

odwrócenia

-

zwiększenie ilości wypijanego alkoholu

-

bagatelizowanie i pomniejszanie picia

-

następują krótkie zaniki pamięci nawet po wypiciu niewielkiej ilości
alkoholu (tzw. palimpsesty)

-

zanik krytycyzmu wobec własnego picia

-

picie w sposób zachłanny ( „na zapas”)

11

Krytyczna

Ogromny przymus

picia ale alkoholik

ma jeszcze poczucie

winy

-

potajemne zaopatrywanie się w napoje alkoholowe (magazynowanie
rezerw)

-

zmiany w zachowaniu w czasie picia (rozrzutność)

-

popijawy 2-3 dniowe (ciągi pijackie)

-

psychoza poronna – omamy związane z parodniowym piciem

-

częste upijanie się do nieprzytomności

-

zaburzenia nastroju, z drażliwością i wybuchowością

-

zburzenia fizjologiczne , sercowo – naczyniowe

-

obniżenie potencji płciowej

-

opuszczanie pracy

-

zaprzeczanie , manipulowanie (poczucie winy zagłuszane alkoholem)

Końcowa

Kończąca się

zejściem

ś

miertelnym

-

regularne ranne picie

-

picie w samotności

-

obniżenie tolerancji na alkohol

-

drżenie rąk jako efekt uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego

-

degradacja społeczna w formie utraty pracy, izolacji od środowiska,
rozbicie rodziny

-

psychoza alkoholowa kończąca się delirium tremens – omamy
wzrokowe, słuchowe i węchowe ( choroba Korsakowa)

PRZYCZYNY I UWARUNKOWANIA CHOROBY ALKOHOLOWEJ :
1)

ciekawość (najmniej zagrażająca)

2)

alkohol jako mechanizm obronny (sporadyczne sięganie po alkohol – np. zapijanie
problemów lub chwilowych niepowodzeń)

3)

uwarunkowania środowiskowe (rodziny z problemem alkoholowym) – poprzez
modelowanie, internalizację norm rodziców

4)

uwarunkowania osobowościowe – profesor Hill podał 4 rodzaje osobowości podatne na
uzależnienie od alkoholu :
1.

osobowość silna nie przejawiająca swoim zachowaniem słabości, jednostka
bezkrytyczna, egocentryczna a nawet egoistyczna

2.

osobowość aspołeczna – agresywna jednostka, u której łatwo powstają emocje

3.

osobowość słaba psychicznie – bezradna, o niskiej samoocenie, często niezadowolona
z życia, nieśmiała

4.

osobowość zneurotyzowana – z cechami depresji, smutku, bezsensu życia

są to typy wypracowane w teorii

5)

cechą alkoholu jest to, że działa on pozytywnie (etanol – składnik alkoholu, dobry
transmiter, zwiększa połączenia synaptyczne i powiązane jest z wydzielaniem dopaminy ,
która z kolei powoduje euforię)

POMOC :
1)

INDYWIDUALNA - dotyka samej jednostki uzależnionej :

12

a)

psychologiczna , terapia , techniki relaksacyjne

b)

medyczna , środki farmakologiczne

2)

GRUPOWA poprzez psychoterapię rodziny człowieka uzależnionego, psychoterapia
uzależnionego w grupie uzależnionych

28.04.2000

WYKŁAD

UZALEśNIENIA NARKOTYKOWE. MOTYWY , PRZYCZYNY, RODZAJE.

Narkotyki są plagą XX wieku. Branie wiąże się z poczucia bezsensu życia ,

osamotnienia , albo dla szpanu. Narkotyki są obecnie w „modzie” .

Narkomania jest to uzależnienie psychiczne, fizyczne i społeczne od środków narkotycznych
pochodzenia naturalnego lub syntetycznego. Podział narkotyków :
1)

ś

rodki pochodzenia naturalnego : opium, heroina, morfina, kodeina

2)

ś

rodki pochodzące z konopii indyjskich : haszysz, marihuana,

3)

narkotyki stanowiące pochodną rośliny coca – kokaina

4)

ś

rodki narkotyczne z tzw. grupy amfetaminowej (pobudzające) – amfetamina

Podział wg objawów i działania na człowieka :
I objawy fizyczne
II zachowania behawioralne
III skutki i następstwa

1)

Ś

RODKI WZIEWNE – kleje itp.

•

objawy fizyczne – zapach rozpuszczalnika, kichanie, katar, załzawione oczy,
nudności, poranne wymioty (mogą ale nie muszą występować), bóle głowy

•

zachowania behawioralne – tubki po różnego rodzaju pastach, klejach, zapach ciała
przesączony zapachem rozpuszczalnika, silne pragnienie

•

skutki – uszkodzenia wątroby, mikrouszkodzenia mózgu (zaburzenia pamięci, uwagi,
zaburzenia wzroku, halucynacje) , anemia, zaburzenia układu wydalniczego –
nerkowego

Ś

rodki wziewne są najbardziej rozpowszechnione w szkołach podstawowych i

zawodowych

2)

OPIUM, MORFINA, HEROINA (OPIATY)

•

objawy fizyczne – ślady ukłuć na ciele, zamroczenia, często zwężone źrenice, brak
apetytu, czasami nudności

•

zachowania behawioralne – strzykawki, waciki, ampułki, wszystkie medyczne
akcesoria niezbędne przy zastrzykach

•

skutki – specyfik silnie uzależniający, skutki są widoczne na całym ciele : osłabione
mięsień sercowy (układ krążenia), zaburzenia w układzie pokarmowym, trawiennym
(zapalenie wątroby, liczne nadżerki śluzówki żołądka, żółtaczka zakaźna), zaburzenia
układu moczowego.

