rp.pl

»

Wiadomości

»

Plus Minus

+zobacz w ięcej

autor: Roman Bos iac ki
źródło: Fotorzepa

Budynek Rzeźni M iejs kiej

źródło: E A ST N E WS

Jerome D. Salinger

Buszujący w Bydgoszczy

Grzegorz Musiał 05-02-201 0, ostatnia aktualizacja 06-02-201 0 1 0:04

Polskie tropy Jerome'a D. Salingera

Trzy dni minęły od śmierci autora „Buszującego w zbożu” – powieści,
którą nie tylko moje pokolenie zaczytywało się na strzępy (nie było
wtedy bardziej trendy prezentu na randkę z dziewczyną niż pierwsze
wydanie Iskier z 1961 r.), a już polska prasa online mnoży wiadomości
o jego życiu bałamutne i niesprawdzone. Najgorsze, że widocznie
nikomu nie chce się ich sprawdzać i wolą odklepywać tę rodzącą się
na naszych oczach i już, jak widać, obowiązującą mantrę o „polskich
korzeniach” J. D. Salingera i jego „tajemniczym” – jak tu i ówdzie piszą
polscy dziennikarze – „pobycie w Bydgoszczy” na krótko przed
wybuchem II wojny światowej.

Zauważyć jednak należy – pomijając, jako nadmiar fatygi, dwie
potężne biografie Salingera – Iana Hamiltona z 1988 i Petera
Alexandra z 1999 roku – że w samym Internecie są przynajmniej dwa
wiarygodne źródła informacji. Pierwszym jest stale aktualizowana
strona występującego pod kryptonimem „Kennetha Caulfielda” znawcy
twórczości i życia Salingera (

www.deadcaulfields.com

), drugie to

www.sidsalinger.com

Sida Salingera, kuzyna Jerome’a we własnej

osobie.

Wystarczyło pobuszować w Internecie, aby uniknąć większości
głupstw, jakie – począwszy od internetowego wydania „Tygodnika
Powszechnego” przez „Gazetę Wyborczą” po „Dziennik Polski”, TVN
24 i „Newsweek” – w tych dniach w Polsce się wypisuje. A więc, że
Salingerowie to „jedna z najbardziej znanych rodzin kupieckich w
Bydgoszczy”, że „mieli oni przed wojną sklep rzeźniczy” i „na krótko
przed urodzeniem Jerome’a wyjechali do Nowego Jorku”.

Wszelkie jednak rekordy bije anglojęzyczna witryna Kraków Post., że
Salinger „miał praktykę w należącej do rodziny Salingerów rzeźni w
Bydgoszczy”, że władze Bydgoszczy zamierzają upamiętnić jego

pobyt w mieście „pomnikiem postawionym pośrodku prawdziwego łanu zboża”, a ubój zwierząt, w
którym uczestniczył, „na resztę życia uczynił go wegetarianinem”.

Mordował czy handlował

Nie wiem, co uczyniło Salingera wegetarianinem, choć nigdzie nie wspomina on, że tego
gastronomicznego wyboru dokonał na skutek praktyki rzeźniczej odbywanej w Bydgoszczy jesienią
i zimą 1937/1938 roku. Dla historii literatury takie dochodzenie nie miałoby większego znaczenia.
Istotniejsze jest to, co dotyczy poważniejszych wyborów, których musiał dokonać jako
osiemnastolatek wysłany na przysposobienie zawodowe wpierw do Wiednia, gdzie ćwiczył język
niemiecki, a potem do ubojni w Bydgoszczy.

Wyruszył w tę podróż wbrew swej woli i wbrew kiełkującemu już w nim talentowi literackiemu, a pod
naciskiem ojca prowadzącego w Nowym Jorku wielką firmę importowo-eksportową serów i szynek,
który w swym młodym i nie bardzo garnącym się do nauki jedynaku upatrywał dziedzica rodzinnego
biznesu.

Nie ma wątpliwości, że po pierwsze, takie głęboko traumatyczne doświadczenie nie mogło pozostać
bez wpływu na życiowe decyzje młodziutkiego nadwrażliwca, a po drugie, że, jak sądzę, nie
dotyczyły one wyboru, czy z powodu obejrzenia zabijanej świni przez resztę życia nadal zajadać
świninę czy może wegetariańskie sałatki, ale heraklejskiego, zaiste, namysłu na rozdrożu:
pomiędzy drogą w prawo, gdzie za cenę chwilowego dyskomfortu czeka go wygodne życie
właściciela imperium szynkowego w Nowym Jorku, a drogą w lewo, gdzie ginąc we mgle
niepewności, jawi się wyboisty i trudny los artysty.

