Małysz F BHP w zakładzie pracy Tom 2

szym pojęciu tzw. ochrony pracy, obejmującej normy prawne doty
czące szeroko rozumianej ochrony życia i zdrowia ludzkiego. Reali
zowanie zadań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy przekracza

niejednokrotnie możliwości organizacyjne i finansowe poszczegól
nych pracodawców, zwłaszcza małych i średnich. Nie zawsze je d
nak realizacja tych zadań wymaga większych nakładów finanso

wych, gdyż często zależy to tylko od właściwej organizacji pracy
i przestrzegania obowiązujących przepisów, zarówno przez praco
dawców, osoby kierujące pracownikami, jak i samych pracowników.

Lekceważenie w procesach pracy tych przepisów i zasad bezpiecz
nej pracy jest często przyczyną wypadków przy pracy oraz powsta

wania chorób zawodowych i innych schorzeń związanych z pracą.

Kiedy jednak praca ze swej istoty musi być świadczona w warun

kach zagrażających życiu i zdrowiu ludzkiemu (np. w górnictwie,
prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych, prace na wysokoś
ci), wówczas powinny być podejmowane starania mające na celu
maksymalne zmniejszenie występujących zagrożeń. Nie jest bowiem
możliwe całkowite wyeliminowanie ryzyka, choćby za sprawą sił
przyrody, mimo stałego postępu naukowo-technicznego.

Sprawy bezpieczeństwa i higieny pracy powinny być stale na

uwadze każdego z pracodawców, bez względu na ich status prawny,
gdyż jedynym celem działalności nie może być tylko maksymaliza
cja zysków, bez względu na stosowane środki.

Poradnik niniejszy obejmuje czternaście rozdziałów, w których

omówiono najistotniejsze unormowania dotyczące bezpieczeństwa
i higieny pracy, zawarte przede wszystkim w kodeksie pracy i wie
lu przepisach wykonawczych wydanych na jego podstawie.

Podział na rozdziały odpowiada też w zasadzie systematyce

przyjętej w kodeksie pracy. Pewne unormowania zawarte są jednak

także w innych ustawach i przepisach wykonawczych wydanych na

ich podstawie, co również zostało uwzględnione.

Na końcu poradnika zamieszczony został wykaz ważniejszych

aktów prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, a tak
że teksty niektórych aktów prawnych (ujednolicone, w przypadku
ich zmiany), co powinno ułatwić Czytelnikowi dotarcie do nich.

Ze względu na swoją objętość poradnik został podzielony na

dwa tomy. W tomie I, który został oddany do rąk Czytelników jako
poradnik nr 210, omówione rozdziały dotyczą m.in. takich tematów

jak: podstawowe obowiązki pracodawców i pracowników z zakresu

bezpieczeństwa i higieny pracy, wymagania bhp dotyczące obiektów
budowlanych i terenu zakładu pracy, czynniki oraz procesy pracy
o szczególnym zagrożeniu dla zdrowia lub życia, profilaktyczna
ochrona zdrowia pracowników czy wymagania bhp dotyczące ma

szyn i innych urządzeń technicznych.

R o z d z i a ł VIII

WYPADKI PRZY PRACY

I CHOROBY ZAWODOWE

1. WYPADKI PRZY PRACY

1.1. Pojęcie wypadku przy pracy

Jakie zdarzenie uważa się za wypadek przy pracy?

Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30

października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypad

ków przy pracy i chorób zawodowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze
zm.), za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane
przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło
w związku z pracą:

1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika

zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,

2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika

czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy

w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania
obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

W podanej wyżej definicji wypadku przy pracy wyodrębnić

można następujące przesłanki niezbędne do uznania danego zdarze

nia za wypadek przy pracy:

1) nagłość zdarzenia powodującego uraz lub śmierć,

2) przyczyna zewnętrzna zdarzenia,
3) związek zdarzenia z pracą,

przy czym wszystkie te przesłanki m uszą być spełnione jednocześ
nie. Brak którejkolwiek z nich nie pozwala uznać danego zdarzenia

jako wypadku przy pracy.

Jaki wypadek uważa się za wypadek zrównany z wypadkiem

przy pracy?

Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnień do

świadczeń określonych w ustawie wypadkowej, traktuje się wypa
dek, któremu pracownik uległ:

1) w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż

określone wyżej w pkt. 3, chyba że wypadek spowodowany został
postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wyko

nywaniem powierzonych mu zadań,

2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
3) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u praco

dawcy organizacje związkowe (art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej).

Do uznania zdarzenia zaistniałego w powyższych okoliczno

ściach jako wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy muszą

być - rzecz jasna - spełnione pozostałe przesłanki składające się na

pojęcie wypadku przy pracy, a więc zdarzenie musi mieć charakter

nagły i być wywołane przyczyną zewnętrzną oraz spowodować uraz

lub śmierć pracownika.

1.1.1. N a g ł o ś ć z d a r z e n i a

Jakie zdarzenie może być uznane za nagłe?

Przesłanka nagłości zdarzenia przesądza o tym, czy zostanie ono

zakwalifikowane jako wypadek przy pracy, czy też uznane za cho
robę zawodową lub zdarzenie o innym charakterze. Wymieniając
nagłość zdarzenia jako jedn ą z przesłanek pojęcia wypadku przy
pracy ustawa wypadkowa nie podaje jednak bliższych kryteriów,
które pozwalałyby każdorazowo na stwierdzenie, że zaistniałe zda
rzenie miało charakter nagły. Różnorodność stanów faktycznych na
stręcza bowiem niejednokrotnie duże trudności w uznaniu danego

zdarzenia za nagłe. Z uwagi na tę różnorodność zdarzeń nie byłoby

też uzasadnione ustanowienie sztywnego kryterium przesądzającego

jednoznacznie o nagłości zdarzenia, każdy wypadek wymaga bo

wiem indywidualnej oceny i rozpatrzenia całokształtu okoliczności
danego zdarzenia.

Potocznie za nagłe uważa się takie zdarzenie, które wywołane

zostało działaniem niespodziewanym i jednorazowym, trwającym

przez krótki okres czasu. Tak wąskie rozumienie pojęcia „nagłość”
nie jest jednak wystarczające, gdy chodzi o kwalifikowanie określo
nych zdarzeń jako wypadki przy pracy. Przy przyjęciu tak zawężo
nego znaczenia terminu „nagłość” należałoby odmówić charakteru

wypadku przy pracy wielu wypadkom, które jednak cechy takiego
wypadku posiadają. W orzecznictwie sądowym, jak również w lite
raturze przedmiotu, zaznaczyła się jednak tendencja do rozszerzenia
pojęcia nagłości zdarzenia w czasie. Za zdarzenie nagłe przyjęto
uważać nie tylko działanie jednorazowe, trwające przez krótki okres
czasu, ale również działanie powtarzające się i trwające przez dłuż
szy okres, nieprzekraczające jednak czasu trwania jednej dniówki
roboczej. Pogląd taki wyrażony ju ż został w wyroku Trybunału

Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 września 1958 r. (TR III

149/58, OSPiKA 1960, z. 3, poz. 63), który wywarł znaczący

wpływ na późniejsze orzecznictwo Sądu Najwyższego. W wyroku

tym Trybunał uznał, iż „nie odbierze zdarzeniu znamiona nagłości
nie jednorazowe działanie przyczyny zewnętrznej, lecz trwające

przez okres nie przekraczający jednej dniówki roboczej”. Analogicz

nie w kwestii nagłości zdarzenia wypowiedział się SN w orzeczeniu

z dnia 25 marca 1963 r., II PU 27/63 (nie publ.), stwierdzając, że
„wypadek w zatrudnieniu to zdarzenie spowodowane nie tylko je d

norazowym oddziaływaniem przyczyny zewnętrznej, ale także dzia
łaniem powtarzającym się przez okres nie przekraczający jednak

czasu trwania dniówki roboczej”. Zaznaczyć jednak należy, że rów

nież czas trwania dniówki roboczej nie może być uważany za gra
nicę ostateczną dla uznania danego zdarzenia za nagłe.

Czy zdarzenie trwające dłużej niż czas trwania dniówki robo

czej może być uznane za nagłe?

Ze względu na specyfikę szeregu prac i związaną z tym różno

rodność zdarzających się wypadków, nie można wykluczyć możli
wości uznania za nagłe zdarzenia trwającego dłużej niż czas trwania

jednej dniówki roboczej. Niewątpliwie będą to przypadki szczegól

ne i raczej rzadkie, lecz z tego właśnie powodu wymagające wnikli
wego i wszechstronnego rozpatrzenia całokształtu okoliczności da
nego zdarzenia (zob. np. wyrok SN z dnia 21 lipca 1977 r., III PRN
22/77, OSNCP 1978, z. 3, poz. 54). Jednakże w wyroku z dnia 18
marca 1999 r., II UKN 523/98 („Monitor Prawniczy” 1999, nr 7,

s. 8) SN stwierdził, że nie jest wypadkiem przy pracy zdarzenie,
którego następstwa chorobowe występują po okresie znacznie prze
kraczającym czas trwania jednej dniówki roboczej. Podobnie też
wypowiedział się SN w wyroku z dnia 8 grudnia 1998 r., II UKN
349/98 (OSN 1999, z. 2, poz. 78), stwierdzając, że długotrwałe od
działywanie na organizm pracownika szkodliwych warunków za

trudnienia, które doprowadza do nagłego ujawnienia skutku choro
bowego, nie jest wypadkiem przy pracy.

1.1.2. P r z y c z y n a z e w n ę t r z n a z d a r z e n i a

Jaką przyczynę można uznać za przyczynę zewnętrzną zdarze

nia mającego charakter wypadku przy pracy?

Do uznania określonego zdarzenia za wypadek przy pracy nie

zbędne jest, aby zdarzenie to wywołane zostało przyczyną zewnętrz

ną, tj. przyczyną pochodzącą spoza organizmu pracownika. Do
przyczyn zewnętrznych zdarzenia zaliczyć należy wszelkiego rodza

ju urazy mechaniczne spowodowane działaniem maszyn, narzędzi,

środków transportu oraz urazy termiczne wynikłe na skutek przeby
wania pracownika w pomieszczeniach o wysokiej lub niskiej tempe
raturze (porażenie cieplne, oparzenia, odmrożenia), a także działanie
osób trzecich (np. potrącenie, uderzenie). Przyczyną zewnętrzną
zdarzenia mającego charakter wypadku przy pracy może być zatem
każdy czynnik pochodzący z zewnątrz, którego działanie może wy
wołać szkodę na zdrowiu pracownika.

Pojęcie przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy było wielo

krotnie przedmiotem orzeczeń Sądu Najwyższego. Szczególne zna
czenie w tej kwestii miała uchwała składu siedmiu sędziów SN

z dnia 11 lutego 1963 r., III PO 15/62 (OSPiKA 1964, z. 2, poz.
23), w której wyrażony został pogląd, że sprawczą przyczyną ze
w nętrzną zdarzenia, jako wypadku przy pracy, może być każdy
czynnik zewnętrzny zdolny wywołać w istniejących warunkach
szkodliwe skutki. W tym znaczeniu przyczyną zewnętrzną zdarzenia
może być również nadmierny wysiłek pracownika przy wykonywa

niu pracy, wskutek czego w tym konkretnym przypadku poszkodo

wany doznał perforacji wrzodu żołądka. W przytoczonej uchwale

SN zwrócił również uwagę, by pojęcia przyczyny zewnętrznej nie

rozumieć dosłownie, lecz należy traktować je rozciągle, wymagając

jednak, by w splocie przyczyn danego zdarzenia była również przy

czyna zewnętrzna. Ponadto SN zwrócił uwagę, że nadmierny wysi

łek fizyczny pracownika nie może być oceniany w odniesieniu do

kondycji zdrowego człowieka, lecz z uwzględnieniem aktualnego
stanu zdrowia i indywidualnych właściwości organizmu danego pra
cownika (por. J. Krzyżanowski, Jeszcze o „przyczynie zew nętrznej”,

ja ko jed nej z przesłanek warunkującej uznanie zdarzenia za wypa

dek p rzy pracy, PiZS 1978, nr 12, s. 59 i nast.). Podobnie też wy
powiedział się SN w uchwale z dnia 13 stycznia 1977 r., III PZP

15/76 („Gazeta Prawna” 1977, nr 11, s. 8), stwierdzając, że okolicz

ność, iż uszkodzenie ciała, istotne pogorszenie stanu zdrowia lub

śmierć podczas pracy nastąpiły na tle stwierdzonych u pracownika
schorzeń samoistnych nie wyłącza sama przez się uznania zdarzenia
za wypadek przy pracy, jeżeli w stanie faktycznym danej sprawy
ujawniły się fakty o charakterze przyczyny zewnętrznej, z którymi

pozostaje w związku określony skutek. Takim czynnikiem o charak
terze przyczyny zewnętrznej może być nadmierny, przy uwzględnie
niu stanu zdrowia pracownika, wysiłek podejmowany przezeń przy

wykonywaniu pracy i zdeterminowany szczególnymi jej warunkami
i rodzajem, jeżeli stał się istotną i współdecydującą przyczyną w po
wstawaniu sytuacji prowadzącej do zawału serca.

Takie rozszerzające rozumienie pojęcia przyczyny zewnętrznej

wypadku przy pracy kontynuowane też było w późniejszym orzecz

nictwie SN (zob. np. wyrok SN z dnia 25 stycznia 1977 r., III PRN

46/76, „Gazeta Prawna” nr 15 z 14-20 kwietnia 1998 r., dodatek
„Prawo Pracy”, s. 27; wyrok SN z dnia 10 lutego 1977 r., III PRN

194/76, OSNCP 1977, z. 10, poz. 196). W wyroku z dnia 4 maja
1984 r., II PRN 6/84 (SP 1985, nr 1, s. 28), SN sformułował defi

nicję przyczyny zewnętrznej wypadku stwierdzając, że „przyczynę

zewnętrzną wypadku przy pracy stanowi oddziałujący z zewnątrz na
organizm pracownika czynnik, który w normalnym przebiegu wyda
rzeń, wydarzeń konkretnej sytuacji faktycznej nie powinien wystą

pić, a który jednak wystąpił i wywołał lub w istotny sposób przy

czynił się (...) do powstania uszczerbku na zdrowiu. Wielokrotność
podobnych, niezwykłych i nieprawidłowych sytuacji nie wyłącza
możliwości uznania jednego z nich za wyczerpujące znamiona wy
padku przy pracy (. ), jeżeli w tej tylko jednej sytuacji wystąpiły

niekorzystne dla pracownika skutki oddziaływania - choćby nawet

identycznej - przyczyny zewnętrznej”.

Na uwagę zasługuje wyrok z dnia 9 lipca 1991 r., II PRN 3/91

(OSP 1992, z. 11-12, poz. 263), w którym SN stwierdził, że praca
w normalnych warunkach może, przy uwzględnieniu indywidualne
go stanu psychicznego i fizycznego pracownika, stanowić dla niego

nadmierny wysiłek i stać się przyczyną zewnętrzną wypadku przy
pracy. Ponadto SN zwrócił uwagę, że pojęcie nadmiernego wysiłku

fizycznego nie może być odnoszone do jakiegoś ogólnego, bliżej nie
określonego, stopnia odporności organizmu ludzkiego, w każdym

bowiem przypadku uwzględniać się powinno konkretne możliwości

psychiczne i fizyczne pracownika. Przy ocenie nadmiernego wysił
ku jako przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy należy mieć na
uwadze nie tylko rodzaj wykonywanych czynności, ale także warun
ki i okoliczności, w których czynności te są wykonywane (zob. wy
rok SN z dnia 8 listopada 1994 r., II PRN 7/94, OSNAP 1995, z. 9,
poz. 108).

W wyroku z dnia 5 lutego 1997 r., II UKN 85/96 (OSNAP

1997, z. 19, poz. 386), SN uznał za przyczynę zewnętrzną wypadku

przy pracy wykonywanie normalnych obowiązków pracowniczych,
które przyczyniły się w znaczącym stopniu do pogorszenia samoist

nej choroby pracownika. W tym konkretnym przypadku chodziło

o chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa pracownicy, u której wskutek

przenoszenia ciężkich paczek nastąpiło wypadnięcie dysku. Podob
nie też wypowiedział się SN w wyroku z dnia 29 stycznia 1997 r.,

II UKN 70/96 (OSNAP 1997, z. 18, poz. 357) stwierdzając, że nad
mierny wysiłek przy wykonywaniu pracy, połączony z samoistnym
nadciśnieniem tętniczym wywołującym u pracownika udar mózgu,
może stanowić przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy.

Z kolei w wyroku z dnia 22 stycznia 1999 r., II UKN 443/98

(OSNAP 2000, z. 6, poz. 237), SN jako przyczynę zewnętrzną wy
padku przy pracy uznał nieudzielenie pracownikowi niezbędnej po
mocy medycznej. SN przyjął, że zgon pracownika na terenie zakła
du pracy ma znamiona wypadku przy pracy, jeżeli zdarzenie to po

przedzał silny stres i napięcie związane z wykonywaniem obowiąz

ków pracowniczych, a w chwili nagłego zasłabnięcia pracownika
pracodawca nie udzielił mu pomocy. SN uznał, że zdarzenie takie
spowodowane zostało przyczyną zewnętrzną.

Na uwagę zasługuje też wyrok SN z dnia 11 lutego 1999 r.,

II UKN 472/98 (OSNAP 2000, z. 7, poz. 292), w którym SN uznał,

że stres psychiczny wywołany nieporozumieniem z przełożonym
pracownika może być, zależnie od źródeł i przebiegu konfliktu, za
kwalifikowany jako zewnętrzna współprzyczyna udaru mózgu, gdy

przełożony niewłaściwie czyni użytek z kompetencji do wydawania

podwładnym poleceń dotyczących pracy. SN przyjął, że ponadprze
ciętny stres psychiczny związany z wykonywaniem obowiązków

pracowniczych może być zakwalifikowany jako współistotna przy

czyna zewnętrzna nawet takich zdarzeń jak zawał serca czy udar
mózgu, wskazując przy tym na utrwaloną już w podobnych spra
wach judykaturę.

W orzecznictwie SN wielokrotnie też podejmowana była kwe

stia uznania zawału serca za wypadek przy pracy. Tak np. w wyro
ku z dnia 12 grudnia 1980 r., III PRN 53/79 (SP 1980, nr 10, s. 33),

SN stwierdził, że zawał serca może być uznany za wypadek przy

pracy, jeśli został spowodowany silnym przeżyciem psychicznym
pracownika, będącym skutkiem nawarstwienia się szczególnych
okoliczności mających związek z pracą. Podobnie wypowiedział się

SN w wyroku z dnia 24 marca 1995 r., II PRN 1/95 (OSNAP 1995,

z. 17, poz. 216) stwierdzając, że przeżycie wewnętrzne w postaci
emocji o znacznym nasileniu, wywołujące negatywne skutki w or
ganizmie pracownika, może stanowić przyczynę zewnętrzną zdarze

nia, jeżeli powstało ono wskutek okoliczności nietypowych dla

stosunków pracowniczych (zob. też wyrok SN z dnia 23 stycznia

1986 r., II PR 1/86, PiZS 1986, nr 8, s. 74). Natomiast w wyroku

z dnia 7 października 1986 r., II URN 166/86 (OSNCP 1988, z. 2,

poz. 37), SN uznał, że stres psychiczny związany z wykonywaniem

obowiązków pracowniczych, który przeciętny organizm ludzki jest
w stanie znieść bez istotnego uszczerbku dla zdrowia, nie jest przy
czyną zewnętrzną zdarzenia w rozumieniu ustawy wypadkowej. Po
dobnie też nie można nadać charakteru przyczyny zewnętrznej sa
memu faktowi zdenerwowania, spowodowanego nie odpowiadają
cym życzeniom pracownika przesunięciem go do innej pracy (zob.
wyrok SN z dnia 22 czerwca 1977 r., III PRN 12/77, OSNCP 1977,
z. 12, poz. 248). Według wyroku SN z dnia 7 maja 2003 r., II UK
271/02 („Rzeczpospolita” nr 110 z 13 maja 2003 r., dodatek „Prawo
co dnia”), zawał serca z powodu stresów może być niekiedy uzna

ny za wypadek przy pracy, choćby u jego podłoża tkwiła choroba

samoistna. Zgodnie z uchwałą SN z dnia 10 stycznia 1979 r.,

III PZP 19/78 (OSNCP 1979, z. 5, poz. 99), poronienie jako następ

stwo wysiłku fizycznego pracownicy w związku z pracą jest wypad
kiem przy pracy.

W świetle powyższego należy stwierdzić, że istnienie przyczyny

zewnętrznej jest bezwzględnym warunkiem uznania danego zdarze

nia za wypadek przy pracy, oczywiście przy spełnieniu pozostałych
przesłanek, tj. nagłości zdarzenia i jego związku z pracą. Nie wy

klucza to jednak możliwości uznania za wypadek przy pracy rów

nież zdarzenia, które w pewnym stopniu wywołane zostało oddzia
ływaniem przyczyny wewnętrznej, tkwiącej w organizmie pracowni

ka (schorzenie samoistne), jednakże pod warunkiem, że przyczyna
zewnętrzna miała istotne znaczenie do zaistnienia wypadku. Jeżeli

bowiem przyczyny zewnętrznej w ogóle brak, wówczas zdarzenie
takie nie może być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy. Jak
też stwierdził SN w wyroku z dnia 29 listopada 1990 r., II PR 52/90

(PiZS 1991, nr 4, s. 63), przy kwalifikacji prawnej konkretnej oko
liczności jako przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy ważne

jest, aby stanowiła ona przyczynę sprawczą zdarzenia, natomiast nie

musi być przyczyną wyłączną (jedyną).

1.1.3. Z w i ą z e k z d a r z e n i a z p r a c ą

Kiedy zachodzi związek przyczynowy danego zdarzenia z pracą?

K olejną przesłanką, która musi być spełniona, aby można było

zakwalifikować dane zdarzenie jako wypadek przy pracy, to zwią
zek tego zdarzenia z pracą. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy wypad
kowej zdarzenie ma związek z pracą, jeśli nastąpiło:

1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika

zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,

2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika

czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy

w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania
obowiązków wynikających ze stosunku pracy.

Domniemywa się, że jeżeli pracownik uległ wypadkowi w cza

sie przeznaczonym na pracę i w miejscu świadczenia pracy, to wy
padek taki pozostaje w związku z pracą. Domniemanie to może być

jednak obalone przez wykazanie okoliczności wykluczających ist

nienie związku danego zdarzenia z pracą.

W orzecznictwie, jak i w literaturze przedmiotu wskazuje się na

potrzebę szerokiego rozumienia pojęcia „zwykłych czynności” . Wy
konywaniem „zwykłych czynności” w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1
ustawy wypadkowej będą zatem wszelkie czynności podejmowane
przez pracownika w zakładzie pracy bądź też poza nim, służące re

alizacji obowiązku świadczenia pracy wynikającego ze stosunku
pracy, przygotowujące to świadczenie lub konieczne ze względu na
kontynuację tego świadczenia (por. R. Celeda, (w:) Kodeks pracy.

Komentarz, red. T. Zieliński, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa

2000, s. 932). Wykonywanie „zwykłych czynności” nie może też

być utożsamiane z samym faktem świadczenia konkretnej pracy,

gdyż w pojęciu tym m ieszczą się także inne czynności, niewynika-

jące z obowiązków pracowniczych, lecz występujące w czasie

świadczenia pracy. Tym samym za wypadek przy pracy należy
uznać wypadek, jakiem u uległ pracownik korzystając np. z pomiesz
czeń higienicznosanitarnych bądź ze stołówki zakładowej. Wypad
kiem przy pracy jest również wypadek, jakiem u uległ pracownik
działając w interesie pracodawcy, nawet bez polecenia, czy też
wbrew poleceniu przełożonego. Tak np. za wypadek przy pracy SN

uznał wypadek, jakiem u uległ pracownik podczas wykonywania
pracy po godzinach pracy bez zgody przełożonego (wyrok SN
z dnia 7 stycznia 1966 r., I PR 456/65, PiZS 1967, nr 4, s. 61).