•

opiaty pozostawiają charakterystyczne brunatne plamy na ubraniach, ciele człowieka
uzależnionego

13

•

osoby nadużywające opiatów mają najczęściej zaburzoną sferę emocjonalną. Są
bezkrytyczne wobec swojego zachowania, kłamią, manipulują ludźmi. Główną
wartością osób uzależnionych jest środek narkotyczny

3)

KOKAINA – środek pobudzający

•

objawy fizyczne : krostowatość twarzy, egzemy rąk i nóg, katar, zapalenie spojówek,
niepokój ruchowy (bardzo silny), bardzo mocno rozszerzone źrenice

•

zachowania behawioralne : drobne pudełka lub worki foliowe z białym proszkiem,
igły, strzykawki, rurki do wdychania

•

skutki : urojenia prześladowcze, bardzo silne zmiany w osobowości, zniwelowanie
uczuć wyższych (skutki dalsze nadużywania kokainy), przygnębienie lub agresja
(fluktuacja nastrojów – skutki natychmiastowe)

4)

MARIHUANA, HASZYSZ

•

objawy fizyczne : słodkawa woń oddechu, przesiąknięte słodkawym zapachem włosy,
ubrania, częsty kaszel, zwiększone łaknienie, zaburzenia koordynacji wzrokowo –
ruchowej

•

zachowania behawioralne : uwagę zwraca zapach starych palonych liści, brązowy
nalot na palcach (niekoniecznie)

•

skutki : silne halucynacje – wzrokowe, słuchowe, głębokie zaburzenia sfery
osobowości, brak hamulców wewnętrznych, całkowity bezkrytycyzm, zburzenia
pamięci i uwagi

Uzależnienie fizyczne to proces związany z brakiem danego środka w organiźmie człowieka,
jest rezultatem wbudowania danego specyfiku , czyli związku chemicznego w cykl przemiany
materii danej jednostki. Wbudowany do metabolizmu środek narkotyczny staje się niezbędny
zachowania homeostazy biologicznej jednostki. Po odstawieniu narkotyku pojawia się zespół
abstynencyjny w formie głodu narkotycznego, drgawek, dreszczy, bezsenności, wymiotów,
bólów mięśni, uczucia umierania, braku apetytu.

Uzależnienie psychiczne pojawia się po parotygodniowym zażywaniu narkotyków i
charakteryzuje się przymusem brania środka. Pojawia się objaw podniesionego lęku i złego
samopoczucia, podniecenia lub podenerwowania, ciągły niepokój. Uzależnienie psychiczne
łączy się z takimi elementami jak : czas brania narkotyku, cały rytuał towarzyszący braniu i
sposobowi przyjmowania, ukierunkowanie uwagi narkomana na środek .

Uzależnienie społeczne wiąże się z nadużywaniem środka narkotycznego w grupie. Pociąga
to za sobą bezwzględność w przestrzeganiu zasad, norm i rytuałów danej grupy.

14

15

NOWY SEMESTR

1.

Przemoc w rodzinie: rodziców wobec dziecka, przemoc wewnątrz małżeńska, przemoc
dorosłych dzieci wobec rodziców

2.

Przemoc społeczna: przemoc w instytucjach pracy (mobbing), przemoc w szkole podstawowej, w
szkołach wyższych, w środkach komunikacji, na stadionach

3.

Podkultury młodzieżowe: psychologiczne mechanizmy wchodzenia do grup młodzieżowych,
psychologiczne koszty wchodzenia do podkultur młodzieżowych, itd.

4.

Sekty religijne: dlaczego ludzie odchodzą od najbliższych, itp.

5.

Funkcjonowanie człowieka w izolacji więziennej : jak funkcjonują kobiety a jak
mężczyźni

06.10.2000 W

Przemoc w rodzinie

Płaszczyzny przemocy:
1.

płaszczyzna prawna

2.

płaszczyzna moralna

3.

płaszczyzna społeczna

4.

płaszczyzna psychologiczna

ad.1. PŁASZCZYZNA PRAWNA - przemoc dotyka ludzi ze względu na ustawy prawne,
które karzą formy i skutki przemocy. Do niedawna przemoc była zawarta w artykule 184
kodeksu karnego ( paragraf 1,2 – znęcanie się psychiczne i fizyczne na członkach rodziny ).
Przemoc na poziomie tej płaszczyzny jest rozpatrywana dopiero wtedy, gdy ofiara przemocy
zgłosi fakt popełnienia wykroczenia organom ścigania lub sprawiedliwości np. art. 168 par. 1
– gwałt małżeński. Przemoc w rodzinie jest na ogół ukrywana ze względu na wstyd ofiary.

Ad.2. PŁASZCZYZNA MORALNA – z perspektywy moralnej przemoc ujmuje się w
kategoriach zła. Wszelkie formy cierpienia i krzywdy, skutki przemocy, podlegają jedynie
sankcjom własnego sumienia sprawcy i jego winy, żalu za popełnioną krzywdę. Jeżeli
sprawca odczuwa poczucie winy wtedy płaszczyzna moralna ma swoje odbicie w człowieku,
natomiast brak poczucia winy, żalu za popełnione zło oznacza, że ta płaszczyzna jest poza
człowiekiem – sprawcą.

Ad.3. PŁASZCZYZNA SPOŁECZNA – związana jest z faktem rozpowszechnienia przemocy
w społeczeństwie, jej wszechobecność. Ofiarami są tutaj nie tylko jednostki, ale przemocy
doświadczają całe grupy ludzi. Społeczeństwo widzi przemoc wokół siebie, ale nie reaguje na
nią lub reakcja pochodzi tylko od nielicznych jednostek.

