plik

WYKAZ SKRÓTÓW

DzU

- Dziennik Ustaw

FUS

- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych

k.k.

- kodeks karny

k.p.

- kodeks pracy

k.p.a.

- kodeks postępowania administracyjnego

k.p.k.

- kodeks postępowania karnego

MOP

- Międzynarodowa Organizacja Pracy

NSA

- Naczelny Sąd Administracyjny

ONSA

- Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego

OSN

- Orzecznictwo Sądu Najwyższego

OSNAP

- Orzecznictwo Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna oraz

Izba Pracy

OSNAPiUS

- Orzecznictwo Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna oraz

Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

OSNCP

- Orzecznictwo Sądu Najwyższego - Izba Cywilna oraz Izba Pracy

i Ubezpieczeń Społecznych

OSP

- Orzecznictwo Sądów Polskich

OSPiKA

- Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych

PIP

- Państwowa Inspekcja Pracy

PIS

- Państwowa Inspekcja Sanitarna

PiZS

- „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”

Pr. Pr.

- „Prawo Pracy”

- Rada Ministrów

sip

- społeczna inspekcja pracy

Sł. Prac.

- „Służba Pracownicza”

- Sąd Najwyższy

ZUS

- Zakład Ubezpieczeń Społecznych

WSTĘP

Problematyka bezpieczeństwa i higieny pracy mieści się w szer

szym  pojęciu  tzw.  ochrony  pracy,  obejmującej  normy  prawne  doty
czące  szeroko  rozumianej  ochrony  życia  i  zdrowia  ludzkiego.  Reali
zowanie  zadań  z  zakresu  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  przekracza

niejednokrotnie  możliwości  organizacyjne  i  finansowe  poszczegól
nych  pracodawców,  zwłaszcza  małych  i  średnich.  Nie  zawsze  je d
nak  realizacja  tych  zadań  wymaga  większych  nakładów  finanso

wych,  gdyż  często  zależy  to  tylko  od  właściwej  organizacji  pracy
i  przestrzegania  obowiązujących  przepisów,  zarówno  przez  praco
dawców,  osoby  kierujące  pracownikami,  jak   i  samych  pracowników.

Lekceważenie w procesach pracy tych przepisów i zasad bezpiecz
nej pracy jest często przyczyną wypadków przy pracy oraz powsta

wania chorób zawodowych i innych schorzeń związanych z pracą.

Kiedy jednak praca ze swej istoty musi być świadczona w warun

kach  zagrażających  życiu  i  zdrowiu  ludzkiemu  (np.  w   górnictwie,
prace  przy  użyciu  materiałów  niebezpiecznych,  prace  na  wysokoś
ci),  wówczas  powinny  być  podejmowane  starania  mające  na  celu
maksymalne  zmniejszenie  występujących  zagrożeń.  Nie jest  bowiem
możliwe  całkowite  wyeliminowanie  ryzyka,  choćby  za  sprawą  sił
przyrody,  mimo  stałego  postępu  naukowo-technicznego.

Sprawy bezpieczeństwa i higieny pracy powinny być stale na

uwadze  każdego  z  pracodawców,  bez  względu  na  ich  status  prawny,
gdyż jedynym   celem  działalności  nie  może  być  tylko  maksymaliza
cja  zysków,  bez  względu  na  stosowane  środki.

Poradnik niniejszy obejmuje czternaście rozdziałów, w których

omówiono  najistotniejsze  unormowania  dotyczące  bezpieczeństwa
i  higieny  pracy,  zawarte  przede  wszystkim  w   kodeksie  pracy  i  wie
lu  przepisach  wykonawczych  wydanych  na jego  podstawie.

Podział na rozdziały odpowiada też w zasadzie systematyce

przyjętej w kodeksie pracy. Pewne unormowania zawarte są jednak

także w innych ustawach i przepisach wykonawczych wydanych na

ich podstawie, co również zostało uwzględnione.

Na końcu poradnika zamieszczony został wykaz ważniejszych

aktów  prawnych  dotyczących  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  a  tak
że  teksty  niektórych  aktów  prawnych  (ujednolicone,  w   przypadku
ich  zmiany),  co  powinno  ułatwić  Czytelnikowi  dotarcie  do  nich.

Ze względu na swoją objętość poradnik został podzielony na

dwa tomy. W tomie I, który został oddany do rąk Czytelników jako
poradnik nr 210, omówione rozdziały dotyczą m.in. takich tematów

jak: podstawowe obowiązki pracodawców i pracowników z zakresu

bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  wymagania  bhp  dotyczące  obiektów
budowlanych  i  terenu  zakładu  pracy,  czynniki  oraz  procesy  pracy
o  szczególnym  zagrożeniu  dla  zdrowia  lub  życia,  profilaktyczna
ochrona  zdrowia  pracowników  czy  wymagania  bhp  dotyczące  ma

szyn i innych urządzeń technicznych.

R o z d z i a ł VIII

WYPADKI PRZY PRACY

I CHOROBY ZAWODOWE

1. WYPADKI PRZY PRACY

1.1. Pojęcie wypadku przy pracy

Jakie zdarzenie uważa się za wypadek przy pracy?

Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30

października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypad

ków  przy  pracy  i  chorób  zawodowych  (DzU  nr  199,  poz.  1673  ze
zm.),  za  wypadek  przy  pracy  uważa  się  nagłe  zdarzenie  wywołane
przyczyną  zewnętrzną  powodujące  uraz  lub  śmierć,  które  nastąpiło
w   związku  z  pracą:

1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika

zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,

2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika

czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy

w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania
obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

W podanej wyżej definicji wypadku przy pracy wyodrębnić

można następujące przesłanki niezbędne do uznania danego zdarze

nia za wypadek przy pracy:

1) nagłość zdarzenia powodującego uraz lub śmierć,

2) przyczyna zewnętrzna zdarzenia,
3) związek zdarzenia z pracą,

przy czym wszystkie te przesłanki m uszą być spełnione jednocześ
nie. Brak którejkolwiek z nich nie pozwala uznać danego zdarzenia

jako wypadku przy pracy.

Jaki wypadek uważa się za wypadek zrównany z wypadkiem

przy pracy?

Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnień do

świadczeń określonych w ustawie wypadkowej, traktuje się wypa
dek, któremu pracownik uległ:

1) w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż

określone wyżej w pkt. 3, chyba że wypadek spowodowany został
postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wyko

nywaniem powierzonych mu zadań,

2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
3) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u praco

dawcy organizacje związkowe (art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej).

Do uznania zdarzenia zaistniałego w powyższych okoliczno

ściach jako wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy muszą

być - rzecz jasna - spełnione pozostałe przesłanki składające się na

pojęcie wypadku przy pracy, a więc zdarzenie musi mieć charakter

nagły i być wywołane przyczyną zewnętrzną oraz spowodować uraz

lub śmierć pracownika.

1.1.1. N a g ł o ś ć z d a r z e n i a

Jakie zdarzenie może być uznane za nagłe?

Przesłanka nagłości zdarzenia przesądza o tym, czy zostanie ono

zakwalifikowane  jako  wypadek  przy  pracy,  czy  też  uznane  za  cho
robę  zawodową  lub  zdarzenie  o  innym  charakterze.  Wymieniając
nagłość  zdarzenia  jako  jedn ą  z  przesłanek  pojęcia  wypadku  przy
pracy  ustawa  wypadkowa  nie  podaje  jednak  bliższych  kryteriów,
które  pozwalałyby  każdorazowo  na  stwierdzenie,  że  zaistniałe  zda
rzenie  miało  charakter  nagły.  Różnorodność  stanów  faktycznych  na
stręcza  bowiem  niejednokrotnie  duże  trudności  w   uznaniu  danego

zdarzenia za nagłe. Z uwagi na tę różnorodność zdarzeń nie byłoby

też uzasadnione ustanowienie sztywnego kryterium przesądzającego

jednoznacznie o nagłości zdarzenia, każdy wypadek wymaga bo

wiem indywidualnej oceny i rozpatrzenia całokształtu okoliczności
danego zdarzenia.

Potocznie za nagłe uważa się takie zdarzenie, które wywołane

zostało działaniem niespodziewanym i jednorazowym, trwającym

przez  krótki  okres  czasu.  Tak  wąskie  rozumienie  pojęcia  „nagłość”
nie jest jednak  wystarczające,  gdy  chodzi  o  kwalifikowanie  określo
nych  zdarzeń  jako  wypadki  przy  pracy.  Przy  przyjęciu  tak  zawężo
nego  znaczenia  terminu  „nagłość”  należałoby  odmówić  charakteru

wypadku  przy  pracy  wielu  wypadkom,  które  jednak  cechy  takiego
wypadku  posiadają.  W   orzecznictwie  sądowym,  jak  również  w   lite
raturze  przedmiotu,  zaznaczyła  się jednak  tendencja  do  rozszerzenia
pojęcia  nagłości  zdarzenia  w   czasie.  Za  zdarzenie  nagłe  przyjęto
uważać  nie  tylko  działanie jednorazowe,  trwające  przez  krótki  okres
czasu,  ale  również  działanie  powtarzające  się  i  trwające  przez  dłuż
szy  okres,  nieprzekraczające  jednak  czasu  trwania  jednej  dniówki
roboczej.  Pogląd  taki  wyrażony  ju ż  został  w   wyroku  Trybunału

Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 września 1958 r. (TR III

149/58, OSPiKA 1960, z. 3, poz. 63), który wywarł znaczący

wpływ na późniejsze orzecznictwo Sądu Najwyższego. W wyroku

tym Trybunał uznał, iż „nie odbierze zdarzeniu znamiona nagłości
nie jednorazowe działanie przyczyny zewnętrznej, lecz trwające

przez okres nie przekraczający jednej dniówki roboczej”. Analogicz

nie w kwestii nagłości zdarzenia wypowiedział się SN w orzeczeniu

z dnia 25 marca 1963 r., II PU 27/63 (nie publ.), stwierdzając, że
„wypadek w zatrudnieniu to zdarzenie spowodowane nie tylko je d

norazowym oddziaływaniem przyczyny zewnętrznej, ale także dzia
łaniem powtarzającym się przez okres nie przekraczający jednak

czasu trwania dniówki roboczej”. Zaznaczyć jednak należy, że rów

nież czas trwania dniówki roboczej nie może być uważany za gra
nicę ostateczną dla uznania danego zdarzenia za nagłe.

Czy zdarzenie trwające dłużej niż czas trwania dniówki robo

czej może być uznane za nagłe?

Ze względu na specyfikę szeregu prac i związaną z tym różno

rodność zdarzających się wypadków, nie można wykluczyć możli
wości uznania za nagłe zdarzenia trwającego dłużej niż czas trwania

jednej dniówki roboczej. Niewątpliwie będą to przypadki szczegól

ne  i  raczej  rzadkie,  lecz  z tego  właśnie  powodu  wymagające  wnikli
wego  i  wszechstronnego  rozpatrzenia  całokształtu  okoliczności  da
nego  zdarzenia  (zob.  np.  wyrok  SN  z  dnia  21  lipca  1977  r.,  III  PRN
22/77,  OSNCP  1978,  z.  3,  poz.  54).  Jednakże  w   wyroku  z  dnia  18
marca  1999  r.,  II  UKN  523/98  („Monitor  Prawniczy”  1999,  nr  7,

s.  8)  SN  stwierdził,  że  nie  jest  wypadkiem  przy  pracy  zdarzenie,
którego  następstwa  chorobowe  występują  po  okresie  znacznie  prze
kraczającym  czas  trwania  jednej  dniówki  roboczej.  Podobnie  też
wypowiedział  się  SN  w   wyroku  z  dnia  8  grudnia  1998  r.,  II  UKN
349/98  (OSN  1999,  z.  2,  poz.  78),  stwierdzając,  że  długotrwałe  od
działywanie  na  organizm  pracownika  szkodliwych  warunków  za

trudnienia, które doprowadza do nagłego ujawnienia skutku choro
bowego, nie jest wypadkiem przy pracy.

1.1.2. P r z y c z y n a z e w n ę t r z n a z d a r z e n i a

Jaką przyczynę można uznać za przyczynę zewnętrzną zdarze

nia mającego charakter wypadku przy pracy?

Do uznania określonego zdarzenia za wypadek przy pracy nie

zbędne jest, aby zdarzenie to wywołane zostało przyczyną zewnętrz

ną, tj. przyczyną pochodzącą spoza organizmu pracownika. Do
przyczyn zewnętrznych zdarzenia zaliczyć należy wszelkiego rodza

ju urazy mechaniczne spowodowane działaniem maszyn, narzędzi,

środków  transportu  oraz  urazy  termiczne  wynikłe  na  skutek  przeby
wania  pracownika  w   pomieszczeniach  o  wysokiej  lub  niskiej  tempe
raturze  (porażenie  cieplne,  oparzenia,  odmrożenia),  a  także  działanie
osób  trzecich  (np.  potrącenie,  uderzenie).  Przyczyną  zewnętrzną
zdarzenia  mającego  charakter  wypadku  przy  pracy  może  być  zatem
każdy  czynnik  pochodzący  z  zewnątrz,  którego  działanie  może  wy
wołać  szkodę  na  zdrowiu  pracownika.

Pojęcie przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy było wielo

krotnie przedmiotem orzeczeń Sądu Najwyższego. Szczególne zna
czenie w tej kwestii miała uchwała składu siedmiu sędziów SN

z  dnia  11  lutego  1963  r.,  III  PO  15/62  (OSPiKA  1964,  z.  2,  poz.
23),  w   której  wyrażony  został  pogląd,  że  sprawczą  przyczyną  ze
w nętrzną  zdarzenia,  jako  wypadku  przy  pracy,  może  być  każdy
czynnik  zewnętrzny  zdolny  wywołać  w   istniejących  warunkach
szkodliwe  skutki.  W   tym  znaczeniu  przyczyną zewnętrzną zdarzenia
może  być  również  nadmierny  wysiłek  pracownika  przy  wykonywa

niu pracy, wskutek czego w tym konkretnym przypadku poszkodo

wany doznał perforacji wrzodu żołądka. W przytoczonej uchwale

SN zwrócił również uwagę, by pojęcia przyczyny zewnętrznej nie

rozumieć dosłownie, lecz należy traktować je rozciągle, wymagając

jednak, by w splocie przyczyn danego zdarzenia była również przy

czyna zewnętrzna. Ponadto SN zwrócił uwagę, że nadmierny wysi

łek fizyczny pracownika nie może być oceniany w odniesieniu do

kondycji  zdrowego  człowieka,  lecz  z  uwzględnieniem  aktualnego
stanu  zdrowia  i  indywidualnych  właściwości  organizmu  danego  pra
cownika  (por.  J.  Krzyżanowski,  Jeszcze  o  „przyczynie  zew nętrznej”,

ja ko jed nej z przesłanek warunkującej uznanie zdarzenia za wypa

dek p rzy pracy, PiZS 1978, nr 12, s. 59 i nast.). Podobnie też wy
powiedział się SN w uchwale z dnia 13 stycznia 1977 r., III PZP

15/76 („Gazeta Prawna” 1977, nr 11, s. 8), stwierdzając, że okolicz

ność, iż uszkodzenie ciała, istotne pogorszenie stanu zdrowia lub

śmierć  podczas  pracy  nastąpiły  na  tle  stwierdzonych  u  pracownika
schorzeń  samoistnych  nie  wyłącza  sama  przez  się  uznania  zdarzenia
za  wypadek  przy  pracy,  jeżeli  w   stanie  faktycznym  danej  sprawy
ujawniły  się  fakty  o  charakterze  przyczyny  zewnętrznej,  z  którymi

pozostaje  w   związku  określony  skutek.  Takim  czynnikiem  o  charak
terze  przyczyny  zewnętrznej  może  być  nadmierny,  przy  uwzględnie
niu  stanu  zdrowia  pracownika,  wysiłek  podejmowany  przezeń  przy

wykonywaniu  pracy  i  zdeterminowany  szczególnymi  jej  warunkami
i  rodzajem, jeżeli  stał  się  istotną i  współdecydującą przyczyną w   po
wstawaniu  sytuacji  prowadzącej  do  zawału  serca.

Takie rozszerzające rozumienie pojęcia przyczyny zewnętrznej

wypadku przy pracy kontynuowane też było w późniejszym orzecz

nictwie SN (zob. np. wyrok SN z dnia 25 stycznia 1977 r., III PRN

46/76, „Gazeta Prawna” nr 15 z 14-20 kwietnia 1998 r., dodatek
„Prawo Pracy”, s. 27; wyrok SN z dnia 10 lutego 1977 r., III PRN

194/76, OSNCP 1977, z. 10, poz. 196). W wyroku z dnia 4 maja
1984 r., II PRN 6/84 (SP 1985, nr 1, s. 28), SN sformułował defi

nicję przyczyny zewnętrznej wypadku stwierdzając, że „przyczynę

zewnętrzną wypadku  przy  pracy  stanowi  oddziałujący  z  zewnątrz  na
organizm  pracownika  czynnik,  który  w  normalnym  przebiegu  wyda
rzeń,  wydarzeń  konkretnej  sytuacji  faktycznej  nie  powinien  wystą

pić, a który jednak wystąpił i wywołał lub w istotny sposób przy

czynił  się  (...)  do  powstania  uszczerbku  na  zdrowiu.  Wielokrotność
podobnych,  niezwykłych  i  nieprawidłowych  sytuacji  nie  wyłącza
możliwości  uznania jednego  z  nich  za  wyczerpujące  znamiona  wy
padku  przy  pracy  (.  ),  jeżeli  w   tej  tylko  jednej  sytuacji  wystąpiły

niekorzystne dla pracownika skutki oddziaływania - choćby nawet

identycznej - przyczyny zewnętrznej”.

Na uwagę zasługuje wyrok z dnia 9 lipca 1991 r., II PRN 3/91

(OSP  1992,  z.  11-12,  poz.  263),  w   którym  SN  stwierdził,  że  praca
w   normalnych  warunkach  może,  przy  uwzględnieniu  indywidualne
go  stanu  psychicznego  i  fizycznego  pracownika,  stanowić  dla  niego

nadmierny wysiłek i stać się przyczyną zewnętrzną wypadku przy
pracy. Ponadto SN zwrócił uwagę, że pojęcie nadmiernego wysiłku

fizycznego nie może być odnoszone do jakiegoś ogólnego, bliżej nie
określonego, stopnia odporności organizmu ludzkiego, w każdym

bowiem przypadku uwzględniać się powinno konkretne możliwości

psychiczne  i  fizyczne  pracownika.  Przy  ocenie  nadmiernego  wysił
ku jako  przyczyny  zewnętrznej  wypadku  przy  pracy  należy  mieć  na
uwadze  nie  tylko  rodzaj  wykonywanych  czynności,  ale  także  warun
ki  i  okoliczności,  w   których  czynności  te  są wykonywane  (zob.  wy
rok  SN  z  dnia  8  listopada  1994  r.,  II  PRN  7/94,  OSNAP  1995,  z.  9,
poz.  108).

W wyroku z dnia 5 lutego 1997 r., II UKN 85/96 (OSNAP

1997, z. 19, poz. 386), SN uznał za przyczynę zewnętrzną wypadku

przy pracy wykonywanie normalnych obowiązków pracowniczych,
które przyczyniły się w znaczącym stopniu do pogorszenia samoist

nej choroby pracownika. W tym konkretnym przypadku chodziło

o chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa pracownicy, u której wskutek

przenoszenia ciężkich paczek nastąpiło wypadnięcie dysku. Podob
nie też wypowiedział się SN w wyroku z dnia 29 stycznia 1997 r.,

II  UKN  70/96  (OSNAP  1997,  z.  18,  poz.  357)  stwierdzając,  że  nad
mierny  wysiłek  przy  wykonywaniu  pracy,  połączony  z  samoistnym
nadciśnieniem  tętniczym  wywołującym  u  pracownika  udar  mózgu,
może  stanowić  przyczynę  zewnętrzną  wypadku  przy  pracy.

Z kolei w wyroku z dnia 22 stycznia 1999 r., II UKN 443/98

(OSNAP  2000,  z.  6,  poz.  237),  SN jako  przyczynę  zewnętrzną  wy
padku  przy  pracy  uznał  nieudzielenie  pracownikowi  niezbędnej  po
mocy  medycznej.  SN  przyjął,  że  zgon  pracownika  na  terenie  zakła
du  pracy  ma  znamiona  wypadku  przy  pracy,  jeżeli  zdarzenie  to  po

przedzał silny stres i napięcie związane z wykonywaniem obowiąz

ków  pracowniczych,  a  w   chwili  nagłego  zasłabnięcia  pracownika
pracodawca  nie  udzielił  mu  pomocy.  SN  uznał,  że  zdarzenie  takie
spowodowane  zostało  przyczyną  zewnętrzną.

Na uwagę zasługuje też wyrok SN z dnia 11 lutego 1999 r.,

II UKN 472/98 (OSNAP 2000, z. 7, poz. 292), w którym SN uznał,

że  stres  psychiczny  wywołany  nieporozumieniem  z  przełożonym
pracownika  może  być,  zależnie  od  źródeł  i  przebiegu  konfliktu,  za
kwalifikowany  jako  zewnętrzna  współprzyczyna  udaru  mózgu,  gdy

przełożony niewłaściwie czyni użytek z kompetencji do wydawania

podwładnym poleceń dotyczących pracy. SN przyjął, że ponadprze
ciętny stres psychiczny związany z wykonywaniem obowiązków

pracowniczych może być zakwalifikowany jako współistotna przy

czyna  zewnętrzna  nawet  takich  zdarzeń  jak  zawał  serca  czy  udar
mózgu,  wskazując  przy  tym   na  utrwaloną  już  w   podobnych  spra
wach  judykaturę.

W orzecznictwie SN wielokrotnie też podejmowana była kwe

stia uznania zawału serca za wypadek przy pracy. Tak np. w wyro
ku z dnia 12 grudnia 1980 r., III PRN 53/79 (SP 1980, nr 10, s. 33),

SN stwierdził, że zawał serca może być uznany za wypadek przy

pracy,  jeśli  został  spowodowany  silnym  przeżyciem  psychicznym
pracownika,  będącym  skutkiem  nawarstwienia  się  szczególnych
okoliczności  mających  związek  z  pracą.  Podobnie  wypowiedział  się

SN w wyroku z dnia 24 marca 1995 r., II PRN 1/95 (OSNAP 1995,

z.  17,  poz.  216)  stwierdzając,  że  przeżycie  wewnętrzne  w   postaci
emocji  o  znacznym  nasileniu,  wywołujące  negatywne  skutki  w   or
ganizmie  pracownika,  może  stanowić  przyczynę  zewnętrzną zdarze

nia, jeżeli powstało ono wskutek okoliczności nietypowych dla

stosunków pracowniczych (zob. też wyrok SN z dnia 23 stycznia

1986 r., II PR 1/86, PiZS 1986, nr 8, s. 74). Natomiast w wyroku

z dnia 7 października 1986 r., II URN 166/86 (OSNCP 1988, z. 2,

poz. 37), SN uznał, że stres psychiczny związany z wykonywaniem

obowiązków  pracowniczych,  który  przeciętny  organizm  ludzki  jest
w   stanie  znieść  bez  istotnego  uszczerbku  dla  zdrowia,  nie jest  przy
czyną zewnętrzną zdarzenia  w   rozumieniu  ustawy  wypadkowej.  Po
dobnie  też  nie  można  nadać  charakteru  przyczyny  zewnętrznej  sa
memu  faktowi  zdenerwowania,  spowodowanego  nie  odpowiadają
cym  życzeniom  pracownika  przesunięciem  go  do  innej  pracy  (zob.
wyrok  SN  z  dnia  22  czerwca  1977  r.,  III  PRN  12/77,  OSNCP  1977,
z.  12,  poz.  248).  Według  wyroku  SN  z  dnia  7  maja  2003  r.,  II  UK
271/02  („Rzeczpospolita”  nr  110  z  13  maja  2003  r.,  dodatek  „Prawo
co  dnia”),  zawał  serca  z  powodu  stresów  może  być  niekiedy  uzna

ny za wypadek przy pracy, choćby u jego podłoża tkwiła choroba

samoistna. Zgodnie z uchwałą SN z dnia 10 stycznia 1979 r.,

III PZP 19/78 (OSNCP 1979, z. 5, poz. 99), poronienie jako następ

stwo wysiłku fizycznego pracownicy w związku z pracą jest wypad
kiem przy pracy.

W świetle powyższego należy stwierdzić, że istnienie przyczyny

zewnętrznej jest bezwzględnym warunkiem uznania danego zdarze

nia za wypadek przy pracy, oczywiście przy spełnieniu pozostałych
przesłanek, tj. nagłości zdarzenia i jego związku z pracą. Nie wy

klucza to jednak możliwości uznania za wypadek przy pracy rów

nież zdarzenia, które w pewnym stopniu wywołane zostało oddzia
ływaniem przyczyny wewnętrznej, tkwiącej w organizmie pracowni

ka (schorzenie samoistne), jednakże pod warunkiem, że przyczyna
zewnętrzna miała istotne znaczenie do zaistnienia wypadku. Jeżeli

bowiem  przyczyny  zewnętrznej  w   ogóle  brak,  wówczas  zdarzenie
takie  nie  może  być  zakwalifikowane  jako  wypadek  przy  pracy.  Jak
też  stwierdził  SN  w  wyroku  z  dnia  29  listopada  1990  r.,  II  PR  52/90

(PiZS 1991, nr 4, s. 63), przy kwalifikacji prawnej konkretnej oko
liczności jako przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy ważne

jest, aby stanowiła ona przyczynę sprawczą zdarzenia, natomiast nie

musi być przyczyną wyłączną (jedyną).

1.1.3. Z w i ą z e k z d a r z e n i a z p r a c ą

Kiedy zachodzi związek przyczynowy danego zdarzenia z pracą?

K olejną przesłanką, która musi być spełniona, aby można było

zakwalifikować  dane  zdarzenie  jako  wypadek  przy  pracy,  to  zwią
zek  tego  zdarzenia  z  pracą.  Zgodnie  z  art.  3  ust.  1  ustawy  wypad
kowej  zdarzenie  ma  związek  z  pracą,  jeśli  nastąpiło:

1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika

zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,

2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika

czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy

w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania
obowiązków wynikających ze stosunku pracy.

Domniemywa się, że jeżeli pracownik uległ wypadkowi w cza

sie przeznaczonym na pracę i w miejscu świadczenia pracy, to wy
padek taki pozostaje w związku z pracą. Domniemanie to może być

jednak obalone przez wykazanie okoliczności wykluczających ist

nienie związku danego zdarzenia z pracą.

W orzecznictwie, jak i w literaturze przedmiotu wskazuje się na

potrzebę  szerokiego  rozumienia  pojęcia  „zwykłych  czynności” .  Wy
konywaniem  „zwykłych  czynności”  w   rozumieniu  art.  3  ust.  1  pkt  1
ustawy  wypadkowej  będą  zatem  wszelkie  czynności  podejmowane
przez  pracownika  w   zakładzie  pracy  bądź  też  poza  nim,  służące  re

alizacji  obowiązku  świadczenia  pracy  wynikającego  ze  stosunku
pracy,  przygotowujące  to  świadczenie  lub  konieczne  ze  względu  na
kontynuację  tego  świadczenia  (por.  R.  Celeda,  (w:)  Kodeks  pracy.

Komentarz, red. T. Zieliński, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa

2000, s. 932). Wykonywanie „zwykłych czynności” nie może też

być utożsamiane z samym faktem świadczenia konkretnej pracy,

gdyż w pojęciu tym m ieszczą się także inne czynności, niewynika-

jące z obowiązków pracowniczych, lecz występujące w czasie

świadczenia  pracy.  Tym  samym  za  wypadek  przy  pracy  należy
uznać  wypadek, jakiem u  uległ  pracownik  korzystając  np.  z  pomiesz
czeń  higienicznosanitarnych  bądź  ze  stołówki  zakładowej.  Wypad
kiem  przy  pracy  jest  również  wypadek,  jakiem u  uległ  pracownik
działając  w   interesie  pracodawcy,  nawet  bez  polecenia,  czy  też
wbrew  poleceniu  przełożonego.  Tak  np.  za  wypadek  przy  pracy  SN

uznał  wypadek,  jakiem u  uległ  pracownik  podczas  wykonywania
pracy  po  godzinach  pracy  bez  zgody  przełożonego  (wyrok  SN
z  dnia  7  stycznia  1966  r.,  I  PR   456/65,  PiZS  1967,  nr  4,  s.  61).

Kiedy dochodzi do zerwania związku danego zdarzenia z pracą?

Związek z pracą określonego zdarzenia, mającego charakter nagły

i  wywołanego  przyczyną zewnętrzną, jest  niezbędnym  elementem  po
zwalającym  na  zakwalifikowanie  takiego  zdarzenia  jako  wypadku
przy  pracy  i  tym  samym  na  odróżnienie  od  innych  wypadków.  Jak
stwierdził  SN  w   wyroku  z  dnia  27  marca  1979  r.,  III  PR   16/79  (nie
publ.),  związek  zdarzenia  z  pracą zostaje  zerwany  wówczas,  gdy  pra
cownik  bez  usprawiedliwienia  prawnego  nie  wykonuje  pracy  w   czasie
i  w  miejscu,  w   którym  pracę  powinien  wykonywać.  Usprawiedliwie

nia prawnego nie ma niewykonywanie pracy np. z powodu samo

wolnego opuszczenia stanowiska pracy, wykonywanie czynności nie
wynikających ze stosunku pracy, wprawienie się pracownika w stan

nietrzeźwości. Jak uznał SN w wyroku z dnia 13 listopada 1998 r.,
I UKN 298/98 (OSNAP 1999, z. 24, poz. 798), nie jest wypadkiem

przy  pracy  nagłe  zdarzenie  wywołane  przyczyną zewnętrzną,  jakiemu
uległ  pracownik  samowolnie  przebywający  na  terenie  zakładu  pracy,
który  nie  był  w   dyspozycji  pracodawcy  po  odsunięciu  go  od  wyko

nywania pracy z powodu świadczenia pracy po spożyciu alkoholu.

D la stwierdzenia istnienia lub zerwania związku zdarzenia z pra

cą decydujące  znaczenie  ma  zachowanie  się  pracownika,  który  uległ
wypadkowi,  natomiast  sam  fakt  przebywania  na terenie  zakładu  pra
cy  i  w   czasie  przeznaczonym  na  wykonywanie  pracy  nie  przesądza

j ą jeszcze o tym, że każde zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrz

n ą będzie zakwalifikowane jako wypadek przy pracy.

1.2. Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy

1.2.1. O b o w i ą z k i p r a c o d a w c y w r a z i e z a i s t n i e n i a

w y p a d k u p r z y p r a c y

Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy w razie zaistnienia wy

padku przy pracy?

Zgodnie z art. 234 § 1 k.p. w razie zaistnienia wypadku przy

pracy, pracodawca jest obowiązany przede wszystkim:

• podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające za

grożenie,

• zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodo

wanym,

• ustalić okoliczności i przyczyny wypadku,
• zastosować odpowiednie środki w celu zapobieżenia podob

nym wypadkom.

O każdym śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku pra

codawca  jest  obowiązany  niezwłocznie  zawiadomić  właściwego
okręgowego  inspektora  pracy  i  prokuratora.  Obowiązek  taki  ciąży
również  na  pracodawcy  w   razie  zaistnienia  wypadku  wywołującego
wymienione  skutki,  jeżeli  może  być  uznany  za  wypadek  przy  pracy
(art.  234  §  2  k.p.).  Przez  niezwłoczne  zawiadomienie  wymienionych
organów  o  zaistnieniu  takich  wypadków  rozumieć  tu  należy  czas,

jaki jest niezbędny do przekazania wiadomości, co najczęściej odby

wa  się  drogą telefoniczną lub  pocztą elektroniczną.  Niezwłoczne  za
wiadomienie  przez  pracodawcę  o  wypadku  śmiertelnym,  ciężkim
lub  zbiorowym  m a  na  celu  umożliwienie  tym  organom  zapoznania
się  z  okolicznościami  danego  wypadku  i  jego  skutkami  bezpośred

nio po jego nastąpieniu, co może też mieć istotne znaczenie dla dal

szego  postępowania,  a  zwłaszcza  ustalenia  przyczyn  wypadku,
ewentualnej  winy  samego  poszkodowanego  bądź  zaniedbań  praco
dawcy  w   zakresie  zapewnienia  bezpiecznych  warunków  pracy.  Na
leży  nadmienić,  że  zgodnie  z  art.  283  §  2  pkt  6  k.p.  -   kto  wbrew
obowiązkowi  nie  zawiadamia  właściwego  okręgowego  inspektora

pracy, prokuratora lub innego właściwego organu (np. urzędu górni

czego, jeśli  chodzi  o  wypadki  w   górnictwie)  o  śmiertelnym,  ciężkim
lub  zbiorowym  wypadku  przy  pracy  oraz  o  każdym  innym  wypad
ku  wywołującym  wymienione  skutki,  mającym  związek  z  pracą,  je
żeli  może  być  uznany  za  wypadek  przy  pracy  -   podlega  karze
grzywny  w   wysokości  od  1000  zł  do  30  000  zł.  Niedopełnienie  po
wyższego  obowiązku  jest  więc  wykroczeniem  przeciwko  prawom
pracownika.

Jaki wypadek uważa się za śmiertelny wypadek przy pracy?

W myśl art. 3 ust. 4 ustawy wypadkowej, za śmiertelny wypa

dek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła

śmierć  poszkodowanego  w   okresie  nieprzekraczającym  6  miesięcy
od  dnia  wypadku.  Wypadek  śmiertelny  jest  więc  nie  tylko  wtedy,
gdy  w  jego  wyniku  następuje  natychmiastowa  śmierć  poszkodowa

nego, lub w krótkim czasie, lecz także wówczas, gdy skutek w po

staci  zgonu  nastąpi  w  jakiś  czas  po  wypadku,  nie  później  jednak  niż
w   ciągu  6  miesięcy  od jego  zaistnienia,  jeżeli  w   świetle  wiedzy  me
dycznej  pozostaje  w   związku  przyczynowym  z  wypadkiem.

Jaki wypadek uważa się za ciężki wypadek przy pracy?

Za ciężki wypadek przy pracy - zgodnie z art. 3 ust. 5 ustawy

wypadkowej  -   uważa  się  wypadek,  w   wyniku  którego  nastąpiło
ciężkie  uszkodzenie  ciała,  takie  jak:  utrata  wzroku,  słuchu,  mowy,
zdolności  rozrodczej  lub  inne  uszkodzenie  ciała  albo  rozstrój  zdro
wia,  naruszające  podstawowe  funkcje  organizmu,  a  także  choroba

nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, cał

kowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwa

łe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Ustawa nie wymie
nia więc enumeratywnie wszystkich wypadków uznawanych za

ciężkie  i  wyliczenie  takie  byłoby  zresztą  trudne.  Zakwalifikowanie
wypadku jako  ciężkiego  w   niektórych  przypadkach  będzie  też  moż
liwe  dopiero  po  upływie  pewnego  czasu,  np.  jeśli  skutkiem  wypad
ku  będzie  choroba  nieuleczalna  lub  zagrażająca  życiu  albo  trwała
choroba  psychiczna,  gdyż  choroby  te  m ogą  ujawnić  się  w   okresie

późniejszym.

Jaki wypadek uważa się za zbiorowy wypadek przy pracy?

Zgodnie z art. 3 ust. 6 ustawy wypadkowej, za zbiorowy wypa

dek  przy  pracy  uważa  się  wypadek,  któremu  w   wyniku  tego  same
go  zdarzenia  uległy  co  najmniej  dwie  osoby.  Wypadek  zbiorowy
może  być  równocześnie  wypadkiem  śmiertelnym,  jeśli  w  jego  wy

niku nastąpił zgon co najmniej dwóch osób, bądź wypadkiem cięż

kim, jeśli ciężkich uszkodzeń ciała lub rozstroju zdrowia doznały co

najmniej dwie osoby.

Jakie inne obowiązki ciążą na pracodawcy w razie zaistnienia

wypadku przy pracy?

Szereg obowiązków pracodawcy w razie zaistnienia wypadku

przy pracy określa rozporządzenie Rady M inistrów z dnia 28 lipca

1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy

pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji
zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy (DzU nr 115,

poz. 744 ze zm.), wydane na podstawie art. 237 § 1 pkt 1 k.p.).

Zgodnie z przepisami § 2 powołanego rozporządzenia RM, po

otrzymaniu wiadomości o wypadku przy pracy - do czasu ustalenia

jego okoliczności i przyczyn - pracodawca jest obowiązany zabez

pieczyć miejsce wypadku w taki sposób, aby uniemożliwić:

• dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
• uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urzą

dzeń technicznych, które w związku z zaistniałym wypadkiem zo
stały wstrzymane,

• dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń

technicznych oraz innych przedmiotów, które doprowadziły do wy

padku lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

W uzgodnieniu ze społecznym inspektorem pracy (jeśli społecz

na  inspekcja  pracy  działa  u  danego  pracodawcy)  pracodawca  może
wyrazić  zgodę  na  uruchomienie  maszyn  i  innych  urządzeń  technicz
nych  lub  dokonanie  zmian  w   miejscu  wypadku,  po  uprzednim  do
konaniu  oględzin  miejsca  wypadku  oraz  po  sporządzeniu  -  jeśli  za

chodzi taka potrzeba - szkicu lub fotografii miejsca wypadku. Na

tomiast w razie zaistnienia wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub

zbiorowego  zgodę  taką  pracodawca  może  wyrazić  po  uzgodnieniu
z  właściwym  okręgowym  inspektorem  pracy  i  prokuratorem,  a  gdy
chodzi  o  wypadki  w   zakładzie  górniczym  -   ponadto  po  uzgodnieniu
z  właściwym  organem  państwowego  nadzoru  górniczego  (urzędem
górniczym).  W   każdej  jednak  sytuacji  dokonywanie  zmian  w   miej
scu  wypadku  bez  uzyskania  powyższej  zgody  pracodawcy  jest  do
puszczalne,  jeżeli  zachodzi  konieczność  ratowania  osób  lub  mienia
albo  zapobieżenia  grożącemu  niebezpieczeństwu.

Należy tu nadmienić, że pracownik, który uległ wypadkowi przy

pracy,  jeżeli  stan jego  zdrowia  na  to  pozwala,  powinien  poinformo
wać  niezwłocznie  o  wypadku  swojego  przełożonego  (§  1  powołane
go  rozporządzenia  RM   z  dnia  28  lipca  1998  r.).

1.2.2. P o w o ł a n i e z e s p o ł u p o w y p a d k o w e g o

Kto wchodzi w skład zespołu powypadkowego?

Podstawowym obowiązkiem pracodawcy w razie zaistnienia wy

padku  przy  pracy  jest  ustalenie  jego  okoliczności  i  przyczyn.  Zgod
nie  z  §  3  powołanego  rozporządzenia  RM   z  dnia  28  lipca  1998  r.,
okoliczności  i  przyczyny  wypadków  ustala,  powoływany  przez  pra
codawcę,  zespół  powypadkowy,  w   skład  którego  wchodzi  pracownik
służby  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  społeczny  inspektor  pra
cy.  Natomiast  u  pracodawcy,  który  zgodnie  z  art.  23711  §  1  k.p.  nie
m a  obowiązku  tworzenia  służby  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy
(pracodawca  zatrudniający  do  100  pracowników),  w   skład  zespołu
powypadkowego,  zamiast  pracownika  służby  bhp,  wchodzi  praco
dawca  lub  pracownik  zatrudniony  przy  innej  pracy,  któremu  praco
dawca  powierzył  wykonywanie  zadań  służby  bhp,  albo  specjalista
spoza  zakładu  pracy  (§  4  ust.  1  powołanego  rozporządzenia  RM).
U  pracodawcy,  u  którego  nie  działa  społeczna  inspekcja  pracy,
w   skład  zespołu  powypadkowego,  zamiast  społecznego  inspektora
pracy,  jako  członek  zespołu  wchodzi  przedstawiciel  pracowników
posiadający  aktualne  zaświadczenie  o  ukończeniu  szkolenia  w   za
kresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  (§  4  ust.  4  powołanego  roz
porządzenia  RM).  W   przypadku  gdy  pracodawca  -   ze  względu  na
m ałą  liczbę  zatrudnionych  pracowników  -   nie  może  utworzyć  ze
społu  powypadkowego  w   składzie  dwuosobowym  według  powyż
szych  zasad,  wówczas  okoliczności  i  przyczyny  wypadku  ustala  ze
spół  powypadkowy,  w   skład  którego  wchodzi  pracodawca  oraz  spe
cjalista  spoza  zakładu  pracy  (§  5  powołanego  rozporządzenia  RM
z  dnia  28  lipca  1998  r.).

1.2.3. P o s t ę p o w a n i e p o w y p a d k o w e

Jakie czynności powinien podjąć zespół powypadkowy z chwilą

otrzymania wiadomości o zaistniałym wypadku?

Po otrzymaniu wiadomości o zaistniałym wypadku zespół powy

padkowy jest obowiązany przystąpić niezwłocznie do ustalenia jego
okoliczności i przyczyn. W szczególności zespół powypadkowy jest
obowiązany:

• dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego ma

szyn i innych urządzeń technicznych oraz stanu urządzeń ochron

nych, jak również zbadać warunki wykonywania pracy i inne oko

liczności, które mogły mieć wpływ na zaistnienie wypadku,

• sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku -

jeśli zespół uzna to za konieczne,

• wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdro

wia na to pozwala,

• zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku,
• zasięgnąć opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych spe

cjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wy
padku,

• zebrać inne dowody dotyczące wypadku,
• dokonać kwalifikacji prawnej wypadku zgodnie z art. 3 ust. 1

i 2 ustawy wypadkowej, a więc czy zdarzenie m a charakter wypad
ku przy pracy, czy też jest wypadkiem traktowanym na równi z wy

padkiem przy pracy w zakresie świadczeń powypadkowych,

• określić środki profilaktyczne oraz wnioski, a w szczególności

wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na
którym wystąpił wypadek (§ 6 ust. 1 powołanego rozporządzenia

RM z dnia 28 lipca 1998 r.).

Przede wszystkim szczególne znaczenie ma dokonanie oględzin

miejsca wypadku, które powinny nastąpić niezwłocznie po otrzyma

niu przez zespół powypadkowy wiadomości o zaistniałym wypadku,

kiedy rzeczywisty stan nie został jeszcze zmieniony, chyba że w da

nej chwili było to niezbędne dla ratowania życia lub zdrowia po

szkodowanego bądź znajdujących się w miejscu wypadku innych

pracowników. Stan rzeczywisty miejsca wypadku może bowiem zo

stać  zmieniony  bądź  przez  samego  poszkodowanego,  bądź  też  mi
mowolnie  przez  osoby  postronne.  Oględziny  miejsca  wypadku  po
upływie  pewnego  czasu  m ogą nie  doprowadzić  do  ustalenia  faktycz

nych okoliczności i przyczyn wypadku. Miejsce wypadku do czasu

ustalenia  okoliczności  i  przyczyn  wypadku  powinno  być  więc  odpo
wiednio  zabezpieczone,  by  nie  doprowadzić  do  zatarcia  śladów.  Do
konując  oględzin  maszyn  i  innych  urządzeń  technicznych  lub  narzę
dzi,  które  doprowadziły  do  wypadku,  zespół  powypadkowy  powi-

ni en zwrócić uwagę na prawidłowość ich funkcjonowania, a w razie

stwierdzenia  wadliwości  zbadać,  czy  wadliwość  ta  mogła  mieć
wpływ  na  zaistnienie  wypadku  i  czy  o  wadliwym  funkcjonowaniu
maszyny,  innego  urządzenia  technicznego  lub  narzędzi  poszkodowa

ny pracownik wiedział, a także czy stan ten był znany przełożone

mu pracownika. Jednym z obowiązków pracownika w zakresie bez

pieczeństwa  i  higieny  pracy,  określonym  w   art.  211  pkt  3  k.p.,  jest
bowiem  dbałość  o  należyty  stan  maszyn,  urządzeń,  narzędzi  i  sprzę
tu  oraz  o  porządek  i  ład  w   miejscu  pracy.  Pracownik  powinien  za
tem  użytkować  maszyny  i  inne  urządzenia techniczne  oraz narzędzia

w   sposób  właściwy,  przestrzegając  instrukcji  obsługi  i  wskazówek
przełożonych,  jak  też  dokonywać  niezbędnych  przeglądów  i  konser
wacji.  O  nieprawidłowościach  w   działaniu  maszyn  i  urządzeń  powi

nien informować bezpośredniego przełożonego, a w razie zagroże
nia dla bezpieczeństwa własnego lub innych pracowników wstrzy

mać ruch takiej maszyny lub urządzenia. Samowolne utrzymywanie
przez pracownika niesprawnych maszyn lub innych urządzeń tech

nicznych  w   ruchu,  zagrażających jego  zdrowiu  lub  życiu,  może  być
traktowane  jako  rażące  niedbalstwo,  a  nawet  jako  działanie  umyśl
ne,  a  w   konsekwencji  stanowić  okoliczność  wyłączającą  prawo  do

świadczeń przewidzianych w ustawie wypadkowej. Zespół powy
padkowy powinien też ustalić, czy maszyny lub inne urządzenia

techniczne, które doprowadziły do wypadku, były wyposażone

w   odpowiednie  zabezpieczenia  i  ochrony  i  czy  należycie  spełniały
sw ą  rolę,  tj.  chroniły  pracownika  przed  możliwością  narażenia  na
wypadek  przy  pracy.

Postępowanie mające na celu ustalenie okoliczności i przyczyn

wypadku przy pracy powinno również objąć warunki wykonywania

pracy, a między innymi takie sprawy, jak:

• stan pomieszczeń pracy, w których pracownik uległ wypadko

wi (np. oświetlenie, porządek i ład),

• zagęszczenie stanowisk pracy,
• system transportu między stanowiskami pracy i jego funkcjo

nalność,

• stan zabezpieczenia pracowników przed działaniem szkodli

wych dla zdrowia lub niebezpiecznych czynników występujących

w   toku  wykonywania  pracy,  w   tym  wyposażenie  pracowników
w   środki  ochrony  indywidualnej  i  odzież  ochronną  oraz  czy  były
używane  przez  pracownika  w   chwili  wypadku.

Dla wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności i przyczyn wy

padku  zespół  powypadkowy  powinien  też  ustalić,  czy  poszkodowany
pracownik  posiadał  wymagane  do  wykonywania  danej  pracy  kwali
fikacje  zawodowe,  czy  był  przeszkolony  w   zakresie  bezpieczeństwa
i  higieny  pracy,  a  ponadto  czy  był  poddawany  wymaganym  bada

niom lekarskim i jakie były ewentualne zalecenia lekarskie.

Ustalając okoliczności i przyczyny wypadku przy pracy zespół

powypadkowy powinien również zainteresować się stanem organiza

cji pracy i sprawowaniem nadzoru nad pracą na stanowisku pracy,

na którym miał miejsce wypadek.

W celu wyjaśnienia okoliczności wymagających specjalistycznej

wiedzy,  np.  z  dziedziny  medycyny,  budownictwa,  materiałoznaw
stwa  itp.,  zespół  powypadkowy  powinien  zwrócić  się  do  właściwe
go  specjalisty  o  wydanie  określonej  opinii.  Opinia  taka  powinna być
oparta  na  zebranym  materiale  dowodowym  i  wynikach  badań,  a  nie

na subiektywnym odczuciu opiniodawcy. Opinia powinna być prze

konywająca, i to nie tylko dla wąskiego grona specjalistów, ale
przede wszystkim dla członków zespołu powypadkowego, którzy

nie zawsze przecież posiadają znajomość zagadnień, jakie wynikają

z okoliczności danego wypadku, a wymagających wyjaśnienia.

Przesłuchanie pracownika, który uległ wypadkowi, nie zawsze

będzie możliwe, czy to z uwagi na ciężkie obrażenia ciała lub

śmierć wskutek wypadku, jak również nie zawsze jego wyjaśnienia
odzwierciedlać będą rzeczywisty przebieg wypadku. Niejednokrot

nie bowiem opis wypadku w relacji poszkodowanego może być

zniekształcony na skutek szoku i doznanych przeżyć. Również nale
ży mieć na uwadze, że wyjaśnienia poszkodowanego odnośnie prze

biegu  wypadku  m ogą być  tendencyjne  i  zmierzać  do  wyeliminowa
nia  okoliczności  mogących  pozbawić  go  prawa  do  świadczeń  z  ty
tułu  wypadku,  a  przede  wszystkim,  że  wypadek  nastąpił  z jego  wy
łącznej  winy  wskutek  naruszenia  przepisów  dotyczących  ochrony

życia i zdrowia, spowodowanego rażącym niedbalstwem lub umyśl

nie, bądź też faktu znajdowania się w chwili wypadku pod wpły

wem  alkoholu.  Wszystkie  te  okoliczności  powinny  być  wzięte  pod
uwagę  przez  zespół  powypadkowy  przy  ocenie  wiarygodności  wyja
śnień  poszkodowanego,  do  których  zawsze  należy  podchodzić  z  du
żą  ostrożnością.  Podobnie  też  powinno  się  oceniać  relacje  świadków
wypadku,  które  również  m ogą  być  tendencyjne.  Trzeba  również  li
czyć  się  z  tym,  że  zeznania  świadków  co  do  przebiegu  wypadku
m ogą  być  ze  sobą  sprzeczne,  różna jest  bowiem  zdolność  zapamię

tywania i oceny przez poszczególne osoby otaczającej ich rzeczywi

stości. Bardziej wiarygodne będą więc relacje osób cieszących się
uznaniem wśród załogi, posiadających odpowiedni staż pracy w da

nym zakładzie pracy oraz znajomość warunków pracy, w których

dany wypadek zaistniał.

Zespół powypadkowy jest też obowiązany wykorzystać w toku

postępowania  powypadkowego  materiały  zebrane  przez  organy  pro
wadzące  śledztwo  lub  dochodzenie  (prokuraturę,  policję  lub  inny
właściwy  organ),  jeżeli  materiały  te  zostaną  mu  udostępnione.

W przypadku gdy wypadek miał rozmiary katastrofy albo spowodo

wał  zagrożenie  dla  bezpieczeństwa  publicznego,  zespół  powypadko
wy  jest  obowiązany  wykorzystać  ustalenia  zespołu  specjalistów,  po
wołanego  przez  właściwego  ministra,  wojewodę  lub  organ  sprawu

jący nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organi

zacyjnymi  państwowymi  albo  samorządowymi  do  ustalenia  przy
czyn  wypadku  oraz  wyjaśnienia  problemów  technicznych  i  techno
logicznych  (§  6  ust.  3  i  4  powołanego  rozporządzenia  RM   z  dnia  28
lipca  1998  r.).

Kto ustala okoliczności i przyczyny wypadku, któremu uległ

pracownik na terenie innego zakładu pracy?

Powoływane rozporządzenie RM z dnia 28 lipca 1998 r. określa

również tryb postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn
wypadku przy pracy, który miał miejsce na terenie innego zakładu

pracy (np. któremu uległ pracownik ekipy budowlanej wykonującej

usługi  u  innego  pracodawcy).  W   takiej  sytuacji  ustalenia  okoliczności
i  przyczyn  wypadku  dokonuje  zespół  powypadkowy  powołany  przez
pracodawcę,  u  którego  poszkodowany  pracownik  jest  zatrudniony,
w   obecności  przedstawiciela  pracodawcy,  na  którego  terenie  miał

miejsce wypadek. Jednak na wniosek pracodawcy poszkodowanego

pracownika, ustalenia okoliczności i przyczyn takiego wypadku do

konać  może  pracodawca,  na  którego  terenie  wypadek  zaistniał,  a na
stępnie  przekazać  dokumentację  powypadkową  pracodawcy  poszko
dowanego  pracownika.  Na pracodawcy,  na  którego  terenie  miał  miejs
ce  wypadek,  któremu  uległa  osoba  niebędąca  jego  pracownikiem,
ciążą  określone  obowiązki,  a  w   szczególności  jest  on  obowiązany:

• zapewnić udzielenie pomocy poszkodowanemu,
• zabezpieczyć miejsce wypadku w taki sposób, by nie miały

tam dostępu osoby niepowołane, a także by nie doszło do urucho

mienia maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku
z wypadkiem zostały wstrzymane, oraz by nie dokonano zmiany po

łożenia maszyn, urządzeń technicznych i innych przedmiotów, które

spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności,

• zawiadomić niezwłocznie o wypadku pracodawcę poszkodo

wanego  pracownika,  co  ma  szczególne  znaczenie  dla  niezwłocznego
skierowania  zespołu  powypadkowego  w   celu  ustalenia  okoliczności
i  przyczyn  wypadku,

• udostępnić miejsce wypadku i niezbędne materiały oraz udzie

lić  informacji  i  wszechstronnej  pomocy  zespołowi  powypadkowemu
ustalającemu  okoliczności  i  przyczyny  zaistniałego  wypadku  (§  7
powołanego  rozporządzenia  RM).

1.3. Dokumentacja powypadkowa

1.3.1. P r o t o k ó ł p o w y p a d k o w y

W jakim terminie powinien być sporządzony protokół powy

padkowy?

Dokonane przez zespół powypadkowy w toku postępowania po

wypadkowego  ustalenia  stanowią  podstawę  do  sporządzenia  proto
kołu  powypadkowego.  Zgodnie  z  §  8  ust.  1  i  2  powołanego  rozpo
rządzenia  RM   z  dnia  28  lipca  1998  r.,  po  ustaleniu  okoliczności
i  przyczyn  wypadku  zespół  powypadkowy  jest  obowiązany  sporzą
dzić  -   w  terminie  nie  dłuższym  niż  14  dni  od  dnia  uzyskania  zawia
domienia  o  wypadku  -   protokół  powypadkowy.  Ustalenie  okolicz

ności  i  przyczyn  wypadku  w   terminie  późniejszym  wskutek  uzasad
nionych  przeszkód  lub  trudności,  wymaga  podania  przyczyn  tego
opóźnienia  w   protokole  powypadkowym.  W zór  protokołu  powypad
kowego  określony  został  w   załączniku  do  rozporządzenia  M inistra

Gospodarki  i  Pracy  z  dnia  16  września  2004  r.  w   sprawie  wzoru
protokołu  ustalenia  okoliczności  i  przyczyn  wypadku  przy  pracy
(DzU  nr  227,  poz.  2298).

Jakie dane i informacje zawiera protokół powypadkowy?

W treści protokołu powypadkowego należy odróżnić jego treść

form alną  oraz  treść  merytoryczną.  N a  treść  form alną  protokołu  po
wypadkowego  składają  się  takie  elementy,  jak:  dane  osobowe  po
szkodowanego,  osoby  zgłaszającej  wypadek  i  osoby  sporządzającej
protokół,  data  zaistnienia  wypadku  i  data jego  zgłoszenia  pracodaw
cy,  określenie  miejsca  wypadku,  data  sporządzenia  protokołu,  podpi
sy  członków  zespołu  powypadkowego  i  osób  sporządzających  pro

tokół, data zatwierdzenia protokołu i podpis osoby zatwierdzającej.
Formalny charakter m a również pouczenie o trybie odwołania się od

ustaleń  zawartych  w   protokole  oraz  wymów  zapoznania  poszkodo
wanego  (a  w   razie jego  śmierci  -   członków  rodziny  zmarłego)  z tre
ścią  protokołu  przed  jego  zatwierdzeniem  i  pouczenie  o  prawie
zgłaszania  uwag  i  zastrzeżeń  do  ustaleń  zawartych  w   protokole.

Natomiast na merytoryczną treść protokołu powypadkowego

składają się następujące elementy:

• określenie rodzaju wypadku, a więc czy jest to wypadek

śmiertelny, ciężki, zbiorowy lub inny,

• opis okoliczności i przyczyn wypadku,
• stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy, wy

padkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy bądź też nie odpo

wiada kryteriom żadnego z nich,

• wnioski i zalecenia profilaktyczne,
• wskazanie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, któ

rych nieprzestrzeganie zostało stwierdzone w związku z wypadkiem.

Stwierdzenie w protokole powypadkowym, że wypadek nie jest

wypadkiem przy pracy albo że zachodzą okoliczności, które m ogą
mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń przysługujących

z tytułu wypadku, wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania
dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia (§ 11 ust. 1

powołanego rozporządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).

Członek zespołu powypadkowego ma prawo złożyć do protoko

łu powypadkowego zdanie odrębne, które powinien uzasadnić.
W razie rozbieżności zdań członków zespołu powypadkowego,

0 treści protokołu powypadkowego decyduje pracodawca (§ 9 po
wołanego rozporządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).

Czy pracownik powinien być zapoznany z treścią protokołu po 

wypadkowego?

W postępowaniu powypadkowym obowiązuje zasada jawności,

stąd też zespół powypadkowy jest obowiązany zapoznać poszkodo
wanego z treścią protokołu powypadkowego przed jego zatwierdze

niem. Poszkodowany ma prawo zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do

ustaleń  zawartych  w   protokole  powypadkowym,  o  czym  zespół  po
wypadkowy  jest  obowiązany  pouczyć  poszkodowanego.  Poszkodo
wanemu  przysługuje  też  prawo  wglądu  do  akt  sprawy  oraz  sporzą
dzania  z  nich  notatek,  odpisów  oraz  kopii.  W   razie  śmierci  poszko
dowanego  wskutek  wypadku  zespół  powypadkowy  jest  obowiązany
zapoznać  z  treścią  protokołu  powypadkowego  członków  rodziny
zmarłego  pracownika  oraz  pouczyć  ich  o  prawie  zgłoszenia  uwag
1  zastrzeżeń  do  ustaleń  zawartych  w   protokole  powypadkowym
(§  10  powołanego  rozporządzenia  RM   z  dnia  28  lipca  1998  r.).

Kto zatwierdza protokół powypadkowy?

Zespół powypadkowy sporządza protokół powypadkowy w nie

zbędnej  liczbie  egzemplarzy  i  wraz  z  pozostałą dokumentacją powy
padkową  przedkłada  niezwłocznie  pracodawcy  do  zatwierdzenia
(§  8  ust.  3  powołanego  rozporządzenia RM   z  dnia  28  lipca  1998  r.).

Do protokołu dołącza się zapis wyjaśnień poszkodowanego i infor

macji  uzyskanych  od  świadków  wypadku,  a  także  inne  dokumenty
zebrane  w   czasie  ustalania  okoliczności  i  przyczyn  wypadku,
w   szczególności  pisem ną  opinię  lekarza  lub  innych  specjalistów,
szkice  lub  fotografie  miejsca  wypadku,  a  także  odrębne  zdanie  zło
żone  przez  członka  zespołu  powypadkowego  oraz  uwagi  i  zastrzeże

nia wniesione do protokołu przez poszkodowanego (członków rodzi
ny - w razie jego śmierci) - stanowiące integralną część protokołu

(§ 11 ust. 2 powołanego rozporządzenia RM).

Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca nie później niż

w ciągu 5 dni od dnia jego sporządzenia. Dotyczy to również pro

tokołu powypadkowego sporządzonego przez zespół powypadkowy
powołany - w myśl § 7 ust. 3 powołanego rozporządzenia RM

z  dnia  28  lipca  1998  r.  -   przez  innego  pracodawcę,  jeśli  wypadek
miał  miejsce  na terenie  innego  pracodawcy.  Pracodawca  może  zwró
cić  nie  zatwierdzony  protokół  powypadkowy,  w   celu jego  uzupełnie

nia lub wyjaśnienia wątpliwości przez zespół powypadkowy ustala

jący okoliczności i przyczyny wypadku, jeżeli do treści protokołu

zostały  zgłoszone  zastrzeżenia  przez  poszkodowanego,  a  w   razie je
go  śmierci  wskutek  wypadku  -   przez  członków  rodziny  zmarłego,
albo  gdy  protokół  ten  sporządzony  został  niezgodnie  z  obowiązują
cymi  przepisami.  Po  dokonaniu  wyjaśnień  i  uzupełnień  wskazanych
przez  zatwierdzającego,  zespół  powypadkowy  obowiązany  jest  spo
rządzić  -   nie  później  niż  w   ciągu  5  dni  -   nowy  protokół  powypad
kowy,  do  którego  dołącza  się  również  poprzedni  protokół  nie  za

twierdzony przez pracodawcę (§ 12 powołanego rozporządzenia RM).

Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca jest obowią

zany niezw łocznie doręczyć poszkodow anem u pracownikowi,
a w razie jego śmierci wskutek wypadku - członkom rodziny zmar

łego wymienionym w art. 13 ustawy wypadkowej. Natomiast proto

kół  powypadkowy  dotyczący  wypadków  śmiertelnych,  ciężkich
i  zbiorowych  pracodawca  jest  też  obowiązany  niezwłocznie  dorę
czyć  właściwemu  okręgowemu  inspektorowi  pracy  (§  13  powołane
go  rozporządzenia  RM   z  dnia  28  lipca  1998  r.).  Okręgowy  inspek

tor pracy może zwrócić doręczony mu protokół, jeżeli zawiera on

ustalenia  naruszające  uprawnienia  pracownika  albo  nieprawidłowe
wnioski  profilaktyczne  -   z  uzasadnionym  wnioskiem  o  ponowne
ustalenie  okoliczności  i  przyczyn  wypadku.  W   takim  przypadku  ze
spół  powypadkowy,  po  dokonaniu  wskazanych  wyjaśnień  i  uzupeł

nień, sporządza - nie później niż w ciągu 5 dni - nowy protokół

powypadkowy, który po zatwierdzeniu przez pracodawcę i dołącze

niu poprzedniego protokołu, doręcza się niezwłocznie okręgowemu

inspektorowi pracy (§ 14 powołanego rozporządzenia RM). Oczywi
ste też jest, że nowy protokół powypadkowy musi być doręczony

niezwłocznie poszkodowanemu pracownikowi, a w razie jego śmier

ci wskutek wypadku - uprawnionym członkom jego rodziny.

Zgodnie z § 15 powołanego rozporządzenia RM z dnia 28 lipca

1998 r., protokół powypadkowy wraz z pozostałą dokumentacją

powypadkową pracodawca jest obowiązany przechowywać przez
okres 10 lat.

1.3.2. R e j e s t r w y p a d k ó w p r z y p r a c y

Jakie informacje powinien zawierać rejestr wypadków przy

pracy?

Poza sporządzaniem i przechowywaniem dokumentacji dotyczą

cej poszczególnych wypadków przy pracy (o czym była wcześniej
mowa), pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków

przy pracy (art. 234 § 3 k.p.). Zakres informacji zamieszczanych

w rejestrze wypadków przy pracy określony został w powoływanym
wyżej rozporządzeniu Rady M inistrów z dnia 28 lipca 1998 r.

W myśl przepisów § 16 tego rozporządzenia, pracodawca prowadzi

rejestr wypadków przy pracy na podstawie wszystkich protokołów

powypadkowych. Rejestr ten powinien zawierać następujące dane:

•  imię  i  nazwisko  poszkodowanego,
•  miejsce  i  datę  wypadku,
•  informacje  dotyczące  skutków  wypadku  dla  poszkodowanego,
•  datę  sporządzenia  protokołu  powypadkowego,
•  stwierdzenie,  czy  wypadek  jest  wypadkiem  przy  pracy,
•  datę  przekazania  do  ZUS  wniosku  o  świadczenia  z  tytułu  wy

padku przy pracy,

• liczbę dni niezdolności do pracy,
• inne informacje niebędące danymi osobowymi, których za

mieszczenie w rejestrze jest celowe, w tym wnioski i zalecenia pro
filaktyczne zespołu powypadkowego.

Wymienione rozporządzenie RM nie zawiera jednak wzoru ta

kiego  rejestru  wypadków  przy  pracy,  stąd  też  każdy  pracodawca jest
obowiązany  opracować  go  we  własnym  zakresie,  z  uwzględnieniem
wszystkich  danych,  które  w   rejestrze  powinny  być  zamieszczone.

1.3.3. S t a t y s t y c z n a k a r t a

w y p a d k u p r z y p r a c y

Dla jakich wypadków i w jakim terminie sporządza się staty

styczną kartę wypadku przy pracy?

Pracodawca jest obowiązany sporządzić statystyczną kartę wy

padku  przy  pracy  do  każdego  zaistniałego  wypadku  przy  pracy  oraz
wypadku  traktowanego  na  równi  z  wypadkiem  przy  pracy.  Wzór
statystycznej  karty  wypadku  przy  pracy  określony  został  w   załącz
niku  nr  1  do  rozporządzenia  M inistra  Gospodarki  i  Pracy  z  dnia

8 grudnia 2004 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pra

cy  (DzU  nr  269,  poz.  2672).  Zgodnie  z  tym  rozporządzeniem  staty
styczną  kartę  wypadku  sporządza  się  na  podstawie  zatwierdzonego
protokołu  powypadkowego  albo  na  podstawie  karty  wypadku  (w od

niesieniu  do  wypadku  zrównanego  z  wypadkiem  przy  pracy),  w  któ
rych  stwierdzono,  że  wypadek  jest  wypadkiem  przy  pracy  lub  wy
padkiem  traktowanym  na  równi  z  wypadkiem  przy  pracy.  Staty

styczną kartę wypadku sporządza się w dwóch egzemplarzach, we
dług objaśnień do wypełnienia tej karty, które są określone w za

łączniku nr 2 do rozporządzenia. Część I statystycznej karty wypad
ku sporządza się nie później niż w terminie 14 dni roboczych od

dnia, w którym został zatwierdzony protokół powypadkowy lub
w którym sporządzono kartę wypadku. Natomiast część II, uzupeł

niającą,  statystycznej  karty  wypadku  sporządza  się  w   terminie
umożliwiającym  zachowanie  terminu jej  przekazania  do  urzędu  sta
tystycznego.  Jeden  egzemplarz  statystycznej  karty,  z  wyjątkiem  jej

części II, uzupełniającej, pracodawca przekazuje do urzędu staty
stycznego właściwego dla województwa, na którego terenie znajdu

je się siedziba pracodawcy, w terminie do 15. dnia roboczego mie

siąca następującego po miesiącu, w którym został zatwierdzony pro

tokół  powypadkowy  lub  w   którym  sporządzono  kartę  wypadku.  Wy
pełnioną  część  II,  uzupełniającą,  statystycznej  karty  pracodawca
przekazuje  do  urzędu  statystycznego  nie  później  niż  z  upływem

6  miesięcy  od  dnia  zatwierdzenia  protokołu  powypadkowego  lub  od
dnia  sporządzenia  karty  wypadku.  Statystyczną  kartę  przekazuje  się
w   formie  pisemnej.

2. CHOROBY ZAWODOWE

2.1. Pojęcie choroby zawodowej

Jaka je st zasadnicza różnica pomiędzy wypadkiem przy pracy

a chorobą zawodową?