Kiedy dochodzi do zerwania związku danego zdarzenia z pracą?

Związek z pracą określonego zdarzenia, mającego charakter nagły

i wywołanego przyczyną zewnętrzną, jest niezbędnym elementem po
zwalającym na zakwalifikowanie takiego zdarzenia jako wypadku
przy pracy i tym samym na odróżnienie od innych wypadków. Jak
stwierdził SN w wyroku z dnia 27 marca 1979 r., III PR 16/79 (nie
publ.), związek zdarzenia z pracą zostaje zerwany wówczas, gdy pra
cownik bez usprawiedliwienia prawnego nie wykonuje pracy w czasie
i w miejscu, w którym pracę powinien wykonywać. Usprawiedliwie

nia prawnego nie ma niewykonywanie pracy np. z powodu samo

wolnego opuszczenia stanowiska pracy, wykonywanie czynności nie
wynikających ze stosunku pracy, wprawienie się pracownika w stan

nietrzeźwości. Jak uznał SN w wyroku z dnia 13 listopada 1998 r.,
I UKN 298/98 (OSNAP 1999, z. 24, poz. 798), nie jest wypadkiem

przy pracy nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, jakiemu
uległ pracownik samowolnie przebywający na terenie zakładu pracy,
który nie był w dyspozycji pracodawcy po odsunięciu go od wyko

nywania pracy z powodu świadczenia pracy po spożyciu alkoholu.

D la stwierdzenia istnienia lub zerwania związku zdarzenia z pra

cą decydujące znaczenie ma zachowanie się pracownika, który uległ
wypadkowi, natomiast sam fakt przebywania na terenie zakładu pra
cy i w czasie przeznaczonym na wykonywanie pracy nie przesądza

j ą jeszcze o tym, że każde zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrz

n ą będzie zakwalifikowane jako wypadek przy pracy.

1.2. Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy

1.2.1. O b o w i ą z k i p r a c o d a w c y w r a z i e z a i s t n i e n i a

w y p a d k u p r z y p r a c y

Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy w razie zaistnienia wy

padku przy pracy?

Zgodnie z art. 234 § 1 k.p. w razie zaistnienia wypadku przy

pracy, pracodawca jest obowiązany przede wszystkim:

• podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające za

grożenie,

• zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodo

wanym,

• ustalić okoliczności i przyczyny wypadku,
• zastosować odpowiednie środki w celu zapobieżenia podob

nym wypadkom.

O każdym śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku pra

codawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego
okręgowego inspektora pracy i prokuratora. Obowiązek taki ciąży
również na pracodawcy w razie zaistnienia wypadku wywołującego
wymienione skutki, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy
(art. 234 § 2 k.p.). Przez niezwłoczne zawiadomienie wymienionych
organów o zaistnieniu takich wypadków rozumieć tu należy czas,

jaki jest niezbędny do przekazania wiadomości, co najczęściej odby

wa się drogą telefoniczną lub pocztą elektroniczną. Niezwłoczne za
wiadomienie przez pracodawcę o wypadku śmiertelnym, ciężkim
lub zbiorowym m a na celu umożliwienie tym organom zapoznania
się z okolicznościami danego wypadku i jego skutkami bezpośred

nio po jego nastąpieniu, co może też mieć istotne znaczenie dla dal

szego postępowania, a zwłaszcza ustalenia przyczyn wypadku,
ewentualnej winy samego poszkodowanego bądź zaniedbań praco
dawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych warunków pracy. Na
leży nadmienić, że zgodnie z art. 283 § 2 pkt 6 k.p. - kto wbrew
obowiązkowi nie zawiadamia właściwego okręgowego inspektora

pracy, prokuratora lub innego właściwego organu (np. urzędu górni

czego, jeśli chodzi o wypadki w górnictwie) o śmiertelnym, ciężkim
lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypad
ku wywołującym wymienione skutki, mającym związek z pracą, je
żeli może być uznany za wypadek przy pracy - podlega karze
grzywny w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł. Niedopełnienie po
wyższego obowiązku jest więc wykroczeniem przeciwko prawom
pracownika.

Jaki wypadek uważa się za śmiertelny wypadek przy pracy?

W myśl art. 3 ust. 4 ustawy wypadkowej, za śmiertelny wypa

dek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła

śmierć poszkodowanego w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy
od dnia wypadku. Wypadek śmiertelny jest więc nie tylko wtedy,
gdy w jego wyniku następuje natychmiastowa śmierć poszkodowa

nego, lub w krótkim czasie, lecz także wówczas, gdy skutek w po

staci zgonu nastąpi w jakiś czas po wypadku, nie później jednak niż
w ciągu 6 miesięcy od jego zaistnienia, jeżeli w świetle wiedzy me
dycznej pozostaje w związku przyczynowym z wypadkiem.

Jaki wypadek uważa się za ciężki wypadek przy pracy?

Za ciężki wypadek przy pracy - zgodnie z art. 3 ust. 5 ustawy

wypadkowej - uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło
ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy,
zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdro
wia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba

nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, cał

kowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwa

łe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Ustawa nie wymie
nia więc enumeratywnie wszystkich wypadków uznawanych za

ciężkie i wyliczenie takie byłoby zresztą trudne. Zakwalifikowanie
wypadku jako ciężkiego w niektórych przypadkach będzie też moż
liwe dopiero po upływie pewnego czasu, np. jeśli skutkiem wypad
ku będzie choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu albo trwała
choroba psychiczna, gdyż choroby te m ogą ujawnić się w okresie

późniejszym.

Jaki wypadek uważa się za zbiorowy wypadek przy pracy?

Zgodnie z art. 3 ust. 6 ustawy wypadkowej, za zbiorowy wypa

dek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego same
go zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby. Wypadek zbiorowy
może być równocześnie wypadkiem śmiertelnym, jeśli w jego wy

niku nastąpił zgon co najmniej dwóch osób, bądź wypadkiem cięż

kim, jeśli ciężkich uszkodzeń ciała lub rozstroju zdrowia doznały co

najmniej dwie osoby.

Jakie inne obowiązki ciążą na pracodawcy w razie zaistnienia

wypadku przy pracy?

Szereg obowiązków pracodawcy w razie zaistnienia wypadku

przy pracy określa rozporządzenie Rady M inistrów z dnia 28 lipca

1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy

pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji
zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy (DzU nr 115,

poz. 744 ze zm.), wydane na podstawie art. 237 § 1 pkt 1 k.p.).

Zgodnie z przepisami § 2 powołanego rozporządzenia RM, po

otrzymaniu wiadomości o wypadku przy pracy - do czasu ustalenia

jego okoliczności i przyczyn - pracodawca jest obowiązany zabez

pieczyć miejsce wypadku w taki sposób, aby uniemożliwić:

• dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
• uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urzą

dzeń technicznych, które w związku z zaistniałym wypadkiem zo
stały wstrzymane,

• dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń

technicznych oraz innych przedmiotów, które doprowadziły do wy

padku lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

W uzgodnieniu ze społecznym inspektorem pracy (jeśli społecz

na inspekcja pracy działa u danego pracodawcy) pracodawca może
wyrazić zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicz
nych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku, po uprzednim do
konaniu oględzin miejsca wypadku oraz po sporządzeniu - jeśli za

chodzi taka potrzeba - szkicu lub fotografii miejsca wypadku. Na

tomiast w razie zaistnienia wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub

zbiorowego zgodę taką pracodawca może wyrazić po uzgodnieniu
z właściwym okręgowym inspektorem pracy i prokuratorem, a gdy
chodzi o wypadki w zakładzie górniczym - ponadto po uzgodnieniu
z właściwym organem państwowego nadzoru górniczego (urzędem
górniczym). W każdej jednak sytuacji dokonywanie zmian w miej
scu wypadku bez uzyskania powyższej zgody pracodawcy jest do
puszczalne, jeżeli zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia
albo zapobieżenia grożącemu niebezpieczeństwu.

Należy tu nadmienić, że pracownik, który uległ wypadkowi przy

pracy, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, powinien poinformo
wać niezwłocznie o wypadku swojego przełożonego (§ 1 powołane
go rozporządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).

1.2.2. P o w o ł a n i e z e s p o ł u p o w y p a d k o w e g o

Kto wchodzi w skład zespołu powypadkowego?

Podstawowym obowiązkiem pracodawcy w razie zaistnienia wy

padku przy pracy jest ustalenie jego okoliczności i przyczyn. Zgod
nie z § 3 powołanego rozporządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.,
okoliczności i przyczyny wypadków ustala, powoływany przez pra
codawcę, zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracownik
służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pra
cy. Natomiast u pracodawcy, który zgodnie z art. 23711 § 1 k.p. nie
m a obowiązku tworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy
(pracodawca zatrudniający do 100 pracowników), w skład zespołu
powypadkowego, zamiast pracownika służby bhp, wchodzi praco
dawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu praco
dawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp, albo specjalista
spoza zakładu pracy (§ 4 ust. 1 powołanego rozporządzenia RM).
U pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy,
w skład zespołu powypadkowego, zamiast społecznego inspektora
pracy, jako członek zespołu wchodzi przedstawiciel pracowników
posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w za
kresie bezpieczeństwa i higieny pracy (§ 4 ust. 4 powołanego roz
porządzenia RM). W przypadku gdy pracodawca - ze względu na
m ałą liczbę zatrudnionych pracowników - nie może utworzyć ze
społu powypadkowego w składzie dwuosobowym według powyż
szych zasad, wówczas okoliczności i przyczyny wypadku ustala ze
spół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracodawca oraz spe
cjalista spoza zakładu pracy (§ 5 powołanego rozporządzenia RM
z dnia 28 lipca 1998 r.).

1.2.3. P o s t ę p o w a n i e p o w y p a d k o w e

Jakie czynności powinien podjąć zespół powypadkowy z chwilą

otrzymania wiadomości o zaistniałym wypadku?

Po otrzymaniu wiadomości o zaistniałym wypadku zespół powy

padkowy jest obowiązany przystąpić niezwłocznie do ustalenia jego
okoliczności i przyczyn. W szczególności zespół powypadkowy jest
obowiązany:

• dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego ma

szyn i innych urządzeń technicznych oraz stanu urządzeń ochron

nych, jak również zbadać warunki wykonywania pracy i inne oko

liczności, które mogły mieć wpływ na zaistnienie wypadku,

• sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku -

jeśli zespół uzna to za konieczne,

• wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdro

wia na to pozwala,

• zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku,
• zasięgnąć opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych spe

cjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wy
padku,

• zebrać inne dowody dotyczące wypadku,
• dokonać kwalifikacji prawnej wypadku zgodnie z art. 3 ust. 1

i 2 ustawy wypadkowej, a więc czy zdarzenie m a charakter wypad
ku przy pracy, czy też jest wypadkiem traktowanym na równi z wy

padkiem przy pracy w zakresie świadczeń powypadkowych,

• określić środki profilaktyczne oraz wnioski, a w szczególności

wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na
którym wystąpił wypadek (§ 6 ust. 1 powołanego rozporządzenia

RM z dnia 28 lipca 1998 r.).

Przede wszystkim szczególne znaczenie ma dokonanie oględzin

miejsca wypadku, które powinny nastąpić niezwłocznie po otrzyma

niu przez zespół powypadkowy wiadomości o zaistniałym wypadku,

kiedy rzeczywisty stan nie został jeszcze zmieniony, chyba że w da

nej chwili było to niezbędne dla ratowania życia lub zdrowia po

szkodowanego bądź znajdujących się w miejscu wypadku innych

pracowników. Stan rzeczywisty miejsca wypadku może bowiem zo

stać zmieniony bądź przez samego poszkodowanego, bądź też mi
mowolnie przez osoby postronne. Oględziny miejsca wypadku po
upływie pewnego czasu m ogą nie doprowadzić do ustalenia faktycz

nych okoliczności i przyczyn wypadku. Miejsce wypadku do czasu

ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku powinno być więc odpo
wiednio zabezpieczone, by nie doprowadzić do zatarcia śladów. Do
konując oględzin maszyn i innych urządzeń technicznych lub narzę
dzi, które doprowadziły do wypadku, zespół powypadkowy powi-

ni en zwrócić uwagę na prawidłowość ich funkcjonowania, a w razie

stwierdzenia wadliwości zbadać, czy wadliwość ta mogła mieć
wpływ na zaistnienie wypadku i czy o wadliwym funkcjonowaniu
maszyny, innego urządzenia technicznego lub narzędzi poszkodowa

ny pracownik wiedział, a także czy stan ten był znany przełożone

mu pracownika. Jednym z obowiązków pracownika w zakresie bez

pieczeństwa i higieny pracy, określonym w art. 211 pkt 3 k.p., jest
bowiem dbałość o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzę
tu oraz o porządek i ład w miejscu pracy. Pracownik powinien za
tem użytkować maszyny i inne urządzenia techniczne oraz narzędzia

w sposób właściwy, przestrzegając instrukcji obsługi i wskazówek
przełożonych, jak też dokonywać niezbędnych przeglądów i konser
wacji. O nieprawidłowościach w działaniu maszyn i urządzeń powi

nien informować bezpośredniego przełożonego, a w razie zagroże
nia dla bezpieczeństwa własnego lub innych pracowników wstrzy

mać ruch takiej maszyny lub urządzenia. Samowolne utrzymywanie
przez pracownika niesprawnych maszyn lub innych urządzeń tech

nicznych w ruchu, zagrażających jego zdrowiu lub życiu, może być
traktowane jako rażące niedbalstwo, a nawet jako działanie umyśl
ne, a w konsekwencji stanowić okoliczność wyłączającą prawo do

świadczeń przewidzianych w ustawie wypadkowej. Zespół powy
padkowy powinien też ustalić, czy maszyny lub inne urządzenia

techniczne, które doprowadziły do wypadku, były wyposażone

w odpowiednie zabezpieczenia i ochrony i czy należycie spełniały
sw ą rolę, tj. chroniły pracownika przed możliwością narażenia na
wypadek przy pracy.

Postępowanie mające na celu ustalenie okoliczności i przyczyn

wypadku przy pracy powinno również objąć warunki wykonywania

pracy, a między innymi takie sprawy, jak:

• stan pomieszczeń pracy, w których pracownik uległ wypadko

wi (np. oświetlenie, porządek i ład),

• zagęszczenie stanowisk pracy,
• system transportu między stanowiskami pracy i jego funkcjo

nalność,

• stan zabezpieczenia pracowników przed działaniem szkodli

wych dla zdrowia lub niebezpiecznych czynników występujących

w toku wykonywania pracy, w tym wyposażenie pracowników
w środki ochrony indywidualnej i odzież ochronną oraz czy były
używane przez pracownika w chwili wypadku.

Dla wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności i przyczyn wy

padku zespół powypadkowy powinien też ustalić, czy poszkodowany
pracownik posiadał wymagane do wykonywania danej pracy kwali
fikacje zawodowe, czy był przeszkolony w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy, a ponadto czy był poddawany wymaganym bada

niom lekarskim i jakie były ewentualne zalecenia lekarskie.

Ustalając okoliczności i przyczyny wypadku przy pracy zespół

powypadkowy powinien również zainteresować się stanem organiza

cji pracy i sprawowaniem nadzoru nad pracą na stanowisku pracy,

na którym miał miejsce wypadek.

W celu wyjaśnienia okoliczności wymagających specjalistycznej

wiedzy, np. z dziedziny medycyny, budownictwa, materiałoznaw
stwa itp., zespół powypadkowy powinien zwrócić się do właściwe
go specjalisty o wydanie określonej opinii. Opinia taka powinna być
oparta na zebranym materiale dowodowym i wynikach badań, a nie

na subiektywnym odczuciu opiniodawcy. Opinia powinna być prze

konywająca, i to nie tylko dla wąskiego grona specjalistów, ale
przede wszystkim dla członków zespołu powypadkowego, którzy

nie zawsze przecież posiadają znajomość zagadnień, jakie wynikają

z okoliczności danego wypadku, a wymagających wyjaśnienia.

Przesłuchanie pracownika, który uległ wypadkowi, nie zawsze

będzie możliwe, czy to z uwagi na ciężkie obrażenia ciała lub

śmierć wskutek wypadku, jak również nie zawsze jego wyjaśnienia
odzwierciedlać będą rzeczywisty przebieg wypadku. Niejednokrot

nie bowiem opis wypadku w relacji poszkodowanego może być

zniekształcony na skutek szoku i doznanych przeżyć. Również nale
ży mieć na uwadze, że wyjaśnienia poszkodowanego odnośnie prze

biegu wypadku m ogą być tendencyjne i zmierzać do wyeliminowa
nia okoliczności mogących pozbawić go prawa do świadczeń z ty
tułu wypadku, a przede wszystkim, że wypadek nastąpił z jego wy
łącznej winy wskutek naruszenia przepisów dotyczących ochrony

życia i zdrowia, spowodowanego rażącym niedbalstwem lub umyśl

nie, bądź też faktu znajdowania się w chwili wypadku pod wpły

wem alkoholu. Wszystkie te okoliczności powinny być wzięte pod
uwagę przez zespół powypadkowy przy ocenie wiarygodności wyja
śnień poszkodowanego, do których zawsze należy podchodzić z du
żą ostrożnością. Podobnie też powinno się oceniać relacje świadków
wypadku, które również m ogą być tendencyjne. Trzeba również li
czyć się z tym, że zeznania świadków co do przebiegu wypadku
m ogą być ze sobą sprzeczne, różna jest bowiem zdolność zapamię

tywania i oceny przez poszczególne osoby otaczającej ich rzeczywi

stości. Bardziej wiarygodne będą więc relacje osób cieszących się
uznaniem wśród załogi, posiadających odpowiedni staż pracy w da

nym zakładzie pracy oraz znajomość warunków pracy, w których

dany wypadek zaistniał.

Zespół powypadkowy jest też obowiązany wykorzystać w toku

postępowania powypadkowego materiały zebrane przez organy pro
wadzące śledztwo lub dochodzenie (prokuraturę, policję lub inny
właściwy organ), jeżeli materiały te zostaną mu udostępnione.

W przypadku gdy wypadek miał rozmiary katastrofy albo spowodo

wał zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego, zespół powypadko
wy jest obowiązany wykorzystać ustalenia zespołu specjalistów, po
wołanego przez właściwego ministra, wojewodę lub organ sprawu

jący nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organi

zacyjnymi państwowymi albo samorządowymi do ustalenia przy
czyn wypadku oraz wyjaśnienia problemów technicznych i techno
logicznych (§ 6 ust. 3 i 4 powołanego rozporządzenia RM z dnia 28
lipca 1998 r.).

Kto ustala okoliczności i przyczyny wypadku, któremu uległ

pracownik na terenie innego zakładu pracy?

Powoływane rozporządzenie RM z dnia 28 lipca 1998 r. określa

również tryb postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn
wypadku przy pracy, który miał miejsce na terenie innego zakładu

pracy (np. któremu uległ pracownik ekipy budowlanej wykonującej

usługi u innego pracodawcy). W takiej sytuacji ustalenia okoliczności
i przyczyn wypadku dokonuje zespół powypadkowy powołany przez
pracodawcę, u którego poszkodowany pracownik jest zatrudniony,
w obecności przedstawiciela pracodawcy, na którego terenie miał

miejsce wypadek. Jednak na wniosek pracodawcy poszkodowanego

pracownika, ustalenia okoliczności i przyczyn takiego wypadku do

konać może pracodawca, na którego terenie wypadek zaistniał, a na
stępnie przekazać dokumentację powypadkową pracodawcy poszko
dowanego pracownika. Na pracodawcy, na którego terenie miał miejs
ce wypadek, któremu uległa osoba niebędąca jego pracownikiem,
ciążą określone obowiązki, a w szczególności jest on obowiązany:

• zapewnić udzielenie pomocy poszkodowanemu,
• zabezpieczyć miejsce wypadku w taki sposób, by nie miały

tam dostępu osoby niepowołane, a także by nie doszło do urucho

mienia maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku
z wypadkiem zostały wstrzymane, oraz by nie dokonano zmiany po

łożenia maszyn, urządzeń technicznych i innych przedmiotów, które

spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności,

• zawiadomić niezwłocznie o wypadku pracodawcę poszkodo

wanego pracownika, co ma szczególne znaczenie dla niezwłocznego
skierowania zespołu powypadkowego w celu ustalenia okoliczności
i przyczyn wypadku,

• udostępnić miejsce wypadku i niezbędne materiały oraz udzie

lić informacji i wszechstronnej pomocy zespołowi powypadkowemu
ustalającemu okoliczności i przyczyny zaistniałego wypadku (§ 7
powołanego rozporządzenia RM).

1.3. Dokumentacja powypadkowa

1.3.1. P r o t o k ó ł p o w y p a d k o w y

W jakim terminie powinien być sporządzony protokół powy

padkowy?

Dokonane przez zespół powypadkowy w toku postępowania po

wypadkowego ustalenia stanowią podstawę do sporządzenia proto
kołu powypadkowego. Zgodnie z § 8 ust. 1 i 2 powołanego rozpo
rządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r., po ustaleniu okoliczności
i przyczyn wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany sporzą
dzić - w terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia uzyskania zawia
domienia o wypadku - protokół powypadkowy. Ustalenie okolicz

ności i przyczyn wypadku w terminie późniejszym wskutek uzasad
nionych przeszkód lub trudności, wymaga podania przyczyn tego
opóźnienia w protokole powypadkowym. W zór protokołu powypad
kowego określony został w załączniku do rozporządzenia M inistra

Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru
protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy
(DzU nr 227, poz. 2298).

Jakie dane i informacje zawiera protokół powypadkowy?

W treści protokołu powypadkowego należy odróżnić jego treść

form alną oraz treść merytoryczną. N a treść form alną protokołu po
wypadkowego składają się takie elementy, jak: dane osobowe po
szkodowanego, osoby zgłaszającej wypadek i osoby sporządzającej
protokół, data zaistnienia wypadku i data jego zgłoszenia pracodaw
cy, określenie miejsca wypadku, data sporządzenia protokołu, podpi
sy członków zespołu powypadkowego i osób sporządzających pro

tokół, data zatwierdzenia protokołu i podpis osoby zatwierdzającej.
Formalny charakter m a również pouczenie o trybie odwołania się od

ustaleń zawartych w protokole oraz wymów zapoznania poszkodo
wanego (a w razie jego śmierci - członków rodziny zmarłego) z tre
ścią protokołu przed jego zatwierdzeniem i pouczenie o prawie
zgłaszania uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole.

Natomiast na merytoryczną treść protokołu powypadkowego

składają się następujące elementy:

• określenie rodzaju wypadku, a więc czy jest to wypadek

śmiertelny, ciężki, zbiorowy lub inny,

• opis okoliczności i przyczyn wypadku,
• stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy, wy

padkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy bądź też nie odpo

wiada kryteriom żadnego z nich,

• wnioski i zalecenia profilaktyczne,
• wskazanie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, któ

rych nieprzestrzeganie zostało stwierdzone w związku z wypadkiem.

Stwierdzenie w protokole powypadkowym, że wypadek nie jest

wypadkiem przy pracy albo że zachodzą okoliczności, które m ogą
mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń przysługujących

z tytułu wypadku, wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania
dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia (§ 11 ust. 1

powołanego rozporządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).

Członek zespołu powypadkowego ma prawo złożyć do protoko

łu powypadkowego zdanie odrębne, które powinien uzasadnić.
W razie rozbieżności zdań członków zespołu powypadkowego,

0 treści protokołu powypadkowego decyduje pracodawca (§ 9 po
wołanego rozporządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).

Czy pracownik powinien być zapoznany z treścią protokołu po 

wypadkowego?

