opiekunka srodowiskowa 346[03] z2 02 n

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI

Hanna

Kanwal

Wspomaganie rodziny niepełnosprawnego
346[03].Z2.02

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Dorota Kaczor
mgr Aurelia Włoch

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska

Konsultacja:
dr Bożena Zając

Korekta:
mgr Joanna Iwanowska

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[03].Z2.02
Wspomaganie rodziny niepełnosprawnego zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu opiekunka środowiskowa.

Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie ............................................................................................................3
2. Wymagania wstępne...................................................................................................5
3. Cele kształcenia...........................................................................................................6
4. Przykładowe scenariusze zajęć..................................................................................7
5. Ćwiczenia.....................................................................................................................11
5.1.

Rodzina jako środowisko życia człowieka ..........................................................11

5.1.1. Ćwiczenia ................................................................................................11

5.2.

Problemy rodziny ..................................................................................................13

5.2.1. Ćwiczenia ................................................................................................13

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia........................................................................................17

Literatura ....................................................................................................................28

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie Opiekunka środowiskowa.

Modułowy program nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa składa się z zestawu

modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych. Dla każdej
jednostki modułowej opracowany został pakiet edukacyjny. Pakiet edukacyjny zawiera
poradnik dla nauczyciela oraz poradnik dla ucznia. Poradnik dla ucznia skonstruowany jest
tak, aby umożliwić uczniom ukształtowanie umiejętności, które są przewidziane w jednostce
modułowej.

W poradniku dla ucznia zamieszczono następujące części:

− wymagania wstępne,
− cele kształcenia,

− materiał nauczania,

− sprawdzian osiągnięć,
− literatura.

Poradnik dla nauczyciela zawiera informacje i wskazówki niezbędne dla efektywnego

zorganizowania procesu kształcenia w jednostce modułowej. Zamieszczono w

nim

następujące części:
− wymagania wstępne,

− szczegółowe cele kształcenia,
− przykładowe scenariusze zajęć,

− ćwiczenia,

− ewaluacja osiągnięć ucznia,
− literatura

Wymagania wstępne określają umiejętności jakie uczeń powinien posiadać przed

rozpoczęciem pracy z poradnikiem. Należy zachęcić uczniów, aby zapoznali się
z wymaganiami i ocenili, czy je spełniają. Dotyczą one umiejętności, które uczniowie
ukształtowali podczas dotychczasowej nauki. Spełnienie wymagań wstępnych pozwoli
uczniom na skoncentrowanie się na kształtowaniu nowych umiejętności zapisanych
w jednostce modułowej.

Szczegółowe cele kształcenia określają umiejętności, jakie uczeń powinien ukształtować

w wyniku procesu kształcenia w jednostce modułowej. Przed rozpoczęciem zajęć należy
zapoznać uczniów z celami kształcenia, aby dowiedzieli się, czego się nauczą.

W poradniku dla nauczyciela zamieszczono dwa przykładowe scenariusze zajęć.

Wskazują one sposób prowadzenia zajęć dydaktycznych z wykorzystaniem metod zalecanych
w programie jednostki modułowej.

Materiał nauczania w jednostce modułowej podzielony jest na tematy. Dla każdego tematu

zamieszczono w poradniku dla nauczyciela ćwiczenia (tożsame z tymi, które znajdują się
w poradniku dla ucznia), które zawierają polecenie, wskazówki do realizacji, zalecane metody
nauczania – uczenia się oraz środki dydaktyczne. Wykonując poszczególne ćwiczenia uczeń
powinien ukształtować umiejętności niezbędne do zaliczenia jednostki modułowej.

Ewaluacja osiągnięć ucznia powinna zostać przeprowadzona z pomocą testów osiągnięć

szkolnych. W poradniku dla nauczyciela zamieszczono dwa przykładowe narzędzia pomiaru
dydaktycznego. Wszystkie zadania zamieszczone w testach obejmują treści objęte programem
nauczania oraz sprawdzają, czy uczeń osiągnął założone w jednostce modułowej cele. Każdy
test zawiera:
− plan testu sporządzony w formie tabelarycznej,

− punktację zadań,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− propozycją norm wymagań,

− instrukcję dla nauczyciela,

− instrukcję dla ucznia,
− kartę odpowiedzi,

− zadania testowe, zadania praktyczne.

Ostatnim elementem poradnika dla nauczyciela jest wykaz literatury. Zawiera on

zarówno pozycje przydatne uczniowi dla pogłębienia wiedzy z zakresu programu jednostki
modułowej, jak i pozycje metodyczne.

Jednostka modułowa: Wspomaganie rodziny niepełnosprawnego jest elementem modułu

Człowiek niepełnosprawny w rodzinie i środowisku. Moduł ten składa się z 4 jednostek:
− Organizowanie systemu wsparcia społecznego
− Wspomaganie rodziny niepełnosprawnego

− Aktywizowanie niepełnosprawnego w środowisku lokalnym

− Korzystanie z zasobów ludzkich i materialnych dla potrzeb podopiecznego

Jednostka Wspomaganie rodziny niepełnosprawnego zawiera podstawowe informacje na

temat funkcjonowania rodziny oraz pojawiających się w niej problemów i pozwala na
ukształtowanie umiejętności niezbędnych do wykonywania zawodu opiekunki
środowiskowej.

Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne w jednostce modułowej prowadzone były

różnymi metodami uwzględniającymi wszystkie strategie kształcenia wielostronnego.
Szczególny nacisk powinien zostać położony na wykorzystanie metod z zakresu strategii
problemowej (metody problemowe) i operacyjnej (metody praktyczne). Formy organizacyjne
pracy powinny być zróżnicowane począwszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy
zespołowej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

identyfikować rodzinę jako podmiot wchodzący w skład systemów wsparcia
społecznego,

−

identyfikować potrzeby w różnych fazach rozwojowych życia człowieka,

−

identyfikować prawa i obowiązki wynikające z przepisów prawa rodzinnego
i opiekuńczego,

−

identyfikować czynniki wewnątrz- i zewnątrzrodzinne,

−

identyfikować zmienne systemowe służące analizie rodziny,

−

identyfikować metody pracy socjalnej,

−

stosować techniki skutecznego komunikowania się,

−

wykorzystywać różne strategie rozwiązywania problemów,

−

wykorzystywać strategie radzenia sobie ze stresem,

−

planować i organizować pracę opiekunki środowiskowej,

−

jasno i logiczne formułować własne sądy i opinie,

−

uczestniczyć w dyskusji,

−

współpracować w zespole przyjmując różne role.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku uczeń powinien umieć:

−

określić strukturalne i funkcjonalne cechy rodziny,

−

określić psychologiczne mechanizmy funkcjonowania człowieka w rodzinie,

−

scharakteryzować zmiany dokonujące się w rodzinie w wyniku niepełnosprawności jej
członka,

−

rozpoznać zakres możliwości opiekuńczych i rehabilitacyjnych rodziny,

−

nawiązać kontakt z podopiecznym i jego rodziną,

−

określić skutki problemów socjalnych dla funkcjonowania rodziny,

−

zidentyfikować problemy powodujące dezorganizację i dysfunkcję rodziny,

−

wskazać możliwości współdziałania podopiecznego z członkami rodziny w łagodzeniu
negatywnych skutków problemów społecznych,

−

zaplanować pracę z rodziną niepełnosprawnego z uwzględnieniem zasobów
jednostkowych, rodzinnych i społecznych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć I

Temat: „Rodzina polska jest w kryzysie” – debata.

Czas trwania zajęć: 90 min

Cele kształcenia:
W wyniku przeprowadzonego procesu kształcenia uczeń będzie potrafił:

−

sformułować jasno i logicznie swoje opinie i sądy,

−

dobierać argumenty do dyskusji,

−

sformułować wnioski płynące z dyskusji,

−

zidentyfikować podstawowe przyczyny kryzysu rodziny.

Metody nauczania – uczenia się

−

Debata

Formy organizacyjne zajęć

−

praca grupowa,

−

praca jednolita,

−

praca zróżnicowana.

Środki dydaktyczne
Akcesoria potrzebne do przeprowadzenia debaty np. zegarek, dzwonek itp.

Przebieg zajęć

1. Nauczyciel prezentuje zasady prowadzenia debaty:

−

W debacie biorą udział dwa zespoły: zespół broniący tezy i zespół negujący tezę
– w każdym zespole 3-4 osoby.

−

Zespoły debatujące zajmują miejsca naprzeciwko siebie.

−

Każdy mówca ma na wypowiedź 3 do 5 minut (należy ustalić precyzyjnie przed
rozpoczęciem debaty).

−

Pierwszy mówca w każdym zespole prezentuje podstawowe argumenty za lub
przeciw tezie debaty.

−

Drugi (i ewentualnie trzeci mówca) rozwija argumenty i odpowiada na
argumenty strony przeciwnej.

−

Ostatni mówca podsumowuje wypowiedź zespołu podkreślając najważniejsze
argumenty.

−

Prowadzący debatę prezentuje zespoły i udziela głosu poszczególnym mówcom.

−

Osoba odpowiedzialna za pilnowanie czasu sygnałem dźwiękowym (np.
dzwonek) informuje o mijającym czasie wypowiedzi poszczególnych mówców.

−

Pozostałe osoby w klasie stanowią publiczność i biorą udział w drugiej części
debaty (dodatkowe pytania do zespołów debatujących, dodatkowe argumenty,
wnioski itp.)

2. Uczniowie dzielą się na dwa zespoły – zespół broniący tezy i zespół negujący tezę.
3. W zespołach uczniowie przygotowują argumenty do debaty.
4. Każdy zespół wyłania zespół debatujący (3 lub 4 osobowy).

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Nauczyciel wybiera prowadzącego debatę i osobę pilnującą czasu wypowiedzi.
6. Zespoły: broniący i negujący tezę przeprowadzają debatę zgodnie z przedstawionymi

zasadami debaty.

7. W drugiej części debaty biorą udział wszyscy uczniowie zgodnie z ustalonymi

zasadami debaty.

8. Podczas dyskusji podsumowującej prowadzonej przez nauczyciela uczniowie

formułują wnioski płynące z zaprezentowanych argumentów za i przeciw postawionej
tezie.

9. Ocena pracy uczniów – ocena zespołów debatujących (logika, rzeczowość

argumentów, kultura wypowiedzi) oraz ocena uczniów biorących udział w dyskusji
podsumowującej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć II

Temat: W jaki sposób opiekunka środowiskowa może włączyć rodzinę do
pomocy podopiecznemu?

Czas trwania zajęć: 4 x 45 min

Cele kształcenia:
W wyniku przeprowadzonego procesu kształcenia uczeń będzie potrafił:

−

wskazać sposoby wykorzystania możliwości rodziny do pomocy podopiecznemu,

−

sformułować różnorodne propozycje rozwiązania problemu,

−

dokonać krytycznej oceny propozycji rozwiązania problemu,

−

opracować plan niesienie pomocy podopiecznemu.

Metody nauczania – uczenia się

−

burza mózgów,

−

dyskusja wielokrotna,

−

dyskusja frontalna.

Formy organizacyjne zajęć

−

praca grupowa,

−

praca jednolita,

−

praca zróżnicowana.

