Referat wygłoszony podczas warsztatów dla nauczycieli
gminy Dobra
w dniu 19.03.2007 r.
O
O
c
c
e
e
n
n
i
i
a
a
n
n
i
i
e
e
k
k
s
s
z
z
t
t
a
a
ł
ł
t
t
u
u
j
j
ą
ą
c
c
e
e
j
j
a
a
k
k
o
o
s
s
k
k
u
u
t
t
e
e
c
c
z
z
n
n
a
a
m
m
e
e
t
t
o
o
d
d
a
a
w
w
y
y
r
r
ó
ó
w
w
n
n
y
y
w
w
a
a
n
n
i
i
a
a
s
s
z
z
a
a
n
n
s
s
e
e
d
d
u
u
k
k
a
a
c
c
y
y
j
j
n
n
y
y
c
c
h
h
W jaki sposób ocenia
ć
, aby pomóc uczniowi uczy
ć
si
ę
? Jak uczy
ć
aby nasi uczniowie mogli
maksymalnie wykorzystywa
ć
swoje mo
Ŝ
liwo
ś
ci intelektualne, a przy tym chcieli zdobywa
ć
t
ę
wiedz
ę
sami dla siebie, nie dla szkolnych stopni? To pytania, na które szukamy odpowiedzi my
nauczyciele, ka
Ŝ
dego dnia przekraczaj
ą
c próg naszej szkoły. Dlatego dokonujemy ci
ą
głych
zmian w sposobie pracy z uczniem, poszukujemy nowych, bardziej skutecznych metod.
Na jedn
ą
z takich metod chcemy zwróci
ć
szczególn
ą
uwag
ę
wszystkich ambitnych
i twórczych nauczycieli, którzy chc
ą
zadba
ć
o wszechstronny rozwój swoich uczniów.
Nowym nurtem w nauczaniu, który mo
Ŝ
e spełni
ć
nasze oczekiwania jest ocenianie kształtuj
ą
ce.
W wielu krajach uwa
Ŝ
ane za jeden z najbardziej obiecuj
ą
cych kierunków reformowania o
ś
wiaty.
Raport Organizacji Rozwoju Gospodarczego i Współpracy z 2005r. dowodzi skuteczno
ś
ci tego
sposobu oceniania w poprawie wyników nauczania, przygotowaniu do uczenia si
ę
przez całe
Ŝ
ycie i wyrównywaniu szans edukacyjnych.
W
Polsce
jest
ono
popularyzowane
przez
Centrum
Edukacji
Obywatelskiej
w Warszawie i z ka
Ŝ
dym dniem zyskuje coraz wi
ę
cej zwolenników w całym kraju.
Pilota
Ŝ
owo prowadzone jest w kilku polskich szkołach na ró
Ŝ
nych poziomach,
jako sposób oceniania zast
ę
puj
ą
cy oceny cz
ą
stkowe.
Ocenianie kształtuj
ą
ce mo
Ŝ
e by
ć
stosowane w szkołach ró
Ŝ
nego typu i przez nauczyciela
dowolnego przedmiotu, ale wymaga wsparcia zarówno ze strony całej Rady Pedagogicznej, jak
i dyrekcji szkoły. Przy tym musi by
ć
stosowane
ś
wiadomie i systematycznie .
Czym jest ocenianie kształtuj
ą
ce, inaczej wspomagaj
ą
ce uczenie si
ę
?
Jest to proces słu
Ŝą
cy uzyskaniu i interpretacji danych na u
Ŝ
ytek uczniów i ich nauczycieli, na
podstawie których mo
Ŝ
na okre
ś
li
ć
, na jakim etapie s
ą
w realizacji zało
Ŝ
onych celów
edukacyjnych, dok
ą
d powinni zmierza
ć
i jakie działania b
ę
d
ą
temu
najbardziej sprzyjały.
Metoda ta nie jest bynajmniej dla szkoły rewolucj
ą
. Mówi
ą
c o wprowadzeniu do szkoły
oceniania kształtuj
ą
cego przez nauczyciela mamy na my
ś
li jedynie zwi
ę
kszenie zakresu
stosowania znanych metod i celowe ich wykorzystywanie.
Jest to pewien styl pracy. Nie wymaga zmian w programie nauczania, ale dotychczasowych
przyzwyczajeniach (np. do stopni szkolnych)
Zalety oceniania kształtuj
ą
cego:
•
Podkre
ś
la si
ę
,
Ŝ
e jego zasadnicz
ą
zalet
ą
jest wyra
ź
na poprawa wyników nauczania oraz
zwi
ę
kszenie szans uczniów w testach i egzaminach zewn
ę
trznych.
•
Czyni ono uczniów aktywnymi i
ś
wiadomymi organizatorami procesu uczenia si
ę
.
•
Kształtuje w nich postaw
ę
samodzielno
ś
ci i odpowiedzialno
ś
ci, które s
ą
niezb
ę
dne do
podejmowania aktywno
ś
ci w
Ŝ
yciu osobistym i społecznym.
•
Poprzez ocenianie kształtuj
ą
ce uczniowie rozwijaj
ą
umiej
ę
tno
ść
uczenia si
ę
przez całe
Ŝ
ycie
(czemu w ostatnim czasie wiele uwagi po
ś
wi
ę
ca Komisja Europejska proponuj
ą
c
nauczycielom udział w nowych programach edukacyjnych min w programie eTwinning, 3-ej
edycji programu eLearning, w którym od pa
ź
dziernika 2006r. uczestniczy Szkoła
Podstawowa w Dobrej).