W postępowaniu powypadkowym obowiązuje zasada jawności,

stąd też zespół powypadkowy jest obowiązany zapoznać poszkodo
wanego z treścią protokołu powypadkowego przed jego zatwierdze

niem. Poszkodowany ma prawo zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do

ustaleń zawartych w protokole powypadkowym, o czym zespół po
wypadkowy jest obowiązany pouczyć poszkodowanego. Poszkodo
wanemu przysługuje też prawo wglądu do akt sprawy oraz sporzą
dzania z nich notatek, odpisów oraz kopii. W razie śmierci poszko
dowanego wskutek wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany
zapoznać z treścią protokołu powypadkowego członków rodziny
zmarłego pracownika oraz pouczyć ich o prawie zgłoszenia uwag
1 zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym
(§ 10 powołanego rozporządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).

Kto zatwierdza protokół powypadkowy?

Zespół powypadkowy sporządza protokół powypadkowy w nie

zbędnej liczbie egzemplarzy i wraz z pozostałą dokumentacją powy
padkową przedkłada niezwłocznie pracodawcy do zatwierdzenia
(§ 8 ust. 3 powołanego rozporządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).

Do protokołu dołącza się zapis wyjaśnień poszkodowanego i infor

macji uzyskanych od świadków wypadku, a także inne dokumenty
zebrane w czasie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku,
w szczególności pisem ną opinię lekarza lub innych specjalistów,
szkice lub fotografie miejsca wypadku, a także odrębne zdanie zło
żone przez członka zespołu powypadkowego oraz uwagi i zastrzeże

nia wniesione do protokołu przez poszkodowanego (członków rodzi
ny - w razie jego śmierci) - stanowiące integralną część protokołu

(§ 11 ust. 2 powołanego rozporządzenia RM).

Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca nie później niż

w ciągu 5 dni od dnia jego sporządzenia. Dotyczy to również pro

tokołu powypadkowego sporządzonego przez zespół powypadkowy
powołany - w myśl § 7 ust. 3 powołanego rozporządzenia RM

z dnia 28 lipca 1998 r. - przez innego pracodawcę, jeśli wypadek
miał miejsce na terenie innego pracodawcy. Pracodawca może zwró
cić nie zatwierdzony protokół powypadkowy, w celu jego uzupełnie

nia lub wyjaśnienia wątpliwości przez zespół powypadkowy ustala

jący okoliczności i przyczyny wypadku, jeżeli do treści protokołu

zostały zgłoszone zastrzeżenia przez poszkodowanego, a w razie je
go śmierci wskutek wypadku - przez członków rodziny zmarłego,
albo gdy protokół ten sporządzony został niezgodnie z obowiązują
cymi przepisami. Po dokonaniu wyjaśnień i uzupełnień wskazanych
przez zatwierdzającego, zespół powypadkowy obowiązany jest spo
rządzić - nie później niż w ciągu 5 dni - nowy protokół powypad
kowy, do którego dołącza się również poprzedni protokół nie za

twierdzony przez pracodawcę (§ 12 powołanego rozporządzenia RM).

Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca jest obowią

zany niezw łocznie doręczyć poszkodow anem u pracownikowi,
a w razie jego śmierci wskutek wypadku - członkom rodziny zmar

łego wymienionym w art. 13 ustawy wypadkowej. Natomiast proto

kół powypadkowy dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich
i zbiorowych pracodawca jest też obowiązany niezwłocznie dorę
czyć właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy (§ 13 powołane
go rozporządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.). Okręgowy inspek

tor pracy może zwrócić doręczony mu protokół, jeżeli zawiera on

ustalenia naruszające uprawnienia pracownika albo nieprawidłowe
wnioski profilaktyczne - z uzasadnionym wnioskiem o ponowne
ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku. W takim przypadku ze
spół powypadkowy, po dokonaniu wskazanych wyjaśnień i uzupeł

nień, sporządza - nie później niż w ciągu 5 dni - nowy protokół

powypadkowy, który po zatwierdzeniu przez pracodawcę i dołącze

niu poprzedniego protokołu, doręcza się niezwłocznie okręgowemu

inspektorowi pracy (§ 14 powołanego rozporządzenia RM). Oczywi
ste też jest, że nowy protokół powypadkowy musi być doręczony

niezwłocznie poszkodowanemu pracownikowi, a w razie jego śmier

ci wskutek wypadku - uprawnionym członkom jego rodziny.

Zgodnie z § 15 powołanego rozporządzenia RM z dnia 28 lipca

1998 r., protokół powypadkowy wraz z pozostałą dokumentacją

powypadkową pracodawca jest obowiązany przechowywać przez
okres 10 lat.

1.3.2. R e j e s t r w y p a d k ó w p r z y p r a c y

Jakie informacje powinien zawierać rejestr wypadków przy

pracy?

Poza sporządzaniem i przechowywaniem dokumentacji dotyczą

cej poszczególnych wypadków przy pracy (o czym była wcześniej
mowa), pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków

przy pracy (art. 234 § 3 k.p.). Zakres informacji zamieszczanych

w rejestrze wypadków przy pracy określony został w powoływanym
wyżej rozporządzeniu Rady M inistrów z dnia 28 lipca 1998 r.

W myśl przepisów § 16 tego rozporządzenia, pracodawca prowadzi

rejestr wypadków przy pracy na podstawie wszystkich protokołów

powypadkowych. Rejestr ten powinien zawierać następujące dane:

• imię i nazwisko poszkodowanego,
• miejsce i datę wypadku,
• informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego,
• datę sporządzenia protokołu powypadkowego,
• stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy,
• datę przekazania do ZUS wniosku o świadczenia z tytułu wy

padku przy pracy,

• liczbę dni niezdolności do pracy,
• inne informacje niebędące danymi osobowymi, których za

mieszczenie w rejestrze jest celowe, w tym wnioski i zalecenia pro
filaktyczne zespołu powypadkowego.

Wymienione rozporządzenie RM nie zawiera jednak wzoru ta

kiego rejestru wypadków przy pracy, stąd też każdy pracodawca jest
obowiązany opracować go we własnym zakresie, z uwzględnieniem
wszystkich danych, które w rejestrze powinny być zamieszczone.

1.3.3. S t a t y s t y c z n a k a r t a

w y p a d k u p r z y p r a c y

Dla jakich wypadków i w jakim terminie sporządza się staty

styczną kartę wypadku przy pracy?

Pracodawca jest obowiązany sporządzić statystyczną kartę wy

padku przy pracy do każdego zaistniałego wypadku przy pracy oraz
wypadku traktowanego na równi z wypadkiem przy pracy. Wzór
statystycznej karty wypadku przy pracy określony został w załącz
niku nr 1 do rozporządzenia M inistra Gospodarki i Pracy z dnia

8 grudnia 2004 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pra

cy (DzU nr 269, poz. 2672). Zgodnie z tym rozporządzeniem staty
styczną kartę wypadku sporządza się na podstawie zatwierdzonego
protokołu powypadkowego albo na podstawie karty wypadku (w od

niesieniu do wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy), w któ
rych stwierdzono, że wypadek jest wypadkiem przy pracy lub wy
padkiem traktowanym na równi z wypadkiem przy pracy. Staty

styczną kartę wypadku sporządza się w dwóch egzemplarzach, we
dług objaśnień do wypełnienia tej karty, które są określone w za

łączniku nr 2 do rozporządzenia. Część I statystycznej karty wypad
ku sporządza się nie później niż w terminie 14 dni roboczych od

dnia, w którym został zatwierdzony protokół powypadkowy lub
w którym sporządzono kartę wypadku. Natomiast część II, uzupeł

niającą, statystycznej karty wypadku sporządza się w terminie
umożliwiającym zachowanie terminu jej przekazania do urzędu sta
tystycznego. Jeden egzemplarz statystycznej karty, z wyjątkiem jej

części II, uzupełniającej, pracodawca przekazuje do urzędu staty
stycznego właściwego dla województwa, na którego terenie znajdu

je się siedziba pracodawcy, w terminie do 15. dnia roboczego mie

siąca następującego po miesiącu, w którym został zatwierdzony pro

tokół powypadkowy lub w którym sporządzono kartę wypadku. Wy
pełnioną część II, uzupełniającą, statystycznej karty pracodawca
przekazuje do urzędu statystycznego nie później niż z upływem

6 miesięcy od dnia zatwierdzenia protokołu powypadkowego lub od
dnia sporządzenia karty wypadku. Statystyczną kartę przekazuje się
w formie pisemnej.

2. CHOROBY ZAWODOWE

2.1. Pojęcie choroby zawodowej

Jaka je st zasadnicza różnica pomiędzy wypadkiem przy pracy

a chorobą zawodową?

Pomiędzy wypadkiem przy pracy a chorobą zawodową istnieje

zasadnicza różnica. Przede wszystkim przy chorobie zawodowej

brak elementu nagłości, który jest jednym z kryteriów przedmioto

wych wypadku przy pracy, gdyż z zasady zmiany chorobowe nara
stają stopniowo i ujawniają się zwykle po upływie pewnego okresu
czasu. Związek danej choroby z wykonywaną pracą nie zawsze też

jest oczywisty, tym bardziej że - mimo osiągnięć współczesnej me

dycyny - przyczyny powstawania niektórych chorób nie są dosta

tecznie znane.

Jaką chorobę uważa się za chorobę zawodową?

Obowiązujące przepisy nie definiują choroby zawodowej za po

m ocą określonych kryteriów przedmiotowych, jak ma to miejsce
w odniesieniu do pojęcia wypadku przy pracy. O ile bowiem moż
liwe było ustalenie dość precyzyjnych kryteriów pozwalających na
uznanie danego zdarzenia za wypadek przy pracy, to kwestia ustale

nia takich kryteriów, gdy chodzi o choroby zawodowe byłaby trud
na, jeśli wręcz niemożliwa. Ogólnie można tylko powiedzieć, że

choroby zawodowe to takie choroby, których źródłem powstawania
są warunki środowiska pracy. Jednakże nie każda choroba związana
z warunkami środowiska pracy jest chorobą zawodową. O tym bo
wiem, czy dana choroba jest chorobą zawodową przesądza prawo
dawca przez ich skonkretyzowanie w odpowiednim akcie prawnym.

W myśl art. 4 ustawy wypadkowej za chorobę zawodową uwa

ża się chorobę określoną w wykazie chorób zawodowych ustalonym

na podstawie art. 237 § 1 pkt 2 kodeksu pracy, jeżeli została spo

wodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia wystę

pujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy.
Przepisy art. 237 § 1 pkt 2 i 3 k.p. zobowiązują zaś Radę Ministrów

do określenia, w drodze rozporządzenia, wykazu chorób zawodo
wych oraz szczegółowych zasad postępowania dotyczących zgłasza

nia podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych

oraz podmiotów właściwych w tych sprawach. Na podstawie tej de
legacji ustawowej Rada M inistrów wydała rozporządzenie z dnia 30
lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegóło
wych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, roz
poznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów
właściwych w tych sprawach (DzU nr 132, poz. 1115).

Do określenia choroby zawodowej zawartego w art. 4 ustawy

wypadkowej nawiązuje przepis § 2 ust. 1 powołanego wyżej rozpo
rządzenia RM stanowiący, że przy zgłaszaniu podejrzenia, rozpozna
waniu i stwierdzaniu chorób zawodowych uwzględnia się choroby
ujęte w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny wa
runków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdo
podobieństwem, że choroba została spowodowana działaniem czyn

ników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy

albo w związku ze sposobem wykonywania pracy.

Jak orzekł NSA w wyroku z dnia 7 kwietnia 1982 r., II SA 372/82

(ONSA 1982, z. 1, poz. 33), dla uznania danej choroby za chorobę za
wodową wystarczy ustalenie, że choroba ta ujęta została w wykazie
chorób zawodowych i została spowodowana wykonywaniem pracy
w warunkach narażających na powstanie danej choroby. Nie jest nato
miast konieczne udowodnienie, że w konkretnym przypadku warunki

takie j ą spowodowały. Nie wyłącza to jednak możliwości wykazania,

że - mimo pracy w warunkach narażających na daną chorobę - jej po
wstanie w konkretnym przypadku nastąpiło z innych przyczyn, nie
związanych z wykonywaną pracą, jednakże nie dające się usunąć wąt
pliwości nie m ogą być tłumaczone na niekorzyść pracownika zatrud

nionego w warunkach narażających na wywołanie choroby zawodowej.

W wyroku z dnia 29 lutego 1996 r., I SA 1540/95 (Pr. Pr. 1997,

nr 3, s. 37), NSA stwierdził też, że o tym, czy schorzenie ma charak
ter zawodowy decydują dwa czynniki: zamieszczenie schorzenia w wy

kazie chorób zawodowych i istnienie związku przyczynowego pomiędzy
chorobą a warunkami pracy. Wprowadzanie w tej materii jakichkol
wiek dodatkowych wymagań jest niedopuszczalne. Podobnie też orzekł

NSA w wyroku z dnia 29 października 1996 r., II SA 61/96 (Pr. Pr.

1997, nr 8, s. 41), stwierdzając, że chorobą zawodową jest choroba ob

jęta wykazem chorób zawodowych spowodowana działaniem czyn

ników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy.

W orzecznictwie SN jeszcze na gruncie poprzedniego stanu

prawnego przyjmowano, że definicja choroby zawodowej obejmuje
dwa elementy, z których pierwszy jest formalnie wskazany w sa
mym wykazie chorób zawodowych, zaś drugi wyraża się w określo

nym związku przyczynowym danej choroby objętej wykazem z wa

runkami środowiska pracy (zob. np. wyrok SN z dnia 4 czerwca

1998 r., III RN 36/98, OSNAP 1999, z. 6, poz. 192 oraz z dnia 18

stycznia 2002 r., III RN 188/00, Pr. Pr. 2002, nr 7-8, s. 57). Jak
stwierdził SN w wyroku z dnia 3 lutego 1999 r., III RN 110/98
(OSNAP 1999, z. 22, poz. 709), w przypadku ustalenia, że stwier
dzona u pracownika choroba jest wymieniona w wykazie chorób za
wodowych i praca była wykonywana w warunkach narażających na
zachorowanie, istnieje domniemanie związku przyczynowego mię
dzy chorobą zawodową a warunkami narażającymi na jej powstanie.
Analogicznie wypowiedział się też SN już wcześniej w wyroku
z dnia 19 lipca 1984 r., II PRN 9/84 (OSNCP 1985, z. 4, poz. 53).

Wydaje się, że poglądy te są nadal aktualne.

W świetle powyższego należy stwierdzić, że za chorobę zawo

dow ą może być uznana tylko choroba objęta wykazem chorób za
wodowych, jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkod
liwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy bądź też
sposobem wykonywania danej pracy (np. w wymuszonej pozycji).

W konsekwencji zatem choroba nie wymieniona w wykazie chorób

zawodowych nie może być uznana za chorobę zawodową, choćby

jej powstanie związane było z wykonywaniem pracy w warunkach

szkodliwych dla zdrowia lub sposobem wykonywania pracy.

2.2. Zgłaszanie podejrzenia choroby zawodowej

Którym organom pracodawca je st obowiązany zgłosić przypadek

podejrzenia choroby zawodowej lub rozpoznania takiej choroby?

Zgodnie z art. 235 § 1 k.p., pracodawca jest obowiązany nie

zwłocznie zgłosić właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sa

nitarnej i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przy
padek podejrzenia choroby zawodowej albo rozpoznania takiej cho
roby u pracownika. Obowiązek taki dotyczy również lekarza, który
podejrzewa przypadek choroby zawodowej lub rozpoznał taką cho
robę (art. 235 § 2 k.p.). Szczegółowe zasady zgłaszania podejrzenia

choroby zawodowej określa powołane wcześniej rozporządzenie Ra
dy M inistrów z dnia 30 lipca 2002 r.

Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej może dotyczyć pra

cownika lub byłego pracownika w okresie jego zatrudnienia w na
rażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu,

nie później niż w okresie określonym w wykazie chorób zawodo

wych w odniesieniu do poszczególnych chorób (§ 2 ust. 2 powoła

nego rozporządzenia RM).

Zgodnie z przepisami § 3 powołanego rozporządzenia RM z dnia

30 lipca 2002 r., zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej dokonuje:

• pracodawca zatrudniający pracownika (lub byłego pracowni

ka), u którego podejrzewa się chorobę zawodową,

• lekarz, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrze

nie choroby zawodowej u pracownika,

• pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy

chorobowe m ogą wskazywać na chorobę zawodową, przy czym pra
cownik pozostający w zatrudnieniu zgłasza to podejrzenie za po
średnictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę
zdrowotną,

• lekarz stomatolog, który podczas wykonywania zawodu po

wziął podejrzenie wystąpienia u pacjenta choroby zawodowej,

• lekarz weterynarii, który podczas wykonywania zawodu stwier

dził u pracownika mającego kontakt z chorymi zwierzętami objawy
mogące nasuwać podejrzenie wystąpienia u niego choroby zawodowej.

Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu powia

towemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu
inspektorowi pracy, przy czym ich właściwość ustala się według
miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracowni
ka (byłego pracownika), lub według krajowej siedziby pracodawcy
w przypadku, gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego

jest przechowywana w tej siedzibie.

Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej dokonuje się na for

mularzu stanowiącym załącznik nr 1 do rozporządzenia M inistra

Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowa
nia chorób zawodowych i skutków tych chorób (DzU nr 132, poz.

1121), wydanego na podstawie art. 237 § 4 pkt 1 k.p. Natomiast

w przypadku choroby zawodowej o ostrym przebiegu lub podejrze

nia, że choroba zawodowa była przyczyną śmierci pracownika,

zgłoszenie powinno być dokonane dodatkowo w drodze telefonicz

nej. W przypadku gdy zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej

dokonuje lekarz lub lekarz stomatolog, zgłoszenie to następuje przez
przesłanie kopii skierowania pracownika na badania w celu rozpo
znania choroby zawodowej.

Co należy rozumieć przez narażenie zawodowe?

Przez narażenie zawodowe należy tu rozumieć wykonywanie

pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia występujących w śro
dowisku pracy lub sposób wykonywania. W myśl przepisów § 2 ust.
3 powołanego rozporządzenia RM z dnia 30 lipca 2002 r., przy do
konywaniu oceny narażenia zawodowego uwzględnia się:

• rodzaj czynnika, wartość stężeń i natężeń oraz okres naraże

nia zawodowego - w odniesieniu do czynników chemicznych i fi

zycznych,

• rodzaj czynnika, ustalenie czasu kontaktu oraz stwierdzenie

mechanizmu działania lub drogi szerzenia się czynnika, bez ko

nieczności określenia stężenia tego czynnika - w odniesieniu do

czynników biologicznych,

• rodzaj czynnika i stwierdzenie kontaktu z takim czynnikiem

w czasie pracy, jeżeli występował on w środowisku pracy, surow
cach, półproduktach lub gotowych wyrobach, bez konieczności
określenia stężenia tego czynnika - w odniesieniu do czynników
o działaniu uczulającym (alergenów),

• stopień obciążenia wysiłkiem fizycznym oraz chronometraż

czynności, które m ogą powodować nadmierne obciążenie odpowied

nich narządów lub układów organizmu ludzkiego.

Ocenę narażenia zawodowego przeprowadza lekarz zgłaszający

podejrzenie choroby zawodowej, sprawujący profilaktyczną opiekę
zdrowotną nad pracownikiem, którego podejrzenie dotyczy.

2.3. Rozpoznanie i stwierdzenie choroby zawodowej

Jakie działania podejmuje powiatowy inspektor sanitarny po

otrzymaniu zgłoszenia podejrzenia u pracownika choroby za
wodowej?

Stosownie do przepisów § 4 powołanego rozporządzenia RM

z dnia 30 lipca 2002 r., powiatowy inspektor sanitarny po otrzyma
niu zgłoszenia podejrzenia u pracownika choroby zawodowej wszczy
na postępowanie w sprawie, a w szczególności kieruje pracownika,
którego dotyczy podejrzenie, do odpowiedniej jednostki orzeczni
czej (zakładu opieki zdrowotnej), powiadamiając o tym równocze
śnie pracodawcę i jednostkę podstawową służby medycyny pracy
sprawującą profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem,
z którą pracodawca zawarł umowę w trybie określonym odrębnymi
przepisami. Skierowanie takie nie jest jednak wymagane, jeżeli
zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej dokonane zostało przez
lekarza lub lekarza stomatologa w formie kopii skierowania na ba
dania w celu rozpoznania choroby zawodowej, przesłanej powiato
wemu inspektorowi sanitarnemu. W zór skierowania na badania
w celu rozpoznania choroby zawodowej, stosowany w przypadku
skierowania wydawanego przez lekarza lub lekarza stomatologa,
stanowi załącznik nr 2 do powołanego wyżej rozporządzenia M ini
stra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumen
towania chorób zawodowych i skutków tych chorób, natomiast wzór
takiego skierowania, stosowany w przypadku skierowania wydawa
nego przez powiatowego inspektora sanitarnego, stanowi załącznik
nr 3 do tego rozporządzenia.

Kto orzeka o rozpoznaniu choroby zawodowej lub braku pod

staw do rozpoznania takiej choroby?

Właściwym do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej lub

o braku podstaw do jej rozpoznania jest lekarz spełniający wymaga
nia kwalifikacyjne określone w przepisach w sprawie specjalizacji
lekarskich niezbędnych do wykonywania orzecznictwa w zakresie
chorób zawodowych, zatrudniony w jednej z jednostek orzeczni
czych I lub II stopnia.

Jednostkami orzeczniczymi I stopnia są:

1) poradnie i oddziały chorób zawodowych wojewódzkich

ośrodków medycyny pracy,

2) katedry, poradnie i kliniki chorób zawodowych akademii me

dycznych,

3) przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu woje

wódzkiego - w zakresie chorób zakaźnych i inwazyjnych,

4) jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej, w któ

rych nastąpiła hospitalizacja - w zakresie rozpoznawania chorób za
wodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpie

nia ostrych objawów choroby.

Właściwość jednostki orzeczniczej I stopnia ustala się według

miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracowni
ka, lub według krajowej siedziby pracodawcy w przypadku, gdy do
kumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest przechowywana
w tej siedzibie. Natomiast gdy pracownik zamieszkuje w innym wo

jewództwie, niż była wykonywana praca powodująca zagrożenie za

wodowe, właściwość jednostki orzeczniczej I stopnia ustala się według
aktualnego miejsca zamieszkania pracownika (byłego pracownika).

Jednostkami orzeczniczymi II stopnia są natomiast:
• od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w je d

nostkach orzeczniczych wymienionych wyżej w pkt. 1, 2 i 4 - przy

chodnie, oddziały i kliniki chorób zawodowych jednostek badaw-
czo-rozwoj owych w dziedzinie medycyny pracy,

• od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w je d

nostkach orzeczniczych wymienionych wyżej w pkt. 3 - katedry,

poradnie i kliniki chorób zakaźnych i inwazyjnych, a w odniesieniu
do gruźlicy także jednostki badawczo-rozwojowe prowadzące rozpo
znawanie i leczenie gruźlicy (§ 5 powołanego rozporządzenia Rady

M inistrów z dnia 30 lipca 2002 r.).

Na jakiej podstawie lekarz wydaje orzeczenie o rozpoznaniu cho

roby zawodowej lub braku podstaw do rozpoznania takiej choroby?