16

Ad. 4. PŁASZCZYZNA PSYCHOLOGICZNA – w tej płaszczyźnie kładzie się nacisk na
skutki przemocy, jakie odbiera ofiara oraz na mechanizmy powstawania przemocy w rodzinie.
Pytaniem tutaj jest co przemoc jest w stanie zrobić z człowiekiem, jak sobie radzą ludzie
dotknięci przemocą, jakie są skutki cierpienia i jak daleko one sięgają w psychice człowieka.

Definicja przemocy ujmowana jest w trzy kategorie :
1.

Rodzaj zachowania przemocowego

2.

Intencje przemocy

3.

Skutki przemocy

Ad.1. Definicja przemocy wg Kempego ograniczała się tylko do fizycznego krzywdzenia
jednostki, dlatego też definicja ta jest obecnie nieadekwatna do rzeczywistości. Obecnie
stosuje się definicję podana przez Centrum Pomocy Dzieciom i Dorosłym Krzywdzonych i
Zaniedbanych :

PRZEMOC to fizyczne lub psychiczne, umysłowe działanie na szkodę osoby
wykorzystywanej seksualnie i zaniedbanej.

Ad.2. Przemoc traktuje się jako akt przeprowadzony ze świadomą lub nieświadomą intencją
zadania cierpienia fizycznego lub psychicznego drugiej osobie. Przemoc zawsze łączy się z
intencją zadania bólu drugiemu człowiekowi, jak zatem wyróżnić w pedagogice przemoc od
karania? Odpowiedź tkwi w intencji pedagoga – jeżeli jego intencja jest pozytywna wtedy
jego działanie jest traktowane jako karanie, które jest elementem wychowania. Przemoc ma
miejsce wtedy, gdy karzący przerzuca swoje frustracje i niepowodzenia życiowe na
pozostałych członków rodziny.

Ad. 3. C. Kądziela:

PRZEMOC jest to takie wywieranie wpływu na ludzi, w wyniku którego aktualny poziom
rozwoju psychosomatycznego jest mniejszy od potencjalnego poziomu rozwoju. Przemoc jest
tutaj skutkiem hamującym rozwój jednostki.

Prof. Mellibruda podsumowuje przemoc jako skutek intencjonalnego działania sprawcy,
czasami nie podjętego z premedytacją. Przemoc wiąże się z naruszeniem praw i dóbr
osobistych jednostki, jest ona związana z brakiem mechanizmów obronnych jednostki lub
osłabieniem samoobrony przez osoby doznające przemocy. Przemoc powoduje szeroko idące
skutki zarówno w psychice jak i w życiu emocjonalnym jednostki.

17

07.10.2000 Ćwiczenia

Profilaktyka zaburzeń emocjonalnych

1.

stres związany z rolą

2.

bezpieczeństwo emocjonalne

3.

odporność psychiczna

4.

przezwyciężanie stresu

Psychologia kliniczna zajmuje się badaniem zaburzeń emocjonalnych. Zadaniem

psychologii klinicznej jest diagnozowanie zaburzeń, terapia oraz profilaktyka.
Profilaktyka ma za zadanie określanie pewnych optymalnych warunków rozwoju człowieka:
jego cech psychofizycznych, jego potrzeb i specyficznych cech zgodnych z jego
potencjalnymi możliwościami.

Być odpornym na stresy to bycie odpornym na wszelkie trudne sytuacje życiowe

oraz utrzymywanie napięcia emocjonalnego na poziomie umiarkowanym lub neutralnym.
Napięcie emocjonalne, które nas motywuje do działania, podnosi naszą sprawność
psychofizyczną ale tylko do określonego punktu krytycznego, który u każdego człowieka leży
na innym poziomie (prawo Yerkesa–Dodsona). Nadmierne napięcie emocjonalne hamuje
naszą sprawność do tego stopnia, że nie potrafimy wykonać najprostszego zadania będąc pod
wpływem ogromnego stresu. Stres może mieć zabarwienie pozytywne lub negatywne. O jego
wymowie decyduje człowiek, który przeżywa w danym momencie stres, czy jest on dla niego
budujący czy nie.

Wszystkie stresy związane z zaistniałą sytuacją mają wspólną cechę, a mianowicie

brak czegoś, np. przeciążenie, sytuacje frustracyjne (utrudnienia lub udaremnienia) czyli
DEPRYWACJA. Do tych sytuacji zaliczamy także brak poczucia bezpieczeństwa
emocjonalnego lub jego zagrożenie – jest to zagrożenie poczucia własnej wartości, obawa
przed interakcją społeczną, zaburzona i negatywna samoocena (niska samoocena rodzi brak
poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego).

Na stres narażeni są przede wszystkim perfekcjoniści, nauczyciele będący z natury

introwertykami, neurotycy. Kształtowanie realnej wizji samego siebie należy zacząć od
realistycznej wizji samego siebie i dobieranie do niej zadań na miarę własnych możliwości i
sił, należy wyodrębnić sytuacje, które mają negatywny wpływ na nasze emocje, a w
sytuacjach, kiedy mamy do wykonania trudne zadanie lub w sytuacjach konfliktowych należy
brać pod uwagę tylko problem a nie emocje.

21.10.2000 Ćwiczenia

18

Zaburzenia psychiczne.