Pomiędzy wypadkiem przy pracy a chorobą zawodową istnieje

zasadnicza różnica. Przede wszystkim przy chorobie zawodowej

brak elementu nagłości, który jest jednym z kryteriów przedmioto

wych  wypadku  przy  pracy,  gdyż  z  zasady  zmiany  chorobowe  nara
stają  stopniowo  i  ujawniają  się  zwykle  po  upływie  pewnego  okresu
czasu.  Związek  danej  choroby  z  wykonywaną  pracą nie  zawsze  też

jest oczywisty, tym bardziej że - mimo osiągnięć współczesnej me

dycyny - przyczyny powstawania niektórych chorób nie są dosta

tecznie znane.

Jaką chorobę uważa się za chorobę zawodową?

Obowiązujące przepisy nie definiują choroby zawodowej za po

m ocą  określonych  kryteriów  przedmiotowych,  jak  ma  to  miejsce
w   odniesieniu  do  pojęcia  wypadku  przy  pracy.  O  ile  bowiem  moż
liwe  było  ustalenie  dość  precyzyjnych  kryteriów  pozwalających  na
uznanie  danego  zdarzenia  za  wypadek  przy  pracy,  to  kwestia  ustale

nia takich kryteriów, gdy chodzi o choroby zawodowe byłaby trud
na, jeśli wręcz niemożliwa. Ogólnie można tylko powiedzieć, że

choroby  zawodowe  to  takie  choroby,  których  źródłem  powstawania
są warunki  środowiska  pracy.  Jednakże  nie  każda  choroba  związana
z  warunkami  środowiska  pracy  jest  chorobą  zawodową.  O  tym  bo
wiem,  czy  dana  choroba  jest  chorobą  zawodową  przesądza  prawo
dawca  przez  ich  skonkretyzowanie  w   odpowiednim  akcie  prawnym.

W myśl art. 4 ustawy wypadkowej za chorobę zawodową uwa

ża się chorobę określoną w wykazie chorób zawodowych ustalonym

na podstawie art. 237 § 1 pkt 2 kodeksu pracy, jeżeli została spo

wodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia wystę

pujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy.
Przepisy art. 237 § 1 pkt 2 i 3 k.p. zobowiązują zaś Radę Ministrów

do określenia, w drodze rozporządzenia, wykazu chorób zawodo
wych oraz szczegółowych zasad postępowania dotyczących zgłasza

nia podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych

oraz  podmiotów  właściwych  w  tych  sprawach.  Na  podstawie  tej  de
legacji  ustawowej  Rada  M inistrów  wydała  rozporządzenie  z  dnia  30
lipca  2002  r.  w   sprawie  wykazu  chorób  zawodowych,  szczegóło
wych  zasad  postępowania  w   sprawach  zgłaszania  podejrzenia,  roz
poznawania  i  stwierdzania  chorób  zawodowych  oraz  podmiotów
właściwych  w   tych  sprawach  (DzU  nr  132,  poz.  1115).

Do określenia choroby zawodowej zawartego w art. 4 ustawy

wypadkowej  nawiązuje  przepis  §  2  ust.  1  powołanego  wyżej  rozpo
rządzenia RM   stanowiący,  że  przy  zgłaszaniu  podejrzenia,  rozpozna
waniu  i  stwierdzaniu  chorób  zawodowych  uwzględnia  się  choroby
ujęte  w   wykazie  chorób  zawodowych,  jeżeli  w   wyniku  oceny  wa
runków  pracy  można  stwierdzić  bezspornie  lub  z  wysokim  prawdo
podobieństwem,  że  choroba  została  spowodowana  działaniem  czyn

ników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy

albo w związku ze sposobem wykonywania pracy.

Jak orzekł NSA w wyroku z dnia 7 kwietnia 1982 r., II SA 372/82

(ONSA  1982,  z.  1,  poz.  33),  dla uznania  danej  choroby  za  chorobę  za
wodową  wystarczy  ustalenie,  że  choroba  ta  ujęta  została  w   wykazie
chorób  zawodowych  i  została  spowodowana  wykonywaniem  pracy
w   warunkach  narażających  na powstanie  danej  choroby.  Nie jest  nato
miast  konieczne  udowodnienie,  że  w   konkretnym  przypadku  warunki

takie j ą spowodowały. Nie wyłącza to jednak możliwości wykazania,

że  -  mimo  pracy  w  warunkach narażających na  daną chorobę  -  jej  po
wstanie  w   konkretnym  przypadku  nastąpiło  z  innych  przyczyn,  nie
związanych  z  wykonywaną pracą, jednakże  nie  dające  się  usunąć  wąt
pliwości  nie  m ogą być  tłumaczone  na  niekorzyść  pracownika  zatrud

nionego w warunkach narażających na wywołanie choroby zawodowej.

W wyroku z dnia 29 lutego 1996 r., I SA 1540/95 (Pr. Pr. 1997,

nr 3, s. 37), NSA stwierdził też, że o tym, czy schorzenie ma charak
ter zawodowy decydują dwa czynniki: zamieszczenie schorzenia w wy

kazie  chorób  zawodowych i  istnienie  związku przyczynowego  pomiędzy
chorobą  a  warunkami  pracy.  Wprowadzanie  w   tej  materii  jakichkol
wiek  dodatkowych  wymagań jest niedopuszczalne.  Podobnie  też orzekł

NSA w wyroku z dnia 29 października 1996 r., II SA 61/96 (Pr. Pr.

1997, nr 8, s. 41), stwierdzając, że chorobą zawodową jest choroba ob

jęta wykazem chorób zawodowych spowodowana działaniem czyn

ników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy.

W orzecznictwie SN jeszcze na gruncie poprzedniego stanu

prawnego  przyjmowano,  że  definicja  choroby  zawodowej  obejmuje
dwa  elementy,  z  których  pierwszy  jest  formalnie  wskazany  w   sa
mym  wykazie  chorób  zawodowych,  zaś  drugi  wyraża  się  w   określo

nym związku przyczynowym danej choroby objętej wykazem z wa

runkami środowiska pracy (zob. np. wyrok SN z dnia 4 czerwca

1998 r., III RN 36/98, OSNAP 1999, z. 6, poz. 192 oraz z dnia 18

stycznia  2002  r.,  III  RN  188/00,  Pr.  Pr.  2002,  nr  7-8,  s.  57).  Jak
stwierdził  SN  w   wyroku  z  dnia  3  lutego  1999  r.,  III  RN  110/98
(OSNAP  1999,  z.  22,  poz.  709),  w   przypadku  ustalenia,  że  stwier
dzona  u  pracownika  choroba jest  wymieniona  w   wykazie  chorób  za
wodowych  i  praca  była  wykonywana  w   warunkach  narażających  na
zachorowanie,  istnieje  domniemanie  związku  przyczynowego  mię
dzy  chorobą zawodową a  warunkami  narażającymi  na jej  powstanie.
Analogicznie  wypowiedział  się  też  SN  już  wcześniej  w   wyroku
z  dnia  19  lipca  1984  r.,  II  PRN  9/84  (OSNCP  1985,  z.  4,  poz.  53).

Wydaje się, że poglądy te są nadal aktualne.

W świetle powyższego należy stwierdzić, że za chorobę zawo

dow ą  może  być  uznana  tylko  choroba  objęta  wykazem  chorób  za
wodowych, jeżeli  została  spowodowana  działaniem  czynników  szkod
liwych  dla  zdrowia  występujących  w   środowisku  pracy  bądź  też
sposobem  wykonywania  danej  pracy  (np.  w   wymuszonej  pozycji).

W konsekwencji zatem choroba nie wymieniona w wykazie chorób

zawodowych nie może być uznana za chorobę zawodową, choćby

jej powstanie związane było z wykonywaniem pracy w warunkach

szkodliwych dla zdrowia lub sposobem wykonywania pracy.

2.2. Zgłaszanie podejrzenia choroby zawodowej

Którym organom pracodawca je st obowiązany zgłosić przypadek

podejrzenia choroby zawodowej lub rozpoznania takiej choroby?

Zgodnie z art. 235 § 1 k.p., pracodawca jest obowiązany nie

zwłocznie zgłosić właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sa

nitarnej  i  właściwemu  okręgowemu  inspektorowi  pracy  każdy  przy
padek  podejrzenia  choroby  zawodowej  albo  rozpoznania  takiej  cho
roby  u  pracownika.  Obowiązek  taki  dotyczy  również  lekarza,  który
podejrzewa  przypadek  choroby  zawodowej  lub  rozpoznał  taką  cho
robę  (art.  235  §  2  k.p.).  Szczegółowe  zasady  zgłaszania  podejrzenia

choroby zawodowej określa powołane wcześniej rozporządzenie Ra
dy M inistrów z dnia 30 lipca 2002 r.

Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej może dotyczyć pra

cownika lub byłego pracownika w okresie jego zatrudnienia w na
rażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu,

nie później niż w okresie określonym w wykazie chorób zawodo

wych w odniesieniu do poszczególnych chorób (§ 2 ust. 2 powoła

nego rozporządzenia RM).

Zgodnie z przepisami § 3 powołanego rozporządzenia RM z dnia

30 lipca 2002 r., zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej dokonuje:

• pracodawca zatrudniający pracownika (lub byłego pracowni

ka), u którego podejrzewa się chorobę zawodową,

• lekarz, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrze

nie choroby zawodowej u pracownika,

• pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy

chorobowe  m ogą wskazywać  na  chorobę  zawodową,  przy  czym  pra
cownik  pozostający  w   zatrudnieniu  zgłasza  to  podejrzenie  za  po
średnictwem  lekarza  sprawującego  nad  nim  profilaktyczną  opiekę
zdrowotną,

• lekarz stomatolog, który podczas wykonywania zawodu po

wziął podejrzenie wystąpienia u pacjenta choroby zawodowej,

• lekarz weterynarii, który podczas wykonywania zawodu stwier

dził u pracownika mającego kontakt z chorymi zwierzętami objawy
mogące nasuwać podejrzenie wystąpienia u niego choroby zawodowej.

Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu powia

towemu  inspektorowi  sanitarnemu  oraz  właściwemu  okręgowemu
inspektorowi  pracy,  przy  czym  ich  właściwość  ustala  się  według
miejsca,  w   którym  praca jest  lub  była  wykonywana  przez  pracowni
ka  (byłego  pracownika),  lub  według  krajowej  siedziby  pracodawcy
w   przypadku,  gdy  dokumentacja  dotycząca  narażenia  zawodowego

jest przechowywana w tej siedzibie.

Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej dokonuje się na for

mularzu stanowiącym załącznik nr 1 do rozporządzenia M inistra

Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowa
nia chorób zawodowych i skutków tych chorób (DzU nr 132, poz.

1121), wydanego na podstawie art. 237 § 4 pkt 1 k.p. Natomiast

w przypadku choroby zawodowej o ostrym przebiegu lub podejrze

nia, że choroba zawodowa była przyczyną śmierci pracownika,

zgłoszenie powinno być dokonane dodatkowo w drodze telefonicz

nej. W przypadku gdy zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej

dokonuje  lekarz  lub  lekarz  stomatolog,  zgłoszenie  to  następuje  przez
przesłanie  kopii  skierowania  pracownika  na  badania  w   celu  rozpo
znania  choroby  zawodowej.

Co należy rozumieć przez narażenie zawodowe?

Przez narażenie zawodowe należy tu rozumieć wykonywanie

pracy  w   warunkach  szkodliwych  dla  zdrowia  występujących  w   śro
dowisku  pracy  lub  sposób  wykonywania.  W   myśl  przepisów  §  2  ust.
3  powołanego  rozporządzenia  RM   z  dnia  30  lipca  2002  r.,  przy  do
konywaniu  oceny  narażenia  zawodowego  uwzględnia  się:

• rodzaj czynnika, wartość stężeń i natężeń oraz okres naraże

nia zawodowego - w odniesieniu do czynników chemicznych i fi

zycznych,

• rodzaj czynnika, ustalenie czasu kontaktu oraz stwierdzenie

mechanizmu działania lub drogi szerzenia się czynnika, bez ko

nieczności określenia stężenia tego czynnika - w odniesieniu do

czynników biologicznych,

• rodzaj czynnika i stwierdzenie kontaktu z takim czynnikiem

w   czasie  pracy,  jeżeli  występował  on  w   środowisku  pracy,  surow
cach,  półproduktach  lub  gotowych  wyrobach,  bez  konieczności
określenia  stężenia  tego  czynnika  -   w   odniesieniu  do  czynników
o  działaniu  uczulającym  (alergenów),

• stopień obciążenia wysiłkiem fizycznym oraz chronometraż

czynności, które m ogą powodować nadmierne obciążenie odpowied

nich narządów lub układów organizmu ludzkiego.

Ocenę narażenia zawodowego przeprowadza lekarz zgłaszający

podejrzenie choroby zawodowej, sprawujący profilaktyczną opiekę
zdrowotną nad pracownikiem, którego podejrzenie dotyczy.

2.3. Rozpoznanie i stwierdzenie choroby zawodowej

Jakie działania podejmuje powiatowy inspektor sanitarny po

otrzymaniu zgłoszenia podejrzenia u pracownika choroby za
wodowej?

Stosownie do przepisów § 4 powołanego rozporządzenia RM

z  dnia  30  lipca  2002  r.,  powiatowy  inspektor  sanitarny  po  otrzyma
niu  zgłoszenia  podejrzenia  u  pracownika  choroby  zawodowej  wszczy
na  postępowanie  w   sprawie,  a  w   szczególności  kieruje  pracownika,
którego  dotyczy  podejrzenie,  do  odpowiedniej  jednostki  orzeczni
czej  (zakładu  opieki  zdrowotnej),  powiadamiając  o  tym  równocze
śnie  pracodawcę  i  jednostkę  podstawową  służby  medycyny  pracy
sprawującą  profilaktyczną  opiekę  zdrowotną  nad  pracownikiem,
z  którą  pracodawca  zawarł  umowę  w   trybie  określonym  odrębnymi
przepisami.  Skierowanie  takie  nie  jest  jednak  wymagane,  jeżeli
zgłoszenie  podejrzenia  choroby  zawodowej  dokonane  zostało  przez
lekarza  lub  lekarza  stomatologa  w   formie  kopii  skierowania  na  ba
dania  w   celu  rozpoznania  choroby  zawodowej,  przesłanej  powiato
wemu  inspektorowi  sanitarnemu.  W zór  skierowania  na  badania
w   celu  rozpoznania  choroby  zawodowej,  stosowany  w   przypadku
skierowania  wydawanego  przez  lekarza  lub  lekarza  stomatologa,
stanowi  załącznik  nr  2  do  powołanego  wyżej  rozporządzenia  M ini
stra  Zdrowia  z  dnia  1  sierpnia  2002  r.  w   sprawie  sposobu  dokumen
towania  chorób  zawodowych  i  skutków tych  chorób,  natomiast  wzór
takiego  skierowania,  stosowany  w   przypadku  skierowania  wydawa
nego  przez  powiatowego  inspektora  sanitarnego,  stanowi  załącznik
nr  3  do  tego  rozporządzenia.

Kto orzeka o rozpoznaniu choroby zawodowej lub braku pod

staw do rozpoznania takiej choroby?

Właściwym do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej lub

o  braku  podstaw  do jej  rozpoznania jest  lekarz  spełniający  wymaga
nia  kwalifikacyjne  określone  w   przepisach  w   sprawie  specjalizacji
lekarskich  niezbędnych  do  wykonywania  orzecznictwa  w   zakresie
chorób  zawodowych,  zatrudniony  w   jednej  z  jednostek  orzeczni
czych  I  lub  II  stopnia.

Jednostkami orzeczniczymi I stopnia są:

1) poradnie i oddziały chorób zawodowych wojewódzkich

ośrodków medycyny pracy,

2) katedry, poradnie i kliniki chorób zawodowych akademii me

dycznych,

3) przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu woje

wódzkiego - w zakresie chorób zakaźnych i inwazyjnych,

4) jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej, w któ

rych nastąpiła hospitalizacja - w zakresie rozpoznawania chorób za
wodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpie

nia ostrych objawów choroby.

Właściwość jednostki orzeczniczej I stopnia ustala się według

miejsca,  w   którym  praca jest  lub  była  wykonywana  przez  pracowni
ka,  lub  według  krajowej  siedziby  pracodawcy  w   przypadku,  gdy  do
kumentacja  dotycząca  narażenia  zawodowego  jest  przechowywana
w  tej  siedzibie.  Natomiast  gdy  pracownik  zamieszkuje  w   innym  wo

jewództwie, niż była wykonywana praca powodująca zagrożenie za

wodowe, właściwość jednostki orzeczniczej I stopnia ustala się według
aktualnego miejsca zamieszkania pracownika (byłego pracownika).

Jednostkami orzeczniczymi II stopnia są natomiast:
• od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w je d

nostkach orzeczniczych wymienionych wyżej w pkt. 1, 2 i 4 - przy

chodnie, oddziały i kliniki chorób zawodowych jednostek badaw-
czo-rozwoj owych w dziedzinie medycyny pracy,

• od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w je d

nostkach orzeczniczych wymienionych wyżej w pkt. 3 - katedry,

poradnie  i  kliniki  chorób  zakaźnych  i  inwazyjnych,  a  w   odniesieniu
do  gruźlicy  także jednostki  badawczo-rozwojowe  prowadzące  rozpo
znawanie  i  leczenie  gruźlicy  (§  5  powołanego  rozporządzenia  Rady

M inistrów z dnia 30 lipca 2002 r.).

Na jakiej podstawie lekarz wydaje orzeczenie o rozpoznaniu cho

roby zawodowej lub braku podstaw do rozpoznania takiej choroby?

Stosownie do przepisów § 6 powołanego rozporządzenia RM

z dnia 30 lipca 2002 r., lekarz właściwy do orzekania w sprawach
chorób zawodowych wydaje orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu

choroby  zawodowej  albo  o  braku  podstaw  do  rozpoznania  takiej
choroby  na  podstawie  wyników  przeprowadzonych  badań  lekarskich
i  pomocniczych,  dokumentacji  medycznej  pracownika,  dokumentacji

przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego. W przy

padku  gdy  informacje  zawarte  w   dokumentacji  nie  są wystarczające
do  wydania  orzeczenia  lekarskiego,  wówczas  lekarz  występuje  o jej
uzupełnienie,  w   zależności  od  potrzeby,  do  odpowiednich  podmio

tów, a mianowicie:

• do pracodawcy - w zakresie dotyczącym przebiegu oraz orga

nizacji pracy zawodowej pracownika, danych o narażeniu zawodo

wym,  obejmujących  także  wyniki  pomiarów  czynników  szkodli
wych  dla  zdrowia  wykonanych  na  stanowiskach  pracy,  na  których
pracownik  był  zatrudniony,  stosowanych  przez  pracownika  środków
ochrony  indywidualnej,  a  w   przypadku  narażenia  pracownika  na
czynniki  o  działaniu  uczulającym  (alergenów)  -   także  o  przekazanie

próbki substancji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia odpo

wiednich badań diagnostycznych,

• do lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad

pracownikiem, w odniesieniu do którego zachodzi podejrzenie cho

roby zawodowej - w celu dokonania uzupełniającej oceny narażenia
zawodowego oraz o udostępnienie dokumentacji medycznej pracow

nika wraz z wynikami przeprowadzonych badań profilaktycznych,

• do lekarza ubezpieczenia zdrowotnego lub innego lekarza pro

wadzącego leczenie tego pracownika - o udostępnienie dokumenta
cji medycznej w zakresie niezbędnym do rozpoznania choroby za
wodowej,

• do właściwego powiatowego inspektora sanitarnego - w za

kresie  oceny  narażenia  zawodowego,  zwłaszcza  na  podstawie  doku
mentacji  archiwalnej  oraz  informacji  udostępnianych  na jego  wnio
sek  przez  odpowiednie  jednostki  organizacyjne  Państwowej  Inspek
cji  Sanitarnej  i  służby  medycyny  pracy  w   odniesieniu  do  zakładów
pracy,  które  uległy  likwidacji,

• do pracownika, którego dotyczy podejrzenie choroby zawodo

wej  -   w   celu  uzupełnienia  wywiadu  zawodowego  przeprowadzone
go  przez  lekarza  praktykującego  indywidualnie  lub  zatrudnionego
w   zakładzie  opieki  zdrowotnej  albo  właściwego  powiatowego  in

spektora sanitarnego wydającego skierowanie na badanie w celu
rozpoznania choroby zawodowej.

W przypadku gdy nie zachodzi potrzeba uzupełnienia odpowied

niej dokumentacji bądź po jej uzupełnieniu i przeprowadzonych ba

daniach pracownika, lekarz wydaje orzeczenie lekarskie o rozpozna

niu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpoznania takiej

choroby, które następnie przesyła właściwemu powiatowemu in
spektorowi sanitarnemu, zainteresowanemu pracownikowi oraz oso

bie zgłaszającej podejrzenie choroby zawodowej, a w przypadku

gdy  orzeczenie  lekarskie  wydane  zostało  przez  lekarza  zatrudnione
go  w  jednostce  orzeczniczej  II  stopnia  -   również  właściwej  jednost
ce  orzeczniczej  I  stopnia.  W zór  orzeczenia  lekarskiego  o  rozpozna

niu choroby zawodowej stanowi załącznik nr 5 do powołanego

wcześniej  rozporządzenia  M inistra  Zdrowia  z  dnia  1  sierpnia
2002  r.  w   sprawie  sposobu  dokumentowania  chorób  zawodowych
i  skutków  tych  chorób,  natomiast  orzeczenia  lekarskiego  o  braku
podstaw  do  rozpoznania  choroby  zawodowej  -   załącznik  nr  6  do  te
go  rozporządzenia.

Jeżeli pracownik nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego

0 rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpo
znania takiej choroby, może wystąpić z wnioskiem o przeprowadze

nie  ponownego  badania  przez  jednostkę  orzeczniczą  II  stopnia.
W niosek  taki  może  być  złożony  w  terminie  14  dni  od  dnia  otrzyma
nia  orzeczenia  lekarskiego,  za  pośrednictwem jednostki  orzeczniczej
1  stopnia,  zatrudniającej  lekarza,  który  wydał  kwestionowane  orze

czenie. O wystąpieniu pracownika z wnioskiem o ponowne badanie

jednostka ta powiadamia równocześnie właściwego powiatowego in

spektora  sanitarnego.  Orzeczenie  wydane  przez  jednostkę  orzeczni
czą  II  stopnia  jest  ostateczne  (§  7  powołanego  rozporządzenia  RM
z  dnia  30  lipca  2002  r.).

Kto wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej lub bra

ku podstaw do stwierdzenia takiej choroby?

Decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo o braku pod

staw do stwierdzenia takiej choroby wydaje właściwy powiatowy
inspektor sanitarny na podstawie zebranego materiału dowodowego,

a  w   szczególności  danych  zawartych  w   orzeczeniu  lekarskim  oraz
oceny  narażenia  zawodowego  pracownika.  Jeżeli  przed  wydaniem
stosownej  decyzji  powiatowy  inspektor  sanitarny  uzna,  że  materiał
dowodowy  nie  jest  wystarczający  do  wydania  decyzji,  może  żądać
od  lekarza,  który  wydał  orzeczenie  lekarskie,  uzupełnienia  tego
orzeczenia  bądź  też  wystąpić  do  jednostki  orzeczniczej  II  stopnia
0  dodatkową  konsultację  oraz  podjąć  inne  stosowne  czynności  nie
zbędne  do  uzupełnienia  materiału  dowodowego.

Od decyzji powiatowego inspektora sanitarnego przysługuje od

wołanie do właściwego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Od
wołanie składa się za pośrednictwem powiatowego inspektora sani

tarnego, który wydał decyzję, w terminie 14 dni od dnia jej otrzy

mania. Natomiast od decyzji wojewódzkiego inspektora sanitarnego

przysługuje skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego, w trybie

określonym  w   art.  196  §  1  kodeksu  postępowania  administracyjne
go.  Dodać  należy,  że  decyzja  o  stwierdzeniu  choroby  zawodowej
lub  o  braku  podstaw  do  stwierdzenia  takiej  choroby jest  decyzją ad
ministracyjną  w   rozumieniu  art.  104  §  1  tego  kodeksu  (§  8  ust.  1
1  2  powołanego  rozporządzenia  RM   z  dnia  30  lipca  2002  r.).

W myśl uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 29 czerw

ca 1995 r., II PZP 2/95 (PiZS 1995, nr 12, s. 46), decyzja państwo
wego inspektora sanitarnego stwierdzająca chorobę zawodową lub

brak podstaw do jej stwierdzenia nie wiąże sądu powszechnego roz

poznającego sprawę o świadczenia z tytułu choroby zawodowej tak
że po oddaleniu przez Naczelny Sąd Administracyjny wniesionej na

n ią skargi. W uzasadnieniu uchwały SN podkreślił, iż według prze

ważającego stanowiska doktryny sąd powszechny jest związany
ostateczną decyzją administracyjną o charakterze konstytutywnym,

tj. tworzącą stan prawny, który sąd musi uwzględnić jako element

stanu  faktycznego.  Natomiast  gdy  chodzi  o  decyzję  deklaratoryjną,
związanie  ma  miejsce  wówczas,  gdy  decyzja  ta  została  wydana
w   kwestii  z  „istoty”  należącej  do  drogi  postępowania  administracyj

nego  (tj.  dotyczy  stosowania  normy  administracyjno-prawnej).  Zda
niem  SN  przyjąć  zatem  należy,  iż  sąd  powszechny  nie  jest  związa
ny  ostateczną  decyzją  administracyjną,  jeżeli  jest  to  decyzja  dekla

ratoryjna i dotyczy stosunku z „istoty” cywilnoprawnego, a jedynie

m ocą przepisu szczególnego przekazanego do rozpoznania na drogę

postępowania  administracyjnego.  Jak  zaznaczył  SN,  istnienie  choro
by  zawodowej  je st  przesłanką  roszczenia  odszkodowawczego.
W   konsekwencji  SN  uznał,  że  decyzja  państwowego  inspektora  sa
nitarnego  stwierdzająca  chorobę  zawodową  albo  brak  podstaw  do

stwierdzenia  takiej  choroby  nie  wiąże  sądu  powszechnego.  Analo
gicznie  wypowiedział  się  też  SN  wcześniej  w   uchwale  z  dnia  16
czerwca  1994  r.,  II  PZP  4/94  (OSNAP  1994,  z.  11,  poz.  170).

Powiatowy inspektor sanitarny przesyła decyzję o stwierdzeniu

choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej stwierdzenia:

• zainteresowanemu pracownikowi,
• pracodawcy lub pracodawcom zatrudniającym pracownika

w warunkach, które mogły spowodować skutki zdrowotne uzasad

niające postępowanie w sprawie rozpoznania i stwierdzenia choroby

zawodowej,

• jednostce orzeczniczej I lub II stopnia zatrudniającej lekarza,

który wydał orzeczenie lekarskie,

• właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy (§ 8 ust. 3 po

wołanego rozporządzenia RM).

Wzór decyzji powiatowego inspektora sanitarnego o stwierdze

niu  choroby  zawodowej  określony  został  w   załączniku  nr  7  do  po
wołanego  rozporządzenia  M inistra Zdrowia  z  dnia  1  sierpnia  2002  r.
w   sprawie  sposobu  dokumentowania  chorób  zawodowych  i  skutków
tych  chorób,  natomiast  decyzji  o  braku  podstaw  do  stwierdzenia

choroby zawodowej - w załączniku nr 8 do tego rozporządzenia.

Kto sporządza i komu przesyła kartę stwierdzenia choroby za

wodowej?

W terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o stwierdzeniu

choroby zawodowej stała się ostateczna, powiatowy inspektor sani

tarny jest obowiązany sporządzić kartę stwierdzenia choroby zawo

dowej  i  przesłać  j ą   do  Instytutu  Medycyny  Pracy  im.  prof.  dr.  med.
Jerzego  Nofera  w   Łodzi  i  państwowego  wojewódzkiego  inspektora
sanitarnego  -   jeżeli  ostateczna  stała  się  decyzja  wydana  przez  po
wiatowego  inspektora  sanitarnego.  Jeżeli  natomiast  ostateczna  stała
się  decyzja  wydana  przez  wojewódzkiego  inspektora  sanitarnego,

wówczas  przesyłana jest  ona  tylko  do  wymienionego  Instytutu  M e
dycyny  Pracy  (§  9  ust.  1  powołanego  rozporządzenia  RM   z  dnia
30  lipca  2002  r.).  W zór  karty  stwierdzenia  choroby  zawodowej
określony  został  w   załączniku  nr  9  do  wymienionego  rozporządze

nia M inistra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r.

Komu pracodawca je st obowiązany przesłać zawiadomienie

o skutkach stwierdzonej u pracownika choroby zawodowej i jakie
informacje powinno ono zawierać?

Pracodawca po zakończeniu postępowania mającego na celu

ustalenie  uszczerbku  na  zdrowiu  lub  niezdolności  do  pracy  w   związ
ku  ze  stwierdzoną  chorobą  zawodową  pracownika  obowiązany  jest
przesłać  do  wymienionego  Instytutu  Medycyny  Pracy  oraz  do  wła
ściwego  powiatowego  inspektora  sanitarnego  zawiadomienie  o  skut
kach  stwierdzonej  u  pracownika  choroby  zawodowej  (§  9  ust.  2  po
wołanego  rozporządzenia  RM   z  dnia  30  lipca  2002  r.).  W zór  tego
zawiadomienia  określony  został  w   załączniku  nr  10  do  wymienione
go  rozporządzenia  M inistra  Zdrowia  z  dnia  1  sierpnia  2002  r.
w   sprawie  dokumentowania  chorób  zawodowych  i  skutków  tych
chorób.  Jak  wynika  z  objaśnień  zamieszczonych  w   tym  wzorze,  za
wiadomienie  to  wypełnia  pracodawca  zatrudniający  pracownika,
u  którego  stwierdzono  chorobę  zawodową,  po jego  przystąpieniu  do
pracy  lub  po  przyznaniu  renty  z  tytułu  niezdolności  do  pracy.  W   za
wiadomieniu  tym  podaje  się  m.in.  następujące  informacje:

• pełne rozpoznanie choroby zawodowej zgodnie z brzmieniem

podanym w decyzji o stwierdzeniu takiej choroby,

• liczbę dni niezdolności do pracy w związku z chorobą zawo

dową,

• liczbę dni okresowej niezdolności do pracy z powodu choro

by lub przeniesienia na inne stanowisko pracy,

• procent uszczerbku na zdrowiu orzeczony przez lekarza

orzecznika ZUS,

• wysokość jednorazowego odszkodowania wypłaconego pra

cownikowi w związku ze stwierdzeniem choroby zawodowej,

• informację, czy pracownikowi przyznano świadczenie wyrów

nawcze w związku ze stwierdzeniem choroby zawodowej,

• informację, czy pracownikowi przyznano rentę z tytułu choroby

zawodowej z podaniem, czy jest to renta z tytułu częściowej czy cał
ko witej niezdolności do pracy oraz na jaki okres została przyznana.

Jakie inne obowiązki ciążą na pracodawcy w razie rozpoznania

u pracownika choroby zawodowej?

Zgodnie z przepisami art. 235 § 3 k.p., w razie rozpoznania

u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany:

1) ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charak

ter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu

z właściwym organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej,

2) przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodują

cych powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne
środki zapobiegawcze,

3) zapewnić realizację zaleceń lekarskich.

2.4. Dokumentowanie chorób zawodowych

Jaka dokumentacja je st prowadzona w odniesieniu do chorób

zawodowych?

Poza omówionymi ju ż wcześniej dokumentami dotyczącymi

chorób zawodowych określone podmioty obowiązane są prowadzić

także inną dokumentację w tym zakresie.

Zgodnie z art. 235 § 4 k.p., pracodawca jest obowiązany prowa

dzić  rejestr  zachorowań  na  choroby  zawodowe  i  podejrzeń  o  takie
choroby.  Przepisy  nie  określają  jednak  wzoru  ani  sposobu  prowa
dzenia  takiego  rejestru.

Sposób dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych

chorób  określa  powołane  wcześniej  rozporządzenie  M inistra  Zdro
wia  z  dnia  1  sierpnia  2002  r.  Rozporządzenie  to  określa  również
sposób  prowadzenia  rejestrów  chorób  zawodowych  oraz  dane  obję

te rejestrem chorób zawodowych. Według powołanego rozporządze
nia dokumentacja dotycząca chorób zawodowych obejmuje:

dokumentację indywidualną, którą stanowi karta badania

w związku z chorobą zawodową,

dokumentację zbiorczą, którą stanowi księga podejrzeń oraz

rozpoznań chorób zawodowych.

Jakie dane powinna zawierać karta badania w związku z cho

robą zawodową?

Karta badania w związku z chorobą zawodową zawiera:

•  dane  identyfikacyjne  jednostki  orzeczniczej,
•  dane  identyfikacyjne  osoby  badanej,
•  dane  identyfikacyjne  podmiotu  kierującego  pracownika  na  ba

danie,

• dane o miejscu zatrudnienia osoby badanej lub informacje

0 pobieraniu emerytury lub renty albo pozostawaniu bez pracy,

• dane dotyczące zatrudnienia, z którym wiąże się podejrzenie

powstania choroby zawodowej oraz informacje o narażeniu zawodo
wym w czasie tego zatrudnienia,

• dane z wywiadu lekarskiego i badania przedmiotowego oraz

wyniki konsultacji i badań diagnostycznych,

• treść orzeczenia lekarskiego, w tym orzeczenie o rozpozna

niu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpoznania takiej

choroby,

• podpis lekarza wykonującego badanie i pieczęć dokumentują

cą posiadanie specjalizacji lekarskiej niezbędnej do wykonywania
orzecznictwa w zakresie chorób zawodowych, określonej w odręb

nych przepisach.

Zasady prowadzenia, przechowywania i udostępniania kart ba

dań  w   związku  z  chorobą  zawodową  określają  odpowiednie  przepi
sy  w   sprawie  rodzajów  dokumentacji  medycznej  w   zakładach  opie
ki  zdrowotnej.  Natomiast  dane  zamieszczane  w   księdze  podejrzeń
oraz  rozpoznań  chorób  zawodowych  oraz  sposób  jej  prowadzenia
1  przechowywania  określają przepisy  w   sprawie  rodzajów  dokumen

tacji medycznej służby medycyny pracy.

Jakie inne rejestry w związku z chorobami zawodowymi są

prowadzone?

Informacje zamieszczane na kartach stwierdzenia choroby zawo

dowej oraz w zawiadomieniach o skutkach choroby zawodowej są

gromadzone w formie rejestrów chorób zawodowych i rejestrów
skutków chorób zawodowych. Rejestry te, prowadzone przez powia

towych inspektorów sanitarnych, zawierają dane o pracownikach lub
byłych pracownikach zatrudnionych przez pracodawców prowadzą

cych  działalność  na  obszarze  objętym  zakresem  ich  działania.  Nato
miast  rejestry  chorób  zawodowych  i  rejestry  skutków  tych  chorób,
prowadzone  przez  wymieniony  wcześniej  Instytut  Medycyny  Pracy
w   Łodzi,  zawierają  dane  o  pracownikach  lub  byłych  pracownikach
zatrudnionych  na  terenie  Rzeczypospolitej  Polskiej.  Dodać  należy,
że  do  wymienionych  rejestrów  m ają zastosowanie  przepisy  o  ochro

nie danych osobowych.

ŚWIADCZENIA

Z TYTYŁU WYPADKÓW PRZY PRACY

I CHORÓB ZAWODOWYCH

Jakie świadczenia przysługują z tytułu wypadków przy pracy

i chorób zawodowych?

Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy wypadkowej, z tytułu wypadku

przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świad
czenia:

zasiłek chorobowy - z tytułu czasowej niezdolności do pracy

spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową; zasi

łek ten przysługuje niezależnie od okresu podlegania ubezpieczeniu

wypadkowemu i od pierwszego dnia niezdolności do pracy. Zasiłek
chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje w wysokości

100% podstawy wymiaru, którą stanowi kwota będąca podstawą

wymiaru  składek  na  ubezpieczenie  wypadkowe  (art.  9  ust.  1  i  2
ustawy  wypadkowej).  Przy  ustalaniu  prawa  do  zasiłku,  podstawy
wymiaru,  wysokości  i  przy  wypłacie  stosuje  się  odpowiednio  prze

pisy ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych

z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(j.t. DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267 ze zm.);

2) świadczenie rehabilitacyjne - przysługujące pracownikowi,

który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do

pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyska
nie tej zdolności. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje przez

okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej je d

nak niż przez 12 miesięcy. O okolicznościach uzasadniających przy

znanie  praw a  do  świadczenia  rehabilitacyjnego  orzeka  lekarz
orzecznik  ZUS.  Świadczenie  rehabilitacyjne  przysługuje  w   wysoko
ści  100%  podstawy  wymiaru,  którą stanowi  kwota  będąca  podstawą
wymiaru  składek  na  ubezpieczenie  wypadkowe  (art.  9  ust.  1  i  2
ustawy  wypadkowej).  Zastosowanie  m ają tu  te  same  zasady,  co  przy
zasiłku  chorobowym;

3) zasiłek wyrównawczy - przysługujący pracownikowi, którego

wynagrodzenie  uległo  obniżeniu  wskutek  stałego  lub  długotrwałego
uszczerbku  na  zdrowiu  spowodowanego  wypadkiem  przy  pracy  lub
chorobą  zawodową;  przy  ustalaniu  prawa  do  zasiłku,  jego  wysoko
ści  oraz  przy  wypłacie  stosuje  się  odpowiednio  przepisy  powołanej
wyżej  ustawy  o  świadczeniach  pieniężnych  z  ubezpieczenia  choro

bowego. Zasiłek wyrównawczy stanowi różnicę między przeciętnym

miesięcznym wynagrodzeniem ustalonym dla potrzeb obliczenia

podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, w myśl powołanej ustawy,

a m iesięcznym w ynagrodzeniem osiąganym przez pracow nika
w okresie rehabilitacji zawodowej;

4) jednorazowe odszkodowanie - przysługujące pracownikowi

z  tytułu  stałego  lub  długotrwałego  uszczerbku  na  zdrowiu  spowodo
wanego  wypadkiem  przy  pracy  lub  chorobą  zawodową.  Za  stały
uszczerbek  na  zdrowiu  uważa  się  takie  naruszenie  sprawności  orga

nizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nieroku-

jące poprawy, natomiast za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uwa

ża  się  takie  naruszenie  sprawności  organizmu,  które  powoduje  upo
śledzenie  czynności  organizmu  na  okres  przekraczający  6  miesięcy,
mogące  ulec  poprawie.  Oceny  stopnia  uszczerbku  na  zdrowiu  oraz

jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową do

konuje  się  po  zakończeniu  leczenia  i  rehabilitacji  (art.  11  ust.  2-4
ustawy  wypadkowej).  Zasady  orzekania  o  stałym  lub  długotrwałym
uszczerbku  na  zdrowiu  określa  rozporządzenie  M inistra  Pracy  i  Po

lityki  Społecznej  z  dnia  18  grudnia  2002  r.  w   sprawie  szczegóło
wych  zasad  orzekania  o  stałym  lub  długotrwałym  uszczerbku  na
zdrowiu,  trybu  postępowania  przy  ustalaniu  tego  uszczerbku  oraz
postępowania  o  wypłatę  jednorazowego  odszkodowania  (DzU  nr
234,  poz.  1974).  Zgodnie  z  art.  11  ust.  1  ustawy  wypadkowej  je d

norazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętne

go  wynagrodzenia  za  każdy  procent  stałego  lub  długotrwałego
uszczerbku  na  zdrowiu.  Jeżeli  wskutek  pogorszenia  się  stanu  zdro
wia  poszkodowanego  stały  lub  długotrwały  uszczerbek  na  zdrowiu,
który  był  podstawą przyznania jednorazowego  odszkodowania,  uleg

nie zwiększeniu co najmniej o 10%, wówczas jednorazowe odszko

dowanie  zwiększa  się  o  podany  wyżej  procent  przeciętnego  wyna
grodzenia  za  każdy  procent  uszczerbku  na  zdrowiu  przewyższający
procent,  według  którego  ustalone  było  to  odszkodowanie.  Ponadto

jednorazowe odszkodowanie ulega zwiększeniu o kwotę stanowiącą

3,5-krotność  przeciętnego  wynagrodzenia,  jeżeli  w   stosunku  do  po
szkodowanego  orzeczona  została  całkowita  niezdolność  do  pracy
oraz  do  samodzielnej  egzystencji.  Wysokość  kwot  jednorazowych
odszkodowań  ogłasza  M inister  Pracy  i  Polityki  Społecznej  w   „Mo

nitorze Polskim”;

jednorazowe odszkodowanie - przysługujące członkom rodzi

ny pracownika zmarłego wskutek wypadku przy pracy lub choroby

zawodowej.  Odszkodowanie  takie  przysługuje  również  w   razie
śmierci  rencisty  uprawnionego  do  renty  z  tytułu  wypadku  przy  pra
cy  lub  choroby  zawodowej.  Członkami  rodziny  uprawnionymi  do

jednorazowego odszkodowania są:

• małżonek, z wyjątkiem przypadku gdy w stosunku do małżon

ków orzeczona została separacja,

• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobio

ne oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem

pełnoletności  wnuki,  rodzeństwo  i  inne  dzieci,  w  tym  również  w   ra
mach  rodziny  zastępczej,  spełniające  w   dniu  śmierci  pracownika  lub
rencisty  warunki  wymagane  do  uzyskania  renty  rodzinnej,

• rodzice, osoby przysposabiające, macocha oraz ojczym, jeżeli

w dniu śmierci pracownika lub rencisty prowadzili z nim wspólne
gospodarstwo domowe albo jeżeli pracownik lub rencista bezpośred

nio  przed  śmiercią przyczyniał  się  do  ich  utrzymania  lub jeżeli  usta
lone  zostało  wyrokiem  lub  ugodą  sądową prawo  do  alimentów  z je
go  strony.

Wysokość jednorazowego odszkodowania uzależniona jest od

liczby uprawnionych członków rodziny. Również w tym przypadku
wysokość tego odszkodowania ogłasza M inister Pracy i Polityki

Społecznej w „Monitorze Polskim”;

6) renta z tytułu niezdolności do pracy - przysługująca pracow

nikowi, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej

stał  się  częściowo  lub  całkowicie  niezdolny  do  pracy.  Renta ta przy
sługuje  niezależnie  od  długości  okresu  ubezpieczenia  wypadkowego
oraz  bez  względu  na  datę  powstania  niezdolności  do  pracy.  Przy
ustalaniu  prawa  do  renty,  wysokości  oraz jej  wypłaty  stosuje  się  od

powiednio przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach

i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. DzU z 2004 r.

nr 39, poz. 353 ze zm.). Renta z tytułu niezdolności do pracy

z ubezpieczenia wypadkowego nie może być niższa niż 120% kwo

ty najniższej odpowiedniej renty ustalonej i podwyższonej zgodnie

z wymienioną ustawą;

7) renta szkoleniowa - przysługująca pracownikowi, w stosunku

do  którego  orzeczono  celowość  przekwalifikowania  zawodowego  ze
względu  na  niezdolność  do  pracy  w   dotychczasowym  zawodzie.  Do
renty  tej  stosuje  się  również  odpowiednio  przepisy  powołanej  wyżej
ustawy  o  emeryturach  i  rentach  z  FUS.  W   myśl  art.  60  tej  ustawy,
renta  szkoleniowa  przysługuje  przez  okres  6  miesięcy,  przy  czym
okres  ten  może  ulec  skróceniu,  jeżeli  starosta  (prezydent  miasta)  za
wiadomi  jednostkę  organizacyjną  ZUS  o  braku  możliwości  prze
kwalifikowania  danej  osoby  do  innego  zawodu  albo  że  zaintereso
wana  osoba  nie  poddaje  się  przekwalifikowaniu  zawodowemu  (nie
uczestniczy  bez  uzasadnionych  przyczyn  w   zapewnionym  jej  szko
leniu  zawodowym).  Okres  pobierania  renty  szkoleniowej  może  być

też przedłużony - na wniosek starosty - na czas niezbędny do prze

kwalifikowania  danej  osoby,  nie  dłużej  jednak  niż  o  30  miesięcy,
a  zatem  renta  szkoleniowa  może  być  pobierana  nawet  przez  okres
3  lat.  Renta  szkoleniowa  z  ubezpieczenia  wypadkowego  nie  może

być niższa niż 100% podstawy jej wymiaru i jednocześnie nie mo

że wynosić mniej niż 120% minimalnej renty szkoleniowej z ubez

pieczenia rentowego;

8) renta rodzinna - dla członków rodziny zmarłego pracownika

lub  rencisty  uprawnionego  do  renty  z  tytułu  wypadku  przy  pracy
lub  choroby  zawodowej.  Renta  rodzinna  przysługuje  uprawnionym
członkom  rodziny  niezależnie  od  długości  okresu  ubezpieczenia  wy

padkowego i bez względu na datę śmierci pracownika lub rencisty

spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową (art.

17 ust. 2 ustawy wypadkowej). Przy ustalaniu prawa do renty ro

dzinnej oraz jej wysokości i wypłaty stosuje się odpowiednio prze

pisy powołanej wyżej ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Krąg

osób  uprawnionych  do  renty  rodzinnej  i  warunki jej  uzyskania  okreś
lone  zostały  przepisami  art.  68-70  ustawy  o  emeryturach  i  rentach
z  FUS;

9) dodatek do renty rodzinnej - dla sieroty zupełnej; dodatek ten

przysługuje na zasadach i w wysokości określonej w art. 76 ustawy

o emeryturach i rentach z FUS;

10) dodatek pielęgnacyjny - przysługujący osobie uprawnionej

do  renty  z  tytułu  niezdolności  do  pracy,  jeżeli  osoba  ta  uznana  zo
stała  za  całkowicie  niezdolną  do  pracy  oraz  do  samodzielnej  egzy
stencji,  oraz  osobie,  która  ukończyła  75  lat  życia.  Dodatek  ten  nie

przysługuje jednak osobie przebywającej w domu pomocy społecznej,

w   zakładzie  opiekuńczo-leczniczym  lub  w   zakładzie  pielęgnacyjno
-opiekuńczym,  chyba  że  osoba  ta  przebywa  poza  tą  placówką  przez
okres  dłuższy  niż  2  tygodnie  w   miesiącu  (art.  75  ustawy  o  emerytu
rach  i  rentach  z  FUS,  który  ma  tu  odpowiednie  zastosowanie);

11) pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szcze

pień ochronnych oraz zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne

w   zakresie  określonym  ustawą.  Zgodnie  z  art.  23  ustawy  wypadko
wej,  ze  środków  funduszu  wypadkowego  są pokrywane  koszty  skut
ków  wypadków  przy  pracy  oraz  chorób  zawodowych,  związane  ze
świadczeniami  zdrowotnymi  z  zakresu  stomatologii  i  szczepień
ochronnych,  na  które  ubezpieczony  pracownik  został  skierowany

przez lekarza orzecznika ZUS na wniosek lekarza prowadzącego, je

żeli koszty te nie są refundowane na podstawie odrębnych przepi
sów. Ponadto ze środków funduszu wypadkowego są pokrywane

koszty  przedmiotów  ortopedycznych  w   wysokości  udziału  własnego
ubezpieczonego  określonego  w   ustawie  z  dnia  23  stycznia  2003  r.
o  powszechnym  ubezpieczeniu  w   Narodowym  Funduszu  Zdrowia
(DzU  nr  45,  poz.  391  ze  zm.).

Czy pracownikowi przysługuje odszkodowanie za szkody rze

czowe poniesione w związku z wypadkiem przy pracy?

Niezależnie od wyżej omówionych świadczeń pracownikowi,

który  uległ  wypadkowi  przy  pracy,  przysługuje  od  pracodawcy  od
szkodowanie  za  utratę  lub  uszkodzenie  w   związku  z  wypadkiem
przedmiotów  osobistego  użytku  oraz  przedmiotów  niezbędnych  do
wykonywania  pracy,  z  wyjątkiem  utraty  lub  uszkodzenia  pojazdów
samochodowych  oraz  wartości  pieniężnych  (art.  2371  §  2  k.p.).  Od
szkodowania  takiego  nie  przewiduje  natomiast  ustawa  wypadkowa.

OKOLICZNOŚCI

WYŁĄCZAJĄCE PRAWO DO ŚWIADCZEŃ

Z TYTUŁU WYPADKU PRZY PRACY

Ustawa wypadkowa przewiduje dwa przypadki, kiedy pracownik

zostaje pozbawiony prawa do świadczeń należnych z tytułu wypad
ku przy pracy. Odnosi się to do wszystkich świadczeń przewidzia

nych w art. 6 ust. 1 ustawy wypadkowej przysługujących pracowni

kowi, który uległ wypadkowi przy pracy. Okolicznością uzasadnia

ją c ą pozbawienie prawa do tych świadczeń jest określone naganne

zachowanie się samego pracownika, w wyniku którego doszło do
zaistnienia wypadku przy pracy.

Czy naruszenie przez pracownika przepisów dotyczących ochro

ny życia i zdrowia pozbawia go prawa do świadczeń z tytułu zaist
niałego wypadku przy pracy?

Stosownie do art. 21 ust. 1 ustawy wypadkowej, świadczenia

z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują pracownikowi, jeżeli

wyłączną  przyczyną  wypadku  było  udowodnione  naruszenie  przepi
sów  dotyczących  ochrony  życia  i  zdrowia,  spowodowane  przez  nie
go  umyślnie  lub  wskutek  rażącego  niedbalstwa.  Przez  użyte  w   tym

przepisie pojęcie naruszenia „przepisów dotyczących ochrony życia

i zdrowia” nie należy jednak rozumieć tylko przepisów dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy, bowiem pojęcie to ma znacznie

szerszy zakres i obejmuje nie tylko przepisy dotyczące bezpieczeń
stwa i higieny pracy, ale także szereg innych przepisów mających

na celu ochronę życia i zdrowia ludzkiego, jak np. przepisy prze

ciwpożarowe, przepisy ruchu drogowego, przepisy prawa budowla

nego. Ponadto w art. 21 ust. 1 ustawy jest mowa o umyślnym lub

wskutek rażącego niedbalstwa naruszeniu przez pracownika przepi
sów dotyczących ochrony życia i zdrowia ludzkiego, będącym wy

łączną przyczyną wypadku i co wymaga udowodnienia. Naruszony

w powyższy sposób przez pracownika musi być zatem konkretny

przepis. Tymczasem w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest

wielokrotnie mowa również o zasadach bezpieczeństwa i higieny

pracy. Tak np. art. 211 zdanie 1 k.p. stanowi, że „Przestrzeganie
przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym

obowiązkiem pracownika” . W świetle art. 21 ust. 1 ustawy wypad
kowej naruszenie przez pracownika umyślnie lub wskutek rażącego

niedbalstwa określonej zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, choć
by utrwalonej i z reguły stosowanej w praktyce, nie uzasadnia po

zbawienia pracownika prawa do świadczeń przewidzianych w usta
wie, jeśli zasada ta nie została usankcjonowana w konkretnym prze

pisie prawa.

Pozbawienie pracownika prawa do świadczeń przewidzianych

w ustawie następuje tylko wtedy, gdy wyłączną, a nie decydującą,

przyczyną wypadku było udowodnione przez pracodawcę naruszenie
przez niego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowo

dowane w sposób umyślny lub wskutek rażącego niedbalstwa. Jak

też orzekł SN w wyroku z dnia 9 września 1998 r., II UKN 186/98

(OSNAP 1999, z. 17, poz. 558), do pozbawienia pracownika świad
czeń z tytułu wypadku przy pracy nie jest wystarczające stwierdze

nie, że zachowanie pracownika było decydującą przyczyną wypad

ku, jeżeli nie było ono wyłączną jego przyczyną. Pogląd ten jest

w   pełni  aktualny  również  na  gruncie  obecnie  obowiązującej  ustawy
wypadkowej.  Udowodnienie  faktu,  że  pracownik  naruszył  przepisy
dotyczące  ochrony  życia  i  zdrowia  ludzkiego,  że  naruszenie  to  spo
wodowane  zostało  umyślnie  lub  wskutek jego  rażącego  niedbalstwa
i  że  naruszenie  wymienionych  przepisów  było  wyłączną  przyczyną
wypadku,  spoczywa  na  pracodawcy,  przy  czym  wszystkie  te  trzy
elementy  m uszą być  spełnione  łącznie.  Jeżeli  zatem  umyślność  dzia

łania (lub zaniechania) lub rażące niedbalstwo poszkodowanego nie
było wyłączną przyczyną wypadku, nie pozbawia go to prawa do

świadczeń przewidzianych w ustawie i przysługują mu one w peł

nym zakresie. Podobne stanowisko reprezentował SN także we

wcześniejszych orzeczeniach. Tak np. w wyroku z dnia 23 paździer

nika 1981 r., III URN 40/80 (PiZS 1982, nr 7, s. 55) SN stwierdził,

że tylko wyłączna wina pracownika, i to szczególnie uwarunkowa

na pozbawia go prawa do świadczeń powypadkowych, przy czym

wina  ta  musi  być  udowodniona.  Ponadto  SN  przyjął,  że  rażące  nie
dbalstwo  zachodzi  wówczas,  gdy  poszkodowany  pracownik  podej
muje  działania  z  naruszeniem  przepisów  o  ochronie  życia  i  zdrowia,
chociaż  mógł  i  powinien  był  przewidzieć  grożące  mu  niebezpie
czeństwo,  które  zwykle  występuje  w   danych  okolicznościach  fak

tycznych, co dla każdego człowieka o przeciętnej przezorności jest

oczywiste.  A  przy  tym   musi  to  być  przyczyna  wyłączna.  Ocena  ro
dzaju  i  stopnia  zawinienia  poszkodowanego  w   wypadku  przy  pracy,
wyłączające  prawo  do  świadczeń  powypadkowych,  ograniczona jest
wyłącznie  do  przyczyn  wypadku,  nie  obejmuje  natomiast  następstw
wypadku,  niezależnie  od  ich  rozmiaru.

Zwrócić też należy uwagę na wyrok SN z dnia 27 maja 1998 r.,

II  UKN  70/98  (OSNAP  1999,  z.  12,  poz.  403),  w   którym  wyrażony
został  pogląd,  że  niezapewnienie  pracownikowi  elementarnych  wa
runków  bezpiecznego  wykonywania  pracy  z  reguły  wyklucza  moż
liwość  przyjęcia jako  wyłącznej  przyczyny  wypadku  przy  pracy  na
ruszenia  przez  pracownika  przepisów  dotyczących  ochrony  życia
i  zdrowia  wskutek  rażącego  niedbalstwa.  SN  wskazał  ponadto,  że
pozbawienie  poszkodowanego  podstawowych  środków  ochrony  pra

cy, rażące przekraczanie norm czasu pracy, a także brak zabezpie
czeń używanego narzędzia pracy i jego wadliwa lokalizacja, nie po

zwalająca na bezpieczną i swobodną obsługę - to okoliczności, któ
re jednoznacznie wykluczają możliwość przyjęcia - jako wyłącznej

przyczyny wypadku przy pracy - udowodnionego przez pracodawcę
naruszenia przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia

i zdrowia, spowodowanego rażącym niedbalstwem.

O umyślnym lub wskutek rażącego niedbalstwa naruszeniu

przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia,

jako wyłącznej przyczynie wypadku przy pracy, nie można zatem

w   żadnym  wypadku  mówić,  jeśli  do  powstania  wypadku  w  jakikol
wiek  sposób  przyczynił  się  również  pracodawca  lub  inny  pracownik
zakładu  pracy  bądź  też  osoba  trzecia.

Czy stan nietrzeźwości lub znajdowanie się po d wpływem środ

ków odurzających ma wpływ na prawo pracownika do świadczeń
z tytułu wypadku przy pracy?

Drugą okoliczność, pozbawiającą pracownika prawa do świad

czeń  z  tytułu  wypadku  przy  pracy,  przewiduje  art.  21  ust.  2  ustawy
wypadkowej.  Zgodnie  z  tym   przepisem,  świadczenia  te  nie  przysłu
gują również  pracownikowi,  który  będąc  w   stanie  nietrzeźwości  lub

pod wpływem środków odurzających albo substancji psychotropo

wych  przyczynił  się  w   znacznym  stopniu  do  spowodowania  wypad
ku  przy  pracy.  Nadmienić  tu  należy,  że  pojęcie  „stan  nietrzeźwości”
zdefiniowane  zostało  w   art.  46  ust.  2  ustawy  z  dnia  26  październi
ka  1982  r.  o  wychowaniu  w   trzeźwości  i  przeciwdziałaniu  alkoholi
zmowi  (j.t.  DzU  z  2007  r.  nr  70,  poz.  473),  zgodnie  z  którym  stan

nietrzeźwości m a miejsce wówczas, gdy stężenie alkoholu we krwi

wynosi powyżej 0,5% lub obecność alkoholu w wydychanym po
wietrzu wynosi powyżej 0,25 mg w 1 dm3.

Fakt, iż pracownik w chwili wypadku znajdował się w stanie

nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających albo sub

stancji psychotropowych musi być udowodniony przez pracodawcę.

U stawa wypadkowa w art. 21 ust. 3 stanowi też, że jeżeli zachodzi

uzasadnione  przypuszczenie,  iż  pracownik  w   chwili  wypadku  znaj
dował  się  w   stanie  nietrzeźwości  lub  pod  wpływem  środków  odu
rzających  albo  substancji  psychotropowych,  wówczas  pracodawca
kieruje  go  na  badanie  niezbędne  do  ustalenia  zawartości  alkoholu,

środków  odurzających  lub  substancji  psychotropowych  w   organi
zmie.  Pracownik  jest  obowiązany  poddać  się  temu  badaniu.  Odmo
wa  poddania  się  takiemu  badaniu  lub  inne  zachowanie  się  pracow

nika uniemożliwiające jego przeprowadzenie (np. oddalenie się

z  miejsca  wypadku)  skutkuje  pozbawieniem  go  prawa  do  świadczeń
z  tytułu  zaistniałego  wypadku  przy  pracy,  chyba  że  pracownik  udo
wodni,  iż  miały  miejsce  przyczyny,  które  uniemożliwiły  poddanie
się  temu  badaniu.  Koszty  powyższych  badań  zwracane  są pracodaw
cy  kierującemu  na  te  badania.  Jednakże  koszty  tych  badań  ponosi

pracownik, jeśli będąc w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środ

ków  odurzających  lub  substancji  psychotropowych,  przyczynił  się
w   znacznym  stopniu  do  spowodowania  wypadku.  Zasady  dokony
wania  zwrotu  kosztów  tych  badań  określa  rozporządzenie  M inistra
Gospodarki,  Pracy  i  Polityki  Społecznej  z  dnia  10  kwietnia  2003  r.
(DzU  nr  70,  poz.  646).

Stan nietrzeźwości bądź znajdowanie się chwili wypadku pod

wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych
wyłącza prawo do świadczeń powypadkowych jednak tylko wtedy,

jeżeli pracownik będąc w takim stanie przyczynił się w znacznym

stopniu  do  zaistnienia  wypadku.  Samo  bowiem  stwierdzenie,  że  pra
cownik  w   chwili  wypadku  był  w   takim  stanie,  nie  przesądza  z  góry
o  tym,  że  przyczynił  się  on  do  spowodowania  wypadku.  Stan,  w  ja
kim  pracownik  się  znajdował,  mógł  bowiem  nie  mieć  żadnego
wpływu  na  zaistnienie  wypadku,  gdyż  do  wypadku  doszłoby  także
wtedy,  gdyby  pracownik  był  trzeźwy  i  w   pełni  sprawny  pod  wzglę
dem  psychomotorycznym.  Jeżeli  zatem  pracownik  nie  przyczynił  się
do  wypadku bądź  stopień jego  przyczynienia  się  był  nieznaczny,  mi
mo  znajdowania  się  w   stanie  nietrzeźwości  lub  pod  wpływem  środ
ków  odurzających  albo  substancji  psychotropowych,  nie  pozbawia
go  to  prawa  do  świadczeń  powypadkowych  i  przysługują  mu  one
w   pełnej  wysokości.  Ustawa  wypadkowa  nie  przewiduje  bowiem
możliwości  zmniejszenia  wysokości  świadczeń  w   razie  przyczynie

nia się pracownika do wypadku, stosownie do stopnia tego przyczy
nienia się. Nie przyjęto tu więc cywilistycznej zasady wyrażonej

w art. 362 kodeksu cywilnego stanowiącego, że jeżeli poszkodowa

ny przyczynił się do powstania szkody lub jej zwiększenia, obowią

zek  jej  naprawienia  ulega  odpowiedniemu  zmniejszeniu  stosownie
do  okoliczności,  a  zwłaszcza  do  stopnia  winy  obu  stron.  Jakkolwiek
w   art.  21  ust.  2  ustawy  wypadkowej  jest  mowa  o  przyczynieniu  się
ubezpieczonego  do  spowodowania  wypadku,  a  nie  do  szkody,  to

jednak samo rozumienie przyczynienia się do szkody na gruncie

prawa  cywilnego,  może  odnosić  się  również  do  przyczynienia  się
pracownika  do  spowodowania  wypadku  na  gruncie  ustawy  wypad
kowej.  Na  gruncie  prawa  cywilnego,  w   świetle  art.  362  k.c.  przyj
muje  się,  że  przyczynienie  się  poszkodowanego  do  szkody  ma  miej
sce  wtedy,  gdy jego  zachowanie jest  adekwatną współprzyczyną po
wstania  szkody  lub  jej  zwiększenia.  Takie  rozumienie  przyczynienia
się  jest  też  w   pełni  przydatne,  jeśli  chodzi  o  przyczynienie  się  pra
cownika  do  spowodowania  wypadku  przy  pracy.  O  przyczynieniu
się  pracownika  do  zaistnienia  wypadku  przy  pracy  możemy  zatem
mówić  wtedy,  gdy jego  niezgodne  z  przepisami  postępowanie  pozo
staje  w   adekwatnym  (normalnym)  związku  przyczynowym  z  wypad
kiem,  jako  jedna  ze  współprzyczyn  sprawczych  doprowadzających
do  wypadku.  N a  spowodowanie  wypadku  przy  pracy  składają  się
w   takiej  sytuacji  dwie  lub  więcej  przyczyn,  z  których jedna  leży  po
stronie  pracownika,  zaś  druga  -   po  stronie  pracodawcy  lub  innego

podmiotu.

W myśl art. 21 ust. 2 ustawy wypadkowej, pozbawienie prawa

do świadczeń z tytułu wypadku przy pracy może mieć miejsce je d

nak tylko wtedy, jeżeli pracownik przyczynił się „w znacznym stop
niu” do spowodowania wypadku. Użyty w powołanym przepisie

zwrot  „w   znacznym  stopniu”  jest  jednak  nieostry  i  może  nasuwać
w   praktyce  trudności  interpretacyjne.  Ustawa  nie  zawiera  bowiem
w   tej  mierze  żadnych  wskazówek.  Ocena,  czy  w   konkretnym  przy
padku  pracownik  swoim  zachowaniem  przyczynił  się  do  zaistnienia
wypadku  w   znacznym  stopniu,  czy  też  stopień  tego  przyczynienia

był nieznaczny, wymaga każdorazowo rozpatrzenia całokształtu

okoliczności  towarzyszących  danemu  wypadkowi.  Od  tej  oceny  za
leży  bowiem  przyznanie  bądź  pozbawienie  pracownika  prawa  do
świadczeń  powypadkowych.  Ustalenie,  czy  zachowanie  pracownika

było okolicznością „znaczniejszą” od przyczynienia się drugiej stro
ny do wypadku, niejednokrotnie nie jest w praktyce łatwe. Najczę

ściej  do  wypadku  przy  pracy  dochodzi  w   wyniku  splotu  różnych
okoliczności,  stąd  też  ocena,  która  z  nich  zaważyła  w   znacznym
stopniu  na jego  zaistnieniu,  wymaga  odpowiedniego  wartościowania

jego przyczyn i ustalenia przyczyny najistotniejszej, dominującej.

Zaznaczyć należy, że zaistnienie wypadku przy pracy w okolicz

nościach  określonych  w   art.  21  ust.  1  i  2  ustawy  wypadkowej  po
zbawia  prawa  do  świadczeń  przewidzianych  w   ustawie  tylko  same
go  pracownika,  a  nie  członków jego  rodziny,  którym  -   w   razie jego

śmierci  wskutek  takiego  wypadku -   przysługują  odpowiednie  świad
czenia  przewidziane  w   ustawie  (jednorazowe  odszkodowanie,  renta
rodzinna).  Jak  bowiem  stwierdził  SN  w   wyroku  z  dnia  9  grudnia

1997 r., II UKN 377/97 (OSNAP 1998, z. 20, poz. 606), członkom

rodziny pracownika, który zmarł wskutek wypadku przy pracy,

przysługuje jednorazowe odszkodowanie pieniężne niezależnie od
tego, czy pracownik przyczynił się i w jakim stopniu do spowodo

wania wypadku. Wyrok ten zachowuje nadal aktualność.

Szerzej na temat wypadków przy pracy i chorób zawodowych

zob. F. Małysz, Wypadki przy pracy i choroby zawodowe, Wydaw
nictwo „Biblioteczka Pracownicza”, Warszawa 2003.

R o z d z i a ł IX

SZKOLENIE PRACOWNIKÓW

W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

1. ZASADY OGÓLNE

Jakie przepisy regulują szkolenie pracowników w dziedzinie

bezpieczeństwa i higieny pracy?

Zaznajamianie z problematyką dotyczącą bezpieczeństwa i hi

gieny pracy praktycznie rozpoczyna się ju ż na etapie edukacji szkol

nej, a więc jeszcze przed podjęciem przez dorastającą młodzież
pierwszej w życiu pracy zawodowej. Zgodnie bowiem z art. 2372

k.p.,  M inister  Edukacji  Narodowej  jest  obowiązany  zapewnić
uwzględnianie  problematyki  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  er
gonomii  w   programach  nauczania  w   szkołach,  po  uzgodnieniu  za
kresu  tej  problematyki  z  Ministrem  Pracy  i  Polityki  Społecznej.

Szczegółowe zasady dotyczące szkolenia pracowników w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy określa rozporządzenie M inistra Go

spodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia
w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 180, poz.

1860 ze zm.). Przepisy tego rozporządzenia w drażają postanowienia

dyrektywy  89/391/EWG z  dnia  12  czerwca  1989  r.  w   sprawie  wpro
wadzenia  środków  w   celu  poprawy  bezpieczeństwa  i  zdrowia  pra
cowników  w   miejscu  pracy  (DzUrz  WE  L  183  z  dnia  20  czerwca

1989), co wiąże się z członkostwem Polski w Unii Europejskiej od

1 maja 2004 r. i koniecznością dostosowania polskiego prawodaw

stwa  do  uregulowań  unijnych.  Rozporządzenie  określa:  zasady  i  za
kres  szkolenia,  wymagania  dotyczące  treści  i  realizacji  programów
szkolenia,  sposób  dokumentowania  szkolenia  oraz  przypadki,  w   któ
rych  pracodawcy  lub  pracownicy  m ogą być  zwolnieni  z  określonych
rodzajów  szkolenia.