Środki dydaktyczne
Duże arkusze papieru, mazaki, tablica flip – chart.

Przebieg zajęć

1. Nauczyciel zapoznaje uczniów z zasadami dyskusji (poszukiwania pomysłów

twórczego rozwiązywania problemu) metodą burzy mózgów.

2. Nauczyciel precyzyjnie definiuje cel: utworzenie planu opieki podopiecznemu

z wykorzystaniem możliwości rodziny i zapisuje go na tablicy.

3. Nauczyciel wyznacza osobę (osoby), która na dużym arkuszu papieru lub tablicy

będzie zapisywała proponowane przez uczniów pomysły.

4. W pierwszym etapie burzy mózgów uczniowie proponują różnorodne rozwiązania

problemu (jak włączyć rodzinę do pomocy podopiecznemu), które nie są poddawane
ani krytyce, ani ocenie – należy wypracować około 50 pomysłów.

5. Drugi etap burzy mózgów powinien zostać przeprowadzony po krótkiej przerwie (na

przykład śródlekcyjnej) lub przeprowadzonym przez nauczyciela krótkim ćwiczeniu
o charakterze relaksacyjnym.

6. W drugim etapie burzy mózgów uczniowie dokonują oceny podanych pomysłów. Jest

to czas na:

−

wyjaśnienie pewnych słów, doprecyzowanie propozycji,

−

odrzucenie pomysłów nie mieszczących się w temacie,

−

zweryfikowanie pomysłów poprzez zastosowanie określonych kryteriów na
przykład możliwość realizacji, koszt.

−

dokonanie oceny i rozwinięcie pomysłów, które wydają się interesujące.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. Uczniowie dzielą się na 4 – 5 osobowe grupy i opracowują w grupach propozycje

planów opieki nad podopiecznym (pomocy) z wykorzystaniem możliwości rodziny.

8. Nauczyciel monitoruje pracę uczniów, udzielając porad i odpowiedzi na pytania, jeżeli

uczniowie o to proszą.

9. Uczniowie prezentują opracowane plany opieki na forum klasy.
10. Nauczyciel prowadzi dyskusje podsumowującą zwracając szczególną uwagę na

możliwości włączania rodziny do pomocy podopiecznemu.

11. Nauczyciel ocenia pracę uczniów (zarówno na etapie wypracowywania pomysłów

z zastosowaniem metody burzy mózgów, krytycznej oceny tych pomysłów jak i na
etapie opracowania i prezentacji planów opieki nad podopiecznym.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Rodzina jako środowisko życia człowieka

5.1.1 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykaż znaczenie rodziny dla każdego człowieka.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) obejrzeć przygotowane przez nauczyciela i rozłożone na stole zdjęcia,
2) zastanowić się, które ze zdjęć najlepiej odpowiada na pytanie „Jakie jest znaczenie

rodziny w życiu każdego człowieka?”,

3) wybrać jedno – najlepiej pasujące do pytania zdjęcie,
4) przygotować argumentację uzasadniającą dokonany wybór,
5) uzasadnić swój wybór na forum klasy,
6) odpowiadać na pytania kolegów/koleżanek oraz nauczyciela związane z wybranym

zdjęciem i podaną argumentacją,

7) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia – dyskusji porządkującej wnioski

z przeprowadzonego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania – uczenia się

− wykonanie ćwiczenia wymaga wykorzystania metody fotojęzyka.

Środki dydaktyczne:

− zestaw zdjęć czarno-białych przygotowanych przez nauczyciela, przedstawiających

rodzinę w różnych sytuacjach.

Ćwiczenie 2

Na podstawie obejrzanego filmu wykaż, że rodzina jest systemem.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przypomnieć sobie podstawowe informacje dotyczące rodziny jako systemu.
2) uczestniczyć w projekcji filmu na temat rodziny np. „Zwykli ludzie”, „Świadectwo

dziecka”,

3) podczas projekcji filmu zwrócić uwagę na:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

strukturę rodziny bohaterów,

−

wzorce relacji w rodzinie,

−

zachowania rodziców wobec dzieci.

4) scharakteryzować rodzinę bohaterów filmu jako system.
5) wskazać funkcje rodzinne, które uległy zaburzeniu.
6) wskazać postawy rodzicielskie mające wpływ na funkcjonowanie rodziny jako systemu.
7) zaprezentować wyniki swojej pracy.
8) uczestniczyć w dyskusji podsumowującej ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania – uczenia się

− ćwiczenie powinno być wykonane z wykorzystaniem metod eksponujących (film) oraz

dyskusji frontalnej.

Środki dydaktyczne:

− film na temat rodziny np. „Zwykli ludzie”, „Świadectwo dziecka”, telewizor, odtwarzacz

video.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Problemy rodziny

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Weź udział u debacie według tezy „Rodzina polska jest w kryzysie”.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z zasadami prowadzenia debaty,
2) znaleźć swoje miejsce w grupie popierającej tezę debaty lub w grupie przeciwnej,
3) jeżeli jest członkiem grupy popierającej tezę – przygotować argumenty na jej poparcie,
4) jeżeli jest członkiem grupy negującej tezę – przygotować argumenty potrzebne do jej

zanegowania,

5) z każdej grupy wybrać 3 - 4 osoby, które będą reprezentować grupę w debacie,

przewodniczącego debaty oraz osobę, która będzie pilnowała czasu wypowiedzi;
pozostałe osoby przyjmą rolę obserwatorów i wezmą udział w II części debaty,

6) jako przewodniczący poprowadzić debatę, wyznaczać poszczególnych mówców,
7) jako pilnujący czasu – dopilnować, aby każdy mówca zmieścił się w wyznaczonym czasie

(3 do 5 minut w zależności od początkowych ustaleń),

8) jako przedstawiciel grupy broniącej lub negującej tezę zabierać głos w debacie według

ustalonego porządku,

9) jako obserwator przysłuchiwać się debacie i wziąć udział w drugiej części debaty

(dyskusja plenarna) na temat wniosków płynących z zaprezentowanych argumentów za
i przeciw postawionej tezie.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

− ćwiczenie powinno zostać wykonane z wykorzystaniem metody debaty.