•
Stosowanie tej metody zmienia relacje pomi
ę
dzy nauczycielami i uczniami. Czyni z nich
zawodników tej samej dru
Ŝ
yny, w której razem pracuj
ą
nad tym aby ucze
ń
mógł skuteczniej
si
ę
uczy
ć
.
Jaka jest rola oceniania kształtuj
ą
cego ?
Ocenianie kształtuj
ą
ce ma pomóc uczniowi indywidualnie os
ą
dzi
ć
co ju
Ŝ
wie, a czego jeszcze
powinien si
ę
nauczy
ć
. Ma wesprze
ć
go w dalszej nauce pokazuj
ą
c co zrobił dobrze, co wymaga
poprawy i jak dalej ma si
ę
uczy
ć
.
Wa
Ŝ
ne jest aby ucze
ń
wiedział jaki jest nast
ę
pny krok. Przy czym krok ten przewa
Ŝ
nie jest inny
dla ucznia słabego i dla ucznia zdolnego. Nauczyciel stosuj
ą
cy t
ę
metod
ę
kładzie nacisk na
robienie post
ę
pów przez ka
Ŝ
dego ucznia indywidualnie, bez porównywania go z innymi.
Je
ś
li chcemy aby szkoła rzeczywi
ś
cie „wyrównywała szanse” to powinni
ś
my znacznie szerzej
stosowa
ć
ten rodzaj oceniania.
Poradnik dla nauczycieli którzy chcieliby stosowa
ć
ocenianie kształtuj
ą
ce
w swojej pracy
Jak stosowa
ć
ocenianie kształtuj
ą
ce w praktyce?
Najistotniejsz
ą
spraw
ą
w ocenianiu kształtuj
ą
cym jest u
ś
wiadomienie sobie celu
lekcji.
Dlatego zanim przyst
ą
pisz do planowania lekcji zastanów si
ę
:
- po co chcesz wła
ś
nie tego nauczy
ć
swoich uczniów ?
- do czego przyda im si
ę
ta wiedza ?
- jak wykorzystaj
ą
j
ą
w przyszło
ś
ci ?
- co b
ę
d
ą
umie
ć
po mojej lekcji ?
- co b
ę
d
ą
pami
ę
ta
ć
z tej lekcji za kilka lat ?
Nauczyciel sam powinien by
ć
przekonany,
Ŝ
e warto tego uczy
ć
.
Wyznacz cel jaki chcesz osi
ą
gn
ąć
. Dok
ą
d wraz z uczniami b
ę
dziesz zmierza
ć
?
Je
ś
li udało Ci si
ę
odpowiedzie
ć
na te pytania i masz ju
Ŝ
okre
ś
lony cel lekcji (Twój cel),
to podziel si
ę
„tajemnic
ą
celu” ze swoimi uczniami i spróbuj go wyrazi
ć
w j
ę
zyku
zrozumiałym dla nich. Je
ś
li uczniowie b
ę
d
ą
znali ten cel,
to łatwiej b
ę
dzie Wam go
osi
ą
gn
ąć
.
Jak sprawdzi
ć
czy uczniowie na pewno go rozumiej
ą
?
Postaw siebie w sytuacji najsłabszego ucznia w Twojej klasie. Je
ś
li uwa
Ŝ
asz,
Ŝ
e on zrozumiałby
tak zaprezentowany cel, to wszystko jest w porz
ą
dku. Albo popro
ś
uczniów aby w parach
powiedzieli sobie nawzajem własnymi słowami jak go rozumiej
ą
.
Uwaga: Temat to nie jest cel lekcji. Nie jest nim tak
Ŝ
e planowanie aktywno
ś
ci
uczniów podczas lekcji.
Podawanie samego tematu to co
ś
w rodzaju zgadywanki- domy
ś
l
ą
si
ę
sami o co chodzi na
lekcji, czy nie? …okazuje si
ę
,
Ŝ
e wi
ę
kszo
ść
uczniów nie wie ani na lekcji, ani po lekcji, czego
si
ę
uczyli …
Celem jest efekt w postaci wiedzy i umiej
ę
tno
ś
ci.
Informowanie ucznia o celu lekcji powoduje,
Ŝ
e odpowiedzialno
ść
za uczenie staje si
ę
nie tylko
spraw
ą
nauczyciela, ale i uczniów.
Jest to element partnerstwa w szkole. Nauczyciel pomaga uczniowi uczy
ć
si
ę
.
Je
ś
li jeste
ś
nauczycielem klas pocz
ą
tkowych, masz utrudnione zadanie, poniewa
Ŝ
musisz tak sformułowa
ć
cel, aby był on dla ucznia i zrozumiały i jeszcze wart wysiłku.
Jednak nie wystarczy samo poinformowanie uczniów o celu lekcji, trzeba jeszcze
sprawdzi
ć
na koniec czy został osi
ą
gni
ę
ty.
Mo
Ŝ
na tego dokona
ć
metod
ą
zda
ń
podsumowuj
ą
cych.
Metoda ta polega na poleceniu uczniom doko
ń
czenia zda
ń
typu:
- Dzi
ś
nauczyłem si
ę
…
- Zrozumiałem,
Ŝ
e …
- Przypomniałem sobie,
Ŝ
e …
- Zaskoczyło mnie,
Ŝ
e ...
- Osi
ą
gn
ą
łem zało
Ŝ
ony cel, gdy
Ŝ
…
lub inne.
Uczniowie mog
ą
to zrobi
ć
sami lub w parach.
Staraj si
ę
wprowadza
ć
na swych lekcjach atmosfer
ę
sprzyjaj
ą
c
ą
uczeniu si
ę
.
