OCENIANIE KSZTAŁTUJACE

Program Szkoła ucząca się ma na celu pomoc szkołom w poprawie jakości ich pracy. Przede wszystkim – poprzez stosowanie oceniania kształtującego, które pozwala lepiej, ciekawiej uczyć i – jak wykazały badania edukacyjne – jest jedną z najbardziej efektywnych strategii, prowadzących do osiągania wysokich wyników nauczania.
OK - Ocenianie kształtujące to program dla nauczycieli poszukujących metod nauczania i oceniania, które pomagają uczniom uczyć się.

Ocenianie kształtujące:
•    jest ściśle powiązane ze skutecznym planowaniem,
•    uwzględnia to, w jaki sposób uczniowie się uczą,
•    jest istotne podczas realizacji całego procesu dydaktycznego - od planowania po końcową ocenę osiągnięć,
•    jest zgodne z najlepszymi zasadami dydaktyki,
•    buduje indywidualne relacje nauczyciel - uczeń,
•    wpływa na motywację ucznia,
•    wymaga - już na etapie planowania - precyzyjnego określenia kryteriów sukcesu –na co będę zwracał uwagę (NaCoBeZu),
•    daje uczniom konstruktywne wskazówki, jak mogą poprawić swoją pracę i w jaki sposób mogą się rozwijać,
•    uczy oceny koleżeńskiej i samooceny,
•    jest właściwe na każdym etapie kształcenia i w stosunku do każdego ucznia - niezależnie od jego poziomu osiągnięć.




Dziesięć zasad oceniania kształtującego


Zasada 1
Ocenianie kształtujące powinno być powiązane z dobrym planowaniem nauczania i uczenia się.
Nauczyciel planując lekcję, przede wszystkim określa jej cele i kryteria oceniania. Przekazuje je uczniom i ściśle się do nich stosuje. Zaplanowany jest również sposób przekazywania uczniom informacji zwrotnej na temat ich pracy. Informacja ta zawiera cztery elementy:
•    co uczeń zrobił dobrze,
•    co należy poprawić,
•    jak należy poprawić,
•    wskazówki, jak uczeń ma się daje rozwijać.
Taka informacja pomaga uczniowi uczyć się i pozwala mu być aktywnym i odpowiedzialnym uczestnikiem własnego procesu uczenia się.

Zasada 2
Ocenianie kształtujące koncentruje się na tym, w jaki sposób uczniowie się uczą.
Nauczyciel uzyskuje od uczniów informację na temat tego, co pomaga im się uczyć i planuje lekcje z uwzględnieniem tych informacji. Uczniowie są równie świadomi tego, czego, jak i tego, jak się uczą. I nauczyciel i uczniowie koncentrują się na procesie, a nie na samym wyniku końcowym.

Zasada 3
Ocenianie kształtujące jest istotne podczas realizacji całego procesu dydaktycznego – od planowania po ocenę osiągnięć.
Informacja zwrotna - przekazywana uczniom przez nauczyciela - jest stałym elementem procesu nauczania. Dzięki niej uczniowie mogą na bieżąco poprawiać i doskonalić swoją pracę i - w konsekwencji - osiągają lepsze efekty i wyniki nauczania.

Zasada 4
Ocenianie kształtujące jest zgodne z najlepszymi zasadami dydaktyki.
Nauczyciel stosujący ocenianie kształtujące planuje, obserwuje proces uczenia się, analizuje i interpretuje uzyskane informacje o przebiegu procesu i jego wynikach, przekazuje uczniom informację zwrotną dotyczącą ich pracy i osiągnięć. Uczy również uczniów samooceny i oceny koleżeńskiej. To niezbędne umiejętności skutecznego nauczania.

Zasada 5
Ocenianie kształtujące buduje indywidualne relacje nauczyciela z uczniem.
Nauczyciel zdaje sobie sprawę, jaki wpływ na ucznia, jego wiarę we własne siły i zapał mają przekazywane przez niego komentarze, oceny i opinie. Informacje zwrotne kierowane do ucznia mają charakter indywidualny, są konstruktywne i dotyczą nie osoby, lecz rezultatów jej pracy. Dzięki stosowaniu oceniania kształtującego nauczyciel zawiera z uczniem indywidualny kontrakt, który pomaga mu się uczyć.

Zasada 6
Ocenianie kształtujące motywuje uczniów do nauki.
Wbrew obiegowym sądom porównywanie osiągnięć poszczególnych uczniów z osiągnięciami ich kolegów oraz tworzenie wszelkiego rodzaju rankingów nie motywuje, lecz często zniechęca do uczenia się. Ocenianie skupiające się na postępach i osiągnięciach, a nie na podkreślaniu niepowodzeń, zachęca uczniów do nauki. Ocenianie chroni autonomię ucznia, dostarcza mu konstruktywnej informacji zwrotnej, w efekcie - ułatwia mu kierowanie własną nauką.