Środki dydaktyczne:

– arkusz papieru,
– przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Określ skutki uzależnienia dla osoby uzależnionej i jej rodziny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uczeń powinien:

1) uczestniczyć w projekcji filmu np. „Rozdarte dusze”, „Gdy mężczyzna kocha kobietę”,

„Mamo przestań pić”,

2) zwrócić uwagę na objawy uzależnienia i współuzależnienia bohaterów filmu,
3) określić specyfikę funkcjonowania rodziny alkoholików na podstawie opisu doświadczeń

jakie bohaterowie nabyli uczestnicząc w różnych wydarzeniach,

4) zdiagnozować role pełnione przez dzieci w rodzinie bohaterów,
5) zidentyfikować zachowania członków rodziny bohaterów potwierdzające proces

zdrowienia,

6) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia dotyczącym skutków uzależnienia dla rodziny.

Zalecane metody nauczania – uczenia się

− ćwiczenie powinno być wykonane z wykorzystaniem metod eksponujących (film) oraz

dyskusji frontalnej.

Środki dydaktyczne:

− film np. „Rozdarte dusze”, „Gdy mężczyzna kocha kobietę”, „Mamo przestań pić”,

telewizor, odtwarzacz video.

Ćwiczenie 3

Wskaż w jaki sposób opiekunka środowiskowa może włączyć rodzinę do pomocy

podopiecznemu?

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z regułami przeprowadzenia burzy mózgów,
2) przedstawić pomysły związane z postawionym przez nauczyciela celem: „Utworzenie

planu pomocy podopiecznemu z wykorzystaniem możliwości jego rodziny”,

3) zgodnie z zasadami prowadzenia burzy mózgów zapisać wszystkie zgłaszane pomysły,

przez osobę do tego wyznaczoną,

4) nie krytykować pomysłów innych uczniów,
5) po zakończeniu etapu zgłaszania pomysłów uczestniczyć w ich ocenie,
6) dobrać partnerów do pracy w 4 – 5 osobowej grupie,
7) wykorzystując podane pomysły opracować w grupie plan opieki nad podopiecznym

(pomocy) z wykorzystaniem możliwości jego rodziny,

8) zaprezentować na forum klasy opracowany w grupie plan,
9) uczestniczyć w dyskusji na temat opracowanych planów zwracając szczególną uwagę na

możliwości włączania rodziny do opieki nad podopiecznym.

Zalecane metody nauczania – uczenia się

− ćwiczenie powinno być wykonane z wykorzystaniem burzy mózgów. W drugim etapie

należy wykorzystać metodę dyskusji wielokrotnej, natomiast w podsumowaniu dyskusji
frontalnej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

– duże arkusze papieru,
– mazaki,
– tablica flip – chart.

Ćwiczenie 4

Rozpoznaj zakres możliwości opiekuńczych rodziny Państwa Z. na podstawie

przedstawionego opisu sytuacji.

Opis sytuacji
Rodzina Państwa Z. składa się z małżonków i trójki dorosłych dzieci. Pan Z. (lat 59)
bezrobotny, utracił prawo do zasiłku i nie może znaleźć stałej pracy, ale podejmuje się
dorywczych prac na targowisku. Pani Z. (lat 62) z zawodu krawcowa, jest na emeryturze,
korzysta z systematycznej pomocy lekarskiej. Od wielu lat skarży się na różne dolegliwości,
uważa się za ciężko chorą osobę, choć wyniki jej badań tego nie potwierdzają. Pani Z.
oczekuje zarówno od męża jak i dzieci ciągłego zainteresowania. Córka mieszkająca w tej
samej miejscowości odwiedza rodziców w soboty lub niedziele, gdyż samotnie wychowuje
dwoje małych dzieci. Synowie mieszkają w innej miejscowości i rzadko odwiedzają
rodziców. Pani Z. ostatnio spadła ze schodów i złamała nogę. Dwa miesiące temu zdjęto jej
gips z nogi. Od tego czasu nie chce wykonywać żadnych czynności domowych i oczekuje
współczucia zarówno od bliskich jak i od sąsiadów. Rodzina Państwa Z. mieszka w małej
miejscowości, we własnym domku bez wygód (WC na podwórku, woda ze studni,
ogrzewanie węglowe). Pani Z. od lat utrzymuje dobre kontakty z sąsiadkami, choć ostatnio
przychodzą one do niej rzadko.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dobrać partnerów do pracy w 4 – 5 osobowej grupie,
2) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące oceny wydolności opiekuńczo – pielęgnacyjnej

rodziny,

3) dokonać analizy czynników wewnątrzrodzinnych i zewnątrzrodzinnych Państwa Z,
4) zidentyfikować problem występujący w rodzinie Państwa Z,
5) zwrócić uwagę na możliwości i ograniczenia podopiecznej,
6) zwrócić uwagę na możliwości i ograniczenia rodziny podopiecznej w sprawowaniu nad

nią opieki,

7) opracować wyniki pracy w formie graficznej,
8) przedstawić wyniki pracy grupy na forum klasy,
9) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania – uczenia się

– ćwiczenie powinno być wykonane z wykorzystaniem metody dyskusji wielokrotnej,

podsumowanie ćwiczenia dyskusji frontalnej.