ZABURZENIE PSYCHICZNE (PSYCHOZA) wg Pużyńskiego (leksykon psychiatrii) jest to
ogół zaburzeń czynności psychicznych i zachowań, które są przedmiotem zainteresowań
psychiatrii klinicznej (diagnostyki leczenia, profilaktyki, etiologii i patogenezy). Zachowania
osób z zaburzeniem psychicznym mieszczą się poza wszelkim obrębem normy zachowań.
Zaburzenia psychiczne można podzielić na dwie grupy zaburzeń :
1.

ZABURZENIA PSYCHOTYCZNE – PSYCHOZY tzn. stany chorobowe, w których
występują urojenia, omamy, zaburzenia świadomości, poważne zaburzenia emocji i
nastroju łączące się z zaburzeniami myślenia i aktywności, np. afekt, czyli działanie pod
wpływem bardzo silnych i skrajnych emocji.

2.

ZABURZENIA NIEPSYCHOTYCZNE, obejmujące nerwice i inne zaburzenia typu
nerwicowego, np. reakcje adaptacyjne, część zaburzeń psychopatycznych, upośledzenie
umysłowe, większość zespołów organicznych, zaburzenia osobowości, uzależnienie od
alkoholu i innych substancji (toksykomania), niektóre dewiacje seksualne.

PSYCHOZY WG T. BILIKIEWICZA są to takie stany zaburzeń psychicznych, w których
dochodzi do rozkładu osobowości i utraty kontaktu z rzeczywistością. Brak kontaktu może
być spowodowany objawami zaburzeń spostrzegania, a więc omamy i złudzenia oraz
stopniowe wycofywanie się do świata przeżyć wewnętrznych (np. autyzm psychotyczny –
człowiek wycofuje się z relacji z otoczeniem), które może być spowodowane np. depresją
reaktywną. Psychotyk jest to taki człowiek, który może być niebezpieczny dla siebie i dla
innych, może być nieprzewidywalny i popełnić przestępstwo. Jest to kryterium
wyodrębniające tę chorobę od innych, psychotyk może być niebezpieczny ze względu na treść
swoich omamów i urojeń psychotycznych.

ZABURZENIA PSYCHICZNE

PROCESY CHOROBOWE

TRWAŁE ANOMALIE PSYCHIKI

PSYCHOZY

TOKSYKOMANIA

NERWICE

NIEDOROZWOJE

UMYSŁOWE

TRWAŁE ANOMALIE

W ZAKRESIE SFERY

POPĘDOWO -

EMOCJONALNEJ

TRWAŁE DEFEKTY PO

PRZEBYTYCH

CHOROBACH

PSYCHICZNYCH

19

Przez procesy chorobowe rozumie się zaburzenia psychiczne, których dynamikę można prześledzić
od momentu wybuchu choroby po jej zejście, i w których interweniować można leczniczo w trakcie
ich przebiegu. Zalicza się do nich psychozy endo- i egzogenne, psychozy reaktywne i nerwice,
toksykomanie oraz inne dynamiczne zaburzenia, trudne często do sklasyfikowania.
PSYCHOZĄ nazywa się proces chorobowy o różnej etiologii, w przebiegu którego dochodzi do
zasadniczego naruszenia integracji podstawowych przejawów psychiki, aż do pełnej ich
dyskoordynacji oraz do zerwania kontaktu z rzeczywistością i podporządkowania swego
postępowania jakościowo zmienionej psychice (przez jakościowe zaburzenia psychiczne rozumie
się objawy, które występują u zdrowych ludzi, przynajmniej na jawie. Są to przede wszystkim
urojenia, omamy, autyzm, rozkojarzenie, dereizm, objawy para- i ambipsychiczne: paralogia,
paratymia, ambisentencja, ambitendencja, ambiwalencja, depresja, mania, zaburzenia świadomości).

SCHIZOFRENIA

Psychozy schizofreniczne zalicza się do psychicznych chorób endogennych, których etiologia
nie jest wyjaśniona. Poszukiwania toczą się od lat, ale nadal brak jest zadowalającej teorii, która w
stosunku do tej choroby dawałaby możliwość stworzenia dobrze naukowo uzasadnionej profilaktyki
i metod w pełni efektywnego leczenia. W psychozach endogennych proces chorobowy pojawia się i
postępuje nieomal niezależnie od warunków środowiska – zarówno u ludzi dotychczas zdrowych
fizycznie i szczęśliwych, jak i sfrustrowanych oraz cieleśnie chorych.
Termin schizofrenia został użyty po raz pierwszy w roku 1911 przez Eugena Bleulera,
psychiatrę szwajcarskiego. W polskim tłumaczeniu najbardziej oddaje to pojęcie wyrażenie
„psychozy rozszczepienne”. Termin schizofrenia zastąpił uprzednio stosowany proponowany przez
E. Kraepelina: dementia praecox (otępienie wczesne), sugerujący psychozę, która w młodym wieku
prowadzi do trwałego defektu emocjonalno – intelektualnego. E. Bleuler zwrócił uwagę, że wspólną
cechę pewnej grupy psychoz stanowi rozszczepienie osobowości, polegające na dyskoordynacji
między czynnościami intelektualnymi, uczuciowymi, popędowymi i woli. Drugą wspólną cechę
schizofrenii stanowią tzw. objawy osiowe, do których zalicza się :
1.

AUTYZM – jest to pojęcie opisane przez E. Bleulera, które oznacza psychopatologiczny objaw
polegający na znacznej przewadze zainteresowania się chorego swoimi przeżyciami
wewnętrznymi i na postępującej utracie istotnego kontaktu ze światem zewnętrznym. Chory
ż

yje swoimi pragnieniami i lękami, swoją wyobraźnią i wobec tego, że nie dzieli się z

otoczeniem treściami swoich przeżyć, staje się coraz bardziej dla otoczenia niezrozumiały. Taka
postawa wyizolowania i braku syntonii (współbrzmienia, współuczestniczenia w wydarzeniach
realnego świata) sprawia, że otoczenie coraz częściej odnosi się do takiej autystycznej osoby
krytycznie i czasem z dezaprobatą, a to w konsekwencji rani godność chorego i skłania go do
jeszcze większego odsunięcia się od otoczenia i bardziej hermetycznego zamknięcia się w sobie.