Stosownie do przepisów § 6 powołanego rozporządzenia RM

z dnia 30 lipca 2002 r., lekarz właściwy do orzekania w sprawach
chorób zawodowych wydaje orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu

choroby zawodowej albo o braku podstaw do rozpoznania takiej
choroby na podstawie wyników przeprowadzonych badań lekarskich
i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika, dokumentacji

przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego. W przy

padku gdy informacje zawarte w dokumentacji nie są wystarczające
do wydania orzeczenia lekarskiego, wówczas lekarz występuje o jej
uzupełnienie, w zależności od potrzeby, do odpowiednich podmio

tów, a mianowicie:

• do pracodawcy - w zakresie dotyczącym przebiegu oraz orga

nizacji pracy zawodowej pracownika, danych o narażeniu zawodo

wym, obejmujących także wyniki pomiarów czynników szkodli
wych dla zdrowia wykonanych na stanowiskach pracy, na których
pracownik był zatrudniony, stosowanych przez pracownika środków
ochrony indywidualnej, a w przypadku narażenia pracownika na
czynniki o działaniu uczulającym (alergenów) - także o przekazanie

próbki substancji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia odpo

wiednich badań diagnostycznych,

• do lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad

pracownikiem, w odniesieniu do którego zachodzi podejrzenie cho

roby zawodowej - w celu dokonania uzupełniającej oceny narażenia
zawodowego oraz o udostępnienie dokumentacji medycznej pracow

nika wraz z wynikami przeprowadzonych badań profilaktycznych,

• do lekarza ubezpieczenia zdrowotnego lub innego lekarza pro

wadzącego leczenie tego pracownika - o udostępnienie dokumenta
cji medycznej w zakresie niezbędnym do rozpoznania choroby za
wodowej,

• do właściwego powiatowego inspektora sanitarnego - w za

kresie oceny narażenia zawodowego, zwłaszcza na podstawie doku
mentacji archiwalnej oraz informacji udostępnianych na jego wnio
sek przez odpowiednie jednostki organizacyjne Państwowej Inspek
cji Sanitarnej i służby medycyny pracy w odniesieniu do zakładów
pracy, które uległy likwidacji,

• do pracownika, którego dotyczy podejrzenie choroby zawodo

wej - w celu uzupełnienia wywiadu zawodowego przeprowadzone
go przez lekarza praktykującego indywidualnie lub zatrudnionego
w zakładzie opieki zdrowotnej albo właściwego powiatowego in

spektora sanitarnego wydającego skierowanie na badanie w celu
rozpoznania choroby zawodowej.

W przypadku gdy nie zachodzi potrzeba uzupełnienia odpowied

niej dokumentacji bądź po jej uzupełnieniu i przeprowadzonych ba

daniach pracownika, lekarz wydaje orzeczenie lekarskie o rozpozna

niu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpoznania takiej

choroby, które następnie przesyła właściwemu powiatowemu in
spektorowi sanitarnemu, zainteresowanemu pracownikowi oraz oso

bie zgłaszającej podejrzenie choroby zawodowej, a w przypadku

gdy orzeczenie lekarskie wydane zostało przez lekarza zatrudnione
go w jednostce orzeczniczej II stopnia - również właściwej jednost
ce orzeczniczej I stopnia. W zór orzeczenia lekarskiego o rozpozna

niu choroby zawodowej stanowi załącznik nr 5 do powołanego

wcześniej rozporządzenia M inistra Zdrowia z dnia 1 sierpnia
2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych
i skutków tych chorób, natomiast orzeczenia lekarskiego o braku
podstaw do rozpoznania choroby zawodowej - załącznik nr 6 do te
go rozporządzenia.

Jeżeli pracownik nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego

0 rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpo
znania takiej choroby, może wystąpić z wnioskiem o przeprowadze

nie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia.
W niosek taki może być złożony w terminie 14 dni od dnia otrzyma
nia orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem jednostki orzeczniczej
1 stopnia, zatrudniającej lekarza, który wydał kwestionowane orze

czenie. O wystąpieniu pracownika z wnioskiem o ponowne badanie

jednostka ta powiadamia równocześnie właściwego powiatowego in

spektora sanitarnego. Orzeczenie wydane przez jednostkę orzeczni
czą II stopnia jest ostateczne (§ 7 powołanego rozporządzenia RM
z dnia 30 lipca 2002 r.).

Kto wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej lub bra

ku podstaw do stwierdzenia takiej choroby?

Decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo o braku pod

staw do stwierdzenia takiej choroby wydaje właściwy powiatowy
inspektor sanitarny na podstawie zebranego materiału dowodowego,

a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim oraz
oceny narażenia zawodowego pracownika. Jeżeli przed wydaniem
stosownej decyzji powiatowy inspektor sanitarny uzna, że materiał
dowodowy nie jest wystarczający do wydania decyzji, może żądać
od lekarza, który wydał orzeczenie lekarskie, uzupełnienia tego
orzeczenia bądź też wystąpić do jednostki orzeczniczej II stopnia
0 dodatkową konsultację oraz podjąć inne stosowne czynności nie
zbędne do uzupełnienia materiału dowodowego.

Od decyzji powiatowego inspektora sanitarnego przysługuje od

wołanie do właściwego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Od
wołanie składa się za pośrednictwem powiatowego inspektora sani

tarnego, który wydał decyzję, w terminie 14 dni od dnia jej otrzy

mania. Natomiast od decyzji wojewódzkiego inspektora sanitarnego

przysługuje skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego, w trybie

określonym w art. 196 § 1 kodeksu postępowania administracyjne
go. Dodać należy, że decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej
lub o braku podstaw do stwierdzenia takiej choroby jest decyzją ad
ministracyjną w rozumieniu art. 104 § 1 tego kodeksu (§ 8 ust. 1
1 2 powołanego rozporządzenia RM z dnia 30 lipca 2002 r.).

W myśl uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 29 czerw

ca 1995 r., II PZP 2/95 (PiZS 1995, nr 12, s. 46), decyzja państwo
wego inspektora sanitarnego stwierdzająca chorobę zawodową lub

brak podstaw do jej stwierdzenia nie wiąże sądu powszechnego roz

poznającego sprawę o świadczenia z tytułu choroby zawodowej tak
że po oddaleniu przez Naczelny Sąd Administracyjny wniesionej na

n ią skargi. W uzasadnieniu uchwały SN podkreślił, iż według prze

ważającego stanowiska doktryny sąd powszechny jest związany
ostateczną decyzją administracyjną o charakterze konstytutywnym,

tj. tworzącą stan prawny, który sąd musi uwzględnić jako element

stanu faktycznego. Natomiast gdy chodzi o decyzję deklaratoryjną,
związanie ma miejsce wówczas, gdy decyzja ta została wydana
w kwestii z „istoty” należącej do drogi postępowania administracyj

nego (tj. dotyczy stosowania normy administracyjno-prawnej). Zda
niem SN przyjąć zatem należy, iż sąd powszechny nie jest związa
ny ostateczną decyzją administracyjną, jeżeli jest to decyzja dekla

ratoryjna i dotyczy stosunku z „istoty” cywilnoprawnego, a jedynie

m ocą przepisu szczególnego przekazanego do rozpoznania na drogę

postępowania administracyjnego. Jak zaznaczył SN, istnienie choro
by zawodowej je st przesłanką roszczenia odszkodowawczego.
W konsekwencji SN uznał, że decyzja państwowego inspektora sa
nitarnego stwierdzająca chorobę zawodową albo brak podstaw do

stwierdzenia takiej choroby nie wiąże sądu powszechnego. Analo
gicznie wypowiedział się też SN wcześniej w uchwale z dnia 16
czerwca 1994 r., II PZP 4/94 (OSNAP 1994, z. 11, poz. 170).

Powiatowy inspektor sanitarny przesyła decyzję o stwierdzeniu

choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej stwierdzenia:

• zainteresowanemu pracownikowi,
• pracodawcy lub pracodawcom zatrudniającym pracownika

w warunkach, które mogły spowodować skutki zdrowotne uzasad

niające postępowanie w sprawie rozpoznania i stwierdzenia choroby

zawodowej,

• jednostce orzeczniczej I lub II stopnia zatrudniającej lekarza,

który wydał orzeczenie lekarskie,

• właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy (§ 8 ust. 3 po

wołanego rozporządzenia RM).

Wzór decyzji powiatowego inspektora sanitarnego o stwierdze

niu choroby zawodowej określony został w załączniku nr 7 do po
wołanego rozporządzenia M inistra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r.
w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków
tych chorób, natomiast decyzji o braku podstaw do stwierdzenia

choroby zawodowej - w załączniku nr 8 do tego rozporządzenia.

Kto sporządza i komu przesyła kartę stwierdzenia choroby za

wodowej?

W terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o stwierdzeniu

choroby zawodowej stała się ostateczna, powiatowy inspektor sani

tarny jest obowiązany sporządzić kartę stwierdzenia choroby zawo

dowej i przesłać j ą do Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr. med.
Jerzego Nofera w Łodzi i państwowego wojewódzkiego inspektora
sanitarnego - jeżeli ostateczna stała się decyzja wydana przez po
wiatowego inspektora sanitarnego. Jeżeli natomiast ostateczna stała
się decyzja wydana przez wojewódzkiego inspektora sanitarnego,

wówczas przesyłana jest ona tylko do wymienionego Instytutu M e
dycyny Pracy (§ 9 ust. 1 powołanego rozporządzenia RM z dnia
30 lipca 2002 r.). W zór karty stwierdzenia choroby zawodowej
określony został w załączniku nr 9 do wymienionego rozporządze

nia M inistra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r.

Komu pracodawca je st obowiązany przesłać zawiadomienie

o skutkach stwierdzonej u pracownika choroby zawodowej i jakie
informacje powinno ono zawierać?

Pracodawca po zakończeniu postępowania mającego na celu

ustalenie uszczerbku na zdrowiu lub niezdolności do pracy w związ
ku ze stwierdzoną chorobą zawodową pracownika obowiązany jest
przesłać do wymienionego Instytutu Medycyny Pracy oraz do wła
ściwego powiatowego inspektora sanitarnego zawiadomienie o skut
kach stwierdzonej u pracownika choroby zawodowej (§ 9 ust. 2 po
wołanego rozporządzenia RM z dnia 30 lipca 2002 r.). W zór tego
zawiadomienia określony został w załączniku nr 10 do wymienione
go rozporządzenia M inistra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r.
w sprawie dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych
chorób. Jak wynika z objaśnień zamieszczonych w tym wzorze, za
wiadomienie to wypełnia pracodawca zatrudniający pracownika,
u którego stwierdzono chorobę zawodową, po jego przystąpieniu do
pracy lub po przyznaniu renty z tytułu niezdolności do pracy. W za
wiadomieniu tym podaje się m.in. następujące informacje:

• pełne rozpoznanie choroby zawodowej zgodnie z brzmieniem

podanym w decyzji o stwierdzeniu takiej choroby,

• liczbę dni niezdolności do pracy w związku z chorobą zawo

dową,

• liczbę dni okresowej niezdolności do pracy z powodu choro

by lub przeniesienia na inne stanowisko pracy,

• procent uszczerbku na zdrowiu orzeczony przez lekarza

orzecznika ZUS,

• wysokość jednorazowego odszkodowania wypłaconego pra

cownikowi w związku ze stwierdzeniem choroby zawodowej,

• informację, czy pracownikowi przyznano świadczenie wyrów

nawcze w związku ze stwierdzeniem choroby zawodowej,

• informację, czy pracownikowi przyznano rentę z tytułu choroby

zawodowej z podaniem, czy jest to renta z tytułu częściowej czy cał
ko witej niezdolności do pracy oraz na jaki okres została przyznana.

Jakie inne obowiązki ciążą na pracodawcy w razie rozpoznania

u pracownika choroby zawodowej?

Zgodnie z przepisami art. 235 § 3 k.p., w razie rozpoznania

u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany:

1) ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charak

ter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu

z właściwym organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej,

2) przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodują

cych powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne
środki zapobiegawcze,

3) zapewnić realizację zaleceń lekarskich.

2.4. Dokumentowanie chorób zawodowych

Jaka dokumentacja je st prowadzona w odniesieniu do chorób

zawodowych?

Poza omówionymi ju ż wcześniej dokumentami dotyczącymi

chorób zawodowych określone podmioty obowiązane są prowadzić

także inną dokumentację w tym zakresie.

Zgodnie z art. 235 § 4 k.p., pracodawca jest obowiązany prowa

dzić rejestr zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o takie
choroby. Przepisy nie określają jednak wzoru ani sposobu prowa
dzenia takiego rejestru.

Sposób dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych

chorób określa powołane wcześniej rozporządzenie M inistra Zdro
wia z dnia 1 sierpnia 2002 r. Rozporządzenie to określa również
sposób prowadzenia rejestrów chorób zawodowych oraz dane obję

te rejestrem chorób zawodowych. Według powołanego rozporządze
nia dokumentacja dotycząca chorób zawodowych obejmuje:

dokumentację indywidualną, którą stanowi karta badania

w związku z chorobą zawodową,

dokumentację zbiorczą, którą stanowi księga podejrzeń oraz

rozpoznań chorób zawodowych.

Jakie dane powinna zawierać karta badania w związku z cho

robą zawodową?

Karta badania w związku z chorobą zawodową zawiera:

• dane identyfikacyjne jednostki orzeczniczej,
• dane identyfikacyjne osoby badanej,
• dane identyfikacyjne podmiotu kierującego pracownika na ba

danie,

• dane o miejscu zatrudnienia osoby badanej lub informacje

0 pobieraniu emerytury lub renty albo pozostawaniu bez pracy,

• dane dotyczące zatrudnienia, z którym wiąże się podejrzenie

powstania choroby zawodowej oraz informacje o narażeniu zawodo
wym w czasie tego zatrudnienia,

• dane z wywiadu lekarskiego i badania przedmiotowego oraz

wyniki konsultacji i badań diagnostycznych,

• treść orzeczenia lekarskiego, w tym orzeczenie o rozpozna

niu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpoznania takiej

choroby,

• podpis lekarza wykonującego badanie i pieczęć dokumentują

cą posiadanie specjalizacji lekarskiej niezbędnej do wykonywania
orzecznictwa w zakresie chorób zawodowych, określonej w odręb

nych przepisach.

Zasady prowadzenia, przechowywania i udostępniania kart ba

dań w związku z chorobą zawodową określają odpowiednie przepi
sy w sprawie rodzajów dokumentacji medycznej w zakładach opie
ki zdrowotnej. Natomiast dane zamieszczane w księdze podejrzeń
oraz rozpoznań chorób zawodowych oraz sposób jej prowadzenia
1 przechowywania określają przepisy w sprawie rodzajów dokumen

tacji medycznej służby medycyny pracy.

Jakie inne rejestry w związku z chorobami zawodowymi są

prowadzone?

Informacje zamieszczane na kartach stwierdzenia choroby zawo

dowej oraz w zawiadomieniach o skutkach choroby zawodowej są

gromadzone w formie rejestrów chorób zawodowych i rejestrów
skutków chorób zawodowych. Rejestry te, prowadzone przez powia

towych inspektorów sanitarnych, zawierają dane o pracownikach lub
byłych pracownikach zatrudnionych przez pracodawców prowadzą

cych działalność na obszarze objętym zakresem ich działania. Nato
miast rejestry chorób zawodowych i rejestry skutków tych chorób,
prowadzone przez wymieniony wcześniej Instytut Medycyny Pracy
w Łodzi, zawierają dane o pracownikach lub byłych pracownikach
zatrudnionych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Dodać należy,
że do wymienionych rejestrów m ają zastosowanie przepisy o ochro

nie danych osobowych.

ŚWIADCZENIA

Z TYTYŁU WYPADKÓW PRZY PRACY

I CHORÓB ZAWODOWYCH

Jakie świadczenia przysługują z tytułu wypadków przy pracy

i chorób zawodowych?

Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy wypadkowej, z tytułu wypadku

przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świad
czenia:

zasiłek chorobowy - z tytułu czasowej niezdolności do pracy

spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową; zasi

łek ten przysługuje niezależnie od okresu podlegania ubezpieczeniu

wypadkowemu i od pierwszego dnia niezdolności do pracy. Zasiłek
chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje w wysokości

100% podstawy wymiaru, którą stanowi kwota będąca podstawą

wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe (art. 9 ust. 1 i 2
ustawy wypadkowej). Przy ustalaniu prawa do zasiłku, podstawy
wymiaru, wysokości i przy wypłacie stosuje się odpowiednio prze

pisy ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych

z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(j.t. DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267 ze zm.);

2) świadczenie rehabilitacyjne - przysługujące pracownikowi,

który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do

pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyska
nie tej zdolności. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje przez

okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej je d

nak niż przez 12 miesięcy. O okolicznościach uzasadniających przy

znanie praw a do świadczenia rehabilitacyjnego orzeka lekarz
orzecznik ZUS. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje w wysoko
ści 100% podstawy wymiaru, którą stanowi kwota będąca podstawą
wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe (art. 9 ust. 1 i 2
ustawy wypadkowej). Zastosowanie m ają tu te same zasady, co przy
zasiłku chorobowym;

3) zasiłek wyrównawczy - przysługujący pracownikowi, którego

wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem przy pracy lub
chorobą zawodową; przy ustalaniu prawa do zasiłku, jego wysoko
ści oraz przy wypłacie stosuje się odpowiednio przepisy powołanej
wyżej ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia choro

bowego. Zasiłek wyrównawczy stanowi różnicę między przeciętnym

miesięcznym wynagrodzeniem ustalonym dla potrzeb obliczenia

podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, w myśl powołanej ustawy,

a m iesięcznym w ynagrodzeniem osiąganym przez pracow nika
w okresie rehabilitacji zawodowej;

4) jednorazowe odszkodowanie - przysługujące pracownikowi

z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu spowodo
wanego wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Za stały
uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności orga

nizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nieroku-

jące poprawy, natomiast za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uwa

ża się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upo
śledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy,
mogące ulec poprawie. Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz

jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową do

konuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji (art. 11 ust. 2-4
ustawy wypadkowej). Zasady orzekania o stałym lub długotrwałym
uszczerbku na zdrowiu określa rozporządzenie M inistra Pracy i Po

lityki Społecznej z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie szczegóło
wych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na
zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz
postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania (DzU nr
234, poz. 1974). Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy wypadkowej je d

norazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętne

go wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu. Jeżeli wskutek pogorszenia się stanu zdro
wia poszkodowanego stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu,
który był podstawą przyznania jednorazowego odszkodowania, uleg

nie zwiększeniu co najmniej o 10%, wówczas jednorazowe odszko

dowanie zwiększa się o podany wyżej procent przeciętnego wyna
grodzenia za każdy procent uszczerbku na zdrowiu przewyższający
procent, według którego ustalone było to odszkodowanie. Ponadto

jednorazowe odszkodowanie ulega zwiększeniu o kwotę stanowiącą

3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli w stosunku do po
szkodowanego orzeczona została całkowita niezdolność do pracy
oraz do samodzielnej egzystencji. Wysokość kwot jednorazowych
odszkodowań ogłasza M inister Pracy i Polityki Społecznej w „Mo

nitorze Polskim”;

jednorazowe odszkodowanie - przysługujące członkom rodzi

ny pracownika zmarłego wskutek wypadku przy pracy lub choroby

zawodowej. Odszkodowanie takie przysługuje również w razie
śmierci rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pra
cy lub choroby zawodowej. Członkami rodziny uprawnionymi do

jednorazowego odszkodowania są:

• małżonek, z wyjątkiem przypadku gdy w stosunku do małżon

ków orzeczona została separacja,

• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobio

ne oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem

pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ra
mach rodziny zastępczej, spełniające w dniu śmierci pracownika lub
rencisty warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej,

• rodzice, osoby przysposabiające, macocha oraz ojczym, jeżeli

w dniu śmierci pracownika lub rencisty prowadzili z nim wspólne
gospodarstwo domowe albo jeżeli pracownik lub rencista bezpośred

nio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania lub jeżeli usta
lone zostało wyrokiem lub ugodą sądową prawo do alimentów z je
go strony.

Wysokość jednorazowego odszkodowania uzależniona jest od

liczby uprawnionych członków rodziny. Również w tym przypadku
wysokość tego odszkodowania ogłasza M inister Pracy i Polityki

Społecznej w „Monitorze Polskim”;

6) renta z tytułu niezdolności do pracy - przysługująca pracow

nikowi, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej

stał się częściowo lub całkowicie niezdolny do pracy. Renta ta przy
sługuje niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego
oraz bez względu na datę powstania niezdolności do pracy. Przy
ustalaniu prawa do renty, wysokości oraz jej wypłaty stosuje się od

powiednio przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach

i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. DzU z 2004 r.

nr 39, poz. 353 ze zm.). Renta z tytułu niezdolności do pracy

z ubezpieczenia wypadkowego nie może być niższa niż 120% kwo

ty najniższej odpowiedniej renty ustalonej i podwyższonej zgodnie

z wymienioną ustawą;

7) renta szkoleniowa - przysługująca pracownikowi, w stosunku

do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze
względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie. Do
renty tej stosuje się również odpowiednio przepisy powołanej wyżej
ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W myśl art. 60 tej ustawy,
renta szkoleniowa przysługuje przez okres 6 miesięcy, przy czym
okres ten może ulec skróceniu, jeżeli starosta (prezydent miasta) za
wiadomi jednostkę organizacyjną ZUS o braku możliwości prze
kwalifikowania danej osoby do innego zawodu albo że zaintereso
wana osoba nie poddaje się przekwalifikowaniu zawodowemu (nie
uczestniczy bez uzasadnionych przyczyn w zapewnionym jej szko
leniu zawodowym). Okres pobierania renty szkoleniowej może być

też przedłużony - na wniosek starosty - na czas niezbędny do prze

kwalifikowania danej osoby, nie dłużej jednak niż o 30 miesięcy,
a zatem renta szkoleniowa może być pobierana nawet przez okres
3 lat. Renta szkoleniowa z ubezpieczenia wypadkowego nie może

być niższa niż 100% podstawy jej wymiaru i jednocześnie nie mo

że wynosić mniej niż 120% minimalnej renty szkoleniowej z ubez

pieczenia rentowego;

8) renta rodzinna - dla członków rodziny zmarłego pracownika

lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy
lub choroby zawodowej. Renta rodzinna przysługuje uprawnionym
członkom rodziny niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wy

padkowego i bez względu na datę śmierci pracownika lub rencisty

spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową (art.

17 ust. 2 ustawy wypadkowej). Przy ustalaniu prawa do renty ro

dzinnej oraz jej wysokości i wypłaty stosuje się odpowiednio prze

pisy powołanej wyżej ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Krąg

osób uprawnionych do renty rodzinnej i warunki jej uzyskania okreś
lone zostały przepisami art. 68-70 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS;

9) dodatek do renty rodzinnej - dla sieroty zupełnej; dodatek ten

przysługuje na zasadach i w wysokości określonej w art. 76 ustawy

o emeryturach i rentach z FUS;

10) dodatek pielęgnacyjny - przysługujący osobie uprawnionej

do renty z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli osoba ta uznana zo
stała za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzy
stencji, oraz osobie, która ukończyła 75 lat życia. Dodatek ten nie

przysługuje jednak osobie przebywającej w domu pomocy społecznej,

w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub w zakładzie pielęgnacyjno
-opiekuńczym, chyba że osoba ta przebywa poza tą placówką przez
okres dłuższy niż 2 tygodnie w miesiącu (art. 75 ustawy o emerytu
rach i rentach z FUS, który ma tu odpowiednie zastosowanie);

11) pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szcze

pień ochronnych oraz zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne

w zakresie określonym ustawą. Zgodnie z art. 23 ustawy wypadko
wej, ze środków funduszu wypadkowego są pokrywane koszty skut
ków wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych, związane ze
świadczeniami zdrowotnymi z zakresu stomatologii i szczepień
ochronnych, na które ubezpieczony pracownik został skierowany

przez lekarza orzecznika ZUS na wniosek lekarza prowadzącego, je

żeli koszty te nie są refundowane na podstawie odrębnych przepi
sów. Ponadto ze środków funduszu wypadkowego są pokrywane

koszty przedmiotów ortopedycznych w wysokości udziału własnego
ubezpieczonego określonego w ustawie z dnia 23 stycznia 2003 r.
o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia
(DzU nr 45, poz. 391 ze zm.).

Czy pracownikowi przysługuje odszkodowanie za szkody rze

czowe poniesione w związku z wypadkiem przy pracy?

Niezależnie od wyżej omówionych świadczeń pracownikowi,

który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje od pracodawcy od
szkodowanie za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem
przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do
wykonywania pracy, z wyjątkiem utraty lub uszkodzenia pojazdów
samochodowych oraz wartości pieniężnych (art. 2371 § 2 k.p.). Od
szkodowania takiego nie przewiduje natomiast ustawa wypadkowa.