Zastanów si
ę
czy w Twojej klasie jest dobry klimat do uczenia si
ę
, czy sprzyja on uczeniu si
ę
bez rywalizacji. Je
ś
li bowiem w Twojej klasie uczniowie ucz
ą
si
ę
tylko dla stopni lub aby by
ć
lepszym od kole
Ŝ
anek i kolegów, to nie ma w niej dobrej atmosfery do uczenia si
ę
.
Wi
ę
kszo
ść
uczniów mo
Ŝ
na zmotywowa
ć
do nauki, gdy docenia si
ę
ich wysiłki, a nie porównuje
ich pracy z innymi.
Jedyn
ą
sensown
ą
form
ą
rywalizacji jest rywalizowanie ze samym sob
ą
, czyli
porównywanie swoich osi
ą
gni
ęć
w czasie.
Pami
ę
taj,
Ŝ
e to Ty odpowiadasz za atmosfer
ę
w Twojej klasie. Od Ciebie zale
Ŝ
y jakie reguły
wprowadzisz i czy b
ę
dziesz ich konsekwentnie przestrzega
ć
.
Aby Twój wysiłek zako
ń
czył si
ę
sukcesem musisz zbudowa
ć
atmosfer
ę
współpracy,
odpowiedzialno
ś
ci, wiary w siebie, samodzielno
ś
ci i
ś
wiadomego uczenia si
ę
.
W budowaniu wła
ś
ciwej atmosfery bardzo wa
Ŝ
na jest Twoja postawa.
Nauczyciel nie powinien wyst
ę
powa
ć
tylko w pozycji nadzorcy, który wykorzystuje dyscyplin
ę
,
strach, karanie i nagradzanie do zmuszenia ucznia do wysiłku oraz prowadzi gr
ę
typu: ”złapi
ę
ci
ę
na tym,
Ŝ
e nie umiesz”.
Dobry nauczyciel musi sta
ć
si
ę
sojusznikiem uczniów, który „odchodzi od tablicy”, dzieli si
ę
odpowiedzialno
ś
ci
ą
z uczniami, pomaga im, przyznaje si
ę
do popełnionych bł
ę
dów i buduje
atmosfer
ę
zaufania. Jest specjalist
ą
i wzorem.
Nauczyciel sojusznik mówi do ka
Ŝ
dego ucznia:
Chc
ę
ci pomóc, powiedz mi jak mam to zrobi
ć
. Mo
Ŝ
esz na mnie liczy
ć
,
doceniam twoje wysiłki.
Niestety nie mo
Ŝ
esz liczy
ć
na szybkie i spektakularne sukcesy.
Zach
ę
cam Ci
ę
jednak do podj
ę
cia tego wyzwania. Warto zaryzykowa
ć
bycie nauczycielem
sojusznikiem. Mo
Ŝ
e si
ę
oka
Ŝ
e,
Ŝ
e b
ę
dziesz mie
ć
wpływ na to
na jakich ludzi wyrosn
ą
Twoi uczniowie, w jaki sposób b
ę
d
ą
w przyszło
ś
ci pracowa
ć
i rz
ą
dzi
ć
.
Je
Ŝ
eli chcesz by
ć
dobrym nauczycielem, to powiniene
ś
nieustannie poszukiwa
ć
skutecznych rozwi
ą
za
ń
i je realizowa
ć
.
Wprowadzaj
ą
c ocenianie kształtuj
ą
ce musimy u
ś
wiadomi
ć
sobie jak wa
Ŝ
na jest
współpraca z rodzicami.
To wła
ś
nie od rodziców powinni
ś
my zacz
ąć
prac
ę
z ocenianiem kształtuj
ą
cym.
Aby wł
ą
czy
ć
rodziców do współpracy nale
Ŝ
y przede wszystkim zapozna
ć
ich z celami
i zało
Ŝ
eniami nowego oceniania. Wa
Ŝ
ne jest tutaj aby rodzice u
ś
wiadomili sobie,
Ŝ
e nowy
sposób oceniania proponowany przez nauczyciela ma pomóc ich dzieciom. Musz
ą
te
Ŝ
zrozumie
ć
,
Ŝ
e w nowym ocenianiu nie tak istotne b
ę
d
ą
oceny, ale to czego ich dzieci si
ę
naucz
ą
.
Wł
ą
czanie rodziców do współpracy jest bardzo istotne zarówno dla nauczyciela jak i dla samych
uczniów. Nauczycielowi bowiem pomo
Ŝ
e w osi
ą
ganiu zamierzonych celów a dla uczniów b
ę
dzie
wsparciem i pomoc
ą
.
Współpracuj
ą
c z rodzicami starajmy si
ę
przede wszystkim zach
ę
ca
ć
ich do tego aby
interesowali si
ę
tym co dzieje si
ę
w szkole, rozmawiali o tym a przede wszystkim aby zamiast
pyta
ć
swoje dziecko: Jak
ą
ocen
ę
dzi
ś
dostałe
ś
? stawiali pytanie: Czego si
ę
dzi
ś
nauczyłe
ś
?
Kolejnym bardzo istotnym elementem oceniania kształtuj
ą
cego jest okre
ś
lenie kryteriów
oceniania nazywanych
Ŝ
artobliwie przez profesora Jana Potworowskiego „nacobezu”, czyli na
co b
ę
d
ę
zwracał uwag
ę
.
Zadaniem nauczyciela jest wi
ę
c dokładne ustalenie tego, co b
ę
dzie brał pod uwag
ę
przy
ocenianiu, czyli co b
ę
dzie oceniał.