Środki dydaktyczne:

– duże arkusze papieru,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– mazaki,
– tablica flip – chart.

Ćwiczenie 5

W oparciu o dokonane rozpoznanie możliwości opiekuńczych rodziny Państwa Z. (ćw. 4)

opracuj projekt ulepszający funkcjonowanie podopiecznej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dobrać partnerów do pracy w 4 – 5 osobowej grupie,
2) przypomnieć sobie wyniki prac grup w ćwiczeniu 4,
3) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące etapów projektowania,
4) zwrócić uwagę na działania ukierunkowane na pracę z podopieczną:

−

uwzględnij w planowanych działaniach konieczność tworzenia przyjaznej atmosfery
i budowania pozytywnej relacji z podopieczną i jej rodziną,

−

wykorzystaj poznane techniki komunikacji interpersonalnej,

5) przemyśleć i przedyskutować w grupie sposoby motywowania podopiecznej do

aktywności,

6) uwzględnić możliwości wsparcia ze strony rodziny i sąsiadów,
7) opracować wyniki pracy grupy w formie graficznej,
8) zaprezentować wyniki pracy (projekt) na forum klasy,
9) uczestniczyć w klasowym konkursie na najlepsze rozwiązanie (najlepszy projekt)

uczestnicząc w ocenie projektów według podanych przez nauczyciela kryteriów.

Zalecane metody nauczania – uczenia się

– uczniowie wykonują ćwiczenie z wykorzystaniem metody projektów socjalnych.

Środki dydaktyczne:

– duże arkusze papieru,
– mazaki,
– tablica flip – chart.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Sprawdzian I

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Wspomaganie
rodziny niepełnosprawnego”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru.
zadania 1-4, 10-13, 17, 18, 20 są z poziomu podstawowego.
zadania 5-9, 14-16, 19 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań:

– zadania wielokrotnego wyboru – 1 punkt za każdą prawidłową odpowiedź, za złą

odpowiedź lub jej brak 0 punktów

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące oceny szkolne

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,

– bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 7 z poziomu

ponadpodstawowego,

Klucz do odpowiedzi: 1. d, 2. a, 3. b, 4. a, 5. c, 6. b, 7. d, 8. a, 9. b, 10. c, 11. b,
12. b, 13. a, 14. c, 15. c, 16. d, 17. a, 18. c, 19. a, 20. b.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny (mierzone osiągnięcia

ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1 Zidentyfikować rodzaje rodzin

2 Zidentyfikować pojęcie rodziny jako systemu

3 Scharakteryzować postawy rodzicielskie

4 Zidentyfikować pojęcie stresu w rodzinie

5 Rozróżnić rodzaje stresu w rodzinie

6 Scharakteryzować fazy kryzysu

psychicznego

C PP b

7 Scharakteryzować skutki różnych postaw

rodzicielskich

C PP d

8 Wskazać sposoby przywracania

funkcjonalnej równowagi życia w rodzinie

C PP a

9 Rozróżnić rodzaje problemów w rodzinie

10 Rozróżnić rodzaje postaw wobec

niepełnosprawności

C P c

11 Wskazać wyróżniki wydolności opiekuńczej

rodziny

B P b

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12 Zidentyfikować rodzaje rodzin ze względu

na ich problemy

B P a

13 Wskazać cele diagnozowania rodziny

14 Scharakteryzować funkcjonowanie rodziny

z problemem alkoholowym

C PP c

15 Rozróżnić symptomy współuzależnienia D PP d
16 Scharakteryzować postawy przyjmowane

przez dziecko w rodzinach z problemem
alkoholowym

17 Scharakteryzować rodzaje przemocy w

rodzinie

C P a

18 Zidentyfikować zakres przemocy w rodzinie

19 Wskazać skutki przemocy doznawanej

w dzieciństwie

C PP a

20 Zidentyfikować etapy projektu socjalnego

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Podkreśl wagę samodzielnego rozwiązania zadań testowych.
4. Rozdaj uczniom przygotowane dla nich materiały (instrukcję, zestaw zadań testowych,

kartę odpowiedzi).

5. Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne uczniów.
6. Przypomnij o upływającym czasie na 10 i 5 minut przed końcem sprawdzianu.
7. Po upływie czasu sprawdzianu poproś uczniów o odłożenie przyborów do pisania.
8. Zbierz od uczniów karty odpowiedzi oraz zastawy zadań testowych.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Wybraną przez siebie prawidłową odpowiedź otocz kółkiem.
6. Jeżeli się pomylisz skreśl krzyżykiem błędną zakreśloną kółkiem odpowiedź, a następnie

otocz kółkiem odpowiedź prawidłową.

7. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 45 minut.
8. Jeżeli masz pytania i wątpliwości podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
9. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
10. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdź poprawność wybranych odpowiedzi.
11. Sprawdź ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.