OKOLICZNOŚCI

WYŁĄCZAJĄCE PRAWO DO ŚWIADCZEŃ

Z TYTUŁU WYPADKU PRZY PRACY

Ustawa wypadkowa przewiduje dwa przypadki, kiedy pracownik

zostaje pozbawiony prawa do świadczeń należnych z tytułu wypad
ku przy pracy. Odnosi się to do wszystkich świadczeń przewidzia

nych w art. 6 ust. 1 ustawy wypadkowej przysługujących pracowni

kowi, który uległ wypadkowi przy pracy. Okolicznością uzasadnia

ją c ą pozbawienie prawa do tych świadczeń jest określone naganne

zachowanie się samego pracownika, w wyniku którego doszło do
zaistnienia wypadku przy pracy.

Czy naruszenie przez pracownika przepisów dotyczących ochro

ny życia i zdrowia pozbawia go prawa do świadczeń z tytułu zaist
niałego wypadku przy pracy?

Stosownie do art. 21 ust. 1 ustawy wypadkowej, świadczenia

z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują pracownikowi, jeżeli

wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przepi
sów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez nie
go umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Przez użyte w tym

przepisie pojęcie naruszenia „przepisów dotyczących ochrony życia

i zdrowia” nie należy jednak rozumieć tylko przepisów dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy, bowiem pojęcie to ma znacznie

szerszy zakres i obejmuje nie tylko przepisy dotyczące bezpieczeń
stwa i higieny pracy, ale także szereg innych przepisów mających

na celu ochronę życia i zdrowia ludzkiego, jak np. przepisy prze

ciwpożarowe, przepisy ruchu drogowego, przepisy prawa budowla

nego. Ponadto w art. 21 ust. 1 ustawy jest mowa o umyślnym lub

wskutek rażącego niedbalstwa naruszeniu przez pracownika przepi
sów dotyczących ochrony życia i zdrowia ludzkiego, będącym wy

łączną przyczyną wypadku i co wymaga udowodnienia. Naruszony

w powyższy sposób przez pracownika musi być zatem konkretny

przepis. Tymczasem w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest

wielokrotnie mowa również o zasadach bezpieczeństwa i higieny

pracy. Tak np. art. 211 zdanie 1 k.p. stanowi, że „Przestrzeganie
przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym

obowiązkiem pracownika” . W świetle art. 21 ust. 1 ustawy wypad
kowej naruszenie przez pracownika umyślnie lub wskutek rażącego

niedbalstwa określonej zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, choć
by utrwalonej i z reguły stosowanej w praktyce, nie uzasadnia po

zbawienia pracownika prawa do świadczeń przewidzianych w usta
wie, jeśli zasada ta nie została usankcjonowana w konkretnym prze

pisie prawa.

Pozbawienie pracownika prawa do świadczeń przewidzianych

w ustawie następuje tylko wtedy, gdy wyłączną, a nie decydującą,

przyczyną wypadku było udowodnione przez pracodawcę naruszenie
przez niego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowo

dowane w sposób umyślny lub wskutek rażącego niedbalstwa. Jak

też orzekł SN w wyroku z dnia 9 września 1998 r., II UKN 186/98

(OSNAP 1999, z. 17, poz. 558), do pozbawienia pracownika świad
czeń z tytułu wypadku przy pracy nie jest wystarczające stwierdze

nie, że zachowanie pracownika było decydującą przyczyną wypad

ku, jeżeli nie było ono wyłączną jego przyczyną. Pogląd ten jest

w pełni aktualny również na gruncie obecnie obowiązującej ustawy
wypadkowej. Udowodnienie faktu, że pracownik naruszył przepisy
dotyczące ochrony życia i zdrowia ludzkiego, że naruszenie to spo
wodowane zostało umyślnie lub wskutek jego rażącego niedbalstwa
i że naruszenie wymienionych przepisów było wyłączną przyczyną
wypadku, spoczywa na pracodawcy, przy czym wszystkie te trzy
elementy m uszą być spełnione łącznie. Jeżeli zatem umyślność dzia

łania (lub zaniechania) lub rażące niedbalstwo poszkodowanego nie
było wyłączną przyczyną wypadku, nie pozbawia go to prawa do

świadczeń przewidzianych w ustawie i przysługują mu one w peł

nym zakresie. Podobne stanowisko reprezentował SN także we

wcześniejszych orzeczeniach. Tak np. w wyroku z dnia 23 paździer

nika 1981 r., III URN 40/80 (PiZS 1982, nr 7, s. 55) SN stwierdził,

że tylko wyłączna wina pracownika, i to szczególnie uwarunkowa

na pozbawia go prawa do świadczeń powypadkowych, przy czym

wina ta musi być udowodniona. Ponadto SN przyjął, że rażące nie
dbalstwo zachodzi wówczas, gdy poszkodowany pracownik podej
muje działania z naruszeniem przepisów o ochronie życia i zdrowia,
chociaż mógł i powinien był przewidzieć grożące mu niebezpie
czeństwo, które zwykle występuje w danych okolicznościach fak

tycznych, co dla każdego człowieka o przeciętnej przezorności jest

oczywiste. A przy tym musi to być przyczyna wyłączna. Ocena ro
dzaju i stopnia zawinienia poszkodowanego w wypadku przy pracy,
wyłączające prawo do świadczeń powypadkowych, ograniczona jest
wyłącznie do przyczyn wypadku, nie obejmuje natomiast następstw
wypadku, niezależnie od ich rozmiaru.

Zwrócić też należy uwagę na wyrok SN z dnia 27 maja 1998 r.,

II UKN 70/98 (OSNAP 1999, z. 12, poz. 403), w którym wyrażony
został pogląd, że niezapewnienie pracownikowi elementarnych wa
runków bezpiecznego wykonywania pracy z reguły wyklucza moż
liwość przyjęcia jako wyłącznej przyczyny wypadku przy pracy na
ruszenia przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia
i zdrowia wskutek rażącego niedbalstwa. SN wskazał ponadto, że
pozbawienie poszkodowanego podstawowych środków ochrony pra

cy, rażące przekraczanie norm czasu pracy, a także brak zabezpie
czeń używanego narzędzia pracy i jego wadliwa lokalizacja, nie po

zwalająca na bezpieczną i swobodną obsługę - to okoliczności, któ
re jednoznacznie wykluczają możliwość przyjęcia - jako wyłącznej

przyczyny wypadku przy pracy - udowodnionego przez pracodawcę
naruszenia przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia

i zdrowia, spowodowanego rażącym niedbalstwem.

O umyślnym lub wskutek rażącego niedbalstwa naruszeniu

przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia,

jako wyłącznej przyczynie wypadku przy pracy, nie można zatem

w żadnym wypadku mówić, jeśli do powstania wypadku w jakikol
wiek sposób przyczynił się również pracodawca lub inny pracownik
zakładu pracy bądź też osoba trzecia.

Czy stan nietrzeźwości lub znajdowanie się po d wpływem środ

ków odurzających ma wpływ na prawo pracownika do świadczeń
z tytułu wypadku przy pracy?

Drugą okoliczność, pozbawiającą pracownika prawa do świad

czeń z tytułu wypadku przy pracy, przewiduje art. 21 ust. 2 ustawy
wypadkowej. Zgodnie z tym przepisem, świadczenia te nie przysłu
gują również pracownikowi, który będąc w stanie nietrzeźwości lub

pod wpływem środków odurzających albo substancji psychotropo

wych przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypad
ku przy pracy. Nadmienić tu należy, że pojęcie „stan nietrzeźwości”
zdefiniowane zostało w art. 46 ust. 2 ustawy z dnia 26 październi
ka 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholi
zmowi (j.t. DzU z 2007 r. nr 70, poz. 473), zgodnie z którym stan

nietrzeźwości m a miejsce wówczas, gdy stężenie alkoholu we krwi

wynosi powyżej 0,5% lub obecność alkoholu w wydychanym po
wietrzu wynosi powyżej 0,25 mg w 1 dm3.

Fakt, iż pracownik w chwili wypadku znajdował się w stanie

nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających albo sub

stancji psychotropowych musi być udowodniony przez pracodawcę.

U stawa wypadkowa w art. 21 ust. 3 stanowi też, że jeżeli zachodzi

uzasadnione przypuszczenie, iż pracownik w chwili wypadku znaj
dował się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odu
rzających albo substancji psychotropowych, wówczas pracodawca
kieruje go na badanie niezbędne do ustalenia zawartości alkoholu,

środków odurzających lub substancji psychotropowych w organi
zmie. Pracownik jest obowiązany poddać się temu badaniu. Odmo
wa poddania się takiemu badaniu lub inne zachowanie się pracow

nika uniemożliwiające jego przeprowadzenie (np. oddalenie się

z miejsca wypadku) skutkuje pozbawieniem go prawa do świadczeń
z tytułu zaistniałego wypadku przy pracy, chyba że pracownik udo
wodni, iż miały miejsce przyczyny, które uniemożliwiły poddanie
się temu badaniu. Koszty powyższych badań zwracane są pracodaw
cy kierującemu na te badania. Jednakże koszty tych badań ponosi

pracownik, jeśli będąc w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środ

ków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się
w znacznym stopniu do spowodowania wypadku. Zasady dokony
wania zwrotu kosztów tych badań określa rozporządzenie M inistra
Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 kwietnia 2003 r.
(DzU nr 70, poz. 646).

Stan nietrzeźwości bądź znajdowanie się chwili wypadku pod

wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych
wyłącza prawo do świadczeń powypadkowych jednak tylko wtedy,

jeżeli pracownik będąc w takim stanie przyczynił się w znacznym

stopniu do zaistnienia wypadku. Samo bowiem stwierdzenie, że pra
cownik w chwili wypadku był w takim stanie, nie przesądza z góry
o tym, że przyczynił się on do spowodowania wypadku. Stan, w ja
kim pracownik się znajdował, mógł bowiem nie mieć żadnego
wpływu na zaistnienie wypadku, gdyż do wypadku doszłoby także
wtedy, gdyby pracownik był trzeźwy i w pełni sprawny pod wzglę
dem psychomotorycznym. Jeżeli zatem pracownik nie przyczynił się
do wypadku bądź stopień jego przyczynienia się był nieznaczny, mi
mo znajdowania się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środ
ków odurzających albo substancji psychotropowych, nie pozbawia
go to prawa do świadczeń powypadkowych i przysługują mu one
w pełnej wysokości. Ustawa wypadkowa nie przewiduje bowiem
możliwości zmniejszenia wysokości świadczeń w razie przyczynie

nia się pracownika do wypadku, stosownie do stopnia tego przyczy
nienia się. Nie przyjęto tu więc cywilistycznej zasady wyrażonej

w art. 362 kodeksu cywilnego stanowiącego, że jeżeli poszkodowa

ny przyczynił się do powstania szkody lub jej zwiększenia, obowią

zek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie
do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Jakkolwiek
w art. 21 ust. 2 ustawy wypadkowej jest mowa o przyczynieniu się
ubezpieczonego do spowodowania wypadku, a nie do szkody, to

jednak samo rozumienie przyczynienia się do szkody na gruncie

prawa cywilnego, może odnosić się również do przyczynienia się
pracownika do spowodowania wypadku na gruncie ustawy wypad
kowej. Na gruncie prawa cywilnego, w świetle art. 362 k.c. przyj
muje się, że przyczynienie się poszkodowanego do szkody ma miej
sce wtedy, gdy jego zachowanie jest adekwatną współprzyczyną po
wstania szkody lub jej zwiększenia. Takie rozumienie przyczynienia
się jest też w pełni przydatne, jeśli chodzi o przyczynienie się pra
cownika do spowodowania wypadku przy pracy. O przyczynieniu
się pracownika do zaistnienia wypadku przy pracy możemy zatem
mówić wtedy, gdy jego niezgodne z przepisami postępowanie pozo
staje w adekwatnym (normalnym) związku przyczynowym z wypad
kiem, jako jedna ze współprzyczyn sprawczych doprowadzających
do wypadku. N a spowodowanie wypadku przy pracy składają się
w takiej sytuacji dwie lub więcej przyczyn, z których jedna leży po
stronie pracownika, zaś druga - po stronie pracodawcy lub innego

podmiotu.

W myśl art. 21 ust. 2 ustawy wypadkowej, pozbawienie prawa

do świadczeń z tytułu wypadku przy pracy może mieć miejsce je d

nak tylko wtedy, jeżeli pracownik przyczynił się „w znacznym stop
niu” do spowodowania wypadku. Użyty w powołanym przepisie

zwrot „w znacznym stopniu” jest jednak nieostry i może nasuwać
w praktyce trudności interpretacyjne. Ustawa nie zawiera bowiem
w tej mierze żadnych wskazówek. Ocena, czy w konkretnym przy
padku pracownik swoim zachowaniem przyczynił się do zaistnienia
wypadku w znacznym stopniu, czy też stopień tego przyczynienia

był nieznaczny, wymaga każdorazowo rozpatrzenia całokształtu

okoliczności towarzyszących danemu wypadkowi. Od tej oceny za
leży bowiem przyznanie bądź pozbawienie pracownika prawa do
świadczeń powypadkowych. Ustalenie, czy zachowanie pracownika

było okolicznością „znaczniejszą” od przyczynienia się drugiej stro
ny do wypadku, niejednokrotnie nie jest w praktyce łatwe. Najczę

ściej do wypadku przy pracy dochodzi w wyniku splotu różnych
okoliczności, stąd też ocena, która z nich zaważyła w znacznym
stopniu na jego zaistnieniu, wymaga odpowiedniego wartościowania

jego przyczyn i ustalenia przyczyny najistotniejszej, dominującej.

Zaznaczyć należy, że zaistnienie wypadku przy pracy w okolicz

nościach określonych w art. 21 ust. 1 i 2 ustawy wypadkowej po
zbawia prawa do świadczeń przewidzianych w ustawie tylko same
go pracownika, a nie członków jego rodziny, którym - w razie jego

śmierci wskutek takiego wypadku - przysługują odpowiednie świad
czenia przewidziane w ustawie (jednorazowe odszkodowanie, renta
rodzinna). Jak bowiem stwierdził SN w wyroku z dnia 9 grudnia

1997 r., II UKN 377/97 (OSNAP 1998, z. 20, poz. 606), członkom

rodziny pracownika, który zmarł wskutek wypadku przy pracy,

przysługuje jednorazowe odszkodowanie pieniężne niezależnie od
tego, czy pracownik przyczynił się i w jakim stopniu do spowodo

wania wypadku. Wyrok ten zachowuje nadal aktualność.

Szerzej na temat wypadków przy pracy i chorób zawodowych

zob. F. Małysz, Wypadki przy pracy i choroby zawodowe, Wydaw
nictwo „Biblioteczka Pracownicza”, Warszawa 2003.

R o z d z i a ł IX

SZKOLENIE PRACOWNIKÓW

W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

1. ZASADY OGÓLNE

Jakie przepisy regulują szkolenie pracowników w dziedzinie

bezpieczeństwa i higieny pracy?

Zaznajamianie z problematyką dotyczącą bezpieczeństwa i hi

gieny pracy praktycznie rozpoczyna się ju ż na etapie edukacji szkol

nej, a więc jeszcze przed podjęciem przez dorastającą młodzież
pierwszej w życiu pracy zawodowej. Zgodnie bowiem z art. 2372

k.p., M inister Edukacji Narodowej jest obowiązany zapewnić
uwzględnianie problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz er
gonomii w programach nauczania w szkołach, po uzgodnieniu za
kresu tej problematyki z Ministrem Pracy i Polityki Społecznej.

Szczegółowe zasady dotyczące szkolenia pracowników w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy określa rozporządzenie M inistra Go

spodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia
w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 180, poz.

1860 ze zm.). Przepisy tego rozporządzenia w drażają postanowienia

dyrektywy 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wpro
wadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pra
cowników w miejscu pracy (DzUrz WE L 183 z dnia 20 czerwca

1989), co wiąże się z członkostwem Polski w Unii Europejskiej od

1 maja 2004 r. i koniecznością dostosowania polskiego prawodaw

stwa do uregulowań unijnych. Rozporządzenie określa: zasady i za
kres szkolenia, wymagania dotyczące treści i realizacji programów
szkolenia, sposób dokumentowania szkolenia oraz przypadki, w któ
rych pracodawcy lub pracownicy m ogą być zwolnieni z określonych
rodzajów szkolenia.

Zgodnie z przepisami § 2 powołanego rozporządzenia z dnia 27

lipca 2004 r., pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikowi
odbycie, odpowiedniego do rodzaju wykonywanej pracy, szkolenia
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym przekazanie mu
informacji i instrukcji dotyczących zajmowanego stanowiska pracy
lub wykonywanej pracy. W razie wykonywania pracy na terenie za
kładu pracy pracodawcy przez pracownika innego pracodawcy -

pracodawca jest obowiązany poinformować tego pracownika o za

grożeniach dla bezpieczeństwa i zdrowia podczas pracy na tym te
renie. Uzyskanie takich informacji pracownik potwierdza podpisem.

Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy w zakresie szkolenia

w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy?

Prowadzenie systematycznego szkolenia pracowników w zakre

sie bezpieczeństwa i higieny pracy jest jednym z ważniejszych obo
wiązków pracodawcy, określonym w art. 94 pkt 4 k.p. Szkolenie to
m a na celu zaznajamianie pracowników z obowiązującymi przepisa
mi i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz utrwalanie wia
domości w tej dziedzinie. Zgodnie też z art. 23 73 § 1 k.p. nie wolno
dopuścić do pracy pracownika, do której wykonywania nie posiada
on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także
dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i hi
gieny pracy. Pracodawca jest zatem obowiązany zapewnić przeszko
lenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed
dopuszczeniem go do pracy, a także prowadzić okresowe szkolenie
w tym zakresie. Obowiązek przeszkolenia pracownika przed dopusz
czeniem go do pracy jest aktualny niezależnie od tego, na jaki okres

pracownik jest zatrudniony (na czas określony, na czas wykonania

określonej pracy, na czas nieokreślony, na okres próbny), a także
w przypadku zmiany stanowiska pracy. Przeszkolenie pracownika

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy nie jest jedynie wymagane
w razie podjęcia przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy,
które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiąza

niem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę (art. 23 73 § 2 k.p.).

Szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy odbywa się w czasie pracy i na koszt pracodawcy (art. 23 73

§ 3 k.p.). Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w szko

leniu pracownik zachowuje też prawo do wynagrodzenia.

Również pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w zakre

sie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wy
konywania ciążących na nim obowiązków i szkolenie to powinno

być okresowo powtarzane (art. 23 73 § 2 1 k.p.).

Pracodawca jest też obowiązany zaznajamiać pracowników

z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczą
cymi wykonywanych przez nich prac. Obowiązany jest również wy
dawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeń
stwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy (art.
23 74 § 1 i 2 k.p.).

Czy pracownik je st obowiązany brać udział w szkoleniu w za

kresie bezpieczeństwa i higieny pracy?

Pracownik jest obowiązany znać przepisy oraz zasady bezpie

czeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z te
go zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzają
cym (art. 211 pkt 1 k.p.). Obowiązany jest też potwierdzić na pi
śmie zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy (art. 23 74 § 3 k.p.). Pismo takie powinno też być

przechowywane w aktach osobowych pracownika, zgodnie z § 3

i § 6 ust. 2 pkt 2 lit. b) rozporządzenia M inistra Pracy i Polityki So
cjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez

pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem
pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (DzU
nr 62, poz. 286 ze zm.).

Jakim celom ma służyć szkolenie w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy?

Szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy powinno

zapewnić jego uczestnikom:

1) zaznajomienie się z czynnikami środowiska pracy mogącymi

powodować zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników
podczas pracy oraz z odpowiednimi środkami i działaniami zapobie
gawczymi,

2) poznanie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pra

cy w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy w zakładzie pra
cy i na określonym stanowisku pracy, a także związanych z pracą
obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa i hi
gieny pracy,

3) nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bez

pieczny dla siebie i innych osób, postępowania w sytuacjach awa

ryjnych oraz udzielenia pomocy osobie, która uległa wypadkowi
(§ 3 powołanego rozporządzenia z dnia 27 lipca 2004 r.).

2. ORGANIZATORZY SZKOLENIA

Kto może organizować i prowadzić szkolenie w zakresie bezpie

czeństwa i higieny pracy?

Powołane rozporządzenie dopuszcza możliwość organizowania

i prowadzenia szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

przez samych pracodawców bądź też - na ich zlecenie - przez je d
nostki organizacyjne prowadzące działalność szkoleniową w dzie

dzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jednostki te prowadzą też
szkolenie pracodawców, pracowników służby bezpieczeństwa i hi
gieny pracy oraz instruktorów i wykładowców tematyki bezpieczeń
stwa i higieny pracy (§ 4 powołanego rozporządzenia). Jednostkami
organizacyjnymi prowadzącymi działalność szkoleniową w dziedzi

nie bezpieczeństwa i higieny pracy są:

• placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia prak

tycznego, ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego,

• szkoły ponadgimnazjalne,

• jednostki badawczo-rozwojowe, szkoły wyższe lub inne pla

cówki naukowe,

• stowarzyszenia, których celem statutowym jest działalność

związana z bezpieczeństwem i higieną pracy,

• osoby prawne lub fizyczne prowadzące działalność oświatową

na zasadach określonych w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobo

dzie działalności gospodarczej (j.t. DzU z 2007 r. nr 155, poz. 1095),

- jeżeli prowadzą działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeń

stwa i higieny pracy (§ 1a pkt 2 powołanego rozporządzenia z dnia
27 lipca 2004 r.).

Jakie obowiązki ciążą na organizatorze szkolenia w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy?

Organizator szkolenia, tj. pracodawca lub odpowiednia jednost

ka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy, jest obowiązany do zapewnienia
wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświad
czenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające wła
ściwą realizację programów szkolenia. Zasób wiedzy i doświadcze
nie zawodowe osób prowadzących szkolenie powinny być odpo
wiednie do charakteru pracy wykonywanej przez pracowników ob

jętych szkoleniem i specyfiki danego zakładu pracy. Inne bowiem

będą wymagania, gdy szkolenie dotyczy pracowników administra

cyjnych, a inne zaś gdy chodzi o pracowników zatrudnionych na
stanowiskach robotniczych, i to w zależności od specyfiki zakładu

pracy (np. produkcja określonych maszyn, kopalnia węgla, wytwa
rzanie produktów z tworzyw sztucznych, budownictwo itp.). Istotne

jest też posiadanie przez wykładowcę lub instruktora odpowiednie

go przygotowania dydaktycznego, pozwalającego na dobór właści
wych form i metod szkolenia. W myśl § 1a pkt 4 powołanego roz
porządzenia z dnia 27 lipca 2004 r., przez przygotowanie dydak
tyczne rozumie się ukończenie kształcenia lub szkolenia przygoto
wującego do prowadzenia procesu szkolenia w dziedzinie bezpie
czeństwa i higieny pracy w sposób zapewniający w ysoką efektyw
ność, z uwzględnieniem, odpowiednich dla określonych grup uczest

ników szkolenia i rodzajów szkolenia: form organizacyjnych i me
tod szkolenia oraz środków dydaktycznych.

Organizator szkolenia jest obowiązany ponadto zapewnić:
• programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla

określonych grup stanowisk,

• programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadze

nia instruktażu - w przypadku prowadzenia takiego szkolenia,

• odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności

szkoleniowej,

• wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji

programów szkolenia, np. różnego rodzaju materiały poglądowe,

• właściwy przebieg szkolenia oraz prowadzenie dokumentacji

w postaci programów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów prze

biegu egzaminów i rejestru wydanych zaświadczeń o odbyciu szko

lenia przez pracownika (§ 5 powołanego rozporządzenia).

Jakiego rodzaju szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy są prowadzone?

Zgodnie z § 6 powołanego rozporządzenia z dnia 27 lipca

2004 r., szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest
prowadzone jako szkolenie wstępne i szkolenie okresowe.