Okre
ś
lenie „nacobezu” jest potrzebne zarówno uczniowi jak i nauczycielowi.
Dzi
ę
ki „nacobezu” zawieramy z uczniem umow
ę
okre
ś
laj
ą
c
ą
, co podlega ocenie, umow
ę
,
która nas zobowi
ą
zuje. Dzi
ę
ki tej umowie ucze
ń
uzyskuje informacje, czego ma si
ę
nauczy
ć
,
a nauczyciel zobowi
ą
zuje si
ę
do oceniania tylko tego, co wcze
ś
niej zostało ustalone. Wa
Ŝ
ne
jest aby kryteria oceniania były jasne i konkretnie sformułowane.
Kryteria oceniania mog
ą
by
ć
ustalane nie tylko przed lekcj
ą
, ale te
Ŝ
przed sprawdzianem
czy prac
ą
domow
ą
. Okre
ś
lenie tego, co b
ę
dzie ocenianie na sprawdzianie czy w pracy
domowej, ułatwia bardzo prac
ę
uczniowi i nauczycielowi.
Ucze
ń
:
• czuje si
ę
bezpiecznie gdy
Ŝ
wie,
Ŝ
e nauczyciel nie zaskoczy go dodatkowym
kryterium oceny;
• stara si
ę
zwraca
ć
uwag
ę
na to, co nauczyciel b
ę
dzie oceniał w jego pracy;
• wie, co powinno si
ę
znale
źć
w jego pracy;
• jest zainteresowany pó
ź
niejszym komentarzem nauczyciela do jego pracy, gdy
Ŝ
wie, co nauczyciel oceniał.
Nauczyciel:
• zastanawia si
ę
i analizuje sens zada
ń
zadawanych uczniom na sprawdzianie lub
jako prac
ę
domow
ą
;
• dostosowuje zadania na sprawdzianie do wcze
ś
niej podanych uczniom „nacobezu”
do lekcji;
• w czasie sprawdzania prac uczniowskich skupia si
ę
tylko na tym, co zapowiedział;
• ma mniej skarg uczniów dotycz
ą
cych oceny prac.
Najwi
ę
ksz
ą
korzy
ś
ci
ą
o której warto pami
ę
ta
ć
jest to,
Ŝ
e uczniowie otrzymuj
ą
lepsze oceny, co
motywuje ich do dalszej pracy, a nauczycielowi daje dowód,
Ŝ
e nauczył uczniów tego co
zamierzał.
Kryteria oceniania mo
Ŝ
e ustali
ć
sam nauczyciel i poda
ć
je uczniom przed sprawdzianem
lub prac
ą
domow
ą
, ale mo
Ŝ
e te
Ŝ
okre
ś
li
ć
je wspólnie z uczniami.
Tworzenie wraz z uczniami kryteriów oceniania jest dla procesu uczenia si
ę
bardzo korzystne.
Przede wszystkim wł
ą
cza uczniów w odpowiedzialno
ść
za własne
uczenie si
ę
. Jednocze
ś
nie uczniowie mog
ą
si
ę
zastanowi
ć
, jak si
ę
poznaje,
Ŝ
e cele zostały
osi
ą
gni
ę
te. Mo
Ŝ
na to zrobi
ć
w trakcie powtórzenia przed klasówk
ą
i w ten sposób razem
z uczniami okre
ś
li
ć
, co było do tej pory najwa
Ŝ
niejsze. Mo
Ŝ
na te
Ŝ
zebra
ć
propozycje uczniów
i potem wspólnie ustali
ć
jedn
ą
wersj
ę
„nacobezu”.
Cz
ę
sto w procesie ustalania kryteriów oceniania okazuje si
ę
, czego uczniowie jeszcze nie
opanowali i do czego warto powróci
ć
.
Ocenianie kształtuj
ą
ce, jak ju
Ŝ
wiemy składa si
ę
z wielu elementów. Kolejnym bardzo
wa
Ŝ
nym elementem s
ą
pytania kluczowe. Nie s
ą
to zwykłe pytania, jakie nauczyciel zadaje
uczniom podczas lekcji, ale pytania które:
• pokazuj
ą
uczniom szersz
ą
perspektyw
ę
zagadnienia;
• s
ą
ś
ci
ś
le zwi
ą
zane z celem lekcji;
• dotycz
ą
głównej problematyki lekcji;
• maj
ą
spowodowa
ć
zainteresowanie ucznia tematem.
Ponadto pytania kluczowe powinny:
• wzmacnia
ć
cele uczenia i przy
ś
piesza
ć
ich osi
ą
ganie;
• zainteresowa
ć
uczniów uzyskaniem odpowiedzi;
• anga
Ŝ
owa
ć
wszystkich uczniów;
• stawia
ć
uczniom wyzwanie;
• pobudza
ć
uczniów do samodzielnego my
ś
lenia i poszukiwania odpowiedzi;
• zach
ę
ca
ć
do uzasadnienia pogl
ą
dów i sposobu rozumowania.
Pytania kluczowe to nie s
ą
pytania sprawdzaj
ą
ce wiedz
ę
uczniów. Nauczyciel nie zakłada,
Ŝ
e
który
ś
z uczniów umie na nie odpowiedzie
ć
. Zadaje pytanie po to, aby uczniowie chcieli pozna
ć
odpowied
ź
na nie i
Ŝ
eby pobudza
ć
ich twórcze my
ś
lenie.