Zgodnie z przepisami § 2 powołanego rozporządzenia z dnia 27

lipca  2004  r.,  pracodawca jest  obowiązany  zapewnić  pracownikowi
odbycie,  odpowiedniego  do  rodzaju  wykonywanej  pracy,  szkolenia
w   zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  w   tym   przekazanie  mu
informacji  i  instrukcji  dotyczących  zajmowanego  stanowiska  pracy
lub  wykonywanej  pracy.  W   razie  wykonywania  pracy  na  terenie  za
kładu  pracy  pracodawcy  przez  pracownika  innego  pracodawcy  -

pracodawca jest obowiązany poinformować tego pracownika o za

grożeniach dla bezpieczeństwa i zdrowia podczas pracy na tym te
renie. Uzyskanie takich informacji pracownik potwierdza podpisem.

Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy w zakresie szkolenia

w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy?

Prowadzenie systematycznego szkolenia pracowników w zakre

sie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy jest jednym   z  ważniejszych  obo
wiązków  pracodawcy,  określonym  w   art.  94  pkt  4  k.p.  Szkolenie  to
m a  na  celu  zaznajamianie  pracowników  z  obowiązującymi  przepisa
mi  i  zasadami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  utrwalanie  wia
domości  w   tej  dziedzinie.  Zgodnie  też  z  art.  23 73  §  1  k.p.  nie  wolno
dopuścić  do  pracy  pracownika,  do  której  wykonywania  nie  posiada
on  wymaganych  kwalifikacji  lub  potrzebnych  umiejętności,  a  także
dostatecznej  znajomości  przepisów  oraz  zasad  bezpieczeństwa  i  hi
gieny  pracy.  Pracodawca jest  zatem  obowiązany  zapewnić  przeszko
lenie  pracownika  w   zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  przed
dopuszczeniem  go  do  pracy,  a  także  prowadzić  okresowe  szkolenie
w   tym  zakresie.  Obowiązek  przeszkolenia  pracownika  przed  dopusz
czeniem  go  do  pracy jest  aktualny  niezależnie  od  tego,  na jaki  okres

pracownik jest zatrudniony (na czas określony, na czas wykonania

określonej pracy, na czas nieokreślony, na okres próbny), a także
w przypadku zmiany stanowiska pracy. Przeszkolenie pracownika

w   zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  nie jest jedynie  wymagane
w   razie  podjęcia  przez  niego  pracy  na  tym  samym  stanowisku  pracy,
które  zajmował  u  danego  pracodawcy  bezpośrednio  przed  nawiąza

niem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę (art. 23 73 § 2 k.p.).

Szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy odbywa się w czasie pracy i na koszt pracodawcy (art. 23 73

§ 3 k.p.). Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w szko

leniu pracownik zachowuje też prawo do wynagrodzenia.

Również pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w zakre

sie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wy
konywania ciążących na nim obowiązków i szkolenie to powinno

być okresowo powtarzane (art. 23 73 § 2 1 k.p.).

Pracodawca jest też obowiązany zaznajamiać pracowników

z  przepisami  oraz  zasadami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  dotyczą
cymi  wykonywanych  przez  nich  prac.  Obowiązany jest  również  wy
dawać  szczegółowe  instrukcje  i  wskazówki  dotyczące  bezpieczeń
stwa  i  higieny  pracy  na  poszczególnych  stanowiskach  pracy  (art.
23 74  §  1  i  2  k.p.).

Czy pracownik je st obowiązany brać udział w szkoleniu w za

kresie bezpieczeństwa i higieny pracy?

Pracownik jest obowiązany znać przepisy oraz zasady bezpie

czeństwa  i  higieny  pracy,  brać  udział  w   szkoleniu  i  instruktażu  z  te
go  zakresu  oraz  poddawać  się  wymaganym  egzaminom  sprawdzają
cym  (art.  211  pkt  1  k.p.).  Obowiązany  jest  też  potwierdzić  na  pi
śmie  zapoznanie  się  z  przepisami  oraz  zasadami  bezpieczeństwa
i  higieny  pracy  (art.  23 74  §  3  k.p.).  Pismo  takie  powinno  też  być

przechowywane w aktach osobowych pracownika, zgodnie z § 3

i § 6 ust. 2 pkt 2 lit. b) rozporządzenia M inistra Pracy i Polityki So
cjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez

pracodawców  dokumentacji  w   sprawach  związanych  ze  stosunkiem
pracy  oraz  sposobu  prowadzenia  akt  osobowych  pracownika  (DzU
nr  62,  poz.  286  ze  zm.).

Jakim celom ma służyć szkolenie w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy?

Szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy powinno

zapewnić jego uczestnikom:

1) zaznajomienie się z czynnikami środowiska pracy mogącymi

powodować zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników
podczas pracy oraz z odpowiednimi środkami i działaniami zapobie
gawczymi,

2) poznanie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pra

cy  w   zakresie  niezbędnym  do  wykonywania  pracy  w   zakładzie  pra
cy  i  na  określonym  stanowisku  pracy,  a  także  związanych  z  pracą
obowiązków  i  odpowiedzialności  w   dziedzinie  bezpieczeństwa  i  hi
gieny  pracy,

3) nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bez

pieczny dla siebie i innych osób, postępowania w sytuacjach awa

ryjnych oraz udzielenia pomocy osobie, która uległa wypadkowi
(§ 3 powołanego rozporządzenia z dnia 27 lipca 2004 r.).

2. ORGANIZATORZY SZKOLENIA

Kto może organizować i prowadzić szkolenie w zakresie bezpie

czeństwa i higieny pracy?

Powołane rozporządzenie dopuszcza możliwość organizowania

i prowadzenia szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

przez samych pracodawców bądź też - na ich zlecenie - przez je d
nostki organizacyjne prowadzące działalność szkoleniową w dzie

dzinie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.  Jednostki  te  prowadzą  też
szkolenie  pracodawców,  pracowników  służby  bezpieczeństwa  i  hi
gieny  pracy  oraz  instruktorów  i  wykładowców  tematyki  bezpieczeń
stwa  i  higieny  pracy  (§  4  powołanego  rozporządzenia).  Jednostkami
organizacyjnymi  prowadzącymi  działalność  szkoleniową  w   dziedzi

nie bezpieczeństwa i higieny pracy są:

• placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia prak

tycznego, ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego,

• szkoły ponadgimnazjalne,

• jednostki badawczo-rozwojowe, szkoły wyższe lub inne pla

cówki naukowe,

• stowarzyszenia, których celem statutowym jest działalność

związana z bezpieczeństwem i higieną pracy,

• osoby prawne lub fizyczne prowadzące działalność oświatową

na zasadach określonych w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobo

dzie działalności gospodarczej (j.t. DzU z 2007 r. nr 155, poz. 1095),

- jeżeli prowadzą działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeń

stwa i higieny pracy (§ 1a pkt 2 powołanego rozporządzenia z dnia
27 lipca 2004 r.).

Jakie obowiązki ciążą na organizatorze szkolenia w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy?

Organizator szkolenia, tj. pracodawca lub odpowiednia jednost

ka  organizacyjna  prowadząca  działalność  szkoleniową  w   zakresie
bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  jest  obowiązany  do  zapewnienia
wykładowców  i  instruktorów  posiadających  zasób  wiedzy,  doświad
czenie  zawodowe  i  przygotowanie  dydaktyczne  zapewniające  wła
ściwą  realizację  programów  szkolenia.  Zasób  wiedzy  i  doświadcze
nie  zawodowe  osób  prowadzących  szkolenie  powinny  być  odpo
wiednie  do  charakteru  pracy  wykonywanej  przez  pracowników  ob

jętych szkoleniem i specyfiki danego zakładu pracy. Inne bowiem

będą wymagania, gdy szkolenie dotyczy pracowników administra

cyjnych, a inne zaś gdy chodzi o pracowników zatrudnionych na
stanowiskach robotniczych, i to w zależności od specyfiki zakładu

pracy (np. produkcja określonych maszyn, kopalnia węgla, wytwa
rzanie produktów z tworzyw sztucznych, budownictwo itp.). Istotne

jest też posiadanie przez wykładowcę lub instruktora odpowiednie

go  przygotowania  dydaktycznego,  pozwalającego  na  dobór  właści
wych  form  i  metod  szkolenia.  W   myśl  §  1a  pkt  4  powołanego  roz
porządzenia  z  dnia  27  lipca  2004  r.,  przez  przygotowanie  dydak
tyczne  rozumie  się  ukończenie  kształcenia  lub  szkolenia  przygoto
wującego  do  prowadzenia  procesu  szkolenia  w   dziedzinie  bezpie
czeństwa  i  higieny  pracy  w   sposób  zapewniający  w ysoką  efektyw
ność,  z  uwzględnieniem,  odpowiednich  dla  określonych  grup  uczest

ników szkolenia i rodzajów szkolenia: form organizacyjnych i me
tod szkolenia oraz środków dydaktycznych.

Organizator szkolenia jest obowiązany ponadto zapewnić:
• programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla

określonych grup stanowisk,

• programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadze

nia instruktażu - w przypadku prowadzenia takiego szkolenia,

• odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności

szkoleniowej,

• wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji

programów szkolenia, np. różnego rodzaju materiały poglądowe,

• właściwy przebieg szkolenia oraz prowadzenie dokumentacji

w postaci programów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów prze

biegu egzaminów i rejestru wydanych zaświadczeń o odbyciu szko

lenia przez pracownika (§ 5 powołanego rozporządzenia).

Jakiego rodzaju szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy są prowadzone?

Zgodnie z § 6 powołanego rozporządzenia z dnia 27 lipca

2004 r., szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest
prowadzone jako szkolenie wstępne i szkolenie okresowe.

Programy szkolenia wstępnego oraz szkolenia okresowego,

określające  szczegółową  tematykę,  formy  realizacji  i  czas  trwania
szkolenia,  dla  poszczególnych  grup  stanowisk  opracowuje  praco
dawca  lub  w   porozumieniu  z  pracodawcą -  jednostka  organizacyjna
prowadząca  działalność  szkoleniową  w   dziedzinie  bezpieczeństwa
i  higieny  pracy,  na  podstawie  ramowych  programów  szkolenia.  Pro
gramy  szkolenia  powinny  być  dostosowane  do  rodzajów  i  warun
ków  prac  wykonywanych  przez  uczestników  szkolenia,  a  ich  reali
zacja  powinna  zapewnić  spełnienie  celów  szkolenia,  określonych
w   §  3  powołanego  rozporządzenia  (o  czym  była  mowa  wyżej).  Pro
gramy  szkolenia,  na  podstawie  których  były  prowadzone  aktualne
szkolenia  pracowników,  powinny  być  przechowywane  przez  praco
dawców  w   dokumentacji  dotyczącej  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.

Ramowe programy szkolenia są określone w załączniku nr 1 do roz

porządzenia (§ 7 powołanego rozporządzenia).

3. SZKOLENIE WSTĘPNE

W jakiej form ie je st przeprowadzane szkolenie wstępne?

Szkolenie wstępne jest przeprowadzane w formie instruktażu

według programów opracowanych dla poszczególnych grup stano
wisk i obejmuje:

1) szkolenie wstępne ogólne, zwane instruktażem ogólnym,

2) szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane instruktażem sta

nowiskowym (§ 8 powołanego rozporządzenia z dnia 27 lipca 2004 r.).

Przez instruktaż - w myśl § 1a pkt 1 powołanego rozporządze

nia - rozumie się formę szkolenia o czasie trwania nie krótszym niż

2  godziny  lekcyjne,  umożliwiającego  uzyskanie,  aktualizowanie  lub
uzupełnianie  wiedzy  i  umiejętności  dotyczących  wykonywania  pra
cy  i  zachowania  się  w   zakładzie  pracy  w   sposób  zgodny  z  przepisa
mi  oraz  zasadami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.

Jaki je s t cel instruktażu ogólnego i kto go prowadzi?

Celem instruktażu ogólnego jest zapoznanie pracownika z pod

stawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi
w kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulami

nach pracy, z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także z zasada

mi udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku (§ 9 ust. 1 po
wołanego rozporządzenia). Instruktaż ogólny odbywają, przed do

puszczeniem do wykonywania pracy:

•  nowo  zatrudnieni  pracownicy,
•  studenci  odbywający  u  pracodawcy  praktykę  studencką,
•  uczniowie  szkół  zawodowych  zatrudnieni  w   celu  praktycznej

nauki zawodu.

Instruktaż ogólny prowadzi pracownik służby bezpieczeństwa i hi

gieny pracy lub osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby al

bo pracodawca, który sam wykonuje takie zadania, lub pracownik wy

znaczony przez pracodawcę posiadający zasób wiedzy i umiejętności za

pewniający właściwą realizację programu instruktażu oraz mający aktu

alne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie

bezpieczeństwa i higieny pracy (§ 10 powołanego rozporządzenia).

Jaki je st cel instruktażu stanowiskowego i kiedy je st przepro

wadzany?

Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkole

nia  zapoznanie  się  z  czynnikami  środowiska  pracy  występującymi  na
ich  stanowiskach  pracy  i  ryzykiem  zawodowym  związanym  z  wyko
nywaną pracą,  sposobami  ochrony  przed zagrożeniami, jakie  mogą po
wodować  te  czynniki,  oraz  metodami  bezpiecznego  wykonywania  pra

cy  na tych  stanowiskach  (§  9  ust.  2  powołanego  rozporządzenia  z  dnia
27  lipca  2004  r.).  Instruktaż  stanowiskowy  przeprowadza  się  przed
dopuszczeniem  do  wykonywania  pracy  na  określonym  stanowisku:

1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz

innym,  na  którym  występuje  narażenie  na  działanie  czynników
szkodliwych  dla  zdrowia,  uciążliwych  lub  niebezpiecznych,  oraz
pracownika  przenoszonego  na  takie  stanowisko,

2) ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studen

ta odbywającego praktykę studencką.

W przypadku gdy pracownik wykonuje pracę na kilku stanowi

skach pracy, wówczas powinien odbyć instruktaż stanowiskowy na
każdym z tych stanowisk.

W razie wprowadzenia na stanowisku pracy, na którym wystę

puje  narażenie  na  działanie  czynników  szkodliwych  dla  zdrowia,
uciążliwych  lub  niebezpiecznych,  zmian  warunków  techniczno-orga
nizacyjnych,  w   szczególności  zmian  procesu  technologicznego,
zmian  organizacji  stanowisk  pracy,  wprowadzenia  do  stosowania

substancji  o  działaniu  szkodliwym  dla  zdrowia  albo  niebezpiecznym
oraz  nowych  lub  zmienianych  narzędzi,  maszyn  i  innych  urządzeń  -
pracownik  zatrudniony  na  tym  stanowisku  odbywa  instruktaż  stano
wiskowy  przygotowujący  go  do  bezpiecznego  wykonywania  pracy
w   zmienionych  warunkach.  Tematyka  i  czas  trwania  tego  instrukta
żu  powinny  być  uzależnione  od  rodzaju  i  zakresu  wprowadzonych

na tym stanowisku pracy zmian.

Czas trwania instruktażu stanowiskowego powinien być uzależ

niony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego

stażu  pracy  oraz  rodzaju  pracy  i  zagrożeń  występujących  na  stano
wisku  pracy,  na  którym  pracownik  ma  być  zatrudniony.  Instruktaż
stanowiskowy  przeprowadza  wyznaczona  przez  pracodawcę  osoba
kierująca  pracownikami  lub  pracodawca,  jeżeli  osoby  te  posiadają

odpowiednie  kwalifikacje  i  doświadczenie  zawodowe  oraz  są  prze
szkolone  w   zakresie  metod  prowadzenia  instruktażu  stanowisko
wego.  Instruktaż  stanowiskowy  kończy  się  sprawdzianem  wiedzy
i  umiejętności  z  zakresu  wykonywania  pracy  zgodnie  z  przepisami
oraz  zasadami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  stanowiącym  podsta
wę  dopuszczenia  pracownika  do  wykonywania  pracy  na  określonym
stanowisku  (§  11  powołanego  rozporządzenia).

Odbycie instruktażu ogólnego oraz instruktażu stanowiskowego

pracownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, któ

ra jest przechowywana w aktach osobowych pracownika. W zór kar

ty szkolenia wstępnego jest określony w załączniku nr 2 do rozpo

rządzenia (§ 12 powołanego rozporządzenia M inistra Gospodarki
i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r.).

4. SZKOLENIE OKRESOWE

Jaki je st cel szkolenia okresowego w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy i kto j e odbywa?

Szkolenie okresowe m a na celu aktualizację i ugruntowanie

wiedzy i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami

techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Szkolenie okresowe

odbywają:

1) osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pra

cownikami, w szczególności kierownicy, mistrzowie i brygadziści,

2) pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,
3) pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, kon

struktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy
i organizatorzy produkcji,

4) pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy i inne

osoby wykonujące zadania tej służby,

5) pracownicy administracyjno-biurowi oraz inni pracownicy

niewymienieni wyżej, których charakter pracy wiąże się z naraże
niem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpiecz

ne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy (§ 14 powołanego rozporządzenia z dnia 27 lipca 2004 r.).

Jak często powinno być przeprowadzane szkolenie okresowe?

Szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowi

skach  robotniczych  przeprowadza  się  w   formie  instruktażu,  nie  rza
dziej  niż  raz  na  3  lata,  zaś  na  stanowiskach,  na  których  są  wykony
wane  prace  szczególnie  niebezpieczne  -   nie  rzadziej  niż  raz  w   roku.

Natomiast szkolenie okresowe osób będących pracodawcami oraz

innych pracowników powinno być przeprowadzane w formie kursu,
seminarium lub samokształcenia kierowanego nie rzadziej niż raz na

5 lat, a w przypadku pracowników administracyjno-biurowych - nie

rzadziej niż raz na 6 lat.

Co należy rozumieć przez kurs, samokształcenie kierowane

i seminarium?

W świetle § 1a pkt 3 powołanego rozporządzenia z dnia 27 lip

ca 2004 r., przez kurs rozumie się formę szkolenia o czasie trwania

nie krótszym niż 15 godzin lekcyjnych, składającego się z zajęć teo

retycznych i praktycznych, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowa

nie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeń

stwa  i  higieny  pracy.  Natomiast  przez  samokształcenie  kierowane
rozumie  się  formę  szkolenia  umożliwiającego  uzyskanie,  aktualizo
wanie  lub  uzupełnianie  wiedzy  i  umiejętności  w   zakresie  bezpie
czeństwa  i  higieny  pracy,  na  podstawie  materiałów  przekazanych

przez organizatora szkolenia, w szczególności za pośrednictwem
poczty lub internetu, przy jednoczesnym zapewnieniu konsultacji

z osobami spełniającymi wymagania dla wykładowców. Z kolei
seminarium to forma szkolenia o czasie trwania nie krótszym niż

5 godzin lekcyjnych, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie

lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy (§ 1a pkt 5 i 6 powołanego rozporządzenia).

Kto ustala częstotliwość oraz czas trwania szkolenia okresowego?

Częstotliwość oraz czas trwania szkolenia okresowego pracow

ników zatrudnionych na określonych stanowiskach pracy ustala pra

codawca, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami,

biorąc pod uwagę rodzaj i warunki wykonywania prac na tych sta
nowiskach. Pierwsze szkolenie okresowe osób będących pracodaw

cami  oraz  innych  osób  kierujących  pracownikami  (kierowników  ko
mórek  organizacyjnych,  mistrzów,  brygadzistów)  powinno  być  prze
prowadzone  w   okresie  do  6  miesięcy  od  rozpoczęcia  pracy  na  tych
stanowiskach,  natomiast  pracowników  zatrudnionych  na  innych  sta

nowiskach pracy (wymienionych wyżej w pkt. 2-5 ) - w okresie do

12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych stanowiskach. Ze szkole

nia tego może być zwolniony pracownik, który przedłoży aktualne

zaświadczenie  o  odbyciu  w   tym  okresie  u  innego  pracodawcy  wy
maganego  szkolenia  okresowego,  bądź  też  odbył  w   tym  okresie
szkolenie  okresowe  wymagane  dla  osoby  zatrudnionej  na  stanowi
sku  należącym  do  innej  grupy  stanowisk,  jeżeli  jego  program
uwzględnia  zakres  tematyczny  wymagany  programem  szkolenia
okresowego  obowiązującego  na  nowym  stanowisku  pracy  (§  15  po
wołanego  rozporządzenia).  Należy  dodać,  że  ukończenie  w   powyż
szych  okresach  szkolenia,  dokształcania  lub  doskonalenia  zawodo
wego  związanego  z  nauką  zawodu,  przyuczeniem  do  zawodu  albo
podnoszeniem  kwalifikacji  zawodowych,  uwzględniającego  program
szkolenia  okresowego  wymagany  dla  określonego  stanowiska  pracy,
uważa  się  za  równoznaczne  z  odbyciem  takiego  szkolenia  (§  17  po
wołanego  rozporządzenia  z  dnia  27  lipca  2004  r.).

SZKOLENIE PRACODAWCÓW

WYKONUJĄCYCH ZADANIA SŁUŻBY BHP

Którzy pracodawcy są obowiązani odbyć szkolenie w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy?

Szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy m uszą od

być pracodawcy, którzy zgodnie z art. 23711 § 1 k.p. wykonują
w zakładzie pracy zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

Szkolenie to pracodawca powinien odbyć przed podjęciem wykony

wania  tych  zadań.  Szkolenie  takie  przeprowadzane  jest  w   formie
kursu  lub  seminarium  według  programu  opracowanego  w   oparciu
o  ramowy  program  określony  w   części  III  załącznika  nr  1  do  powo

łanego rozporządzenia M inistra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca

2004  r.  Z  powyższego  szkolenia  są  zwolnieni  pracodawcy,  którzy
spełniają  wymagania  kwalifikacyjne  dla  służby  bezpieczeństwa  i  hi
gieny  pracy  określone  w   przepisach  dotyczących  służby  bezpieczeń
stwa  i  higieny  pracy  ( § 1 3   powołanego  rozporządzenia).  Wymaga

nia te określone zostały w § 4 rozporządzenia Rady Ministrów

z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higie

ny pracy (DzU nr 109, poz. 704 ze zm.).

Obowiązek odbycia szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higie

ny  pracy  ciąży  zatem  na  pracodawcy  zatrudniającym  do  10  pracow
ników  albo  do  20  pracowników,  jeżeli  jest  zakwalifikowany  do  gru
py  działalności,  dla  której  ustalono  nie  wyższą  niż  trzecią  kategorię

ryzyka w rozumieniu ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubez

pieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawo

dowych  (DzU  nr  199,  poz.  1673  ze  zm.)  -  jeżeli  sam  wykonuje  za
dania  służby  bezpieczeństwa i  higieny  pracy.  Szczegółowe  zasady  usta
lania  kategorii  ryzyka  określa  rozporządzenie  M inistra  Pracy  i  Poli

tyki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania

stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wy

padków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń

wypadkowych i ich skutków (DzU nr 200, poz. 1692 ze zm.).

Jaki je st cel szkolenia pracodawców wykonujących zadania

służby bhp?

Celem powyższego szkolenia jest uzyskanie przez jego uczestni

ków wiedzy i umiejętności w zakresie:

• identyfikacji i analizy zagrożeń zawodowych oraz oceny ryzy

ka związanego z tymi zagrożeniami,

• prowadzenia kontroli i oceny stanu bezpieczeństwa i higieny

pracy, w tym przestrzegania przepisów i zasad bhp,

• organizowania przedsięwzięć mających na celu zapewnienie

pracownikom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia,

• metod eliminowania lub ograniczenia oddziaływania na pra

cowników czynników szkodliwych dla zdrowia i niebezpiecznych,

• ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz

chorób zawodowych, a także określania niezbędnych działań profi
laktycznych,

• metod i organizacji szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa

i higieny pracy,

• popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy.

W jakiej form ie powyższe szkolenie je st prowadzone?

Szkolenie powinno być zorganizowane w formie kursu lub se

minarium - z uwzględnieniem ćwiczeń oraz z wykorzystaniem od

powiednich pomocy dydaktycznych, w szczególności filmów, tablic,

folii  do  wyświetlania  informacji,  programów  komputerowych,  mate
riałów  do  ćwiczeń.  Uczestnicy  szkolenia  powinni  również  otrzymać
materiały  umożliwiające  przyswojenie  problematyki  objętej  progra
mem  szkolenia  (np.  skrypty,  przepisy  prawne,  zestawy  ćwiczeń  z  in
strukcjami,  zestawy  pytań  kontrolnych).

6. EGZAMINY SPRAWDZAJĄCE

Jakie szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy koń

czą się egzaminem i kto go przeprowadza?

Szkolenia pracodawców wykonujących zadania służby bezpie

czeństwa  i  higieny  pracy  oraz  szkolenia  okresowe  kończą  się  egza
minem  sprawdzającym  przyswojenie  przez  uczestnika  szkolenia
wiedzy  objętej  programem  szkolenia  oraz  umiejętności  wykonywa

nia lub organizowania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy. Egzamin przeprowadzany jest przed

kom isją pow ołaną przez organizatora szkolenia, tj. pracodawcę lub

jednostkę organizacyjną prow adzącą działalność szkoleniow ą

w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Potwierdzeniem ukoń
czenia z wynikiem pozytywnym szkolenia jest zaświadczenie wyda

ne  przez  organizatora  szkolenia,  którego  wzór  określony  jest  w   za
łączniku  nr  3  do  rozporządzenia  (§  16  powołanego  rozporządzenia
M inistra  Gospodarki  i  Pracy  z  dnia  27  lipca  2004  r.).

R o z d z i a ł X

ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

ORAZ ODZIEŻ I OBUWIE ROBOCZE

Jakie zadania mają spełniać środki ochrony indywidualnej?

Zgodnie z przepisami art. 23 76 k.p., pracodawca jest obowiąza

ny dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidu

alnej  zabezpieczające  przed  działaniem  niebezpiecznych  i  szkodli
wych  dla  zdrowia  czynników  występujących  w   środowisku  pracy
oraz  informować  go  o  sposobach  posługiwania  się  tymi  środkami.

Pracodawca jest  obowiązany  dostarczać  pracownikowi  środki  ochro
ny  indywidualnej,  które  spełniają wymagania  dotyczące  oceny  zgod
ności  określone  w   odrębnych  przepisach.

Środki ochrony indywidualnej m ają zabezpieczać organizm pra

cownika  przed  działaniem  niebezpiecznych  i  szkodliwych  dla  zdro
wia  czynników  występujących  w   środowisku  pracy.  O  tym  zaś,  ja
kie  środki  ochrony  indywidualnej  pracodawca  jest  obowiązany  do
starczyć  pracownikowi,  decyduje  rodzaj  pracy,  ja k ą   wykonuje.

Z drugiej strony pracownik jest obowiązany używać przydzielonych
mu środków ochrony indywidualnej, natomiast na osobach kierują

cych pracownikami spoczywa obowiązek dbałości o sprawność tych
środków i stosowanie ich przez pracowników zgodnie z przeznacze

niem (art. 211 pkt 4 oraz art. 212 pkt 2 k.p.).

Co rozumie się przez środki ochrony indywidualnej?

W myśl § 2 pkt 9 powoływanego rozporządzenia w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przez środki

ochrony indywidualnej rozumie się wszelkie środki noszone lub

trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub

większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecz

nych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym rów
nież wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.

Do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się natomiast:

• zwykłej odzieży roboczej i mundurów, które nie są specjalnie

przeznaczone do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia
pracownika,

• środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, Po

licję i inne służby utrzymania porządku publicznego,

• wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy

i ratownicze,

• środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie

przepisów Prawa o ruchu drogowym,

•  wyposażenia  sportowego,
•  środków  służących  do  samoobrony  lub  do  odstraszania,
•  przenośnych  urządzeń  do  wykrywania  oraz  sygnalizowania

zagrożeń i naruszania porządku publicznego.

Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywi

dualnej?

Dostarczane pracownikom środki ochrony indywidualnej powin

ny  spełniać  wymagania  dotyczące  oceny  zgodności,  określone  usta
w ą z  dnia  30  sierpnia  2002  r.  o  systemie  oceny  zgodności  (j.t.  DzU
z  2004  r.  nr  204,  poz.  2087  ze  zm.).  N a  podstawie  art.  9  ust.  1  tej
ustawy  M inister  Gospodarki,  Pracy  i  Polityki  Społecznej  wydał  roz
porządzenie  z  dnia  31  marca  2003  r.  w   sprawie  zasadniczych  wyma
gań  dla  środków  ochrony  indywidualnej  (DzU  nr  80,  poz.  725),  któ
re  weszło  w   życie  z  dniem  1  maja  2004  r.,  tj.  z  dniem  uzyskania
przez  Polskę  członkostwa  w   Unii  Europejskiej.  Rozporządzenie  to
wdraża  postanowienia  dyrektywy  Rady  W spólnot  Europejskich  nr

89/686/EWG z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie ujednolicenia

przepisów prawnych państw członkowskich dotyczących środków

ochrony indywidualnej, ze zmianami wprowadzonymi przez później
sze dyrektywy. Rozporządzenie z dnia 31 marca 2003 r. określa

szczegółowo  zasadnicze  wymagania  dla  środków ochrony  indywidu
alnej,  warunki  i  tryb  dokonywania  oceny  zgodności,  treść  deklaracji
zgodności,  minimalne  kryteria,  jakie  powinny  być  uwzględnione  przy

notyfikowaniu jednostek prowadzących ocenę zgodności środków

ochrony indywidualnej, sposób oznakowania i wzór oznakowania CE.

Zgodnie z § 6 powyższego rozporządzenia środki ochrony in

dywidualnej w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa użytkow

ników tych środków powinny:

1) zapewniać wystarczającą ochronę przed występującymi za

grożeniami,

2) być zaprojektowane oraz wykonane zgodnie z wymaganiami

ergonomii  w   taki  sposób,  aby  w   przewidywanych  warunkach  uży
wania,  do  których  są  przeznaczone,  użytkownik  mógł  normalnie
wykonywać  wszystkie  czynności  w   przypadku  zagrożenia,  korzysta

jąc równocześnie z odpowiedniej ochrony na możliwie najwyższym

osiągalnym poziomie; przez ochronę na możliwie najwyższym osią
galnym poziomie, który powinien być wzięty pod uwagę przy pro

jektowaniu środków ochrony indywidualnej, należy rozumieć po

ziom,  powyżej  którego  niedogodności  związane  z  ich  noszeniem
uniemożliwiają  ich  skuteczne  używanie  podczas  narażenia  na  zagro
żenia  lub  uniemożliwiają normalne  wykonywanie  czynności.

W ja k i sposób powinny być zaprojektowane i wykonane środki

ochrony indywidualnej?

Środki ochrony indywidualnej powinny być tak zaprojektowane

i wykonane, aby wykluczały zagrożenia i inne niedogodności
w przewidywanych warunkach użytkowania:

1) materiały, z których są wyprodukowane części i materiały

użyte  do  produkcji  środków  ochrony  indywidualnej,  łącznie  z  pro
duktami  ich  rozkładu,  nie  powinny  wpływać  niekorzystnie  na  zdro
wie  lub  higienę  użytkownika,

2) właściwy stan powierzchni części składowych; każda część

składowa  środków  ochrony  indywidualnej,  która  m a  kontakt  lub  też
która  potencjalnie  może  mieć  kontakt  z  użytkownikiem  podczas  ich
używania,  powinna  być  gładka,  pozbawiona  ostrych  brzegów,  wy
stępów  i  krawędzi  zagrażających  okaleczeniem  użytkownika,

zm inim alizow anie utrudnień dla użytkownika; wszelkie

utrudnienia  związane  z  poruszaniem  się,  zm ianą  pozycji  ciała  i  po
strzeganiem  zmysłowym  podczas  używania  środków  ochrony  indy
widualnej  powinny  być  zminimalizowane;  jednocześnie  nie  mogą
one  powodować  wykonywania  ruchów  niebezpiecznych  dla  użyt
kownika  lub  innych  osób.

Powinny też być tak zaprojektowane i wykonane, aby możliwe

było  ich  łatwe  i  prawidłowe  umieszczenie  na  użytkowniku  oraz  po
zostawienie  ich  na  właściwym  miejscu  przez  przewidywany  okres
użytkowania,  z  uwzględnieniem  panujących  wokół  warunków,  wy
konywanych  ruchów  i  przyjmowanych  pozycji  ciała.  Z  tego  wzglę

du  należy  zapewnić  możliwość  optymalnego  dostosowania  tych
środków  do  budowy  ciała  użytkownika  za  pom ocą  wszelkich  wła
ściwych  środków,  w   szczególności  odpowiednich  systemów  regula
cji  i  mocowania  lub  przez  zapewnienie  odpowiedniego  zakresu  roz
miarów.  Środki  ochrony  indywidualnej  powinny  być  możliwie  jak

najlżejsze, z zachowaniem wymaganej wytrzymałości i skuteczności

ich działania. Niezależnie od zasadniczych wymagań, środki ochro

ny indywidualnej powinny być odporne na działanie czynników oto

czenia, w przewidywanych warunkach ich używania.

Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do ochrony użytkow

nika przed kilkoma jednocześnie występującymi zagrożeniami po

winny być tak zaprojektowane i wykonane, aby spełniały wymaga

nia właściwe dla każdego z występujących zagrożeń. W przypadku

gdy ten sam producent wprowadza do obrotu kilka rodzajów środków
ochrony indywidualnej różnych klas lub różnych typów, mających

na  celu  zapewnienie  ochrony  sąsiadujących  części  ciała  przed  łącz
nym  działaniem  różnych  zagrożeń,  środki  te  powinny  być  kompaty
bilne  (§  7  wymienionego  rozporządzenia  z  dnia  31  marca  2003  r.).

W przypadku gdy środki ochrony indywidualnej są wyposażone

w   system  regulacji,  system  ten  powinien  być  zaprojektowany  i  wy
konany  w   sposób  uniemożliwiający  ustawienie  nieprawidłowych  pa
rametrów  regulacji  dokonujących  się  bez  wiedzy  użytkownika
w   przewidywanych  warunkach  używania.  Środki  ochrony  indywidu
alnej  zakrywające  chronione  części  ciała  powinny  być  właściwie
wentylowane,  na  tyle,  na  ile  jest  to  możliwe,  aby  ograniczyć  wy

dzielanie  się  potu  podczas  ich  używania.  Jeżeli  spełnienie  tego  wa
runku  nie jest  możliwe,  środki  te  powinny  być  wyposażone  w   układy
do  wchłaniania potu.  Wszelkie  ograniczenia pola  widzenia,  wywołane

przez środki ochrony indywidualnej chroniące twarz, oczy i drogi od

dechowe, powinny być zminimalizowane. Stopień optycznej neutral

ności  wizjerów,  znajdujących  się  w   środkach  ochrony  indywidualnej,
powinien  być  dostosowany  do  wykonywanych  przez  użytkownika
precyzyjnych  i  długotrwałych  czynności.  Środki  te,  jeżeli jest  to  ko
nieczne,  powinny  być  wyposażone  w   środki  przeciwdziałające  zapa-

rowywaniu  wizjerów.  Środki  ochrony  indywidualnej  przeznaczone
dla  użytkowników  wymagających  korekcji  wzroku  powinny  być  do
stosowane  do  ich  noszenia  wraz  z  okularami  lub  szkłami  kontakto
wymi  (§  9  wymienionego  rozporządzenia  z  dnia  31  marca  2003  r.).

Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do używania:

1) w atmosferze wybuchowej - powinny być tak zaprojektowa

ne i wykonane, aby nie mogły być źródłem iskry lub łuku elektrycz
nego, spowodowanych elektrycznością statyczną lub uderzeniem,

i nie mogły spowodować zapłonu mieszaniny wybuchowej,

2) w nagłych wypadkach lub do szybkiego zakładania albo zdej

mowania - powinny być tak zaprojektowane i wykonane, aby czas

potrzebny do ich zakładania albo zdejmowania był jak najkrótszy;

wszystkie elementy środków ochrony indywidualnej, pozwalające na

prawidłowe ich zakładanie albo zdejmowanie, powinny umożliwiać

szybką i łatwą ich obsługę (§ 11 wymienionego rozporządzenia).

Jeżeli środki ochrony indywidualnej są wyposażone w urządze

nia alarmowe uruchamiane w przypadku braku przewidzianego po

ziom u  ochrony,  urządzenia  te  pow inny  być  zaprojektow ane
i  umieszczone  w   taki  sposób,  aby  użytkownik  odbierał  sygnał  alar
mowy  z  tych  urządzeń  podczas  ich  używania  w   warunkach,  do  któ
rych  są przeznaczone.  Części  składowe  środków  ochrony  indywidu
alnej,  które  m ogą być  regulowane,  odłączane  lub  wymieniane  przez
użytkownika,  powinny  być  tak  zaprojektowane  i  wykonane,  aby
czynności  te  mogły  być  wykonane  bez  użycia  narzędzi.  W   przypad
ku  gdy  środki  ochrony  indywidualnej  są  wyposażone  w   urządzenie
umożliwiające  połączenie  z  innymi  uzupełniającymi  urządzeniami,
mechanizm  łączący  powinien  być  zaprojektowany  i  wykonany

w sposób umożliwiający jego montaż tylko z właściwymi uzupeł

niającymi urządzeniami. Jeżeli środki ochrony indywidualnej są wy

posażone w urządzenie do obiegu cieczy, urządzenie takie powinno

być tak zaprojektowane, dobrane i podłączone, aby była możliwa

właściwa wymiana cieczy w pobliżu całej chronionej części ciała
użytko wnika środków, niezależnie od jego pozycji lub wykonywa

nych ruchów w przewidywanych warunkach używania (§ 12 wy

mienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Zgodnie z § 15 wymienionego rozporządzenia środki ochrony

indywidualnej zapobiegające:

1) urazom spowodow anym przez spadające lub wystające

przedmioty  albo  zderzeniom  części  ciała  z  innymi  przeszkodami,
aby  zapobiegać  zranieniom  spowodowanym  w   szczególności  przez
zgniecenie  lub  przekłucie  części  chronionej  przez te  środki  -   powin

ny zapewniać amortyzowanie uderzeń przynajmniej do takiego po

ziomu energii uderzenia, powyżej którego wymiary lub masa środ
ka ochrony indywidualnej amortyzującego uderzenie uniemożliwia

łyby efektywne ich używanie w przewidywanym okresie,

2) upadkom z wysokości lub ich skutkom - powinny zawierać

uprząż i podsystem łącząco-amortyzuj ący połączony z punktem ko

twiczenia; środki te powinny być tak zaprojektowane i wykonane,

aby  w   przewidywanych  warunkach  ich  używania  droga  spadania
użytkownika  była  zm inim alizowana  w   celu  uniknięcia  kolizji
z  przeszkodami,  a  siła  hamowania  nie  przekraczała  wartości  progo
wej,  powyżej  której  użytkownik  mógłby  doznać  obrażeń  ciała  lub

nastąpiłoby zerwanie lub pęknięcie któregokolwiek z elementów,

powodując upadek użytkownika; środki te powinny również zapew

niać utrzymanie użytkownika po wyhamowaniu upadku we właści

wej pozycji, umożliwiającej oczekiwanie na udzielenie pomocy,

3) upadkom spowodowanym przez poślizgnięcie - powinny być

zaprojektowane, wykonane i wyposażone w dodatkowe elementy,
aby zapewniały wystarczającą przyczepność przez zaczepienie oraz

tarcie z uwzględnieniem rodzaju, a także stanu powierzchni.

Środki ochrony indywidualnej zapobiegające skutkom drgań me

chanicznych powinny zapewniać odpowiednie tłumienie wibracji szko
dliwych dla zagrożonych części ciała użytkownika. Wartość przy

spieszeń drgań przenoszonych na użytkownika nie powinna przekra
czać wartości dopuszczalnych, określonych w przepisach rozporządze

nia M inistra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r.

w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr 217, poz.

1833 ze zm.), dotyczących maksymalnego przewidywanego dzien

nego narażenia użytkownika na te czynniki. Środki ochrony indywi

dualnej chroniące części ciała przed uciskiem statycznym powinny
w wystarczający sposób amortyzować skutki ucisku, aby zapobiegać

poważnym uszkodzeniom ciała i przewlekłym dolegliwościom (§ 16

i 17 wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Środki ochrony indywidualnej zapobiegające utonięciu, w szcze

gólności naramienniki, kamizelki i kombinezony ratunkowe, powin

ny wypływać na powierzchnię tak szybko, jak jest to możliwe, bez

zagrożenia zdrowia ich użytkownika, oraz utrzymywać użytkownika

tych środków na powierzchni, nawet w przypadku utraty przytom
ności, w pozycji umożliwiającej oddychanie, w oczekiwaniu na po

moc. Środki te mogą być całkowicie lub częściowo wykonane z ma

teriałów  utrzymujących  się  na  powierzchni  cieczy  lub  też  m ogą być
napełniane  gazem  uwalnianym  ręcznie  albo  automatycznie,  a  także
nadmuchiwane  ustami.  Wymienione  środki  ochrony  indywidualnej

w   przewidywanych  warunkach  używania  powinny  być  odporne  na
uderzenia  o  powierzchnię  cieczy  i  na  czynniki  środowiska  związane
z  cieczą,  bez  szkody  dla  ich  prawidłowego  działania  oraz  szybko
i  całkowicie  napełniane  gazem  albo  powietrzem.  Jeżeli  przewidywa

ne  szczególne  warunki  używania  środków  ochrony  indywidualnej
tego  wymagają,  niektóre  rodzaje  środków zapobiegających  utonięciu
po winny  być:

1) wyposażone w urządzenia nadmuchujące oraz w świetlne lub

dźwiękowe urządzenia sygnalizujące,

2) wyposażone w urządzenia do zaczepiania i przymocowywa

nia ciała, umożliwiające wyciągnięcie użytkownika z cieczy,

3) przystosowane do długotrwałego używania w warunkach sta

łego zagrożenia użytkownika, w przypadku gdyby wpadł on do cie

czy lub w sytuacjach wymagających zanurzenia się w niej (§ 19
wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do zapobiegania

szkodliwym  skutkom  hałasu  powinny  zmniejszać  hałas  w   takim
stopniu,  aby  równoważny  poziom  dźwięku  A,  odbierany  przez  użyt
kownika,  nie  przekroczył  wartości  dopuszczalnych,  określonych
w   przepisach  powołanego  wyżej  rozporządzenia  M inistra  Pracy
i  Polityki  Społecznej  w   sprawie  najwyższych  dopuszczalnych  stężeń
i  natężeń  czynników  szkodliwych  dla  zdrowia  w   środowisku  pracy.

Wymienione środki powinny posiadać etykiety wskazujące wartość
tłumienia hałasu i wartość wskaźnika komfortu zapewnianego przez

dany środek, a jeśli nie jest to możliwe, etykiety należy umieścić na
opakowaniu tego środka (§ 21 wymienionego rozporządzenia).

Zgodnie z przepisam i § 22 w ym ienionego rozporządzenia

z dnia 31 marca 2003 r., izolacyjność cieplna i odporność mecha

niczna środków ochrony indywidualnej przeznaczonych do ochrony

całego ciała użytkownika lub części jego ciała przed skutkami dzia

łania wysokiej temperatury albo ognia powinny być dostosowane do
przewidywanych warunków używania tych środków. Materiały,

z których są wykonane środki ochrony indywidualnej i składniki

tych środków przeznaczone do ochrony przed promieniowaniem

cieplnym lub ciepłem konwekcyjnym, powinny posiadać odpowied

ni współczynnik przenikania strumienia cieplnego i wykluczać zapa

lenie się tych środków. W przypadku gdy powierzchnia zewnętrzna

tych materiałów lub składników środków ochrony indywidualnej po

winna odbijać promieniowanie cieplne, jej zdolność odbijania po
winna być dostosowana do strumienia cieplnego w zakresie promie

niowania podczerwonego. Materiały, z których są wykonane środki

ochrony indywidualnej i składniki tych środków przeznaczone do
krótkotrwałego używania w środowisku pracy o wysokiej tempera

turze, a także środki ochrony indywidualnej, które mogą być nara

żone na działanie gorących rozprysków dużych ilości roztopionych
materiałów, powinny mieć izolacyjność cieplną uniemożliwiającą

przenikanie większości zakumulowanego ciepła aż do czasu opusz

czenia  przez  użytkownika  obszaru  niebezpiecznego  i  zdjęcia  środ
ków  ochrony  indywidualnej.  Materiały,  z  których  są wykonane  środ
ki  ochrony  indywidualnej  i  składniki  tych  środków:

1) narażone na rozpryski dużych ilości gorących materiałów -

powinny zapewniać wystarczającą amortyzację uderzeń mechanicz

nych i zapobiegać urazom ciała,

2) które m ogą przypadkowo mieć kontakt z płomieniami oraz

te, które są używane do produkcji sprzętu pożarniczego - powinny

charakteryzować się odpornością na zapalenie, odpowiadającą klasie
zagrożenia w przewidywanych warunkach używania. Nie m ogą one

topić się w zetknięciu z płomieniem ani przyczyniać się do rozprze

strzeniania się płomieni.

Kompletne i gotowe do użytku środki ochrony indywidualnej

przeznaczone do ochrony całego ciała przed skutkami wysokiej tem

peratury lub ognia powinny spełniać następujące wymagania:

1) ilość ciepła przenikającego przez te środki do ciała użytkow

nika powinna być dostatecznie mała, aby podczas ich używania nie
następowała akumulacja ciepła w zagrożonej części ciała, powodu

jąca odczucie bólu lub zagrożenie zdrowia;

2) powinny zapobiegać przenikaniu cieczy lub pary i nie powo

dować poparzeń wynikających z kontaktu między ich powłoką
ochronną a użytkownikiem;

3) jeżeli są wyposażone w urządzenia:
a) chłodzące, przeznaczone do pochłaniania ciepła, działające na

zasadzie odparowania cieczy lub sublimacji ciał stałych - powinny

być tak zaprojektowane i wykonane, aby uwalniane substancje lotne
były odprowadzane na zewnątrz powłoki ochronnej, a nie w kierun

ku użytkownika,

b) do oddychania - powinny być zaprojektowane i wykonane

w taki sposób, aby spełniały swoją funkcję ochronną w przewidy
wanych warunkach użytkowania.

Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do ochrony całego

lub  części  ciała  użytkownika  przed  zimnem  powinny  charakteryzo
wać  się  izolacyjnością  cieplną  i  odpornością  mechaniczną,  odpo
w iednią  w   przewidywanych  warunkach  używania.  Materiały,  z  któ
rych  są  wykonane  wymienione  środki  i  składniki  tych  środków  po
winny  posiadać  wskaźnik  przenikania  strumienia  cieplnego  tak  ma

ły, jak jest to wymagane w przewidywanych warunkach ich używa
nia. Materiały elastyczne i inne składniki środków przeznaczonych

do używania w środowisku o niskiej temperaturze powinny zacho
wywać poziom elastyczności wymagany do wykonywania niezbęd

nych ruchów i przyjmowania odpowiednich pozycji. Materiały,

z których są wykonane środki ochrony indywidualnej i składniki

tych środków, które mogą zostać spryskane przez duże ilości zim
nych substancji, powinny zapewniać wystarczającą amortyzację ude

rzeń mechanicznych oraz zapobiegać urazom ciała. Kompletne i go

towe do użytku środki ochrony indywidualnej przeznaczone do

ochrony całego ciała użytkownika przed utratą ciepła powinny speł

niać następujące wymagania:

1) ilość zimna przenikającego przez środki ochrony indywidual

nej na użytkownika powinna być na tyle mała, aby podczas nosze
nia tych środków nie dopuścić do akumulacji zimna w jakim kol

wiek  punkcie  chronionej  części  ciała  -   łącznie  z  końcami  palców
u  rąk  i  nóg  -   do  poziomu,  który  mógłby  spowodować  odczucie  bó
lu  lub  zagrożenia  zdrowia,

2) zapobiegać przenikaniu takich cieczy jak woda deszczowa

i nie powodować obrażeń wynikających z kontaktu między ich po
w łoką ochronną a użytkownikiem.

Jeżeli środki ochrony indywidualnej są wyposażone w urządze

nie do oddychania, urządzenie to powinno zachowywać swoje wła

ściwości  ochronne  w   przewidywanych  warunkach  używania.  W   in
strukcji  dołączanej  do  każdego  egzemplarza  środków  ochrony  indy
widualnej  przeznaczonych  do  krótkotrwałego  używania  w   środowi
skach  o  niskiej  temperaturze  producent  zamieszcza  informacje  doty
czące  maksymalnego  dopuszczalnego  narażenia  użytkownika  na
zimno  przenikające  przez  dany  środek  ochrony  indywidualnej  (§  24
wymienionego  rozporządzenia  z  dnia  31  marca  2003  r.).

Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do ochrony całego

ciała lub jego części przed skutkami działania prądu elektrycznego

powinny właściwie izolować użytkownika przed napięciem, na któ

re może być on narażony w najbardziej niekorzystnych przewidywa

nych warunkach używania tych środków. Materiały, z których są

wykonane środki i składniki tych środków, powinny być tak zapro

jektowane, dobrane i połączone, aby zapewniały jak najmniejszy

przepływ prądu elektrycznego przez powłokę ochronną tych środ

ków,  mierzony  podczas  wykonywanych  prób  przy  napięciach  odpo
wiadających  napięciom,  jakie  m ogą  wystąpić  w   warunkach  rzeczy
wistych.  W   każdym  przypadku  przepływ  prądu  przez  powłokę
ochronną  środków  ochrony  indywidualnej  powinien  być  niższy  od
maksymalnej  ogólnie  przyjętej  wartości  dopuszczalnej,  odpowiada

jącej progowi tolerancji organizmu człowieka. Środki ochrony indy

widualnej  przeznaczone  wyłącznie  do  używania  podczas  pracy  wy
konywanej  przy  instalacjach  elektrycznych,  które  są  lub  m ogą  być
pod  napięciem,  powinny  posiadać  oznaczenie  umieszczone  również

na opakowaniu, określające w szczególności:

• klasę środka ochrony indywidualnej lub odpowiadające jej na

pięcie robocze,

• numer seryjny i datę produkcji tego środka.

Instrukcja producenta wymienionych środków powinna zawierać

informacje dotyczące szczegółowego przeznaczenia tego rodzaju
środków oraz zakresu i częstotliwości badań właściwości izolacyj

nych, które powinny być przeprowadzane w okresie użytkowania

środków ochrony indywidualnej (§ 25 wymienionego rozporządze

nia z dnia 31 marca 2003 r.).

W myśl przepisów § 26 wymienionego rozporządzenia, środki

ochrony  indywidualnej  zapobiegające  ostrym  lub  chronicznym  cho
robom  oczu  wywołanym  przez  promieniowanie  niejonizujące  po
winny  pochłaniać  lub  odbijać  większość  energii  promieniowania
w   szkodliwym  paśmie  długości  fal,  jednocześnie  nie  wpływając
ujemnie  na  przepuszczanie  nieszkodliwej  części  pasma  widzialnego,
postrzeganie  kontrastów   i  m ożliw ość  rozpoznaw ania  kolorów
w   przewidywanych  warunkach  używania.  Środki  stosowane  do
ochrony  oczu  powinny  być  tak  zaprojektowane  i  wykonane,  aby  dla
każdej  szkodliwej  długości  fali  widmowy  współczynnik  przepusz
czania  był  taki,  aby  gęstość  strumienia  energii  szkodliwego  promie

niowania, jaka może dotrzeć do oczu użytkownika przez filtr stoso

wanych  środków,  była  jak  najmniejsza  i  nie  przekraczała  dopusz
czalnej  wartości  tego  promieniowania.  Jakość  środków  ochrony  in
dywidualnej  stosowanych  do  ochrony  oczu  nie  może  się  pogarszać
i  nie  m ogą  one  tracić  swoich  właściwości  w   związku  z  działaniem

promieniowania. Środki ochrony indywidualnej stosowane do ochro

ny  oczu  powinny  być  oznaczone.  Oznaczenie  powinno  określać  sto
pień  ochrony  odpowiedni  dla  danej  krzywej  rozkładu  widmowego
ich  współczynnika  przepuszczania.  Filtry  przeznaczone  do  ochrony
oczu  przed  promieniowaniem  źródeł jednego  typu  powinny  być  kla

syfikowane w rosnącym porządku ich stopni ochrony. Producent po
winien umieścić na każdym egzemplarzu filtra ochronnego oznacze

nie  określające  stopień  ochrony.  Instrukcja  producenta  wymienio
nych  środków  powinna  zawierać  informacje  dotyczące  krzywej
przepuszczania  wartości  promieniowania,  mające  na  celu  umożli

wienie  dobrania  najodpowiedniejszych  środków  ochrony  indywidu
alnej,  z  uwzględnieniem  czynników  właściwych  dla  rzeczywistych
warunków  ich  używania,  w   szczególności  odległość  od  źródła  i  roz
kład  widmowy  energii  promieniowania  w   tej  odległości.

Materiały, z których są wykonane środki ochrony indywidualnej

i składniki tych środków, przeznaczone do ochrony całego ciała lub
części ciała przed skażeniami radioaktywnymi, w tym radioaktyw

nymi pyłami, gazami, cieczami lub ich mieszaninami, powinny być
tak zaprojektowane, wykonane, dobrane i połączone, aby skutecznie

zapobiegały  przenikaniu  tych  substancji  w   przewidywanych  warun
kach  używania.  W   zależności  od  rodzaju  i  stanu  substancji,  o  któ
rych  mowa  w   ust.  1,  niezbędna  szczelność  środków  ochrony  indy
widualnej  i  składników  tych  środków  może  być  uzyskana  przez  za
stosowanie  nieprzepuszczalnej  powłoki  ochronnej  albo  za  pomocą
odpowiednich  środków,  w   szczególności  systemów  wentylacyjnych
i  ciśnieniowych,  zaprojektowanych  w   celu  zapobieżenia ponownemu
rozpraszaniu  się  tych  substancji.  Substancje  odkażające  stosowane
w   procesie  odkażania  środków  ochrony  indywidualnej  skażonymi
substancjami  nie  mogą  ograniczać  możliwości  ponownego  użycia

tych środków, w przewidywanym okresie trwałości (§ 27 wymie
nionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do zapewnienia peł

nej ochrony użytkownika przed zewnętrznym napromieniowaniem

lub, jeżeli jest to niemożliwe, do zapewnienia tłumienia tego napro
mieniowania powinny być tak zaprojektowane i wykonane, aby

przeciwdziałały naw et słabemu promieniowaniu elektronowemu

(w szczególności beta) lub fotonowemu (w szczególności X, gamma).

Materiały, z których są wykonane wymienione środki i składniki tych

środków  powinny  być  zaprojektowane,  połączone  i  dobrane  w   sposób
zapewniający  niezbędny  poziom  ochrony,  wymagany  w   przewidy
wanych  warunkach  używania,  nie  powodując  jednocześnie  przedłu
żenia  okresu  narażenia  użytkownika  na  promieniowanie,  wynikają
cego  z  utrudnień  w   wykonywaniu  ruchów,  przyjmowaniu  odpowied

nich pozycji ciała i przemieszczaniu się. Wymienione środki ochro
ny indywidualnej powinny posiadać oznaczenie zawierające infor

macje o rodzaju i grubości materiałów, z których są wykonane
(§ 28 wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Zgodnie z przepisam i § 29 wymienionego rozporządzenia,

środki  ochrony  indywidualnej  przeznaczone  do  ochrony  układu  od
dechowego  powinny  umożliwiać  dostarczenie  użytkownikowi  po
wietrza  nadającego  się  do  oddychania,  gdy  znajduje  się  on  w   zanie
czyszczonej  atmosferze  lub  w   atmosferze  o  niedostatecznej  zawarto
ści  tlenu.  Powietrze  nadające  się  do  oddychania  powinno  być  otrzy
mywane  odpowiednimi  metodami,  w   szczególności  przez  oczysz
czenie  zanieczyszczonego  powietrza  przez  urządzenie  ochronne  albo

przez dostarczanie przewodami z niezanieczyszczonego źródła. M a
teriały, z których są wykonane wymienione środki ochrony indywi

dualnej  i  składniki  tych  środków  powinny  być  tak  zaprojektowane,
dobrane  i  połączone,  aby  zapewniały  użytkownikowi  właściwe  od
dychanie  i  higienę  oddychania  przez  cały  okres  używania  w  przewi
dywanych  warunkach.  Szczelność  części  twarzowej,  spadek  ciśnie

nia  podczas  wdychania  powietrza,  a  także  skuteczność  oczyszczania
powietrza,  w   przypadku  zastosowania  urządzeń  oczyszczających,
powinny  dostatecznie  chronić  przed  przenikaniem  z  atmosfery  za
nieczyszczeń  szkodliwych  dla  zdrowia  i  higieny  użytkownika.  Wy

mienione  środki  ochrony  indywidualnej  powinny  być  oznaczone
znakiem  identyfikacyjnym  producenta  oraz  informacją  o  szczegóło
wych  charakterystykach  sprzętu.  Informacja  wraz  z  instrukcją  po
winny  umożliwiać  przeszkolonemu  i  wykwalifikowanemu  użytkow

nikowi tych środków prawidłowe ich stosowanie. W instrukcji urzą

dzenia  oczyszczającego  producent  zamieszcza  informacje  o  maksy
malnym  okresie  składowania  urządzeń  nowych  i  przechowywanych
w   oryginalnych  opakowaniach.

Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do zapobiegania

kontaktowi  powierzchniowemu  całego  ciała  użytkownika  lub  części
ciała,  w   tym  skóry  i  oczu,  z  substancjami  niebezpiecznymi  lub
czynnikami  zakaźnymi,  powinny  chronić  przed  przedostawaniem  się
lub  przenikaniem  tych  substancji  przez  powłokę  ochronną w  przewi
dywanych  warunkach  używania.  Materiały,  z  których  są  wykonane
środki  ochrony  indywidualnej  i  składniki  tych  środków  powinny  być

tak  zaprojektowane,  dobrane  i  połączone,  aby  zapewniały,  na  ile jest
to  możliwe,  całkowitą  szczelność,  która  pozwoli  na  długotrwałe  ca
łodzienne  używanie  środków  ochrony  indywidualnej,  a jeżeli  jest  to
niemożliwe,  powinny  zapewniać  szczelność  ograniczoną  w   skróco
nym  okresie  używania.  W   przypadku  gdy  niebezpieczne  substancje

lub czynniki zakaźne posiadają wysoki stopień zdolności przenika

nia ze względu na swoje właściwości lub przewidywane warunki

używania, środki ochrony indywidualnej powinny być poddawane

badaniom mającym na celu ich klasyfikację w zależności od sku
teczności ich działania. Środki ochrony indywidualnej, które są

uznane  za  zgodne  ze  specyfikacją  powyższych  badań,  powinny  być
zaopatrzone  w   informację  zawierającą w   szczególności  nazwy,  a je
żeli  jest  to  niemożliwe  -   oznaczenia  substancji  użytych  podczas  ba
dań  oraz  okres,  w   którym  będzie  zapewniona  ochrona.  Instrukcja
wymienionych  środków  ochrony  indywidualnej,  dołączona  przez

producenta, powinna zawierać objaśnienia użytych oznaczeń sub

stancji,  szczegółowy  opis  badań  oraz  wszelkie  informacje  niezbędne
do  określenia  maksymalnego  dopuszczalnego  okresu  używania  ta
kich  środków  w   różnych  przewidywanych  warunkach  (§  30  wymie

nionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Co powinna zawierać instrukcja użytkowania środków ochrony

indywidualnej?

Wprowadzając środki ochrony indywidualnej do obrotu produ

cent lub upoważniony przedstawiciel powinien dostarczyć instrukcję
ich użytkowania, która powinna zawierać:

1) nazwę i adres producenta lub jego upoważnionego przedsta

wiciela;

2) sposób przechowywania, używania, czyszczenia, konserwa

cji, obsługi i dezynfekcji środków ochrony indywidualnej;

3) informację o:
a) zalecanych przez producenta środkach czyszczących, konser

wujących i dezynfekujących, które nie będą negatywnie oddziaływać

na użytkownika środków ochrony indywidualnej oraz na te środki,

b) sposobie działania środków ochrony indywidualnej oraz

stwierdzonym podczas badań technicznych lub sprawdzających po
ziomie ochrony lub klasie ochrony,

c) odpowiednim dodatkowym wyposażeniu środków ochrony

indywidualnej i charakterystyce ich części zamiennych,

d) klasie ochrony dla różnych poziomów zagrożeń i związanych

z tym ograniczeń używania środków ochrony indywidualnej,

e) rodzaju opakowania właściwego do ich bezpiecznego trans

portu;

4) datę ważności lub okres trwałości środków ochrony indywi

dualnej lub ich określonych części składowych;

5) wyjaśnienie oznaczeń w niej zamieszczonych;

6) nazwę, adres i numer identyfikacyjny jednostki notyfikowa

nej uczestniczącej w procesie oceny zgodności środków ochrony in

dywidualnej.

Instrukcja taka powinna być opracowana dokładnie i zrozumia

le,  co  najmniej  w  języku  urzędowym  państwa,  na  którego  obszarze
środek  ochrony  indywidualnej  m a być  wprowadzony  do  obrotu  (§  8
wymienionego  rozporządzenia  z  dnia  31  marca  2003  r.).

Jeżeli stopień zużycia lub starzenia środków ochrony indywidu

alnej może mieć poważny wpływ na ich właściwości, na każdym
egzemplarzu środków wprowadzanych do obrotu lub na ich wymie

nialnych  częściach  składowych  należy,  w   sposób  trwały  i  czytelny,
podać  datę  ich  produkcji  i  jeśli  to  możliwe  datę  upływu  okresu
trwałości.  Informację  taką należy  również  w   sposób  trwały  umieścić
na  opakowaniu  tych  środków.  W   sytuacji  gdy  producent  nie  może

ustalić  okresu  trwałości  środków  ochrony  indywidualnej,  wówczas
dostarczona  przez  niego  instrukcja  powinna  zawierać  niezbędne  in
formacje  umożliwiające  nabywcy  lub  użytkownikowi  tych  środków
ustalenie  właściwej  daty  upływu  okresu  ich  trwałości,  z  uwzględnie

niem poziomu jakości tych środków, warunków ich składowania,

używania, czyszczenia, obsługi i konserwacji. Jeżeli wyraźne

i gwałtowne zmniejszenie skuteczności działania środków ochrony
indywidualnej może być spowodowane zużyciem w wyniku zaleca

nego  przez  producenta  okresowego  ich  czyszczenia  lub  konserwacji,
producent  powinien  na  każdym  wprowadzanym  do  obrotu  egzem
plarzu  takiego  środka  umieścić  oznaczenie  informujące  o  dopusz

czalnej liczbie wykonywanych czynności związanych z czyszcze

niem  lub  konserwacją,  po  których  środek  ochrony  indywidualnej
powinien  być  poddany  kontroli  stanu  technicznego  lub  wymianie.
W   przypadku  gdy  na  wyrobie  nie  umieszczono  takiego  oznaczenia,

informacja  o  dopuszczalnej  liczbie  wykonywanych  czynności  zwią
zanych  z  czyszczeniem  lub  konserwacją  środka  ochrony  indywidu
alnej  powinna  być  podana  przez  producenta  w   instrukcji  dołączonej
do  każdego  egzemplarza  tego  środka.  Jeżeli  przewidywane  warunki
używania  środków  ochrony  indywidualnej  wskazują  na  ryzyko  ich
zahaczenia  przez  poruszające  się  przedmioty,  powodując  tym  sa
mym  niebezpieczeństwo  dla  ich  użytkownika,  środki  te  powinny  po
siadać  odpowiednią  wytrzymałość,  powyżej  której  ich  części  składo
we  będą  ulegały  oderwaniu,  eliminując  w   ten  sposób  to  zagrożenie
(§  10  wymienionego  rozporządzenia  z  dnia  31  marca  2003  r.).

Instrukcja dostarczana przez producenta wraz ze środkami

ochrony  indywidualnej  o  konstrukcji  złożonej,  przeznaczonymi  do
ochrony  przed  zagrożeniem  życia  lub  zagrożeniami,  które  mogą  po
wodować  ciężkie  i  nieodwracalne  uszkodzenie  ciała  lub  utratę  zdro
wia,  w   tym   zmiany  chorobowe,  których  skutków  według  producen

ta użytkownik nie jest w stanie stwierdzić w odpowiednim czasie,
powinna zawierać w szczególności:

1) dane przeznaczone do wykorzystania wyłącznie przez kom

petentne i przeszkolone osoby, które posiadają kwalifikacje do ich

właściwej interpretacji i zapewnią bezpieczne stosowanie tych środ
ków przez użytkownika,

2) opis sposobu sprawdzania, czy środki ochrony indywidualnej

zostały prawidłowo wyregulowane i czy właściwie funkcjonują pod
czas używania.

Instrukcja dostarczana wraz ze środkami ochrony indywidualnej

chroniącymi przed upadkiem z wysokości powinna zawierać także
informacje o:

• wymaganiach dotyczących punktu kotwiczenia i minimalnej

wolnej przestrzeni znajdującej się poniżej użytkownika,

• właściwym sposobie zakładania uprzęży i przyłączania pod

systemu łącząco-amortyzującego do punktu kotwiczenia.

W instrukcji dołączanej do każdego egzemplarza środka ochro

ny indywidualnej, przeznaczonego do krótkotrwałego używania

w   środowisku  pracy  o  wysokiej  temperaturze,  producent  powinien
zamieścić  informacje  niezbędne  do  określenia  maksymalnego  do
puszczalnego  narażenia  użytkownika  na  ciepło  przenikające  przez  te
środki  podczas  ich  używania  zgodnie  z  ich  przeznaczeniem  (§  23
wymienionego  rozporządzenia  z  dnia  31  marca  2003  r.).

Kiedy pracodawca je st obowiązany dostarczać pracownikom

odzież i obuwie robocze?

Do obowiązków pracodawcy należy dostarczanie pracownikowi

nieodpłatnie odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania

określone  w   Polskich  Normach,  jeżeli  odzież  własna  pracownika
może  ulec  zniszczeniu  lub  znacznemu  zabrudzeniu  albo  gdy  wyma
gają  tego  względy  technologiczne,  sanitarne  lub  bezpieczeństwa
i  higieny  pracy.  Odzież  i  obuwie  robocze  powinny  być  odpowiednie
do  warunków  wykonywania  pracy.  Pracodawca  może  też  ustalić  sta

nowiska, na których dopuszcza się używanie przez pracowników -

za ich zgodą - własnej odzieży i obuwia roboczego, spełniających
wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy. Nie dotyczy jednak sta

nowisk, na których są wykonywane prace związane z bezpośrednią

obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodu

jące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego

środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami

biologicznie zakaźnymi. Pracownikowi używającemu własnej odzie

ży  i  obuwia  roboczego,  przewidzianych  na  danym  stanowisku  pra
cy,  pracodawca  jest  obowiązany  wypłacić  ekwiwalent  pieniężny
w   wysokości  uwzględniającej  ich  aktualne  ceny  (art.  23 77  k.p.).