Programy szkolenia wstępnego oraz szkolenia okresowego,

określające szczegółową tematykę, formy realizacji i czas trwania
szkolenia, dla poszczególnych grup stanowisk opracowuje praco
dawca lub w porozumieniu z pracodawcą - jednostka organizacyjna
prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa
i higieny pracy, na podstawie ramowych programów szkolenia. Pro
gramy szkolenia powinny być dostosowane do rodzajów i warun
ków prac wykonywanych przez uczestników szkolenia, a ich reali
zacja powinna zapewnić spełnienie celów szkolenia, określonych
w § 3 powołanego rozporządzenia (o czym była mowa wyżej). Pro
gramy szkolenia, na podstawie których były prowadzone aktualne
szkolenia pracowników, powinny być przechowywane przez praco
dawców w dokumentacji dotyczącej bezpieczeństwa i higieny pracy.

Ramowe programy szkolenia są określone w załączniku nr 1 do roz

porządzenia (§ 7 powołanego rozporządzenia).

3. SZKOLENIE WSTĘPNE

W jakiej form ie je st przeprowadzane szkolenie wstępne?

Szkolenie wstępne jest przeprowadzane w formie instruktażu

według programów opracowanych dla poszczególnych grup stano
wisk i obejmuje:

1) szkolenie wstępne ogólne, zwane instruktażem ogólnym,

2) szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane instruktażem sta

nowiskowym (§ 8 powołanego rozporządzenia z dnia 27 lipca 2004 r.).

Przez instruktaż - w myśl § 1a pkt 1 powołanego rozporządze

nia - rozumie się formę szkolenia o czasie trwania nie krótszym niż

2 godziny lekcyjne, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub
uzupełnianie wiedzy i umiejętności dotyczących wykonywania pra
cy i zachowania się w zakładzie pracy w sposób zgodny z przepisa
mi oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

Jaki je s t cel instruktażu ogólnego i kto go prowadzi?

Celem instruktażu ogólnego jest zapoznanie pracownika z pod

stawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi
w kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulami

nach pracy, z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także z zasada

mi udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku (§ 9 ust. 1 po
wołanego rozporządzenia). Instruktaż ogólny odbywają, przed do

puszczeniem do wykonywania pracy:

• nowo zatrudnieni pracownicy,
• studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką,
• uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej

nauki zawodu.

Instruktaż ogólny prowadzi pracownik służby bezpieczeństwa i hi

gieny pracy lub osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby al

bo pracodawca, który sam wykonuje takie zadania, lub pracownik wy

znaczony przez pracodawcę posiadający zasób wiedzy i umiejętności za

pewniający właściwą realizację programu instruktażu oraz mający aktu

alne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie

bezpieczeństwa i higieny pracy (§ 10 powołanego rozporządzenia).

Jaki je st cel instruktażu stanowiskowego i kiedy je st przepro

wadzany?

Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkole

nia zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na
ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wyko
nywaną pracą, sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą po
wodować te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pra

cy na tych stanowiskach (§ 9 ust. 2 powołanego rozporządzenia z dnia
27 lipca 2004 r.). Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed
dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku:

1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz

innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników
szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych, oraz
pracownika przenoszonego na takie stanowisko,

2) ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studen

ta odbywającego praktykę studencką.

W przypadku gdy pracownik wykonuje pracę na kilku stanowi

skach pracy, wówczas powinien odbyć instruktaż stanowiskowy na
każdym z tych stanowisk.

W razie wprowadzenia na stanowisku pracy, na którym wystę

puje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia,
uciążliwych lub niebezpiecznych, zmian warunków techniczno-orga
nizacyjnych, w szczególności zmian procesu technologicznego,
zmian organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowania

substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym
oraz nowych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń -
pracownik zatrudniony na tym stanowisku odbywa instruktaż stano
wiskowy przygotowujący go do bezpiecznego wykonywania pracy
w zmienionych warunkach. Tematyka i czas trwania tego instrukta
żu powinny być uzależnione od rodzaju i zakresu wprowadzonych

na tym stanowisku pracy zmian.

Czas trwania instruktażu stanowiskowego powinien być uzależ

niony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego

stażu pracy oraz rodzaju pracy i zagrożeń występujących na stano
wisku pracy, na którym pracownik ma być zatrudniony. Instruktaż
stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę osoba
kierująca pracownikami lub pracodawca, jeżeli osoby te posiadają

odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są prze
szkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowisko
wego. Instruktaż stanowiskowy kończy się sprawdzianem wiedzy
i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami
oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, stanowiącym podsta
wę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym
stanowisku (§ 11 powołanego rozporządzenia).

Odbycie instruktażu ogólnego oraz instruktażu stanowiskowego

pracownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, któ

ra jest przechowywana w aktach osobowych pracownika. W zór kar

ty szkolenia wstępnego jest określony w załączniku nr 2 do rozpo

rządzenia (§ 12 powołanego rozporządzenia M inistra Gospodarki
i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r.).

4. SZKOLENIE OKRESOWE

Jaki je st cel szkolenia okresowego w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy i kto j e odbywa?

Szkolenie okresowe m a na celu aktualizację i ugruntowanie

wiedzy i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami

techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Szkolenie okresowe

odbywają:

1) osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pra

cownikami, w szczególności kierownicy, mistrzowie i brygadziści,

2) pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,
3) pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, kon

struktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy
i organizatorzy produkcji,

4) pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy i inne

osoby wykonujące zadania tej służby,

5) pracownicy administracyjno-biurowi oraz inni pracownicy

niewymienieni wyżej, których charakter pracy wiąże się z naraże
niem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpiecz

ne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy (§ 14 powołanego rozporządzenia z dnia 27 lipca 2004 r.).

Jak często powinno być przeprowadzane szkolenie okresowe?

Szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowi

skach robotniczych przeprowadza się w formie instruktażu, nie rza
dziej niż raz na 3 lata, zaś na stanowiskach, na których są wykony
wane prace szczególnie niebezpieczne - nie rzadziej niż raz w roku.

Natomiast szkolenie okresowe osób będących pracodawcami oraz

innych pracowników powinno być przeprowadzane w formie kursu,
seminarium lub samokształcenia kierowanego nie rzadziej niż raz na

5 lat, a w przypadku pracowników administracyjno-biurowych - nie

rzadziej niż raz na 6 lat.

Co należy rozumieć przez kurs, samokształcenie kierowane

i seminarium?

W świetle § 1a pkt 3 powołanego rozporządzenia z dnia 27 lip

ca 2004 r., przez kurs rozumie się formę szkolenia o czasie trwania

nie krótszym niż 15 godzin lekcyjnych, składającego się z zajęć teo

retycznych i praktycznych, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowa

nie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeń

stwa i higieny pracy. Natomiast przez samokształcenie kierowane
rozumie się formę szkolenia umożliwiającego uzyskanie, aktualizo
wanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpie
czeństwa i higieny pracy, na podstawie materiałów przekazanych

przez organizatora szkolenia, w szczególności za pośrednictwem
poczty lub internetu, przy jednoczesnym zapewnieniu konsultacji

z osobami spełniającymi wymagania dla wykładowców. Z kolei
seminarium to forma szkolenia o czasie trwania nie krótszym niż

5 godzin lekcyjnych, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie

lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy (§ 1a pkt 5 i 6 powołanego rozporządzenia).

Kto ustala częstotliwość oraz czas trwania szkolenia okresowego?

Częstotliwość oraz czas trwania szkolenia okresowego pracow

ników zatrudnionych na określonych stanowiskach pracy ustala pra

codawca, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami,

biorąc pod uwagę rodzaj i warunki wykonywania prac na tych sta
nowiskach. Pierwsze szkolenie okresowe osób będących pracodaw

cami oraz innych osób kierujących pracownikami (kierowników ko
mórek organizacyjnych, mistrzów, brygadzistów) powinno być prze
prowadzone w okresie do 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych
stanowiskach, natomiast pracowników zatrudnionych na innych sta

nowiskach pracy (wymienionych wyżej w pkt. 2-5 ) - w okresie do

12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych stanowiskach. Ze szkole

nia tego może być zwolniony pracownik, który przedłoży aktualne

zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy wy
maganego szkolenia okresowego, bądź też odbył w tym okresie
szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na stanowi
sku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program
uwzględnia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia
okresowego obowiązującego na nowym stanowisku pracy (§ 15 po
wołanego rozporządzenia). Należy dodać, że ukończenie w powyż
szych okresach szkolenia, dokształcania lub doskonalenia zawodo
wego związanego z nauką zawodu, przyuczeniem do zawodu albo
podnoszeniem kwalifikacji zawodowych, uwzględniającego program
szkolenia okresowego wymagany dla określonego stanowiska pracy,
uważa się za równoznaczne z odbyciem takiego szkolenia (§ 17 po
wołanego rozporządzenia z dnia 27 lipca 2004 r.).

SZKOLENIE PRACODAWCÓW

WYKONUJĄCYCH ZADANIA SŁUŻBY BHP

Którzy pracodawcy są obowiązani odbyć szkolenie w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy?

Szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy m uszą od

być pracodawcy, którzy zgodnie z art. 23711 § 1 k.p. wykonują
w zakładzie pracy zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

Szkolenie to pracodawca powinien odbyć przed podjęciem wykony

wania tych zadań. Szkolenie takie przeprowadzane jest w formie
kursu lub seminarium według programu opracowanego w oparciu
o ramowy program określony w części III załącznika nr 1 do powo

łanego rozporządzenia M inistra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca

2004 r. Z powyższego szkolenia są zwolnieni pracodawcy, którzy
spełniają wymagania kwalifikacyjne dla służby bezpieczeństwa i hi
gieny pracy określone w przepisach dotyczących służby bezpieczeń
stwa i higieny pracy ( § 1 3 powołanego rozporządzenia). Wymaga

nia te określone zostały w § 4 rozporządzenia Rady Ministrów

z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higie

ny pracy (DzU nr 109, poz. 704 ze zm.).

Obowiązek odbycia szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higie

ny pracy ciąży zatem na pracodawcy zatrudniającym do 10 pracow
ników albo do 20 pracowników, jeżeli jest zakwalifikowany do gru
py działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecią kategorię

ryzyka w rozumieniu ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubez

pieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawo

dowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.) - jeżeli sam wykonuje za
dania służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Szczegółowe zasady usta
lania kategorii ryzyka określa rozporządzenie M inistra Pracy i Poli

tyki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania

stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wy

padków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń

wypadkowych i ich skutków (DzU nr 200, poz. 1692 ze zm.).

Jaki je st cel szkolenia pracodawców wykonujących zadania

służby bhp?

Celem powyższego szkolenia jest uzyskanie przez jego uczestni

ków wiedzy i umiejętności w zakresie:

• identyfikacji i analizy zagrożeń zawodowych oraz oceny ryzy

ka związanego z tymi zagrożeniami,

• prowadzenia kontroli i oceny stanu bezpieczeństwa i higieny

pracy, w tym przestrzegania przepisów i zasad bhp,

• organizowania przedsięwzięć mających na celu zapewnienie

pracownikom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia,

• metod eliminowania lub ograniczenia oddziaływania na pra

cowników czynników szkodliwych dla zdrowia i niebezpiecznych,

• ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz

chorób zawodowych, a także określania niezbędnych działań profi
laktycznych,

• metod i organizacji szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa

i higieny pracy,

• popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy.

W jakiej form ie powyższe szkolenie je st prowadzone?

Szkolenie powinno być zorganizowane w formie kursu lub se

minarium - z uwzględnieniem ćwiczeń oraz z wykorzystaniem od

powiednich pomocy dydaktycznych, w szczególności filmów, tablic,

folii do wyświetlania informacji, programów komputerowych, mate
riałów do ćwiczeń. Uczestnicy szkolenia powinni również otrzymać
materiały umożliwiające przyswojenie problematyki objętej progra
mem szkolenia (np. skrypty, przepisy prawne, zestawy ćwiczeń z in
strukcjami, zestawy pytań kontrolnych).

6. EGZAMINY SPRAWDZAJĄCE

Jakie szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy koń

czą się egzaminem i kto go przeprowadza?

Szkolenia pracodawców wykonujących zadania służby bezpie

czeństwa i higieny pracy oraz szkolenia okresowe kończą się egza
minem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia
wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywa

nia lub organizowania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy. Egzamin przeprowadzany jest przed

kom isją pow ołaną przez organizatora szkolenia, tj. pracodawcę lub

jednostkę organizacyjną prow adzącą działalność szkoleniow ą

w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Potwierdzeniem ukoń
czenia z wynikiem pozytywnym szkolenia jest zaświadczenie wyda

ne przez organizatora szkolenia, którego wzór określony jest w za
łączniku nr 3 do rozporządzenia (§ 16 powołanego rozporządzenia
M inistra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r.).

R o z d z i a ł X

ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

ORAZ ODZIEŻ I OBUWIE ROBOCZE

Jakie zadania mają spełniać środki ochrony indywidualnej?

Zgodnie z przepisami art. 23 76 k.p., pracodawca jest obowiąza

ny dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidu

alnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodli
wych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy
oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami.

Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochro
ny indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgod
ności określone w odrębnych przepisach.

Środki ochrony indywidualnej m ają zabezpieczać organizm pra

cownika przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdro
wia czynników występujących w środowisku pracy. O tym zaś, ja
kie środki ochrony indywidualnej pracodawca jest obowiązany do
starczyć pracownikowi, decyduje rodzaj pracy, ja k ą wykonuje.

Z drugiej strony pracownik jest obowiązany używać przydzielonych
mu środków ochrony indywidualnej, natomiast na osobach kierują

cych pracownikami spoczywa obowiązek dbałości o sprawność tych
środków i stosowanie ich przez pracowników zgodnie z przeznacze

niem (art. 211 pkt 4 oraz art. 212 pkt 2 k.p.).

Co rozumie się przez środki ochrony indywidualnej?

W myśl § 2 pkt 9 powoływanego rozporządzenia w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przez środki

ochrony indywidualnej rozumie się wszelkie środki noszone lub

trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub

większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecz

nych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym rów
nież wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.

Do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się natomiast:

• zwykłej odzieży roboczej i mundurów, które nie są specjalnie

przeznaczone do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia
pracownika,

• środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, Po

licję i inne służby utrzymania porządku publicznego,

• wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy

i ratownicze,

• środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie

przepisów Prawa o ruchu drogowym,

• wyposażenia sportowego,
• środków służących do samoobrony lub do odstraszania,
• przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania

zagrożeń i naruszania porządku publicznego.

Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywi

dualnej?

Dostarczane pracownikom środki ochrony indywidualnej powin

ny spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności, określone usta
w ą z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (j.t. DzU
z 2004 r. nr 204, poz. 2087 ze zm.). N a podstawie art. 9 ust. 1 tej
ustawy M inister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej wydał roz
porządzenie z dnia 31 marca 2003 r. w sprawie zasadniczych wyma
gań dla środków ochrony indywidualnej (DzU nr 80, poz. 725), któ
re weszło w życie z dniem 1 maja 2004 r., tj. z dniem uzyskania
przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej. Rozporządzenie to
wdraża postanowienia dyrektywy Rady W spólnot Europejskich nr

89/686/EWG z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie ujednolicenia

przepisów prawnych państw członkowskich dotyczących środków

ochrony indywidualnej, ze zmianami wprowadzonymi przez później
sze dyrektywy. Rozporządzenie z dnia 31 marca 2003 r. określa

szczegółowo zasadnicze wymagania dla środków ochrony indywidu
alnej, warunki i tryb dokonywania oceny zgodności, treść deklaracji
zgodności, minimalne kryteria, jakie powinny być uwzględnione przy

notyfikowaniu jednostek prowadzących ocenę zgodności środków

ochrony indywidualnej, sposób oznakowania i wzór oznakowania CE.

Zgodnie z § 6 powyższego rozporządzenia środki ochrony in

dywidualnej w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa użytkow

ników tych środków powinny:

1) zapewniać wystarczającą ochronę przed występującymi za

grożeniami,

2) być zaprojektowane oraz wykonane zgodnie z wymaganiami

ergonomii w taki sposób, aby w przewidywanych warunkach uży
wania, do których są przeznaczone, użytkownik mógł normalnie
wykonywać wszystkie czynności w przypadku zagrożenia, korzysta

jąc równocześnie z odpowiedniej ochrony na możliwie najwyższym

osiągalnym poziomie; przez ochronę na możliwie najwyższym osią
galnym poziomie, który powinien być wzięty pod uwagę przy pro

jektowaniu środków ochrony indywidualnej, należy rozumieć po

ziom, powyżej którego niedogodności związane z ich noszeniem
uniemożliwiają ich skuteczne używanie podczas narażenia na zagro
żenia lub uniemożliwiają normalne wykonywanie czynności.

W ja k i sposób powinny być zaprojektowane i wykonane środki

ochrony indywidualnej?

Środki ochrony indywidualnej powinny być tak zaprojektowane

i wykonane, aby wykluczały zagrożenia i inne niedogodności
w przewidywanych warunkach użytkowania:

1) materiały, z których są wyprodukowane części i materiały

użyte do produkcji środków ochrony indywidualnej, łącznie z pro
duktami ich rozkładu, nie powinny wpływać niekorzystnie na zdro
wie lub higienę użytkownika,

2) właściwy stan powierzchni części składowych; każda część

składowa środków ochrony indywidualnej, która m a kontakt lub też
która potencjalnie może mieć kontakt z użytkownikiem podczas ich
używania, powinna być gładka, pozbawiona ostrych brzegów, wy
stępów i krawędzi zagrażających okaleczeniem użytkownika,

zm inim alizow anie utrudnień dla użytkownika; wszelkie

utrudnienia związane z poruszaniem się, zm ianą pozycji ciała i po
strzeganiem zmysłowym podczas używania środków ochrony indy
widualnej powinny być zminimalizowane; jednocześnie nie mogą
one powodować wykonywania ruchów niebezpiecznych dla użyt
kownika lub innych osób.

Powinny też być tak zaprojektowane i wykonane, aby możliwe

było ich łatwe i prawidłowe umieszczenie na użytkowniku oraz po
zostawienie ich na właściwym miejscu przez przewidywany okres
użytkowania, z uwzględnieniem panujących wokół warunków, wy
konywanych ruchów i przyjmowanych pozycji ciała. Z tego wzglę

du należy zapewnić możliwość optymalnego dostosowania tych
środków do budowy ciała użytkownika za pom ocą wszelkich wła
ściwych środków, w szczególności odpowiednich systemów regula
cji i mocowania lub przez zapewnienie odpowiedniego zakresu roz
miarów. Środki ochrony indywidualnej powinny być możliwie jak

najlżejsze, z zachowaniem wymaganej wytrzymałości i skuteczności

ich działania. Niezależnie od zasadniczych wymagań, środki ochro

ny indywidualnej powinny być odporne na działanie czynników oto

czenia, w przewidywanych warunkach ich używania.

Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do ochrony użytkow

nika przed kilkoma jednocześnie występującymi zagrożeniami po

winny być tak zaprojektowane i wykonane, aby spełniały wymaga

nia właściwe dla każdego z występujących zagrożeń. W przypadku

gdy ten sam producent wprowadza do obrotu kilka rodzajów środków
ochrony indywidualnej różnych klas lub różnych typów, mających

na celu zapewnienie ochrony sąsiadujących części ciała przed łącz
nym działaniem różnych zagrożeń, środki te powinny być kompaty
bilne (§ 7 wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

W przypadku gdy środki ochrony indywidualnej są wyposażone

w system regulacji, system ten powinien być zaprojektowany i wy
konany w sposób uniemożliwiający ustawienie nieprawidłowych pa
rametrów regulacji dokonujących się bez wiedzy użytkownika
w przewidywanych warunkach używania. Środki ochrony indywidu
alnej zakrywające chronione części ciała powinny być właściwie
wentylowane, na tyle, na ile jest to możliwe, aby ograniczyć wy

dzielanie się potu podczas ich używania. Jeżeli spełnienie tego wa
runku nie jest możliwe, środki te powinny być wyposażone w układy
do wchłaniania potu. Wszelkie ograniczenia pola widzenia, wywołane

przez środki ochrony indywidualnej chroniące twarz, oczy i drogi od

dechowe, powinny być zminimalizowane. Stopień optycznej neutral

ności wizjerów, znajdujących się w środkach ochrony indywidualnej,
powinien być dostosowany do wykonywanych przez użytkownika
precyzyjnych i długotrwałych czynności. Środki te, jeżeli jest to ko
nieczne, powinny być wyposażone w środki przeciwdziałające zapa-

rowywaniu wizjerów. Środki ochrony indywidualnej przeznaczone
dla użytkowników wymagających korekcji wzroku powinny być do
stosowane do ich noszenia wraz z okularami lub szkłami kontakto
wymi (§ 9 wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do używania:

1) w atmosferze wybuchowej - powinny być tak zaprojektowa

ne i wykonane, aby nie mogły być źródłem iskry lub łuku elektrycz
nego, spowodowanych elektrycznością statyczną lub uderzeniem,

i nie mogły spowodować zapłonu mieszaniny wybuchowej,

2) w nagłych wypadkach lub do szybkiego zakładania albo zdej

mowania - powinny być tak zaprojektowane i wykonane, aby czas

potrzebny do ich zakładania albo zdejmowania był jak najkrótszy;

wszystkie elementy środków ochrony indywidualnej, pozwalające na

prawidłowe ich zakładanie albo zdejmowanie, powinny umożliwiać

szybką i łatwą ich obsługę (§ 11 wymienionego rozporządzenia).

Jeżeli środki ochrony indywidualnej są wyposażone w urządze

nia alarmowe uruchamiane w przypadku braku przewidzianego po

ziom u ochrony, urządzenia te pow inny być zaprojektow ane
i umieszczone w taki sposób, aby użytkownik odbierał sygnał alar
mowy z tych urządzeń podczas ich używania w warunkach, do któ
rych są przeznaczone. Części składowe środków ochrony indywidu
alnej, które m ogą być regulowane, odłączane lub wymieniane przez
użytkownika, powinny być tak zaprojektowane i wykonane, aby
czynności te mogły być wykonane bez użycia narzędzi. W przypad
ku gdy środki ochrony indywidualnej są wyposażone w urządzenie
umożliwiające połączenie z innymi uzupełniającymi urządzeniami,
mechanizm łączący powinien być zaprojektowany i wykonany

w sposób umożliwiający jego montaż tylko z właściwymi uzupeł

niającymi urządzeniami. Jeżeli środki ochrony indywidualnej są wy

posażone w urządzenie do obiegu cieczy, urządzenie takie powinno

być tak zaprojektowane, dobrane i podłączone, aby była możliwa

właściwa wymiana cieczy w pobliżu całej chronionej części ciała
użytko wnika środków, niezależnie od jego pozycji lub wykonywa

nych ruchów w przewidywanych warunkach używania (§ 12 wy

mienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Zgodnie z § 15 wymienionego rozporządzenia środki ochrony

indywidualnej zapobiegające:

1) urazom spowodow anym przez spadające lub wystające

przedmioty albo zderzeniom części ciała z innymi przeszkodami,
aby zapobiegać zranieniom spowodowanym w szczególności przez
zgniecenie lub przekłucie części chronionej przez te środki - powin

ny zapewniać amortyzowanie uderzeń przynajmniej do takiego po

ziomu energii uderzenia, powyżej którego wymiary lub masa środ
ka ochrony indywidualnej amortyzującego uderzenie uniemożliwia

łyby efektywne ich używanie w przewidywanym okresie,

2) upadkom z wysokości lub ich skutkom - powinny zawierać

uprząż i podsystem łącząco-amortyzuj ący połączony z punktem ko

twiczenia; środki te powinny być tak zaprojektowane i wykonane,

aby w przewidywanych warunkach ich używania droga spadania
użytkownika była zm inim alizowana w celu uniknięcia kolizji
z przeszkodami, a siła hamowania nie przekraczała wartości progo
wej, powyżej której użytkownik mógłby doznać obrażeń ciała lub

nastąpiłoby zerwanie lub pęknięcie któregokolwiek z elementów,

powodując upadek użytkownika; środki te powinny również zapew

niać utrzymanie użytkownika po wyhamowaniu upadku we właści

wej pozycji, umożliwiającej oczekiwanie na udzielenie pomocy,

3) upadkom spowodowanym przez poślizgnięcie - powinny być

zaprojektowane, wykonane i wyposażone w dodatkowe elementy,
aby zapewniały wystarczającą przyczepność przez zaczepienie oraz

tarcie z uwzględnieniem rodzaju, a także stanu powierzchni.