Dlatego ka
Ŝ
dy nauczyciel wprowadzaj
ą
cy ocenianie kształtuj
ą
ce powinien bardzo starannie
przygotowa
ć
i dokładnie przemy
ś
le
ć
pytania kluczowe jakie zamierza zada
ć
uczniom.
Odpowied
ź
na pytanie kluczowe powinna da
ć
nauczycielowi informacj
ę
na temat zrozumienia
przez ucznia tematu, a nie tylko zapami
ę
tania tre
ś
ci. Pytanie kluczowe mo
Ŝ
e dotyczy
ć
kilku
lekcji, jednego tematu lub by
ć
zwi
ą
zane tylko z jedn
ą
lekcj
ą
. Uczniowie wraz z nauczycielem
mog
ą
poszukiwa
ć
odpowiedzi w ci
ą
gu jednej lub kilku lekcji. Najwa
Ŝ
niejsze jest, aby uczniowie
chcieli uzyska
ć
odpowied
ź
na to pytanie.
W ocenianiu kształtuj
ą
cym bardzo wa
Ŝ
ne jest,
Ŝ
eby nauczyciel starał si
ę
tak
planowa
ć
lekcj
ę
, aby uczniowie widzieli praktyczne zastosowanie przekazywanej przez
niego wiedzy. Je
Ŝ
eli uczniowie zauwa
Ŝą
,
Ŝ
e to czego ucz
ą
si
ę
na zaj
ę
ciach b
ę
d
ą
mogli
wykorzysta
ć
w praktyce na pewno b
ę
d
ą
bardziej ch
ę
tni do współdziałania.
Dlatego nauczyciel powinien wybra
ć
do pracy z uczniami zagadnienia wa
Ŝ
ne, bardziej
przydatne. Powinien te
Ŝ
w szczególno
ś
ci pami
ę
ta
ć
o tym, aby uczniowie dobrze si
ę
nauczyli
wybranych zagadnie
ń
, a nie tylko, aby program został przerobiony.
Zadawanie pyta
ń
w ocenianiu kształtuj
ą
cym polega na wł
ą
czeniu wszystkich
uczniów w my
ś
lenie nad rozwi
ą
zaniem problemu postawionego przez nauczyciela.
Ma temu słu
Ŝ
y
ć
m.in.
1. Wydłu
Ŝ
enie czasu oczekiwania na odpowied
ź
ucznia.
Oczekiwanie na odpowied
ź
nie jest łatwe. Wielu nauczycieli mówi o niezno
ś
nej ciszy, której nie
mog
ą
wytrzyma
ć
i któr
ą
szybko przerywaj
ą
. Dobrym pomysłem na wydłu
Ŝ
enie czasu jest
pokazanie uczniom na zegarze, i
Ŝ
maj
ą
jeszcze np. 2 min na udzielenie odpowiedzi.
Wydłu
Ŝ
enie czasu oczekiwania na odpowied
ź
uczniów ma wiele korzy
ś
ci:
• odpowiedzi uczniów staj
ą
si
ę
dłu
Ŝ
sze, gdy
Ŝ
nikt nie przy
ś
piesza ich odpowiedzi;
• zmniejsza si
ę
liczba przypadków braku odpowiedzi lub odpowiedzi bł
ę
dnych na pytanie,
poniewa
Ŝ
ucze
ń
ma wi
ę
cej czasu na poszukiwanie odpowiedzi;
• odpowiadaj
ą
cy uczniowie s
ą
bardziej pewni swojej odpowiedzi, gdy
Ŝ
mieli czas j
ą
przemy
ś
le
ć
;
• uczniowie dyskutuj
ą
na temat zadanego pytania i udoskonalaj
ą
odpowiedzi innych;
• odpowiedzi s
ą
bardziej zró
Ŝ
nicowane, uczniowie proponuj
ą
wi
ę
cej rozwi
ą
za
ń
;
• do odpowiedzi zgłaszaj
ą
si
ę
równie
Ŝ
osoby, które do tej pory starały si
ę
unika
ć
udzielania
odpowiedzi.
2. Wprowadzenie zasady nie podnoszenia r
ą
k.
Cz
ę
sto, szczególnie w klasach młodszych, uczniowie natychmiast po usłyszeniu pytania
zgłaszaj
ą
si
ę
do odpowiedzi. Czasami nie maj
ą
gotowej odpowiedzi, ale podnosz
ą
r
ę
k
ę
. Rad
ą
na takie sytuacje jest wła
ś
nie ustalenie zasady niepodnoszenia r
ą
k przez uczniów. Nauczyciel
czeka na odpowied
ź
, a po upływie wła
ś
ciwego czasu pyta osob
ę
, któr
ą
sam wyznaczy.
Gwarantuje to,
Ŝ
e wszyscy uczniowie b
ę
d
ą
my
ś
le
ć
nad odpowiedzi
ą
, gdy
Ŝ
ka
Ŝ
dy mo
Ŝ
e by
ć
zapytany.
3. Poszukiwanie w parach odpowiedzi na pytanie nauczyciela.
Aby o
ś
mieli
ć
nie
ś
miałych uczniów mo
Ŝ
na poleci
ć
dyskusj
ę
w parach i dopiero po ustaleniu
odpowiedzi poprosi
ć
o jej udzielenie przedstawiciela jednej z par.
Uczniowie ch
ę
tniej odpowiadaj
ą
, je
ś
li najpierw przedyskutuj
ą
odpowied
ź
z kole
Ŝ
ank
ą
lub
koleg
ą
. Ten sposób ogranicza stres ucznia zwi
ą
zany z konieczno
ś
ci
ą
odpowiedzi na pytanie.