Kto ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzie

ży i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stano
wiskach pracy je s t niezbędne?

Ustalenia rodzajów środków ochrony indywidualnej oraz odzie

ży  i  obuwia  roboczego,  których  stosowanie  na  określonych  stanowi
skach  jest  niezbędne,  oraz  przewidywanych  okresów  użytkowania
odzieży  i  obuwia  roboczego  dokonuje  pracodawca.  Ustalenia  w   tym
zakresie  pracodawca  powinien  konsultować  z  pracownikami  lub  ich

przedstawicielami  (art.  23711a  §  1  pkt  4  k.p.).  Pracodawca  nie  może
tu  postępować  dowolnie,  musi  bowiem  uwzględniać  obowiązujące
przepisy  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  a  także  by  środki  ochrony

indywidualnej  spełniały  wymagania  dotyczące  oceny  zgodności
(o  czym  była  wcześniej  mowa),  zaś  gdy  chodzi  o  odzież  i  obuwie
robocze  -   wymagania  określone  w   Polskich  Normach.

Należy zaznaczyć, że środki ochrony indywidualnej jak również

odzież i obuwie robocze stanowią własność pracodawcy (art. 2378
k.p.). Jeżeli zatem następuje rozwiązanie stosunku pracy, pracownik

powinien rozliczyć się z przydzielonych mu środków ochrony indy

widualnej oraz odzieży i obuwia roboczego.

Czy pracownik może wykonywać pracę bez środków ochrony

indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego przewidzianych do
stosowania na danym stanowisku?

W myśl art. 23 79 § 1 k.p., pracodawca nie może dopuścić pra

cownika  do  pracy  bez  środków  ochrony  indywidualnej  oraz  odzieży
i  obuwia  roboczego,  przewidzianych  do  stosowania na  danym  stano
wisku  pracy.  Z  drugiej  zaś  strony  pracownik  ma  prawo  domagać  się
od  pracodawcy  dostarczenia  mu  takich  środków  ochrony  oraz  odzie
ży  i  obuwia  roboczego.  Pracownik  może  nawet  odmówić  wykony
wania  pracy,  jeśli  pracodawca  nie  dostarczy  mu  środków  ochrony
indywidualnej  lub  odzieży  i  obuwia  roboczego,  niezbędnych  do  wy
konywania  pracy  na  danym  stanowisku,  bez  ponoszenia  z  tego  tytułu
ujemnych  konsekwencji,  a  co  więcej  -   może  żądać  wynagrodzenia
za  czas  niewykonywania  pracy  z  tego  powodu,  jeżeli  był  gotów  do

jej wykonywania (art. 81 k.p.). Taki przypadek należy bowiem trak

tować jako przestój w pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy.

Jakie inne obowiązki ciążą na pracodawcy w zakresie dostarcza

nia środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego?

Dostarczone pracownikowi środki ochrony indywidualnej po

winny  być  sprawne  i  w   pełni  spełniać  funkcję  zabezpieczenia  przed
działaniem  niebezpiecznych  i  szkodliwych  dla  zdrowia  czynników
występujących  w   środowisku  pracy.  Odzież  i  obuwie  robocze  po
winny  posiadać  właściwości  ochronne  i  użytkowe.  Pracodawca  jest

też obowiązany zapewnić odpowiednio ich pranie, konserwację, na
prawę, odpylanie i odkażanie (art. 23 79 § 2 k.p.). Odzież bądź obu

wie  robocze  w   nienależytym  stanie  może  bowiem  stwarzać  poten
cjalne  zagrożenie  wypadkowe  (np.  wciągnięcie  rozdartego  rękawa
do  obsługiwanej  przez  pracownika  maszyny).  W  przypadku  gdy  pra
codawca  nie  może  zapewnić  prania  odzieży  roboczej,  czynności  te
mogą  być  wykonywane  przez  pracownika,  pod  warunkiem  wypłaca

nia przez pracodawcę ekwiwalentu pieniężnego w wysokości kosz
tów poniesionych przez pracownika, ustalanej z reguły w porozu

mieniu między pracodawcą a pracownikiem (art. 23 79 § 3 k.p.).

Zgodnie z przepisami art. 23710 k.p., pracodawca jest obowiąza

ny  zapewnić,  aby  środki  ochrony  indywidualnej  oraz  odzież  i  obu
wie  robocze,  które  w   wyniku  stosowania  w   procesie  pracy  uleg
ły  skażeniu  środkami  chemicznymi  lub  promieniotwórczymi  albo
materiałami  biologicznie  zakaźnymi,  były  przechowywane  wyłącz
nie  w   miejscu  przez  niego  wyznaczonym.  Wymogi  te  m uszą  być
przestrzegane  zarówno  przez  pracodawcę, jak   i  pracowników.  Praco

dawca w żadnym wypadku nie może powierzyć pracownikowi pra

nia, konserwacji, odpylania i odkażania takich przedmiotów, lecz

musi to zapewnić we własnym zakresie, niezależnie od tego, z jaki
mi wiąże się to kosztami.

Dodać tu należy, ze zgodnie z art. 3044 k.p. pracodawca jest też

obowiązany  przydzielać  niezbędną  odzież  roboczą  i  środki  ochrony
indywidualnej  także  osobom  wykonującym  krótkotrwałe  prace  albo
czynności  inspekcyjne  (np.  inspektorowi  pracy),  w   czasie  których
ich  własna  odzież  może  ulec  zniszczeniu  lub  znacznemu  zabrudze

niu, a także ze względu na bezpieczeństwo wykonywania tych prac

lub czynności.

R o z d z i a ł XI

SŁUŻBA BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

Jakie zadania pełni w zakładzie pracy służba bezpieczeństwa

1 higieny pracy?

Służba bezpieczeństwa i higieny pracy pełni w zakładzie pracy

funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy. W żadnym jednak wypadku służba bezpieczeństwa i higieny

pracy  nie  ponosi  odpowiedzialności  za  stan  bezpieczeństwa  i  higie
ny  pracy  w   tym  znaczeniu,  w   jakim   odpowiedzialność  tę  ponosi
pracodawca  (osoby  zarządzające  w  jego  imieniu  zakładem  pracy,  je

śli pracodawcą jest jednostka organizacyjna). Utworzenie służby bhp

nie zwalnia pracodawców oraz osób kierujących pracownikami (kie

rowników  jednostek  organizacyjnych,  mistrzów,  brygadzistów)  od
ciążących  na  nich  obowiązków  w   zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny
pracy,  a  tym  bardziej  od  odpowiedzialności  za  ich  naruszenie.  Pra
cownicy  służby  bhp  ponoszą  natomiast  odpowiedzialność  za  zanie
dbanie  obowiązków  należących  do  zakresu  ich  działania  (por.

R. Celeda, (w:) Kodeks pracy. Komentarz, red. T. Zieliński, Dom
Wydawniczy ABC, Warszawa 2000, s. 970 i 1149).

Organizację, zakres działania, uprawnienia, liczebność i podpo

rządkowanie  służby  bhp  oraz  wymagania  kwalifikacyjne  pracowni
ków  służby  bhp  określa  rozporządzenie  Rady  M inistrów  z  dnia
2  września  1997  r.  w   sprawie  służby  bezpieczeństwa  i  higieny  pra
cy  (DzU  nr  109,  poz.  704  ze  zm.),  wydane  na  podstawie  art.  23711

§ 5 k.p. Istotne zmiany w tym rozporządzeniu, dotyczące przede

wszystkim  wymagań  kwalifikacyjnych  pracowników  służby  bhp,
wprowadzone  zostały  rozporządzeniem  Rady  M inistrów  z  dnia  2  li
stopada  2004  r.  (DzU  nr  246,  poz.  2468).  Rozporządzenie  to  wdra
ża  też  postanowienia:

- dyrektywy 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie

wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia

pracowników w miejscu pracy (DzUrz WE L 183 z 29.06.1989),

- dyrektywy 91/383/EW G z dnia 25 czerwca 1991 r. uzupełnia

jącej środki mające wspierać poprawę bezpieczeństwa i zdrowia

w   pracy  pracowników  pozostających  w   stosunku  pracy  na  czas
określony  lub  w   czasowym  stosunku  pracy  (DzUrz  W E  L  206
z  29.07.1991),

- dyrektywy 92/85/EW G z dnia 19 października 1992 r. w spra

wie  wprowadzenia  środków  służących  wspieraniu  poprawy  w   miej
scu  pracy  bezpieczeństwa  i  zdrowia  pracownic  w   ciąży,  pracownic,
które  niedawno  rodziły  i  pracownic  karmiących  piersią  (dziesiąta
dyrektywa  szczegółowa  w   rozumieniu  art.  16  ust.  1  dyrektywy

89/391/EWG) (DzUrz WE L 348 z 28.11.1992),

- dyrektywy 94/33/WE z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawie

ochrony pracy osób młodych (DzUrz WE L 216 z 20.08.1994),

- dyrektywy 2003/88/WE z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej

niektórych aspektów organizacji czasu pracy (DzUrz WE L 299
z 18.11.2003).

Zgodnie z przepisami § 2 powołanego rozporządzenia RM

w sprawie służby bhp, do zakresu działania służby bhp należy:

1) przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzega

nia przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczegól
nym uwzględnieniem stanowisk pracy, na których są zatrudnione

kobiety  w   ciąży  lub  karmiące  dziecko  piersią,  młodociani,  niepełno
sprawni,  pracownicy  wykonujący  pracę  zmianową,  w   tym   pracujący
w   nocy,  oraz  osoby  fizyczne  wykonujące  pracę  na  innej  podstawie

niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym
przez pracodawcę,

2) bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagroże

niach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania
tych zagrożeń,

3) sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz

w roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy za
wierających propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyj

nych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia
pracowników oraz poprawę warunków pracy,

4) udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju za

kładu pracy oraz przedstawianie propozycji dotyczących uwzględ

nienia w tych planach rozwiązań techniczno-organizacyjnych za
pewniających poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy,

5) udział w ocenie założeń i dokumentacji dotyczących moder

nizacji zakładu pracy albo jego części, a także nowych inwestycji,

oraz zgłaszanie wniosków dotyczących uwzględnienia wymagań

bezpieczeństwa i higieny pracy w tych założeniach i dokumentacji,

6) udział w przekazywaniu do użytkowania nowo budowanych

lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części,
w których przewiduje się pomieszczenia pracy, urządzeń produkcyj

nych oraz innych urządzeń mających wpływ na warunki pracy

i bezpieczeństwo pracowników,

7) zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa

i higieny pracy w stosowanych oraz nowo wprowadzanych proce
sach produkcyjnych,

8) przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowa

nia wymagań ergonomii na stanowiskach pracy,

9) udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych

pracy, wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych

dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w ustalaniu zadań
osób kierujących pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higie

ny pracy,

10) opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpie

czeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy,

11) udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy

pracy  oraz  w   opracowywaniu  wniosków  wynikających  z  badania
przyczyn  i  okoliczności  tych  wypadków  oraz  zachorowań  na  choro
by  zawodowe,  a  także  kontrola  realizacji  tych  wniosków,

12) prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie

dokumentów dotyczących wypadków przy pracy, stwierdzonych

chorób  zawodowych  i  podejrzeń  o  takie  choroby,  a  także  przecho
wywanie  wyników  badań  i  pomiarów  czynników  szkodliwych  dla
zdrowia  w   środowisku  pracy,

13) doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bez

pieczeństwa i higieny pracy,

14) udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które

wiąże się z wykonywaną pracą,

15) doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowi

skach  pracy,  na  których  występują  czynniki  niebezpieczne,  szkodli
we  dla  zdrowia  lub  warunki  uciążliwe,  oraz  doboru  najwłaściw
szych  środków  ochrony  zbiorowej  i  indywidualnej,

16) współpraca z właściwymi komórkami organizacyjnymi lub

osobami,  w   szczególności  w   zakresie  organizowania  i  zapewnienia
odpowiedniego  poziomu  szkoleń  w   dziedzinie  bezpieczeństwa  i  hi
gieny  pracy  oraz  zapewnienia  właściwej  adaptacji  zawodowej  nowo
zatrudnionych  pracowników,

17) współpraca z laboratoriami upoważnionymi, zgodnie z od

rębnymi  przepisami,  do  dokonywania  badań  i  pomiarów  czynników
szkodliwych  dla  zdrowia  lub  warunków  uciążliwych,  występujących
w   środowisku  pracy,  w   zakresie  organizowania  tych  badań  i  pomia
rów  oraz  sposobów  ochrony  pracowników  przed  tymi  czynnikami
lub  warunkami,

18) współpraca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmujący

mi  się  pomiarami  stanu  środowiska  naturalnego,  działającymi
w   systemie  państwowego  monitoringu  środowiska,  określonego
w   odrębnego  przepisach,

19) współdziałanie z lekarzem sprawującym profilaktyczną

opiekę zdrowotną nad pracownikami, a w szczególności przy orga

nizowaniu okresowych badań lekarskich pracowników,

20) współdziałanie ze społeczną inspekcją pracy oraz z zakłado

wymi organizacjami związkowymi przy:

a) podejmowaniu przez nie działań mających na celu przestrze

ganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w try

bie i w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach,

b) podejmowanych przez pracodawcę przedsięwzięciach mają

cych na celu poprawę warunków pracy,

21) uczestniczenie w konsultacjach w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy, a także w pracach komisji bezpieczeństwa i higieny

pracy  oraz  innych  zakładowych  komisji  zajmujących  się  problema
tyką  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  w   tym  zapobieganiem  choro
bom  zawodowym  i  wypadkom  przy  pracy,

22) inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy różnych

form popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz ergonomii.

Służba bhp nie może być obciążana innymi zadaniami niż wy

mienione wyżej, z wyjątkiem pracownika zatrudnionego przy innej

pracy, który w zasadzie powinien wykonywać również zadania wy
nikające z umowy o pracę. Pracodawca powinien też tak zorganizo

wać pracę i rozkład czasu pracy pracownika służby bhp oraz pra
cownika zatrudnionego przy innej pracy, aby zapewniona została

pełna realizacja powyższych zadań służby bhp przez tych pracowni

ków. W celu realizacji zadań służby bhp pracodawca jest obowiąza

ny udostępnić służbie bhp oraz pracownikowi zatrudnionemu przy

innej  pracy,  a  także  specjaliście  spoza  zakładu  pracy,  informacje
mogące  wywierać  wpływ  na  bezpieczeństwo  pracy  i  ochronę  zdro
wia  pracowników,  a  w   szczególności  dotyczące:

• stanu środowiska pracy, w tym wyników badań i pomiarów

czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,

• zastosowanych dotychczas środków, w tym technicznych i or

ganizacyjnych,  zapobiegających  zagrożeniom  zdrowia  lub  życia  pra
cowników  w   odniesieniu  do  zakładu  pracy  i  poszczególnych  stano
wisk  pracy,

• środków przewidzianych w razie potrzeby udzielenia pierw

szej pomocy, gaszenia pożaru i ewakuacji pracowników.

Którzy pracodawcy są obowiązani do utworzenia służby bhp?

Kto może wykonywać zadania służby bhp, jeśli pracodawca nie ma

obowiązku je j utworzenia?

Zgodnie z art. 23711 § 1 zdanie 1 k.p., obowiązek utworzenia

służby bhp spoczywa na pracodawcy zatrudniającym więcej niż 100

pracowników. Natomiast pracodawca zatrudniający do 100 praco w-
ników powierza wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi za

trudnionemu przy innej pracy. W razie braku kompetentnych pra

cowników pracodawca może powierzyć wykonywanie zadań służby

bhp specjalistom spoza zakładu pracy (art. 23711 § 2 zdanie 1 k.p.).

Z powyższego wyraźnie wynika, że tylko pracodawca zatrudnia

jący do 100 pracowników może powierzyć wykonywanie zadań służ

by bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy lub specjalistom

spoza zakładu pracy, a nie może tego uczynić pracodawca zatrudnia

jący więcej niż 100 pracowników, musi on bowiem utworzyć służbę

bhp.  Liczba  zatrudnionych  pracowników  jest  tu  więc  zasadniczym
kryterium.  Uregulowania  te  są  też  zgodne  z  prawem  Wspólnoty  E u
ropejskiej,  gdzie  przyjmuje  się jako  regułę  zatrudnianie  przez  praco

dawców pracowników służby bhp, a odstępstwa od niej są dopusz
czalne tylko w określonych sytuacjach. Zgodnie też z art. 7 ust. 1

Dyrektywy Rady 89/391/EW G z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie

wprowadzenia  środków  w   celu  zwiększenia  bezpieczeństwa  i  popra
wy  zdrowia  pracowników  w   miejscu  pracy  (DzUrz  WE  L  183
z  29.06.1989)  -   do  prowadzenia  działalności  związanej  z  ochroną
zdrowia  i  zapobieganiem  ryzyku  zawodowemu  w   zakładzie  pracy

pracodawca powinien wyznaczyć przede wszystkim jednego lub

więcej pracowników, a dopiero w razie braku wykwalifikowanych

pracowników - pozyskać kompetentne osoby lub podmioty z ze

wnątrz. Jak również uznał Europejski Trybunał Sprawiedliwości
w wyroku z dnia 22 maja 2003 r. (w sprawie Komisja Wspólnot

Europejskich przeciwko Królestwu Niderlandów), obowiązek pozy

skania  specjalistów  z  zewnątrz  ma  jedynie  charakter  subsydiarny
w   stosunku  do  obowiązku  określonego  w   art.  7  ust.  1  Dyrektywy,
czyli  powstaje  wyłącznie  w   przypadku,  kiedy  czynności  związane
z  zapobieganiem  i  ochroną  przed  zagrożeniami  w   miejscu  pracy  nie
mogą  być  wykonywane  przez  pracowników  zakładu  pracy  wskutek

braku kompetentnych pracowników.

Kwestia powierzenia przez pracodawcę wykonywania zadań

służby  bhp  specjalistom  spoza  zakładu  pracy  była  też  przedmiotem
orzeczeń  Naczelnego  Sądu  Administracyjnego.  Tak  np.  w   wyroku
z  dnia  23  września  2005  r.,  I  OSK  40/05  (nie  publikowany),  NSA
uznał  za  możliwe  powierzenie  wykonywania  zadań  służby  bhp  spe
cjalistom  spoza  zakładu  pracy  także  u  pracodawców  zatrudniających

100

więcej  niż  100  pracowników.  Zupełnie  natomiast  odmienne  stanowi
sko  zajął  NSA  w   wyroku  z  dnia  13  października  2006  r.,  I  OSK
263/06  (nie  publikowany),  wskazując,  że  w   art.  23711  §  1  k.p.  wy
różniono  dwie  formy  wykonywania  zadań  w   zakresie  bezpieczeń
stwa  i  higieny  pracy:  pierwsza  jest  realizowana  przez  służbę  bhp,
a  druga  poprzez  powierzenie  wykonywania  zadań  tej  służby  innym
podmiotom.  Sąd  zwrócił  równocześnie  uwagę,  że  formy  te  nie  są

tożsame, bo gdyby takimi były, nie istniałaby potrzeba ich odrębnej

regulacji i można by posługiwać się pojęciem „służby bhp” zarów

no w przypadku, gdy pracodawca zatrudnia więcej niż 100 pracow
ników, jak i gdy zatrudnia do 100 pracowników. Ponadto, zgodnie

z art. 23711 § 4 k.p., właściwy inspektor pracy jest uprawniony do

nakazania utworzenia służby bhp także przez pracodawcę zatrudnia

jącego do 100 pracowników albo zwiększenie liczby pracowników

tej służby, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami
zawodowymi. Dotyczyć to więc może pracodawcy prowadzącego

działalność,  przy  której  występuje  zwiększony  poziom  czynników
szkodliwych  i  niebezpiecznych,  stwarzających  większe  zagrożenie
dla  zdrowia  pracowników.  Należy  zatem  przyjąć,  że  „służba  bhp”

jest inną form ą niż „wykonywanie zadań tej służby” . Możliwość po

wierzenia  przez  pracodawcę  -   w   razie  braku  kompetentnych  pra
cowników  -   wykonywania  zadań  służby  bhp  specjalistom  spoza  za
kładu  pracy  dotyczy  więc  tylko  pracodawców  zatrudniających  nie
więcej  niż  100  pracowników,  gdyż  tylko  ci  pracodawcy  nie  mają
obowiązku  utworzenia  służby  bhp,  a  jej  zadania  m ogą  być  powie
rzone  określonym  osobom  (zob.  K.  Zakrzewska-Szczepańska,  Służ
ba  bhp,  Sł.  Prac.  2007,  nr  8,  s.  26).

W jakich przypadkach zadania służby bhp może wykonywać

pracodawca?

W określonych przypadkach zadania służby bhp może wykony

wać również sam pracodawca, posiadający ukończone szkolenie nie
zbędne do wykonywania zadań tej służby, a mianowicie jeżeli:

• zatrudnia do 10 pracowników albo
• zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do gru

py działalności, dla której ustalono nie w yższą niż trzecią kategorię

101

ryzyka w rozumieniu ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubez

pieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób za

wodowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.). Kategorie ryzyka
określa natomiast rozporządzenie M inistra Pracy i Polityki Społecz

nej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy pro

centowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków

przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawo

dowych i ich skutków (DzU nr 200, poz. 1692 ze zm.).

Jak je st zorganizowana służba bhp i komu podlega?

Stosownie do przepisów § 1 powołanego rozporządzenia RM

z  dnia  2  września  1997  r.,  służbę  bhp  stanowią  wyodrębnione  ko
mórki  organizacyjne  jednoosobowe  lub  wieloosobowe.  Liczbę  pra
cowników  służby  bhp  ustala  pracodawca,  biorąc  pod  uwagę  stan  za

trudnienia oraz występujące w zakładzie warunki pracy i związane

z  nimi  zagrożenia  zawodowe,  a  także  uciążliwości  pracy.  Pracodaw
ca  zatrudniający  od  100  do  600  pracowników  tworzy  wieloosobową
lub jednoosobową  komórkę  albo  zatrudnia  w  tej  komórce  pracowni
ka  służby  bhp  w   niepełnym  wymiarze  czasu  pracy.  Natomiast  pra
codawca  zatrudniający  ponad  600  pracowników powinien  zatrudniać
w   pełnym  wymiarze  czasu  pracy  co  najmniej  1  pracownika  służby

bhp na każdych 600 pracowników.

Służba bhp podlega bezpośrednio pracodawcy. Dotyczy to rów

nież pracownika, któremu pracodawca powierzył wykonywanie za

dań  służby  bhp.  U   pracodawcy  będącego  jednostką  organizacyjną
służba  bhp  podlega  bezpośrednio  osobie  zarządzającej  tą  jednostką
lub  osobie  wchodzącej  w   skład  organu  zarządzającego,  upoważnio

nej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Jakie uprawnienia przysługują służbie bhp?

Stosownie do przepisów § 3 powołanego rozporządzenia RM

z dnia 2 września 1997 r., służba bhp jest uprawniona do:

przeprowadzania kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pra

cy, a także przestrzegania przepisów oraz zasad w tym zakresie
w zakładzie pracy i w każdym innym miejscu wykonywania pracy,

102

2) występowania do osób kierujących pracownikami z zalece

niami usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwo

ści zawodowych oraz uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy,

3) występowania do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie

pracowników wyróżniających się w działalności na rzecz poprawy

warunków bezpieczeństwa i higieny pracy,

4) występowania do pracodawcy o zastosowanie kar porządko

wych w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie
obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

5) niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urzą

dzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia
życia lub zdrowia pracownika albo innych osób,

6) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnione

go przy pracy wzbronionej,

7) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim

zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośred

nie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób,

8) wnioskowania do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie

pracy w zakładzie pracy, w jego części lub w innym miejscu wy

znaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w wypadku
stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracow

ników albo innych osób.

Powyższe uprawnienia przysługują również pracownikowi za

trudnionemu przy innej pracy oraz specjaliście spoza zakładu pracy

wykonującym zadania służby bhp.

Jakie wymagania kwalifikacyjne powinni spełniać pracownicy

służby bhp oraz inne osoby wykonujące zadania tej służby?

Zarówno pracownik służby bhp, jak również pracownik zatrud

niony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywa
nie zadań służby bhp, a także specjalista spoza zakładu pracy po

winni spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywa

nia zadań służby bhp oraz ukończyć szkolenie w dziedzinie bezpie

czeństwa i higieny pracy dla pracowników tej służby (art. 23 711 § 2
zdanie 2 k.p.).

103

W myśl § 4 powołanego rozporządzenia RM z dnia 2 września

1997 r., pracowników służby bhp zatrudnia się na stanowiskach: in

spektorów, starszych inspektorów, specjalistów, starszych specjali
stów oraz głównych specjalistów do spraw bezpieczeństwa i higie

ny pracy. Pracownikami służby bhp m ogą być osoby spełniające na

stępujące wymagania kwalifikacyjne:

1) inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może

być osoba posiadająca zawód technika bezpieczeństwa i higieny
pracy;

2) starszym inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny

pracy może być osoba posiadająca:

a) zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co naj

mniej 3-letni staż pracy w służbie bhp lub

b) wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakre

sie bezpieczeństwa i higieny pracy;

3) specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może

być  osoba posiadająca  wyższe  wykształcenie  o  kierunku  lub  specjal
ności  w   zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  albo  studia  pody
plomowe  w   zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  co  naj

mniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp;

4) starszym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pra

cy  może  być  osoba  posiadająca  wyższe  wykształcenie  o  kierunku
lub  specjalności  w   zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  albo  stu
dia  podyplomowe  w   zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz
co  najmniej  3-letni  staż  pracy  w   służbie  bhp;

5) głównym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pra

Pracownik kierujący wieloosobową komórką organizacyjną po

winien spełniać co najmniej wymagania kwalifikacyjne przewidzia

ne dla specjalisty do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy. Nato

miast  pracownik  zatrudniony  w   jednoosobowej  komórce  powinien
spełniać  co  najmniej  wymagania  kwalifikacyjne  przewidziane  dla
starszego  inspektora  do  spraw  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.

104

Pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca

może  powierzyć  wykonywanie  zadań  służby  bhp,  powinien  spełniać
wymagania  kwalifikacyjne  przewidziane  dla  inspektora,  starszego
inspektora,  specjalisty,  starszego  specjalisty  lub  głównego  specjalisty
do  spraw bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.  W   razie  braku  kompetent

nych pracowników pracodawca zatrudniający nie więcej niż 100 pra

cowników może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specja
listom spoza zakładu pracy, którzy spełniają co najmniej wymagania

przewidziane dla specjalisty do spraw bezpieczeństwa i higieny pra

cy lub osobie, która była zatrudniona na stanowisku inspektora pra
cy w Państwowej Inspekcji Pracy przez okres co najmniej 5 lat.

Należy dodać, że zgodnie z § 2 rozporządzenia Rady M inistrów

z  dnia  2  listopada  2004  r.  zmieniającego  rozporządzenie  w   sprawie
służby  bhp  (które  weszło  w   życie  z  dniem  1  lipca  2005  r.),  osoby
zatrudnione  w   służbie  bhp  w   dniu  1  lipca  2005  r.  niespełniaj ące  po
wyższych  wymagań  kwalifikacyjnych  zachowują  prawo  do  zatrud

nienia w służbie bhp przez okres 8 lat, a zatem do dnia 1 lipca

2013  r.  Odnosi  się  to  również  do  pracowników  zatrudnionych  przy
innej  pracy  oraz  specjalistów  spoza  zakładu  pracy,  którym  praco
dawca  powierzył  wykonywanie  zadań  służby  bhp.  Zwrócić  przy  tym

należy uwagę, że nie jest tu wymagane zatrudnienie u tego samego
pracodawcy. Pracownicy służby bhp, jak również pracownicy, któ

rym pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp, mogą
zatem zmieniać pracodawcę, nie tracąc możliwości dalszego zatrud

nienia w służbie bhp lub wykonywania zadań tej służby u innego
pracodawcy. Dotyczy to również specjalistów spoza zakładu pracy,

którym pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp.

Pracownicy służby bhp oraz inne osoby wykonujące zadania tej

służby podlegają też okresowemu szkoleniu w zakresie bezpieczeń
stwa i higieny pracy, zgodnie z § 14 ust. 2 pkt 4 rozporządzenia M i

nistra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkole
nia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 180, poz.

1860 ze zm.). Celem tego szkolenia jest aktualizacja i uzupełnienie

wiedzy i umiejętności w szczególności z zakresu:

• przepisów prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny

pracy,

105

• analizy i oceny zagrożeń oraz metod oceny ryzyka związane

go z tymi zagrożeniami,

• organizacji i metod kształtowania bezpiecznych i higienicz

nych warunków pracy,

a także pomoc w rozwiązywaniu trudnych problemów z dziedziny

bezpieczeństwa i higieny pracy.

Szkolenie takie powinno być zorganizowane w formie kursu lub

seminarium albo samokształcenia kierowanego, z uwzględnieniem
ćwiczeń oraz z wykorzystaniem odpowiednich pomocy dydaktycz

nych, w szczególności filmów, tablic, folii do wyświetlania informa

cji, programów komputerowych, materiałów do ćwiczeń. Uczestnicy
szkolenia organizowanego w formie samokształcenia kierowanego

powinni otrzymać materiały umożliwiające przyswojenie problema
tyki objętej programem szkolenia (np. skrypty, przepisy prawne, ze

stawy ćwiczeń z instrukcjami, zestawy pytań kontrolnych). Ramowy

program tego szkolenia, obejmujący szczegółową tematykę i czas
trwania, zawarty jest w części VII załącznika nr 1 do wymienione

go rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa
i higieny pracy.

Czy pracownicy służby bhp i pracownicy wykonujący zadania

tej służby objęci są szczególną ochroną?

Zgodnie z przepisem art. 23711 § 3 k.p., pracownik służby bhp

oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca

powierzył wykonywanie zadań tej służby, nie m ogą ponosić jakich

kolwiek niekorzystnych dla nich następstw z powodu wykonywania
zadań i uprawnień służby bhp. Nie oznacza to jednak objęcia tych

pracowników szczególną ochroną przed wypowiedzeniem i rozwią

zaniem stosunku pracy, jak np. społecznego inspektora pracy. Gdyby

jednak pracodawca wypowiedział takiemu pracownikowi umowę o pra

cę  tylko  z powodu  korzystania ze  swoich  uprawnień  związanych  z  wy
konywaniem  zadań  służby  bhp,  wówczas  wypowiedzenie  takie  nale
żałoby  uznać  za bezpodstawne,  z wszelkimi  dalszymi  tego  konsekwen
cjami.  Wymienieni  pracownicy  nie  m ogą też  być  szykanowani  przez

pracodawcę w jakikolwiek inny sposób, np. w zakresie wynagrodze
nia za pracę, awansowania, korzystania ze świadczeń socjalnych.

106

R o z d z i a ł XII

KONSULTACJE

W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

ORAZ KOMISJA BEZPIECZEŃSTWA

I HIGIENY PRACY

Jakie działania pracodawca je s t obowiązany konsultować

z pracownikami lub ich przedstawicielami?

Przepisy art. 23711a § 1 k.p. nakładają na pracodawcę obowią

zek  konsultow ania  z  pracownikami  lub  ich  przedstawicielami
wszystkich  działań  związanych  z  bezpieczeństwem  i  higieną  pracy,
a  w   szczególności  dotyczących:

1) zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy,

wprowadzania  nowych  procesów  technologicznych  oraz  substancji
i  preparatów  chemicznych,  jeżeli  m ogą one  stwarzać  zagrożenie  dla
zdrowia  lub  życia  pracowników,

2) oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywa

niu określonych prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku,

3) tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań

tej służby innym osobom oraz wyznaczania pracowników do udzie

lania pierwszej pomocy,

4) przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej

oraz odzieży i obuwia roboczego,

5) szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higie

ny pracy.

Przedstawiciele pracowników są wybierani przez zakładowe orga

nizacje związkowe, a jeżeli u pracodawcy takie organizacje nie dzia
łają - przez pracowników, w trybie przyjętym w zakładzie pracy.

107

Jakie uprawnienia przysługują pracownikom biorącym udział

w konsultacjach?

Pracownicy lub ich przedstawiciele mogą przedstawiać praco

dawcy  wnioski  w   sprawie  eliminacji  lub  ograniczenia  zagrożeń  za
wodowych.  Pracodawca jest  obowiązany  zapewnić  odpowiednie  wa
runki  do  przeprowadzania  konsultacji,  a  zwłaszcza  aby  odbywały
się  one  w   godzinach  pracy.

Na umotywowany wniosek pracowników lub ich przedstawicie

li dotyczący spraw zagrożenia zdrowia i życia pracowników inspek

torzy pracy Państwowej Inspekcji Pracy przeprowadzają kontrole

oraz stosują środki prawne przewidziane w ustawie z dnia 13 kwiet

nia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy. W myśl art. 11 tej usta

wy w razie stwierdzenia takich zagrożeń organy Państwowej In
spekcji Pracy są uprawnione odpowiednio do:

1) nakazania: wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie

powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników

lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działal

ność; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób do
puszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pra

cach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracow

ników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach nie
bezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpo

wiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegają natych
miastowemu wykonaniu,

2) nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sy

tuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla

życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natych
miastowemu wykonaniu,

3) zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności

w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie
zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach

podlegają natychmiastowemu wykonaniu,

4) nakazania, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa

i  higieny  pracy  zagraża  życiu  lub  zdrowiu  pracowników lub  osób  fi
zycznych  wykonujących  pracę  na  innej  podstawie  niż  stosunek  pra
cy,  w   tym  osób  wykonujących  na  własny  rachunek  działalność  go
spodarczą  zaprzestania  prowadzenia  działalności  bądź  działalności

108

określonego rodzaju (zob. K. Zakrzewska-Szczepańska, Konsultowa
nie spraw bhp w zakładzie pracy, Sł. Prac. 2005, nr 6, s. 31-32).

U pracodawcy, u którego została powołana komisja bezpieczeń

stwa i higieny pracy - konsultacje m ogą być prowadzone w ramach

tej komisji. W takim przypadku prawo występowania z wnioskami

do  pracodawcy  w   sprawie  eliminacji  lub  ograniczenia  zagrożeń  za-
wodo wy ch  oraz  do  Państwowej  Inspekcji  Pracy  w   sprawach  zagro
żenia  zdrowia  i  życia  pracowników  przysługuje  pracownikom  lub
ich  przedstawicielom  wchodzącym  w   skład  komisji  bezpieczeństwa
i  higieny  pracy.  Pracownicy  lub  ich  przedstawiciele  nie  m ogą pono
sić  jakichkolwiek  niekorzystnych  dla  nich  konsekwencji  w   związku
z  udziałem  w   konsultacjach  w   zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny
pracy  bądź  występowaniem  do  pracodawcy  lub  Państwowej  Inspekcji

Pracy z wyżej wymienionymi wnioskami (art. 23711a § 4 -6 k.p.).

Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w konsultacjach

pracownicy lub ich przedstawiciele zachowują prawo do wynagrodze

nia (art. 23711a § 2 i 3 k.p.). Wynagrodzenie za czas niewykonywania

pracy  w   związku  z  udziałem  w   konsultacjach  ustala  się  według  zasad
obowiązujących przy  ustalaniu wynagrodzenia za urlop  wypoczynkowy,
z  tym  że  składniki  wynagrodzenia  ustalane  w   wysokości  przeciętnej
oblicza  się  z miesiąca,  w  którym  przypadał  okres  niewykonywania pra
cy  (zob.  §  5  rozporządzenia  Ministra  Pracy  i  Polityki  Socjalnej  z  dnia
29  maja  1996  r.  w   sprawie  sposobu  ustalania wynagrodzenia  w  okresie

niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę

obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wyna
grodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy

- DzU nr 62, poz. 289 ze zm.). Zasady wynagrodzenia za urlop

określa zaś rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia

8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu

wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlo

pu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.).

Którzy pracodawcy są obowiązani powołać komisję bezpieczeń

stwa i higieny pracy?

Zgodnie z art. 23712 k.p., pracodawca zatrudniający więcej niż

250 pracowników jest obowiązany powołać komisję bezpieczeństwa
i higieny pracy jako swój organ doradczy i opiniodawczy. Komisja

109

ta nie posiada więc żadnych uprawnień władczych wobec pracodaw

cy. W skład komisji bhp wchodzą w równej liczbie przedstawiciele

pracodawcy, w tym pracownicy służby bhp i lekarz sprawujący pro

filaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, oraz przedstawi
ciele pracowników, w tym społeczny inspektor pracy (o ile społecz

na inspekcja pracy funkcjonuje u danego pracodawcy). Przedstawi

ciele pracowników są wybierani przez zakładowe organizacje związ
kowe, a jeżeli u pracodawcy takie organizacje nie działają - przez

pracowników, w trybie przyjętym w zakładzie pracy. Przewodniczą

cym komisji bhp jest pracodawca lub osoba przez niego upoważnio

na, a wiceprzewodniczącym - społeczny inspektor pracy lub przed

stawiciel pracowników. Jak stąd wynika, komisja bhp jest w znacz

nej mierze zdominowana przez pracodawcę, gdyż jako jej przewod
niczący może w pewien sposób wpływać na jej działalność.

Jakie zadania należą do komisji bezpieczeństwa i higieny pracy?

Do zadań komisji bhp należy:

• dokonywanie przeglądu warunków pracy,
• dokonywanie okresowej oceny stanu bezpieczeństwa i higieny

pracy,

• opiniowanie podejmowanych przez pracodawcę środków za

pobiegaj ących wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym,

• formułowanie wniosków dotyczących poprawy warunków pracy,
• współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

W ja k i sposób funkcjonuje komisja bezpieczeństwa i higieny

pracy?

Posiedzenia komisji bhp odbywają się w godzinach pracy, nie

rzadziej  jednak  niż  raz  na  kwartał.  Za  czas  nieprzepracowany
w   związku  z  udziałem  w   posiedzeniach  komisji  bhp  pracownik  za
chowuje  prawo  do  wynagrodzenia,  ustalone  według  zasad  obowią
zujących  przy  ustalaniu  wynagrodzenia  za  urlop  wypoczynkowy.

W związku z wykonywaniem swoich zadań, w przypadkach uzgod
nionych z pracodawcą, komisja bhp może korzystać z ekspertyz lub

opinii specjalistów spoza zakładu pracy. Koszty takich ekspertyz
i opinii ponosi pracodawca (art. 23713 k.p.).

110

R o z d z i a ł XIII

OCHRONA PRACY KOBIET,

PRACOWNIKÓW MŁODOCIANYCH

ORAZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

OCHRONA PRACY KOBIET

1.1. Prace wzbronione kobietom

Jaki charakter ma zakaz zatrudniania kobiet przy niektórych

pracach?

Ze względu na właściwości biologiczne organizmu i pełnienie

funkcji  macierzyńskich  wykonywanie  pracy  przez  kobiety  podlega
szeregu  obwarowaniom,  wyrażających  się  przede  wszystkim  w   za
kazie  wykonywania  określonych  prac.  Przepis  art.  176  k.p.  ustana
wia  ogólny  zakaz  zatrudniania  kobiet  przy  pracach  szczególnie
uciążliwych  lub  szkodliwych  dla  zdrowia.  Zakaz  ten  m a  charakter

powszechny i bezwzględny, stąd też pracodawca nie może zatrudnić

kobiety przy takich pracach nawet za jej zgodą. Odnosi się on do
wszystkich pracodawców zatrudniających kobiety, bez względu na

podstawę  nawiązania  stosunku  pracy.  Z  powyższego  zakazu  wynika
też,  że  pracownica  może  odmówić  wykonywania  takiej  pracy  zleco
nej  przez  pracodawcę,  bez  ponoszenia jakichkolwiek  ujemnych  kon

sekwencji z tego tytułu. Jak orzekł SN w wyroku z dnia 21 kwiet

nia 1970 r., I PR 60/70 (OSNCP 1971, z. 1, poz. 6), pracownica

111

może  odmówić  wykonywania  prac  wzbronionych  kobietom,  a  jej
zgoda  na  ich  wykonywanie  nie  uchyla  powyższego  zakazu.  Naru
szenie  przez  pracodawcę  zakazu  zatrudniania  kobiet  przy  pracach
szczególnie  uciążliwych  lub  szkodliwych  dla  zdrowia jest  wykrocze

niem przeciwko prawom pracownika, zagrożonym karą grzywny

w wysokości od 1000 do 30 000 zł (art. 281 pkt 5 k.p.).

Prace szczególnie uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia, których

wykonywanie jest wzbronione kobietom, określone zostały - zgod

nie z delegacją zaw artą w art. 176 zdanie 2 k.p. - w załączniku do

rozporządzenia  Rady  M inistrów  z  dnia  10  września  1996  r.  w   spra
wie  wykazu  prac  szczególnie  uciążliwych  lub  szkodliwych  dla  zdro
wia  kobiet  (DzU  nr  114,  poz.  545  ze  zm.).  W   wykazie  tym   wy
szczególnione  zostały  prace,  których  wykonywanie  jest  wzbronione
wszystkim  kobietom,  jak  również  prace  wzbronione  kobietom
w   okresie  ciąży  i  karmienia  dziecka  piersią.  Wykaz  prac  wzbronio

nych kobietom powinien być zawarty w regulaminie pracy (art. 1041

§ 1 k.p.). Nie m a przy tym żadnych przeszkód, aby pracodawca roz

szerzył  ten  wykaz  o  inne jeszcze  prace,  jeśli  uzna,  iż  określone  pra
ce  wykonywane  w   zakładzie  pracy  są  szczególnie  uciążliwe  lub
szkodliwe  dla  zdrowia  kobiet,  a  w   okresie  ciąży  -   również  dla  roz
woju  płodu  ludzkiego  (zob.  J.  Strusińska-Żukowska,  Ochrona pracy

kobiet, Pr. Pr. 2005, nr 7-8, s. 3-13). Poniżej podano tylko przykła

dowo niektóre prace, których nie mogą wykonywać kobiety.

Jakie prace są wzbronione wszystkim kobietom?

Do prac wzbronionych wszystkim kobietom należą m.in.:

• wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia

pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wyko
nanie pracy, przekraczają 5000 kJ na zmianę roboczą, a przy pracy

dorywczej - 20 kJ/min. (uwaga: 1 kJ = 0, 24 kcal),

• ręczne podnoszenie i przenoszenie ciężarów o masie przekra

czającej 12 kg - przy pracy stałej, oraz 20 kg - przy pracy doryw
czej (do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej),

• ręczna obsługa elementów urządzeń (dźwigni, korb, kół ste

rowniczych itp., przy której wymagane jest użycie siły przekracza

112

jącej 50 N - przy pracy stałej, oraz 100 N - przy pracy dorywczej

(do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej),

• nożna obsługa elementów urządzeń (pedałów, przycisków

itp.),  przy  której  wymagane jest  użycie  siły  przekraczającej  120  N   -
przy  pracy  stałej,  oraz  200  N   -   przy  pracy  dorywczej  (do  4  razy  na
godzinę  w   czasie  zmiany  roboczej),

• ręczne przenoszenie pod górę - po pochylniach, schodach itp.,

których maksymalny kąt nachylenia przekracza 30°, a wysokość

5 m - ciężarów o masie przekraczającej 8 kg - przy pracy stałej,

oraz 15 kg - przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę w czasie
zmiany roboczej),

• przewożenie ciężarów o masie przekraczającej:
a) 50 kg - przy przewożeniu na taczkach jednokołowych,

b) 80 kg - przy przewożeniu na wózkach 2-, 3- i 4-kołowych,

c) 300 kg - przy przewożeniu na wózkach po szynach.

Podane wyżej dopuszczalne masy ciężarów obejmują również

masę urządzenia transportowego i dotyczą przewożenia ciężarów po
powierzchni równej, twardej i gładkiej o pochyleniu nieprzekracza-

jącym 2% - przy pracach wymienionych pod lit. a) i b) oraz 1% -

przy  pracach  wymienionych  pod  lit.  c);  w   przypadku  przewożenia
ciężarów  po  powierzchni  nierównej  w   sposób  określony  wyżej  pod
lit.  a)  i  b),  masa  ciężarów nie  może  przekraczać  60%  podanych  tam
wielkości.

Jakie prace są wzbronione kobietom w ciąży lub karmiącym

dziecko piersią?

Do prac wzbronionych kobietom w ciąży lub karmiącym dziec

ko piersią (poza wyżej wymienionymi) należą:

• wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia

pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wyko

nanie pracy, przekraczają 2900 kJ na zmianę roboczą,

• prace w pozycji wymuszonej,
• prace w pozycji stojącej łącznie ponad 3 godziny w czasie

zmiany roboczej,

• prace w środowisku, w którym występują nagłe zmiany tem

peratury powietrza w zakresie przekraczającym 15°C,

113

• prace nurków oraz wszystkie prace w warunkach podwyższo

nego lub obniżonego ciśnienia,

• prace w narażeniu na działanie czynników rakotwórczych

i o prawdopodobnym działaniu rakotwórczym, określone w odręb

nych przepisach,

• prace w narażeniu na substancje chemiczne, niezależnie od

ich stężenia w środowisku pracy, takie jak np.: chloropren, leki cy

tostatyczne, mangan, ołów i jego związki organiczne i nieorganicz
ne, rtęć i jej związki organiczne i nieorganiczne,

•  prace  w   wymuszonym  rytmie  pracy  (np.  przy  taśmie),
•  prace  wewnątrz  zbiorników  i  kanałów,
•  prace  stwarzające  ryzyko  ciężkiego  urazu  fizycznego  lub  psy

chicznego, np. gaszenie pożarów, udział w akcjach ratownictwa che
micznego, prace przy uboju zwierząt hodowlanych oraz obsługa roz

płodników,

• prace stwarzające ryzyko zakażenia: wirusem zapalenia wątro

by typu B, wirusem ospy wietrznej i półpaśca, wirusem różyczki,

wirusem HIV

Jakie prace są wzbronione kobietom w ciąży?

Do prac wzbronionych kobietom w ciąży (poza wyżej wymie

nionymi) należą:

• prace w warunkach narażenia na hałas, którego poziom ekspo

zycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego ty
godniowego, określonego w kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy

przekracza określone wartości,

• prace w warunkach narażenia na drgania o ogólnym oddziały

waniu na organizm człowieka,

• prace w zasięgu pól elektromagnetycznych o natężeniach

przekraczających wartości dla strefy bezpiecznej,

• prace w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące,

określone w przepisach ustawy - Prawo atomowe,

• prace przy obsłudze monitorów ekranowych - powyżej 4 go

dzin na dobę (np. przy komputerze),

• prace na wysokości oraz wchodzenie i schodzenie po drabi

nach i klamrach, prace w wykopach oraz w zbiornikach otwartych.

114

1.2. Przeniesienie do innej pracy pracownicy w ciąży

lub karmiącej dziecko piersią

Kiedy pracodawca je st obowiązany przenieść pracownicę do in

nej pracy?

Zgodnie z art. 179 § 1 k.p., pracodawca zatrudniający pracow

nicę  w   ciąży  lub  karmiącą  dziecko  piersią  przy  pracy  wymienionej
w   wykazie  prac  szczególnie  uciążliwych  lub  szkodliwych  dla  zdro
wia,  wzbronionych  kobietom  w   ciąży  lub  karmiącym  dziecko  pier

sią,  bez  względu  na  stopień  narażenia  na  czynniki  szkodliwe  dla
zdrowia  lub  niebezpieczne,  jest  obowiązany  przenieść  pracownicę
do  innej  pracy,  nie  narażającej  jej  na  działanie  tych  czynników.

Z powyższego przepisu nie wynika jednak, że ta inna praca m a być
odpowiednia do kwalifikacji zawodowych pracownicy. Musi to być

jedynie praca, która nie jest wzbroniona pracownicom w ciąży

i w okresie karmienia dziecka piersią.

Obowiązek przeniesienia do innej pracy powstaje z chwilą

przedstawienia  przez  pracownicę  będącą  w   ciąży  zaświadczenia  le
karskiego  stwierdzającego  stan  ciąży,  niezależnie  od  okresu jej  trwa
nia,  natomiast  w   przypadku  karmienia  dziecka  piersią  obowiązek
ten  może  powstać  dopiero  po  powrocie  pracownicy  z  urlopu  macie
rzyńskiego  (o  ile  pracownica  po  tym  urlopie  nie  korzysta  z  urlopu
wypoczynkowego  i  wychowawczego),  jeśli  pracownica  faktycznie
karmi  dziecko  piersią.  D la  uznania tego  faktu  wystarczające jest  zło
żenie  przez  pracownicę  stosownego  oświadczenia,  jednak  w   razie
wątpliwości,  czy  pracownica  faktycznie  karmi  dziecko  piersią,  pra
codawca  może  zwrócić  się  o  przedłożenie  stosownego  zaświadcze
nia  lekarskiego  potwierdzającego  ten  fakt,  jakkolwiek  nie  wynika  to
z  obowiązujących  przepisów.  W   razie  braku  możliwości  przeniesie
nia pracownicy  do  innej  pracy,  pracodawca jest  obowiązany  zwolnić

j ą na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.

Jakie działania powinien podjąć pracodawca, jeżeli pracownica

w ciąży lub karmiąca dziecko piersią zatrudniona je st przy innych

pracach wymienionych w wykazie prac szczególnie uciążliwych lub

szkodliwych dla zdrowia kobiet?

115

W przypadku gdy pracownica w ciąży lub karmiąca dziecko pier

sią zatrudniona jest przy pozostałych pracach wymienionych w wy
kazie prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia ko

biet, wówczas pracodawca jest obowiązany dostosować warunki
pracy na jej stanowisku pracy do wymagań określonych w tym wy

kazie  lub  tak  ograniczyć  czas  pracy,  aby  wyeliminować  zagrożenia
dla  zdrowia  lub  bezpieczeństwa  pracownicy.  Tak  np.  pracownica
w   ciąży  nie  może  pracować  dłużej  niż  4  godziny  na  dobę  przy  ob
słudze  monitora  ekranowego,  a  takim jest  monitor  komputera,  który
obecnie  jest  w   powszechnym  użyciu  w   zakładach  pracy.  Pracowni
ca  wykonująca  pracę  przy  komputerze  narażona  jest  na  promienio
wanie  jonizujące  i  pole  elektromagnetyczne  w   monitorze,  męczące
skupienie  wzroku,  a  także  długotrwałe  przebywanie  w   wymuszonej

pozycji ciała. Jakkolwiek monitory nowego typu (ciekłokrystaliczne
płaskie) nie promieniują, to jednak nie zmniejszają ogólnej uciążli

wości pracy przy komputerze. Gdyby jednak dostosowanie warunków

pracy na dotychczasowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pra

cy  było  niemożliwe  lub  niecelowe,  wówczas  pracodawca  jest  obo
wiązany  przenieść  pracownicę  w   ciąży  lub  karm iącą dziecko  piersią
do  innej  pracy,  a  w   razie  braku  takiej  możliwości  -   zwolnić  ją   na
czas  niezbędny  z  obowiązku  świadczenia  pracy  (art.  179  §  2  k.p.).

Analogicznie też pracodawca jest obowiązany postąpić, gdy pra

cownica  w   ciąży  lub  karmiąca  dziecko  piersią  przedstawi  zaświad
czenie  lekarskie  stwierdzające  przeciwwskazania  zdrowotne  do  wy
konywania  dotychczasowej  pracy.  Takie  orzeczenie  lekarskie jest  dla

pracodawcy wiążące (art. 179 § 3 k.p.). N a podstawie delegacji za

wartej  w   art.  179  §  7  k.p.  Minister  Zdrowia  wydał  rozporządzenie
z  dnia  3  marca  2006  r.  w   sprawie  sposobu  i  trybu  wydawania  za
świadczenia  lekarskiego  stwierdzającego  przeciwwskazania  zdro
wotne  do  wykonywania  dotychczasowej  pracy  przez  pracownicę
w   ciąży  lub  karmiącą  dziecko  piersią  (DzU  nr  42,  poz.  292).  Zgod

nie z tym rozporządzeniem zaświadczenie takie wydaje lekarz spra

wujący  profilaktyczną  opiekę  zdrowotną nad  pracownicą.  Lekarz  wy
daje  zaświadczenie  na wniosek  pracownicy,  pracodawcy  lub  z  własnej
inicjatywy,  niezwłocznie  po  powzięciu  wiadomości  o  przeciwwska
zaniach  zdrowotnych  do  wykonywania  przez  pracownicę  w   ciąży
lub  karmiącą  dziecko  piersią  dotychczasowej  pracy.  W   zaświadcze

116

niu tym lekarz stwierdza przeciwwskazania zdrowotne do wykony
wania dotychczasowej pracy przez pracownicę uzasadniające:

• przeniesienie pracownicy do innej pracy, a jeżeli jest to nie

możliwe, zwolnienie jej na czas niezbędny z obowiązku świadcze

ni a pracy,

• zmianę warunków pracy na dotychczas zajmowanym stanowi

sku pracy albo skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownicy
do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe - zwolnienie jej na czas

niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.

Czy pracownicy przysługuje dodatek wyrównawczy, jeśli zmia

na dotychczasowych warunków pracy spowodowała obniżenie je j

dotychczasowego wynagrodzenia?

Jeżeli zmiana warunków na dotychczasowym stanowisku pracy,

skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownicy do innej pracy
powoduje obniżenie dotychczasowego wynagrodzenia, wówczas

przysługuje  jej  dodatek  wyrównawczy  (art.  179  §  4  k.p.).  Dodatek
ten  przysługuje  przez  cały  czas  istnienia  przyczyny  uzasadniającej
zmianę  warunków  wykonywania  pracy,  skrócenie  czasu  pracy  lub
przeniesienie  pracownicy  do  innej  pracy.  Dodatek  wyrównawczy

stanowi  różnicę  między  wynagrodzeniem  dotychczasowym  a  wyna
grodzeniem  osiąganym  po  zmianie  dotychczasowych  warunków,
skróceniu  czasu  pracy  lub  przeniesieniu  do  innej  pracy.  Wysokość
dodatku  oblicza  się  według  zasad  określonych  w   §  7-10  rozporzą
dzenia  M inistra  Pracy  i  Polityki  Socjalnej  z  dnia  29  maja  1996  r.
w   sprawie  sposobu  ustalania  wynagrodzenia  w   okresie  niewykony
wania  pracy  oraz  wynagrodzenia  stanowiącego  podstawę  obliczania
odszkodowań,  odpraw,  dodatków  wyrównawczych  do  wynagrodze

nia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU
nr 62, poz. 289 ze zm.). Szerzej na temat dodatku wyrównawczego

jest mowa w rozdziale VII, podtytuł 2.

Czy pracownica zwolniona z obowiązku świadczenia pracy za

chowuje prawo do wynagrodzenia?

Pracownica w ciąży lub karmiąca dziecko piersią zwolniona

z obowiązku świadczenia pracy w sytuacjach wskazanych wyżej za
chowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia przez cały

117

okres  tego  zwolnienia  (art.  179  §  5  k.p.).  Przy  ustalaniu  wynagro
dzenia  za  czas  tego  zwolnienia  stosuje  się  zasady  obowiązujące  przy
ustalaniu  wynagrodzenia  za  urlop,  z  tym  że  składniki  wynagrodze

nia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w któ

rym przypadało zwolnienie od pracy (§ 5 powołanego wyżej rozpo
rządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r.).

Zasady ustalania wynagrodzenia za urlop określa zaś rozporządzenie
M inistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w spra

wie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, usta
lania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu

pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.).

Przepisy art. 179 § 1-3 k.p. nie określają wyraźnie, przez jaki

okres  pracownica  w   ciąży  lub  karmiąca  dziecko  piersią  może  być
zwolniona  z  obowiązku  świadczenia  pracy,  jeżeli  pracodawca  nie  ma
możliwości  przeniesienia jej  do  innej  pracy  lub  wyeliminować  czynni
ki  szkodliwe  dla zdrowia na  dotychczasowym  stanowisku pracy.  Prze

pisy te stanowią tylko, że m a to być „na czas niezbędny” . W przy
padku ciąży może to być zatem czas do dnia porodu, po którym pra

cownica  korzystać  będzie  z  urlopu  macierzyńskiego.  Natomiast  gdy
chodzi  o  pracownicę  karmiącą  dziecko  piersią,  zwolnienie  z  obowiąz
ku  świadczenia  pracy  może  obejmować  cały  okres  tego  karmienia,
chyba  że  będzie  możliwe  wcześniejsze  przeniesienie  pracownicy  do
innej  pracy  bądź  zostaną  wyeliminowane  zagrożenia  dla jej  zdrowia.

Po ustaniu przyczyn uzasadniających przeniesienie pracownicy

w   ciąży  lub  karmiącej  dziecko  piersią  do  innej  pracy,  skrócenie  cza
su  pracy  lub  zwolnienie  z  obowiązku  świadczenia  pracy,  pracodaw
ca jest  obowiązany  zatrudnić ją   przy  pracy  i  w   wymiarze  czasu  pra
cy  określonych  w   umowie  o  pracę  (art.  179  §  6  k.p.).

1.3. Inne zakazy zatrudniania pracownicy w ciąży

Czy pracownica w ciąży może być zatrudniona w godzinach

nadliczbowych lub w porze nocnej?

Przepis art. 178 § 1 zdanie 1 k.p. zawiera bezwzględny zakaz

zatrudniania pracownicy w ciąży w godzinach nadliczbowych oraz
w porze nocnej, obejmującej 8 godzin pomiędzy godzinami 2100

118

a  700.  Zakaz  zatrudniania  w   godzinach  nadliczbowych  odnosi  się  za
równo  do  pracy  w   tych  godzinach  z  powodu  szczególnych  potrzeb
pracodawcy,  jak  i  w   razie  konieczności  prowadzenia  akcji  ratowni
czej  (art.  151  §  1  k.p.).  Pracownica  w   ciąży  nie  może  być  zatrud

niona w godzinach nadliczbowych, jak również w porze nocnej, na

wet gdyby wyraziła zgodę na taką pracę, czy też sama wystąpiła
z propozycją pracy w tych godzinach.

Pracodawca zatrudniający pracownicę w porze nocnej jest obo

wiązany na okres jej ciąży zmienić rozkład czasu pracy w sposób
umożliwiający wykonywanie pracy poza porą nocną, a jeżeli jest to

niemożliwe lub niecelowe, przenieść pracownicę do innej pracy,

której wykonywanie nie wymaga pracy w porze nocnej. W razie

braku takich możliwości pracodawca jest obowiązany zwolnić pra

cownicę  w   ciąży  na  czas  niezbędny  z  obowiązku  świadczenia  pracy
(art.  1781  k.p.).  Obowiązek  zmiany  rozkładu  czasu  pracy  pracowni
cy  w   ciąży,  wykonującej  dotychczas  pracę  również  w   porze  nocnej
(np.  w   systemie  pracy  3-zmianowej),  powstaje  z  chwilą  przedłoże

nia przez n ią zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego stan ciąży.

Stosuje się tu odpowiednio również przepisy art. 179 § 4 -6 k.p.,

omówione wyżej.

Czy pracownica w ciąży może być delegowana poza stałe miejs

ce pracy?

Pracownicy w ciąży nie wolno też - bez jej zgody - delegować

poza  stałe  miejsce  pracy  ani  zatrudniać  w   systemie  przerywanego
czasu  pracy,  przewidzianego  w   art.  139  k.p.  (art.  178  §  1  zdanie
2  k.p.).  W   tych  przypadkach  zakaz  ten  ma  zatem  charakter  względ

ny, bowiem za zgodą pracownicy może być ona delegowana poza

stałe miejsce pracy, jak również zatrudniona w systemie przerywa

nego czasu pracy.

Należy jeszcze nadmienić, że w systemach równoważnego cza

su  pracy,  przy  pracy  w   ruchu  ciągłym,  w   systemie  skróconego  tygo
dnia  pracy  i  pracy  weekendowej  (art.  135-138,  143  i  144  k.p.)  czas
pracy  pracownicy  w   ciąży  nie  może  przekraczać  8  godzin.  Pracow

nica zachowuje przy tym prawo do wynagrodzenia za czas nieprze-
pracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru

jej czasu pracy (art. 148 k.p.).

119

2. OCHRONA PRACY PRACOW NIKÓW MŁODOCIANYCH

2.1. Uwagi ogólne

Zatrudnianie młodocianych jest obwarowane wieloma rygorami,

które - ogólnie mówiąc - mają na celu ochronę młodego organizmu

przed nadmiernym obciążeniem pracą i ujemnym wpływem warun

ków  środowiska  pracy  na  ich  zdrowie  oraz  umożliwienie  realizacji
obowiązku  szkolnego.  Nadmierny  wysiłek  oraz  różnorodne  szkodli
we  czynniki  występujące  w   środowisku  pracy  mogą  szczególnie
ujemnie  odbić  się  na  zdrowiu  młodocianego,  którego  organizm  nie

jest jeszcze dostatecznie ukształtowany i nadal się rozwija.

W odniesieniu do pracowników młodocianych obowiązują też

szczególne  unormowania  dotyczące  czasu  pracy,  obowiązku  do
kształcania  się,  urlopów  wypoczynkowych,  ochrony  zdrowia.  Szcze
gólne  jednak  znaczenie  mają  ustanowione  zakazy  wykonywania

przez młodocianych określonych prac (art. 204 k.p.). Przede wszyst

kim  młodociani  nie  m ogą  być  zatrudniani  przy  pracach  zagrażają
cych  ich  życiu  lub  zdrowiu  oraz  mogących  mieć  ujemny  wpływ  na
ich  rozwój  psychofizyczny.

Którzy młodociani mogą być zatrudniani?

W rozumieniu kodeksu pracy młodocianym jest osoba, która

ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Generalnie zabronione

jest zatrudnianie osób, które nie ukończyły 16 lat (art. 190 k.p.). Nie
jest to jednak zakaz bezwzględny, bowiem pod pewnymi warunka

mi dopuszczalne jest zatrudnianie również osób, które nie ukończy

ły 16 lat. Warunki te określa rozporządzenie M inistra Pracy i Poli
tyki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków,

w   których  wyjątkowo  jest  dopuszczalne  zatrudnianie  młodocianych,
którzy  nie  ukończyli  gimnazjum,  osób  niemających  16  lat,  które
ukończyły  gimnazjum,  oraz  osób  niemających  16  lat,  które  nie
ukończyły  gimnazjum  (DzU  nr  214,  poz.  1808).

Zgodnie z art. 191 k.p., wolno zatrudniać tylko tych młodocia

nych, którzy ukończyli co najmniej gimnazjum (z pewnymi wyjąt

kami), oraz przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że pra

120

ca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu. Młodociany nieposiada-

jący kwalifikacji zawodowych w zasadzie może być zatrudniony

tylko w celu przygotowania zawodowego, tj. w celu nauki zawodu
lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy.

Jakim badaniom lekarskim młodociani podlegają?

Jednym z warunków zatrudnienia młodocianego jest przedsta

wienie  zaświadczenia  lekarskiego  stwierdzającego,  że  praca  danego
rodzaju  nie  zagraża jego  zdrowiu  (art.  191  §  1  pkt  1  k.p.).  Zgodnie
z  art.  201  §  1  k.p.  młodociany  podlega  wstępnym  badaniom  lekar
skim  przed  przyjęciem  do  pracy  oraz  badaniom  okresowym  i  kon

trolnym w czasie zatrudnienia. W stępnym badaniom lekarskim pod

legają  młodociani  przyjmowani  do  pracy  zarówno  w   celu  przygoto
wania  zawodowego,  jak  i w   innym  celu  niż  przygotowanie  zawodo
we,  tj.  do  wykonywania  lekkich  prac  (o  czym  mowa  w   podtytule
2.3.).  W stępnym  badaniom  lekarskim  podlegają  też  młodociani
w   każdym  przypadku  przeniesienia  na  inne  stanowisko  pracy  (art.
229  §  1  pkt  2  k.p.).  W stępne  badania  lekarskie  mają  na  celu  ustale

nie, czy stan zdrowia młodocianego pozwala na zatrudnienie go

w   celu  nauki  określonego  zawodu  lub  przyuczenia  do  wykonywania
określonej  pracy  bądź  zatrudnienie  go  w   innym  celu  niż  przygoto
wanie  zawodowe  (przy  wykonywaniu  lekkich  prac).  Natomiast
w   czasie  zatrudnienia  młodociani  podlegają  okresowym  badaniom
lekarskim,  bez  względu  na  rodzaj  wykonywanej  pracy.  M ają  one  na
celu  ustalenie,  czy  młodociany  jest  nadal  zdolny  do  wykonywania
dotychczasowej  pracy  i  czy  praca  ta  nie  wpływa  ujemnie  na  stan je
go  zdrowia.  Terminy  badań  okresowych  ustala  lekarz  sprawujący

profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami w porozumieniu

z pracodawcą. W razie niezdolności do pracy spowodowanej choro

b ą trw ającą dłużej niż 30 dni, młodociany podlega ponadto kontro

lnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywa

nia pracy na dotychczasowym stanowisku (szerzej na temat badań

lekarskich pracowników jest mowa w rozdziale VII, podtytuł 2).

Jakie normy czasu pracy obowiązują pracowników młodocianych?

Szczególna ochrona zdrowia pracowników młodocianych przeja

wia się w ograniczeniu ich czasu pracy. Czas pracy młodocianych

121

jest uzależniony od wieku i w przypadku osób do 16 lat nie może

przekraczać 6 godzin na dobę, natomiast powyżej 16 lat - 8 godzin

na dobę. Ten wymiar czasu pracy w żadnym wypadku nie może być
przekraczany. W rzeczywistości jednak, z uwagi na obowiązek do

kształcania  się,  większość  młodocianych  pracuje  w   niższym  wymia
rze  czasu  pracy,  bowiem  do  czasu  pracy  młodocianego  wlicza  się
czas  nauki  w   wymiarze  wynikającym  z  obowiązkowego  programu
zajęć  szkolnych,  bez  względu  na  to,  czy  odbywa  się  ona  w   godzi

nach pracy, czy też poza nimi. Pracownicy młodociani m ają też pra

wo do przerwy w pracy trwającej nieprzerwanie 30 minut, wlicza

nej do czasu pracy, jeżeli ich dobowy wymiar czasu pracy jest dłuż

szy niż 4,5 godziny (art. 202 k.p.).