Środki ochrony indywidualnej zapobiegające skutkom drgań me

chanicznych powinny zapewniać odpowiednie tłumienie wibracji szko
dliwych dla zagrożonych części ciała użytkownika. Wartość przy

spieszeń drgań przenoszonych na użytkownika nie powinna przekra
czać wartości dopuszczalnych, określonych w przepisach rozporządze

nia M inistra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r.

w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr 217, poz.

1833 ze zm.), dotyczących maksymalnego przewidywanego dzien

nego narażenia użytkownika na te czynniki. Środki ochrony indywi

dualnej chroniące części ciała przed uciskiem statycznym powinny
w wystarczający sposób amortyzować skutki ucisku, aby zapobiegać

poważnym uszkodzeniom ciała i przewlekłym dolegliwościom (§ 16

i 17 wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Środki ochrony indywidualnej zapobiegające utonięciu, w szcze

gólności naramienniki, kamizelki i kombinezony ratunkowe, powin

ny wypływać na powierzchnię tak szybko, jak jest to możliwe, bez

zagrożenia zdrowia ich użytkownika, oraz utrzymywać użytkownika

tych środków na powierzchni, nawet w przypadku utraty przytom
ności, w pozycji umożliwiającej oddychanie, w oczekiwaniu na po

moc. Środki te mogą być całkowicie lub częściowo wykonane z ma

teriałów utrzymujących się na powierzchni cieczy lub też m ogą być
napełniane gazem uwalnianym ręcznie albo automatycznie, a także
nadmuchiwane ustami. Wymienione środki ochrony indywidualnej

w przewidywanych warunkach używania powinny być odporne na
uderzenia o powierzchnię cieczy i na czynniki środowiska związane
z cieczą, bez szkody dla ich prawidłowego działania oraz szybko
i całkowicie napełniane gazem albo powietrzem. Jeżeli przewidywa

ne szczególne warunki używania środków ochrony indywidualnej
tego wymagają, niektóre rodzaje środków zapobiegających utonięciu
po winny być:

1) wyposażone w urządzenia nadmuchujące oraz w świetlne lub

dźwiękowe urządzenia sygnalizujące,

2) wyposażone w urządzenia do zaczepiania i przymocowywa

nia ciała, umożliwiające wyciągnięcie użytkownika z cieczy,

3) przystosowane do długotrwałego używania w warunkach sta

łego zagrożenia użytkownika, w przypadku gdyby wpadł on do cie

czy lub w sytuacjach wymagających zanurzenia się w niej (§ 19
wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do zapobiegania

szkodliwym skutkom hałasu powinny zmniejszać hałas w takim
stopniu, aby równoważny poziom dźwięku A, odbierany przez użyt
kownika, nie przekroczył wartości dopuszczalnych, określonych
w przepisach powołanego wyżej rozporządzenia M inistra Pracy
i Polityki Społecznej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń
i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Wymienione środki powinny posiadać etykiety wskazujące wartość
tłumienia hałasu i wartość wskaźnika komfortu zapewnianego przez

dany środek, a jeśli nie jest to możliwe, etykiety należy umieścić na
opakowaniu tego środka (§ 21 wymienionego rozporządzenia).

Zgodnie z przepisam i § 22 w ym ienionego rozporządzenia

z dnia 31 marca 2003 r., izolacyjność cieplna i odporność mecha

niczna środków ochrony indywidualnej przeznaczonych do ochrony

całego ciała użytkownika lub części jego ciała przed skutkami dzia

łania wysokiej temperatury albo ognia powinny być dostosowane do
przewidywanych warunków używania tych środków. Materiały,

z których są wykonane środki ochrony indywidualnej i składniki

tych środków przeznaczone do ochrony przed promieniowaniem

cieplnym lub ciepłem konwekcyjnym, powinny posiadać odpowied

ni współczynnik przenikania strumienia cieplnego i wykluczać zapa

lenie się tych środków. W przypadku gdy powierzchnia zewnętrzna

tych materiałów lub składników środków ochrony indywidualnej po

winna odbijać promieniowanie cieplne, jej zdolność odbijania po
winna być dostosowana do strumienia cieplnego w zakresie promie

niowania podczerwonego. Materiały, z których są wykonane środki

ochrony indywidualnej i składniki tych środków przeznaczone do
krótkotrwałego używania w środowisku pracy o wysokiej tempera

turze, a także środki ochrony indywidualnej, które mogą być nara

żone na działanie gorących rozprysków dużych ilości roztopionych
materiałów, powinny mieć izolacyjność cieplną uniemożliwiającą

przenikanie większości zakumulowanego ciepła aż do czasu opusz

czenia przez użytkownika obszaru niebezpiecznego i zdjęcia środ
ków ochrony indywidualnej. Materiały, z których są wykonane środ
ki ochrony indywidualnej i składniki tych środków:

1) narażone na rozpryski dużych ilości gorących materiałów -

powinny zapewniać wystarczającą amortyzację uderzeń mechanicz

nych i zapobiegać urazom ciała,

2) które m ogą przypadkowo mieć kontakt z płomieniami oraz

te, które są używane do produkcji sprzętu pożarniczego - powinny

charakteryzować się odpornością na zapalenie, odpowiadającą klasie
zagrożenia w przewidywanych warunkach używania. Nie m ogą one

topić się w zetknięciu z płomieniem ani przyczyniać się do rozprze

strzeniania się płomieni.

Kompletne i gotowe do użytku środki ochrony indywidualnej

przeznaczone do ochrony całego ciała przed skutkami wysokiej tem

peratury lub ognia powinny spełniać następujące wymagania:

1) ilość ciepła przenikającego przez te środki do ciała użytkow

nika powinna być dostatecznie mała, aby podczas ich używania nie
następowała akumulacja ciepła w zagrożonej części ciała, powodu

jąca odczucie bólu lub zagrożenie zdrowia;

2) powinny zapobiegać przenikaniu cieczy lub pary i nie powo

dować poparzeń wynikających z kontaktu między ich powłoką
ochronną a użytkownikiem;

3) jeżeli są wyposażone w urządzenia:
a) chłodzące, przeznaczone do pochłaniania ciepła, działające na

zasadzie odparowania cieczy lub sublimacji ciał stałych - powinny

być tak zaprojektowane i wykonane, aby uwalniane substancje lotne
były odprowadzane na zewnątrz powłoki ochronnej, a nie w kierun

ku użytkownika,

b) do oddychania - powinny być zaprojektowane i wykonane

w taki sposób, aby spełniały swoją funkcję ochronną w przewidy
wanych warunkach użytkowania.

Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do ochrony całego

lub części ciała użytkownika przed zimnem powinny charakteryzo
wać się izolacyjnością cieplną i odpornością mechaniczną, odpo
w iednią w przewidywanych warunkach używania. Materiały, z któ
rych są wykonane wymienione środki i składniki tych środków po
winny posiadać wskaźnik przenikania strumienia cieplnego tak ma

ły, jak jest to wymagane w przewidywanych warunkach ich używa
nia. Materiały elastyczne i inne składniki środków przeznaczonych

do używania w środowisku o niskiej temperaturze powinny zacho
wywać poziom elastyczności wymagany do wykonywania niezbęd

nych ruchów i przyjmowania odpowiednich pozycji. Materiały,

z których są wykonane środki ochrony indywidualnej i składniki

tych środków, które mogą zostać spryskane przez duże ilości zim
nych substancji, powinny zapewniać wystarczającą amortyzację ude

rzeń mechanicznych oraz zapobiegać urazom ciała. Kompletne i go

towe do użytku środki ochrony indywidualnej przeznaczone do

ochrony całego ciała użytkownika przed utratą ciepła powinny speł

niać następujące wymagania:

1) ilość zimna przenikającego przez środki ochrony indywidual

nej na użytkownika powinna być na tyle mała, aby podczas nosze
nia tych środków nie dopuścić do akumulacji zimna w jakim kol

wiek punkcie chronionej części ciała - łącznie z końcami palców
u rąk i nóg - do poziomu, który mógłby spowodować odczucie bó
lu lub zagrożenia zdrowia,

2) zapobiegać przenikaniu takich cieczy jak woda deszczowa

i nie powodować obrażeń wynikających z kontaktu między ich po
w łoką ochronną a użytkownikiem.

Jeżeli środki ochrony indywidualnej są wyposażone w urządze

nie do oddychania, urządzenie to powinno zachowywać swoje wła

ściwości ochronne w przewidywanych warunkach używania. W in
strukcji dołączanej do każdego egzemplarza środków ochrony indy
widualnej przeznaczonych do krótkotrwałego używania w środowi
skach o niskiej temperaturze producent zamieszcza informacje doty
czące maksymalnego dopuszczalnego narażenia użytkownika na
zimno przenikające przez dany środek ochrony indywidualnej (§ 24
wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do ochrony całego

ciała lub jego części przed skutkami działania prądu elektrycznego

powinny właściwie izolować użytkownika przed napięciem, na któ

re może być on narażony w najbardziej niekorzystnych przewidywa

nych warunkach używania tych środków. Materiały, z których są

wykonane środki i składniki tych środków, powinny być tak zapro

jektowane, dobrane i połączone, aby zapewniały jak najmniejszy

przepływ prądu elektrycznego przez powłokę ochronną tych środ

ków, mierzony podczas wykonywanych prób przy napięciach odpo
wiadających napięciom, jakie m ogą wystąpić w warunkach rzeczy
wistych. W każdym przypadku przepływ prądu przez powłokę
ochronną środków ochrony indywidualnej powinien być niższy od
maksymalnej ogólnie przyjętej wartości dopuszczalnej, odpowiada

jącej progowi tolerancji organizmu człowieka. Środki ochrony indy

widualnej przeznaczone wyłącznie do używania podczas pracy wy
konywanej przy instalacjach elektrycznych, które są lub m ogą być
pod napięciem, powinny posiadać oznaczenie umieszczone również

na opakowaniu, określające w szczególności:

• klasę środka ochrony indywidualnej lub odpowiadające jej na

pięcie robocze,

• numer seryjny i datę produkcji tego środka.

Instrukcja producenta wymienionych środków powinna zawierać

informacje dotyczące szczegółowego przeznaczenia tego rodzaju
środków oraz zakresu i częstotliwości badań właściwości izolacyj

nych, które powinny być przeprowadzane w okresie użytkowania

środków ochrony indywidualnej (§ 25 wymienionego rozporządze

nia z dnia 31 marca 2003 r.).

W myśl przepisów § 26 wymienionego rozporządzenia, środki

ochrony indywidualnej zapobiegające ostrym lub chronicznym cho
robom oczu wywołanym przez promieniowanie niejonizujące po
winny pochłaniać lub odbijać większość energii promieniowania
w szkodliwym paśmie długości fal, jednocześnie nie wpływając
ujemnie na przepuszczanie nieszkodliwej części pasma widzialnego,
postrzeganie kontrastów i m ożliw ość rozpoznaw ania kolorów
w przewidywanych warunkach używania. Środki stosowane do
ochrony oczu powinny być tak zaprojektowane i wykonane, aby dla
każdej szkodliwej długości fali widmowy współczynnik przepusz
czania był taki, aby gęstość strumienia energii szkodliwego promie

niowania, jaka może dotrzeć do oczu użytkownika przez filtr stoso

wanych środków, była jak najmniejsza i nie przekraczała dopusz
czalnej wartości tego promieniowania. Jakość środków ochrony in
dywidualnej stosowanych do ochrony oczu nie może się pogarszać
i nie m ogą one tracić swoich właściwości w związku z działaniem

promieniowania. Środki ochrony indywidualnej stosowane do ochro

ny oczu powinny być oznaczone. Oznaczenie powinno określać sto
pień ochrony odpowiedni dla danej krzywej rozkładu widmowego
ich współczynnika przepuszczania. Filtry przeznaczone do ochrony
oczu przed promieniowaniem źródeł jednego typu powinny być kla

syfikowane w rosnącym porządku ich stopni ochrony. Producent po
winien umieścić na każdym egzemplarzu filtra ochronnego oznacze

nie określające stopień ochrony. Instrukcja producenta wymienio
nych środków powinna zawierać informacje dotyczące krzywej
przepuszczania wartości promieniowania, mające na celu umożli

wienie dobrania najodpowiedniejszych środków ochrony indywidu
alnej, z uwzględnieniem czynników właściwych dla rzeczywistych
warunków ich używania, w szczególności odległość od źródła i roz
kład widmowy energii promieniowania w tej odległości.

Materiały, z których są wykonane środki ochrony indywidualnej

i składniki tych środków, przeznaczone do ochrony całego ciała lub
części ciała przed skażeniami radioaktywnymi, w tym radioaktyw

nymi pyłami, gazami, cieczami lub ich mieszaninami, powinny być
tak zaprojektowane, wykonane, dobrane i połączone, aby skutecznie

zapobiegały przenikaniu tych substancji w przewidywanych warun
kach używania. W zależności od rodzaju i stanu substancji, o któ
rych mowa w ust. 1, niezbędna szczelność środków ochrony indy
widualnej i składników tych środków może być uzyskana przez za
stosowanie nieprzepuszczalnej powłoki ochronnej albo za pomocą
odpowiednich środków, w szczególności systemów wentylacyjnych
i ciśnieniowych, zaprojektowanych w celu zapobieżenia ponownemu
rozpraszaniu się tych substancji. Substancje odkażające stosowane
w procesie odkażania środków ochrony indywidualnej skażonymi
substancjami nie mogą ograniczać możliwości ponownego użycia

tych środków, w przewidywanym okresie trwałości (§ 27 wymie
nionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do zapewnienia peł

nej ochrony użytkownika przed zewnętrznym napromieniowaniem

lub, jeżeli jest to niemożliwe, do zapewnienia tłumienia tego napro
mieniowania powinny być tak zaprojektowane i wykonane, aby

przeciwdziałały naw et słabemu promieniowaniu elektronowemu

(w szczególności beta) lub fotonowemu (w szczególności X, gamma).

Materiały, z których są wykonane wymienione środki i składniki tych

środków powinny być zaprojektowane, połączone i dobrane w sposób
zapewniający niezbędny poziom ochrony, wymagany w przewidy
wanych warunkach używania, nie powodując jednocześnie przedłu
żenia okresu narażenia użytkownika na promieniowanie, wynikają
cego z utrudnień w wykonywaniu ruchów, przyjmowaniu odpowied

nich pozycji ciała i przemieszczaniu się. Wymienione środki ochro
ny indywidualnej powinny posiadać oznaczenie zawierające infor

macje o rodzaju i grubości materiałów, z których są wykonane
(§ 28 wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Zgodnie z przepisam i § 29 wymienionego rozporządzenia,

środki ochrony indywidualnej przeznaczone do ochrony układu od
dechowego powinny umożliwiać dostarczenie użytkownikowi po
wietrza nadającego się do oddychania, gdy znajduje się on w zanie
czyszczonej atmosferze lub w atmosferze o niedostatecznej zawarto
ści tlenu. Powietrze nadające się do oddychania powinno być otrzy
mywane odpowiednimi metodami, w szczególności przez oczysz
czenie zanieczyszczonego powietrza przez urządzenie ochronne albo

przez dostarczanie przewodami z niezanieczyszczonego źródła. M a
teriały, z których są wykonane wymienione środki ochrony indywi

dualnej i składniki tych środków powinny być tak zaprojektowane,
dobrane i połączone, aby zapewniały użytkownikowi właściwe od
dychanie i higienę oddychania przez cały okres używania w przewi
dywanych warunkach. Szczelność części twarzowej, spadek ciśnie

nia podczas wdychania powietrza, a także skuteczność oczyszczania
powietrza, w przypadku zastosowania urządzeń oczyszczających,
powinny dostatecznie chronić przed przenikaniem z atmosfery za
nieczyszczeń szkodliwych dla zdrowia i higieny użytkownika. Wy

mienione środki ochrony indywidualnej powinny być oznaczone
znakiem identyfikacyjnym producenta oraz informacją o szczegóło
wych charakterystykach sprzętu. Informacja wraz z instrukcją po
winny umożliwiać przeszkolonemu i wykwalifikowanemu użytkow

nikowi tych środków prawidłowe ich stosowanie. W instrukcji urzą

dzenia oczyszczającego producent zamieszcza informacje o maksy
malnym okresie składowania urządzeń nowych i przechowywanych
w oryginalnych opakowaniach.

Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do zapobiegania

kontaktowi powierzchniowemu całego ciała użytkownika lub części
ciała, w tym skóry i oczu, z substancjami niebezpiecznymi lub
czynnikami zakaźnymi, powinny chronić przed przedostawaniem się
lub przenikaniem tych substancji przez powłokę ochronną w przewi
dywanych warunkach używania. Materiały, z których są wykonane
środki ochrony indywidualnej i składniki tych środków powinny być

tak zaprojektowane, dobrane i połączone, aby zapewniały, na ile jest
to możliwe, całkowitą szczelność, która pozwoli na długotrwałe ca
łodzienne używanie środków ochrony indywidualnej, a jeżeli jest to
niemożliwe, powinny zapewniać szczelność ograniczoną w skróco
nym okresie używania. W przypadku gdy niebezpieczne substancje

lub czynniki zakaźne posiadają wysoki stopień zdolności przenika

nia ze względu na swoje właściwości lub przewidywane warunki

używania, środki ochrony indywidualnej powinny być poddawane

badaniom mającym na celu ich klasyfikację w zależności od sku
teczności ich działania. Środki ochrony indywidualnej, które są

uznane za zgodne ze specyfikacją powyższych badań, powinny być
zaopatrzone w informację zawierającą w szczególności nazwy, a je
żeli jest to niemożliwe - oznaczenia substancji użytych podczas ba
dań oraz okres, w którym będzie zapewniona ochrona. Instrukcja
wymienionych środków ochrony indywidualnej, dołączona przez

producenta, powinna zawierać objaśnienia użytych oznaczeń sub

stancji, szczegółowy opis badań oraz wszelkie informacje niezbędne
do określenia maksymalnego dopuszczalnego okresu używania ta
kich środków w różnych przewidywanych warunkach (§ 30 wymie

nionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Co powinna zawierać instrukcja użytkowania środków ochrony

indywidualnej?

Wprowadzając środki ochrony indywidualnej do obrotu produ

cent lub upoważniony przedstawiciel powinien dostarczyć instrukcję
ich użytkowania, która powinna zawierać:

1) nazwę i adres producenta lub jego upoważnionego przedsta

wiciela;

2) sposób przechowywania, używania, czyszczenia, konserwa

cji, obsługi i dezynfekcji środków ochrony indywidualnej;

3) informację o:
a) zalecanych przez producenta środkach czyszczących, konser

wujących i dezynfekujących, które nie będą negatywnie oddziaływać

na użytkownika środków ochrony indywidualnej oraz na te środki,

b) sposobie działania środków ochrony indywidualnej oraz

stwierdzonym podczas badań technicznych lub sprawdzających po
ziomie ochrony lub klasie ochrony,

c) odpowiednim dodatkowym wyposażeniu środków ochrony

indywidualnej i charakterystyce ich części zamiennych,

d) klasie ochrony dla różnych poziomów zagrożeń i związanych

z tym ograniczeń używania środków ochrony indywidualnej,

e) rodzaju opakowania właściwego do ich bezpiecznego trans

portu;

4) datę ważności lub okres trwałości środków ochrony indywi

dualnej lub ich określonych części składowych;

5) wyjaśnienie oznaczeń w niej zamieszczonych;

6) nazwę, adres i numer identyfikacyjny jednostki notyfikowa

nej uczestniczącej w procesie oceny zgodności środków ochrony in

dywidualnej.

Instrukcja taka powinna być opracowana dokładnie i zrozumia

le, co najmniej w języku urzędowym państwa, na którego obszarze
środek ochrony indywidualnej m a być wprowadzony do obrotu (§ 8
wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Jeżeli stopień zużycia lub starzenia środków ochrony indywidu

alnej może mieć poważny wpływ na ich właściwości, na każdym
egzemplarzu środków wprowadzanych do obrotu lub na ich wymie

nialnych częściach składowych należy, w sposób trwały i czytelny,
podać datę ich produkcji i jeśli to możliwe datę upływu okresu
trwałości. Informację taką należy również w sposób trwały umieścić
na opakowaniu tych środków. W sytuacji gdy producent nie może

ustalić okresu trwałości środków ochrony indywidualnej, wówczas
dostarczona przez niego instrukcja powinna zawierać niezbędne in
formacje umożliwiające nabywcy lub użytkownikowi tych środków
ustalenie właściwej daty upływu okresu ich trwałości, z uwzględnie

niem poziomu jakości tych środków, warunków ich składowania,

używania, czyszczenia, obsługi i konserwacji. Jeżeli wyraźne

i gwałtowne zmniejszenie skuteczności działania środków ochrony
indywidualnej może być spowodowane zużyciem w wyniku zaleca

nego przez producenta okresowego ich czyszczenia lub konserwacji,
producent powinien na każdym wprowadzanym do obrotu egzem
plarzu takiego środka umieścić oznaczenie informujące o dopusz

czalnej liczbie wykonywanych czynności związanych z czyszcze

niem lub konserwacją, po których środek ochrony indywidualnej
powinien być poddany kontroli stanu technicznego lub wymianie.
W przypadku gdy na wyrobie nie umieszczono takiego oznaczenia,

informacja o dopuszczalnej liczbie wykonywanych czynności zwią
zanych z czyszczeniem lub konserwacją środka ochrony indywidu
alnej powinna być podana przez producenta w instrukcji dołączonej
do każdego egzemplarza tego środka. Jeżeli przewidywane warunki
używania środków ochrony indywidualnej wskazują na ryzyko ich
zahaczenia przez poruszające się przedmioty, powodując tym sa
mym niebezpieczeństwo dla ich użytkownika, środki te powinny po
siadać odpowiednią wytrzymałość, powyżej której ich części składo
we będą ulegały oderwaniu, eliminując w ten sposób to zagrożenie
(§ 10 wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Instrukcja dostarczana przez producenta wraz ze środkami

ochrony indywidualnej o konstrukcji złożonej, przeznaczonymi do
ochrony przed zagrożeniem życia lub zagrożeniami, które mogą po
wodować ciężkie i nieodwracalne uszkodzenie ciała lub utratę zdro
wia, w tym zmiany chorobowe, których skutków według producen

ta użytkownik nie jest w stanie stwierdzić w odpowiednim czasie,
powinna zawierać w szczególności:

1) dane przeznaczone do wykorzystania wyłącznie przez kom

petentne i przeszkolone osoby, które posiadają kwalifikacje do ich

właściwej interpretacji i zapewnią bezpieczne stosowanie tych środ
ków przez użytkownika,

2) opis sposobu sprawdzania, czy środki ochrony indywidualnej

zostały prawidłowo wyregulowane i czy właściwie funkcjonują pod
czas używania.

Instrukcja dostarczana wraz ze środkami ochrony indywidualnej

chroniącymi przed upadkiem z wysokości powinna zawierać także
informacje o:

• wymaganiach dotyczących punktu kotwiczenia i minimalnej

wolnej przestrzeni znajdującej się poniżej użytkownika,

• właściwym sposobie zakładania uprzęży i przyłączania pod

systemu łącząco-amortyzującego do punktu kotwiczenia.

W instrukcji dołączanej do każdego egzemplarza środka ochro

ny indywidualnej, przeznaczonego do krótkotrwałego używania

w środowisku pracy o wysokiej temperaturze, producent powinien
zamieścić informacje niezbędne do określenia maksymalnego do
puszczalnego narażenia użytkownika na ciepło przenikające przez te
środki podczas ich używania zgodnie z ich przeznaczeniem (§ 23
wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Kiedy pracodawca je st obowiązany dostarczać pracownikom

odzież i obuwie robocze?