Odpowiedzialno
ść
rozkłada si
ę
bowiem wtedy na dwie osoby i odpowied
ź
staje si
ę
mniej
ryzykowna.
Mo
Ŝ
na te
Ŝ
, wskazuj
ą
c par
ę
, zgodzi
ć
si
ę
, by uczniowie zdecydowali, który z nich b
ę
dzie
odpowiada
ć
. Dodatkow
ą
korzy
ś
ci
ą
przedyskutowania odpowiedzi w parach jest poznanie
zdania drugiej osoby, spojrzenie z innej strony na poznane zagadnienie.
4. Korzystaj z bł
ę
dnych odpowiedzi.
Warto zauwa
Ŝ
y
ć
,
Ŝ
e bł
ę
dna odpowied
ź
ucznia mo
Ŝ
e by
ć
równie
Ŝ
dobrze wykorzystana. Je
Ŝ
eli
chcemy, aby nasi uczniowie ch
ę
tnie poszukiwali odpowiedzi na pytania, musimy nauczy
ć
si
ę
dobrze reagowa
ć
na bł
ę
dne odpowiedzi.
Uczniowie powinni by
ć
przekonani,
Ŝ
e nie zganimy ich za zł
ą
odpowied
ź
, wtedy b
ę
d
ą
starali si
ę
my
ś
le
ć
i stan
ą
si
ę
aktywni. Cz
ę
sto bł
ę
dn
ą
odpowied
ź
mo
Ŝ
na wykorzysta
ć
, aby pokaza
ć
uczniom, w jaki sposób unika
ć
bł
ę
dnych wniosków.
Czasami te
Ŝ
bł
ę
dne odpowiedzi mo
Ŝ
na wykorzysta
ć
do tego, aby lepiej co
ś
uczniom wyja
ś
ni
ć
.
Informacja zwrotna nauczyciela dla ucznia
Informacja zwrotna to szczególny kontakt nauczyciela z uczniem maj
ą
cy pomóc uczniowi
w uczeniu si
ę
. Najcz
ęś
ciej przyjmuje ona form
ę
komentarza pisemnego lub ustnego do pracy
ucznia. Nie jest korzystne ł
ą
czenie informacji zwrotnej ze stopniami. Uczniowie bowiem nie
zwracaj
ą
uwagi na komentarz nauczyciela pod prac
ą
, je
ś
li praca jest oceniona równie
Ŝ
stopniem.
Dobra informacja zwrotna powinna zawiera
ć
nast
ę
puj
ą
ce cztery elementy:
1. wyszczególnienie i docenienie dobrych elementów pracy ucznia
2. odnotowanie tego, co wymaga poprawienia lub dodatkowej pracy ze strony ucznia
3. wskazówki – w jaki sposób ucze
ń
powinien poprawi
ć
prac
ę
4. wskazówki – w jakim kierunku ucze
ń
powinien pracowa
ć
dalej.
Ale przede wszystkim wa
Ŝ
na jest jako
ść
komentarza. Ma on pomóc uczniowi poprawi
ć
prac
ę
i zaplanowa
ć
dalsz
ą
nauk
ę
.
Je
ś
li nauczyciel zawiera w komentarzu niekonkretn
ą
pochwał
ę
typu ,,dobra robota’’, lub poleca
uczniowi np. ,,popraw bł
ę
dy ortograficzne’’, to ucze
ń
nie korzysta z takiej informacji. Nie wie
bowiem, co zrobił dobrze ani jakie bł
ę
dy popełnił, a tym bardziej, jak ma je poprawi
ć
.
Pisania dobrych komentarzy trzeba si
ę
, niestety nauczy
ć
. Pomaga w tym cz
ę
sto praktyka, ale
te
Ŝ
zasi
ę
gni
ę
cie opinii uczniów na temat recenzji, któr
ą
od nauczyciela otrzymali. Nale
Ŝ
y
pami
ę
ta
ć
,
Ŝ
e informacja zwrotna to nie ocena ucznia, tylko kolejnych efektów jego pracy.
Przykład informacji zwrotnej od nauczyciela do ucznia.
Zosiu! Tre
ść
Twojego wypracowania w cało
ś
ci odnosi si
ę
do tematu. Pi
ę
knie opisała
ś
ró
Ŝ
ne
rodzaje przyja
ź
ni. Podoba mi si
ę
Twój wst
ę
p i zako
ń
czenie, cho
ć
jest troch
ę
krótkie. Ale zwró
ć
uwag
ę
na bł
ę
dy interpunkcyjne. Zapominasz o przecinkach nawet wtedy, kiedy zasada ich
stawiania jest oczywista! Przepisz prosz
ę
zdania, w których wstawiłam przed spójnikami
brakuj
ą
ce przecinki, zaznacz kolorem i przecinek i spójnik, przed którym ten przecinek stoi,
a nast
ę
pnie sama spróbuj uło
Ŝ
y
ć
3 zdania z ró
Ŝ
nymi spójnikami, przed którymi stawiamy
przecinki. Jak zauwa
Ŝ
yła
ś
, musisz popracowa
ć
tak
Ŝ
e nad poprawn
ą
budow
ą
zda
ń
, ale tym
zajmiemy si
ę
wspólnie z cał
ą
klas
ą
na osobnej lekcji.
Cz
ę
sto mylimy informacj
ę
zwrotn
ą
z ocen
ą
opisow
ą
. Ta ostatnia, cho
ć
równie
Ŝ
wyra
Ŝ
ona
komentarzem jest przewa
Ŝ
nie ocen
ą
sumuj
ą
c
ą
, gdy
Ŝ
wyst
ę
puje jako opinia o umiej
ę
tno
ś
ciach
i wiedzy ucznia po zrealizowaniu pewnej partii materiału, działu lub na koniec roku szkolnego.