Zasada 7
Ocenianie kształtujące wymaga już na etapie planowania precyzyjnego określenia kryteriów sukcesu (nacobezu).
Nauczyciel planuje kryteria sukcesu i przekazuje je uczniom.  Dotyczą one każdej szkolnej aktywności. Są podawane do każdej lekcji, sprawdzianu, pracy domowej i pracy podczas lekcji. Kryteria sukcesu powinny być podane w języku zrozumiałym dla ucznia tak, aby mogły służyć też samoocenie i ocenie koleżeńskiej. Nauczyciel oceniając pracę ucznia, konsekwentnie zwraca uwagę tylko na nacobezu, czyli na to, co wcześniej ustalił z uczniami.

Zasada 8
Uczniowie otrzymują konstruktywne wskazówki, jak mogą poprawić swoją pracę i w jaki sposób mogą się rozwijać,
Uczniom potrzebne są informacje i wskazówki, by mogli zaplanować następny krok w uczeniu się. Nauczyciel wskazuje silne strony ucznia i doradza, jak je rozwijać; wyraźnie i konstruktywnie informuje o stronach słabych i o tym, jak można je eliminować; stwarza uczniom możliwość poprawienia własnej pracy.

Zasada 9
Ocenianie kształtujące powinno rozwijać uczniowską zdolność do samooceny tak, by służyło refleksji i samodzielnemu decydowaniu o własnej nauce.
Samodzielny uczeń potrafi kształtować swój proces uczenia się: zdobywać nowe umiejętności i wiedzę oraz zaplanować dalsze etapy nauki. Droga do samodzielności prowadzi przez rozwijanie umiejętności samooceny. Nauczyciel zachęca do niej i wyposaża u cznia w stosowne umiejętności.

Zasada 10
Ocenianie kształtujące jest właściwe na każdym etapie kształcenia i w stosunku do każdego ucznia, niezależnie od jego poziomu osiągnięć.
Ocenianie kształtujące można stosować na wszystkich polach nauczania - począwszy od nauczania początkowego aż do nauki na wyższej uczelni. Nauczyciel zauważa i docenia osiągnięcia uczniów i umożliwia każdemu z nich osiągnięcia na najwyższym dostępnym dla niego poziomie.

Ocenianie kształtujące, nazywane także „ocenianiem pomagającym się uczyć”, jest w wielu krajach uważane za jeden z najbardziej obiecujących kierunków reformowania oświaty. Samo ocenianie jest przecież integralną częścią procesu edukacyjnego. Zazwyczaj mamy jednak do czynienia z ocenianiem podsumowującym, które dzięki testom i egzaminom, ma potwierdzać czego uczniowie się nauczyli. Przy tak rozumianym ocenianiu szkoła ponosi odpowiedzialność za poziom wiedzy ucznia. Alternatywą dla takiego sposobu oceniania jest ocenianie o charakterze kształtującym. Czym zatem jest to ocenianie, jakie są jego elementy i na czym ono polega? Dzięki uczestnictwu w konferencji na temat „Wspierania rozwoju ucznia poprzez ocenianie”, która to odbyła się w kwietniu w Chorzowie, zdobyłam cenne informacje, które skłoniły mnie do dalszych poszukiwań. Udało mi się dotrzeć do Centrum Edukacji Obywatelskiej, gdzie temat oceniania kształtującego jest bardzo dokładnie i szeroko omówiony. Postaram się w skrócie przybliżyć najważniejsze elementy tej idei.

Nauczyciel, stosujący ocenianie kształtujące:

1. określa cele lekcji i formułuje je w języku zrozumiałym dla ucznia;
2. ustala wraz z uczniami kryteria oceniania, czyli to, co będzie brał pod uwagę przy ocenie pracy ucznia;
3. rozróżnia funkcje oceny sumującej i kształtującej
4. buduje atmosferę uczenia się, poprzez pracę z uczniami i rodzicami;
5. potrafi sformułować pytania kluczowe, tzn. takie pytania, które skłaniają uczniów do myślenia
6. potrafi zadawać pytania, które angażują samego ucznia w lekcję, stara się włączać wszystkich uczniów w myślenie nad rozwiązywaniem problemu, który postawił;
7. stosuje efektywną informację zwrotną, która powinna zawierać wyszczególnione i docenione elementy pracy ucznia, odnotować to, co wymaga poprawy, powinna zawierać również wskazówki w jaki sposób uczeń powinien poprawić konkretną pracę oraz wskazówki, w jakim kierunku uczeń powinien pracować dalej;
8. wprowadza samoocenę i ocenę koleżeńską.