Kodeks pracy nie określa tygodniowej normy czasu pracy pracow

ników młodocianych, jak to ma miejsce w odniesieniu do pracow
ników pełnoletnich. Mając jednak na uwadze, że czas pracy młodo

cianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę,

jego tygodniowy czas pracy wyniesie 30 godzin (5 dni x 6 godzin),

wliczając  w   to  czas  nauki,  natomiast  tygodniowy  czas  pracy  młodo
cianego  w   wieku  powyżej  16  lat  wyniesie  40  godzin  (5  dni  x  8  go
dzin),  również  z  wliczeniem  czasu  nauki  (zob.  A.  Hintz,  (w:)  K o
deks  pracy.  Komentarz,  red.  T.  Zieliński,  Dom  Wydawniczy  ABC,
Warszawa  2000,  s.  829  i  nast.).

Czy pracownicy młodociani mogą być zatrudniani w godzinach

nadliczbowych oraz w porze nocnej?

W odniesieniu do pracowników młodocianych obowiązuje bez

względny  zakaz  zatrudniania  w   godzinach  nadliczbowych  oraz
w   porze  nocnej.  Pracą w   godzinach  nadliczbowych  dla  młodociane
go  w   wieku  do  16  lat  byłaby  praca  przekraczająca  6  godzin  na  do
bę,  zaś  dla  młodocianego  w   wieku  powyżej  16  lat  -   przekraczająca

8 godzin na dobę (wliczając czas nauki).

Co do zasady, pora nocna dla pracownika młodocianego przypa

da pomiędzy godzinami 2200 a 600. Natomiast dla młodocianych:

•  którzy  nie  ukończyli  gimnazjum,
•  niemających  16  lat,  którzy  ukończyli  gimnazjum,
•  niemających  16  lat,  którzy  nie  ukończyli  gimnazjum,

pora nocna przypada pomiędzy godzinami 2000 a 600.

122

Pracownicy młodociani mają też prawo do przerwy w pracy,

obejmującej porę nocną, która powinna trwać nieprzerwanie nie
mniej niż 14 godzin. Ponadto młodocianym przysługuje w każdym

tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczyn

ku, który powinien obejmować również niedzielę (art. 203 k.p.).

2.2. Prace wzbronione pracownikom młodocianym

Jakie przepisy określają prace, których wykonywanie je st

wzbronione młodocianym?

Prace wzbronione młodocianym określone zostały w załączniku

nr 1 do rozporządzenia Rady M inistrów z dnia 24 sierpnia 2004 r.

w   sprawie  wykazu  prac  wzbronionych  młodocianym  i  warunków
ich  zatrudniania  przy  niektórych  z  tych  prac  (DzU  nr  200,  poz.
2047  ze  zm.).  Powołane  rozporządzenie  określa  też  warunki  zatrud

niania młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych ro

dzajach prac wzbronionych, jeżeli jest to potrzebne do odbycia

przygotowania zawodowego. Rodzaje takich prac wyszczególnione

zostały w załączniku nr 2 do wymienionego rozporządzenia.

Niektóre prace określone w wykazie prac wzbronionych nie mo

gą być w ogóle wykonywane przez żadnego młodocianego, inne zaś

nie mogą być wykonywane przez młodocianego do ukończenia 16

lat, ale mogą być wykonywane po ukończeniu tego wieku, pewne
zaś prace nie m ogą być wykonywane tylko przez dziewczęta. Po

nadto ograniczenia w wykonywaniu określonych prac uzależnione są
też od tego, czy praca wykonywana jest stale, czy tylko dorywczo.

Zgodnie z powyższym rozporządzeniem RM zatrudnianie mło

docianych  w   wieku  powyżej  16  lat  przy  niektórych  rodzajach  prac
wzbronionych  nie  może  mieć  charakteru  pracy  stałej,  lecz  powinno
ograniczać  się  do  zaznajamiania  młodocianych  z  czynnościami  pod
stawowymi,  niezbędnymi  do  odbycia  przygotowania  zawodowego.

Pracodawca zatrudniający młodocianych przy takich pracach jest

obowiązany  do  zapewnienia  im  szczególnej  ochrony  zdrowia  pod
czas  pracy,  biorąc  w   szczególności  pod  uwagę  ryzyko  wynikające
z  braku  doświadczenia,  braku  świadomości  istniejących  lub  poten

123

cjalnych zagrożeń oraz niepełnej dojrzałości fizycznej i psychicznej.

W szczególności pracodawca jest obowiązany:

• zapewnić wykonywanie pracy i zajęć przez młodocianych na

stanowiskach pracy i w warunkach niestwarzających zagrożeń dla
ich bezpieczeństwa i zdrowia,

• zapewnić nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki

zawodu lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej

nauki zawodu nad wykonywaniem pracy przez młodocianych,

• inform ow ać

m łodocianych

m ożliw ych

zagrożeniach

i o wszelkich podjętych działaniach dotyczących ich zdrowia,

• organizować przerwy w pracy młodocianych dla ich odpo

czynku w pomieszczeniach odizolowanych od czynników szkodliwych
dla zdrowia lub uciążliwych, występujących w środowisku pracy.

Dopuszczenie młodocianych do wykonywania takich prac może

nastąpić na podstawie oceny ryzyka związanego z wykonywaną pra

c ą   która  powinna  być  dokonana  przed  rozpoczęciem  pracy  przez
młodocianych  lub  w   razie  istotnej  zmiany  warunków  wykonywania
pracy.  Przy  ocenie  tego  ryzyka  powinno  uwzględnić  się  w   szczegól

ności:

• ocenę wyposażenia oraz organizacji miejsc pracy i stanowisk

pracy młodocianych,

• organizację procesów pracy oraz ich powiązanie,
• charakter, stopień i okres narażenia na czynniki fizyczne, bio

logiczne i chemiczne,

• formę, zakres i sposób korzystania z wyposażenia miejsc pra

cy, w tym z maszyn, narzędzi i sprzętu,

• zakres i poziom szkolenia oraz instrukcji udzielanych młodo

cianym.

Czy pracodawca je st obowiązany ustalić wykaz prac, których

wykonywanie w jego zakładzie pracy je s t wzbronione młodocia
nym?

Na podstawie wykazów prac zawartych w załącznikach nr 1 i 2

do powołanego rozporządzenia RM z dnia 24 sierpnia 2004 r. pra
codawca sporządza wykazy prac wykonywanych w jego zakładzie
pracy:

124

• wzbronionych młodocianym,
• wzbronionych młodocianym, których wykonywanie jest do

zwolone młodocianym w zakresie potrzebnym do odbycia przygoto
wania zawodowego.

W ustalaniu powyższych wykazów prac uczestniczyć powinien

również lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad

pracownikami.

Wykaz prac wzbronionych młodocianym i stanowisk pracy, na

których są wykonywane te prace, powinien być umieszczony w w i
docznym miejscu w każdej komórce organizacyjnej, w której są za

trudniani młodociani (§ 1-5 powołanego rozporządzenia RM). Dodać
też należy, że zgodnie z art. 1041 § 1 pkt 6 i 7 k.p. wykaz prac

wzbronionych  pracownikom  młodocianym,  a  także  rodzaje  prac
i  wykaz  stanowisk  pracy  dozwolonych  pracownikom  młodocianym
w   celu  odbywania  przygotowania  zawodowego,  powinny  być  usta
lone  w   regulaminie  pracy.  Poniżej  podano  przykładowo  niektóre  ro
dzaje  prac  wzbronionych  młodocianym  oraz  prac  wzbronionych,  któ
rych  wykonywanie  je st  dozwolone  przez  młodocianych  powyżej  16
lat  w   zakresie  niezbędnym  do  odbycia  przygotowania  zawodowego.

Jakie prace są wzbronione pracownikom młodocianym?

Do prac wzbronionych pracownikom młodocianym należą m.in.:

• prace polegające wyłącznie na podnoszeniu, przenoszeniu

i przewożeniu ciężarów oraz prace wymagające powtarzania dużej
liczby jednorodnych ruchów,

• prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fi

zyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonywanie

pracy, przekraczają:

a) dla dziewcząt - w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego

czasu pracy - 2.300 kJ, a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwa

łych 10,5 kJ na minutę,

b) dla chłopców - w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego

czasu pracy - 3.030 kJ, a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwa

łych 12,6 kJ na minutę,

• prace załadunkowe i wyładunkowe, przy przewożeniu cięża

rów środkami transportu, przy przetaczaniu beczek, bali, kloców itp.,

125

• ręczna obsługa dźwigni, korb i kół sterowniczych, przy której

niezbędna jest siła przekraczająca:

a) przy pracy dorywczej (wykonywanej do 4 razy na godzinę,

jeżeli łączny czas wykonywania prac nie przekracza połowy dobo

wego wymiaru czasu pracy młodocianych):

-   dla  dziewcząt  -   70  N,
-   dla  chłopców  -   100  N,
b)  przy  obciążeniu  powtarzalnym:
-   dla  dziewcząt  -   40  N,
-   dla  chłopców  -   60  N,

• nożna obsługa elementów urządzeń (pedałów, przycisków

nożnych itp.) wymagająca siły przekraczającej:

a) przy obsłudze dorywczej:

-   dla  dziewcząt  -   100  N,
-   dla  chłopców  -   170  N,
b)  przy  obciążeniu  powtarzalnym:
-   dla  dziewcząt  -   70  N,
-   dla  chłopców  -   130  N,

• ręczne dźwiganie i przenoszenie przez jed n ą osobę na odleg

łość powyżej 25 m przedmiotów o masie przekraczającej:

a) przy pracy dorywczej:

-   dla  dziewcząt  -   14  kg,
-   dla  chłopców  -   20  kg,
b)  przy  obciążeniu  powtarzalnym:
-   dla  dziewcząt  -   8  kg,
-   dla  chłopców  -   12  kg,

• ręczne przenoszenie pod górę, w szczególności po schodach,

których wysokość przekracza 5 m, a kąt nachylenia - 30°, ciężarów
o masie przekraczającej:

a) przy pracy dorywczej:

-   dla  dziewcząt  -   10  kg,
-   dla  chłopców  -   15  kg,
b)  przy  obciążeniu  powtarzalnym:
-   dla  dziewcząt  -   5  kg,
-   dla  chłopców  -   8  kg,

• przewożenie przez dziewczęta ciężarów na taczkach i wóz

kach 2-kołowych poruszanych ręcznie,

126

• prace wykonywane w pozycji pochylonej lub w przysiadzie,
• prace wykonywane w pozycji leżącej, na boku lub na wznak,

w tym w szczególności przy naprawach pojazdów mechanicznych,

• prace wykonywane na kolanach, w tym w szczególności przy

ręcznym cyklinowaniu podłóg, przy pracach brukarskich i posadz-
karskich,

• prace związane z produkcją, sprzedażą i konsumpcją wyrobów

alkoholowych, w tym obsługa konsumentów w zakładach gastrono
micznych,

• prace związane z produkcją, sprzedażą i reklam ą wyrobów ty

toniowych,

•  prace  związane  z  ubojem  i  obróbką  poubojową  zwierząt,
•  obsługa  zakładów  kąpielowych  i  łaźni,
•  prace  rakarzy,
•  prace  przy  sztucznym  unasiennianiu  zwierząt,
•  prace  w   szpitalach  (oddziałach)  dla  nerwowo  i  psychicznie

chorych,

• prace w warunkach mogących stanowić nadmierne obciążenie

psychiczne, np. wymagające odbioru i przetwarzania dużej liczby

lub  szybko  po  sobie  następujących  informacji  i  podejmowania  decy
zji  mogących  spowodować  groźne  następstwa,  szczególnie  w   sytu
acjach  przymusu  czasowego,  w   tym  zwłaszcza  obsługa  automatycz

nej linii obróbki i obsługa urządzeń sterowniczych,

• prace pokojowych w domach wczasowych i turystycznych,

pensjonatach i hotelach, w tym hotelach robotniczych,

• udział w występach tancerzy w zakładach gastronomicznych,
• prace w narażeniu na działanie substancji i preparatów che

micznych,  w   tym   środków   ochrony  roślin,  sklasyfikow anych
w   przepisach  w   sprawie  kryteriów  i  sposobu  klasyfikacji  substancji
i  preparatów  chemicznych  jako:  toksyczne  (T),  bardzo  toksyczne
(T+),  żrące  (C)  lub  wybuchowe  (E),

• prace w narażeniu na działanie substancji i preparatów che

micznych,  w   tym   środków   ochrony  roślin,  sklasyfikow anych
w   przepisach  w   sprawie  kryteriów  i  sposobu  klasyfikacji  substancji
i  preparatów  chemicznych  jako  drażniące  (Xi),  którym  przypisano

jeden lub więcej następujących zwrotów zagrożeń:

127

a) produkt skrajnie łatwo palny (R12),

b) może powodować uczulenie w następstwie narażenia drogą

oddechową (R42),

c) może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą (R43),
• prace w narażeniu na działanie czynników i procesów techno

logicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, określonych
w odrębnych przepisach,

• prace w kontakcie z lekami psychotropowymi,
• prace w środowisku, w którym występuje narażenie na szko

dliwy wpływ:

a) pyłów o działaniu zwłókniającym i drażniącym, których stę

żenia  przekraczają 2/3  wartości  najwyższych  dopuszczalnych  stężeń
określonych  w   przepisach  w   sprawie  najwyższych  dopuszczalnych
stężeń  i  natężeń  czynników  szkodliwych  dla  zdrowia  w   środowisku

pracy,

b) pyłów o działaniu uczulającym,

c) pyłów o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, określo

nych w odrębnych przepisach,

• prace w zasięgu pól elektromagnetycznych o natężeniach

przekraczających wartości dla strefy bezpiecznej, określone w prze
pisach w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń

czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,

• prace w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące

na poziomie przekraczającym dopuszczalne wartości dawek granicz
nych określone w przepisach prawa atomowego,

• prace w warunkach narażenia na promieniowanie laserowe,
• prace w warunkach narażenia na promieniowanie nadfioletowe,

zwłaszcza emitowane przez technologiczne urządzenia przemysłowe,
w tym w szczególności przy spawaniu, cięciu i napawaniu metali,

• prace w warunkach narażenia na promieniowanie podczerwo

ne, w tym w szczególności przy piecach hutniczych i grzewczych

oraz spiekaniu, odlewaniu, walcowaniu i kuciu metali,

• prace w warunkach narażenia na hałas, którego:
a)

poziom ekspozycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego

lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy,
wymiaru czasu pracy przekracza wartość 80 dB,

128

b) szczytowy poziom dźwięku C przekracza wartość 130 dB,

c) maksymalny poziom dźwięku A przekracza wartość 110 dB,
• prace w pomieszczeniach, w których temperatura powietrza

przekracza 30°C, a wilgotność względna powietrza przekracza 65%,

a  także  w   warunkach  bezpośredniego  oddziaływania  otwartego  źró
dła  promieniowania,  w  tym  w   szczególności:  obsługa  suszarni,  spie
kanie  i  prażenie  rud,  walcowanie,  wytapianie,  rozlewanie  i  odlewa

nie metali lub ich stopów, naprawa pieców hutniczych, obsługa pie

ców  do  termicznej  obsługi  cieplnej,  w   hutach  szkła  i  przetwórniach
szkła  -   obsługa  pieców  do  wytapiania  i  odprężania,  naprawa  pieców
szklarskich,  formowanie  szkła  oraz  wszelkie  prace  na  pomostach
czynnych  pieców  do  wytapiania  szkła,  prace  przy  wypalaniu  dolo
mitu  i  wapna,  gotowanie  asfaltu  i  prace  z  gorącym  asfaltem,  bezpo
średnia  obsługa  pieców  piekarniczych,  prace  przy  przygotowaniu
karmelu  w   kociołkach,

• prace w temperaturze powietrza niższej niż 14°C, a także przy

wilgotności  względnej  wyższej  niż  65%,  w   tym   w   szczególności:
prace  w   chłodniach,  przechowalniach  produktów  żywnościowych,
zamrażalniach,  w   stałym  kontakcie  z  wodą,  solanką i  innymi  płyna
mi,  przy  robotach  ziemnych  w   mokrym  gruncie  -   osuszanie  i  na
wadnianie,  a  także  prace  w   warunkach  narażających  na  stałe  prze
makanie  odzieży,  powodujące  naruszenie  bilansu  cieplnego  u  mło
dych  pracowników,

• prace w warunkach podwyższonego ciśnienia, w tym w szcze

gólności:

a) w komorach wysokich ciśnień lub w innych urządzeniach hi-

perbarycznych nawodnych albo naziemnych,

b) w urządzeniach komunikacji lotniczej,

c)  prace  nurków  i  płetwonurków,
d)  prace  w   kesonach,
•  prace  w   warunkach  obniżonego  ciśnienia,  w   tym  w   szczegól

ności w komorach niskich ciśnień lub w innych urządzeniach hipo-
barycznych nawodnych lub naziemnych,

• prace, przy których źródłem zakażenia lub zarażenia może

być chory człowiek lub materiał zakaźny pochodzenia ludzkiego,
tj. krew, tkanki, mocz, kał itp., w tym w szczególności wszelkie pra

ce w szpitalach (oddziałach) zakaźnych,

129

• prace, przy których występują zagrożenia czynnikami biolo

gicznymi, przenoszonymi na człowieka przez kontakt ze zwierzęta
mi lub produktami pochodzenia zwierzęcego, w tym szczególnie:

a) drobnoustrojami chorób odzwierzęcych, tj. zoonozami,

b) alergenami pochodzenia zwierzęcego: wydalinami, rozto

czem, sierścią, łupieżem zwierząt hodowlanych, pyłem jedwabiu na

turalnego, pierzem ptaków, m ączką rybną itp., występującymi w ho

dowli i przetwórstwie,

• prace, przy których występują zagrożenia czynnikami biolo

gicznymi pochodzenia roślinnego lub mikroorganizmami przenoszo

nymi przez rośliny:

a) drobnoustrojami występującymi w roślinach, tj. bakteriami,

promieniowcami, grzybami itp., które stanowią zagrożenie w trakcie
procesów magazynowania, przetwarzania i użytkowania różnych su

rowców roślinnych,

b) pyłami pochodzenia roślinnego, powodującymi stany uczule

niowe, w tym w szczególności pyłami zbożowymi, paszowymi, ty
toniowymi i z ziół leczniczych,

• prace, podczas których młodociani są narażeni na zwiększone

niebezpieczeństwo urazów, w tym w szczególności związane z:

a) obsługą młotów mechanicznych, pras, walców, nożyc, krajal

nic, szarpaczy oraz napędów i przystawek przenoszących ruch na

maszyny,

b) uruchamianiem maszyn i innych urządzeń bezpośrednio po

ich naprawie,

c) połowem ryb, ich patroszeniem i filetowaniem oraz wszelki

mi pracami w działach produkcyjnych fabryk przetworów rybnych,

d) rozbiorem, trybowaniem i mieleniem mięsa,
e) obsługą ciągników i maszyn samojezdnych, bezpośrednią ob

sługą młockarni, sieczkarni i innych maszyn rolniczych, przy których
wy stępują zagrożenia wypadkowe, koszeniem kosą, obsługą buha

jów, ogierów, knurów i tryków oraz wywozem obornika i gnojowic,

f) prowadzeniem maszyn budowlanych i drogowych oraz obsłu

gą dźwignic, kafarów i kołowrotów,

g) obsługą kotłów parowych, urządzeń i naczyń, w których wy

stępuje ciśnienie powyżej 0,5 bara, obsługą generatorów gazowych

130

i  innych  urządzeń,  których  eksploatacja,  uszkodzenie  i  nieprawidło
wa  czynność  zagraża  bezpieczeństwu  obsługującego  i  innych  osób
znajdujących  się  w   pobliżu,

obróbką drewna przy użyciu pilarek łańcuchowych z napę

dem elektrycznym lub mechanicznym, obsługą pilarek tarczowych,

taśmowych, ramowych (traków), maszyn do obróbki drewna o bez

pośrednim ręcznym posuwie materiału oraz wszelkich pracach przy
zrywce, pozyskiwaniu i transporcie drewna,

• prace związane z wytwarzaniem i stosowaniem środków wy

buchowych i łatwo palnych oraz wyrobów zawierających te środki,

• prace obejmujące wytwarzanie, stosowanie i przechowywanie

sprężonych, płynnych i rozpuszczonych gazów,

• prace zagrażające porażeniem prądem elektrycznym, w tym

w szczególności: prace przy liniach energetycznych będących pod

napięciem lub w pobliżu tych linii, prace w rozdzielniach prądu

elektrycznego, w elektrycznych podstacjach, przy transformatorach
i nastawniach, wszelkie prace przy obsłudze urządzeń energetycz

nych znajdujących się pod napięciem, z wyjątkiem napięcia obniżo
nego (bezpiecznego) oraz prac konserwacyjnych przy urządzeniach

central telefonicznych, wykonywanych przez absolwentów szkół za
wodowych,

• prace w transporcie kolejowym, w tym w szczególności: na

stanow iskach  zw iązanych  z  prow adzeniem   ruchu  kolejowego,
zwłaszcza  prace  maszynistów  pojazdów  trakcyjnych  i  drezyn  moto
rowych,  dyżurnych  ruchu,  konduktorów,  manewrowych,  ustawiaczy,

nastawniczych, zwrotniczych, operatorów maszyn torowych, sprzą
taczy wagonów oraz przy budowie i utrzymaniu sieci trakcyjnej,

• prace w transporcie oraz komunikacji samochodowej i tram

wajowej, w tym w szczególności:

a) prace kierowców pojazdów silnikowych i ich pomocników,

b) prace konduktorów w autobusach i trolejbusach,

c) przy ręcznym przetaczaniu, spinaniu i odczepianiu wagonów

i przyczep,

d) przy zdejmowaniu, nakładaniu i pompowaniu opon samocho

dowych i ciągnikowych,

e) prace konwojentów,

131

• prace w żegludze, w tym w szczególności: wszelkie prace na jed

nostkach pływających oraz prace w portach związane z obsługą tech
niczną statków, prace na pogłębiarkach i przy wydobywaniu wraków,

• prace w lotnictwie, w tym w szczególności: prace mechani

ków, pilotów samolotów oraz prace związane z obsługą pasażerów
w samolocie,

• prace grożące zawaleniem, w tym w szczególności:
a) prace pod ziemią,

b) prace w zagłębieniach o głębokości większej niż 0,7 m, któ

rych szerokość jest mniejsza niż dwukrotna głębokość,

c) prace przy budowie i rozbiórce obiektów budowlanych,
• prace na wysokości powyżej 3 m grożące upadkiem z wyso

kości, w tym w szczególności:

a) przy budowie, naprawie i czyszczeniu kominów,

b) związane z przymusową pozycją ciała, w przestrzeni ograni

czonej,

c) narażające na zmienny mikroklimat, prowadzone na zewnątrz

budynku,

• prace w kamieniołomach i kopalniach odkrywkowych oraz

przy wydobywaniu i przerobie siarki.

Jakie prace wzbronione młodocianym mogą wykonywać mło

dociani powyżej 16 roku życia, jeśli je st to potrzebne do odbycia

przygotowania zawodowego?

Do prac takich należą m.in.:

• prace polegające na podnoszeniu i przenoszeniu ciężarów

o  masie  i  na  odległości  nieprzekraczające  wartości  określonych
w   dziale  I  ust.  1  pkt  6  i  7  załącznika  nr  1  do  powołanego  rozporzą
dzenia  RM   oraz  prace  wymagające  powtarzania  dużej  liczby  jedno
rodnych  ruchów,

• przewożenie przez chłopców na taczkach jednokołowych na

odległość  do  50  m  ładunków  o  masie  do  50  kg  po  powierzchni
gładkiej,  utwardzonej  lub  po  pomostach  zbitych  z  desek  trwale  za
mocowanych,  jeżeli  pochylenie  powierzchni  nie  przekracza  2%,

• przewożenie przez chłopców na wózkach 2-kołowych poru

szanych ręcznie na odległość do 100 m po powierzchni gładkiej ła

132

dunków  o  masie  do  80  kg,  jeżeli  pochylenie  powierzchni  nie  prze
kracza  2%,  a  po  powierzchni  nierównej  -   ciężarów  do  50  kg,  jeże
li  pochylenie  powierzchni  nie  przekracza  1%,

• przewożenie na wózkach 3- lub 4-kołowych poruszanych

ręcznie na odległość do 150 m ładunków o masie: dziewczętom do

50 kg oraz chłopcom do 80 kg, jeżeli pochylenie powierzchni nie

przekracza 2%,

• przewożenie na odległość do 200 m ładunków w wagonikach,

kolebach przemieszczanych ręcznie po szynach o masie: dziewczę

tom do 300 kg oraz chłopcom do 400 kg, jeżeli pochylenie toru nie
przekracza 1%,

• prace przy naprawach pojazdów samochodowych, układaniu

podłóg oraz układaniu i naprawach nawierzchni drogowych, pod
warunkiem wykonywania ich nie dłużej niż 3 godziny na dobę,

• prace przy obsłudze konsumentów w zakładach gastronomicz

nych, w których podawany jest alkohol, z wyłączeniem podawania

przez młodocianych napojów alkoholowych, wykonywane pomiędzy
godziną 700 i 1700,

• prace w zakładach poligraficznych przy trawieniu klisz i in

nych elementów, pod warunkiem wykonywania tych prac do 2 go

dzin na dobę,

• prace przy barwieniu wyrobów włókienniczych oraz przy gar

bowaniu skór przy użyciu środków chemicznych, pod warunkiem że

prace  będą  odbywały  się  w   wymiarze  do  12  godzin  na  tydzień
w   warunkach  laboratoryjnych  lub  w   wydzielonych  dla  celów  szko
lenia  zawodowego  i  odpowiednio  wyposażonych  pomieszczeniach,

• prace w kontakcie z czynnikami stwarzającymi ryzyko uczule

nia, pod warunkiem uzyskania specjalistycznej opinii lekarskiej o bra

ku przeciwwskazań zdrowotnych do kontaktu z tymi czynnikami,

• prace w kontakcie z pyłami stwarzającymi ryzyko uczulenia,

pod warunkiem uzyskania specjalistycznej opinii lekarskiej o braku
przeciwwskazań zdrowotnych do kontaktu z tymi pyłami,

• prace chłopców w wieku powyżej 17 lat:
a)

przy spawaniu, cięciu i stapianiu metali, z wyłączeniem me

tali kolorowych oraz spawania wewnątrz zbiorników i pod wodą,

pod warunkiem wykonywania ich nie dłużej niż 3 godziny na dobę

133

oraz 60 godzin w całym okresie szkolenia zawodowego, pod nadzo
rem nauczycieli zawodu lub instruktorów praktycznej nauki zawodu

posiadających  kwalifikacje  spawacza;  zatrudnianie  młodocianych
przy  spawaniu,  cięciu  i  stapianiu  metali  może  się  odbywać  tylko  na
tych  stanowiskach,  na  których  jest  zapewniona  skutecznie  działaj ą-

ca wentylacja miejscowa i ogólna,

przy ręcznych pracach kowalskich z zastosowaniem młotków

o  masie  do  5  kg,  nie  dłużej  niż  3  godziny  na  dobę  i  60  godzin
w   całym  okresie  szkolenia  zawodowego,  przy  zachowaniu  norm
wydatku  energetycznego  określonych  w   dziale  I  ust.  1  pkt  2  załącz

nika nr 1 do wymienionego rozporządzenia,

• prace w mikroklimacie gorącym do wartości 26°C wskaźnika

obciążenia termicznego WBGT, wykonywane do 3 godzin na dobę,

pod  warunkiem  zachowania  norm  wydatku  energetycznego  określo
nych  w   dziale  I  ust.  1  pkt  2  załącznika  nr  1  do  wymienionego  roz
porządzenia  oraz  zapewnienia  młodocianym  na  stanowiskach  pracy

dostatecznej ilości odpowiednich napojów i dziesięciominutowych

przerw po każdych pięćdziesięciu minutach pracy, to jest prace:

przy obsłudze maszyn i urządzeń hutniczych oraz urządzeń

walcowniczych w hutach żelaza i stali, wykonywane przez chłop
ców, jeżeli spełnione są następujące warunki:

- młodociany jest stopniowo wprowadzany w realizację zadań

przewidzianych w ramach nauki zawodu, poczynając od obserwacji
procesów produkcyjnych, poprzez wstępne ćwiczenia na stanowi

skach szkoleniowych i prace pomocnicze przy obsłudze stanowisk
roboczych wyznaczonych programem nauczania,

- na stanowiskach pracy związanych z nauką zawodu jest za

pewniona pełna obsada pracowników,

- w odniesieniu do młodocianych nie może być stosowany sys

tem prac normowanych i akordowych,

- w wydziałach stalowni, walcowni i wielkich pieców czas za

jęć młodocianych nie może przekraczać 2 godzin na dobę,

- praktyczna nauka zawodu młodocianych nie może odbywać

się  w   spiekalniach,  w   hali  namiarowej  i  gardzieli  wielkich  pieców,
w   halach  odlewniczych  i  lejniczych,  w   mieszalniach  stalowni  oraz
walcowni  blach,  rur  i  drutu,

134

b) przy formowaniu wyrobów z masy szklanej, z wyłączeniem

wydmuchiwania ustnego, wykonywane przez chłopców w wieku po
wyżej 17 lat,

c) przy wytwarzaniu wyrobów ceramicznych,
d) przy bezpośredniej obsłudze pieców piekarniczych w zakła

dach zmechanizowanych,

e) przy produkcji wyrobów czekoladowych i z mas karmelo

wych, wykonywane przez młodocianych w wieku powyżej 17 lat,

• prace w mikroklimacie zimnym, z wyłączeniem prac w chłod

niach i zamrażalniach, pod następującymi warunkami:

a) wyposażenia młodocianych w odzież o odpowiedniej ciepło-

chronności, zgodnej z wymaganiami Polskiej Normy,

b) zapewnienia na stanowiskach pracy gorących napojów,

c) przestrzegania, aby wydatek energetyczny nie przekraczał norm

określonych  w   dziale  I  ust.  1  pkt  2  załącznika  nr  1  do  wymienione
go  rozporządzenia  oraz  ograniczenia  do  3  godzin  na  dobę  czasu  pra
cy  młodocianych  w  pomieszczeniach  z  temperaturą niższą niż  10°C,

• prace w placówkach służby zdrowia, z wyjątkiem szpitali (od

działów szpitali) zakaźnych, w wymiarze do 6 godzin na dobę,
z wyłączeniem następujących czynności:

a) wynoszenie, mycie i dezynfekcja naczyń z wydalinami, wydzie

linami i innymi materiałami potencjalnie zakaźnymi, mycie chorych
zanieczyszczonych, pomoc przy zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych,

b) prace dezynfekcyjne, dezynsekcyjne, deratyzacyjne z zastoso

waniem toksycznych środków chemicznych,

c) pobieranie i przenoszenie materiałów do badań laboratoryj

nych, takich jak kał, mocz, krew, plwocina,

d) wykonywanie toalety pośmiertnej i prace w prosektoriach,
• prace przy ręcznym i maszynowym krojeniu skór - w wymia

rze do 3 godzin na dobę,

• prace młynarskie przy obsłudze maszyn czyszczących i mielą

cych,  wykonywane  przez  chłopców  w   wieku  powyżej  17  lat,  pod
warunkiem  że  stężenia  pyłów  nie  przekraczają 2/3  wartości  najwyż
szych  dopuszczalnych  stężeń  określonych  w   przepisach  w   sprawie

najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodli

wych dla zdrowia w środowisku pracy,

135

• prace masarskie i kucharskie, przy wykrawaniu elementów na

mięsa drobne, rozbiorze uzupełniającym i obróbce elementów mię
snych,

• prace przy filetowaniu ryb,
• prace przy budowie, naprawie i utrzymaniu nawierzchni kole

jowej, w wydzielonym warsztacie szkolnym, na torach ułożonych

wyłącznie dla celów szkoleniowych, na terenie ogrodzonym, z wy

łączeniem bezpośredniego sąsiedztwa czynnych torów kolejowych

dla ruchu pociągów,

• prace kierowcy pojazdu silnikowego, jeśli program nauki za

wodu przewiduje uzyskanie przez ucznia prawa jazdy uprawniaj ące-
go do kierowania takim pojazdem,

• prace marynarzy i rybaków,
• prace przy obsłudze ciągników i samojezdnych maszyn rolni

czych,

• prace w zagłębieniach do 1,5 m obudowanych zgodnie z wy

maganiami określonymi w przepisach w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych,

• niektóre rodzaje prac pod ziem ią w górnictwie węglowym,

w głębinowych kopalniach rud i kopalniach soli oraz w kamienioło
mach i kopalniach odkrywkowych przewidziane w programach

praktycznej nauki zawodu, wykonywane przez chłopców, pod wa

runkiem spełnienia następujących wymagań:

a) czas pracy młodocianych pod ziemią nie może przekraczać

14 dni w miesiącu, przy czym czas pracy młodocianych w wieku do
17 lat nie może przekraczać 4 godzin na dobę, a młodocianych

w wieku powyżej 17 lat - 6 godzin na dobę,

b) czas pracy młodocianych w kamieniołomach i kopalniach od

krywkowych nie może przekraczać 4 godzin na dobę,

c) w czasie szkolenia zawodowego młodociani mogą być zatrud

niani w polach szkoleniowych, tj. w oddziałach kopalni specjalnie
przeznaczonych do szkolenia, lub na stanowiskach szkoleniowych

w warsztatach energomechanicznych i w oddziałach ruchowych ko

palni pod ziemią, zatwierdzonych dla celów szkoleniowych w planie

ruchu zakładu górniczego przez właściwy okręgowy urząd górniczy,

d) zatrudnianie młodocianych na stanowiskach szkoleniowych

w warsztatach energomechanicznych i w oddziałach ruchowych ko

136

palni pod ziem ią odbywa się przy pełnej obsadzie pracowników do
rosłych z odpowiednimi kwalifikacjami zawodowymi,

e) praca młodocianych pod ziemią:

- może odbywać się po stwierdzeniu zgodności warunków pra

cy z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym

braku nadmiernego ciśnienia, braku zapylenia szkodliwego dla zdro

wia, promieniowania jonizującego, nadmiernego hałasu oraz po za

pewnieniu  dobrego  przewietrzenia,  korzystnego  mikroklimatu  i  od
powiedniego  oświetlenia,  bezpieczeństwa  przeciwpożarowego,  wod
nego  i  gazowego,  a  także  dogodnego  i  bezpiecznego  dojścia  do

miejsca pracy,

- nie może odbywać się w chodnikach wymagających pozycji

leżącej  lub  pochylonej,  w   miejscach  mokrych,  przy  rabunku,  w   po
lach  pożarowych  oraz  w   warunkach  niebezpiecznych,  gdzie  wyma
gana jest  duża  ostrożność  i  doświadczenie,

- nie może polegać na dźwiganiu, przenoszeniu i przewożeniu

ciężarów ponad normy określone dla młodocianych,

f) zatrudnianie młodocianych pod ziemią może odbywać się tylko

pod nadzorem nauczycieli zawodu, zatwierdzonych przez właściwy

okręgowy urząd górniczy, lub instruktorów praktycznej nauki zawodu,
zatwierdzonych przez kierownika zakładu górniczego, przy czym na

jednego instruktora nie może przypadać więcej niż 5 młodocianych,

• prace młodocianych w wieku powyżej 17 lat:
a) związane z montażem, demontażem i konserwacją linii ener

getycznych,  rozdzielni,  stacji  transformatorów  i  nastawni,  w   tym   na
wysokości  do  10  m,  przy  zastosowaniu  wymaganych  przepisami
energetycznymi  środków  ochronnych,  pod  warunkiem  całkowitego
wyłączenia  linii  lub  urządzeń  spod  napięcia  przy  jednoczesnym  za

bezpieczeniu  miejsca  pracy  w   taki  sposób,  aby  wykluczone  było
przypadkowe  włączenie  tych  linii  lub  urządzeń  pod  napięcie  oraz
przypadkowe  zbliżenie  się  na  niebezpieczną  odległość  do  części

urządzeń pozostawionych pod napięciem lub ich dotknięcie, oraz

pod warunkiem zastosowania zabezpieczenia przed skutkami wyła

dowań atmosferycznych,

b) związane z budową i utrzymaniem sieci trakcyjnych, w tym

na wysokości do 10 m, przy zastosowaniu wymaganych przepisami

środków ochronnych, przy wyłączonej sieci trakcyjnej spod napięcia

137

i  jednoczesnym  zabezpieczeniu  miejsca  pracy  w   taki  sposób,  aby
wykluczone  było  przypadkowe  włączenie  tego  odcinka  sieci  pod  na
pięcie  lub  przeniesienie  napięcia  przez  pantograf pojazdu  trakcyjne
go;  prace  te  m ogą być  wykonywane  tylko  na  sieci  trakcyjnej  zbudo
wanej  specjalnie  dla  celów  szkoleniowych  lub  na  wyznaczonych  od
cinkach  linii  kolejowej,  na  których  na  czas  wykonywania  prac
wstrzymany  jest  ruch  pociągów,

c) związane z obsługą pojazdów trakcyjnych i z prowadzeniem

ruchu kolejowego, wykonywane pod bezpośrednim nadzorem osób
upoważnionych,

d) na wysokości do 10 m, w wymiarze do 2 godzin na dobę,

pod warunkiem pełnego zabezpieczenia przed upadkiem i wyłącze

nia innych zagrożeń,

e) wymienione w dziale III pkt 1 lit. a i g załącznika nr 1 do

wymienionego rozporządzenia wykonywane w warsztatach szkol

nych lub na stanowiskach szkoleniowych w zakładach pracy przy

stosowanych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu.

Należy nadmienić, że w odniesieniu do pracowników młodocia

nych pracodawca jest obowiązany uwzględnić w karcie ewidencji

czasu pracy (prowadzonej odrębnie dla każdego pracownika, rów

nież młodocianego) także czas ich pracy przy pracach wzbronionych

młodocianym, których wykonywanie jest dozwolone w celu odbycia

przez nich przygotowania zawodowego (zob. § 8 rozporządzenia
M inistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w spra

wie  zakresu  prowadzenia  przez  pracodawców  dokumentacji  w   spra
wach  związanych  ze  stosunkiem  pracy  oraz  sposobu  prowadzenia
akt  osobowych  pracownika  -   DzU  nr  62,  poz.  286  ze  zm.).

2.3. Zatrudnianie młodocianych przy lekkich pracach

Czy młodociani mogą być zatrudniani w innym celu niż przy

gotowanie zawodowe?

Przy spełnieniu określonych warunków młodociany może być

zatrudniony na podstawie umowy o pracę w innym celu niż przygo

towanie zawodowe, a mianowicie przy wykonywaniu lekkich prac

138

(art. 2001 k.p.). Praca lekka nie może powodować zagrożenia dla
życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także

nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolne

go.  Wykaz  lekkich  prac  ustala  pracodawca  po  uzyskaniu  zgody  le
karza  wykonującego  zadania  służby  medycyny  pracy,  przy  czym
wykaz  ten  wymaga  zatwierdzenia  przez  właściwego  inspektora  pra
cy.  Wykaz  ten  w   żadnym  wypadku  nie  może  obejmować  prac,  któ
rych  wykonywanie  jest  wzbronione  młodocianym,  określonych
w   wykazie  prac  wzbronionych  młodocianym  (o  których  była  wyżej
mowa).

Kodeks pracy nie wskazuje, choćby przykładowo, jakiego rodza

ju prace można uznać za lekkie. Mając jednak na uwadze, że prace

te wykonywać będą osoby, których organizm nie jest jeszcze w peł
ni ukształtowany, zarówno pod względem fizycznym, jak i psy

chicznym, i znajduje się nadal na etapie rozwoju, nie mogą to być

prace wymagające znacznego wysiłku fizycznego lub umysłowego,
powodującego szybkie zmęczenie. Praca lekka nie może przede

wszystkim stwarzać zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psy
chofizycznego młodocianego.

Wykaz lekkich prac ustala pracodawca w regulaminie pracy, na

tomiast pracodawca, który nie m a obowiązku ustalenia regulaminu
pracy (pracodawca zatrudniający mniej niż 20 pracowników) - wy

kaz tych prac ustala w osobnym piśmie. Obowiązkiem pracodawcy

jest zapoznanie młodocianego przed rozpoczęciem pracy z wykazem

lekkich prac, jakie m ogą być przez niego wykonywane.

Jaki wymiar czasu pracy obowiązuje młodocianego zatrudnio

nego przy lekkich pracach?

Zgodnie z przepisami art. 2002 k.p., pracodawca ustala wymiar

i  rozkład  czasu  pracy  młodocianego  zatrudnionego  przy  lekkiej  pra
cy,  przy  uwzględnieniu  tygodniowej  liczby  godzin  nauki  wynikają
cej  z  programu  nauczania,  jak  również  z  rozkładu  zajęć  szkolnych
młodocianego.  Tygodniowy  wymiar  czasu  pracy  młodocianego
w   okresie  odbywania  zajęć  szkolnych  nie  może  przekraczać  12  go
dzin,  natomiast  w   dniu  uczestniczenia  w   zajęciach  szkolnych  -   czas

pracy nie może przekraczać 2 godzin. W okresie ferii szkolnych

139

wymiar  czasu pracy  młodocianego je st  wydłużony, jednakże  nie  mo
że  przekraczać  7  godzin  na  dobę  i  35  godzin  tygodniowo,  przy
czym  dobowy  wymiar  czasu  pracy  młodocianego  w   wieku  do  16  lat

nie może przekraczać 6 godzin (tak jak w przypadku młodocianego

zatrudnionego  w   celu  przygotowania  zawodowego).  Zaznaczyć  nale
ży,  że  podany  tu  wymiar  czasu  pracy  obowiązuje  także  w   przypad
ku,  gdy  młodociany  jest  zatrudniony  u  więcej  niż  jednego  praco
dawcy,  stąd  też  przed  zawarciem  umowy  o  pracę  w   celu  wykony
wania  lekkich  prac  pracodawca jest  obowiązany  uzyskać  od  młodo
cianego  oświadczenie  o  zatrudnieniu  albo  o  niepozostawaniu  w   za

trudnieniu u innego pracodawcy.

2.4. Wykonywanie pracy zarobkowej przez dzieci

Czy dzieci do ukończenia 16 lat mogą wykonywać pracę lub

inne zajęcia zarobkowe?

Dopuszczenie możliwości wykonywania pracy lub innych zajęć

zarobkowych  przez  dzieci  do  ukończenia  16  roku  życia jest  odstęp
stwem  od  zakazu  zatrudniania  osób,  które  nie  ukończyły  16  lat,
ustanowionego  w   art.  190  §  2  k.p.  Nie  jest  to  również  zatrudnienie

na warunkach określonych w rozporządzeniu M inistra Pracy i Poli
tyki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków,

jest obwarowane wieloma warunkami, określonymi w art. 3045 k.p.

Przede wszystkim praca taka lub inne zajęcia m ogą być wykony wa
ne tylko na rzecz określonych podmiotów, a mianowicie prowadzą

cych działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową.

Ponadto wymagana jest uprzednia zgoda przedstawiciela ustawo we-

go  lub  opiekuna  dziecka  na  wykonywanie  przez  nie  określonej  pra
cy  lub  innych  zajęć  zarobkowych,  jak  również  zezwolenie  właści
wego  inspektora  pracy.  Inspektor  pracy  wydaje  takie  zezwolenie  na

140

wniosek podmiotu, u którego dziecko ma wykonywać pracę lub in

ne zajęcia zarobkowe. Gdyby jednak wykonywanie tej pracy lub in
nych zajęć powodowało zagrożenie dla życia, zdrowia i rozwoju

psychofizycznego  dziecka  lub  też  zagrażało  wypełnianiu  przez
dziecko  obowiązku  szkolnego,  wówczas  inspektor  pracy  odmawia
wydania  takiego  zezwolenia.

Jakie dane powinien zawierać wniosek danego podmiotu o wy

danie przez inspektora pracy zezwolenia na wykonywanie pracy
lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko?

Podmiot występujący do właściwego inspektora pracy z wnios

kiem o wydanie zezwolenia na wykonywanie pracy lub innych za

jęć zarobkowych przez dziecko powinien dokładnie określić, jaką

pracę  lub  zajęcia  dziecko  będzie  wykonywać,  przez  jaki  okres
i  w  jakich  godzinach  w   ciągu  dnia;  wykluczyć  przy  tym  należy  ja
kąkolwiek  pracę  lub  inne  zajęcia  zarobkowe  wykonywane  w   póź

nych godzinach wieczornych czy w porze nocnej. Ponadto do wnios

ku m uszą być dołączone następujące dokumenty:

• pisem na zgoda przedstawiciela ustawowego lub opiekuna

dziecka na wykonywanie przez nie określonej pracy lub innych za

jęć zarobkowych na rzecz danego podmiotu,

• opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz orzeczenie

lekarza dotyczące braku przeciwwskazań do wykonywania przez
dziecko danej pracy lub innych zajęć zarobkowych,

• jeżeli dziecko podlega obowiązkowi szkolnemu - opinia dy

rektora  szkoły,  do  której  dziecko  uczęszcza,  dotycząca  możliwości
wypełniania  przez  nie  obowiązku  szkolnego  w   czasie  wykonywania
pracy  lub  innych  zajęć  zarobkowych.

Jakie dane powinno zawierać zezwolenie inspektora pracy na

wykonywanie przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych?

Zezwolenie inspektora pracy na wykonywanie przez dziecko

pracy  lub  innych  zajęć  zarobkowych,  poza  danymi  osobowymi
dziecka  i  jego  przedstawiciela  ustawowego  lub  opiekuna  oraz  ozna
czeniem  podmiotu,  u  którego  dziecko  wykonywać  będzie  tę  pracę
lub  inne  zajęcia,  powinno  zawierać  ponadto:

141

• określenie rodzaju pracy lub innych zajęć zarobkowych, które

dziecko może wykonywać,

• określenie dopuszczalnego okresu wykonywania przez dziecko

tej pracy lub zajęć,

• określenie dopuszczalnego dobowego wymiaru czasu pracy

lub wykonywania innych zajęć,

• inne niezbędne ustalenia, wymagane ze względu na dobro

dziecka lub rodzaj, charakter albo warunki wykonywania pracy lub
innych zajęć zarobkowych przez dziecko.

W jakich przypadkach inspektor pracy może cofnąć wydane ze

zwolenie?

Zezwolenie na wykonywanie przez dziecko pracy lub innych za

jęć zarobkowych może być cofnięte przez inspektora pracy w okre

ślonych  przypadkach.  Inspektor  pracy  cofa  wydane  zezwolenie,  je
żeli  z  wnioskiem  takim  wystąpi  przedstawiciel  ustawowy  lub  opie
kun  dziecka.  Ponadto  inspektor  pracy  z  urzędu  cofa  takie  zezwole

nie, jeżeli stwierdzi, że warunki pracy dziecka nie odpowiadają wa

runkom  określonym  w   wydanym  zezwoleniu.  Przede  wszystkim  zaś
może  to  nastąpić  w   przypadkach,  gdyby  dziecku  zlecane  były  prace
lub  inne  zajęcia,  których  wykonywanie  nie  obejmuje  zezwolenie  in
spektora  pracy,  pogarszające  sytuację  dziecka,  albo  też  w   dłuższym
dobowym  wymiarze  czasu  pracy  niż  przewiduje  to  zezwolenie,
a  w   szczególności  niedopuszczalna  byłaby  sytuacja  oznaczająca  wy
zysk  dziecka.

3. ZATRUDNIANIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Kto je s t osobą niepełnosprawną?

Warunki zatrudniania osób niepełnosprawnych określa ustawa

z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej
oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (j.t. DzU z 2008 r. nr

14, poz. 92). Ustawa ustala trzy stopnie niepełnosprawności, a mia

nowicie:

142

1) znaczny,

2) umiarkowany,

) lekki (art. 3 ust. 1).

Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę

z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdol

n ą do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą,

w   celu  pełnienia  ról  społecznych,  stałej  lub  długotrwałej  opieki  i  po
mocy  innych  osób  w   związku  z  niezdolnością  do  samodzielnej  eg
zystencji.  Natomiast  do  umiarkowanego  stopnia  niepełnosprawności
zalicza  się  osobę  z  naruszoną  sprawnością  organizmu,  niezdolną  do
pracy  albo  zdolną  do  pracy  jedynie  w   warunkach  pracy  chronionej
lub  wymagającą  czasowej  albo  częściowej  pomocy  innych  osób
w   celu  pełnienia  ról  społecznych.  Z  kolei  do  lekkiego  stopnia  nie

pełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organi

zmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wyko

nywania pracy, w porównaniu do zdolności, ja k ą wykazuje osoba

o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psy
chiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecz

nych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przed

mioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.

Niezdolność do samodzielnej egzystencji oznacza zaś naruszenie

sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie

bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za któ

re uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komu

nikację.

Jakie uprawnienia przysługują pracownikom niepełnospraw

nym?

Powołana ustawa przyznaje pracownikom niepełnosprawnym

szereg uprawnień, m.in. w zakresie warunków pracy, czasu pracy,
zwolnień od pracy i wypoczynku.

W szczególności pracownik, który w wyniku wypadku przy pra

cy  lub  choroby  zawodowej  utracił  zdolność  do  pracy  na  dotychcza
sowym  stanowisku,  może  żądać  od  pracodawcy  wydzielenia  lub
zorganizowania  odpowiedniego  stanowiska  pracy  z  podstawowym
zapleczem  socjalnym.  Pracodawca  jest  obowiązany  zapewnić  takie

143

stanowisko  pracy  nie  później  niż  w   okresie  trzech  miesięcy  od  daty
zgłoszenia  przez  pracownika  gotowości  przystąpienia  do  pracy.  Pra
cownik  zaś  powinien  zgłosić  gotowość  przystąpienia  do  pracy
w   ciągu  miesiąca  od  dnia  uznania  go  za  osobę  niepełnosprawną.  Po
wyższy  obowiązek  nie  ciąży  jednak  na  pracodawcy,  jeżeli  wyłączną

przyczyną wypadku przy pracy było, udowodnione przez pracodaw

cę, naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przez pra
cownika z jego winy lub jego stanu nietrzeźwości (art. 14 powoła

nej  ustawy).  Jeżeli  zatem  do  wypadku  przy  pracy  w   jakiś  sposób
przyczynił  się  również  pracodawca,  nie  zwalnia  go  to  od  realizacji
powyższego  obowiązku.  W   przypadku  gdy  pracodawca  nie  wydzie

li  lub  nie  zorganizuje  w   podanym  wyżej  terminie  odpowiedniego
stanowiska  dla  pracownika,  obowiązany  jest  wówczas  dokonać,
w   dniu  rozwiązania  stosunku  pracy  z  pracownikiem,  wpłaty  na  Pań
stwowy  Fundusz  Rehabilitacji  Osób  Niepełnosprawnych  w   wysoko
ści  piętnastokrotnego  przeciętnego  wynagrodzenia  za  pracownika
(art.  23  powołanej  ustawy).

Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 go

dzin  na  dobę  i  40  godzin  tygodniowo.  Są to  zatem  podstawowe  nor
my  czasu  pracy,  jakie  przewiduje  art.  129  §  1  k.p.  w   odniesieniu  do
ogółu  pracowników.  Te  normy  czasu  pracy  dotyczą  jednak  tylko
osób  zaliczonych  do  lekkiego  stopnia  niepełnosprawności,  bowiem
czas  pracy  osoby  niepełnosprawnej  zaliczonej  do  znacznego  lub
umiarkowanego  stopnia  niepełnosprawności  nie  może  przekraczać
7  godzin  na  dobę  i  35  godzin  tygodniowo.  Podany  wyżej  wymiar
czasu  pracy  obowiązuje  od  dnia  następującego  po  przedstawieniu

pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności. Ustawa wprowadza
też zakaz zatrudniania osób niepełnosprawnych w porze nocnej

i w godzinach nadliczbowych (art. 15 powołanej ustawy).

Zasad określonych w art. 15 wymienionej ustawy nie stosuje się

do osób niepełnosprawnych zatrudnionych przy pilnowaniu mienia,
a także w przypadku gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz

przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie

jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgo

dę (art. 16 powołanej ustawy), tj. odstąpienie w określonym zakre
sie od ustawowych uregulowań czasu pracy. W tych zatem przypad

144

kach  osoba niepełnosprawna  może  być  zatrudniona  w   dłuższym  wy
miarze  czasu  pracy,  np.  w   systemie  równoważnych  norm  czasu  pra
cy,  jak  również  w   godzinach  nadliczbowych  oraz  w   porze  nocnej.

Podkreślić należy, że stosowanie norm czasu pracy określonych

w   art.  15  ustawy  nie  powoduje  obniżenia  wysokości  wynagrodzenia
pracownika  niepełnosprawnego  wypłacanego  w   stałej  miesięcznej
wysokości.  Natomiast  godzinowe  stawki  wynagrodzenia  zasadnicze
go,  odpowiadające  osobistemu  zaszeregowaniu  lub  zaszeregowaniu
wykonywanej  pracy,  przy  przejściu  na  normy  czasu  pracy  określone
w   art.  15  ustawy,  ulegają podwyższeniu  w   stosunku,  w  jakim   pozo
staje  dotychczasowy  wymiar  czasu  pracy  do  tych  norm  skróconych
(art.  18  powołanej  ustawy).

Pracownicy niepełnosprawni m ają prawo do dodatkowej prze

rwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas
przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy. Wymienio

na przerwa przysługuje niezależnie od 15-minutowej przerwy w pra

cy na odpoczynek przewidzianej w art. 134 k.p., którą pracodawca

jest obowiązany wprowadzić, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pra

cownika wynosi co najmniej 6 godzin (art. 17 powołanej ustawy).

Pracownikom zaliczonym do znacznego lub umiarkowanego

stopnia  niepełnosprawności  przysługuje  dodatkowy  urlop  wypoczyn-
ko wy  w   wymiarze  10  dni  roboczych  w   roku  kalendarzowym.  Prawo
do  pierwszego  urlopu  dodatkowego  pracownik  taki  nabywa  po  prze
pracowaniu  jednego  roku  po  dniu  zaliczenia  go  do  jednego  z  tych
stopni  niepełnosprawności.  Ten  urlop  dodatkowy  nie  przysługuje

jednak pracownikowi uprawnionemu do urlopu wypoczynkowego

w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu do
datkowego na podstawie odrębnych przepisów (np. kombatantom,

pracownikom  NIK,  sędziom,  prokuratorom).  Jeżeli  jednak  wymiar
tego  urlopu  dodatkowego  jest  niższy  niż  10  dni  roboczych,  zamiast
tego  urlopu  przysługuje  urlop  dodatkowy  z  tytułu  niepełnosprawno

ści, tj. w wymiarze 10 dni roboczych (art. 19 powołanej ustawy).

Zgodnie z przepisami art. 20 powołanej ustawy, pracownikowi

o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności przy
sługuje prawo do zwolnień od pracy z zachowaniem prawa do wy

nagrodzenia, obliczonego według zasad obowiązujących przy ustala

145

niu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, w następują

cych przypadkach:

1) w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia

w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku,

2) w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczni

czych  lub  usprawniających,  a  także  w   celu  uzyskania  zaopatrzenia
ortopedycznego  lub  jego  naprawy,  jeżeli  czynności  te  nie  mogą  być
wykonane  poza  godzinami  pracy.

Podkreślić przy tym należy, że łączny wymiar urlopu dodatko

wego  przewidzianego  w   art.  19  ust.  1  ustawy  i  zwolnienia  od  pracy
w   celu  uczestniczenia  w   turnusie  rehabilitacyjnym  nie  może  prze
kroczyć  21  dni  roboczych  w   roku  kalendarzowym.  Jeżeli  np.  pra
cownik  przebywał  na  turnusie  rehabilitacyjnym  przez  okres  14  dni
roboczych,  wówczas  będzie  mógł  wykorzystać  jeszcze  7  dni  dodat
kowego  urlopu  wypoczynkowego  w   danym  roku  kalendarzowym
(zob.  F.  Małysz,  Zatrudnianie  osób  niepełnosprawnych,  Pr.  Pr.  2005,
nr  5,  s.  3  i  nast.).

Na jakich warunkach pracodawca lub inny podmiot może uzy

skać status zakładu pracy chronionej lub zakładu aktywności za
wodowej?

Osoby niepełnosprawne zatrudniane są przede wszystkim w za

kładach pracy chronionej i zakładach aktywności zawodowej, na sta

nowiskach pracy odpowiednio oprzyrządowanych i dostosowanych

do potrzeb wynikających z rodzaju i stopnia niepełnosprawności.

Stosownie do przepisów art. 28 powołanej ustawy pracodawca

prowadzący działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12

miesięcy, zatrudniający nie mniej niż 25 pracowników w przelicze

niu na pełny wymiar czasu pracy i osiągający niżej wymienione

wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych przez okres co naj
mniej 6 miesięcy, uzyskuje status pracodawcy prowadzącego zakład

pracy chronionej, jeżeli:

1) wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi:

co najmniej 40%, a w tym co najmniej 10% ogółu zatrudnio

nych stanowią osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego

stopnia niepełnosprawności, albo

146

co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych, albo

upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarko
wanego stopnia niepełnosprawności;

2) obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy:
a) odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny

pracy,

b) uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie

przystosow ania stanowisk pracy, pom ieszczeń higienicznosani-
tarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania do

stępności do nich, a także

3) jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna,

poradnictwo i usługi rehabilitacyjne;

4) wystąpi z wnioskiem o przyznanie statusu pracodawcy pro

wadzącego zakład pracy chronionej.

Okoliczności wymienione wyżej w pkt. 2 stwierdza - na wnio

sek pracodawcy - Państwowa Inspekcja Pracy, z wyjątkiem okolicz

ności wymienionych pod lit. b) w stosunku do osób zatrudnionych

w dozorze i ochronie mienia.

Do liczby zatrudnionych pracowników niepełnosprawnych (art.

28  ust.  1  pkt  1  powołanej  ustawy)  zalicza  się  także  osoby  niepełno
sprawne  wykonujące  pracę  nakładczą,  jeżeli  ich  wynagrodzenie  zo
stało  ustalone  co  najmniej  w   wysokości:

1) najniższego wynagrodzenia - w stosunku do wykonawców,

dla których praca nakładcza stanowi jedyne źródło utrzymania,

2) połowy najniższego wynagrodzenia - w stosunku do pozosta

łych wykonawców.

Przez najniższe wynagrodzenie należy tu rozumieć minimalne

wynagrodzenie  za  pracę  obowiązujące  w   grudniu  roku  poprzednie
go,  ustalone  w   trybie  określonym  ustawą  z  dnia  10  października
2002  r.  o  minimalnym  wynagrodzeniu  za  pracę  (DzU  nr  200,  poz.

1679 ze zm.).

Wymiar czasu pracy osób niepełnosprawnych wykonujących

pracę  nakładczą  ustala  się  jako  iloraz  wysokości  ustalonego  wyna
grodzenia  i  najniższego  wynagrodzenia,  przy  czym  maksymalny
wymiar  czasu  pracy  ustalony  w   ten  sposób  nie  może  przekraczać

jednego etatu.

147

Natomiast spółdzielnia socjalna, powstała w wyniku przekształ

cenia  spółdzielni  inwalidów  lub  spółdzielni  niewidomych  mającej
status  pracodawcy  prowadzącego  zakład  pracy  chronionej,  uzyskuje
status  pracodawcy  prowadzącego  zakład  pracy  chronionej,  jeżeli
wystąpi  z  wnioskiem  o  nadanie  takiego  statusu  w  terminie  3  miesię
cy  od  daty  wpisu  tej  spółdzielni  do  Krajowego  Rejestru  Sądowego
(zob.  F.  Małysz,  Zakłady  pracy  chronionej  -   praw a  i  obowiązki,

Pr. Pr. 2005, nr 6, s. 3-14).

Natomiast zgodnie z art. 29 powołanej ustawy, powiat, gmina

oraz fundacja, stowarzyszenie lub inna organizacja społeczna, której
statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób

niepełnosprawnych, może utworzyć wyodrębnioną organizacyjnie

i finansowo jednostkę i uzyskać dla tej jednostki status zakładu ak

tywności zawodowej, jeżeli:

1) co najmniej 70% ogółu osób zatrudnionych w tej jednostce

stanowią osoby niepełnosprawne, w szczególności skierowane do
pracy przez powiatowe urzędy pracy:

a) zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności,

b) zaliczone do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,

u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę
psychiczną, przy czym wskaźnik zatrudnienia tych osób nie może

być wyższy niż 35% ogółu zatrudnionych;

2) spełnia warunki, o których mowa w art. 28 ust. 1 pkt 2 i 3

ustawy,  tj.  jeżeli  obiekty  i  pomieszczenia  użytkowane  przez  zakład
pracy  odpowiadają  przepisom  i  zasadom  bezpieczeństwa  i  higieny
pracy  oraz  uwzględniają potrzeby  osób  niepełnosprawnych  w   zakre
sie  przystosowania  stanowisk  pracy,  pomieszczeń  higienicznosani-

tarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania do

stępności do nich, a także jest zapewniona doraźna i specjalistyczna
opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne;

3) przeznacza uzyskane dochody na zakładowy fundusz aktyw

ności;

4) uzyska pozytywną opinię starosty (prezydenta miasta na prawach

powiatu) o potrzebie utworzenia zakładu aktywności zawodowej.

Zakłady aktywności zawodowej nie m ogą prowadzić działalnoś

ci polegającej na wytwarzaniu wyrobów przemysłu paliwowego, ty

148

toniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, a także po
zostałych wyrobów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej

1,5% oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych me

tali lub handlu tymi wyrobami.

Szczegółowy sposób, tryb i warunki tworzenia, finansowania

i działania zakładów aktywności zawodowej, czas pracy i rehabili

tacji osób zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia
niepełnosprawności oraz sposób tworzenia i wykorzystywania za

kładowego funduszu aktywności określa rozporządzenie M inistra

Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2007 r. w sprawie za

kładów aktywności zawodowej (DzU nr 242, poz. 1776).

Decyzję w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej

lub zakładu aktywności zawodowej bądź utraty tego statusu wydaje
wojewoda. Od decyzji wojewody pracodawcy przysługuje odwoła

nie do ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego

(art. 30 powołanej ustawy).

Należy tu dodać, że zaliczenie do znacznego albo umiarkowane

go stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnie

nia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy

chronionej, w przypadkach:

1) uzyskania pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy

o przystosowaniu przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb
osoby niepełnosprawnej,

2) zatrudnienia w formie telepracy, uregulowanej w rozdziale

IIb działu drugiego kodeksu pracy (art. 4 powołanej ustawy).

R o z d z i a ł XIV

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYKROCZENIA

PRZECIWKO PRZEPISOM I ZASADOM BHP

Jakie czyny są wykroczeniami przewidzianymi w art. 283 ko

deksu pracy?

Wykroczenia przeciwko prawom pracownika dotyczące bezpie

czeństwa i higieny pracy określone zostały w art. 283 k.p. Wykro
czeniem jest nie tylko naruszenie konkretnych przepisów, ale rów

nież określonych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie
z art. 283 k.p., popełnia wykroczenie kto:

1) będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pra

cy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie
przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

2) wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie 30 dni wła

ściwego  okręgowego  inspektora  pracy  i  właściwego  państwowego
inspektora  sanitarnego  o  miejscu,  rodzaju,  zakresie  prowadzonej
działalności,  jak  również  o  zmianie  miejsca,  rodzaju  i  zakresu  pro
wadzonej  działalności  oraz  o  zmianie  technologii,  jeżeli  zmiana

technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia
pracowników,

3) wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebu

dowa  obiektu  budowlanego  albo  jego  części,  w   których  przewiduje
się  pomieszczenia  pracy,  była  wykonywana  na  podstawie  projektów
uwzględniających  wymagania  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  pozy

tywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców,

150

4) wbrew obowiązkowi wyposaża stanowiska pracy w maszyny

i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczą
cych oceny zgodności,

5) wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki ochrony

indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny
zgodności,

6) wbrew obowiązkowi stosuje:
a) materiały i procesy technologiczne bez uprzedniego ustalenia

stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez podjęcia
odpowiednich środków profilaktycznych,

b) substancje i preparaty chemiczne nieoznakowane w sposób

widoczny i umożliwiający ich identyfikację,

c) niebezpieczne substancje i niebezpieczne preparaty chemicz

ne nieposiadające kart charakterystyki tych substancji, a także opa

kowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, poża
rem lub wybuchem,

7) wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego okręgowe

go  inspektora  pracy,  prokuratora  lub  innego  właściwego  organu
o  śmiertelnym,  ciężkim  lub  zbiorowym  wypadku  przy  pracy  oraz
o  każdym  innym  wypadku,  który  wywołał  wymienione  skutki,  ma

jącym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy

pracy,  nie  zgłasza  choroby  zawodowej  albo  podejrzenia  o  taką  cho
robę,  nie  ujawnia  wypadku  przy  pracy  lub  choroby  zawodowej,  al
bo  przedstawia  niezgodne  z  prawdą  informacje,  dowody  lub  doku
menty  dotyczące  takich  wypadków  i  chorób,

8) nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego wyko

naniu nakazu organu Państwowej Inspekcji Pracy,

9) utrudnia działalność organu Państwowej Inspekcji Pracy,

w szczególności uniemożliwia prowadzenie wizytacji zakładu pracy
lub nie udziela informacji niezbędnych do wykonywania jej zadań,

10) bez zezwolenia właściwego inspektora pracy dopuszcza do

wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do
ukończenia przez nie 16 roku życia.

Wykroczenie wymienione wyżej w pkt. 1 popełnić może przede

wszystkim pracodawca, bowiem to on - zgodnie z art. 207 § 1 k.p.

- jest odpowiedzialny za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w za

151

kładzie pracy. W przypadku gdy pracodawcą jest jednostka organi
zacyjna, odpowiedzialność tę ponosi osoba zarządzająca w jej imie

niu zakładem pracy. Odpowiedzialność taką ponosi też osoba kieru

jąca pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, np. kierownik

wyodrębnionej jednostki organizacyjnej zakładu pracy (wydziału,
oddziału), mistrz, brygadzista. Wykroczeniem jest nie tylko narusze

nie  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  ale  również  zasad
bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  niemających  charakteru  przepisów
prawnych.  Zasady  bhp  kształtowane  są w   wyniku  doświadczenia  ży

ciowego,  stosowanych  i  utrwalonych  metod  bezpiecznego  wykony
wania  pracy.  Aby  jednak  nieprzestrzeganie  określonej  zasady  bhp
mogło  być  uznane  za  wykroczenie,  musi  być  ona  skonkretyzowana
i  stosowana  powszechnie  bądź  też  tylko  w   danej  branży  lub  przy
określonych  rodzajach  prac.  Natomiast  przepisy  bhp  zawarte  są  nie

tylko w dziale dziesiątym kodeksu pracy i wydanych na jego pod

stawie aktach wykonawczych, ale również w innych aktach norma

tywnych, odnoszących się do określonych branż i rodzajów prac.
Powyższe wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie, jak

i nieumyślnie.

