Bella Rosenfeld urodziła się w Witebsku w Rosji 15 grudnia 1895, w rodzinie

ortodoksyjnych Żydów-Chasydów. Była najmłodszą z siedmiorga rodzeństwa. Od 1912

roku studiowała literaturę na uniwersytecie w Moskwie. W roku 1915 poślubiła w

Witebsku Marca Chagalla. W roku 1922 Marc i Bella Chagall osiedlili się w Paryżu. W roku

1931 Bella i Marc odwiedzili Palestynę, a w 1935 Wilno, gdzie Marc Chagall miał wystawę

swoich obrazów. Odnowiony kontakt z życiem żydowskim wywarł na Bellę tak głęboki

wpływ, że zaczęła pisać w jidisz. Bella Chagall zmarła na galopującą infekcję wirusową 2

września 1944 w Cranberry Lake, NY. Marc Chagall przeżył ukochaną żonę o ponad

czterdzieści lat.

Zamieszczamy jedno ze wspomnień Belli Chagall z dzieciństwa - o Chanukowej menorze - z jej pośmiertnego
tomu Burning Lights (Schocken Books, New York 1946). (AMK)

CHANUKOWA LAMPA

BELLA CHAGALL

"Dzieci, gdzie jesteście? Mendl, Avreml, Baszke, gdzieżeście się pogubili?" - słychać wysoki
głos Matki ze sklepu. "Gdzie gonicie całymi dniami? Przychodźcie, Ojciec czeka z
Chanukowymi światłami."

Gdzie byśmy byli? Stoimy i grzejemy się przy piecu. Dzień już prawie przeszedł. Teraz jest
już ciemno. Czekamy więc na zamknięcie sklepu.

Matka wybiega ze sklepu jak winowajca, usprawiedliwiając się sama wobec siebie: "Dzisiaj
takie święto, a ja jeszcze jestem uwiązana w sklepie. Zbierzmy chociaż dzieci i
pobłogosławmy chanukowe światła."

Wszyscy razem idziemy do dużego pokoju, gdzie czeka na nas Ojciec.

Pokój, choć duży, ma tylko jedno małe okno. Ojciec stoi tyłem do okna i zupełnie zasłania
marne światło z zewnątrz. Stoimy więc wszyscy w ciemności, czekając aż zapłonie mały
stoczek.

Głowa Ojca pochyla się nad Chanukową lampą.

(1)

Na ciemnej ścianie cień Ojca pochyla się

również; mógłby to być drugi ojciec, wędrujący wkoło i szukający czegoś na ścianie. Kiedy
przekręca głowę w bok, błyska ciemne srebro Chanukowej lampy. Ukazuje się ona jak śpiący
księżyc, świecąc z kąta gdzie była schowana, ukryta przed wszystkimi.

Chanukowa lampa jest mała, prawie jak zabawka. Ale ileż rzeczy wyrytych jest na jej
maleńkiej srebrnej ściance!

Na środku dwa lwy o ognistych głowach, otwartych paszczach; uniesionymi łapami
podtrzymują rozwarte Tablice Prawa. Tablice są niezapisane, bez żadnej nawet litery wyrytej
na nich, ale emanują światło, jakby w swoim wnętrzu upakowane były całą świętą mądrością.

Wokół lwów jest ogród. Kwitnie, prawdziwy raj - ma małe winorośla z winogronami i
znajome owoce spadłe z drzew. Para ptaków spoziera z gałęzi. Nawet wielki wąż tam pełza.

Po obu stronach raju stoją na straży dwa srebrne dzbanki, również maleńkie, ale z tłustymi,
wydętymi brzuszkami. Dbają o to, żeby w raju nie zabrakło oliwy. I aby zadowolić oczy, jest i
mostek pod lwami i ptakami, podzielony na osiem pucharków, które czekają na płomień,
który ma z nich buchnąć.

Białe ręce ojca poruszają się pomiędzy pucharkami. Z jednego - Ojciec zaczyna od
pierwszego - wyciąga mały knot; potem przechyla dzbanuszek i nalewa kroplę oliwy do
pucharka. Knot pije oliwę, staje się miękki i biały, prawie jak świeca.

Ojciec odmawia dziękczynienie i zapala knot. Tylko jedno światełko. Ojciec nawet nie dotyka
innych pucharków. Wszystkie siedem stoją jakby zbędne, puste i zimne.

Z jednym tylko palącym się światłem nie jest wogóle świątecznie. Moje serce zamiera, to
jakby - Boże broń - paliła się żałobna świeca.

Płomyk jest tak mały, że można by go zgasić jednym dmuchnięciem. Żadne odbicie światła
nie pada na ciemną podłogę. Nawet ścianka z rajem nie jest zbyt oświetlona. Z dwóch lwów,
tylko jeden dostaje trochę ciepła z dołu, drugi nawet nie wie, że coś płonie obok niego.

Moi rodzice i bracia odeszli. Podchodzę do świecącej się lampy; próbuję wyciągnąć nieco jej
knot w nadziei rozjaśnienia płomyczka. Ale nie ma nic, co mogłabym uchwycić rękami.
Opalam sobie palce. Płomyczek pali się, zanika, migota, trzęsie się nieprzerwanie. W każdej
chwili może zgasnąć; stara się wznieść do góry chociaż raz, aby liznąć winogrona na srebrnej
ściance, albo ogrzać łapę wyrytego lwa.

Nagle, jedna za drugą, krople gęstej oliwy zaczynają kapać ze stoczka, zatykają mały otwór
pucharka i tłamszą płomyk. Knot zaczyna dymić i osmala drewno ramy okna.

Świeża szara plama przybywa do plam, które pozostały na framudze okna od zeszłorocznej
Chanuki. Wszystkie plamy błyszczą teraz w samotnym światełku, prawie jaśniej niż samo
światełko. I kiedy wielki świecznik zostaje zapalony, jego duży płomień zdmuchuje ostatni
oddech Chanukowego światełka.

Dlaczego szabasowe świece matki są wysokie i duże? I dlaczego mój duży ojciec błogosławi
takie małe światełko Chanukah?

Tłumaczenie z angielskiego (przekładu Norberta Gutermana oryginału w jidisz) Andrzej Kobos.

1. W tekście angielskim użyte jest określenie "the Hanukkah lamp." Chodzi

oczywiście o Chanukową menorę - Chanukiah. (AMK)

* * *

Copyright © 1997-1999

Zwoje