Materiały dla ucznia:

− Instrukcja,

− Zestaw zadań testowych,

− Karta odpowiedzi.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zestaw zadań testowych

1. Ze względu na władzę w rodzinie wyróżnia się rodziny:

a) patrylinearne, matrylinearne, egalitarne
b) patrylinearne, matriarchalne, egalitarne
c) matrylinearne, patriarchalne, matriarchalne
d) patriarchalne, matriarchalne, egalitarne

2. Fakt, że rodzina nie tylko składa się z osób powiązanych ze sobą więzami osobistymi,

ale stanowi pewną całość odmienną od innych rodzin oznacza, że stanowi ona:

a) system
b) wspólnotę
c) grupę społeczną
d) środowisko kulturalne

3. Rodzice 12 – letniej Kasi interesują się jej nauką, włączają córkę w prace domowe

oraz w sprawy domu. Kasia wie, że rodzice ciężko pracują, by spłacić zaciągnięty na
budowę domu kredyt. Pomimo, że rodzice dużo pracują, znajdują zawsze czas dla
córki. Wolne chwile spędzają razem, Kasia uwielbia grę w szachy z tatą oraz wspólne
spacery z rodzicami. Rodzice opowiadają jej o dziejach ich rodzin. Z opisu rodziny
Kasi wynika, ze jej rodzice prezentują postawę:

a) akceptacji
b) współdziałania
c) uznania praw dziecka
d) rozumnej swobody

4. Stan napięcia wywołany brakiem równowagi pomiędzy możliwościami rodziny,

a wymaganiami zewnętrznymi i wewnętrznymi świadczyć może o:

a) stresie w rodzinie
b) kryzysie rozwojowym
c) konflikcie małżeńskim
d) przemocy w rodzinie

5. Pani Z. lat 44 samotnie wychowująca 12 – letnią córkę została niespodziewanie

zwolniona z pracy. Od pewnego czasu nie może spokojnie spać, stała się kłótliwa, na
każdą uwagę reaguje płaczem i agresją. Reakcje Pani Z. są symptomami kryzysu:

a) rozwojowego
b) ekonomicznego
c) sytuacyjnego
d) normatywnego

6. Faza szoku w przebiegu kryzysu psychicznego charakteryzuje się:

a) nabywaniem umiejętności rozwiązania kryzysu
b) zablokowaniem zdolności do jakiegokolwiek działania
c) podejmowaniem racjonalnych działań
d) dezorganizacją rodziny

7. Nadopiekuńczość ze strony rodziny w stosunku do osoby niepełnosprawnej:

a) służy najlepiej zaspokajaniu jej potrzeb
b) pozwala dostrzec jej możliwości
c) podwyższa jej wiarę w siebie
d) obniża jej poczucie własnej wartości

8. Przywróceniu funkcjonalnej równowagi życia w rodzinie najlepiej służy:

a) uczestnictwo członków rodziny w codziennych czynnościach domowych
b) pozostawienie opiekunce codziennych czynności domowych
c) poszukiwanie pomocy jedynie w instytucjach
d) oparcie w wolontariacie

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Córka Państwa A. (20 lat) jest osobą niepełnosprawną fizycznie i psychicznie. Opiekę

nad nią od urodzenia sprawuje jej matka. Ostatnio matka narzeka na kołatanie serca,
uporczywe bóle głowy. Występują też coraz częstsze nieporozumienia i kłótnie
między małżonkami. Pan A. pracuje prywatnie do późnych godzin wieczornych
(obawia się zwolnienia z pracy). Rodzina ma ograniczone kontakty społeczne –
utrzymuje kontakt jedynie z matką Pani A. Problemy rodziny Państwa A. nazwać
można:

a) problemami zdrowotnymi
b) problemami socjalnymi
c) problemami społecznymi
d) problemami materialnymi

10. Pan G. (lat 70) mieszka sam w małym miasteczku. Utrzymuje się ze zbierania złomu.

Pan G. był kilkakrotnie pacjentem szpitala psychiatrycznego. W miasteczku otwarcie
nazywają go „czubkiem”. Choć nikomu nie uczynił krzywdy, sąsiedzi nie chcą
utrzymywać z nim kontaktów. W sklepach jest traktowany z niechęcią, a gdy
zatrzyma się na dłużej jest wypraszany, aby nie odstraszał klientów. Kilkakrotnie był
napadnięty, okradziony, a nawet pobity przez nieznanych sprawców. Zachowanie
z jakim spotyka się Pan G. świadczy o postawie:

a) częściowej akceptacji
b) obojętności
c) agresywnej
d) odrzucającej

11. O dyspozycyjności członków w badaniu wydolności opiekuńczej rodziny świadczyć

może:

a) obecność w domu wszystkich członków rodziny, którzy muszą zapewnić

bezpieczeństwo niepełnosprawnemu

b) obecność w domu choćby jednej osoby, która może zapewnić bezpieczeństwo

niepełnosprawnemu

c) obecność w domu opiekunki środowiskowej, która może zapewnić

bezpieczeństwo niepełnosprawnemu

d) obecność w domu małoletnich dzieci, które mogą zapewnić bezpieczeństwo

niepełnosprawnemu

12. Rodziny, które nie potrafią radzić sobie w trudnych sytuacjach, nie zaspokajają

potrzeb jej członków nazywamy:

a) patologicznymi
b) dysfunkcyjnymi
c) dewiacyjnymi
d) jeszcze wydolnymi wychowawczo

13. Organizujesz opiekę nad rodziną Pana Jana. Analizując fazę życia rodziny czynisz to

w celu:

a) rozpoznania jej wydolności opiekuńczo – pielęgnacyjnej
b) rozpoznania motywacji w zakresie sprawowania opieki
c) rozpoznania poziomu wykształcenia członków rodziny
d) rozpoznania sytuacji materialnej rodziny

14. Która z reguł nie obowiązuje w rodzinach z problemem alkoholowym:

a) nie mówić
b) nie ufać
c) nie kłamać
d) nie odczuwać

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Pan Z. upił się podczas weekendu i nie poszedł do pracy. Żona już po raz trzeci w tym

miesiącu dzwoni do pracodawcy męża usprawiedliwiając jego nieobecność, tym
razem niedyspozycją żołądkową. Sytuacja taka powtarza się od kilku miesięcy.
Poprzednio tłumaczyła męża chorobą jelit, grypą, nagłym pogrzebem w rodzinie itp.
Zachowanie małżonki Pana Z. jest przejawem:

a) uzależnienia
b) troski o męża
c) współuzależnienia
d) miłości do męża

16. Zachowanie „dziecka zagubionego” charakteryzuje:

a) wchodzenie w konflikt z prawem, niepokój
b) przejmowanie odpowiedzialności za rodzinę, wrażliwość
c) rozładowywanie każdej sytuacji, nadpobudliwość
d) wycofanie z życia rodzinnego, zamknięcie w sobie