Wykroczenia wymienione wyżej w pkt. 2 -10 polegają na naru

szeniu konkretnych przepisów, formułujących określone obowiązki
(nakazy i zakazy) w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wykroczenie wymienione w pkt. 2 polega na niedopełnieniu

obowiązków  określonych  w   art.  209  §  1  i  2  k.p.,  zgodnie  z  którymi
pracodawca  rozpoczynający  działalność jest  obowiązany,  w   terminie
30  dni  od  dnia  rozpoczęcia  tej  działalności,  zawiadomić  na  piśmie
właściwego  okręgowego  inspektora  pracy  i  właściwego  państwowe
go  inspektora  sanitarnego  o  miejscu,  rodzaju  i  zakresie  prowadzonej
działalności.  Obowiązek  taki  ciąży  również  na  pracodawcy  w   razie
zm iany  m iejsca,  rodzaju  i  zakresu  prowadzonej  działalności,
a  zwłaszcza  zmiany  technologii  lub  profilu  produkcji,  jeżeli  zmiana

technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia

pracowników.  Obowiązek  powiadom ienia  powyższych  organów
o  zaistnieniu  wymienionych  okoliczności  odnosi  się  do  każdej
z  tych  okoliczności.  Jeżeli  zatem  pracodawca  zawiadomił  powyższe
organy  np.  tylko  o  zmianie  rodzaju  prowadzonej  działalności,  nie

152

informując  równocześnie  o  zmianie  technologii  powodującej  zwięk
szenie  zagrożenia  dla  zdrowia  pracowników,  gdy  to  faktycznie  na
stąpiło,  popełnia  wówczas  wykroczenie.  Powyższe  wykroczenie  mo
że  popełnić  zarówno  pracodawca,  jak  i  każda  inna  osoba,  na  której
ciążył  obowiązek  zawiadomienia  wymienionych  organów  o  zaistnie

niu takich okoliczności. Wykroczenie to może być popełnione za

równo umyślnie, jak i nieumyślnie.

Odpowiedzialność za wykroczenie wymienione wyżej w pkt. 3

ponosi osoba, która dopuściła się naruszenia obowiązku określone

go w art. 213 § 1 i 4 k.p., tj. nie zapewniła, aby budowa lub prze

budowa obiektu budowlanego albo jego części, w których przewidu

je się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projek

tów   uwzględniających  wymagania  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,
pozytywnie  zaopiniowanych  przez  uprawnionych  rzeczoznawców.
Wykroczenie  to  może  popełnić,  umyślnie  lub  nieumyślnie,  praco

dawca lub osoba działająca w jego imieniu, a także inny pracownik,

na którym ciążył powyższy obowiązek.

Wykroczenie wymienione w pkt. 4 polega na naruszeniu zakazu

ustanowionego  w   art.  217  k.p.,  tj.  wyposażania  stanowisk  pracy
w   maszyny  i  inne  urządzenia  techniczne,  które  nie  spełniają  wyma
gań  dotyczących  oceny  zgodności  określonych  w   odrębnych  przepi
sach  (zob.  bliżej  rozdział  IV,  tom  I,  poradnik  nr  210).  Popełnia
zatem  wykroczenie  osoba,  która  wyposaża  stanowiska  pracy  w   ma
szyny  i  inne  urządzenia  techniczne  nieposiadające  takiej  oceny
zgodności.  Wykroczenie  takie  może  popełnić,  umyślnie  lub  nie
umyślnie,  pracodawca  lub  osoba  kierująca  pracownikami  (np.  kie
rownik  oddziału  lub  wydziału  w   zakładzie  pracy),  bowiem  do  obo
wiązków tych  osób  należy  organizowanie  pracy  w   sposób  zapewnia

jący bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Wykroczenie wymienione w pkt. 5 polega na naruszeniu obo

wiązku określonego w art. 23 76 § 2 k.p., tj. na dostarczaniu pracow

nikom środków ochrony indywidualnej, które nie spełniają wyma

gań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepi
sach. Wykroczenie to może popełnić, umyślnie lub nieumyślnie,

przede wszystkim pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu,

a także osoba kierująca pracownikami, gdyż do obowiązków tych

153

osób należy m.in. dbałość o sprawność środków ochrony indywidu
alnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem (art. 212 k.p.).

W ykroczenia wymienione w pkt. 6 polegają na naruszeniu kon

kretnych zakazów ustanowionych w kodeksie pracy, a mianowicie:

• w art. 220 § 1 k.p., według którego niedopuszczalne jest sto

sowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego
ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez

podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych,

• w art. 221 § 1 k.p., według którego niedopuszczalne jest sto

sowanie substancji i preparatów chemicznych nie oznakowanych
w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację,

• w art. 221 § 2 k.p., zgodnie z którym niedopuszczalne jest

stosowanie  niebezpiecznych  substancji  i  niebezpiecznych  preparatów
chemicznych  nieposiadających  kart  charakterystyki  tych  substancji
i  preparatów,  a  także  opakowań  zabezpieczających  przed  ich  szko
dliwym  działaniem,  pożarem  lub  wybuchem.

W ykroczenia te mogą być popełnione umyślnie bądź nieumyśl

nie, a popełnić je może każda osoba, na której spoczywają określo
ne obowiązki w powyższym zakresie.

W pkt. 7 wymienionych zostało kilka wykroczeń związanych

z wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi. Odpowiedzial

ność za dane wykroczenie ponosi osoba, na której ciążą określone

obowiązki w tym zakresie. W ykroczeniem jest:

• niezawiadomienie niezwłocznie właściwego okręgowego in

spektora  pracy,  prokuratora  lub  innego  właściwego  organu  (np.
urzędu  górniczego)  o  śmiertelnym,  ciężkim  lub  zbiorowym  wypad
ku  przy  pracy  oraz  o  każdym  innym  wypadku,  który  wywołał  wy
mienione  skutki,  mającym  związek  z  pracą,  jeżeli  może  być  uznany
za  wypadek  przy  pracy,  stanowi  to  bowiem  naruszenie  obowiązku
określonego  w   art.  234  §  2  k.p.,

• niezgłoszenie właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sani

tarnej  i  właściwemu  okręgowemu  inspektorowi  pracy  każdego  przy
padku  rozpoznanej  choroby  zawodowej  albo  podejrzenia o  taką  choro
bę,  co  stanowi  naruszenie  obowiązku  określonego  w   art.  235  §  1  k.p.,

• nieujawnienie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej

i nieujęcie wypadku w rejestrze wypadków przy pracy lub choroby

154

zawodowej  w  rejestrze  chorób  zawodowych  i  podejrzeń  o  takie  cho
roby,  a  które  to  rejestry  pracodawca  jest  obowiązany  prowadzić,
zgodnie  z  art.  234  §  3  k.p.  -   gdy  chodzi  o  wypadki  przy  pracy,  oraz
art.  235  §  4  k.p.  -   gdy  chodzi  o  choroby  zawodowe;  wykroczeniem

jest również przedstawianie niezgodnych z praw dą informacji, do

wodów lub dokumentów dotyczących wypadków przy pracy i cho
rób zawodowych.

Wykroczenie określone w pkt. 8 popełnia osoba, do której nakaz

inspektora pracy został skierowany, a nie został wykonany bądź nie

jest wykonywany w zakreślonych terminach. Przede wszystkim je d

nak  wykroczenia  takiego  dopuścić  się  może  pracodawca,  zgodnie
bowiem  z  art.  207  §  2  pkt  3  k.p.  jest  ono  obowiązany  zapewnić  wy
konanie  nakazów,  wystąpień,  decyzji  i  zarządzeń  wydawanych  przez
organy  nadzoru  nad  warunkami  pracy.  Nakaz  inspektora  pracy  pod
legający  wykonaniu  to:

• nakaz prawomocny, tj. nakaz, od którego nie wniesiono odwo

łania do okręgowego inspektora pracy lub do głównego inspektora
pracy,

• nakaz, któremu nadano rygor natychmiastowej wykonalności,

a należą do nich nakazy wymienione w art. 11 pkt 2, 3, 4 i 7 usta
wy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (DzU

nr 89, poz. 589).

W ykroczenia wymienionego w pkt. 9 może dopuścić się każdy

pracownik, który w jakikolwiek sposób utrudnia działalność organu

Państwowej  Inspekcji  Pracy,  a  w   szczególności  przez  uniemożliwie
nie  prowadzenia  wizytacji  zakładu  pracy  przez  inspektora  pracy  lub
nieudzielanie  informacji  niezbędnych  do  wykonywania  jego  zadań.
W ykroczeniem  będzie  np.  niewpuszczenie  w   ogóle  inspektora  pracy
na  teren  zakładu  pracy,  uniemożliwienie  wstępu  na  stanowiska  pra

cy lub do określonych pomieszczeń, nieudzielanie przez pracownika
informacji lub okazania dokumentów wymaganych przez inspektora

pracy, niezapewnienie inspektorowi pracy warunków umożliwiają

cych wykonywanie czynności będących celem wizytacji, niezgłosze-

nie się na wezwanie inspektora pracy w celu złożenia wyjaśnień

w związku z przeprowadzaną wizytacją.

155

Wykroczenie określone w pkt. 10 popełnia osoba, która bez ze

zwolenia właściwego inspektora pracy dopuszcza do wykonywania
pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia

przez nie 16 roku życia, a więc z naruszeniem przepisów art. 3045

k.p. Zgodnie z tymi przepisami, wykonywanie pracy lub innych za

jęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku ży

cia  jest  dozwolone  wyłącznie  na  rzecz  podmiotu  prowadzącego
działalność  kulturalną,  artystyczną,  sportową  lub  reklamową  i  wy
maga  uprzedniej  zgody  przedstawiciela  ustawowego  lub  opiekuna

tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy (bli

żej na ten temat jest mowa w rozdziale XIII, podtytuł 2).

Wymienione wyżej wykroczenia zagrożone są karą grzywny

w   wysokości  od  1000  do  30  000  zł,  przy  czym  inspektor  pracy
w   postępowaniu  mandatowym  może  nałożyć  na  sprawcę  grzywnę
maksymalnie  do  5000  zł.  W   rażących  przypadkach  inspektor  pracy
może  skierować  wniosek  o  ukaranie  do  sądu  rejonowego  (sądu
grodzkiego),  który  może  nałożyć  grzywnę  od  1000  do  30  000  zł.

Jakie inne akty prawne przewidują odpowiedzialność za wykro

czenia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy?

Odpowiedzialność za określone wykroczenia, dotyczące bezpie

czeństwa i higieny pracy, przewidują także niektóre inne ustawy.

Zgodnie z art. 22 ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej in

spekcji  pracy  (DzU  nr  35,  poz.  163  ze  zm.),  popełnia  wykroczenie,
kto  działając  w   imieniu  pracodawcy  narusza  przepisy  tej  ustawy,
a  w   szczególności  uniemożliwia  działanie  społecznego  inspektora

pracy, za co ustawa przewiduje karę grzywny do 2500 zł. Tej samej

karze  podlega,  kto  nie  wykonuje  zalecenia  społecznego  inspektora
pracy.  Orzekanie  w   tych  sprawach  następuje  na  podstawie  wniosku
pochodzącego  od  inspektora  pracy  w   trybie  określonym  w   kodeksie
postępowania  w   sprawach  o  wykroczenia.

Odpowiedzialność za określone wykroczenia przewiduje też

ustawa  z  dnia  9  lipca  2003  r.  o  zatrudnianiu  pracowników  tymcza
sowych  (DzU  nr  166,  poz.  1608  ze  zm.).  Zgodnie  z  art.  27  tej  usta
wy  popełnia  wykroczenie,  kto  będąc  pracodawcą  użytkownikiem
lub  działając  w  jego  imieniu,  nie  zapewnia  pracownikowi  tymczaso

156

wemu  bezpiecznych  i  higienicznych  warunków  pracy  w   miejscu
wyznaczonym  do  wykonywania  pracy  tymczasowej  lub  nie  wyposa
ża  stanowiska  pracy  pracownika  tymczasowego  w   maszyny  i  inne
urządzenia  techniczne  spełniające  wymagania  dotyczące  oceny
zgodności,  określone  w   odrębnych  przepisach,  za  które  to  wykro
czenia  ustawa  przewiduje  karę  grzywny.  Tej  samej  karze  podlega
kto,  będąc  pracodawcą  użytkownikiem  lub  działając  w  jego  imieniu,

nie wypełnia uzgodnionych na piśmie z agencją pracy tymczasowej

obowiązków pracodawcy, w tym:

• nie dostarcza pracownikowi tymczasowemu odzieży i obuwia

roboczego oraz środków ochrony indywidualnej,

• nie zapewnia pracownikowi tymczasowemu napojów i posił

ków profilaktycznych,

• nie zapewnia przeszkolenia pracownika tymczasowego w za

kresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do

pracy oraz szkolenia okresowego,

• nie zapewnia ustalenia w przewidzianym trybie okoliczności

i przyczyn wypadku przy pracy, któremu uległ pracownik tymczasowy,

• nie informuje pracownika tymczasowego o ryzyku zawodo

wym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochro

ny przed zagrożeniami,

• nie wypełnia innych obowiązków, uzgodnionych z agencją

pracy tymczasowej, związanych z wykonywaniem pracy tymczaso

wej przez pracownika tymczasowego.

W sprawach o powyższe wykroczenia orzeka sąd grodzki na

podstawie wniosku pochodzącego od inspektora pracy, w trybie
określonym przepisami kodeksu postępowania w sprawach o wykro

czenia (art. 28 powołanej ustawy).

Jakie czyny, będące wykroczeniami, wyczerpują zarazem zna

miona przestępstwa? Jakie zasady obowiązują w takich przypadkach?

Określone czyny, będące wykroczeniami, mogą wyczerpywać

także znamiona przestępstwa przeciwko prawom pracownika, pocią

gając za sobą odpowiedzialność karną. W takim przypadku - zgod

nie z art. 10 § 1 kodeksu wykroczeń - w razie wymierzenia kary

lub środków karnych za wykroczenie oraz za przestępstwo, kara

157

i środek karny wymierzone za wykroczenie nie podlegają wykona

niu, a w razie ich uprzedniego wykonania zalicza się je na poczet

kar i środków karnych wymierzonych za przestępstwo. Przestępstwa

przeciwko  prawom  pracow nika  określone  zostały  w   rozdziale
XXVIII  kodeksu  karnego  (ustawa  z  dnia  6  czerwca  1997  r.  -   DzU
nr  88,  poz.  553  ze  zm.)  zatytułowanym  „Przestępstwa  przeciwko
prawom  osób  wykonujących  pracę  zarobkową”.  Wymienione  tam
przestępstwa  są występkami,  tj.  czynami  zabronionymi  zagrożonymi

grzyw ną powyżej  30  stawek  dziennych,  karą  ograniczenia  wolności
albo  karą  pozbawienia  wolności  przekraczającą  miesiąc  (art.  7  §  3
k.k.),  bowiem  zagrożone  są  maksymalną  karą  pozbawienia  wolności
do  lat  3,  podczas  gdy  zbrodnia,  będąca  drugą postacią przestępstwa,

jest czynem zagrożonym karą pozbawienia wolności na czas nie

krótszy od lat 3 albo karą surowszą, a ponadto zbrodnię można po

pełnić tylko umyślnie. Natomiast przestępstwa przeciwko prawom

osób wykonujących pracę zarobkową, jako występki, mogą być po

pełnione umyślnie lub nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.

Zgodnie z art. 220 k.k., dopuszcza się przestępstwa, kto, będąc

odpowiedzialny  za  bezpieczeństwo  i  higienę  pracy  w   zakładzie  pra
cy,  nie  dopełnia  wynikającego  stąd  obowiązku  i  przez  to  naraża pra
cownika  na  bezpośrednie  niebezpieczeństwo  utraty  życia  albo  cięż
kiego  uszczerbku  na  zdrowiu,  za  które  sprawcy  grozi  kara  pozba
wienia  wolności  do  lat  3,  a jeżeli  sprawca  działa  nieumyślnie  -   pod
lega  grzywnie,  karze  ograniczenia  wolności  albo  pozbawienia  wol

ności do roku. Nie podlega jednak karze sprawca, który dobrowol
nie uchylił grożące niebezpieczeństwo. Popełnia też przestępstwo,

kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie właściwego or
ganu (inspektora pracy, prokuratora, państwowego inspektora sani

tarnego) o ciężkim, śmiertelnym lub zbiorowym wypadku przy pra

cy albo o chorobie zawodowej bądź nie sporządza lub nie przedsta
wia wymaganej dokumentacji, za które to przestępstwo przewidzia

na jest kara grzywny do 180 stawek dziennych albo kara ogranicze
nia wolności (art. 221 k.k.).

Jak powinien postąpić inspektor pracy, jeśli przy wykonywaniu

swych czynności poweźmie podejrzenie, ¿e dana osoba dokonująca

158

czynności w sprawach z zakresu prawa pracy popełniła czyn wy
czerpujący znamiona przestępstwa?

W przypadku gdy inspektor pracy przy wykonywaniu swych

czynności  poweźmie  podejrzenie,  że  osoba  dokonująca  czynności
w   sprawach  z  zakresu  prawa  pracy  popełniła  czyn  wyczerpujący
znamiona  przestępstwa,  jest  obowiązany  powiadomić  niezwłocznie
prokuratora.  Inspektor  pracy jest  bowiem  funkcjonariuszem  publicz

nym, przedstawicielem instytucji państwowej, stąd też odnosi się do
niego przepis art. 304 § 2 kodeksu postępowania karnego (ustawa

z  dnia  6  czerwca  1997  r.  -   DzU  nr  89,  poz.  555  ze  zm.),  zgodnie
z  którym  instytucje  państwowe  i  samorządowe,  które  w   związku  ze
sw ą  działalnością  dowiedziały  się  o  popełnieniu  przestępstwa  ściga

nego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym pro

kuratora  lub  Policję  oraz  przedsięwziąć  niezbędne  czynności  do  cza
su  przybycia  organu  powołanego  do  ścigania  przestępstw  lub  do
czasu  wydania  przez  ten  organ  stosownego  zarządzenia,  aby  nie  do
puścić  do  zatarcia  śladów  i  dowodów  przestępstwa.  W   razie  niedo
pełnienia  tego  obowiązku,  inspektor  pracy  może  być  podejrzany
o  popełnienie  przestępstwa  z  art.  231  k.k.  Zgodnie  z  tym  przepisem,
funkcjonariusz  publiczny,  który  przekracza  swoje  uprawnienia  lub

nie  dopełnia  ciążących  na  nim  obowiązków,  działając  jednocześnie
na  szkodę  interesu  publicznego  lub  prywatnego,  popełnia  czyn  za
broniony,  zagrożony  karą  pozbawienia  wolności  do  lat  3.  Jeżeli  zaś
takie  działanie  (zaniechanie)  podejmowane  jest  w   celu  osiągnięcia

korzyści majątkowej lub osobistej - zagrożone jest karą pozbawie

nia wolności do lat 10, przy czym przepisu tego nie stosuje się, je

żeli czyn wyczerpuje znamiona czynu zabronionego określonego
w art. 228 k.k.

W myśl art. 305 k.p.k., organ powołany do prowadzenia postę

powania  przygotowawczego  jest  obowiązany  wydać  postanowienie
o  wszczęciu  bądź  o  odmowie  wszczęcia  śledztwa  niezwłocznie  po
otrzymaniu  zawiadomienia  o  przestępstwie.  Postanowienie  o  wszczę
ciu  śledztwa  wydaje  prokurator,  natomiast  postanowienie  o  odmo
wie  wszczęcia  lub  o  umorzeniu  śledztwa  wydaje  prokurator  albo

Policja, przy czym postanowienie wydane przez Policję zatwierdza

prokurator. O wszczęciu, odmowie wszczęcia albo o umorzeniu

159

LITERATURA

M. Barzycka-Banaszczyk Prawo pracy. Komentarz, Wydawnictwo C. H. Beck,

Warszawa 1998.

R. Celeda, komentarz do działu dziesiątego kodeksu pracy „Bezpieczeństwo i hi

giena pracy”, (w:) Kodeks pracy. Komentarz, red. T. Zieliński, Dom Wydawni
czy ABC, Warszawa 2000.

R. Celeda, M. Sekunda Podstawy prawne ochrony pracy, Wydawnictwo „Biblio

teczka Pracownicza”, Warszawa 1997.

E. Dębczyńska, E. Murawska-Siedlecka Realizacja przez Polską Konwencji MOP

nr 148. Ochrona pracowników przed zagrożeniami zawodowymi w miejscu

pracy, „Służba Pracownicza” 2007, nr 2.

M. Flasiński Opiniowanie projektów obiektów budowlanych, w których przewiduje

sią pomieszczenia pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1998, nr 1.

A. Hintz, komentarz do działu dziewiątego kodeksu pracy „Zatrudnianie młodocia

nych”, (w:) Kodeks pracy. Komentarz, red. T. Zieliński, Dom Wydawniczy
ABC, Warszawa 2000.

J. Jankowiak Pracownicze prawo powstrzymania sią od wykonywania pracy wy

magającej szczególnej sprawności psychofizycznej, „Ruch Prawniczy, Ekono
miczny i Socjologiczny” 1998, nr 2.

J. Jankowiak Prawo odmowy wykonywania pracy niebezpiecznej a konstrukcja za

grożenia w art. 210 Kodeksu pracy, „Państwo i Prawo” 1998, nr 12.

B. Krzyśków Bezpieczeństwo pracy w dyrektywach Wspólnoty Europejskiej a Ko

deks pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1997, nr 1.

W. Leszczyński, K. Zakrzewska-Szczepańska Bezpieczeństwo i higiena pracy - ko

mentarz, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 1999.

F. Małysz Wypadki przy pracy i choroby zawodowe, Wydawnictwo „Biblioteczka

Pracownicza”, Warszawa 2003.

F. Małysz Kodeks pracy. Komentarz, tom II, Wydawnictwo „Biblioteczka Pracow

nicza” Warszawa 2004.

F. Małysz Zatrudnianie osób niepełnosprawnych, „Prawo Pracy” 2005, nr 5.

161

F. Małysz Zakłady pracy chronionej - prawa i obowiązki, „Prawo Pracy” 2005, nr 6.
F. Małysz Szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, „Pra

wo Pracy” 2006, nr 5.

W. Muszalski Istota przepisów i zasad bhp, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa

1987.

W. Muszalski Kodeks pracy z komentarzem, Wydawnictwo „Ecostar”, Warszawa

1998.

M. Mrozowska-Przedworska Bezpieczeństwo i higiena pracy w firmie, „Prawo Pra

cy” 2005, nr 2.

T. Nycz, komentarz do działu dziesiątego kodeksu pracy „Bezpieczeństwo i higie

na pracy”, (w:) Kodeks pracy 2007. Komentarz, red. B. Wagner, Wydawnictwo

Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdańsk 2007.

W. Radecki Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika,

Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1996.

Z. Salwa Kodeks pracy z komentarzem, Oficyna Wydawnicza „Branta”, Bydgoszcz

1997.

Z. Salwa Obowiązek informowania pracowników o ryzyku zawodowym, „Praca

i Zabezpieczenie Społeczne” 2002, nr 4.

J. Skoczyński Kontrola i nadzór Państwowej Inspekcji Pracy nad warunkami pra

cy, Wydawnictwo „Biblioteczka Pracownicza”, Warszawa 2002.

J. Strusińska-Żukowska Ochrona pracy kobiet, „Prawo Pracy” 2005, nr 7-8.
A. M. Świątkowski Pomieszczenia sanitarne w miejscu pracy, „Praca i Zabezpie

czenie Społeczne” 1998, nr 4.

T. Wyka Generalny obowiązek pracodawcy ochrony życia i zdrowia pracownika,

„Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2002, nr 4.

K. Zakrzewska-Szczepańska Konsultowanie spraw bhp w zakładzie pracy, „Służba

Pracownicza” 2005, nr 6.

K. Zakrzewska-Szczepańska Służba bhp, „Służba Pracownicza” 2007, nr 8.
T. Zieliński Prawo pracy. Zarys systemu, część III, Państwowe Wydawnictwo Na

ukowe, Warszawa-Kraków 1986.

WYKAZ WAŻNIEJSZYCH AKTÓW PRAWNYCH

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. DzU z 1998 r. nr 21,

poz. 94 ze zm.).

2. Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (DzU nr 35,

poz. 163 ze zm.).

3. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (j.t. DzU

z 2006 r. nr 122, poz. 851 ze zm.).

4. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (j.t. DzU z 2004 r.

nr 125, poz. 1317 ze zm.).

5. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz

zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (j.t. DzU z 2008 r. nr 14, poz. 92).

6. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez

pieczeń Społecznych (j.t. DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.).

7. Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach z ubezpieczenia spo

łecznego w razie choroby i macierzyństwa (j.t. DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267
ze zm.).

8. Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. - Prawo atomowe (j.t. DzU z 2007 r. nr

42, poz. 276 ze zm.).

9. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych

(DzU nr 11, poz. 84 ze zm.).

10. Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowa

nych (DzU nr 76, poz. 811 ze zm.).

11. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (DzU

nr 126, poz. 1384 ze zm.).

12. Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (j.t. DzU

z 2004 r. nr 204, poz. 2087 ze zm.).

13. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu

wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.).

14. Ustawa z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych

(DzU nr 166, poz. 1608 ze zm.).

163

15. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (DzU nr 89,

poz. 589).

16. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilak

tycznych posiłków i napojów (DzU nr 60, poz. 279).

17. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wyka

zu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (DzU nr

114, poz. 545 ze zm.).

18. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby

bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 109, poz. 704 ze zm.).

19. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania

okoliczności  i  przyczyn  wypadków  przy  pracy  oraz  sposobu  ich  dokumento
wania,  a  także  zakresu  informacji  zamieszczanych  w  rejestrze  wypadków  przy
pracy  (DzU  nr  115,  poz.  744  ze  zm.).

20. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu

chorób  zawodowych,  szczegółowych  zasad  postępowania  w  sprawach  zgłasza
nia  podejrzenia,  rozpoznawania  i  stwierdzania  chorób  zawodowych  oraz  pod
miotów  właściwych  w  tych  sprawach  (DzU  nr  132,  poz.  1115).

21. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 2002 r. w sprawie podsta

wowych wymagań dotyczących terenów kontrolowanych i nadzorowanych

(DzU nr 138, poz. 1161).

22. Rozporządzenie Rady Ministrów z

dnia 5 listopada 2002 r. w sprawie wyma

gań dotyczących rejestracji dawek indywidualnych (DzU nr 207, poz. 1753).

23. Rozporządzenie Rady Ministrów z

dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie wyma

gań dotyczących sprzętu dozymetrycznego (DzU nr 239, poz. 2032).

24. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie ochro

ny przed promieniowaniem jonizującym pracowników zewnętrznych narażo
nych podczas pracy na terenie kontrolowanym (DzU nr 102, poz. 1064).

25. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wyka

zu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektó
rych z tych prac (DzU nr 200, poz. 2047 ze zm.).

26. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawek

granicznych promieniowania jonizującego (DzU nr 20, poz. 168).

27. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 października 2003 r.

w  sprawie  powołania  Międzyresortowej  Komisji  do  Spraw  Najwyższych  Do
puszczalnych  Stężeń  i  Natężeń  Czynników  Szkodliwych  dla  Zdrowia  w  Śro
dowisku  Pracy  (DzU  nr  178,  poz.  1740  ze  zm.).

28. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r.

w sprawie rodzajów prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej
dwie osoby (DzU nr 62, poz. 288).

29. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.

w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (j.t. DzU
z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.).

164

30. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r.

w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodli
wych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr 217, poz. 1833 ze zm.).

31. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r.

w  sprawie  różnicowania  stopy  procentowej  składki  na  ubezpieczenie  społecz
ne  z  tytułu  wypadków  przy  pracy  i  chorób  zawodowych  w  zależności  od  za
grożeń  wypadkowych  i  ich  skutków  (DzU  nr  200,  poz.  1692  ze  zm.).

32. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31

marca 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indy
widualnej (DzU nr 80, poz. 725).

33. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w spra

wie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 180, poz.

1860 ze zm.).

34. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r.

w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy
pracy (DzU nr 227, poz. 2298).

35. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w spra

wie statystycznej karty wypadku przy pracy (DzU nr 269, poz. 2672).

36. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2007 r.

w sprawie zakładów aktywności zawodowej (DzU nr 242, poz. 1776).

37. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2007 r.

w sprawie rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr
247, poz. 1835).

38. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r.

w  sprawie  przeprowadzania  badań  lekarskich  pracowników,  zakresu  profi
laktycznej  opieki  zdrowotnej  nad  pracownikami  oraz  orzeczeń  lekarskich
wydawanych  do  celów  przewidzianych  w  Kodeksie  pracy  (DzU  nr  69,  poz.

332 ze zm.).

39. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 lipca 1996 r.

w  sprawie  wykazu  jednostek  upoważnionych  do  przeprowadzania  badań  ma
teriałów  i  procesów technologicznych w  celu ustalenia  stopnia  ich  szkodliwoś
ci  oraz  zakresu  tych  badań  (DzU  nr  101,  poz.  473).

40. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substan

cji  niebezpiecznych  i  preparatów niebezpiecznych,  których  opakowania  należy
zaopatrywać  w  zamknięcia  utrudniające  otwarcie  przez  dzieci  i  w  wyczuwal
ne  dotykiem  ostrzeżenie  o  niebezpieczeństwie  (DzU  nr  140,  poz.  1174).

41. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie spo

sobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (DzU nr

132, poz. 1121).

42. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 sierpnia 2002 r. w sprawie obo

wiązku dostarczenia karty charakterystyki niektórych preparatów niezaklasyfi-
kowanych jako niebezpieczne (DzU nr 142, poz. 1187).

165

43. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryte

riów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (DzU nr 171,
poz. 1666 ze zm.).

44. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie ozna

kowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych

(DzU nr 173, poz. 1679).

45. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie subs

tancji,  preparatów,  czynników  lub  procesów  technologicznych  o  działaniu
rakotwórczym  lub  mutagennym  w  środowisku  pracy  (DzU  nr  280,  poz.  2771
ze  zm.).

46. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań

i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr
73, poz. 645 ze zm.).

47. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szko

dliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz
ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (DzU nr

81, poz. 716).

48. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wy

kazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem

(DzU nr 201, poz. 1674).

49. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 marca 2006 r. w sprawie sposobu

i  trybu  wydawania  zaświadczenia  lekarskiego  stwierdzającego  przeciwwskaza
nia  zdrowotne  do  wykonywania  dotychczasowej  pracy  przez  pracownicę
w  ciąży  lub  karmiącą  dziecko  piersią  (DzU  nr  42,  poz.  292).

50. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie kar

ty charakterystyki (DzU nr 215, poz. 1588).

TEKSTY WYBRANYCH AKTÓW PRAWNYCH

USTAWA

z dnia 26 czerwca 1974 r.

Kodeks pracy

(j.t.: DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94; zmiany: DzU z 1998 r. nr 106, poz. 668

i nr 113, poz. 717, z 1999 r. nr 99, poz. 1152, z 2000 r. nr 19, poz. 239, nr 43,

poz. 489, nr 107, poz. 1127 i nr 120, poz. 1268, z 2001 r. nr 11, poz. 84, nr 28,

poz. 301, nr 52, poz. 538, nr 99, poz. 1075, nr 111, poz. 1194, nr 123,

poz. 1354, nr 128, poz. 1405 i nr 154, poz. 1805, z 2002 r. nr 74, poz. 676,

nr 135, poz. 1146, nr 196, poz. 1660, nr 199, poz. 1673 i nr 200, poz. 1679,

z 2003 r. nr 166, poz. 1608, i nr 213, poz. 2081, z 2004 r. nr 96, poz. 959,

nr 99, poz. 1001, nr 120, poz. 1252 i nr 240, poz. 2407, z 2005 r. nr 10, poz. 71,

nr 68, poz. 610, nr 86, poz. 732 i nr 167, poz. 1398, z 2006 r. nr 104, poz. 708,

nr 104, poz. 711, nr 133, poz. 935, nr 217, poz. 1587 i nr 221, poz. 1615,

z 2007 r. nr 64, poz. 426, nr 89, poz. 589, nr 176, poz. 1239 i nr 181, poz. 1288,

z 2008 r. nr 93, poz. 586)

(wyciąg - tekst ujednolicony)

(■■■)

D Z I A Ł D Z I E S I Ą T Y

BEZPIECZEŃ STW O I H IGIENA PRACY

R o z d z i a ł I

Podstawowe obowiązki pracodawcy

A rt. 207.(1) § 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeń

stwa i higieny pracy w zakładzie pracy.

§ 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników po

przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowied
nim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest

obowiązany:

(1)

W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 184 ustaw y z dnia 2 lutego 1996 r. o zm ianie ustaw y - K odeks

p racy o raz o zm ianie niek tó ry ch innych ustaw (D zU nr 24, poz. 110 ze zm.).

167

1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki

pracy,

2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeń

stwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie

oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,

3) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych

przez organy nadzoru nad warunkami pracy,

4) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

§ 3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać,

w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy
o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

Art. 208. § 1. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują

pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają
obowiązek:

1) współpracować ze sobą,

2) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną

pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

3) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypad

ku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

§ 2. Wyznaczenie koordynatora, o którym mowa w § 1, nie zwalnia poszcze

gólnych pracodawców z obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy

zatrudnionym przez nich pracownikom.

A rt. 209. § 1.(2) Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany,

w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie wła

ściwego okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sani

tarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności.

§ 2.(3) Obowiązek, o którym mowa w § 1, ciąży na pracodawcy odpowiednio

w  razie  zmiany  miejsca,  rodzaju  i  zakresu  prowadzonej  działalności,  zwłaszcza
zmiany  technologii  lub  profilu  produkcji,  jeżeli  zmiana  technologii  może  powodo
wać  zwiększenie  zagrożenia  dla  zdrowia  pracowników.

§ 3.(4) (skreślony).
§ 4. Właściwy okręgowy inspektor pracy lub właściwy państwowy inspektor

sanitarny  może  zobowiązać  pracodawcę  prowadzącego  działalność  powodującą
szczególne  zagrożenia  dla  zdrowia  lub  życia  pracowników  do  okresowej  aktualiza
cji  informacji,  o  której  mowa  w  §  1.

(2) W b rzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 4 4 lit. a) ustaw y z dnia 26 lipca 2002 r. o zm ianie ustaw y - K o

deks pracy oraz o zm ianie niektórych innych ustaw (D zU n r 135, poz. 1146).

(3) W b rzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 4 4 lit. b) ustaw y w ym ien io n ej w przypisie 2.

(4) Skreślony p rz ez art. 1 p k t 44 lit. c) ustaw y w ym ienionej w przypisie 2.

168

R o z d z i a ł II

P raw a i obowiązki pracow nika

Art. 210. § 1. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpie

czeństwa  i  higieny  pracy  i  stwarzają  bezpośrednie  zagrożenie  dla  zdrowia  lub  ży
cia  pracownika  albo  gdy  wykonywana  przez  niego  praca  grozi  takim  niebezpie
czeństwem  innym  osobom,  pracownik  ma  prawo  powstrzymać  się  od  wykonywa
nia  pracy,  zawiadamiając  o  tym  niezwłocznie  przełożonego.

§ 2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia,

o którym mowa w § 1, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, za
wiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

§ 3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się

z miejsca zagrożenia w przypadkach, o których mowa w § 1 i 2, pracownik za
chowuje prawo do wynagrodzenia.

§ 4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, po

wstrzymać  się  od  wykonywania  pracy  wymagającej  szczególnej  sprawności  psy
chofizycznej  w  przypadku,  gdy  jego  stan  psychofizyczny  nie  zapewnia  bezpiecz
nego  wykonywania  pracy  i  stwarza  zagrożenie  dla  innych  osób.

§ 5. Przepisy § 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pra

cowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia.

§ 6. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdro

wia i Opieki Społecznej określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac wymaga

jących szczególnej sprawności psychofizycznej.

Art. 211. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest

podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

1) znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu

i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom spraw
dzającym,

2) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,

3) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład

w miejscu pracy,

4) stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków

ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich prze
znaczeniem,

5) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym ba

daniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

6) niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wy

padku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracow
ników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im
niebezpieczeństwie,

7) współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków doty

czących bezpieczeństwa i higieny pracy.

169

Art. 212. Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:

1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy,

2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie

z przeznaczeniem,

3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie

pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi

chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,

4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia tech

nicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie
zgodnie z przeznaczeniem,

5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeń

stwa i higieny pracy,

6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pra

cownikami.

R o z d z i a ł III

Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy

Art. 213. § 1. Pracodawca jest obowiązany zapewniać, aby budowa lub prze

budowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, by
ła wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeń

stwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczo

znawców, zgodnie z odrębnymi przepisami.

§ 2. Obiekt budowlany, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powi

nien spełniać wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 3. Przebudowa obiektu budowlanego, w którym znajdują się pomieszczenia

pracy, powinna uwzględniać poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 4. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy budowa lub

przebudowa dotyczy części obiektu budowlanego, w której znajdują się pomiesz
czenia pracy.

Art. 214. § 1. Pracodawca jest obowiązany zapewniać pomieszczenia pracy

odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników.

§ 2. Pracodawca jest obowiązany utrzymywać obiekty budowlane i znajdują

ce się w nich pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane
w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

R o z d z i a ł IV

Maszyny i inne urządzenia techniczne

Art. 215. § 1. Maszyny i inne urządzenia techniczne powinny być tak kon

struowane i budowane, aby:

170

1) zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpie

czały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji che

micznych,  porażeniem  prądem  elektrycznym,  nadmiernym  hałasem,  szkodliwy
mi  wstrząsami,  działaniem  wibracji  i  promieniowania  oraz  szkodliwym  i  nie
bezpiecznym  działaniem  innych  czynników  środowiska  pracy,

2) uwzględniały zasady ergonomii.

§ 2. Konstruktor oraz producent maszyn i innych urządzeń technicznych po

noszą odpowiedzialność za niedopełnienie obowiązków, o których mowa w § 1,

określoną w odrębnych przepisach.

Art. 216. § 1. Maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wy

magań określonych w art. 215 § 1, wyposaża się w odpowiednie zabezpieczenia.

§ 2. W przypadku gdy konstrukcja zabezpieczenia jest uzależniona od warun

ków lokalnych, wyposażenie maszyny lub innego urządzenia technicznego w od
powiednie zabezpieczenia należy do obowiązków pracodawcy.

A rt. 217.(5) Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny

i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny

zgodności określonych w odrębnych przepisach.

Art. 218. Przepisy art. 215 i 217 stosuje się odpowiednio do narzędzi pracy.
Art. 219. Przepisy art. 215 i 217 nie naruszają wymagań określonych przepi

sami dotyczącymi maszyn i innych urządzeń technicznych:

1) będących środkami transportu kolejowego, samochodowego, morskiego, wodne

go śródlądowego i lotniczego,

2)  podlegających  przepisom  o  dozorze  technicznym,
3)  podlegających  przepisom  Prawa  geologicznego  i  górniczego,
4)  podlegających  przepisom  obowiązującym  w jednostkach  podległych  Ministrom

Obrony Narodowej i Spraw Wewnętrznych i Administracji,

5) podlegających przepisom Prawa atomowego.

R o z d z i a ł V

Czynniki oraz procesy pracy

stw arzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia1-6-1

Art. 220. § 1. Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów tech

nologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pra
cowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych.

§ 2. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej w porozumieniu z Ministrem Pracy

i Polityki Socjalnej oraz właściwymi ministrami określi, w drodze rozporządzenia:

(5) W b rzm ieniu nadanym p rzez art. 39 p k t 1 ustaw y z dnia 28 kw ietnia 2000 r. o system ie oceny zgodno

ści, akredytacji oraz o zm ianie niektórych ustaw (D zU nr 43, poz. 489).

(6) T ytuł rozdziału V w brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 54 ustaw y z dnia 14 listopada 2003 r. o zm ia

nie ustaw y - K odeks p racy oraz o zm ianie niektórych innych ustaw (D zU nr 213,

poz. 2081).

171

1) wykaz jednostek upoważnionych do przeprowadzania badań materiałów i pro

cesów technologicznych w celu ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia
oraz zakres tych badań,

2) zakaz albo ograniczenie stosowania, obrotu lub transportu materiałów i procesów

technologicznych ze względu na ich szkodliwość dla zdrowia albo uzależnienie
ich stosowania, obrotu lub transportu od przestrzegania określonych warunków.

§ 3.(7) Przepisy § 2 nie dotyczą substancji i preparatów chemicznych.

A rt. 221. § 1.(8) Niedopuszczalne jest stosowanie substancji i preparatów che

micznych nie oznakowanych w sposób widoczny, umożliwiający ich identyfikację.

§ 2.(9) Niedopuszczalne jest stosowanie niebezpiecznych substancji i niebez

piecznych preparatów chemicznych bez posiadania aktualnego spisu tych substan

cji i preparatów oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających

przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem.

§ 3.(10) Stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów

chemicznych jest dopuszczalne pod warunkiem zastosowania środków zapewniają
cych pracownikom ochronę ich zdrowia i życia.

§ 4.(11) Zasady klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych pod wzglę

dem zagrożeń dla zdrowia lub życia, wykaz substancji niebezpiecznych, wymaga

nia dotyczące kart charakterystyki substancji lub preparatów niebezpiecznych oraz

sposób ich oznakowania określają odrębne przepisy.

§ 5.(12) (skreślony).

Art. 222.(13) § 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na

działanie  substancji,  preparatów,  czynników  lub  procesów  technologicznych
o  działaniu  rakotwórczym  lub  mutagennym,  pracodawca  zastępuje  te  substancje,
preparaty,  czynniki  lub  procesy  technologiczne  mniej  szkodliwymi  dla  zdrowia  lub
stosuje  inne  dostępne  środki  ograniczające  stopień  tego  narażenia,  przy  odpowied
nim  wykorzystaniu  osiągnięć  nauki  i  techniki.

§ 2. Pracodawca rejestruje wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancja

mi,  preparatami,  czynnikami  lub  procesami  technologicznymi  o  działaniu  rako
twórczym  lub  mutagennym,  określonymi  w  wykazie,  o  którym mowa w  §  3,  a  tak
że  prowadzi  rejestr  pracowników  zatrudnionych  przy  tych  pracach.

§ 3. Minister właściwy do spraw zdrowia, w porozumieniu z ministrem właś

ciwym  do  spraw  pracy,  uwzględniając  zróżnicowane  właściwości  substancji,  pre
paratów,  czynników  lub  procesów  technologicznych  o  działaniu  rakotwórczym  lub
mutagennym,  ich  zastosowanie  oraz  konieczność  podjęcia  niezbędnych  środków

(7) D odany p rzez art. 41 p k t 1 ustaw y z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i p reparatach chem icznych

(D zU n r 11, poz. 84).

(8) W

brzm ieniu nadanym p rz e z art. 41 p k t 2 lit. a) ustaw y w ym ienionej w przypisie 7.

(9) W

brzm ieniu nadanym p rz e z art. 41 p k t 2 lit. b ) ustaw y w y m ienionej w przypisie 7.

(10) W brzm ieniu nadanym p rz e z art. 41 p k t 2 lit. c) ustaw y w y m ienionej w przypisie 7.

(11) W b rzm ieniu nadanym p rzez art. 41 p k t 2 lit. d) ustaw y w y m ienionej w przypisie 7.

(12) Skreślony p rzez art. 41 p k t 2 lit. e) ustaw y w ym ienionej w przypisie 7.

(13) W brzm ieniu nadanym p rz e z art. 1 p k t 5 5 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

172

zabezpieczających przed zagrożeniami wynikającymi z ich stosowania, określi,
w drodze rozporządzenia:

1) wykaz substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych

o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i sposób ich rejestrowania,

2) sposób prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność

pozostawania w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub proce

sami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,

3) sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach,
4) wzory dokumentów dotyczących narażenia pracowników na substancje, prepa

raty,  czynniki  lub  procesy  technologiczne  o  działaniu  rakotwórczym  lub  muta
gennym  oraz  sposób przechowywania  i przekazywania tych  dokumentów  do  pod
miotów  właściwych  do  rozpoznawania  lub  stwierdzania  chorób  zawodowych,

5) szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowany

mi przez substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu
rakotwórczym lub mutagennym,

6) warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników narażonych na

działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych
o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

Art. 2221.(14) § 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na

działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie do
stępne środki eliminujące narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe - ograniczające sto

pień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

§ 2. Pracodawca prowadzi rejestr prac narażających pracowników na działa

nie szkodliwych czynników biologicznych oraz rejestr pracowników zatrudnionych
przy takich pracach.

§ 3. Minister właściwy do spraw zdrowia, w porozumieniu z ministrem właś

ciwym do spraw pracy, uwzględniając zróżnicowane działanie czynników biolo
gicznych na organizm człowieka oraz konieczność podjęcia niezbędnych środków

zabezpieczających przed zagrożeniami wynikającymi z wykonywania pracy w wa
runkach narażenia na działanie czynników biologicznych, określi, w drodze rozpo
rządzenia:

1) klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych,

2) wykaz prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych,
3) szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowany

mi przez szkodliwe czynniki biologiczne, w tym rodzaje środków niezbędnych

do zapewnienia ochrony zdrowia i życia pracowników narażonych na działanie

tych czynników, zakres stosowania tych środków oraz warunki i sposób moni
torowania stanu zdrowia narażonych pracowników,

4) sposób prowadzenia rejestrów prac i pracowników, o których mowa w § 2, oraz

sposób przechowywania i przekazywania tych rejestrów do podmiotów właści

wych do rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych.

(14) D odany p rzez art. 1 p k t 56 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

173

Art. 223. § 1. Pracodawca jest obowiązany chronić pracowników przed pro

mieniowaniem jonizującym, pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych, wy

stępujących w środowisku pracy.

§ 2. Dawka promieniowania jonizującego pochodzącego ze źródeł natural

nych,  otrzymywana  przez  pracownika  przy  pracy  w  warunkach  narażenia  na  to
promieniowanie,  nie  może  przekraczać  dawek  granicznych,  określonych  w  odręb
nych  przepisach  dla  sztucznych  źródeł  promieniowania jonizującego.

A rt. 224. § 1. Pracodawca prowadzący działalność, która stwarza możliwość

wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia pracowników, jest

obowiązany podejmować działania zapobiegające takiemu niebezpieczeństwu.

§ 2. W przypadku, o którym mowa w § 1, pracodawca jest obowiązany za

pewnić:

1) odpowiednie do rodzaju niebezpieczeństwa urządzenia i sprzęt ratowniczy oraz

ich obsługę przez osoby należycie przeszkolone,

2) udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym.

§ 3. Przepisy § 1 i 2 nie naruszają wymagań, określonych w odrębnych prze

pisach, dotyczących katastrof i innych nadzwyczajnych zagrożeń.

A rt. 225. § 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby prace, przy których

istnieje możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia
ludzkiego, były wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia
asekuracji.

§ 2. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdro

wia i Opieki Społecznej określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac, o których
mowa w § 1.

R o z d z i a ł VI

Profilaktyczna ochrona zdrowia

Art. 226.(15) Pracodawca:

1) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz

stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,

2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną

pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Art. 227. § 1. Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające

chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą,

w szczególności:

1) utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminują

ce szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do

pomiarów tych czynników,

(15) W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 57 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

174

2) przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla

zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udo

stępniać je pracownikom.

§ 2.(16) Minister właściwy do spraw zdrowia, uwzględniając zróżnicowane

działanie na organizm człowieka czynników szkodliwych występujących w środo

wisku pracy oraz konieczność podjęcia niezbędnych środków zabezpieczających
przed ich działaniem, określi, w drodze rozporządzenia:

1) tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania badań i pomiarów, o których

mowa w § 1 pkt 2,

2)  przypadki,  w  których  jest  konieczne  prowadzenie  pomiarów  ciągłych,
3)  wymagania,  jakie  powinny  spełniać  laboratoria  wykonujące  badania  i  pomiary,
4)  sposób  rejestrowania  i  przechowywania  wyników  tych  badań  i  pomiarów,
5)  wzory  dokumentów  oraz  sposób  udostępniania  wyników  badań  i  pomiarów  pra

cownikom.

Art. 228. § 1. Prezes Rady Ministrów powoła, w drodze rozporządzenia, Mię

dzyresortową Komisję do Spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń
Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy, określi jej uprawnie

nia oraz sposób wykonywania zadań.

§ 2. Do zadań Komisji, o której mowa w § 1, należy:

1) przedkładanie Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej wniosków dotyczących

wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych
dla zdrowia w środowisku pracy - do celów określonych w § 3,

2) inicjowanie prac badawczych niezbędnych do realizacji zadań, o których mowa

w pkt 1 .

§ 3. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia

i Opieki Społecznej określi, w drodze rozporządzenia, wykaz najwyższych dopusz
czalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Art. 229. § 1.(17) Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:

1) osoby przyjmowane do pracy,

2) pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracowni

cy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe
dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Badaniom wstępnym nie podlegają jednak osoby przyjmowane ponownie do

pracy  u  danego  pracodawcy  na  to  samo  stanowisko  lub  na  stanowisko  o  takich  sa
mych  warunkach  pracy,  na  podstawie  kolejnej  umowy  o  pracę  zawartej  bezpośred
nio  po  rozwiązaniu  lub  wygaśnięciu  poprzedniej  umowy  o  pracę  z  tym pracodawcą.

§ 2. Pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim. W przypadku nie

zdolności  do  pracy  trwającej  dłużej  niż  30  dni,  spowodowanej  chorobą,  pracownik
podlega  ponadto  kontrolnym  badaniom  lekarskim  w  celu  ustalenia  zdolności  do
wykonywania  pracy  na  dotychczasowym  stanowisku.

(16) W brzm ieniu nadanym p rz e z art. 1 p k t 58 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

(17) W brzm ieniu nadanym p rz e z art. 1 p k t 4 5 lit. a) ustaw y w ym ienionej w przypisie 2.

175

§ 3.(18) Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę

możliwości  w  godzinach  pracy.  Za  czas  niewykonywania  pracy  w  związku  z  prze
prowadzanymi  badaniami  pracownik  zachowuje  prawo  do  wynagrodzenia,  a  w  ra
zie  przejazdu na te  badania  do  innej  miejscowości  przysługują mu należności  na  po
krycie  kosztów przejazdu według  zasad  obowiązujących przy  podróżach  służbowych.

§ 4. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego

orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określo

nym stanowisku.

§ 5. Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na dzia

łanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obo
wiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie także:

1) po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami,

2) po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek

o objęcie takimi badaniami.

§ 6. Badania, o których mowa w § 1, 2 i 5, są przeprowadzane na koszt pra

codawcy. Pracodawca ponosi ponadto inne koszty profilaktycznej opieki zdrowot

nej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy.

§ 7. Pracodawca jest obowiązany przechowywać orzeczenia wydane na pod

stawie badań lekarskich, o których mowa w § 1, 2 i 5.

§ 8. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej w porozumieniu z Ministrem Pra

cy i Polityki Socjalnej określi w drodze rozporządzenia:

1) tryb i zakres badań lekarskich, o których mowa w § 1, 2 i 5, oraz częstotliwość

badań okresowych, a także sposób dokumentowania i kontroli badań lekarskich,

2) tryb wydawania i przechowywania orzeczeń lekarskich do celów przewidzia

nych w Kodeksie pracy i w przepisach wydanych na jego podstawie,

3) zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej, o której mowa w § 6 zdanie drugie,
4) dodatkowe wymagania kwalifikacyjne, jakie powinni spełniać lekarze przepro

wadzający badania, o których mowa w § 1, 2 i 5, oraz sprawujący profilak
tyczną opiekę zdrowotną, o której mowa w § 6 zdanie drugie.

Art. 230. § 1. W razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na

powstawanie choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany, na podstawie

orzeczenia lekarskiego, w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu, prze

nieść pracownika do innej pracy nie narażającej go na działanie czynnika, który
wy wołał te objawy.

§ 2. Jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia,

pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nie przekraczający

6 miesięcy.

Art. 231.(19) Pracodawca, na podstawie orzeczenia lekarskiego, przenosi do od

powiedniej pracy pracownika, który stał się niezdolny do wykonywania dotychczaso

(18) W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 45 lit. b ) ustaw y w ym ienionej w przypisie 2.

(19) W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 59 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

176

wej  pracy  wskutek  wypadku  przy  pracy  lub  choroby  zawodowej  i  nie  został  uzna
ny  za  niezdolnego  do  pracy  w  rozumieniu przepisów  o  emeryturach  i rentach  z  Fun
duszu  Ubezpieczeń  Społecznych.  Przepis  art.  230  §  2  stosuje  się  odpowiednio.

Art. 232. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom zatrudnionym

w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednie posiłki i napoje,

jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych. Rada Ministrów określi,

w drodze rozporządzenia, rodzaje tych posiłków i napojów oraz wymagania, jakie
powinny spełniać, a także przypadki i warunki ich wydawania.

Art. 233. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie

urządzenia higienicznosanitarne oraz dostarczyć niezbędne środki higieny osobi

stej, a także zapewnić środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.

R o z d z i a ł VII

W ypadki przy pracy i choroby zawodowe

Art. 234. § 1. W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany pod

jąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzie

lenie  pierwszej  pomocy  osobom poszkodowanym  i  ustalenie  w przewidzianym try
bie  okoliczności  i  przyczyn  wypadku  oraz  zastosować  odpowiednie  środki  zapo
biegające  podobnym  wypadkom.

§ 2. Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego okrę

gowego  inspektora  pracy  i prokuratora  o  śmiertelnym,  ciężkim  lub zbiorowym wy
padku  przy  pracy  oraz  o  każdym  innym  wypadku,  który  wywołał  wymienione
skutki,  mającym  związek  z  pracą, jeżeli  może  być  uznany  za  wypadek  przy  pracy.

§ 3. Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy.
§ 4. Koszty związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy

pracy ponosi pracodawca.

Art. 235. § 1. Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu

organowi  Państwowej  Inspekcji  Sanitarnej  i  właściwemu  okręgowemu  inspektoro
wi  pracy  każdy  przypadek  rozpoznanej  choroby  zawodowej  albo  podejrzenia  o  ta
ką  chorobę.

§ 2. Obowiązek, o którym mowa w § 1, dotyczy także lekarza, który rozpo

znał lub podejrzewa przypadek choroby zawodowej.

§ 3. W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest

obowiązany:

1) ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar za

grożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym organem Państwo
wej Inspekcji Sanitarnej,

2) przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie cho

roby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze,

3) zapewnić realizację zaleceń lekarskich.

§ 4. Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr zachorowań na choroby

zawodowe i podejrzeń o takie choroby.

177

Art. 236. Pracodawca jest obowiązany systematycznie analizować przyczyny

wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warun
kami środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe

środki zapobiegawcze.

Art. 237. § 1. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia:

1) szczegółowe zasady postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wy

padków przy pracy oraz sposób ich dokumentowania, a także zakres informacji
zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy,

2) wykaz chorób zawodowych,
3) szczegółowe zasady postępowania dotyczące zgłaszania podejrzenia, rozpoznawa

nia i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmioty właściwe w tych sprawach.

§ 2.(20) Minister właściwy do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia,

wzór protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy zawierający

dane  dotyczące  poszkodowanego,  składu  zespołu  powypadkowego,  wypadku  i  je
go  skutków,  stwierdzenie,  że  wypadek  jest  lub  nie  jest  wypadkiem  przy  pracy,
oraz  wnioski  i  zalecane  środki  profilaktyczne,  a  także  pouczenie  dla  stron  postę

powania powypadkowego.

§ 3.(20) Minister właściwy do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia,

wzór statystycznej karty wypadku przy pracy, uwzględniając dane dotyczące praco

dawcy, poszkodowanego, wypadku przy pracy, a także jego skutków oraz sposób
i terminy jej sporządzania i przekazywania do właściwego urzędu statystycznego.

§ 4.(20) Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia:

1) sposób dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób, a także

prowadzenia  rejestrów  chorób  zawodowych,  uwzględniając  w  szczególności
wzory  dokumentów  stosowanych w postępowaniu  dotyczącym tych  chorób  oraz
dane  objęte  rejestrem,

2) wytyczne diagnostyczno-orzecznicze i kryteria rozpoznawania chorób zawodo

wych, uwzględniając w szczególności rodzaj choroby oraz czynniki szkodliwe
i uciążliwe wywołujące te choroby.

Art. 2371.(21) § 1. Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy lub za

chorował na chorobę zawodową określoną w wykazie, o którym mowa w art. 237

§ 1 pkt 2, przysługują świadczenia z ubezpieczenia społecznego, określone w od

rębnych przepisach.

§ 2. Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje od praco

dawcy odszkodowanie za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przed

miotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy,
z wyjątkiem utraty lub uszkodzenia pojazdów samochodowych oraz wartości pie
niężnych.

(20)

W b rzm ieniu nad an y m p rzez art. 17 p k t 4 ustaw y z dnia 22 grudnia 2000 r. o zm ianie niek tó ry ch u p o

w ażn ień ustaw ow ych do w ydaw ania aktów n o rm atyw nych oraz o zm ianie niektórych ustaw (D zU nr 120, poz.

1268).

(21)

W b rzm ieniu nadanym p rzez art. 39 p k t 2 ustaw y z dnia 30 października 2002 r. o ubezp ieczen iu spo

łecznym z tytułu w ypadków p rzy p racy i chorób zaw odow ych (D zU nr 199, poz. 1673 ze zm.).

178

R o z d z i a ł VIII

Szkolenie

A rt. 2372. Minister Edukacji Narodowej jest obowiązany zapewnić uwzględ

nianie  problematyki  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  ergonomii  w programach
nauczania  w  szkołach,  po  uzgodnieniu  zakresu  tej  problematyki  z  Ministrem  Pra
cy  i  Polityki  Socjalnej.

Art. 2373. § 1. Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywa

nia nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a tak
że dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 2.(22) Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika

w  zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  przed  dopuszczeniem  go  do  pracy  oraz
prowadzenie  okresowych  szkoleń w  tym  zakresie.  Szkolenie  pracownika  przed  do
puszczeniem  do  pracy  nie  jest  wymagane  w  przypadku  podjęcia  przez  niego  pra
cy  na  tym  samym  stanowisku  pracy,  które  zajmował  u  danego  pracodawcy  bezpo

średnio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę.

§ 21.(23'1 Pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w dziedzinie bezpie

czeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na
nim obowiązków. Szkolenie to powinno być okresowo powtarzane.

§ 3. Szkolenia, o których mowa w § 2, odbywają się w czasie pracy i na

koszt pracodawcy.

Art. 2374. § 1. Pracodawca jest obowiązany zaznajamiać pracowników

z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywa
nych przez nich prac.

§ 2. Pracodawca jest obowiązany wydawać szczegółowe instrukcje i wska

zówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy.

§ 3. Pracownik jest obowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się z prze

pisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

Art. 2375.(24) Minister właściwy do spraw pracy określi, w drodze rozporzą

dzenia,  szczegółowe  zasady  szkolenia  w  dziedzinie  bezpieczeństwa  i  higieny  pra
cy,  zakres  tego  szkolenia,  wymagania  dotyczące  treści  i  realizacji  programów
szkolenia,  sposób  dokumentowania  szkolenia  oraz  przypadki,  w których pracodaw
cy  lub  pracownicy  mogą  być  zwolnieni  z  określonych  rodzajów  szkolenia.

R o z d z i a ł IX

Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze

Art. 2376. § 1. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieod

płatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebez

(22) W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 47 ustaw y w ym ienionej w przypisie 2.

(23) D odany p rzez art. 1 p k t 60 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

(24) W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 61 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

179

piecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pra
cy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami.

§ 2.(25) (skreślony).
§ 3.(26) Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochrony

indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone
w odrębnych przepisach.

Art. 2377. § 1. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieod

płatnie odzież i obuwie robocze, spełniające wymagania określone w Polskich

Normach:

1) jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabru

dzeniu,

2) ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higie

ny pracy.

§ 2.(27) Pracodawca może ustalić stanowiska, na których dopuszcza się używa

nie przez pracowników, za ich zgodą, własnej odzieży i obuwia roboczego, speł
niających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 3. Przepis § 2 nie dotyczy stanowisk, na których są wykonywane prace

związane z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo pra
ce powodujące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego

środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie za

kaźnymi.

§ 4. Pracownikowi używającemu własnej odzieży i obuwia roboczego, zgod

nie z § 2, pracodawca wypłaca ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniają
cej ich aktualne ceny.

Art. 2378. § 1.(28) Pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej

oraz  odzieży  i  obuwia  roboczego,  których  stosowanie  na  określonych  stanowi
skach jest  niezbędne  w  związku  z  art.  23 76  §  1  i  art.  2377  §  1,  oraz  przewidywa
ne  okresy  użytkowania  odzieży  i  obuwia  roboczego.

§ 2. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, o których

mowa w art. 2376 § 1 i art. 23 77 § 1, stanowią własność pracodawcy.

Art. 2379. § 1. Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez

środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych
do stosowania na danym stanowisku pracy.

§ 2. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony

indywidualnej  oraz  odzież  i  obuwie  robocze  posiadały  właściwości  ochronne
i  użytkowe,  oraz  zapewnić  odpowiednio  ich  pranie,  konserwację,  naprawę,  odpy
lanie  i  odkażanie.

(25) Skreślony p rzez art. 39 p k t 2 lit. a) ustaw y w ym ienionej w przypisie 5.

(26) W brzm ieniu nadanym

p rz e z art. 39 p k t 2 lit. b ) ustaw y w ym ienionej w przypisie 5.

(27) W brzm ieniu nadanym

p rz e z art. 1 p k t 62 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

(28) W brzm ieniu nadanym

p rz e z art. 1 p k t 63 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

180

§ 3.(29) Jeżeli pracodawca nie może zapewnić prania odzieży roboczej, czyn

ności  te  mogą  być  wykonywane  przez  pracownika,  pod  warunkiem  wypłacania
przez  pracodawcę  ekwiwalentu  pieniężnego  w  wysokości  kosztów  poniesionych
przez  pracownika.

Art. 23710. § 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby środki ochrony in

dywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, które w wyniku stosowania w procesie

pracy  uległy  skażeniu  środkami  chemicznymi  lub  promieniotwórczymi  albo  mate
riałami  biologicznie  zakaźnymi,  były  przechowywane  wyłącznie  w  miejscu  przez
niego  wyznaczonym.

§ 2. Powierzanie pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania

przedmiotów, o których mowa w § 1, jest niedopuszczalne.

R o z d z i a ł X

Służba bezpieczeństwa i higieny pracy

Art. 23711. § 1.(30) Pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników

tworzy  służbę  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  zwaną  dalej  „służbą  bhp”,  pełniącą
funkcje  doradcze  i  kontrolne  w  zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  zaś  pra
codawca  zatrudniający  do  100  pracowników  powierza  wykonywanie  zadań  służby
bhp  pracownikowi  zatrudnionemu przy  innej  pracy.  Pracodawca  posiadający  ukoń
czone  szkolenie  niezbędne  do  wykonywania  zadań  służby  bhp  może  sam  wykony
wać  zadania  tej  służby,  jeżeli:

1) zatrudnia do 10 pracowników albo

2) zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla

której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

§ 2. Pracodawca - w przypadku braku kompetentnych pracowników - może

powierzyć  wykonywanie  zadań  służby  bhp  specjalistom  spoza  zakładu  pracy.  Pra
cownik  służby  bhp  oraz  pracownik  zatrudniony  przy  innej  pracy,  któremu  powie
rzono  wykonywanie  zadań  służby  bhp,  o  którym  mowa  w  §  1,  a  także  specjalista

spoza zakładu pracy powinni spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do

wykonywania zadań służby bhp oraz ukończyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeń

stwa i higieny pracy dla pracowników tej służby.

§ 3. Pracownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któ

remu powierzono wykonywanie zadań tej służby, nie mogą ponosić jakichkolwiek
niekorzystnych dla nich następstw z powodu wykonywania zadań i uprawnień

służby bhp.

(29) W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 48 ustaw y w ym ienionej w przypisie 2.

(30) W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 64 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

181

§ 4. Właściwy inspektor pracy może nakazać utworzenie służby bhp, albo

zwiększenie liczby pracowników tej służby, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzony
mi zagrożeniami zawodowymi.

§ 5. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia:

1) szczegółowy zakres działania, uprawnienia, organizację, liczebność i podpo

rządkowanie służby bhp,

2) kwalifikacje wymagane do wykonywania zadań służby bhp.

R o z d z i a ł XI(31)

Konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

oraz kom isja bezpieczeństwa i higieny pracy

Art. 23711a. § 1. Pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawi

cielami wszystkie działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, w szcze
gólności dotyczące:

1) zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy, wprowadzania no

wych procesów technologicznych oraz substancji i preparatów chemicznych, je
żeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników,

2) oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac

oraz informowania pracowników o tym ryzyku,

3) tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań tej służby innym

osobom oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy,

4) przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obu

wia roboczego,

5) szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 2. Pracownicy lub ich przedstawiciele mogą przedstawiać pracodawcy

wnioski w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zawodowych.

§ 3. Pracodawca zapewnia odpowiednie warunki do przeprowadzania konsul

tacji, a zwłaszcza zapewnia, aby odbywały się w godzinach pracy. Za czas nie-
przepracowany w związku z udziałem w konsultacjach pracownicy lub ich przed

stawiciele zachowują prawo do wynagrodzenia.

§ 4. Na umotywowany wniosek pracowników lub ich przedstawicieli doty

czący  spraw  zagrożenia  zdrowia  i  życia  pracowników  inspektorzy  pracy  Państwo
wej  Inspekcji  Pracy  przeprowadzają  kontrole  oraz  stosują  środki  prawne  przewi
dziane  w  przepisach  o  Państwowej  Inspekcji  Pracy.

§ 5. U pracodawcy, u którego została powołana komisja bezpieczeństwa i hi

gieny  pracy  -   konsultacje,  o  których  mowa  w  §  1,  mogą  być  prowadzone  w  ra
mach  tej  komisji,  natomiast  uprawnienia,  o  których  mowa  w  §  2  i  4,  przysługują
pracownikom  lub  ich  przedstawicielom  wchodzącym  w  skład  komisji.