2.

STĘPIENIE UCZUCIOWE – które jest konsekwencją, a zarazem i przyczyną pogłębiania się
autyzmu w planie uczuciowym. Wyraża się utratą związków uczuciowych z innymi ludźmi i
uczuciem pustki emocjonalnej w sobie. Chory staje się obojętny w stosunku do nawet
poprzednio bliskich mu uczuciowo osób. Nie zjawiają się w odpowiednich sytuacjach reakcje
współczucia, litości czy miłości.

20

Na każdą próbę wdarcia się w treść jego przeżyć, lub próbę wciągnięcia chorego w jakieś
konkretne działanie, lub w kontakt ze światem zewnętrznym, chory reaguje oporem, a nawet
gniewną drażliwością.
ROZSZCZEPIENIE OSOBOWOŚCI – dochodzące w dalszym nasileniu do rozkojarzenia
myślenia i do rozpadu osobowości. Z powodu braku kontaktu z rzeczywistością zaciera się granica
własnej osobowości (jej integralność i odrębność). Prowadzi to do rozszczepienia a później nawet
do rozdwojenia się osobowości albo nawet jej zwielokrotnienia. To znowu doprowadza do
wewnętrznych dialogów, do uczucia owładnięcia albo ambiwalencji emocjonalnej, ambitendencji i
ambisentencji. Rozszczepienie może spowodować zaburzenie toku i treści myślenia. Pojawiają się
trudności w konstruowaniu zdań, trudności w dobieraniu słów, żeby określić to, co w danej chwili
przeżywa. Chory tworzy neologizmy, będące zlepkiem kilku innych słów.
Rozszczepienie osobowości jest procesem długotrwałym, dynamicznym i w fazie zejściowej może
prowadzić do całkowitego rozpadu osobowości. W pierwszej fazie występuje brak adekwatności
między zewnętrzną rzeczywistością a wewnętrznymi konstytucjonalnymi procesami psychicznymi.
Kolejny etap rozszczepienia przejawia się brakiem równowagi i równoległości procesów
poznawczych a procesami emocjonalnymi (paratymia), której towarzyszy brak reakcji mimicznych
(paramimia) i modulowanie głosu (parafonia) [rozbicie związków pomiędzy procesami, które
dotąd współgrały ze sobą, np. mówienie i myślenie]. Trzecim etapem i ostatnim jest rozszczepienie
i rozdwojenie w obrębie poszczególnych procesów psychicznych.
Objawy osiowe są sztucznie oddzielone od siebie, a tak naprawdę jest to dynamiczny układ, gdzie
występuje sprzężenie zwrotne pomiędzy poszczególnymi elementami tego układu.

Schizofrenia – poglądy na przyczynę schizofrenii wiążą przyczyny endogenne z innymi
czynnikami wewnętrznymi – biologicznymi, np. zatrucia toksynami, na końcu są czynniki
ś

rodowiskowe (psychospołeczne). Wg Bilikiewicza uwarunkowania schizofrenii są heterogenne, w

tej grupie zaburzeń uczestniczą zarówno czynniki endogenne (genetyczne) i egzogenne
(biologiczne i psychospołeczne).
Z danych wynika, że około 1% populacji jest chorych na schizofrenię. Uleczalność tej choroby jest
praktycznie możliwa ale po ustąpieniu objawów (zejściu) pozostaje coś, co nosi nazwę schizofrenii
resztkowej lub defektem schizofrenicznym. Wyleczony człowiek ma jeszcze szczątkowe omamy i
fragmenty urojeń, dlatego nie ma on całkowitej pewności czy są one związane z otaczającą go
rzeczywistością czy mu się wydają.

21

03.11.2000 W

Przemoc w rodzinie (cd). Agresja a przemoc.

PRZEMOC - wg Wiesławy Kaczaran jest wymuszeniem na jednostce określonych zachowań,
sposobów myślenia, wartościowania i interpretowania świata. Celem przemocy jest wymuszenie
lub wywarcie określonego wpływu, co powoduje zmianę zachowania jednostki.

AGRESJA – jest to każde zamierzone działanie mające na celu wymierzenie komuś krzywdy,
zadania bólu i szkody fizycznej lub psychicznej. Celem agresji jest zaszkodzenie ofierze.

Co to jest przemoc a co to jest agresja ?

Jest to trudny problem psychologiczny, który został rozwiązany przez psychologów po przyjęciu
powyższej definicji agresji. Kryterium odróżniania zjawiska agresji od zjawiska przemocy jest
intencja tychże aktów (intencja sprawcy).

Formy przemocy.

1.

Formy przemocy ze względu na typ zachowania :
a)

przemoc fizyczna

b)

przemoc psychiczna

c)

przemoc seksualna

2.