Oto, co sam napisze o tamtym okresie w tekście, który włączono do „Salinger Biographical Notes”
jako jego zapis autobiograficzny z 1944 r. (choć te same słowa biograf Salingera Paul Alexander

DRUKUJ

WYŚLIJ

KUP ARTYKUŁ

GOOGLE

BLIPNIJ

STUMBLEUPON

FACEBOOK

rp.pl

ARCHIWUM

SZKOLENIA „RZ”

E-ZAKUPY „RZ”

E-WYDANIE

NEWSLETTERY

NAPISZ DO NAS

RSS

Prawo

Dobra Firma

Prawo dla C iebie

Samorząd

Sfera Budżetowa

Prawnicy

sklep.rp.pl

Wiadomości

Ekonomia

Pieniądze

Praca

Nieruchomości

Styl Życia

Zdrowie

Podróże

First C lass

tv.rp.pl

Blogi

Kraj

Świat

Opinie

Sport

Nauka

Kultura

Plus Minus

Piątek +

Fotografie

Raporty

Życie Warszawy

2010-03-15

Buszujący w Bydgoszczy - Rzeczposp…

rp.pl/…/429890_Buszujacy_w_Bydgosz…

1/3

uważa za fragment jego listu do Hemingwaya):

„W wieku osiemnastu, dziewiętnastu lat, rok przesiedziałem w Europie… większość czasu w
Wiedniu, choć musiałem też terminować w przetwórni szynek w Polsce… Ostatecznie na parę
miesięcy wylądowałem w Bydgoszczy, gdzie mordowałem świnie i pchałem lory przez śnieg w
towarzystwie grubego majstra, który nieustannie zabawiał mnie strzelaniem ze swej śrutówki do
wróbli, do żarówek i do kolegów z pracy”.

W eseju „J. D. Salinger”, poświęconym w dużej części młodzieńczym latom autora „Buszującego w
zbożu” i dołączonym w charakterze wstępu do pierwszego wydania tej powieści, William Maxwell
tak pisze o tym samym okresie: „W trakcie roku szkolnego ojciec wysłał go na rok do Europy, aby
nauczył się mówić po niemiecku i projektować ogłoszenia reklamowe dla tamtejszej firmy,
handlującej szynkami z Polski. To był szczęśliwy rok. Mieszkał w Wiedniu u austriackiej rodziny i
zdobywał nie tylko biegłość w języku niemieckim, ale też – zapewne kosztem wiedzy handlowej –
znajomość ludzkich charakterów.

Na koniec wysłano go do Polski, gdzie podczas krótkiego pobytu wstawał o czwartej rano, aby z
jakimś obcym człowiekiem zajmować się kupnem i sprzedażą świń. Nienawidził tego, ale czy jest w
życiu pisarza jakiekolwiek doświadczenie – przyjemne czy też nie – które nie przyda mu się w jego
twórczości? Pisał więc, a co napisał, to słał do czasopism w Ameryce, poznając – tak dobrze, jak
tylko można – co znaczy zaciąć usta i pisać dalej, choć maszynopisy wracają”.

Lektura tych dwóch, jedynych jak dotąd znanych tekstów źródłowych o pobycie J. D. Salingera w
Bydgoszczy, nasuwa pytanie: Jak głęboki, i czy w ogóle był, wpływ praktyk w bydgoskiej rzeźni na
rozwój duchowy młodego Salingera? Jakie rozterki nowoczesna i czysta ubojnia, posługująca się
już od lat 20. XX w. prądem elektrycznym do oszałamiania zwierząt przed ubojem, nasuwała
młodziutkiemu pisarzowi z Ameryki, który w swej podróży przez Paryż, Wiedeń i Polskę w
przededniu II wojny światowej, musiał nieraz zetknąć się ze złowieszczymi zwiastunami
nadchodzącego czasu zagłady? Czy praktyka bydgoska rzeczywiście miała – a nieodparcie
nasuwa się to przypuszczenie – zasadniczy wpływ na życiową decyzję młodego artysty: że
rzeźnika czy handlarza mięsem nikt z niego nie zrobi, ale za to przyszłość zamierza związać z
literaturą.