Nie zawiera wskazówek – jak poprawi
ć
to, co ju
Ŝ
zostało zako
ń
czone.
Informacja zwrotna wymaga od nauczyciela znacznie wi
ę
cej pracy ni
Ŝ
wystawienie oceny.
Zabiera tak
Ŝ
e wiele czasu. Nauczyciel, musi wypracowa
ć
taki sposób jej konstruowania
i przekazywania, który b
ę
dzie najbardziej efektywny dla niego i dla ucznia. Niektórzy
nauczyciele u
Ŝ
ywaj
ą
ró
Ŝ
nego koloru długopisów do poszczególnych jej elementów, w ten
sposób unikaj
ą
powtarzania instrukcji.
Istnieje równie
Ŝ
ustna informacja zwrotna. Czasami jest ona lepsza od pisemnej. Warto
zadba
ć
o to, aby była przekazywana w sprzyjaj
ą
cych warunkach ( nie zawsze przy
ś
wiadkach,
w spokojnej i
Ŝ
yczliwej atmosferze ).
Informacja zwrotna mo
Ŝ
e by
ć
bardzo istotna dla rodziców. Je
ś
li rodzice zapoznaj
ą
si
ę
z ni
ą
, to
mog
ą
według wskazówek, które podał nauczyciel, pomóc dziecku w poprawie, na bie
Ŝą
co
ś
ledz
ą
post
ę
py dziecka i czuwaj
ą
nad jego rozwojem.
Jasne, precyzyjne komentarze nauczyciela mog
ą
przekona
ć
rodziców do oceniania
kształtuj
ą
cego. Rodzice u
ś
wiadamiaj
ą
sobie,
Ŝ
e wi
ę
cej dowiaduj
ą
si
ę
o swoim dziecku
z komentarza ni
Ŝ
z wystawionego stopnia.
Informacja zwrotna ucznia dla nauczyciela
Nie tylko nauczyciel przekazuje informacj
ę
zwrotn
ą
uczniom, mo
Ŝ
e j
ą
równie
Ŝ
od uczniów
otrzymywa
ć
. Informacja zwrotna ucznia dla nauczyciela mo
Ŝ
e dotyczy
ć
oceny sposobów
i metod nauczania, które stosuje nauczyciel.
Najcz
ęś
ciej spotykan
ą
form
ą
uzyskiwania informacji zwrotnej od uczniów jest ankieta pod
koniec roku szkolnego lub semestru. Nauczyciel układa takie pytania, na które chciałby uzyska
ć
odpowied
ź
. Dodatkowym atutem ankiety jest jej anonimowo
ść
.
Oto kilka pyta
ń
zaczerpni
ę
tych z ankiet:
1. Czy Twoim zdaniem lekcje były:
- ciekawe
- nudne
- trudne
- typowe
- nietypowe
- z mał
ą
szans
ą
na aktywno
ść
2. Na lekcjach j. polskiego wolisz metody:
- podaj
ą
ce
- dyskusje
-
ć
wiczenia pisemne
- prace z tekstem
- drame itp.
Ocena kole
Ŝ
e
ń
ska
Ocenianie kształtuj
ą
ce ma wspomaga
ć
uczniów w ich procesie uczenia si
ę
.
Pomoc
ą
dla uczniów jest przekazanie im cz
ęś
ci odpowiedzialno
ś
ci za uczenie si
ę
.
Jednym ze sposobów takiej odpowiedzialno
ś
ci jest wprowadzenie oceny kole
Ŝ
e
ń
skiej.
Polega ona na tym,
Ŝ
e uczniowie na podstawie wcze
ś
niej ustalonych kryteriów oceniaj
ą
prac
ę
kolegi czy kole
Ŝ
anki. Ucze
ń
pełni funkcj
ę
oceniaj
ą
cego nauczyciela, recenzuje prac
ę
innego
ucznia i daje mu wskazówki.
Gdy wprowadzimy ocen
ę
kole
Ŝ
e
ń
sk
ą
, uczniowie przed sprawdzianem musz
ą
zna
ć
kryteria
oceniania, wi
ę
c w czasie pisania kieruj
ą
si
ę
zawartymi wskazówkami. Po sprawdzianie
uczniowie oddaj
ą
swoj
ą
prac
ę
koledze lub kole
Ŝ
ance. Nauczyciel musi zapozna
ć
uczniów
z prawidłowym rozwi
ą
zaniem zadania i nauczy
ć
ich jak ocenia
ć
prac
ę
kolegi. Najlepiej jest
przedstawi
ć
kilka anonimowych prac i wspólnie napisa
ć
do nich komentarz. Mo
Ŝ
na równie
Ŝ
poda
ć
uczniom instrukcj
ę
np.
- wypisujemy co jest dobrze zrobione
- wypisujemy, co jest
ź
le zrobione
- jedno zdanie ko
ń
cowe dla kolegi – co
ś
od siebie.
Stosuj
ą
c ocen
ę
kole
Ŝ
e
ń
sk
ą
, oszcz
ę
dzamy czas, który zwykle nauczyciel po
ś
wi
ę
ca na
sprawdzenie prac uczniowskich, uczniowie bardzo szybko otrzymuj
ą
informacj
ę
zwrotn
ą
.