Formy przemocy ze względu na panującą atmosferę :
a)

przemoc gorąca – u jej podstaw leżą negatywne intencje i przeżycia związane z własnymi
frustracjami i zablokowaniem własnych pragnień i dążeń

b)

przemoc chłodna – działania są podejmowane z premedytacją i często służą zadaniu ofierze
bólu

Najbardziej widoczną formą przemocy jest PRZEMOC FIZYCZNA. Objawia się ona w postaci
sińców, zadrapań, obitej twarzy, itp. Ten rodzaj przemocy ulega ocenie prawnej, moralnej i
społecznej oraz można ją najszybciej wychwycić. Najgorszą odmianą jest PRZEMOC
PSYCHICZNA – ofiara jest wyśmiewana, obgadywana, wyszydzana, porównywana do innych
osób przez agresora. Prowadzi to do obniżenia poziomu odporności emocjonalnej – powoduje
rozchwianie emocjonalne (charakteryzuje często kobiety i dzieci, które były ofiarami takiej
przemocy). Przemoc psychiczna jest niewidoczna i tym bardziej jest bolesna. Ofiara jest ciągle
deprecjonowana przez sprawcę, który działa z okrutną premedytacją. Wszystkie bolesne uwagi są
przemyślane i dotykają tych stron ofiary, które są najsłabsze, są jej kompleksem. Źródłem
przemocy psychicznej jest niska samoocena agresora, ofiara stanowi dla agresora zagrożenie jego
samooceny. Agresor za pomocą przemocy psychicznej podnosi swoją samoocenę. Przemoc
psychiczna jest widoczna dopiero wtedy, gdy ofiara sama się zgłosi o pomoc lub popełnia
samobójstwo. Z prawnego punktu widzenia ciężko jest dowieść przemoc psychiczną, jest to
uzależnione od braku konkretnych przepisów prawnych oraz wymogiem posiadania wielu
ś

wiadków tej przemocy.

PRZEMOC GORĄCA – jest prawie w każdym domu i wynika z frustracji. Członkowie rodziny
często jako formę katharsis wykorzystują przelewanie swoich frustracji i niepowodzeń z pracy czy
ze szkoły na innych członków rodziny. Przemoc ta najczęściej dotyka dzieci. PRZEMOC
CHŁODNA jest wynikiem zaniżonej samooceny, z powodu zaburzonej równowagi emocjonalnej

22

(jednostki psychotyczne, psychopatyczne, socjopatyczne, które nie mają wyrobionego poczucia
empatii). Jest zachowaniem patologicznym, sfera emocjonalna agresora zazwyczaj nie istnieje.
Każdy element przemocy jest tutaj dokładnie przemyślany i uporządkowany. Agresor stosujący
przemoc chłodną jest najczęściej bardzo ciężkim przypadkiem do resocjalizacji, gdyż ma on mocno
ugruntowane przekonanie o słuszności swojego postępowania.

ROLE PRZEMOCY :

ROLA SPRAWCY – są to osobnicy z zaburzoną strukturą osobowości, jako dzieci sami
doznawali działań przemocowych i korzystając z tego doświadczenia sami zachowują się podobnie
jak ich agresorzy. Osobowość o rysach psychopatycznych, socjopatycznych, schizoidalnych.
ROLA OFIARY – ofiarami bywają najczęściej dzieci. Intensywnie karani są chłopcy, rzadziej
dzieci najmłodsze lub najstarsze. Częściej sprawcami karania dzieci są ich matki niż ojcowie.
Przemocy fizycznej doznają chłopcy, przemocy seksualnej – dziewczynki. W przypadku jedynaka
przemocą psychiczną są nadmierne wymagania rodziców wobec dziecka. Zbyt duże wymagania
rodziców powodują głęboką frustrację u dziecka – jedynaka. Zdarzają się również niewybredne
epitety, którymi rodzice obrzucają dziecko. Drugą osobą, która najczęściej doznaje przemocy jest
kobieta. Kobieta jako ofiara jest najczęściej drobnej budowy ciała, słabo wykształcona i pochodzi z
rodziny wielodzietnej. Przemoc wobec kobiety stosują mężowie młodzi.
Mężczyzna jako ofiara – prof. Steinmetz opisał syndrom bitego męża :
-

nieśmiały i lękliwy

-

często z kompleksami, o bardzo niskiej samoocenie

-

czasami jedynak

-

drobnej postury

Syndrom ten dotyczy najczęściej mężów, którzy są ofiarami przemocy psychicznej, rzadziej
fizycznej. W tym przypadku to kobieta zawyża swoją niską samoocenę karząc męża.
Osoby starsze również są ofiarami przemocy. Są to najczęściej osoby chore, lub akceptujące
naganne zachowania syna lub córki (alkoholizm). Najczęstszą formą znęcania się nad osobą starszą
jest wymuszanie pieniędzy na alkohol przez pijącego syna, rzadziej córkę.
ROLA ŚWIADKA – ta rola najczęściej przypada sąsiadom, którzy mimowolnie są świadkami
awantur i innych sytuacji przemocowych.

Przyczyny przemocy w rodzinie :

1.

Biologiczne – związane z genetycznym, dziedzicznym uwarunkowaniem agresywności.
Agresywność jest tutaj potraktowana jako cecha dziedziczna, z którą jednostka się rodzi lub
jako wynik mikrouszkodzenia mózgu. Ten rodzaj agresji należy leczyć farmakologicznie.

2.

Psychologiczne – w tej koncepcji bierze się pod uwagę cechy osobowości sprawcy, takie jak :
słaba kontrola emocji, niska samoocena, zaniżony poziom tolerancji na frustrację, skłonność do
gniewu. Często sprawcą jest osobnik o rysach psychopatycznych i z brakiem poczucia empatii
(np. nie trzymanie afektu).

3.

Koncepcja środowiskowa – akcentuje system norm funkcjonujących w danym środowisku
rodzinnym, relacje wewnątrzrodzinne i stosowane metody wychowawcze.

4.

Koło przemocy - czyli cykl powtarzania się zachowań krzywdzących w następnych
pokoleniach. Doświadczenie przemocy implikuje występowanie różnych form przemocy.