Wśród królów szynki

W latach 30. XX wieku istniały w Bydgoszczy dwa konkurujące ze sobą zakłady mięsne. Pierwsze
to przedsiębiorstwo komunalne Rzeźnia Miejska mieszczące się w stojącym po dziś dzień sporym
gmachu o ładnej, niespokojnej linii frontu, wzniesionym z „pruskiej cegły”, z malowniczą wieżyczką
z zegarem spoglądającym w dół już wtedy dość ruchliwej ulicy Jagiellońskiej. Zakłady te już w
latach 20. wyróżniały się czystością, dobrym zorganizowaniem i nowoczesnością (zwierzęta, jak
się rzekło, przed uśmierceniem oszołamiano prądem, co na owe czasy było ewenementem).

Na Rzeźnię Miejską składały się jednak trzy podmioty: rzeźnia właściwa wraz z ubojnią, Fabryka
Konserw Mięsnych Towarzystwo Akcyjne oraz bekoniarnia Bacon Export z Gniezna. I ten właśnie
Bacon Export wkrótce przekształcił się w niezależne prywatne przedsiębiorstwo z siedzibą i
zakładami produkcyjnymi pierwotnie tylko w Bydgoszczy i w Nakle nad Notecią, by wkrótce
rozrosnąć się w zatrudniającą kilkaset osób potężną firmę Export Bacon Oskar Robinson
handlującą z Austrią, Anglią, USA i mającą zakłady w Złoczowie, Kępnie, Środzie Wielkopolskiej i
Warszawie. Zarządzali nią dr Oskar Taube i adwokat Henryk Szafir, a właścicielem był jeden z
najbogatszych Żydów w Polsce – przybyły do Bydgoszczy w 1924 r., a pochodzący ze Stryja
Oskar Robinson. Według informacji urzędu skarbowego tylko w 1937 r. jego przedsiębiorstwo
przyniosło 2 mln zł czystego zysku. Nie przeszkadzało to jemu – i skargi na ten fakt zachowały się
w ocalałej garstce dokumentów Gminy Żydowskiej w Bydgoszczy – zalegać gminie z podatkiem w
wysokości 29 tys. zł, co stanowiło jedną trzecią wpływów do budżetu gminy.

Siedziba Bacon Export zajmowała całe piętro wspaniałej bydgoskiej kamienicy przy ulicy
Gdańskiej, ale Robinson najchętniej przebywał w swej willi w Nakle nad Notecią, gdzie mieścił się
największy zakład jego bekoniarni, albo też – z powodu zamiłowania do hazardu – w Wiedniu. I
właśnie w Wiedniu, do którego w końcu przybił po swej podróży przez Europę: od Southampton,
dokąd przypłynął z Nowego Jorku, przez Paryż młody Jerry Salinger – miał bydgoski „król bekonu”
swego partnera w postaci handlującej szynkami firmy austriackiej J. S. Hoffman. Odnaleziony przez
wspomnianego wyżej Kennetha Caulfielda patent (zamieszczony w Official Gazette of the United
States Patent Office, tom 721) wskazuje na obie firmy jako partnerów handlowych na terenie USA w
zakresie „szynek śniadaniowych w konserwie” (canned picnic hams) – o ile nie zostali w ogóle jedną
firmą.

Trudno przypuszczać, aby wobec inwazji pierwszorzędnych szynek z Wiednia i Bydgoszczy na
Amerykę ojciec Jerome’a długo zachowywał obojętność. Być może został ich przedstawicielem na
Amerykę, choć dokumentów na to wskazujących nie ma. Trudno też nie połączyć wyjazdu młodego
dziedzica imperium szynkowego z Manhattanu do Wiednia, a potem do Bydgoszczy z osobami J.
S. Hoffmana w Austrii i Robinsona w Polsce: dwóch królów szynki na oba środkowoeuropejskie
kraje.

Oto i mamy „tajemnicę” pobytu Jerome’a D. Salingera w Polsce i jego polskich koneksji – na razie w
zakresie „sklepu rzeźniczego Bydgoszczy”, więzami krwi zajmiemy się później.

Niestety, właśnie w tych dniach jesiennych 1937 roku, gdy Jerome Dawid pakuje się do podróży z
Wiednia do kompletnie mu nieznanego pomorskiego miasta nad Wisłą (a może od paru dni jest już
w Bydgoszczy?), Oskar Robinson dostaje śmiertelnego zawału serca przy stole hazardowym w
wiedeńskim kasynie. Ile musiał przegrać ze swych 2 milionów, że jego serce nie wytrzymało? „Po
zgonie Króla Bekonu” – tak zatytułuje 10 listopada 1937 r. swój złośliwy komentarz związany ze
Stronnictwem Narodowym „Dziennik Bydgoski”.