Podczas oceniania prac kolegów uczniowie zwracaj
ą
uwag
ę
na sprawy, które sami pomin
ę
li
w swojej pracy, i w ten sposób ucz
ą
si
ę
równie
Ŝ
wzajemnie od siebie.
Ocena kole
Ŝ
e
ń
ska zmniejsza rywalizacj
ę
uczniów, co wpływa pozytywnie na proces uczenia
si
ę
. Łatwiej, te
Ŝ
przyj
ąć
informacj
ę
zwrotn
ą
od rówie
ś
nika, cho
ć
by dlatego,
Ŝ
e wyra
Ŝ
ona jest
j
ę
zykiem, którym uczniowie si
ę
porozumiewaj
ą
. Jednocze
ś
nie ucze
ń
w roli nauczyciela staje si
ę
bardziej odpowiedzialny i przykłada si
ę
do napisania dobrego komentarza, a wtedy sam si
ę
równie
Ŝ
uczy.
Samoocena ucznia
Samoocena jest nierozerwalnie zwi
ą
zana z ide
ą
oceniania kształtuj
ą
cego. Wła
ś
ciwie poprzez
samoocen
ę
mo
Ŝ
emy zach
ę
ci
ć
uczniów do wzi
ę
cia odpowiedzialno
ś
ci za swoj
ą
nauk
ę
.
Jest wiele korzy
ś
ci jakie przynosi samoocena oto niektóre z nich:
- uczniowie staj
ą
si
ę
bardziej samodzielni, odpowiedzialni za swoj
ą
nauk
ę
oraz zaanga
Ŝ
owani
w proces uczenia si
ę
- uczniowie rozumiej
ą
, czego si
ę
ucz
ą
i po co
- wzrasta u uczniów poczucie własnej warto
ś
ci, pewno
ść
siebie i motywacji do nauki
- uczniowie wiedz
ą
czego jeszcze nie opanowali i czego musz
ą
si
ę
nauczy
ć
- uczniowie łatwiej si
ę
przyznaj
ą
,
Ŝ
e czego
ś
nie rozumiej
ą
i ch
ę
tniej zadaj
ą
pytania
- lekcje staj
ą
si
ę
ciekawsze dla uczniów i dla nauczycieli
- nauczyciel ma stał
ą
informacj
ę
o post
ę
pach indywidualnych uczniów
- nauczyciel mo
Ŝ
e wspólnie z uczniami planowa
ć
osi
ą
ganie przez uczniów zało
Ŝ
onych celów.
Samoocena, jak ka
Ŝ
da informacja zwrotna w ocenianiu kształtuj
ą
cym powinna zawiera
ć
cztery
elementy:
- co ju
Ŝ
umiem?
- nad czym musz
ę
jeszcze popracowa
ć
?
- co powinienem zmieni
ć
w swoim sposobie uczenia si
ę
?
- jakie powinienem przyj
ąć
postanowienie na przyszło
ść
?
Samoocen
ę
mo
Ŝ
na stosowa
ć
równie
Ŝ
do wypowiedzi ustnych.
Szczególnie du
Ŝ
ym powodzeniem w
ś
ród nauczycieli stosuj
ą
cych ocenianie kształtuj
ą
ce
cieszy si
ę
samoocena za pomoc
ą
metody
ś
wiatła drogowe. Polega ona na tym,
Ŝ
e uczniowie
oceniaj
ą
swoj
ą
prac
ę
trzema kolorami: zielony – bardzo dobra,
Ŝ
ółty – z usterkami, czerwony –
słaba.
Metoda
ś
wiateł u
Ŝ
ywana jest te
Ŝ
jako szybka diagnoza poziomu zrozumienia zagadnienia
w
ś
ród uczniów.
Znanych jest kilka technik samooceny np.
1.technika zda
ń
podsumowuj
ą
cych – nauczyciel prosi o doko
ń
czenie zda
ń
np. Dzi
ś
na lekcji
dowiedziałem si
ę
...., Chciałbym zapami
ę
ta
ć
....., Trudne było...itp.
2. technika: tak- nie – podniesienie r
ą
k przez osoby, które nie maj
ą
Ŝ
adnych w
ą
tpliwo
ś
ci
zwi
ą
zanych z tematem
3. technika: wiem, czego chciałbym si
ę
dowiedzie
ć
, nauczyłem si
ę
4. technika oceniania trudno
ś
ci
5. kosz i walizka
6. test samokontroli
7. dowód na to,
Ŝ
e si
ę
ucz
ę
Dobrze zaplanowana samoocena przynosi efekty, a wykorzystanie ró
Ŝ
nych technik przyczyni
si
ę
do udzielenia pomocy uczniom i nauczycielom.
Praca z ocenianiem kształtuj
ą
cym pozwala ka
Ŝ
demu, nawet najsłabszemu uczniowi,
uwierzy
ć
w siebie, a to z pewno
ś
ci
ą
ułatwia sukces.
Stosowanie oceniania kształtuj
ą
cego zmusza nauczycieli do nieszablonowego my
ś
lenia.
Ka
Ŝ
da lekcja powinna by
ć
przygod
ą
dla ucznia.
Ocena kształtuj
ą
ca, to nowy sposób oceniania, to nowa filozofia nauczania i uczenia si
ę
.
Referat opracowali nauczyciele Zespołu Szkół Publicznych w Dobrej
Danuta Rozmus
Iwona Krajewska
Jolanta Piekarska
W pracy wykorzystano:
1. Materiały opublikowane na stronie internetowej O
ś
rodka Doskonalenia Nauczycieli
w Koninie
2. ,,Ocenianie kształtuj
ą
ce w praktyce’’ Danuty Sterna