17. Upokorzenia słowne, wyzwiska, ośmieszanie to przejawy zachowań świadczących

o używaniu przemocy:

a) emocjonalnej
b) fizycznej
c) seksualnej
d) zaniedbania

18. Mały Jaś (lat 7) jest świadkiem złego traktowania babci mieszkającej z jego rodziną.

Słyszy kłótnie między współmieszkańcami. Jest także świadkiem rękoczynów między
swoimi bliskimi. Czy Jaś doświadcza przemocy?

a) nie, bo konflikty nie dotyczą jego osoby
b) nie, bo przecież go nie biją
c) tak, bo boi się o życie swoich bliskich
d) tak, bo nie chce by rozbito jego akwarium

19. Poczucie niższej wartości osoby krzywdzonej w dzieciństwie jest reakcją na:

a) odrzucenie przez rodzinę
b) nieprzewidywalność wydarzeń
c) chwiejne autorytety
d) stres w rodzinie

20. Projekt socjalny powinien rozpoczynać się od:

a) dobrego planu
b) zdefiniowania problemu
c) określenia celu
d) opracowania wniosków

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ..................................................................................................

Wspomaganie rodziny niepełnosprawnego

Nr pytania

Odpowiedź

Punkty

1 a b c d

2 a b c d

3 a b c d

4 a b c d

5 a b c d

6 a b c d

7 a b c d

8 a b c d

9 a b c d

10 a b c d

11 a b c d

12 a b c d

13 a b c d

14 a b c d

15 a b c d

16 a b c d

17 a b c d

18 a b c d

19 a b c d

20 a b c d

Razem

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN II

Test praktyczny wysoko symulowany

Zadanie praktyczne wymaga wykazania się przez ucznia umiejętnościami z poziomu
ponadpodstawowego.

Uczeń powinien być oceniany według następujących kryteriów:

1. Wskazanie zaburzonych funkcji rodziny

0-2 pkt

2. Wskazanie skutków zaburzenia tych funkcji dla rodziny jako systemu

0-2 pkt

3. Zdefiniowanie problemu rodziny

0-2 pkt

4. Przeprowadzenie oceny wydolności opiekuńczej rodziny

0-2 pkt

5. Przygotowanie projektu socjalnego

a) wskazanie celu projektu

0-2 pkt

b) wskazanie założeń metodologicznych projektu

0-2 pkt

c) wskazanie zasobów

0-2 pkt

d) wskazanie zadań 0-2

pkt

e) wskazanie ewentualnych przeszkód w realizacji zadań
i możliwości ich przezwyciężenia 0-2

pkt

6. Wskazanie korzyści płynących z proponowanego rozwiązania 0-2

pkt

Sposób punktowania:
Każde kryterium oceniane jest w skali 3-stopniowej

0 – nie wykazuje umiejętności (nie udzielił odpowiedzi)

1 – wykazuje umiejętność w ograniczonym zakresie (została udzielona odpowiedź

częściowa),

2 – wykazuje umiejętność w pełnym zakresie (pełna i wyczerpująca odpowiedź)

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następującą ocenę szkolną:
− dopuszczający – uczeń uzyskał co najmniej 9 punktów, w tym przynajmniej jeden punkt

za zdefiniowanie problemu rodziny i przynajmniej 4 punkty za opracowanie projektu
socjalnego

− dostateczny – uczeń uzyskał co najmniej 12 punktów, w tym przynajmniej jeden punkt za

zdefiniowanie problemu rodziny i przynajmniej 6 punktów za opracowanie projektu
socjalnego

− dobry – uczeń uzyskał co najmniej 15 punktów, w tym 2 punkty za zdefiniowanie

problemu rodziny i przynajmniej 8 punktów za opracowanie projektu socjalnego

− bardzo dobry – uczeń uzyskał co najmniej 18 punktów, w tym 2 punkty za zdefiniowanie

problemu rodziny i przynajmniej 9 punktów za opracowanie projektu socjalnego

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Podaj uczniom zasady oceniania wykonania zadania.
4. Uczniowie wykonują zadanie praktyczne indywidualnie.
5. Daj uczniowi przygotowane: instrukcję dla ucznia i treść zadania praktycznego oraz kartę

odpowiedzi.

6. Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne uczniów.
7. Oceniaj wykonywanie zadania przez ucznia na karcie odpowiedzi, uwzględniając podane

kryteria i sposób punktowania.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z poleceniem zamieszczonym w zadaniu.
3. Przeczytaj opis sytuacji.
4. Zapoznaj się z poleceniami pomocniczymi zamieszczonymi w zadaniu do wykonania

zadania.

5. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
6. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 90 minut.
7. Jeżeli masz pytania i wątpliwości podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
8. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
9. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdź poprawność udzielonych odpowiedzi.
10. Sprawdź ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.

Materiały dla ucznia

− instrukcja dla ucznia,

− treść zadania praktycznego,
− karta odpowiedzi.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zadanie praktyczne

W oparciu o przeprowadzone rozpoznanie możliwości opiekuńczych rodziny Państwa M.
opracuj projekt socjalny mający na celu wspomaganie tej rodziny.