Jeśli Salinger – jako praktykant firmy Bacon Export – był już w tym czasie codziennym gościem
ubojni przy ulicy Jagiellońskiej, to wpadł w sam środek rodzinnego dramatu. Firmę Export Bacon
Oskar Robinson przejmuje jego żona Franciszka, zdaje się bardzo energiczna, która w grudniu 1937
roku, ledwo dwa miesiące po śmierci Oskara, wraz z synem Herbertem (zapewne rówieśnikiem
Jerry’ego… czy zdążyli się zaprzyjaźnić?) wymeldowuje się z Bydgoszczy do Poznania. Za rok
wybuchnie wojna. Jaki geniusz prowadzi tę niezwykłą kobietę, że jej firma po przeniesieniu również
siedziby Bacon Export do Poznania nadal się rozwija, aż do sierpnia 1939 r., gdy to na miesiąc
przed wybuchem wojny Franciszka emigruje wraz ze swym synem, z majątkiem ruchomym i
wszelkimi aktywami, do Londynu?

2010-03-15

Buszujący w Bydgoszczy - Rzeczposp…

rp.pl/…/429890_Buszujacy_w_Bydgosz…

2/3

C ennik serwisów płatnych

|

Prenumerata

|

Regulamin

|

Reklama

|

O nas

|

Praca i staże

|

Kontakt

© Copyright

by

Presspublica Sp. z o.o.

Grzegorz Musiał (ur. 1952) – z wykształcenia lekarz, poeta, pisarz, tłumacz z języka
angielskiego. Więzień stanu wojennego, redaktor „Tygodnika Literackiego”, „Potopu”
bydgoskiego „Kwartalnika Artystycznego”. Laureat Nagrody Kościelskich (1990). Autor
m.in. powieści: Stan płynny, „W ptaszarni”, „Al Fine”, dzienników – w tym „Dziennika wojny
jaruzelskiej” (2006) i tomów wierszy: „Berliner Tagebuch”, „Smak popiołu”, „Kraj
wzbronionej miłości”.

Rzeczpospolita

DRUKUJ

WYŚLIJ

KUP ARTYKUŁ

GOOGLE

BLIPNIJ

STUMBLEUPON

FACEBOOK

Żadna c zęś ć jak i c ałoś ć utworów zawartyc h w dzienniku nie może być powielana i rozpows zec hniania lub dalej
rozpows zec hniana w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek s pos ób (w tym także elektronic zny lub mec hanic zny lub inny
albo na ws zelkic h polac h eks ploatac ji) włąc znie z kopiowaniem, s zeroko pojętą digitalizac ją, fotokopiowaniem lub
kopiowaniem, w tym także zamies zc zaniem w I nternec ie - bez pis emnej zgody P RE SSP U BLI C A Sp. z o.o.
Jakiekolwiek użyc ie lub wykorzys tanie utworów w c ałoś c i lub w c zęś c i bez zgody P RE SSP U BLI C A Sp. z o.o. lub
autorów z narus zeniem prawa jes t zabronione pod groźbą kary i może być ś c igane prawnie.

Ale wróćmy do jesienno-zimowych dni w Bydgoszczy lat 1937 – 1938. Jerome D. wstaje co dzień o
czwartej rano, aby – jak sam pisze – mordować świnie, choć według Williama Maxwella jedynie je
kupować i sprzedawać. Według Petera Alexandra opowieści Salingera o mordowaniu świń mogły się
zrodzić po jego powrocie do USA, jesienią 1938 r. w sali sypialnej jednej z paru szkół, do których
uczęszczał: tym razem byłby to Ursinus College, prowadzony przez tamtejszy Kościół ewangelicki i
reformowany w Collegeville w Pensylwanii.

Jeden ze szkolnych towarzyszy Jerry’ego Richard Deitzler wspomina, iż zasiadł on pewnego
wieczoru na łóżku zajmowanego przez siebie pojedynczego pokoju, bez współlokatora, aby
zasłuchanej gromadce kolegów opowiadać „z ożywieniem, językiem pełnym blasku” o swej podróży
po Europie. Było w tej opowieści o Paryżu i o Wiedniu, było też o rzezi zwierząt w zasypanej
śniegiem Polsce.