Jednym z najbardziej destruktywnych czynników rozbijających rodziny jest alkohol. Nadużywanie
alkoholu potrafi rozbić nawet najlepszą rodzinę bez względu na to czy jest ona patologiczna czy
„normalna”.

23

SKUTKI PRZEMOCY DOMOWEJ :
-

zwiększone poczucie winy

-

nieumiejętność podejmowania decyzji, wyboru

-

zwiększenie poczucia odpowiedzialności za drugą jednostkę

-

nieumiejętność radzenia sobie z przykrymi uczuciami

-

występowanie zachowania typy B R wobec kobiety (skutki przemocy
wewnątrzmałżeńskiej)

-

wyuczona bezradność z depresją i poczuciem winy

-

syndrom sztokholmski jest reakcją obronną ofiary, przejawiającą się w formie swoistego
zafascynowania, dostosowania się do sprawcy przemocy.

-

Mechanizm psychologicznej pułapki jest pewną strategią obrony kobiety. Ofiara najczęściej
przelicza koszty, jakie poniosłaby odchodząc od sprawcy przemocy, co zmieni w swojej
sytuacji, co uzyska odchodząc

-

Permanentny niepokój w zachowaniu ofiary – ofiara nigdy nie jest stabilna, zawsze odczuwa
lęk

-

Wejście w proces uzależnienia, a w szczególności od środków farmakologicznych.

SYNDROM SZTOKHOLMSKI określa uzależnienie emocjonalne od sprawcy przemocy.
Jednostka ubiega myśli i czyny sprawcy – robi wszystko, aby było dobrze, aby uniknąć
niezadowolenia agresora (jeśli chcesz mieć mniejsze dolegliwości, dostosuj się do potrzeb
agresora)

26.11.2000 W

Przemoc w instytucjach – „Mobbing”.

MOBBING – pochodzi od angielskiego słowa „to mob” czyli rzucać się na kogoś lub coś.
Zjawisko mobbingu mówi o tym, że ofiara może stać się sprawcą i odwrotnie.
Operacyjność definicji :
Wg H. Leimana mobbing to terror psychiczny w miejscu pracy przejawiający się w formie
wrogiego, nieetycznego komunikowania się. Działanie sprawcy jest ukierunkowane na jednostkę
lub całą grupę.

PROCES MOBBINGU :

1-szym etapem tego procesu jest plotkowanie, które wprowadza jakiś konflikt (np. podwyżek,

24

wykształcenia, itp.). W 2-giej fazie rozpoczyna się stygmatyzacja ofiary poprzez :
1)

niszczenie reputacji przez zniesławienia, plotkowanie, wykonywanie pewnych gestów
oznaczających niechęć itp.

2)

zaprzestanie komunikacji z ofiarą – izoluje się jednostkę od grupy, przerywa się rozmowę w
sytuacji pojawienia się ofiary w pobliżu, stosuje się tzw. mimikę konspiracji.

Pierwszy etap w zasadzie nie jest groźny, ale nabierając na sile prowadzi do drugiego etapu. W
drugim etapie najgorsza jest cisza i wymowne spojrzenia pracowników. Rozpoczyna się proces
deprecjonowania osoby i prowadzi to do trzeciego etapu, czyli do całkowitej izolacji. Dana
jednostka jest naznaczona także poza grupą. Czwartym etapem jest odejście lub wycofanie się
jednostki z pracy.

SKUTKI MOBBINGU :

1)

społeczne – w formie izolacji społecznej, określonej stygmatyzacji, dobrowolnego bezrobocia a
nawet form nieprzystosowania społecznego

2)

psychologiczne – brak wiary w siebie, nieumiejętność korzystania z własnych zasobów
psychicznych i fizycznych, degradacji odporności psychicznej jednostki, poczucie bezradności i
objawy depresji reaktywnej. Jednostka traci swoją tzw. „sterowność”

3)

fizyczne (zdrowotne) – choroby psychosomatyczne, czynności przymusowe, związane z
hiperaktywnością, próby samobójcze .

Rys charakterologiczny sprawcy i ofiary :
Ofiara najczęściej jest jednostką z zaniżoną samooceną, z poczuciem mniejszej wartości, inne,
wyróżniające się z otoczenia pozytywnie (sprawne, aktywne, zadbane, itp.) lub negatywnie (inne
pod względem ubioru, fryzury, zachowania, itp.).
Sprawca - jednej strony może to być osoba silna z dobrą samowiedzą, samooceną, rzutka,
elastyczna w działaniu. Z drugiej strony sprawca może być osobą słabą psychicznie, zazdrosna o
sukcesy innych, z cechami paranoidalnego zachowania się, podejrzliwa i zawistna.

Miejsce mobbingu :
Mobbing może pojawić się w każdym zakładzie pracy i zaczyna się od małego, błahego konfliktu.
Rozwój tego konfliktu dokonuje się poprzez personifikację czyli szukanie kozła ofiarnego.
Sposobem na radzenie sobie z mobbingiem może być stowarzyszenie ofiar mobbingu, pomoc
instytucjonalna w poradniach zdrowia psychicznego, linia telefoniczna antymobbingowa, która ma
na celu ukierunkować ofiarę w stronę działania przeciw mobbingowi.

09.12.2000 ćw.

ROZWÓJ CHOROBY ALKOHOLOWEJ

I.