(31) W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 65 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

182

§ 6. Pracownicy lub ich przedstawiciele nie mogą ponosić jakichkolwiek nieko

rzystnych dla nich konsekwencji z tytułu działalności, o której mowa w § 1, 2 i 4.
Dotyczy to również pracowników lub ich przedstawicieli, o których mowa w § 5.

A rt. 23712. § 1. Pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników po

wołuje komisję bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej „komisją bhp”, jako

swój organ doradczy i opiniodawczy. W skład komisji bhp wchodzą w równej
liczbie przedstawiciele pracodawcy, w tym pracownicy służby bhp i lekarz spra

wujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, oraz przedstawiciele
pracowników, w tym społeczny inspektor pracy.

§ 2. Przewodniczącym komisji bhp jest pracodawca lub osoba przez niego

upoważniona, a wiceprzewodniczącym - społeczny inspektor pracy lub przedsta
wiciel pracowników.

Art. 23713. § 1. Zadaniem komisji bhp jest dokonywanie przeglądu warun

ków pracy, okresowej oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, opiniowanie
podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pra

cy i chorobom zawodowym, formułowanie wniosków dotyczących poprawy wa

runków pracy oraz współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 2. Posiedzenia komisji bhp odbywają się w godzinach pracy, nie rzadziej

niż raz na kwartał. Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w posiedze
niach komisji bhp pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

§ 3. Komisja bhp w związku z wykonywaniem zadań wymienionych w § 1

korzysta z ekspertyz lub opinii specjalistów spoza zakładu pracy w przypadkach
uzgodnionych z pracodawcą i na jego koszt.

A rt. 23713a. Przedstawiciele pracowników, o których mowa w art. 23711a i art.

23712, są wybierani przez zakładowe organizacje związkowe, a jeżeli u pracodaw
cy takie organizacje nie działają - przez pracowników, w trybie przyjętym w za

kładzie pracy.

R o z d z i a ł XII

Obowiązki organów spraw ujących nadzór nad przedsiębiorstwam i

lub innym i jednostkam i organizacyjnym i państwowymi

albo samorządowymi

Art. 23714. Organy sprawujące nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi

jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi są obowiązane

podejmować działania na rzecz kształtowania bezpiecznych i higienicznych warun
ków pracy, w szczególności:

1) udzielać przedsiębiorstwom i jednostkom organizacyjnym pomocy przy wyko

nywaniu zadań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy,

2) dokonywać, co najmniej raz w roku, oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pra

cy w przedsiębiorstwach i jednostkach organizacyjnych oraz określać kierunki
poprawy tego stanu,

183

3) w miarę potrzeb i możliwości - inicjować i prowadzić badania naukowe doty

czące bezpieczeństwa i higieny pracy.

R o z d z i a ł XIII

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania prac

w różnych gałęziach pracy

A rt. 23715. § 1. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Mini

strem Zdrowia i Opieki Społecznej określi, w drodze rozporządzenia, ogólnie obo

wiązujące przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące prac wykonywanych
w różnych gałęziach pracy.

§ 2. Ministrowie właściwi dla określonych gałęzi pracy lub rodzajów prac

w porozumieniu z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej oraz Ministrem Zdrowia

i Opieki Społecznej określą, w drodze rozporządzenia, przepisy bezpieczeństwa
i higieny pracy dotyczące tych gałęzi lub prac.

(■■■)

RO ZPO RZĄ D ZEN IE RADY M INISTRÓW

z dnia 2 września 1997 r.

w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy

(DzU nr 109, poz. 704; zm.: DzU z 2004 r. nr 246, poz. 2468)

(tekst ujednolicony)

Na podstawie art. 23711 § 5 Kodeksu pracy zarządza się, co następuje:

§ 1. 1. Służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej „służbą bhp”, sta

nowią wyodrębnione komórki organizacyjne jednoosobowe lub wieloosobowe.

2. Liczbę pracowników służby bhp ustala, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4, praco

dawca, biorąc pod uwagę stan zatrudnienia oraz występujące w zakładzie warunki

pracy i związane z nimi zagrożenia zawodowe, a także uciążliwości pracy.

3. Pracodawca zatrudniający od 100 do 600 pracowników tworzy wielooso

bową lub jednoosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracownika służ
by bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy.

4. Pracodawca zatrudniający ponad 600 pracowników zatrudnia w pełnym

wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby bhp na każdych 600 pra

cowników.

5. Służba bhp podlega bezpośrednio pracodawcy. U pracodawcy będącego

jednostką organizacyjną służba bhp podlega bezpośrednio osobie zarządzającej

184

tą jednostką lub osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego, upoważnio
nej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu bezpieczeń

stwa i higieny pracy. Przepis ten stosuje się także do pracownika, o którym mowa

w § 4 ust. 7.

§ 2. 1. Do zakresu działania służby bhp należy:

1)(1) przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów

i  zasad  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  ze  szczególnym  uwzględnieniem  sta
nowisk  pracy,  na  których  są  zatrudnione  kobiety  w  ciąży  lub  karmiące  dziec
ko  piersią,  młodociani,  niepełnosprawni,  pracownicy  wykonujący  pracę  zmia
nową,  w  tym  pracujący  w  nocy,  oraz  osoby  fizyczne  wykonujące  pracę  na  in
nej  podstawie  niż  stosunek  pracy  w  zakładzie  pracy  lub  w  miejscu  wyznaczo
nym  przez  pracodawcę,

2) bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodo

wych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń,

3) sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okreso

wych  analiz  stanu  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  zawierających  propozycje
przedsięwzięć  technicznych  i  organizacyjnych  mających  na  celu  zapobieganie
zagrożeniom  życia  i  zdrowia  pracowników  oraz  poprawę  warunków  pracy,

4) udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zakładu pracy oraz

przedstawianie propozycji dotyczących uwzględnienia w tych planach rozwią
zań techniczno-organizacyjnych zapewniających poprawę stanu bezpieczeń

stwa i higieny pracy,

5) udział w ocenie założeń i dokumentacji dotyczących modernizacji zakładu

pracy  albo  jego  części,  a  także  nowych  inwestycji,  oraz  zgłaszanie  wniosków
dotyczących  uwzględnienia  wymagań  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  w  tych
założeniach  i  dokumentacji,

6) udział w przekazywaniu do użytkowania nowo budowanych lub przebudowy

wanych  obiektów  budowlanych  albo  ich  części,  w  których  przewiduje  się  po
mieszczenia  pracy,  urządzeń  produkcyjnych  oraz  innych  urządzeń  mających
wpływ  na  warunki  pracy  i  bezpieczeństwo  pracowników,

7) zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy

w stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych,

8) przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań er

gonomii na stanowiskach pracy,

9) udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych pracy, wewnętrz

nych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących bezpieczeń

stwa i higieny pracy oraz w ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

10) opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny

pracy na poszczególnych stanowiskach pracy,

(1)

W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 pkt 1 lit. a) rozporządzenia R ady M inistrów z dnia 2 listopada 2004 r.

zm ieniającego rozporządzenie w spraw ie służby bezpieczeństw a i higieny pracy (D zU n r 246, poz. 2468).

185

11) udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz w opra

cowywaniu  wniosków  wynikających  z  badania  przyczyn  i  okoliczności  tych
wypadków  oraz  zachorowań  na  choroby  zawodowe,  a  także  kontrola  realiza
cji  tych  wniosków,

12) prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumentów doty

czących  wypadków  przy  pracy,  stwierdzonych  chorób  zawodowych  i  podej
rzeń  o  takie  choroby,  a  także  przechowywanie  wyników  badań  i  pomiarów
czynników  szkodliwych  dla  zdrowia  w  środowisku  pracy,

13)(1) doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i hi

gieny pracy,

14) udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykony

waną pracą,

15) doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracy, na któ

rych występują czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciąż
liwe, oraz doboru najwłaściwszych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,

16) współpraca z właściwymi komórkami organizacyjnymi lub osobami, w szcze

gólności w zakresie organizowania i zapewnienia odpowiedniego poziomu

szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapewnienia właści

wej adaptacji zawodowej nowo zatrudnionych pracowników,

17) współpraca z laboratoriami upoważnionymi, zgodnie z odrębnymi przepisami,

do  dokonywania  badań  i  pomiarów  czynników  szkodliwych  dla  zdrowia  lub
warunków  uciążliwych,  występujących  w  środowisku  pracy,  w  zakresie  orga
nizowania  tych badań  i  pomiarów  oraz  sposobów  ochrony  pracowników przed
tymi  czynnikami  lub  warunkami,

18) współpraca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmującymi się pomiarami

stanu środowiska naturalnego, działającymi w systemie państwowego monito

ringu środowiska, określonego w odrębnych przepisach,

19) współdziałanie z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad

pracownikami, a w szczególności przy organizowaniu okresowych badań le
karskich pracowników,

20) współdziałanie ze społeczną inspekcją pracy oraz z zakładowymi organizacja

mi związkowymi przy:
a) podejmowaniu przez nie działań mających na celu przestrzeganie przepi

sów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w trybie i w zakresie usta
lonym w odrębnych przepisach,

b) podejmowanych przez pracodawcę przedsięwzięciach mających na celu po

prawę warunków pracy,

21)(1) uczestniczenie w konsultacjach w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

a  także  w  pracach  komisji  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  innych  zakła
dowych  komisji  zajmujących  się  problematyką  bezpieczeństwa  i  higieny  pra
cy,  w  tym  zapobieganiem  chorobom  zawodowym  i  wypadkom  przy  pracy,

22) inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy różnych form popularyzacji

problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii.

186

2.(2) Służba bhp nie może być obciążana innymi zadaniami niż wymienione

w ust. 1, z wyjątkiem pracownika zatrudnionego przy innej pracy, o którym mo
wa w art. 23711 § 1 Kodeksu pracy.

3.(3) Organizacja i rozkład czasu pracy pracownika służby bhp oraz pracowni

ka zatrudnionego przy innej pracy, o którym mowa w art. 23711 § 1 Kodeksu pra

cy, powinny zapewniać pełną realizację zadań, o których mowa w ust. 1.

4.(3) W celu realizacji zadań, o których mowa w ust. 1, pracodawca udostęp

nia służbie bhp oraz pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, o którym mo
wa w art. 23711 § 1 Kodeksu pracy, a także specjaliście spoza zakładu pracy,

o którym mowa w art. 23711 § 2 Kodeksu pracy, informacje mogące wywierać

wpływ na bezpieczeństwo pracy i ochronę zdrowia pracowników, w szczególności

dotyczące:

1) stanu środowiska pracy, w tym wyników badań i pomiarów czynników szkodli

wych dla zdrowia w środowisku pracy,

2) zastosowanych dotychczas środków, w tym technicznych i organizacyjnych, za

pobiegających zagrożeniom zdrowia lub życia pracowników w odniesieniu do
zakładu pracy i poszczególnych stanowisk pracy,

3) środków przewidzianych w razie potrzeby udzielenia pierwszej pomocy

§ 3. Służba bhp jest uprawniona do:

1) przeprowadzania kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, a także prze

strzegania przepisów oraz zasad w tym zakresie w zakładzie pracy i w każdym
innym miejscu wykonywania pracy,

2) występowania do osób kierujących pracownikami z zaleceniami usunięcia

stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchy

bień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

3) występowania do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie pracowników wyróż

niających się w działalności na rzecz poprawy warunków bezpieczeństwa i hi

gieny pracy,

4) występowania do pracodawcy o zastosowanie kar porządkowych w stosunku do

pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bezpie
czeństwa i higieny pracy,

5) niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego

w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika

albo innych osób,

6) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy

wzbronionej,

7) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub

sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdro

wia własnego albo innych osób,

(2) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 1 lit. b) rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

(3) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 1 lit. c) rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

187

8) wnioskowania do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie

pracy, w jego części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do
wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia

lub zdrowia pracowników albo innych osób.

§ 3a.(4) Uprawnienia, o których mowa w § 3, przysługują również pracowni

kowi zatrudnionemu przy innej pracy oraz specjaliście spoza zakładu pracy, o któ
rych mowa odpowiednio w art. 23711 § 1 i 2 Kodeksu pracy.

§ 4.(5) 1. Pracowników służby bhp zatrudnia się na stanowiskach: inspekto

rów, starszych inspektorów, specjalistów, starszych specjalistów oraz głównych

specjalistów do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy.

2. Pracownikami służby bhp mogą być osoby spełniające następujące wyma

gania kwalifikacyjne:

1) inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiada

jąca zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy,

2) starszym inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być oso

ba posiadająca:
a) zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż

pracy w służbie bhp lub

b) wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higie

ny pracy,

3) specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadają

ca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeń

stwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i hi

gieny pracy oraz co najmniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp,

4) starszym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba

posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bez
pieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeń

stwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp,

5) głównym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba

posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bez
pieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeń

stwa i higieny pracy oraz co najmniej 5-letni staż pracy w służbie bhp.

3. Pracownik kierujący wieloosobową komórką organizacyjną powinien speł

niać  co  najmniej  wymagania  kwalifikacyjne  określone  w  ust.  2  pkt  3.  Pracownik
zatrudniony  w jednoosobowej  komórce  powinien  spełniać  co  najmniej  wymagania
kwalifikacyjne  określone  w  ust.  2  pkt  2.

4. W przypadku, o którym mowa w art. 23711 § 2 Kodeksu pracy, pracodaw

ca może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu

pracy, którzy spełniają co najmniej wymagania określone w ust. 2 pkt 3, lub oso

(4) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 2 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

(5) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 3 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

188

bie, która była zatrudniona na stanowisku inspektora pracy w Państwowej Inspek
cji Pracy przez okres co najmniej 5 lat.

Pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca może powie

rzyć wykonywanie zadań służby bhp zgodnie z art. 23711 § 1 Kodeksu pracy, po
winien spełniać wymagania określone w ust. 2.

§ 5. Traci moc uchwała nr 14 Rady Ministrów z dnia 18 lutego 1992 r.

w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (MP nr 7, poz. 48).

§ 6. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

ROZPORZĄDZENIE

M INISTRA PRACY I PO LITY K I SO CJA LN EJ

z dnia 26 września 1997 r.

w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

(j.t. DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650; zm. DzU z 2007 r. nr 49, poz. 330)

(tekst ujednolicony)

Na podstawie art. 23715 § 1 Kodeksu pracy zarządza się, co następuje:

D Z I A Ł I. Przepisy wstępne

§ 1. 1. Rozporządzenie określa ogólnie obowiązujące przepisy bezpieczeństwa

i higieny pracy w zakładach pracy, w szczególności dotyczące:

1) obiektów budowlanych, pomieszczeń pracy i terenu zakładów pracy;

2) procesów pracy;
3) pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych.

Przepisy rozporządzenia nie dotyczą środków transportu kolejowego, lotni

czego, morskiego i wodnego śródlądowego.

§ 2. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:

1) „osłonie” - rozumie się przez to element lub zestaw elementów konstrukcyj

nych  służący  do  ochrony  człowieka  przed  niebezpiecznymi  lub  uciążliwymi
wpływami  pracujących  części,  mechanizmów i układów roboczych maszyny  lub
innego  urządzenia  technicznego;

2)(1) „pomieszczeniach higienicznosanitarnych” - rozumie się przez to szatnie,

umywalnie, pomieszczenia z natryskami, ustępy, palarnie, jadalnie z wyjątkiem

(1)

W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 1 lit. a) rozporządzenia M inistra P racy i P olityki Społecznej z dnia

2 m arca 2007 r. zm ieniającego rozporządzenie w spraw ie ogólnych przepisów bezpieczeństw a i higieny pracy

(D zU n r 49, poz. 330).

189

stołówek, pomieszczenia do wypoczynku, pomieszczenia do ogrzewania się

pracowników oraz pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania
odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej;

3) „pomieszczeniu pracy” - rozumie się przez to pomieszczenie przeznaczone na

pobyt pracowników, w którym wykonywana jest praca. Nie uważa się za prze
znaczone na pobyt pracowników pomieszczeń, w których:

a) łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu jednej zmiany

roboczej  jest  krótszy  niż  2  godziny,  a  wykonywane  czynności  mają  charak
ter  dorywczy  bądź  praca  polega  na  krótkotrwałym  przebywaniu  związanym
z  dozorem  albo  konserwacją urządzeń  lub  utrzymaniem  czystości  i  porządku,

b) mają miejsce procesy technologiczne niepozwalające na zapewnienie odpo

wiednich warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi, bez za

stosowania środków ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reżimu
organizacji pracy,

c) jest prowadzona hodowla roślin lub zwierząt, niezależnie od czasu przeby

wania w nich pracowników zajmujących się obsługą;

4) „pomieszczeniu stałej pracy” - rozumie się przez to pomieszczenie pracy,

w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej do
by przekracza 4 godziny;

5) „pomieszczeniu czasowej pracy” - rozumie się przez to pomieszczenie pracy,

w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej do
by trwa od 2 do 4 godzin;

6) „przepisach techniczno-budowlanych” - rozumie się przez to przepisy ustawy -

Prawo budowlane oraz aktów wykonawczych do tej ustawy;

7) „ryzyku zawodowym” - rozumie się przez to prawdopodobieństwo wystąpienia

niepożądanych  zdarzeń  związanych  z  wykonywaną  pracą,  powodujących  straty,
w  szczególności  wystąpienia  u  pracowników  niekorzystnych  skutków  zdrowot
nych  w  wyniku  zagrożeń  zawodowych  występujących  w  środowisku  pracy  lub

sposobu wykonywania pracy;

7a) „terenie zakładu pracy” - rozumie się przez to przestrzeń wraz z obiektami

budowlanymi, będącą w dyspozycji pracodawcy, w której pracodawca organizu

je miejsca pracy;

7b) „miejscu pracy” - rozumie się przez to miejsce wyznaczone przez pracodaw

cę, do którego pracownik ma dostęp w związku z wykonywaniem pracy;

8) „stanowisku pracy” - rozumie się przez to przestrzeń pracy, wraz z wyposaże

niem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników
wykonuje pracę;

9) „środkach ochrony indywidualnej” - rozumie się przez to wszelkie środki noszo

ne lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub więk

szą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodli

wych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodat
ki przeznaczone do tego celu. Do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się:

190

- zwykłej odzieży roboczej i mundurów, które nie są specjalnie przeznaczo

ne do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika,

- środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, Policję i inne

służby utrzymania porządku publicznego,

- wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy i ratownicze,
- środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Pra

wa o ruchu drogowym,

-   wyposażenia  sportowego,
-   środków  służących  do  samoobrony  lub  do  odstraszania,
-   przenośnych  urządzeń  do  wykrywania  oraz  sygnalizowania  zagrożeń  i  na

ruszania porządku publicznego;

10) „środkach ochrony zbiorowej” - rozumie się przez to środki przeznaczone do

jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebez

piecznymi  i  szkodliwymi  czynnikami  występującymi  pojedynczo  lub  łącznie
w  środowisku  pracy,  będące  rozwiązaniami  technicznymi  stosowanymi  w  po
mieszczeniach  pracy,  maszynach  i  innych  urządzeniach;

11) „środowisku pracy” - rozumie się przez to warunki środowiska materialnego

(określonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi), w któ

rym odbywa się proces pracy;

12) „urządzeniach ochronnych” - rozumie się przez to osłony lub takie urządze

nia,  które  spełniają jedną  lub  więcej  z  niżej  wymienionych  funkcji:
-   zapobiegają  dostępowi  do  stref niebezpiecznych,
-   powstrzymują ruchy  elementów  niebezpiecznych,  zanim  pracownik  znajdzie

się w strefie niebezpiecznej,

- nie pozwalają na włączenie ruchu elementów niebezpiecznych, jeśli pracow

nik znajduje się w strefie niebezpiecznej,

- zapobiegają naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych urzą

dzeń technicznych,

- nie pozwalają na uaktywnienie innych czynników niebezpiecznych lub

szkodliwych;

13) „zagrożeniu” - rozumie się przez to stan środowiska pracy mogący spowodo

wać wypadek lub chorobę;

14)(2) „punkcie pierwszej pomocy” - rozumie się przez to - w zależności od wiel

kości  zakładu  pracy,  rodzaju  prowadzonej  działalności  i  związanych  z  nią  za
grożeń  -   pomieszczenie  lub  wyodrębnione  miejsce  o  wystarczającej  po
wierzchni,  wyposażone  w  umywalki  z  ciepłą  i  zimną  wodą  oraz  niezbędny

sprzęt i inne środki do udzielania pierwszej pomocy;

15) „znaku bezpieczeństwa” - rozumie się przez to znak utworzony przez kombi

nację  kształtu  geometrycznego,  barwy  i  symbolu  graficznego  lub  obrazkowe
go  (piktogramu)  albo  tekstu,  przekazujący  określoną  informację  związaną
z  bezpieczeństwem  lub  jego  zagrożeniem;

(2) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 1 lit. b) rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

191

16) „sygnałach bezpieczeństwa” - rozumie się przez to sygnały świetlne i dźwię

kowe, komunikaty słowne lub sygnały ręczne, przekazujące informacje istotne
dla zachowania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników;

17) „sygnale świetlnym” - rozumie się przez to sygnał emitowany przez urządzenie

wykonane z przezroczystych lub półprzezroczystych materiałów, podświetlo
nych od wewnątrz lub z tyłu, tak aby dawało to efekt świecącej powierzchni;

18) „sygnale dźwiękowym” - rozumie się przez to sygnał akustyczny (dźwięko

wy) emitowany przez urządzenie przeznaczone do tego celu, bez użycia gło

su ludzkiego i nieemitujące tego głosu, wskazujący na zaistnienie oraz - w ra

zie potrzeby - trwanie i zakończenie niebezpiecznej sytuacji;

19) „sygnale ręcznym” - rozumie się przez to ustalony ruch lub układ rąk i dło

ni, służący do kierowania osobami wykonującymi czynności mogące stwarzać
zagrożenia dla bezpieczeństwa pracowników;

20) „komunikacie słownym” - rozumie się przez to ustaloną, krótką i jednoznacz

ną,  informację  słowną wypowiadaną przez  człowieka  lub  emitowaną jako  głos
ludzki,  nakazującą określone  postępowanie  w  celu zachowania  bezpieczeństwa
i  ochrony  zdrowia  pracowników.

D Z I A Ł II. Obiekty budowlane i teren zakładu pracy

§ 3. Budynki i inne obiekty budowlane, w których znajdują się pomieszcze

nia pracy, powinny być zbudowane i utrzymywane zgodnie z wymaganiami okre

ślonymi w przepisach techniczno-budowlanych.

§ 4. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić na terenie zakładu pracy wyko

nane i oznakowane, zgodnie z Polskimi Normami i właściwymi przepisami, drogi
komunikacyjne i transportowe, zwane dalej „drogami”, drogi dla pieszych, zwane

dalej  „przejściami”,  i  dojazdy  pożarowe  oraz  utrzymywać  je  w  stanie  niestwarzają-
cym  zagrożeń  dla  użytkowników.  Drogi  i  przejścia  oraz  dojazdy  pożarowe  nie  mo
gą prowadzić  przez  miejsca,  w których występują zagrożenia  dla  ich użytkowników.

2. Drogi i przejścia powinny posiadać wymiary odpowiednie do liczby poten

cjalnych użytkowników oraz rodzajów i wielkości stosowanych urządzeń transpor

towych i przemieszczanych ładunków. Minimalne wymiary dróg i przejść określa

ją Polskie Normy.

3. Nawierzchnia dróg, placów manewrowych, postojowych i składowych, do

jazdów pożarowych i przejść powinna być równa i twarda lub utwardzona oraz

posiadać nośność odpowiednią do obciążenia wynikającego ze stosowanych środ
ków transportowych oraz przemieszczanych i składowanych materiałów.

4. Drogi, przejścia oraz place manewrowe, postojowe i składowe powinny

posiadać urządzenia lub inne rozwiązania techniczne zapewniające odprowadzanie
wód opadowych.

§ 5. 1. Na drogach transportowych i w magazynach nie powinny występować

progi ani stopnie. W przypadku zróżnicowania poziomów podłogi, różnice te po

192

winny być wyrównane pochylniami o nachyleniu dostosowanym do rodzaju uży
wanego środka transportu, ale nie większym niż 8%.

2. Pochylnie powinny umożliwiać bezpieczne poruszanie się pracowników

i dogodny transport ładunków.

§ 6. 1. Miejsca w zakładzie pracy, w których występują zagrożenia dla pra

cowników, powinny być oznakowane widocznymi barwami lub znakami bezpie
czeństwa zgodnie z wymaganiami określonymi w załączniku nr 1 do rozporządze

nia i w Polskich Normach.

2. Jeżeli oznakowanie, o którym mowa w ust. 1, nie jest wystarczające dla

zapewnienia  bezpieczeństwa  i  ochrony  zdrowia  pracownika,  miejsca  niebezpieczne
powinny  być  wyłączone  z  użytkowania  poprzez  ich  odpowiednie  wygrodzenie  lub
w  inny  sposób.

3. Otwory i zagłębienia powinny być zamknięte odpowiednimi pokrywami,

a jeżeli jest to niemożliwe - właściwie ogrodzone i oznakowane.

4. Miejsca niebezpieczne na przejściach zagrażające potknięciem się, upad

kiem lub uderzeniem (np. stopnie) powinny być pomalowane barwami bezpieczeń

stwa zgodnie z Polskimi Normami.

5. Na drogach - w miejscach, w których możliwe jest niespodziewane wtar

gnięcie pieszych, w szczególności przed bramami, drzwiami i przejściami, należy

ustawić barierki lub zastosować inne skuteczne środki ochronne.

§ 7. 1. Dróg, przejść i dojazdów pożarowych nie wolno zastawiać materiała

mi, środkami transportu, sprzętem i innymi przedmiotami.

2. Na skrzyżowaniach dróg powinna być zapewniona dobra widoczność.
§ 8.(3) W tunelach przeznaczonych do stałej komunikacji nie powinny znajdo

wać  się  rurociągi  służące  do  transportu  materiałów  niebezpiecznych,  o  których
mowa  w  §  91,  oraz  transportu  cieczy  lub  gazów  pod  ciśnieniem  albo  o  tempera
turze  wyższej  niż  70°C  lub  niższej  niż  -15°C.  Wymóg  ten  nie  dotyczy  przewodów

służących do ogrzewania tunelu, jeżeli temperatura czynnika grzewczego nie prze

kracza 95°C.

§ 9. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić drogi ewakuacyjne ze wszyst

kich pomieszczeń obiektu budowlanego, w których mogą przebywać pracownicy,
umożliwiające szybkie wydostanie się pracowników na otwartą przestrzeń. Drogi

ewakuacyjne oraz dojścia do nich prowadzące nie mogą być zastawiane.

Wymagania dla dróg ewakuacyjnych i warunki ewakuacji określają przepi

sy techniczno-budowlane i dotyczące ochrony przeciwpożarowej.

§ 10. 1. We wszystkich miejscach na terenie zakładu pracy, w których mogą

przebywać  pracownicy,  pracodawca  jest  obowiązany  zapewnić  oświetlenie  elek
tryczne  w  porze  nocnej  lub  jeżeli  oświetlenie  dzienne  jest  niewystarczające.  Wy
magania  dotyczące  oświetlenia  określają  Polskie  Normy.

(3) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 2 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

193

Instalacje i urządzenia elektryczne powinny być tak wykonane i eksploato

wane, aby nie narażały pracowników na porażenie prądem elektrycznym, przepię

cia  atmosferyczne,  szkodliwe  oddziaływanie  pól  elektromagnetycznych  oraz  nie
stanowiły  zagrożenia  pożarowego,  wybuchowego  i  nie  powodowały  innych  szko
dliwych  skutków.

§ 11.(4) Zakład pracy powinien być wyposażony w urządzenia zapobiegające

zanieczyszczeniu  lub  skażeniu,  w  stopniu  szkodliwym  dla  zdrowia  ludzkiego  -   po
wietrza,  gruntu  oraz  wód  -   substancjami  chemicznymi,  pyłami,  środkami  promie
niotwórczymi  albo  szkodliwymi  czynnikami  biologicznymi,  w  związku  z  produk

cją bądź inną działalnością zakładu pracy.

§ 12. Pracodawca jest obowiązany zapewnić ochronę obiektów budowlanych

i urządzeń technicznych przed gromadzeniem się ładunków i wyładowaniami elek

tryczności statycznej - stwarzającymi zagrożenia w środowisku pracy.

§ 13. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić dostateczną ilość wody zdatnej

do picia oraz do celów higienicznosanitarnych, gospodarczych i przeciwpożarowych.

2. Ilość wody do celów higienicznych przypadająca dziennie na każdego pra

cownika jednocześnie zatrudnionego nie może być mniejsza niż:

1) 120 l - przy pracach w kontakcie z substancjami szkodliwymi, trującymi lub

zakaźnymi albo powodującymi silne zabrudzenie pyłami, w tym 90 l w przy
padku korzystania z natrysków;

2) 90 l - przy pracach brudzących, wykonywanych w wysokiej temperaturze lub

wymagających zapewnienia należytej higieny procesów technologicznych,
w tym 60 l w przypadku korzystania z natrysków;

3) 30 l - przy pracach niewymienionych w pkt 1 i 2.

3. Niezależnie od ilości wody, określonej w ust. 2, należy zapewnić wodę

niezbędną do utrzymania czystości pomieszczeń i terenu zakładu pracy w ilości co
najmniej 1,5 l na dobę na każdy metr kwadratowy powierzchni podłogi, wymaga

jącej zmywania, oraz co najmniej 2,5 l na dobę na każdy metr kwadratowy po

wierzchni terenu poza budynkami, wymagającej polewania (tereny zielone, utwar
dzone ulice, place itp.).

D Z I A Ł III. Pomieszczenia pracy

R o z d z i a ł 1

Przepisy ogólne

§ 14. Pracodawca jest obowiązany utrzymywać pomieszczenia pracy w czy

stości i porządku oraz zapewnić ich okresowe remonty i konserwacje w celu za
chowania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy.

(4) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 3 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

194

§ 15. 1. Pomieszczenia pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracow

nikom  bezpieczne  i  higieniczne  warunki  pracy.  W  szczególności  w  pomieszcze
niach  pracy  należy  zapewnić  oświetlenie  naturalne  i  sztuczne,  odpowiednią tempe
raturę,  wymianę  powietrza  oraz  zabezpieczenie  przed  wilgocią,  niekorzystnymi
warunkami  cieplnymi  i  nasłonecznieniem,  drganiami  oraz  innymi  czynnikami

szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami.

2. W pomieszczeniach pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla

zdrowia (wysoka temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły, pary

itp.) powinny być zastosowane rozwiązania techniczne uniemożliwiające przedo
stawanie się tych czynników do innych pomieszczeń pracy oraz do pomieszczeń

higienicznosanitarnych.

3. Ściany i sufity pomieszczeń pracy, w których wydzielają się substancje

szkodliwe dla zdrowia pracowników lub pyły niebezpieczne pod względem wybu
chowym, powinny mieć pokrycie ochronne, zabezpieczające przed adsorpcją i gro

madzeniem się pyłu oraz powinny być przystosowane do łatwego czyszczenia lub
zmywania.

4. Jeżeli ze względu na rodzaj wykonywanych robót lub rodzaj stosowanych

urządzeń może zachodzić niebezpieczeństwo wybuchu, stropy, dachy i ściany po
mieszczeń pracy powinny być wykonane zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa

dla tego rodzaju robót lub znajdujących się tam urządzeń oraz zgodnie z przepisa

mi techniczno-budowlanymi.

§ 16. 1. W pomieszczeniach oraz na drogach znajdujących się w obiektach

budowlanych podłogi powinny być stabilne, równe, nieśliskie, niepylące i odporne
na ścieranie oraz nacisk, a także łatwe do utrzymania w czystości.

2. W pomieszczeniach, w których mogą wystąpić mieszaniny wybuchowe

palnych par, pyłów lub gazów z powietrzem, powierzchnie podłóg powinny być
wykonane z materiału niepowodującego iskrzenia mechanicznego lub wyładowań

elektrostatycznych.

3. Jeżeli podłoga jest wykonana z materiału będącego dobrym przewodnikiem

ciepła  lub jeżeli  przy  wykonywaniu pracy  występuje jej  zamoczenie,  w  przejściach
oraz  w  miejscach  do  stania  i  siedzenia  powinny  znajdować  się  podesty  izolujące
od  zimna  lub  wilgoci  albo  powinny  być  stosowane  inne  środki  izolujące.  Podesty

powinny być stabilne, wytrzymałe na obciążenie użytkowe, zabezpieczające przed
poślizgiem i potknięciem oraz łatwe do utrzymania w czystości.

§ 17. W pomieszczeniach magazynowych i na drogach znajdujących się

w obiektach budowlanych powinny być umieszczone informacje o dopuszczalnym

obciążeniu stropów.

§ 18. 1. Pomieszczenia stałej pracy nie powinny być lokalizowane poniżej po

ziomu otaczającego terenu, z wyjątkiem pomieszczeń, o których mowa w ust. 2,

oraz jeżeli wymaga tego rodzaj produkcji (w chłodniach, rozlewniach win itp.).

Poniżej poziomu otaczającego terenu mogą znajdować się pomieszczenia pra

cy w garażu, kotłowni i warsztatach podręcznych, pomieszczenia handlowe, usłu
gowe i gastronomiczne w ulicznych przejściach podziemnych, w podziemnych sta

195

cjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych i hotelach oraz w obiek

tach zabytkowych, pod warunkiem zachowania wymagań przepisów techniczno

-budowlanych i po uzyskaniu zgody właściwego państwowego wojewódzkiego in
spektora sanitarnego, wydanej w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy.

Na warunkach określonych w ust. 2 i w przypadku zapewnienia oświetle

nia dziennego, pomieszczenia stałej pracy mogą znajdować się w suterenach lub
piwnicach.

§ 19. 1. Powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy powinny zapewniać

spełnienie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem rodzaju

wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu przebywania pracowni
ków w tych pomieszczeniach.

Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszcze

niach  stałej  pracy  powinno  przypadać  co  najmniej  13  m3  wolnej  objętości  po
mieszczenia  oraz  co  najmniej  2  m2  wolnej  powierzchni  podłogi  (niezajętej  przez
urządzenia  techniczne,  sprzęt  itp.).

§ 20. 1. Wysokość pomieszczenia stałej pracy nie może być mniejsza niż:

1) 3 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla

zdrowia;

2) 3,3 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące

występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

2. Wysokość pomieszczeń, o których mowa w ust. 1, może być obniżona

w przypadku zastosowania klimatyzacji - pod warunkiem uzyskania zgody pań

stwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego.

3. Wysokość określona w ust. 1 pkt 1 może być zmniejszona do:

1) 2,5 m w świetle:

a) jeżeli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pracowników,

a na każdego z nich przypada co najmniej po 15 m3 wolnej objętości po

mieszczenia lub

b) w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości

mieszczącym się w budynku mieszkalnym, jeżeli przy wykonywanych pra

cach nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie

przekracza  dopuszczalnych  wartości  poziomu  dźwięku  w  budynkach  miesz
kalnych,  określonych  w  Polskich  Normach,  a  na  jednego  pracownika  przy
pada  co  najmniej  15  m3  wolnej  objętości  pomieszczenia;

2) 2,2 m w świetle - w dyżurce, portierni, kantorze, kiosku ulicznym, dworcowym

i innym oraz w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej do większe
go pomieszczenia.

4. Wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie może być mniejsza niż:

1) 2,2 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla

zdrowia;

2) 2,5 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące

występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

196

W pomieszczeniu o stropie pochyłym wymagania określone w ust. 1, 3 i 4

stosuje  się  do  średniej  wysokości  pomieszczenia,  przy  czym  w  najniższym  miej
scu  wysokość  pomieszczenia  nie  może  być  mniejsza  w  świetle  niż  1,9  m  (licząc
od  poziomu  podłogi  do  najniżej  położonej  części  konstrukcyjnej  sufitu).

§ 21. 1. Do pomieszczeń i stanowisk pracy położonych na różnych pozio

mach powinny prowadzić bezpieczne dojścia stałymi schodami lub pochylniami.

2. Nawierzchnie schodów, pomostów i pochylni nie powinny być śliskie,

a w miejscach, w których może występować zaleganie pyłów - powinny być
ażurowe.

3. Zamocowane na stałe drabiny lub klamry mogą być stosowane jako doj

ścia dodatkowe oprócz schodów, a zamiast schodów - tylko w wyjątkowych przy

padkach uzasadnionych względami użytkowymi lub gdy nie ma technicznych
możliwości ich zastosowania.

4. Wymagania, jakie powinny spełniać schody i pochylnie, określają przepisy

techniczno-budowlane.

§ 22. 1. Wymiary otworów drzwiowych w każdym pomieszczeniu powinny

być odpowiednie do liczby pracowników z nich korzystających oraz do rodzaju

i wielkości używanych urządzeń transportowych i przemieszczanych ładunków.
Wymiary otworów drzwiowych określa Polska Norma.

2. Sposób otwierania drzwi z pomieszczeń pracy i z pomieszczeń higienicz-

nosanitarnych powinien odpowiadać wymaganiom przepisów techniczno-budowla
nych i dotyczących ochrony przeciwpożarowej.

3. Drzwi rozsuwane muszą być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich

wypadnięciu z prowadnic.

4. Drzwi i bramy otwierające się do góry muszą być wyposażone w urządze

nia zapobiegające ich przypadkowemu opadaniu.

5. Wrota bram powinny być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich

przypadkowemu zamknięciu.

6. Wahadłowe drzwi i bramy muszą być przezroczyste lub posiadać przezro

czyste panele.

7. Drzwi i bramy przezroczyste powinny być wykonane z materiału odporne

go na rozbicie lub ze szkła hartowanego oraz odpowiednio oznakowane w widocz

nym miejscu.

8. Pomiędzy pomieszczeniami nie należy wykonywać progów, chyba że wa

runki techniczne wymagają ich zastosowania. W takich przypadkach należy je

oznaczyć w sposób widoczny.

9. Drzwi i bramy otwierane i zamykane mechanicznie powinny tak funkcjo

nować,  aby  nie  stwarzały  zagrożenia  urazem.  Drzwi  takie  powinny  mieć  zamonto
wane  łatwo  rozpoznawalne  i  łatwo  dostępne  z  obu  stron  urządzenie  do  ich  zatrzy
mywania,  a  także  powinny  być  przystosowane  do  ręcznego  otwierania.

§ 23. Pomieszczenia pracy, w których przebywają pracownicy, nie mogą być

zamykane w sposób uniemożliwiający wyjście z pomieszczenia. Jeżeli istnieją wzglę

dy wymagające zamykania pomieszczeń w czasie pracy przed osobami nieupoważ

197

nionymi, należy stosować przy drzwiach zamki uniemożliwiające wejście z zewnątrz,
a jednocześnie umożliwiające wyjście z pomieszczenia bez użycia klucza. W takiej

sytuacji należy przewidzieć możliwość powiadamiania pracowników znajdujących
się w takich pomieszczeniach o niebezpieczeństwie grożącym z zewnątrz.

§ 24. 1. Szyby w oknach oraz inne przedmioty i powierzchnie szklane, znaj

dujące się w pomieszczeniach pracy, narażone na uszkodzenia w związku z rodza

jem prowadzonych prac, powinny być od strony, po której mogą znajdować się lu

dzie, osłonięte siatką zabezpieczającą przed odłamkami szkła.

2. Przezroczyste ściany działowe, znajdujące się w pomieszczeniach pracy,

w pobliżu takich pomieszczeń lub wzdłuż przejść - muszą być jednoznacznie

oznakowane oraz wykonane z materiału odpornego na rozbicie lub tak osłonięte,
aby niemożliwe było zetknięcie się pracownika ze ścianą lub jego zranienie w ra

zie rozbicia tej ściany.

R o z d z i a ł 2

Oświetlenie

§ 25. W pomieszczeniach stałej pracy należy zapewnić oświetlenie dzienne,

chyba  że  jest  to  niemożliwe  lub  niewskazane  ze  względu  na  technologię  produk
cji,  a  na  stosowanie  oświetlenia  wyłącznie  elektrycznego  pracodawca  uzyskał  zgo
dę  właściwego  państwowego  wojewódzkiego  inspektora  sanitarnego  wydaną w po
rozumieniu  z  okręgowym  inspektorem  pracy.

§ 26. 1. Oświetlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy powinno

być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dokładności oraz
powinno spełniać wymagania określone w Polskiej Normie.

Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy należy za

pewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami.

§ 27. 1. Stosunek wartości średnich natężenia oświetlenia w pomieszczeniach

sąsiadujących ze sobą, przez które odbywa się komunikacja wewnętrzna, nie po

winien być większy niż 5 do 1.

Przy wyjściu z pomieszczeń, w których ze względów technologicznych

praca jest wykonywana w ciemności (np. ciemnie optyczne), powinny być zapew
nione warunki umożliwiające stopniową adaptację wzroku.

§ 28.(5) W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awarii

oświetlenia  mogą wystąpić  zagrożenia  dla  życia  lub  zdrowia  pracowników,  należy
zapewnić  oświetlenie  awaryjne  spełniające  wymagania  określone  w  odrębnych
przepisach  i  Polskich  Normach.

§ 28a. Instalacje oświetleniowe w pomieszczeniach, w których znajdują się miej

sca pracy, oraz w korytarzach powinny być dobrane i wykonane tak, aby nie na

rażały pracownika na wypadek powodowany rodzajem zainstalowanego oświetlenia.

(5) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 4 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

198

§ 29. 1. Okna, świetliki i naświetla w pomieszczeniach pracy o dużej wilgot

ności powietrza powinny być wykonane w sposób zapobiegający skraplaniu się
w nich pary wodnej. W przypadku szczególnie dużego zaparowania pomieszczenia

i możliwości spadania kropel wody na stanowisko pracy należy zainstalować ry

nienki lub inne urządzenia odprowadzające wodę z okien, świetlików i naświetli.

2. Szyby w oknach i świetlikach powinny być czyste oraz przepuszczać do

stateczną ilość światła. Do mycia okien i świetlików powinien być zapewniony do
godny i bezpieczny dostęp.

3. Okna i świetliki powinny być wyposażone w odpowiednie urządzenia elimi

nujące nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowiska pracy.

4. Okna i świetliki, przeznaczone do wietrzenia pomieszczeń, należy wyposa

żyć w urządzenia pozwalające na otwieranie ich w sposób łatwy i bezpieczny
z poziomu podłogi oraz ustawienie części otwieranych w pożądanym położeniu.

R o z d z i a ł 3

Ogrzewanie i wentylacja

§ 30. W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do

rodzaju wykonywanej  pracy  (metod  pracy  i  wysiłku  fizycznego  niezbędnego  do jej
wykonania)  nie  niższą  niż  14°C  (287  K),  chyba  że  względy  technologiczne  na  to
nie  pozwalają.  W pomieszczeniach  pracy,  w  których jest  wykonywana  lekka  praca
fizyczna,  i  w  pomieszczeniach  biurowych  temperatura  nie  może  być  niższa  niż

18°C (291 K).

”

§ 31. Pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed

niekontrolowaną emisją ciepła w drodze promieniowania, przewodzenia i konwek
cji oraz przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz.

§ 32. 1. W pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powie

trza wynikająca z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła
i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych.

2. W pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe

dla zdrowia, powinna być zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie były prze
kraczane wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń tych substancji.

3. Wymagania dotyczące parametrów powietrza w pomieszczeniach pracy

określają odrębne przepisy i Polskie Normy.

§ 33. W pomieszczeniach pracy, w których następuje wydzielanie się ciepła

przez promieniowanie w ilości przekraczającej na stanowiskach pracy

kJ x godz.

2.500----------------

należy stosować nawiewną wentylację miejscową. Parametry nawiewanego powie
trza powinny spełniać wymagania dla mikroklimatu gorącego, określone w przepi

sach w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodli

wych dla zdrowia w środowisku pracy.

199

§ 34. Urządzenia lub ich części, z których mogą wydzielać się szkodliwe ga

zy, pary lub pyły, powinny być zhermetyzowane. W razie niemożliwości zherme
tyzowania, urządzenia te powinny być wyposażone w miejscowe wyciągi.

§ 35. 1. Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy za

stosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone

z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia.

2. Klimatyzacja lub wentylacja nie może powodować przeciągów, wyziębie

nia lub przegrzewania pomieszczeń pracy. Nie dotyczy to wentylacji awaryjnej.

3. Strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej nie po

winien być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy.

§ 36. 1. Maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna prze

kraczać 70°C (343 K) przy nawiewie powietrza na wysokości nie mniejszej niż

3,5 m od poziomu podłogi stanowiska pracy i 45°C (318 K) - w pozostałych

przypadkach.

2. W pomieszczeniach pracy, w których występują łatwo palne lub niebez

pieczne pod względem wybuchowym pyły, gazy lub pary, maksymalna temperatu
ra nawiewanego powietrza powinna być zgodna z przepisami w sprawie ochrony
przeciwpożarowej.

§ 37. 1. W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji me

chanicznej należy zapewnić:

1) odpowiednią konserwację urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyj

nych w celu niedopuszczenia do awarii;

2) stosowanie środków mających na celu ograniczenie natężenia i rozprzestrzenia

nia się hałasu i drgań powodowanych pracą urządzeń klimatyzacyjnych i wen
tylacyjnych.

2. Jeżeli w związku z wydzielaniem się w procesie pracy substancji szkodli

wych dla zdrowia awaria wentylacji może zagrażać zdrowiu pracowników, należy
zastosować system kontrolny sygnalizujący stan zagrożenia.

§ 38. 1. Przy stosowaniu w pomieszczeniach pracy wentylacji mechanicznej

z recyrkulacją powietrza ilość powietrza świeżego nie powinna być mniejsza niż

10% ogólnej ilości wymienianego powietrza.

2. W powietrzu wprowadzanym do pomieszczeń pracy przy stosowaniu recyr

kulacji zanieczyszczenie czynnikami szkodliwymi dla zdrowia nie powinno prze
kraczać poziomu, przy którym suma stosunków stężeń poszczególnych substancji

do odpowiadających im wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń przekracza 0,3.

3.(6) Recyrkulacja powietrza nie powinna być stosowana w pomieszczeniach

pracy, w których występują szkodliwe czynniki biologiczne, czynniki chemiczne

stwarzające zagrożenia określone w przepisach w sprawie bezpieczeństwa i higie

ny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych,
materiały wydzielające nieprzyjemne lub uciążliwe zapachy albo możliwe jest

(6) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 5 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

200

nagłe zwiększenie stężenia niebezpiecznych substancji chemicznych, a także w prze

strzeniach zagrożonych wybuchem.

D Z I A Ł IV. Procesy pracy

R o z d z i a ł 1

Przepisy ogólne

§ 39.(7) 1. Pracodawca realizuje obowiązek zapewnienia pracownikom bezpie

czeństwa  i  higieny  pracy,  w  szczególności  przez  zapobieganie  zagrożeniom  zwią
zanym  z  wykonywaną pracą,  właściwą  organizację  pracy,  stosowanie  koniecznych
środków  profilaktycznych  oraz  informowanie  i  szkolenie  pracowników.

Obowiązek, o którym mowa w ust. 1, powinien być realizowany na pod

stawie ogólnych zasad dotyczących zapobiegania wypadkom i chorobom związa

nym z pracą, w szczególności przez:

1) zapobieganie zagrożeniom;

2) przeprowadzanie oceny ryzyka związanego z zagrożeniami, które nie mogą być

wykluczone;

3) likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania;
4) dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szcze

gólności  przez  odpowiednie  projektowanie  i  organizowanie  stanowisk  pracy,
dobór  maszyn  i  innych  urządzeń  technicznych  oraz  narzędzi  pracy,  a  także  me
tod  produkcji  i  pracy  -   z  uwzględnieniem  zmniejszenia  uciążliwości  pracy,
zwłaszcza  pracy  monotonnej  i  pracy  w  ustalonym  z  góry  tempie,  oraz  ograni
czenia  negatywnego  wpływu  takiej  pracy  na  zdrowie  pracowników;

5) stosowanie nowych rozwiązań technicznych;
6) zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji

i innych materiałów - bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi;

7) nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony in

dywidualnej;

8) instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 39a.(8) 1. Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykony

wanych  pracach,  w  szczególności  przy  doborze  wyposażenia  stanowisk  i  miejsc
pracy,  stosowanych  substancji  i  preparatów  chemicznych,  biologicznych,  rakotwór
czych  lub  mutagennych  oraz  zmianie  organizacji  pracy.  Podczas  oceny  ryzyka  za
wodowego  uwzględnia  się  wszystkie  czynniki  środowiska  pracy  występujące  przy
wykonywanych  pracach  oraz  sposoby  wykonywania  prac.

(7) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 rozporządzenia M inistra Pracy i P olityki Społecznej z dnia 6 czerw ca

2008 r. zm ieniającego rozporządzenie w spraw ie ogólnych przepisów b ezpieczeństw a i higieny p racy (D zU nr

108, poz. 690).

(8) D odany p rzez § 1 p k t 7 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

201

2. Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne,

metody oraz organizacja pracy powinny:

1) zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników;

2) być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich

poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy.

3. Pracodawca prowadzi dokumentację oceny ryzyka zawodowego oraz zasto

sowanych niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający do

konanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać w szczególności:

1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:

a) stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów,

b) wykonywanych zadań,

c) występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych

czynników środowiska pracy,

d) stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,
e) osób pracujących na tym stanowisku;

2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników

środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko;

3) datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny.

§ 39b.(8) Przy pracach stwarzających zagrożenia, gdy wymaga tego sytuacja,

do kierowania ludźmi wykonującymi te prace powinny być stosowane sygnały

bezpieczeństwa - ręczne lub komunikaty słowne, zgodnie z wymaganiami określo
nymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia.

§ 39c.(8) Pracodawca informuje pracowników o istniejących zagrożeniach,

w szczególności o zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony

indywidualnej oraz przekazuje informacje o tych środkach i zasadach ich stosowa

nia. Szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej określa za
łącznik nr 2 do rozporządzenia.

§ 40. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić systematyczne kontrole stanu

bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji pro

cesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych oraz

ustalić sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich usuwania.

2. W razie stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia pra

cowników, osoba kierująca pracownikami jest obowiązana do niezwłocznego

wstrzymania prac i podjęcia działań w celu usunięcia tego zagrożenia.

§ 41. 1. Pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom, do stałego ko

rzystania, aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące:

1) stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac

związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników;

2)  obsługi  maszyn  i  innych  urządzeń  technicznych;
3)  postępowania  z  materiałami  szkodliwymi  dla  zdrowia  i  niebezpiecznymi;
4)  udzielania  pierwszej  pomocy.

Instrukcje, o których mowa w ust. 1, powinny w sposób zrozumiały dla

pracowników wskazywać czynności, które należy wykonać przed rozpoczęciem

202

danej pracy, zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy, czynności do

wykonania po jej zakończeniu oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych

stwarzających zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników. Instrukcje dotyczą
ce prac związanych ze stosowaniem niebezpiecznych substancji i preparatów che

micznych powinny uwzględniać informacje zawarte w kartach charakterystyki tych

substancji i preparatów.

§ 42. Zmiany w procesie technologicznym, zmiany konstrukcyjne urządzeń

technicznych  oraz  zmiany  w  sposobie  użytkowania  pomieszczeń  powinny  być  po
przedzone  oceną  pod  względem  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  w  trybie  ustalo
nym  przez  pracodawcę.

§ 43. 1.(9) Jeżeli w pomieszczeniu pracy, w którym zatrudniona jest tylko jed

na  osoba,  mogą  w  sytuacji  awaryjnej  wystąpić  zagrożenia  dla  zdrowia  lub  życia
pracowników,  a  w  szczególności  zagrożenia:  pożarowe,  wybuchowe,  porażenia
prądem  elektrycznym,  wydzielanie  się  gazów  lub  par  substancji  sklasyfikowanych

jako niebezpieczne - pracodawca wprowadza obowiązek meldowania się tej oso

by w ustalony sposób w oznaczonych porach.

Pracodawca powinien ustalić rodzaje pomieszczeń, o których mowa w ust.

1, a także określić sposób meldowania się oraz postępowania w razie braku mel

dunków.

§ 44. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom sprawnie funk

cjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania

pierwszej pomocy. W szczególności pracodawca powinien zapewnić:

1)(10) punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), w których wykonywa

ne  są prace  powodujące  duże  ryzyko  wypadku lub  związane  z  wydzielaniem  się
par,  gazów  albo  pyłów  substancji  sklasyfikowanych  jako  niebezpieczne  ze
względu  na  ostre  działanie  toksyczne;

2) apteczki w poszczególnych wydziałach (oddziałach) zakładu pracy.

2. Ilość, usytuowanie i wyposażenie punktów pierwszej pomocy i apteczek

powinny być ustalone w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną

opiekę zdrowotną nad pracownikami, z uwzględnieniem rodzajów i nasilenia wy
stępujących zagrożeń.

3. Obsługa punktów i apteczek, o których mowa w ust. 1, na każdej zmianie

powinna być powierzana wyznaczonym pracownikom, przeszkolonym w udziela
niu pierwszej pomocy.

4. W punktach pierwszej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miej

scach, powinny być wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w ra

zie wypadku oraz wykazy pracowników, o których mowa w ust. 3.

5. Punkty pierwszej pomocy i miejsca usytuowania apteczek powinny być od

powiednio oznakowane, zgodnie z Polską Normą, i łatwo dostępne.

(9) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 8 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

(10) W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 9 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

203

R o z d z i a ł 2

O rganizacja stanowisk pracy

§ 45. 1. Stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wy

konywanych  na  nich  czynności  oraz  psychofizycznych  właściwości  pracowników,
przy  czym  wymiary  wolnej  (niezajętej  przez  urządzenia)  powierzchni  stanowiska
pracy  powinny  zapewnić  pracownikom  swobodę  ruchu  wystarczającą  do  wykony
wania  pracy  w  sposób  bezpieczny,  z  uwzględnieniem  wymagań  ergonomii.

2.(11) Stanowiska pracy, na których występuje ryzyko pożaru, wybuchu, upad

ku lub wyrzucenia przedmiotów albo pojawienia się czynników szkodliwych dla
zdrowia lub niebezpiecznych, powinny być zaopatrzone w odpowiednie urządzenia
ochronne.

3. Stanowiska pracy, na których wykonywane prace powodują występowanie

czynników  szkodliwych  dla  zdrowia  lub  niebezpiecznych,  powinny  być  tak  usytu
owane  i  zorganizowane,  aby  pracownicy  zatrudnieni  na  innych  stanowiskach  nie
byli  narażeni  na  te  czynniki.

4. Stanowiska pracy znajdujące się na zewnątrz pomieszczeń powinny być

tak usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy byli chronieni przed zagrożenia
mi związanymi w szczególności:

1) z warunkami atmosferycznymi, w tym opadami, niską lub wysoką temperaturą,

silnym wiatrem i spadającymi przedmiotami;

2) ze szkodliwym dla zdrowia hałasem, jak również szkodliwymi gazami, parami

lub pyłami.

W razie niebezpieczeństwa powinno być możliwe szybkie opuszczenie stano

wisk pracy przez pracowników lub, w razie potrzeby, udzielenie im szybkiej po
mocy.

§ 46. 1. Na stanowiskach pracy należy zapewnić wynikającą z technologii po

wierzchnię oraz odpowiednie urządzenia pomocnicze przeznaczone na składowanie
materiałów, wyrobów, przyrządów, narzędzi i odpadów.

2. Na stanowiskach pracy nie wolno przechowywać surowców, gotowych wy

robów,  materiałów  pomocniczych  i  odpadów  w  ilościach  większych  od  wynikają
cych  z  potrzeb  technologicznych,  umożliwiających  utrzymanie  ciągłości  pracy  na
danej  zmianie.  Odpady  produkcyjne  powinny  być  sukcesywnie  usuwane.

3.(12) Materiały stosowane do czyszczenia, nasycone lub zanieczyszczone pod

czas  pracy  substancjami  i  preparatami  sklasyfikowanymi  jako  niebezpieczne  albo
wydzielające  uciążliwe  zapachy  -   należy  przechowywać  w  zamkniętych  naczy
niach  z  materiału  niepalnego  oraz  co  najmniej  raz  na  dobę  usuwać  z  pomieszczeń
pracy  i  niszczyć  w  sposób  określony  w  instrukcjach,  o  których  mowa  w  §  41.

(11) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 10 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

(12) W brzm ieniu nadanym p rz e z § 1 p k t 11 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

204

§ 47. 1. Do każdego stanowiska pracy powinno być zapewnione bezpieczne

i wygodne dojście, przy czym jego wysokość na całej długości nie powinna być

mniejsza w świetle niż 2 m.

2. W przypadkach uzasadnionych względami konstrukcyjnymi maszyn i innych

urządzeń  technicznych  dopuszcza  się  zmniejszenie  wysokości  dojścia  do  1,8  m
przy  jego  odpowiednim  zabezpieczeniu  i  oznakowaniu  znakami  bezpieczeństwa
zgodnymi  z  Polską Normą.

3. Przejścia między maszynami a innymi urządzeniami lub ścianami przezna

czone tylko do obsługi tych urządzeń powinny mieć szerokość co najmniej 0,75 m;

jeżeli w przejściach tych odbywa się ruch dwukierunkowy, szerokość ich powinna

wynosić co najmniej 1 m.

§ 48. Pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych powinien

zapewnić dostosowanie stanowisk pracy oraz dojść do nich - do potrzeb i możli
wości tych pracowników, wynikających ze zmniejszonej sprawności.

§ 49. 1. Przy wykonywaniu pracy nie wymagającej stale pozycji stojącej nale

ży zapewnić pracownikom możliwość siedzenia.

2. Przy wykonywaniu pracy wymagającej stale pozycji stojącej lub chodzenia

należy zapewnić pracownikom możliwość odpoczynku w pobliżu miejsca pracy
w pozycji siedzącej.

3. Siedziska powinny spełniać wymagania Polskich Norm.
§ 50.(13) 1. Stosowane w zakładach pracy drabiny przenośne powinny spełniać

wymagania określone w Polskich Normach.

Drabiny przenośne powinny być stosowane zgodnie z ich przeznaczeniem,

w  sposób  niestwarzający  zagrożeń  dla  ich  użytkowników  i  osób  przebywających
w  pobliżu.  Wymagania  bezpieczeństwa  przy  stosowaniu  drabin  są  określone
w  przepisach  w  sprawie  minimalnych  wymagań  dotyczących  bezpieczeństwa  i  hi

gieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy.

R o z d z i a ł 3

Obsługa i stosowanie maszyn, narzędzi i innych urządzeń technicznych

§ 51. 1. Maszyny i inne urządzenia techniczne, zwane dalej „maszynami”, po

winny spełniać wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, określone w odrębnych
przepisach, przez cały okres ich użytkowania.

Montaż, demontaż i eksploatacja maszyn, w tym ich obsługa, powinny od

bywać  się  przy  zachowaniu  wymagań  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  ergo
nomii,  uwzględniających  instrukcje  zawarte  w  dokumentacji  techniczno-ruchowej.
Miejsce  i  sposób  zainstalowania  oraz  użytkowania  maszyn  powinny  uwzględniać
minimalizację  ryzyka  zawodowego,  w  szczególności  poprzez:

1) zapewnienie dostatecznej przestrzeni pomiędzy ruchomymi częściami maszyn

a ruchomymi lub stałymi elementami otoczenia;

(13) W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 12 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

205

2) zapewnienie, aby wszystkie używane lub produkowane materiały bądź energia

były w bezpieczny sposób dostarczane i odprowadzane ze stanowiska pracy.

§ 52. 1. Każda maszyna powinna być wyposażona w element sterowniczy

przeznaczony do jej całkowitego i bezpiecznego zatrzymywania.

2. Gdy jest to konieczne w związku z zagrożeniami, jakie stwarza maszyna,

i jej nominalnym czasem zatrzymania się, maszyna powinna być wyposażona

w urządzenie do zatrzymywania awaryjnego.

3. Elementy sterownicze maszyn mające wpływ na bezpieczeństwo muszą

być widoczne i możliwe do zidentyfikowania oraz oznakowane zgodnie z wyma

ganiami określonymi w Polskich Normach.

4. Elementy sterownicze nie mogą stwarzać jakichkolwiek zagrożeń, w szcze

gólności spowodowanych ich niezamierzonym użyciem.

§ 53. Maszyny powinny być wyposażone w łatwo odróżniające się i odpo

wiednio oznakowane urządzenia do odłączania od wszystkich źródeł energii. Włą

czenie zasilania energią nie może powodować zagrożenia dla obsługi.

§ 54. 1. W przypadku zespołowej obsługi maszyny lub gdy stwarza ona za

grożenie dla otoczenia, należy zapewnić sygnalizację ostrzegawczą i alarmową -

łatwo dostrzegalną i zrozumiałą.

Maszyny wielostanowiskowe powinny być wyposażone w urządzenia sy

gnalizacji dźwiękowej lub świetlnej automatycznie wysyłające sygnały uprzedzają
ce o uruchomieniu maszyny. Sygnały powinny być odbierane na wszystkich stano

wiskach pracy przy danej maszynie.

§ 55. 1. Elementy ruchome i inne części maszyn, które w razie zetknięcia się

z  nimi  stwarzają zagrożenie,  powinny  być  do  wysokości  co  najmniej  2,5  m  od  po
ziomu  podłogi  (podestu)  stanowiska  pracy  osłonięte  lub  zaopatrzone  w  inne  sku
teczne  urządzenia  ochronne,  z  wyjątkiem  przypadków,  gdy  spełnienie  tych  wyma

gań nie jest możliwe ze względu na funkcję maszyny.

2. Pasy, łańcuchy, taśmy, koła zębate i inne elementy układów napędowych

oraz  części  maszyn zagrażające  spadnięciem,  znajdujące  się  nad  stanowiskami  pra
cy  lub  przejściami  na  wysokości  ponad  2,5  m  od  poziomu  podłogi,  powinny  być
osłonięte  co  najmniej  od  dołu  trwałymi  osłonami.

3. Osłony stosowane na maszynach powinny uniemożliwiać bezpośredni dostęp

do strefy niebezpiecznej. Osłony niepełne (wykonane z siatki, blachy perforowanej,

prętów itp.)  powinny  znajdować  się  w takiej  odległości  od  elementów niebezpiecz
nych,  aby  przy  danej  wielkości  i  kształcie  otworów  nie  było  możliwe  bezpośred
nie  dotknięcie  tych  elementów.  Odległości bezpieczeństwa  określają Polskie  Normy.

4. Maszyny powinny być oznakowane znakami i barwami bezpieczeństwa,

zgodnie z wymaganiami określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia oraz
w Polskich Normach.

§ 56. 1. Urządzenia ochronne stosowane przy maszynach powinny spełniać

następujące ogólne wymagania:

1) zapewniać bezpieczeństwo zarówno pracownikowi zatrudnionemu bezpośrednio

przy obsłudze maszyny, jak i osobom znajdującym się w jej pobliżu;

206

2) działać niezawodnie, posiadać odpowiednią trwałość i wytrzymałość;
3) funkcjonować samoczynnie, niezależnie od woli i uwagi obsługującego,

w przypadkach gdy jest to celowe i możliwe;

4) nie mogą być łatwo usuwane lub odłączane bez pomocy narzędzi;
5) nie mogą utrudniać wykonywania operacji technologicznej ani ograniczać moż

liwości śledzenia jej przebiegu oraz nie mogą powodować zagrożeń i dodatko

wego obciążenia fizycznego lub psychicznego pracowników.

2. Urządzenia ochronne przy maszynach szczególnie niebezpiecznych powin

ny być tak skonstruowane, aby:

1) zdjęcie, otwarcie lub wyłączenie urządzenia ochronnego powodowało natychmia

stowe zatrzymanie maszyny bądź jej niebezpiecznych elementów lub niemożli

we było zdjęcie albo otwarcie osłony podczas ruchu osłanianych elementów;

2) ponowne założenie, zamknięcie lub włączenie urządzenia ochronnego nie urucha

miało automatycznie maszyny.

3. Używanie maszyny bez wymaganego urządzenia ochronnego lub przy jego

nieodpowiednim stosowaniu jest niedopuszczalne.

4. Szczegółowe wymagania dla urządzeń ochronnych określają Polskie Normy.
§ 57. Maszyny i narzędzia oraz ich urządzenia ochronne powinny być utrzy

mywane w stanie sprawności technicznej i czystości zapewniającej użytkowanie

ich bez szkody dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz stosowane tylko

w procesach i warunkach, do których są przeznaczone.

§ 58. 1. O dostrzeżonych wadach lub uszkodzeniach maszyny pracownik po

winien niezwłocznie zawiadomić przełożonego.

2. Maszyny, których uszkodzenie stwierdzono w czasie pracy, powinny być

niezwłocznie zatrzymane i wyłączone z zasilania energią. Wznowienie pracy ma

szyny bez usunięcia uszkodzenia jest niedopuszczalne.

3. Maszyny niesprawne, uszkodzone lub pozostające w naprawie powinny

być wycofane z użytkowania oraz wyraźnie oznakowane tablicami informacyjny
mi i zabezpieczone w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie.

§ 59. 1. Maszyn będących w ruchu nie wolno pozostawiać bez obsługi lub

nadzoru, chyba że dokumentacja techniczno-ruchowa stanowi inaczej.

Pracodawca jest obowiązany ustalić rodzaje maszyn, które wymagają stałej

obsługi, a pozostawianie ich bez niej może być przyczyną katastrofy, wybuchu lub

pożaru, oraz ustalić szczegółowe warunki obsługi i nadzoru nad pracą tych maszyn.

§ 60. 1. Maszyn będących w ruchu nie wolno naprawiać, czyścić i smarować,

z wyjątkiem smarowania za pomocą specjalnych urządzeń określonych w doku
mentacji techniczno-ruchowej.

Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami

nie mogą pracować w odzieży z luźnymi (zwisającymi) częściami, jak np. luźno
zakończone rękawy, krawaty, szaliki, poły, oraz bez nakryć głowy okrywających
włosy.

§ 61. 1. Jeżeli obsługa, naprawa, remont lub konserwacja maszyn powoduje

zagrożenia dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników - pracodawca powinien

207

zapewnić, aby czynności te wykonywane były przez pracowników upoważnionych
i posiadających odpowiednie przygotowanie.

2. W czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest ręczne zakładanie i zrzuca

nie pasów pędnych, lin i taśm. Czynności te mogą być wykonywane wyłącznie
przy użyciu specjalnych urządzeń przeznaczonych do tego celu.

3. Pędnie powinny posiadać urządzenia do zawieszania pasów pędnych zapo

biegające zetknięciu się zrzuconych pasów, lin lub taśm z częściami pędni będą

cymi w ruchu.

4. Pasy pędne, liny i taśmy pędne mogą być napinane, naprawiane, łączone,

skracane i smarowane po unieruchomieniu napędu maszyny.