Opis sytuacji
Rodzina Państwa M. składa się z małżonków i dwóch dorosłych córek. Jedna z nich Anna
urodziła dwa lata temu dziecko i wraz z nim mieszka u rodziców. Nie pracuje. Ojciec dziecka
Anny nie łoży na jego utrzymanie i nie kontaktuje się z nim. Anna często zostawia rodzinie
dziecko, wychodzi i wraca późno w nocy. Na tym tle często dochodzi do konfliktów
w rodzinie. Druga córka Joanna uczy się jeszcze w liceum. Chcąc pomóc rodzicom w ich
trudnej sytuacji finansowej podejmuje pracę w hipermarkecie podczas tzw. promocji. Ojciec
rodziny Pan Karol jest na zasiłku przedemerytalnym, szuka możliwości dorobienia i całymi
dniami przebywa poza domem. Jego żona Pani Lucyna przebywa na rencie z tytułu
niezdolności do pracy. Jest po wylewie, którego skutkiem jest niedowład lewej części ciała.
Porusza się po domu z trudem, wymaga pomocy w prowadzeniu gospodarstwa domowego.

Polecenia pomocnicze

1. Wskaż zaburzone funkcje rodziny.
2. Wskaż skutki zaburzenia tych funkcji dla rodziny jako systemu.
3. Zdefiniuj problem rodziny.
4. Przeprowadź ocenę wydolności opiekuńczej rodziny.
5. Przygotuj projekt socjalny:

a) uwzględniając odpowiednio do celów dobrane zadania i zasoby,
b) przewidując ewentualne przeszkody w realizacji zadań i wskazując możliwości

ich przezwyciężenia.

6. Wskaż korzyści płynące z proponowanego rozwiązania.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ..................................................................................................

Wspomaganie rodziny niepełnosprawnego

1. Zaburzone funkcje rodziny

2. Skutki zaburzenia funkcji rodziny

.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

3. Identyfikacja problemu rodziny

4. Ocena wydolności opiekuńczej rodziny

5. Projekt socjalny

cel............................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
założenia metodologiczne ....................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
zasoby ..................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
zadania .................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
ewentualne przeszkody i możliwości ich przezwyciężenia .................................................
.................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

6. Korzyści płynące z proponowanego rozwiązania

Numer

polecenia

Punktacja

1
2
3
4
5
6

Razem

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

1. Badura-Madej W.: Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, BPS, Interart, Warszawa

1996

2. Bańka A.: Bezrobocie. Podręcznik pracy psychologicznej, Wydawnictwo Print-B, Poznań

1992

3. Brandshaw J.: Programy profilaktyki uzależnień, Wyd. „Śląsk”, Katowice 2003
4. Ciczkowski W. (red.): Bezpieczeństwo człowieka w środowisku lokalnym, WSP, Olsztyn

1999

5. Frieske K., Poławski P.: Opieka i kontrola, BPS, Interart, Warszawa 1996
6. Grochmal-Bach B., Knobloch-Gala A. (red.):, Kryzysy rozwojowe wieku dziecięco-

młodzieżowego a możliwości społecznego wsparcia, Oficyna Wydawnicza „Impuls”,
Kraków 2005

7. Kantowicz E.: Elementy teorii i praktyki pracy socjalnej, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko –

Mazurskiego, Olsztyn 2001

8. Kawczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność – specyfika pracy społecznej, BPS, Interart,

Warszawa 1996

9. Kawula S., Bręgiel J., Janke A.W.: Pedagogika rodziny, Wydawnictwo A. Marszałek, Toruń

1997

10. Kaźmierczak T., Łuczyńska M.: Wprowadzenie do pomocy społecznej, Wyd. „Śląsk”,

Katowice 1998

11. Kowalski S.: Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych, Wyd.

„Ślask”, Katowice 1999

12. Kotlańska-Michalska A.: Diagnozowanie i projektowanie w pracy socjalnej, UAM, Poznań

1999

13. Krause A.: Człowiek niepełnosprawny wobec przeobrażeń społecznych, Oficyna

Wydawnicza Impuls, Kraków 2005

14. Krzyszkowski J.: Między państwem opiekuńczym a opiekuńczym społeczeństwem, Wyd.

UŁ, Łódź 2005

15. Kwak A.: Rodzina i jej przemiany, UW., Warszawa 1994
16. Marynowicz-Hetka E., Piekarski J.: Wokół problemów działania społecznego, BPS, Interart,

Warszawa 1996

17. Mellibruda J.: Psychologiczna analiza funkcjonowania alkoholików i członków ich rodzin,

Warszawa 1999,

18. Minczakiewicz E.M., Grzyb B., Gajewski Ł.: Dziecko ryzyka a wychowanie, Oficyna

Wydawnicza Impuls, Kraków 2005

19. Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Wydawnictwo Akademickie „Żak”,

Warszawa 1998

20. Pilch T., Lepalczyk I. (red.): Pedagogika społeczna, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1995
21. Pospiszyl I.: Przemoc w rodzinie, WSiP, Warszawa 1994
22. Sękowski A.: Wpływ sieroctwa społecznego na zachowanie się i potrzeby psychiczne dzieci,

AK, Warszawa 1984

23. Sutton C.: Psychologia dla pracowników socjalnych, GWP, Gdańsk 2004
24. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych, Instytut Technologii

Eksploatacji, Radom 1998

25. Sztander W.: Dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym, PARPA, Warszawa 1999
26. Tyszka Z.: Socjologia rodziny, Warszawa 1976
27. Warzywoda-Kruszyńska W. (red.): Żyć i pracować w enklawach biedy. Instytut Socjologii

UŁ, Łódź 1998

28. Ziemska M.: Rodzina i dziecko, PWN, Warszawa 1986