„Większość z tych chłopców nawet nie próbowała marzyć o Europie – przytomnie zauważa
Alexander. – Oni mogli tylko śnić, a on jeden – tam był”. Toteż swą opowieść budował z jednej
strony tak, by nie zawieść ich oczekiwań „przygody i egzotyki”, a z drugiej – wznosząc między
sobą a nimi ulubiony przez siebie psychiczny dystans. Może nawet mur – ten sam, który tym
razem na zawsze odgrodzi go od świata w jego samotni w New Hampshire, gdy po gigantycznym
sukcesie „Buszującego w zbożu” po raz kolejny postanowi odrzucić świat blichtru i wielkich okazji.

Korzenie w Taurogach

Czas zająć się rodzinnymi związkami Salingera z Polską, choć i tu rozczaruję spragnionych bajek o
rodzinie „bogatych polskich Żydów”, którzy „uciekają z Polski do Nowego Jorku tuż przed
narodzinami Jerry’ego”. Ojciec Jerome’a Davida Solomon Salinger urodził się w Cleveland w 1887 r.
jako syn Simona Salingera, który był rabinem żydowskiej społeczności w Louisville, w stanie
Kentucky. Świadectwo urodzenia Sola (to kolejne znalezisko Kennetha Caulfielda) stwierdza, iż
Simon Salinger – syn Josefa Salingera i Dory Szerszewskiej – jest preacherem (duchownym)
urodzonym w czymś, co ignorując niepojęty dla Amerykanów przebieg tamtejszych granic, nazwano
w dokumencie „Russian Poland”. Chodzi tu jednak – wedle Sida Salingera – o Taurogi na Litwie,
gdzie Simon pojmuje za żonę Fanny, córkę Moryca Copelanda (Kapłana?) i nieznanej z nazwiska
Idy, po czym oboje emigrują do Ameryki.

Trudno więc mówić tu o „polskich korzeniach”, zwłaszcza że z chwilą emigracji za ocean związki
pary młodych Żydów z kulturą czy tradycją kraju urodzenia – zwłaszcza że nie była to w sensie
ścisłym Polska, tylko polsko-litewsko-żydowskie miasteczko pozostające pod rosyjskim
panowaniem – zapewne szybko ulegały zatraceniu. Do tego miał młody Jerome psychiczny związek
z ojcem – i płynącą od niego polskością czy również żydowskością, której nie akceptował – bardzo
słaby. O wiele większy wpływ miała na niego matka Marie Jillich, katoliczka urodzona w 1893 r. w
Iowa z ojca George’a, będącego Amerykaninem o sięgających początku XIX w. niemieckich
korzeniach i Mary Bennett, Szkotko-Irlandki urodzonej w Ohio. Tu w ogóle nie można mówić o
jakiejkolwiek polskiej paranteli.

Tu narodził się sprzeciw

I to już koniec opowieści o autorze jednej z ulubionych książek mej młodości i jego „polskim
pochodzeniu”. Przykro mi, jeśli wobec miażdżącej siły faktów mit ten uległ podważeniu. Za to na
zawsze aktualne pozostanie pytanie, które postawiłem na początku: kiedy narodził się sprzeciw?
Wspaniały młody bunt artysty w tym chłopcu z Park Avenue – gdzie z rodzinnego apartamentu w
16-piętrowym drapaczu spoglądał w dół na Central Park i na cały rozpościerający się Nowy Jork,
który mógł być jego, gdyby tylko zechciał wybrać to, co nasuwa się w każdej porządnej
amerykańskiej rodzinie: kontynuację, pomnażanie, rozwój imperium założonego przez ojca, przez
dziada?

Nie mam wątpliwości (choć tajemnicę tę – bo to jest prawdziwa tajemnica Salingera – wziął ze sobą
do grobu), że stało się to w tamte poranki, gdy „brnął przez śnieg w towarzystwie majstra”, aby w
bydgoskiej rzeźni „mordować świnie”. W Polsce, w mieście, w którym niebawem największą
ówcześnie masakrą ludności cywilnej zacznie się II wojna światowa i gdzie młody Jerome D.
Salinger – wnuk rabina z Taurogów – stoi jeszcze przez chwilę na rozdrożu, aby ostatecznie
porzucić myśl o karierze, o biznesie i o Europie, i w przededniu Holokaustu, ryzykując gniew ojca,
wrócić do Ameryki. Aby zostać pisarzem.

2010-03-15

Buszujący w Bydgoszczy - Rzeczposp…

rp.pl/…/429890_Buszujacy_w_Bydgosz…

3/3