R o z d z i a ł 4

T ransport wewnętrzny i magazynowanie

§ 62. 1. Pracodawca powinien zapewnić zastosowanie odpowiednich rozwią

zań organizacyjnych i technicznych, zwłaszcza w zakresie wyposażenia technicz
nego, w celu wyeliminowania potrzeby ręcznego przemieszczania ciężarów.

2. Jeśli nie ma możliwości uniknięcia ręcznego przemieszczania ciężarów, na

leży  podjąć  odpowiednie  przedsięwzięcia,  w  tym  wyposażyć  pracowników  w  nie
zbędne  środki  w  celu  zmniejszenia  uciążliwości  i  zagrożeń  związanych  z  wykony
waniem  tych  czynności.

§ 63. 1. Ręczne przemieszczanie i przewożenie ciężarów o masie przekracza

jącej ustalone normy jest niedopuszczalne.

2. Szczegółowe wymagania dotyczące ręcznego transportu określają przepisy

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych
oraz przepisy o pracach wzbronionych kobietom i młodocianym.

§ 64. 1. Masa ładunków przemieszczanych przy użyciu środków transporto

wych nie powinna przekraczać dopuszczalnej nośności lub udźwigu danego środ
ka transportowego.

2. Masa i rozmieszczenie ładunku na środkach transportowych powinny za

pewniać bezpieczne warunki przewozu i przeładunku.

3. Ładunek powinien być zabezpieczony w szczególności przed upadkiem,

przemieszczeniem i zsypywaniem się ze środka transportu.

§ 64a. Stosowane do załadunku i rozładunku pomosty i rampy powinny być

odpowiednie do wymiarów i masy ładunków przeznaczonych do transportu. Na
pomost i rampę powinno prowadzić co najmniej jedno wejście.

§ 65. Przy obsłudze urządzeń transportu zmechanizowanego mogą być zatrud

niane tylko osoby o kwalifikacjach właściwych do obsługi określonego urządzenia.

§ 66. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić opracowanie zasad ruchu na

drogach wewnątrzzakładowych, zgodnych z przepisami prawa o ruchu drogowym.

W zasadach ruchu, wymienionych w ust. 1, należy określić w szczególno

ści maksymalne prędkości środków transportu i komunikacji na drogach we

wnątrzzakładowych oraz w pomieszczeniach zakładu pracy, uzależnione od szero
kości dróg, natężenia ruchu, widoczności itp.

208

Drogi powinny być oznakowane znakami drogowymi zgodnymi z przepi

sami prawa o ruchu drogowym.

§ 67. Wymagania dotyczące transportu przy użyciu dźwignic, przenośników,

wózków jezdniowych z napędem silnikowym oraz kolei wewnątrzzakładowych

określają odrębne przepisy.

§ 68. 1. Materiały i inne przedmioty, zwane dalej „materiałami”, powinny być

magazynowane w pomieszczeniach i miejscach do tego przeznaczonych. Pomiesz

czenia magazynowe powinny spełniać wymagania bezpieczeństwa, stosownie do

rodzaju i właściwości składowanych w nich materiałów.

2. Przy składowaniu materiałów należy:

1) określić dla każdego rodzaju składowanego materiału miejsce, sposób i dopusz

czalną wysokość składowania;

2) zapewnić, aby masa składowanego ładunku nie przekraczała dopuszczalnego

obciążenia urządzeń przeznaczonych do składowania (regałów, podestów itp.);

3) zapewnić, aby masa składowanego ładunku, łącznie z masą urządzeń przezna

czonych do jego składowania i transportu, nie przekraczała dopuszczalnego ob
ciążenia podłóg i stropów, na których odbywa się składowanie;

4) wywiesić czytelne informacje o dopuszczalnym obciążeniu podłóg, stropów

i urządzeń przeznaczonych do składowania.

§ 69. 1. Regały powinny mieć odpowiednio wytrzymałą i stabilną konstrukcję

oraz zabezpieczenia przed ich przewróceniem się.

2. Szerokość odstępów między regałami powinna być odpowiednia do stoso

wanych środków transportowych oraz powinna umożliwiać bezpieczne operowanie
tymi środkami i ładunkami.

§ 70. 1. Sposób układania materiałów na regałach i ich zdejmowania nie mo

że stwarzać zagrożeń dla bezpieczeństwa pracowników.

2.(14) Przedmioty łatwo tłukące się, substancje i preparaty sklasyfikowane ja

ko niebezpieczne oraz materiały o największej masie powinny być składowane na
najniższych półkach regałów.

§ 71. Przedmioty, których wymiary, kształt i masa decydują o ich indywidu

alnym sposobie składowania, powinny być ustawiane lub układane stabilnie,

z uwzględnieniem położenia ich środka ciężkości, tak aby zapobiec ich wywróce
niu się lub spadnięciu.

§ 72. 1. Przy składowaniu materiałów w stosach należy zapewnić:

1) stateczność stosów poprzez składowanie na wysokość uzależnioną od rodzaju

materiałów (ich wymiarów, masy, kształtu) oraz wytrzymałości opakowań;

2) wiązanie między warstwami;
3) układanie stosów tak, aby środek ciężkości przedmiotów składowanych pozo

stawał wewnątrz obrysu stosów;

(14) W brzm ieniu nadanym p rz e z § 1 p k t 13 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

209

4) zachowanie odległości między stosami, umożliwiającej bezpieczne układanie

i przemieszczanie materiałów.

2. Rozładunek stosów powinien być prowadzony kolejno począwszy od naj

wyższych warstw. Niedopuszczalne jest wyjmowanie materiałów ze środka stosów.

§ 73. Przy składowaniu materiałów na paletach lub w kontenerach stosuje się

odpowiednio przepis § 69 ust. 2.

§ 74. 1. Przy składowaniu materiałów sypkich luzem należy zapewnić:

1) powierzchnię składową, która przy zachowaniu kąta zsypu naturalnego umożli

wi zachowanie przejść lub przejazdów wokół hałdy lub zwału;

2) wytrzymałość zapór odpowiednią do parcia składowanego materiału sypkiego;
3) w miarę potrzeby wynikającej z ochrony sąsiednich stref pracy oraz technicz

nych możliwości - szczelne obudowanie miejsca przeładunku i urządzeń prze
ładunkowych oraz połączenie ich z urządzeniami odciągającymi pył w miejscu

jego powstawania;

4) bezpieczne metody pracy, szczególnie przy ręcznym pobieraniu i przenoszeniu

materiałów.

2. Wchodzenie pracowników na zwały materiałów sypkich grożących zasypa

niem  dozwolone  jest  jedynie  w  przypadkach  wyjątkowej  konieczności  z  zastoso
waniem pomostów lub  innych urządzeń zapewniających bezpieczeństwo,  a także przy
zapewnieniu  asekuracji  przez  drugiego  pracownika  oraz  odpowiedniego  nadzoru.

§ 75. 1. Przy składowaniu materiałów pylących luzem należy zapewnić

szczelne ogrodzenie co najmniej do wysokości 0,5 m ponad wysokość składowa

nego materiału.

2. Transport materiałów, o których mowa w ust. 1, może odbywać się wy

łącznie specjalnymi środkami transportu lub w zamkniętych pojemnikach (np. kon
tenerach).

§ 76. Przy składowaniu materiałów skłonnych do samozapalenia się należy je

zabezpieczyć przed samozapłonem, a w szczególności ograniczyć wysokość skła

dowania, stosować kominy wentylacyjne oraz przesypywać lub często przerzucać

hałdy i zwały.

§ 77. Niedopuszczalne jest składowanie materiałów bezpośrednio pod elektro

energetycznymi liniami napowietrznymi lub w odległości mniejszej (licząc w po

ziomie od skrajnych przewodów) niż:

1) 2 m - od linii niskiego napięcia;

2)  5  m  -   od  linii  wysokiego  napięcia  do  15  kV;
3)  10  m  -   od  linii  wysokiego  napięcia  do  30  kV;
4)  15  m  -   od  linii  wysokiego  napięcia  powyżej  30  kV.

R o z d z i a ł 5

O chrona przed hałasem

§ 78. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić ochronę pracowników przed

zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas, a w szczególności zapewnić sto

sowanie:

210

1) procesów technologicznych niepowodujących nadmiernego hałasu;

2) maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy

hałas, nieprzekraczający dopuszczalnych wartości;

3) rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy.

2. Dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy określają właściwe

przepisy i Polskie Normy.

§ 79. 1. Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania możliwych

rozwiązań technicznych i organizacyjnych poziom hałasu przekracza dopuszczalne
normy, pracodawca ma obowiązek zapewnić:

1) ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu oraz opraco

wanie i zastosowanie programu działań technicznych i organizacyjnych, mają
cych na celu najskuteczniejsze zmniejszenie narażenia pracowników na hałas;

2) zaopatrzenie pracowników w indywidualne ochrony słuchu, dobrane do wiel

kości charakteryzujących hałas i do cech indywidualnych pracowników oraz ich

stosowanie;

3) ograniczenie czasu ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w pracy;
4) oznakowanie stref zagrożonych hałasem, a także, gdy jest to uzasadnione ze

względu na stopień zagrożenia oraz możliwe, ograniczenie dostępu do tych

stref poprzez ich odgrodzenie.

2.(15) Wymagania dotyczące ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych

przy  pracach  związanych  z  narażeniem na  hałas  są określone  w  przepisach  w  spra
wie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  przy  pracach  związanych  z  narażeniem  na  ha
łas  lub  drgania  mechaniczne.

R o z d z i a ł 6

P race szczególnie niebezpieczne

A. P r z e p i s y o g ó l n e .

§ 80. 1. Przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie się prace, o których

mowa w niniejszym rozdziale, oraz prace określone jako szczególnie niebezpiecz
ne w innych przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy lub w in

strukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji, a także inne prace o zwiększonym za
grożeniu lub wykonywane w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcę

jako szczególnie niebezpieczne.

Pracodawca jest obowiązany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac

szczególnie niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy.

§ 81.(16) 1. Pracodawca określa szczegółowe wymagania bezpieczeństwa i hi

gieny pracy przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, w szczególno
ści zapewnia:

(15) W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 14 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

(16) W brzm ieniu nadanym p rz e z § 1 p k t 15 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

211

1) bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób;

2) odpowiednie środki zabezpieczające;
3) instruktaż pracowników obejmujący w szczególności:

a) imienny podział pracy,

b) kolejność wykonywania zadań,

c) wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnościach.

2. Pracodawca zapewnia, aby dostęp do miejsc wykonywania prac szczególnie

niebezpiecznych miały jedynie osoby upoważnione i odpowiednio poinstruowane.

B . R o b o t y b u d o w l a n e , r o z b i ó r k o w e , r e m o n t o w e i m o n t a

ż o w e p r o w a d z o n e b e z w s t r z y m a n i a r u c h u z a k ł a d u p r a c y l u b

j e g o c z ę ś c i .

§ 82. Roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone

bez  wstrzymania  ruchu  zakładu  pracy  lub  jego  części  w  miejscach  przebywania
pracowników  zatrudnionych  przy  innych  pracach  lub  działania  maszyn  i  innych
urządzeń  technicznych  powinny  być  organizowane  w  sposób  nienarażający  pra
cowników  na  niebezpieczeństwa  i  uciążliwości  wynikające  z  prowadzonych  robót,
z  jednoczesnym  zastosowaniem  szczególnych  środków  ostrożności.

§ 83. 1. Przed rozpoczęciem robót, o których mowa w § 82, pracodawca,

u którego mają być prowadzone roboty, i osoba kierująca robotami powinni usta

lić w podpisanym protokole szczegółowe warunki bezpieczeństwa i higieny pracy,

z podziałem obowiązków w tym zakresie.

2. O prowadzonych robotach oraz o niezbędnych środkach bezpieczeństwa,

jakie należy stosować w czasie trwania prac, pracodawca powinien poinformować

pracowników przebywających lub mogących przebywać na terenie prowadzenia
robót albo w jego sąsiedztwie.

3. Teren prowadzenia robót, o których mowa w § 82, powinien być wydzie

lony i wyraźnie oznakowany. W miejscach niebezpiecznych należy umieścić zna

ki informujące o rodzaju zagrożenia oraz stosować inne środki zabezpieczające
przed skutkami zagrożeń (siatki, bariery itp.).

§ 84. 1. Spawanie wykonywane w ramach robót, o których mowa w § 82, po

winno być prowadzone na podstawie pisemnego pozwolenia wydanego w trybie
ustalonym u danego pracodawcy.

Szczegółowe wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy spawaniu

i cięciu metali regulują odrębne przepisy.

C. P r a c e w z b i o r n i k a c h , k a n a ł a c h , w n ę t r z a c h u r z ą d z e ń

t e c h n i c z n y c h i w i n n y c h n i e b e z p i e c z n y c h p r z e s t r z e n i a c h z a
m k n i ę t y c h .

§ 85. Przepisy niniejszej części dotyczą pracy w zbiornikach, kanałach, studniach,

studzienkach kanalizacyjnych, wnętrzach urządzeń technicznych i w innych zamknię

tych przestrzeniach, do których wejście odbywa się przez włazy lub otwory o nie
wielkich rozmiarach lub jest w inny sposób utrudnione, zwanych dalej „zbiornikami”.

212

§ 86. 1. Podjęcie i prowadzenie pracy w zbiornikach może nastąpić jedynie

na podstawie pisemnego pozwolenia wydanego w trybie ustalonym przez praco

dawcę.

2. Przy pracy w zbiornikach należy zapewnić stały nadzór. Osoba wydająca

polecenie  wykonania  takiej  pracy  powinna  sprawdzić,  czy  przygotowania  organi
zacyjne  i  techniczne  zapewniają  bezpieczeństwo  pracownikom  podczas  wykony
wania  pracy.

3. Pracownikowi znajdującemu się w zbiorniku należy zapewnić możliwość

udzielenia natychmiastowej pierwszej pomocy w razie nagłej potrzeby lub wypadku.

§ 87. 1. Prace w zbiorniku mogą być podjęte i prowadzone, z zastrzeżeniem

ust. 2, po spełnieniu następujących wymagań:

1) zbiornik należy opróżnić i wstępnie oczyścić przez przemycie, przedmuchanie

parą lub gazem obojętnym oraz przedmuchanie powietrzem; przedmuchiwanie
zbiornika tlenem jest niedopuszczalne;

2) jeżeli praca w zbiorniku może być związana z zagrożeniem pożarowym, nale

ży stosować niezbędne środki ochrony przeciwpożarowej;

3) odłączyć dopływ do zbiornika materiałów, substancji i czynników z innych

zbiorników, przewodów, aparatury itp.;

4) znajdujące się we wnętrzu zbiornika grzejniki, urządzenia ruchome i inne mo

gące stworzyć zagrożenie należy odłączyć od źródeł zasilania;

5) na czas trwania prac w zbiorniku należy wyłączyć z ruchu lub unieruchomić to

ry kolejowe, zwrotnice, przenośniki, miejsca zsypu itp., znajdujące się nad
zbiornikiem;

6)(17) bezpośrednio przed przystąpieniem do pracy wewnątrz zbiornika powietrze

w zbiorniku należy zbadać na zawartość tlenu oraz gazów i par substancji skla

syfikowanych jako niebezpieczne;

7) temperatura powietrza w zbiorniku nie powinna się różnić od temperatury oto

czenia o więcej niż 5°C (5 K);

8) zapewnienie niezbędnych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej.

Wymagania określone w ust. 1 pkt 1 nie dotyczą przygotowania kanału do

wykonywania  w  nim  pracy,  a  pkt  3  -   kanału  i  studzienki  kanalizacyjnej.  Przed
wykonywaniem  prac  w  kanale  lub  studzience  należy  przewietrzyć  dany  odcinek
kanału,  pozostawiając  otwarte  włazy,  oraz  wyłączyć  ten  odcinek  kanalizacyjny,

a jeżeli to nie jest możliwe - maksymalnie ograniczyć spływ ścieków.

§ 88. Bezpośrednio przed przystąpieniem pracowników do pracy w zbiorniku

osoba kierująca pracownikami jest obowiązana poinformować ich o:

1) zakresie pracy, jaką mają wykonać;

2) rodzaju zagrożeń, jakie mogą wystąpić;
3) niezbędnych środkach ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz o sposobie ich

stosowania;

(17) W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 16 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

213

4) sposobie sygnalizacji między pracującymi wewnątrz zbiornika a asekurującymi

ich na zewnątrz zbiornika;

5) postępowaniu w razie wystąpienia zagrożenia.

§ 89. 1. Pracownik lub pracownicy wykonujący pracę wewnątrz zbiornika

powinni  być  asekurowani  co  najmniej  przez  jedną  osobę  znajdującą  się  na  ze
wnątrz.  Osoba  asekurująca  powinna  być  w  stałym  kontakcie  z  pracownikami
znajdującymi  się  wewnątrz  zbiornika  oraz  mieć  możliwość  niezwłocznego  po
wiadomienia  innych  osób  mogących,  w  razie  potrzeby,  niezwłocznie  udzielić
pomocy.

2. Pracownik wchodzący do wnętrza zbiornika powinien być wyposażony

w odpowiednie środki ochrony indywidualnej, a w szczególności:

1) szelki bezpieczeństwa z linką umocowaną do odpowiednio wytrzymałego ele

mentu konstrukcji zewnętrznej;

2) hełm ochronny i odzież ochronną;
3) sprzęt izolujący ochronny układu oddechowego.

3. Wyposażenie w środki ochrony indywidualnej osoby asekurującej powinno

być takie, jak wyposażenie pracowników wchodzących do wnętrza zbiornika.

4. Niestosowanie ochron układu oddechowego jest dopuszczalne wyłącznie

w warunkach, gdy zawartość tlenu w powietrzu zbiornika wynosi co najmniej 18%

oraz gdy w powietrzu tym nie występują substancje szkodliwe dla zdrowia w stę

żeniu przekraczającym najwyższe dopuszczalne stężenia czynników szkodliwych

dla zdrowia w środowisku pracy ani nie istnieje niebezpieczeństwo ich wystąpie

nia podczas przebywania pracownika w zbiorniku.

5. Decyzję o niestosowaniu przez pracowników ochron układu oddechowego

w związku ze spełnieniem warunków, o których mowa w ust. 4, może podjąć je

dynie osoba kierująca pracownikami.

§ 90. 1. W czasie przebywania pracowników wewnątrz zbiornika wszystkie

włazy  powinny  być  otwarte,  a  jeżeli  nie  jest  to  wystarczające  do  utrzymania  wy
maganych  parametrów powietrza  w zbiorniku -   należy  w tym  czasie  stosować  sta
ły  nadmuch  powietrza.

2. Wnętrze zbiornika powinno być oświetlone przy użyciu źródła światła

elektrycznego o bezpiecznym napięciu.

3. Transport narzędzi, innych przedmiotów i materiałów wewnątrz zbiornika

powinien odbywać się w sposób niestwarzający zagrożeń i uciążliwości dla zatrud
nionych tam pracowników.

4. Jeżeli istnieje możliwość powstania stężeń wybuchowych w zbiorniku, na

leży zastosować środki zapobiegające wybuchowi.

5. Jeżeli praca ma być wykonana wewnątrz zbiornika zawierającego materia

ły płynne lub sypkie, w którym istnieje możliwość utonięcia lub zasypania pra

cownika - niezależnie od zabezpieczenia odpowiednimi środkami ochrony indywi
dualnej - pracownik powinien być opuszczany do wnętrza na pomoście lub innym

urządzeniu umożliwiającym bezpieczne wykonanie pracy.

214

D. P r a c e p r z y u ż y c i u m a t e r i a ł ó w n i e b e z p i e c z n y c h .

§ 91.(18) Materiałami niebezpiecznymi w rozumieniu rozporządzenia są

w  szczególności  substancje  i  preparaty  chemiczne  sklasyfikowane  jako  niebez
pieczne,  zgodnie  z  przepisami  o  substancjach  i  preparatach  chemicznych,  oraz  ma
teriały  zawierające  szkodliwe  czynniki  biologiczne  zakwalifikowane  do  3  lub  4
grupy  zagrożenia  zgodnie  z  przepisami  w  sprawie  szkodliwych  czynników  biolo
gicznych  dla  zdrowia  w  środowisku  pracy  oraz  ochrony  zdrowia  pracowników  za
wodowo  narażonych  na  te  czynniki.

§ 92. 1. Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o właściwo

ściach fizycznych, chemicznych i biologicznych stosowanych w zakładzie pracy

materiałów,  półfabrykatów  i  wyrobów  gotowych  oraz  o  ryzyku  dla  zdrowia  i  bez
pieczeństwa  pracowników  związanym  z  ich  stosowaniem,  a  także  o  sposobach
bezpiecznego  ich  stosowania  oraz  postępowania  z  nimi  w  sytuacjach  awaryjnych.

Materiały o nieznanych właściwościach, do czasu ich zbadania, mogą być

stosowane tylko w warunkach laboratoryjnych, do celów badawczych i doświad
czalnych, przy zastosowaniu wzmożonych środków ostrożności.

§ 93. 1. Materiały niebezpieczne należy przechowywać w miejscach i opako

waniach przeznaczonych do tego celu i odpowiednio oznakowanych.

2. Pomieszczenia, aparatura, środki transportu, zbiorniki i opakowania, w któ

rych są stosowane, przemieszczane lub przechowywane materiały niebezpieczne
powinny być odpowiednie do właściwości tych materiałów.

3. W czasie transportu, składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych

należy stosować odpowiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej - chroniące
pracowników przed szkodliwym lub niebezpiecznym działaniem tych materiałów.

§ 94. 1. Zbiorniki, naczynia i inne opakowania służące do przechowywania

materiałów niebezpiecznych powinny być:

1) oznakowane w sposób określony w odrębnych przepisach;

2) wykonane z materiału niepowodującego niebezpiecznych reakcji chemicznych

z ich zawartością i nieulegającego uszkodzeniu w wyniku działania znajdujące
go się w nich materiału niebezpiecznego;

3) wytrzymałe i zabezpieczone przed uszkodzeniem z zewnątrz odpowiednio do

warunków ich stosowania;

4) odpowiednio szczelne i zabezpieczone przed wydostawaniem się z nich niebez

piecznej zawartości lub dostaniem się do ich wnętrza innych substancji, które
w kontakcie z ich zawartością mogą stworzyć stan zagrożenia;

5) wypełnione w sposób zapewniający wolną przestrzeń odpowiednio do możli

wości termicznego rozszerzania się cieczy w warunkach przechowywania,
transportu i stosowania.

Opróżnione pojemniki po materiałach niebezpiecznych przeznaczone do

wielokrotnego użycia powinny spełniać wymagania określone w ust. 1 pkt 1-4.

(18) W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 17 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

215

Przechowywanie materiałów niebezpiecznych w pojemnikach i opakowa

niach służących do środków spożywczych jest niedopuszczalne.

§ 95. 1. Przy przechowywaniu ciekłego materiału niebezpiecznego w stałych

zbiornikach należy:

1) stosować odpowiednie zabezpieczenia przed rozlewaniem i rozprzestrzenianiem

się zawartości zbiornika w razie jego uszkodzenia, jak np. wanny, rynny, kory

ta, zbiorniki rezerwowe;

2) zapewnić urządzenie do bezpiecznego pomiaru ilości cieczy zawartej w zbiorniku;
3) uniemożliwić dostęp osób niepowołanych do miejsc, w których znajdują się

zbiorniki.

2. Zbiorniki z ciekłymi materiałami niebezpiecznymi oraz cieczami gorącymi

mogą być umieszczane nad stanowiskami pracy lub przejściami wyłącznie w przy
padkach wymuszonych przez proces technologiczny. W takich przypadkach należy

stosować urządzenia chroniące przed oblaniem pracowników znajdujących się pod

tymi zbiornikami.

3. Nad pomieszczeniami, w których znajdują się stałe zbiorniki z gazami

sprężonymi, skroplonymi lub rozpuszczonymi pod ciśnieniem nie mogą być orga

nizowane stanowiska pracy.

§ 96. 1. Pakowanie, składowanie, załadunek i transport materiałów niebez

piecznych z innymi materiałami stwarzającymi dodatkowe zagrożenie na skutek
wzajemnego oddziaływania tych materiałów w przypadku uszkodzenia opakowania

jest niedopuszczalne.

2. W magazynach powinny być wywieszone instrukcje określające sposób

składowania, pakowania, załadunku i transportu materiałów niebezpiecznych;

z treścią instrukcji należy zapoznać pracowników zatrudnionych przy tych pracach.

§ 97. 1.(19) Pomieszczenia przeznaczone do składowania lub stosowania mate

riałów niebezpiecznych pod względem pożarowym lub wybuchowym oraz po
mieszczenia, w których istnieje niebezpieczeństwo wydzielania się substancji skla

syfikowanych jako niebezpieczne, powinny być wyposażone w:

1) urządzenia zapewniające sygnalizację o zagrożeniach;

2) odpowiedni sprzęt i środki gaśnicze, środki neutralizujące, apteczki oraz odpo

wiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej, stosownie do występujących
zagrożeń.

2. Pracownicy zatrudnieni w pomieszczeniach wymienionych w ust. 1 powin

ni mieć zapewniony stały dostęp do środków łączności na wypadek awarii, wybu

chu lub pożaru.

3. Pracodawca jest obowiązany ustalić i podać do wiadomości pracowników

warunki, jakie powinny być spełnione przed wejściem pracowników do pomiesz

czeń, o których mowa w ust. 1.

(19) W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 18 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

216

§ 98.(20) W pomieszczeniach, w których w wyniku awarii mogą wydzielać się

substancje toksyczne lub bardzo toksyczne albo substancje stwarzające zagrożenie

wybuchem, pracodawca zapewnia awaryjną wentylację wyciągową uruchamianą

od wewnątrz i z zewnątrz pomieszczeń - zapewniającą wymianę powietrza dosto
sowaną do przeznaczenia pomieszczeń zgodnie z odrębnymi przepisami i Polski

mi Normami.

§ 99. 1. Sposób składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych powi

nien zapewniać:

1) zachowanie temperatur, wilgotności i ochronę przed nasłonecznieniem stosow

nie do rodzaju materiałów niebezpiecznych i ich właściwości;

2) przestrzeganie ograniczeń dotyczących wspólnego składowania i stosowania

materiałów;

3) ograniczenie ilości jednocześnie składowanych materiałów do ilości dopuszczal

nej dla danego materiału i danego pomieszczenia;

4) przestrzeganie zasad rotacji z zachowaniem dopuszczalnego czasu składowania

poszczególnych materiałów;

5) zachowanie dodatkowych wymagań specyficznych dla składowania materiałów

i ich stosowania;

6) rozmieszczenie materiałów w sposób umożliwiający prowadzenie kontroli skła

dowania i składowanych materiałów.

2. Szczegółowe warunki składowania i stosowania materiałów niebezpiecz

nych powinny być określone w instrukcjach ustalających co najmniej wymagania
wymienione w ust. 1 oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych.

§ 100. 1. Przeładunek materiałów niebezpiecznych powinien odbywać się

w miejscu do tego przystosowanym, przy wykorzystaniu odpowiednich do tego ce

lu urządzeń oraz środków ochrony zbiorowej i indywidualnej chroniących przed

zagrożeniami i skutkami zagrożeń, szczególnie pochodzących od elektryczności

statycznej oraz występujących przy przelewaniu cieczy.

2. W miejscu przeładunku materiałów niebezpiecznych nie mogą przebywać

osoby niezatrudnione przy tych pracach.

§ 101. 1. Jeżeli procesy pracy powodują występowanie czynników rakotwór

czych, biologicznych o działaniu zakaźnym i innych stwarzających niebezpieczeń
stwo dla zdrowia i życia pracowników - pracodawca powinien podjąć przedsię

wzięcia w kierunku zastąpienia tych procesów innymi, w których czynniki te nie
występują.

Jeżeli przedsięwzięcia, o których mowa w ust. 1, nie są technicznie moż

liwe, pracodawca jest obowiązany w szczególności:

1) ograniczyć do minimum liczbę pracowników narażonych na czynniki, o których

mowa w ust. 1;

2) ograniczyć do minimum występowanie tych czynników w środowisku pracy;

(20) W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 19 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

217

3) zapewnić stosowanie środków ochrony zbiorowej, a gdy narażenie nie może

być zlikwidowane w inny sposób - środków ochrony indywidualnej;

4) zapewnić stosowanie przez pracowników wymagań higieny, a w szczególności

niedopuszczanie do spożywania posiłków, picia i palenia tytoniu w miejscach
pracy;

5) określić w instrukcjach, o których mowa w § 41, odpowiednie zasady postępo

wania w razie powstania nieprzewidzianych sytuacji powodujących poważne
zagrożenia dla pracowników;

6) zapewnić oznaczenie miejsc stwarzających ryzyko dla zdrowia pracowników

związane  z  występowaniem  czynników  rakotwórczych,  poprzez  umieszczenie
w  miejscach  narażenia  pracowników  na  te  czynniki  odpowiednich  napisów
i  znaków  ostrzegawczych;

7) zapewnić pomieszczenia, instalacje i urządzenia przystosowane do regularnego

i skutecznego czyszczenia.

3.(21) Wykaz substancji, preparatów, czynników i procesów technologicznych

o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, sposób ich rejestrowania oraz szcze
gółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez

te substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne są określone w od
rębnych przepisach.

§ 102. 1. Pracodawca jest obowiązany poinformować pracowników o możli

wości  powstania  nieprzewidzianych  sytuacji,  podczas  których  mogłyby  wystąpić
poważne  zagrożenia  dla  zdrowia  lub  życia,  związane  z  występowaniem  czynni
ków,  o  których  mowa  w  §  101  ust.  1.

W razie powstania zagrożeń, o których mowa w ust. 1, do czasu usunięcia

tych zagrożeń należy:

1) dopuścić do pracy w warunkach zagrożeń jedynie pracowników niezbędnych

do usunięcia awarii, zapewniając im odpowiednie do tych prac środki ochro

ny indywidualnej oraz ograniczając do minimum czas przebywania w tych wa
runkach;

2) pracownikom niezatrudnionym przy pracach, o których mowa w pkt 1, zakazać

wstępu do zagrożonych miejsc.

§ 103. 1. Jeżeli podczas procesów pracy występuje niebezpieczeństwo oblania

pracowników  środkami  żrącymi  lub  zapalenia  odzieży  na  pracowniku  -   nie  dalej
niż  20  m  w  linii  poziomej  od  stanowisk,  na  których  wykonywane  są  te  procesy,
powinny  być  zainstalowane  natryski  ratunkowe  (prysznice  bezpieczeństwa)  do  ob
mycia  całego  ciała  oraz  oddzielne  natryski  (prysznice)  do  przemywania  oczu.

Natryski, o których mowa w ust. 1, powinny, w razie potrzeby, umożliwiać

ich natychmiastowe uruchomienie samoczynne lub w inny sposób - z uwzględnie

niem ograniczonej sprawności osób z nich korzystających. Natryski powinny być

(21) W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 20 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

218

zasilane wodą nieogrzewaną i działać niezawodnie bez względu na warunki atmo

sferyczne.

Przy wyjściu z pomieszczenia, w którym odbywa się praca przy użyciu

materiałów  zakaźnych  lub  toksycznych  powinna  znajdować  się  co  najmniej  jedna
umywalka  z  doprowadzoną do  niej  ciepłą wodą -   na  każdych  dwudziestu  pracow
ników jednocześnie  zatrudnionych,  lecz  nie  mniej  niż jedna  umywalka  przy  mniej -

szej liczbie zatrudnionych.

§ 104. Szczegółowe warunki przechowywania, transportu i stosowania mate

riałów niebezpiecznych określają odrębne przepisy.

E. P r a c e n a w y s o k o ś c i .

§ 105. 1. Pracą na wysokości w rozumieniu rozporządzenia jest praca wyko

nywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m nad po
ziomem podłogi lub ziemi.

2. Do pracy na wysokości nie zalicza się pracy na powierzchni, niezależnie

od wysokości, na jakiej się znajduje, jeżeli powierzchnia ta:

1) osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi

ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi;

2) wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika

przed upadkiem z wysokości.

§ 106. 1. Na powierzchniach wzniesionych na wysokość powyżej 1,0 m nad

poziomem  podłogi  lub  ziemi,  na  których  w  związku  z  wykonywaną  pracą  mogą
przebywać  pracownicy,  lub  służących  jako  przejścia,  powinny  być  zainstalowane
balustrady  składające  się  z  poręczy  ochronnych umieszczonych na wysokości  co  naj
mniej  1,1  m i   krawężników  o  wysokości  co  najmniej  0,15  m.  Pomiędzy  poręczą

i krawężnikiem powinna być umieszczona w połowie wysokości poprzeczka lub

przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający wypadnięcie osób.

2. Jeżeli ze względu na rodzaj i warunki wykonywania prac na wysokości za

stosowanie balustrad, o których mowa w ust. 1, jest niemożliwe, należy stosować
inne skuteczne środki ochrony pracowników przed upadkiem z wysokości, odpo

wiednie do rodzaju i warunków wykonywania pracy.

3. Wymagania określone w ust. 1 nie dotyczą ramp przeładunkowych.
§ 107. Prace na wysokości powinny być organizowane i wykonywane w spo

sób niezmuszający pracownika do wychylania się poza poręcz balustrady lub ob

rys urządzenia, na którym stoi.

§ 108. Przy pracach na: drabinach, klamrach, rusztowaniach i innych pod

wyższeniach  nieprzeznaczonych  na  pobyt  ludzi,  na  wysokości  do  2  m  nad  pozio
mem  podłogi  lub  ziemi  niewymagających  od  pracownika  wychylania  się  poza  ob
rys  urządzenia,  na  którym  stoi,  albo  przyjmowania  innej  wymuszonej  pozycji  cia
ła  grożącej  upadkiem  z  wysokości,  należy  zapewnić,  aby:

1) drabiny, klamry, rusztowania, pomosty i inne urządzenia były stabilne i zabez

pieczone przed nieprzewidywaną zmianą położenia oraz posiadały odpowiednią
wytrzymałość na przewidywane obciążenie;

219

2) pomost roboczy spełniał następujące wymagania:

a) powierzchnia pomostu powinna być wystarczająca dla pracowników, narzę

dzi i niezbędnych materiałów,

b) podłoga powinna być pozioma i równa, trwale umocowana do elementów

konstrukcyjnych pomostu,

c) w widocznym miejscu pomostu powinny być umieszczone czytelne informa

cje o wielkości dopuszczalnego obciążenia.

§ 109. 1. Przy pracach wykonywanych na rusztowaniach na wysokości powy

żej 2 m od otaczającego poziomu podłogi lub terenu zewnętrznego oraz na pode

stach ruchomych wiszących należy w szczególności:

1) zapewnić bezpieczeństwo przy komunikacji pionowej i dojścia do stanowiska

pracy;

2) zapewnić stabilność rusztowań i odpowiednią ich wytrzymałość na przewidy

wane obciążenia;

3) przed rozpoczęciem użytkowania rusztowania należy dokonać odbioru technicz

nego w trybie określonym w odrębnych przepisach.

2. Rusztowania i podesty ruchome wiszące powinny spełniać wymagania

określone odpowiednio w odrębnych przepisach oraz w Polskich Normach.

§ 110. 1. Przy pracach na: słupach, masztach, konstrukcjach wieżowych, ko

minach,  konstrukcjach  budowlanych bez  stropów,  a  także  przy  ustawianiu  lub  roz
biórce  rusztowań  oraz  przy  pracach  na  drabinach  i  klamrach  na  wysokości  powy
żej  2  m  nad  poziomem  terenu  zewnętrznego  lub  podłogi  należy  w  szczególności:

1) przed rozpoczęciem prac sprawdzić stan techniczny konstrukcji lub urządzeń,

na  których  mają  być  wykonywane  prace,  w  tych  ich  stabilność,  wytrzymałość
na  przewidywane  obciążenie  oraz  zabezpieczenie  przed  nieprzewidywaną zmia
ną  położenia,  a  także  stan  techniczny  stałych  elementów  konstrukcji  lub  urzą
dzeń  mających  służyć  do  mocowania  linek  bezpieczeństwa;

2) zapewnić stosowanie przez pracowników, odpowiedniego do rodzaju wykony

wanych prac, sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości jak: szelki bez
pieczeństwa z linką bezpieczeństwa przymocowaną do stałych elementów kon

strukcji, szelki bezpieczeństwa z pasem biodrowym (do prac w podparciu - na
słupach, masztach itp.);

3)(22) zapewnić stosowanie przez pracowników hełmów ochronnych.

Wymagania określone w ust. 1 dotyczą również prac wykonywanych na

galeriach, pomostach, podestach i innych podwyższeniach, o których mowa w § 108,

jeżeli rodzaj pracy wymaga od pracownika wychylenia się poza balustradę lub ob

rys urządzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej wymuszonej pozycji cia
ła grożącej upadkiem z wysokości.

(22) W brzm ieniu nadanym p rz e z § 1 p k t 21 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

220

D Z I A Ł V. Pomieszczenia i urządzenia higienicznosanitarne

oraz zaopatrzenie pracowników w napoje

i środki higieny osobistej

§ 111. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom pomieszczenia

i  urządzenia  higienicznosanitarne,  których  rodzaj,  ilość  i  wielkość  powinny  być
dostosowane  do  liczby  zatrudnionych  pracowników,  stosowanych  technologii  i  ro
dzajów  pracy  oraz  warunków,  w jakich  ta  praca jest  wykonywana.

2. Wymagania dla pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych określa za

łącznik nr 3 do rozporządzenia.

§ 112. Pracodawca jest obowiązany zapewnić wszystkim pracownikom wodę

zdatną  do  picia  lub  inne  napoje,  a  pracownikom  zatrudnionym  stale  lub  okresowo
w  warunkach  szczególnie  uciążliwych  zapewnić  oprócz  wody,  inne  napoje.  Ilość,
rodzaj  i  temperatura  tych  napojów powinny  być  dostosowane  do  warunków wyko
nywania  pracy  i  potrzeb  fizjologicznych pracowników.  Szczegółowe  zasady  zaopa
trzenia  w  napoje  pracowników  zatrudnionych  w  warunkach  szczególnie  uciążli
wych  określają  odrębne  przepisy.

§ 113. 1. Miejsca czerpania wody zdatnej do picia powinny znajdować się nie

dalej niż 75 m od stanowisk pracy.

2. Zbiorniki, przewody i miejsca czerpania wody powinny być zabezpieczone

przed zanieczyszczeniem lub zakażeniem. Czerpanie wody ze zbiorników powin
no odbywać się wyłącznie z zaworów czerpalnych.

3. Miejsca czerpania wody nienadającej się do picia powinny być oznakowa

ne zgodnie z Polską Normą.

§ 114. (uchylony).123
§ 115. Pracodawca jest obowiązany zapewnić dostarczanie pracownikom

środków higieny osobistej, których ilość i rodzaje powinny być dostosowane do

rodzaju i stopnia zanieczyszczenia ciała przy określonych pracach.

D Z I A Ł VI. Przepisy przejściowe i końcowe

§ 116. Przepisy § 27 ust. 2 rozporządzenia oraz § 14 ust. 2 i 3, § 23 ust. 4

i § 28 załącznika do rozporządzenia nie dotyczą zakładów pracy powstałych przed
dniem wejścia w życie rozporządzenia, natomiast przepisy § 55 ust. 1 i 2 rozpo

rządzenia nie dotyczą maszyn, w które wyposażone zostały stanowiska pracy
przed wejściem w życie rozporządzenia.

§ 117. Traci moc:

1) rozporządzenie Ministrów: Pracy i Opieki Społecznej, Zdrowia, Przemysłu, Od

budowy, Administracji Publicznej oraz Ziem Odzyskanych z dnia 6 listopada

(23) U chylony p rzez § 1 p k t 22 ro zporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

221

1946 r. o ogólnych przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy

(DzU nr 62, poz. 344, z 1947 r. nr 45, poz. 240 i z 1959 r. nr 53, poz. 316);

2) rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 sierpnia 1959 r. w sprawie ogólnych

warunków  higienicznosanitarnych  w  nowo  budowanych  lub  przebudowywanych
zakładach  przemysłowych  (DzU  nr  53,  poz.  316,  z  1963  r.  nr  18,  poz.  97
i  z  1976  r.  nr  13,  poz.  77).

§ 118. 1. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia

ogłoszenia, z zastrzeżeniem ust. 2.

2. Przepisy § 103 i § 114 ust. 1 rozporządzenia oraz § 3 ust. 1, § 34 ust. 2

i § 38 załącznika do rozporządzenia wchodzą w życie po upływie 2 lat od dnia
ogłoszenia.

(załączniki pom inięto)

RO ZPORZĄDZENIE

M INISTRA GOSPODARKI I PRACY

z dnia 27 lipca 2004 r.

w spraw ie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy

(DzU nr 180, poz. 1860 ze zm.)

(tekst ujednolicony)

Na podstawie art. 2375 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy

(DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.3)) zarządza się, co następuje:

§ 1. Rozporządzenie określa:

1) szczegółowe zasady szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,

zwanego dalej „szkoleniem”;

2)  zakres  szkolenia;
3)  wymagania  dotyczące  treści  i  realizacji  programów  szkolenia;
4)  sposób  dokumentowania  szkolenia;
5)  przypadki,  w  których  pracodawcy  lub  pracownicy  mogą być  zwolnieni  z  okreś

lonych rodzajów szkolenia.

§ 1a.(1) Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:

1) instruktażu - rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania nie krót

szym niż 2 godziny lekcyjne, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub

uzupełnianie wiedzy i umiejętności dotyczących wykonywania pracy i zacho
wania się w zakładzie pracy w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpie

czeństwa i higieny pracy;

(1)

D odany przez § 1 p k t 1 rozporządzenia M inistra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 października 2007 r.

zm ieniającego rozporządzenie w spraw ie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństw a i higieny pracy (D zU n r 196,

poz. 1420).

222

2) jednostce organizacyjnej prowadzącej działalność szkoleniową w dziedzinie

bezpieczeństwa i higieny pracy - rozumie się przez to:
a) placówkę kształcenia ustawicznego, placówkę kształcenia praktycznego,

ośrodek dokształcania i doskonalenia zawodowego,

b)  szkołę  ponadgimnazjalną,
c)  jednostkę  badawczo-rozwojową,  szkołę  wyższą  lub  inną  placówkę  naukową,
d)  stowarzyszenie,  którego  celem  statutowym  jest  działalność  związana  z  bez

pieczeństwem i higieną pracy,

e) osobę prawną lub fizyczną prowadzącą działalność oświatową na zasadach

określonych w przepisach o swobodzie działalności gospodarczej,

jeżeli prowadzą działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny

pracy;

3) kursie - rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania nie krótszym niż

15 godzin lekcyjnych, składającego się z zajęć teoretycznych i praktycznych,

umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejęt
ności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;

4) przygotowaniu dydaktycznym - rozumie się przez to ukończenie kształcenia

lub szkolenia przygotowującego do prowadzenia procesu szkolenia w dziedzi

nie bezpieczeństwa i higieny pracy w sposób zapewniający wysoką efektyw
ność, z uwzględnieniem, odpowiednich dla określonych grup uczestników szko

lenia i rodzajów szkolenia: form organizacyjnych i metod szkolenia oraz środ

ków dydaktycznych;

5) samokształceniu kierowanym - rozumie się przez to formę szkolenia umożli

wiającego  uzyskanie,  aktualizowanie  lub  uzupełnianie  wiedzy  i  umiejętności
w  zakresie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  na  podstawie  materiałów  przekaza
nych  przez  organizatora  szkolenia,  w  szczególności  przy  zastosowaniu  poczty,

internetu, przy jednoczesnym zapewnieniu konsultacji z osobami spełniającymi

wymagania dla wykładowców;

6) seminarium - rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania nie krót

szym niż 5 godzin lekcyjnych, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub

uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 2.1. Pracodawca zapewnia pracownikowi odbycie, odpowiedniego do ro

dzaju wykonywanej pracy, szkolenia, w tym przekazanie mu informacji i instruk
cji dotyczących zajmowanego stanowiska pracy lub wykonywanej pracy.

W razie wykonywania pracy na terenie zakładu pracy pracodawcy przez

pracownika innego pracodawcy - pracodawca zapewnia poinformowanie tego pra

cownika o zagrożeniach dla bezpieczeństwa i zdrowia podczas pracy na tym tere

nie. Uzyskanie tych informacji pracownik potwierdza podpisem.

§ 3. Szkolenie zapewnia uczestnikom:

1) zaznajomienie się z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować za

grożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy oraz z od

powiednimi środkami i działaniami zapobiegawczymi;

223

2) poznanie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie nie

zbędnym do wykonywania pracy w zakładzie pracy i na określonym stanowi

sku pracy, a także związanych z pracą obowiązków i odpowiedzialności w dzie

dzinie bezpieczeństwa i higieny pracy;

3) nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i in

nych osób, postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz udzielenia pomocy oso
bie, która uległa wypadkowi.

§ 4 . 1.(2) Szkolenie może być organizowane i prowadzone przez pracodawców

lub, na ich zlecenie, przez jednostki organizacyjne prowadzące działalność szkole

niową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

2. Szkolenie osób będących pracodawcami, pracowników służby bhp oraz in

struktorów i wykładowców tematyki bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzą jed

nostki organizacyjne, o których mowa w ust. 1.

§ 5.(3) Pracodawca organizujący i prowadzący szkolenie oraz jednostka orga

nizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i hi

gieny pracy, zwani dalej „organizatorami szkolenia”, zapewniają:

1) programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla określonych grup

stanowisk;

2) programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadzenia instruktażu -

w przypadku prowadzenia takiego szkolenia;

3) wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświadczenie zawo

dowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację progra

mów szkolenia;

4)  odpowiednie  warunki  lokalowe  do  prowadzenia  działalności  szkoleniowej;
5)  wyposażenie  dydaktyczne  niezbędne  do  właściwej  realizacji  programów  szkolenia;
6)  właściwy  przebieg  szkolenia  oraz  prowadzenie  dokumentacji  w  postaci  progra

mów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów przebiegu egzaminów i rejestru
wydanych zaświadczeń.

§ 6. Szkolenie jest prowadzone jako szkolenie wstępne i szkolenie okresowe.
§ 7 . 1.(4) Programy szkolenia wstępnego oraz szkolenia okresowego, określają

ce  szczegółową  tematykę,  formy  realizacji  i  czas  trwania  szkolenia,  dla  poszcze
gólnych  grup  stanowisk  opracowuje  pracodawca  lub  w  porozumieniu  z  pracodaw
cą  -   jednostka  organizacyjna  prowadząca  działalność  szkoleniową  w  dziedzinie

bezpieczeństwa i higieny pracy, na podstawie ramowych programów szkolenia.

2. Programy szkolenia powinny być dostosowane do rodzajów i warunków

prac wykonywanych przez uczestników szkolenia, a ich realizacja powinna zapew
nić spełnienie wymagań określonych w § 3.

3. Programy szkolenia, na podstawie których były prowadzone aktualne szko

lenia pracowników, powinny być przechowywane przez pracodawców.

(2) W

b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 2 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

(3) W

b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 3 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

(4) W

b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 4 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

224

Ramowe programy szkolenia są określone w załączniku nr 1 do rozpo

rządzenia.

§ 8. Szkolenie wstępne jest przeprowadzane w formie instruktażu według

programów opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk i obejmuje:

1) szkolenie wstępne ogólne, zwane dalej „instruktażem ogólnym”;

2) szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane dalej „instruktażem stanowis

kowym”.

§ 9.1. Instruktaż ogólny powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie

się z podstawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi w Ko
deksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisa

mi oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w danym zakła

dzie pracy, a także z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.

2. Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapo

znanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pra

cy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony

przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki, oraz metodami bezpiecz
nego wykonywania pracy na tych stanowiskach.

§ 10. 1. Instruktaż ogólny odbywają, przed dopuszczeniem do wykonywania

pracy, nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywający u pracodawcy praktykę

studencką oraz uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki

zawodu.

2.(5) Instruktaż ogólny prowadzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny

pracy, osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby albo pracodawca, który

sam  wykonuje  takie  zadania,  lub  pracownik  wyznaczony  przez  pracodawcę  posia
dający  zasób  wiedzy  i  umiejętności  zapewniający  właściwą realizację  programu in
struktażu,  mający  aktualne  zaświadczenie  o  ukończeniu  wymaganego  szkolenia

w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 11. 1. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do

wykonywania pracy na określonym stanowisku:

1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym

występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążli
wych lub niebezpiecznych;

2) pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa w pkt 1;
3) ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego

praktykę studencką.

2. Pracownik wykonujący pracę na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć

instruktaż stanowiskowy na każdym z tych stanowisk.

3. W przypadku wprowadzenia na stanowisku, o którym mowa w ust. 1 pkt 1,

zmian warunków techniczno-organizacyjnych, w szczególności zmian procesu
technologicznego, zmian organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowa

(5) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 5 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

225

nia  substancji  o  działaniu  szkodliwym  dla  zdrowia  albo  niebezpiecznym  oraz  no
wych  lub  zmienianych  narzędzi,  maszyn  i  innych urządzeń  -  pracownik  zatrudnio
ny  na  tym  stanowisku  odbywa  instruktaż  stanowiskowy  przygotowujący  go  do
bezpiecznego  wykonywania  pracy  w  zmienionych  warunkach.  Tematyka  i  czas
trwania  instruktażu  stanowiskowego  powinny  być  uzależnione  od  rodzaju  i  zakre

su wprowadzonych na stanowisku zmian.

4. Czas trwania instruktażu stanowiskowego powinien być uzależniony od

przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stażu pracy oraz rodza

ju pracy i zagrożeń występujących na stanowisku pracy, na którym pracownik ma

być zatrudniony.

5. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę oso

ba  kierująca  pracownikami  lub  pracodawca, jeżeli  osoby  te  posiadają  odpowiednie
kwalifikacje  i  doświadczenie  zawodowe  oraz  są  przeszkolone  w  zakresie  metod
prowadzenia  instruktażu  stanowiskowego.

6. Instruktaż stanowiskowy kończy się sprawdzianem wiedzy i umiejętności

z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy, stanowiącym podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania

pracy na określonym stanowisku.

§ 12. 1. Odbycie instruktażu ogólnego oraz instruktażu stanowiskowego pra

cownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, która jest przechowy

wana w aktach osobowych pracownika.

2. Wzór karty szkolenia wstępnego jest określony w załączniku nr 2 do roz

porządzenia.

§ 13. 1.(6) Pracodawca, który zgodnie z art. 23711 § 1 ustawy z dnia 26 czerw

ca 1974 r. - Kodeks pracy wykonuje zadania służby bezpieczeństwa i higieny pra
cy, przed podjęciem wykonywania tych zadań odbywa szkolenie przeprowadzone

w formie kursu lub seminarium według programu opracowanego w oparciu o ra
mowy program określony w części III załącznika nr 1 do rozporządzenia.

Ze szkolenia, o którym mowa w ust. 1, jest zwolniony pracodawca, który

spełnia wymagania kwalifikacyjne dla służby bezpieczeństwa i higieny pracy okre
ślone w przepisach dotyczących służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 14. 1. Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy

i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie

uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi
w tym zakresie.

2. Szkolenie okresowe odbywają:

1) osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szcze

gólności kierownicy, mistrzowie i brygadziści;

2) pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych;
3) pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn

i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji;

(6) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 6 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

226

4) pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy i inne osoby wykonujące za

dania tej służby;

5) pracownicy administracyjno-biurowi i inni niewymienieni w pkt 1-4, których

charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia,

uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeń

stwa i higieny pracy.

§ 15. 1.(7) Szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowiskach

robotniczych przeprowadza się w formie instruktażu, nie rzadziej niż raz na 3 lata,

a na stanowiskach, na których są wykonywane prace szczególnie niebezpieczne,

nie rzadziej niż raz w roku.

2.(8) Szkolenie okresowe osób wymienionych w § 14 ust. 2 pkt 1 i 3-5 po

winno być przeprowadzane w formie kursu, seminarium lub samokształcenia kie
rowanego nie rzadziej niż raz na 5 lat, a w przypadku pracowników administra

cyjno-biurowych nie rzadziej niż raz na 6 lat.

3. Pracodawca ustala, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawiciela

mi,  częstotliwość  i  czas  trwania  szkolenia  okresowego  pracowników  zatrudnionych
na  określonych  stanowiskach,  biorąc  pod  uwagę  rodzaj  i  warunki  wykonywania
prac  na  tych  stanowiskach.

4. Pierwsze szkolenie okresowe osób zatrudnionych na stanowiskach wymie

nionych w § 14 ust. 2 pkt 1 przeprowadza się w okresie do 6 miesięcy od rozpo

częcia pracy na tych stanowiskach, natomiast osób zatrudnionych na stanowiskach

wymienionych w § 14 ust. 2 pkt 2-5 - w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia
pracy na tych stanowiskach.

5. Ze szkolenia okresowego, o którym mowa w ust. 4, może być zwolniona

osoba, która:

1) przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodaw

cy wymaganego szkolenia okresowego;

2) odbyła w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na

stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program uwzględ

nia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowiązu

jącego na nowym stanowisku pracy.

§ 16.(9) 1. Szkolenie, o którym mowa w § 13 ust. 1, oraz szkolenie okresowe

kończą  się  egzaminem  sprawdzającym  przyswojenie  przez  uczestnika  szkolenia
wiedzy  objętej  programem  szkolenia  oraz  umiejętności  wykonywania  lub  organi
zowania  pracy  zgodnie  z  przepisami  i  zasadami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.

Egzamin jest przeprowadzany przed komisją powołaną przez organizatora

szkolenia.

(7) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 7 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

(8) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 1 rozporządzenia M inistra G ospodarki i Pracy z dnia 28 czerw ca

20 0 5 r. zm ieniającego rozporządzenie w spraw ie szkolenia w d ziedzinie bezpieczeństw a i higieny pracy (D zU

n r 116, poz. 972).

(9) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 8 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

227

3. Potwierdzeniem ukończenia z wynikiem pozytywnym szkolenia, o którym

mowa w § 13 ust. 1, oraz szkolenia okresowego jest zaświadczenie wydane przez

organizatora szkolenia. Odpis zaświadczenia jest przechowywany w aktach osobo

wych uczestnika szkolenia.

4. Wzór zaświadczenia, o którym mowa w ust. 3, jest określony w załączni

ku nr 3 do rozporządzenia.

§ 17. Ukończenie w okresie, o którym mowa w § 15, szkolenia, dokształca

nia lub doskonalenia zawodowego związanego z nauką zawodu, przyuczeniem do
zawodu albo podnoszeniem kwalifikacji zawodowych, uwzględniającego program

szkolenia okresowego wymagany dla określonego stanowiska pracy, uważa się za

równoznaczne z odbyciem takiego szkolenia.

§ 18. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 lipca 2005 r.

RO ZPORZĄDZENIE

M INISTRA PRACY I PO L IT Y K I SPO ŁECZN EJ

z dnia 19 grudnia 2007 r.

w sprawie rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy

(DzU nr 247, poz. 1835)

Na podstawie art. 9 ust. 9 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej

Inspekcji Pracy (DzU nr 89, poz. 589) zarządza się, co następuje:

§ 1. Rozporządzenie określa:

1) szczegółowe warunki oraz tryb nadawania i cofania uprawnień rzeczoznawców

do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy, a także wymagania dotyczące przy
gotowania kandydatów na rzeczoznawców i podnoszenia kwalifikacji przez rze
czoznawców;

2) zakres nadawanych uprawnień, wzór uprawnień rzeczoznawcy do spraw bezpie

czeństwa i higieny pracy, wzór klauzuli i pieczęci imiennej oraz wzór rejestru
opiniowanych projektów;

3) wymagania dotyczące opinii rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higie

ny pracy o projektach nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów bu

dowlanych albo ich części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, oraz

tryb postępowania odwoławczego od tych opinii;

4) tryb powoływania i odwoływania członków Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny

Kandydatów na Rzeczoznawców, sposób działania tej Komisji i przeprowadza
nia egzaminu;

5) wysokość wynagrodzenia członków Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny Kandy

datów na Rzeczoznawców.

228

§ 2. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:

1) Komisji - rozumie się przez to Komisję Kwalifikacyjną do Oceny Kandydatów

na Rzeczoznawców;

2) kursie - rozumie się przez to kurs przygotowujący do opiniowania projektów

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii;

3) projekcie - rozumie się przez to projekt nowo budowanego lub przebudowywa

nego obiektu budowlanego albo jego części, w którym przewiduje się pomiesz

czenia pracy;

4) przeciętnym wynagrodzeniu - rozumie się przez to przeciętne wynagrodzenie

w  gospodarce  narodowej  za  poprzedni  rok  kalendarzowy,  ogłaszane  przez  Pre
zesa  Głównego  Urzędu  Statystycznego  na  podstawie  art.  20  pkt  1  lit.  a  ustawy
z  dnia  17  grudnia  1998  r.  o  emeryturach  i  rentach  z  Funduszu  Ubezpieczeń

Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.);

5) rzeczoznawcy - rozumie się przez to osobę, której Główny Inspektor Pracy

nadał  uprawnienia  do  opiniowania  projektów  nowo  budowanych  lub  przebudo
wywanych  obiektów  budowlanych  albo  ich  części,  w  których  przewiduje  się
pomieszczenia  pracy  pod  względem  zgodności  z  przepisami  bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii;

6) ustawie - rozumie się przez to ustawę z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwo

wej Inspekcji Pracy.

§3. 1. Uprawnienia rzeczoznawcy są nadawane kandydatowi, spełniającemu

wymagania określone w art. 9 ust. 2 ustawy, w danej grupie projektowej.

Wykaz grup projektowych i oznaczeń grup uprawnień rzeczoznawców jest

określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia.

§ 4.1. Z wnioskiem o nadanie uprawnień rzeczoznawcy występuje do Komi

sji kandydat lub jednostka, w której jest on zatrudniony.

2. Do wniosku, o którym mowa w ust. 1, dołącza się:

1) uwierzytelniony odpis dyplomu potwierdzającego wykształcenie kandydata;

2) dokumentację potwierdzającą posiadanie przez kandydata co najmniej 5-letniej

praktyki zawodowej w zakresie ukończonego kierunku studiów, w szczególno

ści w zakresie projektowania, sprawdzania projektów, wykonywania samodziel

nych funkcji technicznych w budownictwie lub opiniowania projektów w in
nych dziedzinach;

3) informację określającą grupy uprawnień, o które kandydat się ubiega;
4) zaświadczenie potwierdzające ukończenie kursu.

3. Warunkiem ubiegania się o uprawnienia dotyczące budownictwa przemy

słowego, rolno-spożywczego i specjalistycznego jest wcześniejsze uzyskanie

uprawnień dotyczących budownictwa powszechnego i komunalnego.

§ 5. Członkowie Komisji są powoływani i odwoływani w trybie art. 9 ust. 5

i 6 ustawy.

§ 6.1. Główny Inspektor Pracy w porozumieniu z ministrem właściwym do

spraw pracy wyznacza, spośród członków Komisji, przewodniczącego, jego za
stępcę oraz sekretarza.

229

2. Przewodniczący Komisji lub jego zastępca:

1) kieruje pracą Komisji;

2) wnioskuje o odwoływania członków i sekretarza Komisji;
3) przedkłada przed egzaminem pisemnym członkom Komisji do akceptacji tema

ty prac egzaminacyjnych przydzielonych poszczególnym kandydatom;

4) przedkłada Głównemu Inspektorowi Pracy wnioski o nadanie uprawnień rze

czoznawcy wraz z wynikami egzaminów kandydatów.

3. Członkowie Komisji:

1) uczestniczą w posiedzeniach Komisji i sesjach egzaminacyjnych;

2) w razie braku możliwości wzięcia udziału w posiedzeniu lub egzaminie zawia

damiają o tym sekretarza Komisji.

4. Sekretarz Komisji:

1) sporządza plan posiedzeń Komisji i sesji egzaminacyjnych oraz ustala skład

Komisji na egzaminach - w uzgodnieniu z przewodniczącym Komisji;

2) zaznajamia członków Komisji z wnioskami kandydatów o nadanie uprawnień

wraz z informacją o spełnieniu przez poszczególnych kandydatów wymagań,
o których mowa w § 4 ust. 2;

3) zawiadamia kandydatów o terminie egzaminu co najmniej na 14 dni przed wy

znaczonym terminem;

4) zawiadamia członków Komisji o terminach posiedzeń i egzaminów;
5) sporządza protokoły z posiedzeń Komisji i egzaminów.

§7. 1. Komisja przeprowadza egzamin, który składa się z części pisemnej

i ustnej.

2. Terminy części pisemnej i ustnej egzaminu wyznacza przewodniczący Ko

misji lub jego zastępca.

3. Kandydat może ubiegać się o zmianę terminu egzaminu, jeżeli przemawia

ją za tym ważne przyczyny usprawiedliwiające nieobecność pracownika w pracy,

określone w przepisach prawa pracy.

4. Egzamin pisemny przeprowadza się w obecności przewodniczącego, jego

zastępcy lub sekretarza oraz dwóch członków Komisji. Egzamin ustny przeprowa

dza się w obecności przewodniczącego lub jego zastępcy, sekretarza i co najmniej

trzech członków Komisji.

5. Członków Komisji, o których mowa w ust. 4, wyznacza przewodniczący

Komisji lub jego zastępca.

§ 8.1. Egzamin pisemny obejmuje test ze znajomości przepisów bezpieczeń

stwa i higieny pracy oraz opracowanie opinii o projekcie pod względem zgodno
ści z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz z wymaganiami ergonomii.

2. Do części ustnej egzaminu przystępuje kandydat, który w części pisemnej

uzyskał wynik pozytywny.

3. Z części pisemnej egzaminu są zwolnieni rzeczoznawcy ubiegający się

o nadanie dodatkowych grup uprawnień.

4. Egzamin ustny obejmuje sprawdzenie znajomości przepisów bezpieczeń

stwa i higieny pracy oraz ergonomii, obowiązujących przy projektowaniu.

230

§ 9.1. Ogólna ocena wyniku egzaminu jest ustalana podczas posiedzenia Ko

misji, bezpośrednio po egzaminie ustnym.

2. O wyniku egzaminu kandydata decyduje Komisja zwykłą większością gło

sów. W razie równej liczby głosów za i przeciw - rozstrzyga głos przewodniczą
cego lub jego zastępcy.

§ 10. Z przebiegu egzaminu pisemnego i ustnego sporządza się protokoły.

Protokoły podpisują członkowie Komisji przeprowadzający egzamin.

§ 11. Kandydat, który uzyskał negatywny wynik z egzaminu, może przystąpić

do jednego egzaminu poprawkowego, nie wcześniej jednak niż po upływie trzech

miesięcy od poprzedniego egzaminu, po uiszczeniu opłaty, o której mowa w art. 9
ust. 8 ustawy.

§ 12. Osoby wchodzące w skład Komisji otrzymują wynagrodzenie, zaokrą

glone do pełnego złotego, w wysokości:

1) za przeprowadzenie części pisemnej egzaminu:

a) przewodniczący, jego zastępca lub sekretarz - 11% przeciętnego wynagro

dzenia,

b) członkowie - 9% przeciętnego wynagrodzenia;

2) za sprawdzenie prac pisemnych każdego kandydata - 4% przeciętnego wyna

grodzenia;

3) za przeprowadzenie części ustnej egzaminu każdego kandydata:

a) przewodniczący lub jego zastępca i sekretarz - 4% przeciętnego wynagro

dzenia,

b) członkowie - 3% przeciętnego wynagrodzenia.

§ 13. Wzór uprawnienia rzeczoznawcy jest określony w załączniku nr 2 do

rozporządzenia.

§ 14. 1. Rzeczoznawca opiniuje projekty, biorąc pod uwagę specyfikę, cha

rakter i przeznaczenie obiektu budowlanego lub jego części, a zwłaszcza warunki
wynikające z części technologicznej projektu. Opiniowanie polega w szczególno

ści na sprawdzeniu przez rzeczoznawcę zgodności przyjętych rozwiązań z przepi
sami bezpieczeństwa i higieny pracy, wymaganiami ergonomii oraz z Polskimi

Normami, a także na sprawdzeniu, czy przyjęte rozwiązania likwidują bądź ogra

niczają zagrożenia, jakie może spowodować projektowany proces technologiczny.

2. Rzeczoznawca opiniuje projekty architektoniczno-budowlane, technolo

giczne i inne, których rozwiązania mają wpływ na stan bezpieczeństwa i higieny

pracy.

3. Rzeczoznawca, po analizie projektu, umieszcza na rzucie podstawowym

obiektu pieczęć zawierającą klauzulę z opinią oraz pieczęć imienną. Wzór klauzu
li i pieczęci imiennej jest określony w załączniku nr 3 do rozporządzenia.

4. Wzór rejestru opiniowanych projektów jest określony w załączniku nr 4 do

rozporządzenia.

§ 15. 1. Rzeczoznawca będący jednocześnie projektantem nie może opinio

wać projektów przez niego opracowanych.

231

2. Rzeczoznawca będący jednocześnie inspektorem pracy nie może opiniować

projektów, jeżeli dokonuje, zgodnie z przepisami prawa budowlanego, kontroli
zgodności wykonania tych obiektów z projektem.

§ 16. Jeżeli jednostka projektowania, projektant lub inwestor nie zgadza się

z opinią wydaną przez rzeczoznawcę, może w terminie 14 dni od dnia otrzymania

opinii zwrócić się do okręgowego inspektora pracy, właściwego ze względu na lo

kalizację projektowanego obiektu budowlanego, o ocenę prawidłowości rozwiązań
przyjętych w projekcie. Stanowisko okręgowego inspektora pracy jest ostateczne.

§ 17. 1. W razie cofnięcia uprawnień rzeczoznawcy lub rezygnacji z tych

uprawnień, rzeczoznawca bezzwłocznie przekazuje okręgowemu inspektorowi pra

cy, właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania rzeczoznawcy, pieczęć za

wierającą klauzulę i pieczęć imienną, o których mowa w § 14 ust. 3.

2. Okręgowy inspektor pracy, o którym mowa w ust. 1, bezzwłocznie zawia

damia Głównego Inspektora Pracy o rezygnacji rzeczoznawcy z nadanych mu

uprawnień w celu odnotowania tego w rejestrze, o którym mowa w art. 9 ust. 1
ustawy.

§ 18. Rzeczoznawca jest obowiązany do podnoszenia kwalifikacji zawodo

wych przez:

1) udział, nie rzadziej niż co 5 lat, w okresowych szkoleniach organizowanych dla

rzeczoznawców w jednostce organizacyjnej upoważnionej przez Głównego In

spektora Pracy;

2) zaznajamianie się z nowo wydanymi przepisami, z Polskimi Normami i wy

dawnictwami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii.

§ 19. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2008 r.

232