FAZA – WSTĘPNA ( PRZEDALKOHOLICZNA)

1.

szuka okazji do wypicia, chociaż jego pijaństwo nie rzuca się w oczy

2.

jest znieczulony alkoholem pod wieczór, daje to ulgę i zapomnienie

3.

podwyższona tolerancja na alkohol tzw. mocna głowa

4.

nie znosi napięć psychicznych, usuwa je alkoholem

II. FAZA – ZWIASTUNOWA (PRIODOMALNA)

25

5.

Niepamięć wsteczna nawet po małej ilości alkoholu tzw. Urwany film

6.

Pije chciwie, szybko, jednym haustem, poza kolejką

7.

Ciągle myśli o alkoholu, gromadzi zapasy tak, aby mieć go pod ręką

8.

Pije potajemnie, samotnie albo w towarzystwie, które go akceptuje

9.

Poczucie winy, wyrzuty sumienia, stąd niechętnie rozmawia o alkoholu z postronnymi ludźmi
chcącymi mu pomóc

III. FAZA – KRYTYCZNA

10.

utrata kontroli w spożywaniu alkoholu, tj. po wypiciu 100 – 150g musi pić tak dużo, aby się
kompletnie zatruć (pijak pije żeby pić – alkoholik żeby żyć)

11.

stwarza system alibi – usprawiedliwiający go, że pije z określonych powodów

12.

traci szacunek do siebie – kompensacja poprzez nastawienie wielkościowe i wspomnienia
bohaterskich czynów z przeszłości, ekscesy seksualne

13.

zmienione zachowanie – ekstrawaganckie, niefrasobliwe, agresywne, lekceważące, złośliwe

14.

zmiana dotychczasowych obyczajów picia – pije z niższymi od siebie w hierarchii społecznej,
gorsze trunki, itp.

15.

ześrodkowanie zainteresowań tylko na alkoholu, stąd zmniejszone zainteresowanie domem,
pracą

16.

zmiana stosunku do siebie w litościwy, prześladowany przez społeczeństwo

17.

w stosunku do rodziny obniżenie zainteresowania, pretensje, szczególnie do żony na tle zdrady
małżeńskiej, wynoszenie rzeczy z domu

18.

wygląd zewnętrzny i zachowanie rzucające się w oczy

19.

pojawia się regularne ranne picie

20.

występowanie zespołu abstynencyjnego po przepiciu

IV. FAZA – PRZEWLEKŁA

21.

ciągi pijackie- wielodniowe

22.

nie zawsze odwracalne zaburzenia woli, pamięci, intelektu, ogólnej sprawności umysłowej

23.

psychozy alkoholowe (psychoza Korsakowa, myszy, głosy, itp.)

24.

obniżenie tolerancji na alkohol (lęk, niepewność, drżenie)

26

PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA PRZEMOCY WEWNĄTRZRODZINNEJ

Pierwowzorem przemocy rodzinnej są relacje wyniesione i wyuczone zachowania z domu
rodzinnego.

1. pozycja

społeczna

rodziców :

wiek, płeć,

statut

socjoekonomic

2. klasa społeczna i

ś

rodowisko – postawa

wobec przemocy

„subkultura faworyzująca

przemoc”

3. doświadczenia

socjalizujące :

maltretowanie, model roli

przemocy, agresja

5. stres sytuacyjny :
A.

relacje pomiędzy rodzicami:
1.

wewnątrzmałżeńskie

2.

kłótnie małżeńskie

B.

stresy :
1.

niechciana ciąża – nadmiar
dzieci

2.

bezrobocie

3.

izolacja społeczna

4.

zagrożenie autorytetu
rodzicielskiego, przyjętych
norm i „miłości własnej”

C.

stres wywołany przez dziecko:
1.

niechciane dziecko

2.

dziecko problemowe-
humorzaste, moczące się,
chore, kalekie

4. stany psychopatyczne
- cechy osobowościowe
- cechy
charakterologiczne
- słabe panowanie nad
sobą
- zaburzenia
neurologiczne

6. sytuacje bezpośrednio
poprzedzające czyn
maltretowania : złe
traktowanie dziecka,
kłótnia, itp.

7. maltretowanie
dziecka :
-

pojedynczy atak
fizyczny

-

powtarzające się
ataki

-

przemoc
psychologiczna

-

atak werbalny

27

CHOROBY AFEKTYWNE CHARAKTERYZUJĄ SIĘ ZABURZENIAMI AFEKTU

DEPRESJA ZESPÓŁ
ENDOGENNA MANIAKALNY

Objawy podstawowe objawy podstawowe
- obniżenie nastroju - zaburzenia nastroju (podwyższony)
- osłabienie tempa procesów - zaburzenia napędu psychoruchowego
psychicznych - zaburzenia rytmów biologicznych
- zaburzenie rytmów biologicznych - zaburzenie emocji
- nieuzasadniony lęk
objawy wtórne
objawy wtórne - zaburzenia treści myślenia
- zaburzenia treści myślenia - urojenia wielkościowe
- urojenia ksobne - wzmożenie popędu seksualnego
- myśli natrętne


Te dwa zespoły mogą występować samoistnie. Człowiek w depresji endogennej popada w
permanentny smutek i nastrój ogólny może popchnąć nawet do samobójstwa.
Zespół maniakalny jest przeciwstawny depresji endogennej, cechuje się ogromnym popędem
jednostki, która jest pozbawiona samokrytycyzmu. Jest to zespół otwartości i bezkrytycyzmu,
tragedią tej choroby jest brak snu i bardzo wzmożony napęd psychoruchowy i ogromny popęd
seksualny. Te dwa zespoły mogą występować zarówno osobno jak i wspólnie, tworząc ZESPÓŁ
MANIAKALNO – DEPRESYJNY. Głównym powodem zespołu man. – depr. Jest czynnik
dziedziczny.