Z całą pewnością nie jest to łatwa praca. Wymaga dużego zaangażowania ze strony nauczyciela ale również ucznia. Myślę jednak, że sama idea oceniania kształtującego jest bardzo słuszna. Ma na uwadze dobro ucznia. Oto dziesięć zasad, którymi posługują się nauczyciele stosujący ocenianie kształtujące:

Dziesięć zasad oceniania kształtującego, inaczej wspomagającego uczenie się:
Ocenianie kształtujące:
1. jest ściśle powiązane ze skutecznym planowaniem,
2. koncentruje się na tym, w jaki sposób uczniowie się uczą,
3. jest istotne podczas realizacji całego procesu dydaktycznego od planowania po ocenę osiągnięć,
4. jest kluczową umiejętnością dydaktyczną,
5. ma oddziaływanie emocjonalne,
6. wpływa na motywację ucznia,
7. kieruje uwagę na kryteria sukcesu (na co będę zwracał uwagę?) już na etapie planowania,
8. daje uczniom konstruktywne wskazówki, jak mogą poprawić swoje wyniki i w jaki sposób mogą się rozwijać,
9. wspomaga samoocenę,
10. odnosi się do wszystkich kategorii osiągnięć.
Ocenienie kształtujące, aby było efektywne, wymaga przemyślanych działań, systematyczności i samoświadomości. Najważniejszą częścią OK jest dawanie uczniom informacji zwrotnej, pomagającej im w nauce. O nauczycielu, który skupia się tylko na wstępnych elementach OK, można powiedzieć, że dopiero przymierza się do stosowania oceniania kształtującego. Informacja zwrotna jest w OK niezbędna. Prawidłowa informacja zwrotna powinna zawierać cztery elementy:
• Co uczeń zrobił dobrze?
• Co w pracy ucznia należy poprawić?
• W jaki sposób uczeń ma poprawić swoją pracę?
• Wskazówki dla ucznia na przyszłość
Przedstawione przeze mnie zagadnienia to tylko zaledwie zasygnalizowanie tematu. Myślę jednak, że zainteresuje on wszystkich twórczych i poszukujących nauczycieli, dla których ważne jest właściwe uczenie i ocenianie ucznia. Być może zainteresuje też rodziców, którzy również w tym procesie powinni uczestniczyć.

Nauczyciele przedmiotowi w wielu szkołach niejednokrotnie mają pewne trudności w przełożeniu zaleceń zawartych w opinii Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej na codzienną pracę dydaktyczną z uczniem dyslektycznym. Niby wiadomo, co miał na myśli specjalista, ale nie do końca... W takich przypadkach pomocą służą kryteria oceny pracy ucznia z dysleksją opracowane przez samych nauczycieli w ramach Programu Edukacyjno-Terapeutycznego „ Ortograffiti”.

Pozytywnie oceniaj prace wykonane według pomysłu ucznia

Matematyka

• Oceniaj poprawność rozwiązania zadania dopiero wtedy, gdy upewnisz się, że uczeń zrozumiał jego treść;

• Nie bierz pod uwagę błędów w obliczeniach;

• Nie obniżaj oceny w przypadku, gdy uczeń ma problemy z ułożeniem w wyobraźni zmian przestrzennych.

Przyroda

• Zadawaj pytania naprowadzające przy odpowiedziach ustnych;

• Upewnij się, czy polecenia w pracach pisemnych są dla ucznia zrozumiałe;

• Oceniaj wykonanie prostych doświadczeń i prowadzenie hodowli;

• Łagodniej oceniaj opanowanie trudnych symboli, wzorów i pojęć;

• Unikaj map konturowych, wskazywania na mapie konkretnego punktu przy odpowiedziach ustnych;

• Nie wymagaj podania konkretnej nazwy zjawiska, czy też terminu, ale oceniaj pozytywnie opis podany przez ucznia;

• Zmniejsz liczbę zadań lub wydłuż czas na pracach klasowych.

Historia

• Stosuj pytania naprowadzające oraz metodę skojarzeń przy odpowiedziach ustnych;

• Przygotuj fragment tekstu, a nawet zaznacz najważniejsze informacje do pracy samodzielnej ucznia;

• Pozwól uczniowi na korzystanie z ilustracji, mapek przy ocenie wnioskowania;

• Nie obniżaj oceny za pomyłki w określaniu wieku;

• Pozwól na zastąpienie cyfr rzymskich arabskimi;

• Nie wymagaj podawania konkretnych dat;

• Nie odpytuj na forum klasy;

• Oceniaj efekty pracy z uczniem metodami aktywnymi.

Plastyka

• Oceniaj wysiłek i wytrwałość ucznia, nie tylko efekt końcowy pracy;

• Stosuj ocenę opisową każdej ukończonej pracy, wskazuj nawet najdrobniejsze pozytywy;

• Wystawiaj ocenę niedostateczną tylko uczniowi, który nic nie robi na zajęciach;

• Pozytywnie oceniaj samo przygotowanie ucznia do zajęć;

• Oceniaj za najmniejszy wkład ucznia w pracę w grupach;

• Pozytywnie oceniaj prace wykonane według pomysłu ucznia.

Muzyka

• Oceniaj wysiłek i chęci ucznia;

• Nie obniżaj oceny za niepoprawne odtwarzanie melodii, czy też rytmu piosenki, zamiast tego odpytuj z fragmentu jej treści;

• Nie obniżaj oceny za niemożność odczytania i zapisania nut;

• Pozytywnie oceniaj wykonanie dodatkowych prac.

Źródło: materiały szkoleniowe Programu Edukacyjno–Terapeutycznego „Ortograffiti”.