Do obowiązków pracodawcy należy dostarczanie pracownikowi

nieodpłatnie odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania

określone w Polskich Normach, jeżeli odzież własna pracownika
może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu albo gdy wyma
gają tego względy technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa
i higieny pracy. Odzież i obuwie robocze powinny być odpowiednie
do warunków wykonywania pracy. Pracodawca może też ustalić sta

nowiska, na których dopuszcza się używanie przez pracowników -

za ich zgodą - własnej odzieży i obuwia roboczego, spełniających
wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy. Nie dotyczy jednak sta

nowisk, na których są wykonywane prace związane z bezpośrednią

obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodu

jące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego

środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami

biologicznie zakaźnymi. Pracownikowi używającemu własnej odzie

ży i obuwia roboczego, przewidzianych na danym stanowisku pra
cy, pracodawca jest obowiązany wypłacić ekwiwalent pieniężny
w wysokości uwzględniającej ich aktualne ceny (art. 23 77 k.p.).

Kto ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzie

ży i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stano
wiskach pracy je s t niezbędne?

Ustalenia rodzajów środków ochrony indywidualnej oraz odzie

ży i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stanowi
skach jest niezbędne, oraz przewidywanych okresów użytkowania
odzieży i obuwia roboczego dokonuje pracodawca. Ustalenia w tym
zakresie pracodawca powinien konsultować z pracownikami lub ich

przedstawicielami (art. 23711a § 1 pkt 4 k.p.). Pracodawca nie może
tu postępować dowolnie, musi bowiem uwzględniać obowiązujące
przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, a także by środki ochrony

indywidualnej spełniały wymagania dotyczące oceny zgodności
(o czym była wcześniej mowa), zaś gdy chodzi o odzież i obuwie
robocze - wymagania określone w Polskich Normach.

Należy zaznaczyć, że środki ochrony indywidualnej jak również

odzież i obuwie robocze stanowią własność pracodawcy (art. 2378
k.p.). Jeżeli zatem następuje rozwiązanie stosunku pracy, pracownik

powinien rozliczyć się z przydzielonych mu środków ochrony indy

widualnej oraz odzieży i obuwia roboczego.

Czy pracownik może wykonywać pracę bez środków ochrony

indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego przewidzianych do
stosowania na danym stanowisku?

W myśl art. 23 79 § 1 k.p., pracodawca nie może dopuścić pra

cownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży
i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stano
wisku pracy. Z drugiej zaś strony pracownik ma prawo domagać się
od pracodawcy dostarczenia mu takich środków ochrony oraz odzie
ży i obuwia roboczego. Pracownik może nawet odmówić wykony
wania pracy, jeśli pracodawca nie dostarczy mu środków ochrony
indywidualnej lub odzieży i obuwia roboczego, niezbędnych do wy
konywania pracy na danym stanowisku, bez ponoszenia z tego tytułu
ujemnych konsekwencji, a co więcej - może żądać wynagrodzenia
za czas niewykonywania pracy z tego powodu, jeżeli był gotów do

jej wykonywania (art. 81 k.p.). Taki przypadek należy bowiem trak

tować jako przestój w pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy.

Jakie inne obowiązki ciążą na pracodawcy w zakresie dostarcza

nia środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego?

Dostarczone pracownikowi środki ochrony indywidualnej po

winny być sprawne i w pełni spełniać funkcję zabezpieczenia przed
działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników
występujących w środowisku pracy. Odzież i obuwie robocze po
winny posiadać właściwości ochronne i użytkowe. Pracodawca jest

też obowiązany zapewnić odpowiednio ich pranie, konserwację, na
prawę, odpylanie i odkażanie (art. 23 79 § 2 k.p.). Odzież bądź obu

wie robocze w nienależytym stanie może bowiem stwarzać poten
cjalne zagrożenie wypadkowe (np. wciągnięcie rozdartego rękawa
do obsługiwanej przez pracownika maszyny). W przypadku gdy pra
codawca nie może zapewnić prania odzieży roboczej, czynności te
mogą być wykonywane przez pracownika, pod warunkiem wypłaca

nia przez pracodawcę ekwiwalentu pieniężnego w wysokości kosz
tów poniesionych przez pracownika, ustalanej z reguły w porozu

mieniu między pracodawcą a pracownikiem (art. 23 79 § 3 k.p.).

Zgodnie z przepisami art. 23710 k.p., pracodawca jest obowiąza

ny zapewnić, aby środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obu
wie robocze, które w wyniku stosowania w procesie pracy uleg
ły skażeniu środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo
materiałami biologicznie zakaźnymi, były przechowywane wyłącz
nie w miejscu przez niego wyznaczonym. Wymogi te m uszą być
przestrzegane zarówno przez pracodawcę, jak i pracowników. Praco

dawca w żadnym wypadku nie może powierzyć pracownikowi pra

nia, konserwacji, odpylania i odkażania takich przedmiotów, lecz

musi to zapewnić we własnym zakresie, niezależnie od tego, z jaki
mi wiąże się to kosztami.

Dodać tu należy, ze zgodnie z art. 3044 k.p. pracodawca jest też

obowiązany przydzielać niezbędną odzież roboczą i środki ochrony
indywidualnej także osobom wykonującym krótkotrwałe prace albo
czynności inspekcyjne (np. inspektorowi pracy), w czasie których
ich własna odzież może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudze

niu, a także ze względu na bezpieczeństwo wykonywania tych prac

lub czynności.

R o z d z i a ł XI

SŁUŻBA BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

Jakie zadania pełni w zakładzie pracy służba bezpieczeństwa

1 higieny pracy?

Służba bezpieczeństwa i higieny pracy pełni w zakładzie pracy

funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy. W żadnym jednak wypadku służba bezpieczeństwa i higieny

pracy nie ponosi odpowiedzialności za stan bezpieczeństwa i higie
ny pracy w tym znaczeniu, w jakim odpowiedzialność tę ponosi
pracodawca (osoby zarządzające w jego imieniu zakładem pracy, je

śli pracodawcą jest jednostka organizacyjna). Utworzenie służby bhp

nie zwalnia pracodawców oraz osób kierujących pracownikami (kie

rowników jednostek organizacyjnych, mistrzów, brygadzistów) od
ciążących na nich obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy, a tym bardziej od odpowiedzialności za ich naruszenie. Pra
cownicy służby bhp ponoszą natomiast odpowiedzialność za zanie
dbanie obowiązków należących do zakresu ich działania (por.

R. Celeda, (w:) Kodeks pracy. Komentarz, red. T. Zieliński, Dom
Wydawniczy ABC, Warszawa 2000, s. 970 i 1149).

Organizację, zakres działania, uprawnienia, liczebność i podpo

rządkowanie służby bhp oraz wymagania kwalifikacyjne pracowni
ków służby bhp określa rozporządzenie Rady M inistrów z dnia
2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pra
cy (DzU nr 109, poz. 704 ze zm.), wydane na podstawie art. 23711

§ 5 k.p. Istotne zmiany w tym rozporządzeniu, dotyczące przede

wszystkim wymagań kwalifikacyjnych pracowników służby bhp,
wprowadzone zostały rozporządzeniem Rady M inistrów z dnia 2 li
stopada 2004 r. (DzU nr 246, poz. 2468). Rozporządzenie to wdra
ża też postanowienia:

- dyrektywy 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie

wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia

pracowników w miejscu pracy (DzUrz WE L 183 z 29.06.1989),

- dyrektywy 91/383/EW G z dnia 25 czerwca 1991 r. uzupełnia

jącej środki mające wspierać poprawę bezpieczeństwa i zdrowia

w pracy pracowników pozostających w stosunku pracy na czas
określony lub w czasowym stosunku pracy (DzUrz W E L 206
z 29.07.1991),

- dyrektywy 92/85/EW G z dnia 19 października 1992 r. w spra

wie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miej
scu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic,
które niedawno rodziły i pracownic karmiących piersią (dziesiąta
dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy

89/391/EWG) (DzUrz WE L 348 z 28.11.1992),

- dyrektywy 94/33/WE z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawie

ochrony pracy osób młodych (DzUrz WE L 216 z 20.08.1994),

- dyrektywy 2003/88/WE z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej

niektórych aspektów organizacji czasu pracy (DzUrz WE L 299
z 18.11.2003).

Zgodnie z przepisami § 2 powołanego rozporządzenia RM

w sprawie służby bhp, do zakresu działania służby bhp należy:

1) przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzega

nia przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczegól
nym uwzględnieniem stanowisk pracy, na których są zatrudnione

kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, młodociani, niepełno
sprawni, pracownicy wykonujący pracę zmianową, w tym pracujący
w nocy, oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie

niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym
przez pracodawcę,

2) bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagroże

niach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania
tych zagrożeń,

3) sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz

w roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy za
wierających propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyj

nych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia
pracowników oraz poprawę warunków pracy,

4) udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju za

kładu pracy oraz przedstawianie propozycji dotyczących uwzględ

nienia w tych planach rozwiązań techniczno-organizacyjnych za
pewniających poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy,

5) udział w ocenie założeń i dokumentacji dotyczących moder

nizacji zakładu pracy albo jego części, a także nowych inwestycji,

oraz zgłaszanie wniosków dotyczących uwzględnienia wymagań

bezpieczeństwa i higieny pracy w tych założeniach i dokumentacji,

6) udział w przekazywaniu do użytkowania nowo budowanych

lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części,
w których przewiduje się pomieszczenia pracy, urządzeń produkcyj

nych oraz innych urządzeń mających wpływ na warunki pracy

i bezpieczeństwo pracowników,

7) zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa

i higieny pracy w stosowanych oraz nowo wprowadzanych proce
sach produkcyjnych,

8) przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowa

nia wymagań ergonomii na stanowiskach pracy,

9) udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych

pracy, wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych

dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w ustalaniu zadań
osób kierujących pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higie

ny pracy,

10) opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpie

czeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy,

11) udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy

pracy oraz w opracowywaniu wniosków wynikających z badania
przyczyn i okoliczności tych wypadków oraz zachorowań na choro
by zawodowe, a także kontrola realizacji tych wniosków,

12) prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie

dokumentów dotyczących wypadków przy pracy, stwierdzonych

chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby, a także przecho
wywanie wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla
zdrowia w środowisku pracy,

13) doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bez

pieczeństwa i higieny pracy,

14) udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które

wiąże się z wykonywaną pracą,

15) doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowi

skach pracy, na których występują czynniki niebezpieczne, szkodli
we dla zdrowia lub warunki uciążliwe, oraz doboru najwłaściw
szych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,

16) współpraca z właściwymi komórkami organizacyjnymi lub

osobami, w szczególności w zakresie organizowania i zapewnienia
odpowiedniego poziomu szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i hi
gieny pracy oraz zapewnienia właściwej adaptacji zawodowej nowo
zatrudnionych pracowników,

17) współpraca z laboratoriami upoważnionymi, zgodnie z od

rębnymi przepisami, do dokonywania badań i pomiarów czynników
szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, występujących
w środowisku pracy, w zakresie organizowania tych badań i pomia
rów oraz sposobów ochrony pracowników przed tymi czynnikami
lub warunkami,

18) współpraca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmujący

mi się pomiarami stanu środowiska naturalnego, działającymi
w systemie państwowego monitoringu środowiska, określonego
w odrębnego przepisach,

19) współdziałanie z lekarzem sprawującym profilaktyczną

opiekę zdrowotną nad pracownikami, a w szczególności przy orga

nizowaniu okresowych badań lekarskich pracowników,

20) współdziałanie ze społeczną inspekcją pracy oraz z zakłado

wymi organizacjami związkowymi przy:

a) podejmowaniu przez nie działań mających na celu przestrze

ganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w try

bie i w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach,

b) podejmowanych przez pracodawcę przedsięwzięciach mają

cych na celu poprawę warunków pracy,

21) uczestniczenie w konsultacjach w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy, a także w pracach komisji bezpieczeństwa i higieny

pracy oraz innych zakładowych komisji zajmujących się problema
tyką bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym zapobieganiem choro
bom zawodowym i wypadkom przy pracy,

22) inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy różnych

form popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz ergonomii.

Służba bhp nie może być obciążana innymi zadaniami niż wy

mienione wyżej, z wyjątkiem pracownika zatrudnionego przy innej

pracy, który w zasadzie powinien wykonywać również zadania wy
nikające z umowy o pracę. Pracodawca powinien też tak zorganizo

wać pracę i rozkład czasu pracy pracownika służby bhp oraz pra
cownika zatrudnionego przy innej pracy, aby zapewniona została

pełna realizacja powyższych zadań służby bhp przez tych pracowni

ków. W celu realizacji zadań służby bhp pracodawca jest obowiąza

ny udostępnić służbie bhp oraz pracownikowi zatrudnionemu przy

innej pracy, a także specjaliście spoza zakładu pracy, informacje
mogące wywierać wpływ na bezpieczeństwo pracy i ochronę zdro
wia pracowników, a w szczególności dotyczące:

• stanu środowiska pracy, w tym wyników badań i pomiarów

czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,

• zastosowanych dotychczas środków, w tym technicznych i or

ganizacyjnych, zapobiegających zagrożeniom zdrowia lub życia pra
cowników w odniesieniu do zakładu pracy i poszczególnych stano
wisk pracy,

• środków przewidzianych w razie potrzeby udzielenia pierw

szej pomocy, gaszenia pożaru i ewakuacji pracowników.

Którzy pracodawcy są obowiązani do utworzenia służby bhp?

Kto może wykonywać zadania służby bhp, jeśli pracodawca nie ma

obowiązku je j utworzenia?

Zgodnie z art. 23711 § 1 zdanie 1 k.p., obowiązek utworzenia

służby bhp spoczywa na pracodawcy zatrudniającym więcej niż 100

pracowników. Natomiast pracodawca zatrudniający do 100 praco w-
ników powierza wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi za

trudnionemu przy innej pracy. W razie braku kompetentnych pra

cowników pracodawca może powierzyć wykonywanie zadań służby

bhp specjalistom spoza zakładu pracy (art. 23711 § 2 zdanie 1 k.p.).

Z powyższego wyraźnie wynika, że tylko pracodawca zatrudnia

jący do 100 pracowników może powierzyć wykonywanie zadań służ

by bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy lub specjalistom

spoza zakładu pracy, a nie może tego uczynić pracodawca zatrudnia

jący więcej niż 100 pracowników, musi on bowiem utworzyć służbę

bhp. Liczba zatrudnionych pracowników jest tu więc zasadniczym
kryterium. Uregulowania te są też zgodne z prawem Wspólnoty E u
ropejskiej, gdzie przyjmuje się jako regułę zatrudnianie przez praco

dawców pracowników służby bhp, a odstępstwa od niej są dopusz
czalne tylko w określonych sytuacjach. Zgodnie też z art. 7 ust. 1

Dyrektywy Rady 89/391/EW G z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie

wprowadzenia środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i popra
wy zdrowia pracowników w miejscu pracy (DzUrz WE L 183
z 29.06.1989) - do prowadzenia działalności związanej z ochroną
zdrowia i zapobieganiem ryzyku zawodowemu w zakładzie pracy

pracodawca powinien wyznaczyć przede wszystkim jednego lub

więcej pracowników, a dopiero w razie braku wykwalifikowanych

pracowników - pozyskać kompetentne osoby lub podmioty z ze

wnątrz. Jak również uznał Europejski Trybunał Sprawiedliwości
w wyroku z dnia 22 maja 2003 r. (w sprawie Komisja Wspólnot

Europejskich przeciwko Królestwu Niderlandów), obowiązek pozy

skania specjalistów z zewnątrz ma jedynie charakter subsydiarny
w stosunku do obowiązku określonego w art. 7 ust. 1 Dyrektywy,
czyli powstaje wyłącznie w przypadku, kiedy czynności związane
z zapobieganiem i ochroną przed zagrożeniami w miejscu pracy nie
mogą być wykonywane przez pracowników zakładu pracy wskutek

braku kompetentnych pracowników.

Kwestia powierzenia przez pracodawcę wykonywania zadań

służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy była też przedmiotem
orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego. Tak np. w wyroku
z dnia 23 września 2005 r., I OSK 40/05 (nie publikowany), NSA
uznał za możliwe powierzenie wykonywania zadań służby bhp spe
cjalistom spoza zakładu pracy także u pracodawców zatrudniających

100

więcej niż 100 pracowników. Zupełnie natomiast odmienne stanowi
sko zajął NSA w wyroku z dnia 13 października 2006 r., I OSK
263/06 (nie publikowany), wskazując, że w art. 23711 § 1 k.p. wy
różniono dwie formy wykonywania zadań w zakresie bezpieczeń
stwa i higieny pracy: pierwsza jest realizowana przez służbę bhp,
a druga poprzez powierzenie wykonywania zadań tej służby innym
podmiotom. Sąd zwrócił równocześnie uwagę, że formy te nie są

tożsame, bo gdyby takimi były, nie istniałaby potrzeba ich odrębnej

regulacji i można by posługiwać się pojęciem „służby bhp” zarów

no w przypadku, gdy pracodawca zatrudnia więcej niż 100 pracow
ników, jak i gdy zatrudnia do 100 pracowników. Ponadto, zgodnie

z art. 23711 § 4 k.p., właściwy inspektor pracy jest uprawniony do

nakazania utworzenia służby bhp także przez pracodawcę zatrudnia

jącego do 100 pracowników albo zwiększenie liczby pracowników

tej służby, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami
zawodowymi. Dotyczyć to więc może pracodawcy prowadzącego

działalność, przy której występuje zwiększony poziom czynników
szkodliwych i niebezpiecznych, stwarzających większe zagrożenie
dla zdrowia pracowników. Należy zatem przyjąć, że „służba bhp”

jest inną form ą niż „wykonywanie zadań tej służby” . Możliwość po

wierzenia przez pracodawcę - w razie braku kompetentnych pra
cowników - wykonywania zadań służby bhp specjalistom spoza za
kładu pracy dotyczy więc tylko pracodawców zatrudniających nie
więcej niż 100 pracowników, gdyż tylko ci pracodawcy nie mają
obowiązku utworzenia służby bhp, a jej zadania m ogą być powie
rzone określonym osobom (zob. K. Zakrzewska-Szczepańska, Służ
ba bhp, Sł. Prac. 2007, nr 8, s. 26).

W jakich przypadkach zadania służby bhp może wykonywać

pracodawca?

W określonych przypadkach zadania służby bhp może wykony

wać również sam pracodawca, posiadający ukończone szkolenie nie
zbędne do wykonywania zadań tej służby, a mianowicie jeżeli:

• zatrudnia do 10 pracowników albo
• zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do gru

py działalności, dla której ustalono nie w yższą niż trzecią kategorię

101

ryzyka w rozumieniu ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubez

pieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób za

wodowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.). Kategorie ryzyka
określa natomiast rozporządzenie M inistra Pracy i Polityki Społecz

nej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy pro

centowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków

przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawo

dowych i ich skutków (DzU nr 200, poz. 1692 ze zm.).

Jak je st zorganizowana służba bhp i komu podlega?

Stosownie do przepisów § 1 powołanego rozporządzenia RM

z dnia 2 września 1997 r., służbę bhp stanowią wyodrębnione ko
mórki organizacyjne jednoosobowe lub wieloosobowe. Liczbę pra
cowników służby bhp ustala pracodawca, biorąc pod uwagę stan za

trudnienia oraz występujące w zakładzie warunki pracy i związane

z nimi zagrożenia zawodowe, a także uciążliwości pracy. Pracodaw
ca zatrudniający od 100 do 600 pracowników tworzy wieloosobową
lub jednoosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracowni
ka służby bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy. Natomiast pra
codawca zatrudniający ponad 600 pracowników powinien zatrudniać
w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby

bhp na każdych 600 pracowników.

Służba bhp podlega bezpośrednio pracodawcy. Dotyczy to rów

nież pracownika, któremu pracodawca powierzył wykonywanie za

dań służby bhp. U pracodawcy będącego jednostką organizacyjną
służba bhp podlega bezpośrednio osobie zarządzającej tą jednostką
lub osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego, upoważnio

nej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Jakie uprawnienia przysługują służbie bhp?

Stosownie do przepisów § 3 powołanego rozporządzenia RM

z dnia 2 września 1997 r., służba bhp jest uprawniona do:

przeprowadzania kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pra

cy, a także przestrzegania przepisów oraz zasad w tym zakresie
w zakładzie pracy i w każdym innym miejscu wykonywania pracy,

102

2) występowania do osób kierujących pracownikami z zalece

niami usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwo

ści zawodowych oraz uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy,

3) występowania do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie

pracowników wyróżniających się w działalności na rzecz poprawy

warunków bezpieczeństwa i higieny pracy,

4) występowania do pracodawcy o zastosowanie kar porządko

wych w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie
obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

5) niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urzą

dzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia
życia lub zdrowia pracownika albo innych osób,

6) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnione

go przy pracy wzbronionej,

7) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim

zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośred

nie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób,

8) wnioskowania do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie

pracy w zakładzie pracy, w jego części lub w innym miejscu wy

znaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w wypadku
stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracow

ników albo innych osób.

Powyższe uprawnienia przysługują również pracownikowi za

trudnionemu przy innej pracy oraz specjaliście spoza zakładu pracy

wykonującym zadania służby bhp.

Jakie wymagania kwalifikacyjne powinni spełniać pracownicy

służby bhp oraz inne osoby wykonujące zadania tej służby?

Zarówno pracownik służby bhp, jak również pracownik zatrud

niony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywa
nie zadań służby bhp, a także specjalista spoza zakładu pracy po

winni spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywa

nia zadań służby bhp oraz ukończyć szkolenie w dziedzinie bezpie

czeństwa i higieny pracy dla pracowników tej służby (art. 23 711 § 2
zdanie 2 k.p.).

103

W myśl § 4 powołanego rozporządzenia RM z dnia 2 września

1997 r., pracowników służby bhp zatrudnia się na stanowiskach: in

spektorów, starszych inspektorów, specjalistów, starszych specjali
stów oraz głównych specjalistów do spraw bezpieczeństwa i higie

ny pracy. Pracownikami służby bhp m ogą być osoby spełniające na

stępujące wymagania kwalifikacyjne:

1) inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może

być osoba posiadająca zawód technika bezpieczeństwa i higieny
pracy;

2) starszym inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny

pracy może być osoba posiadająca:

a) zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co naj

mniej 3-letni staż pracy w służbie bhp lub

b) wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakre

sie bezpieczeństwa i higieny pracy;

3) specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może

być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjal
ności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia pody
plomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co naj

mniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp;

4) starszym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pra

cy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku
lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo stu
dia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp;

5) głównym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pra

Pracownik kierujący wieloosobową komórką organizacyjną po

winien spełniać co najmniej wymagania kwalifikacyjne przewidzia

ne dla specjalisty do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy. Nato

miast pracownik zatrudniony w jednoosobowej komórce powinien
spełniać co najmniej wymagania kwalifikacyjne przewidziane dla
starszego inspektora do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy.

104

Pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca

może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp, powinien spełniać
wymagania kwalifikacyjne przewidziane dla inspektora, starszego
inspektora, specjalisty, starszego specjalisty lub głównego specjalisty
do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy. W razie braku kompetent

nych pracowników pracodawca zatrudniający nie więcej niż 100 pra

cowników może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specja
listom spoza zakładu pracy, którzy spełniają co najmniej wymagania

przewidziane dla specjalisty do spraw bezpieczeństwa i higieny pra

cy lub osobie, która była zatrudniona na stanowisku inspektora pra
cy w Państwowej Inspekcji Pracy przez okres co najmniej 5 lat.

Należy dodać, że zgodnie z § 2 rozporządzenia Rady M inistrów

z dnia 2 listopada 2004 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie
służby bhp (które weszło w życie z dniem 1 lipca 2005 r.), osoby
zatrudnione w służbie bhp w dniu 1 lipca 2005 r. niespełniaj ące po
wyższych wymagań kwalifikacyjnych zachowują prawo do zatrud

nienia w służbie bhp przez okres 8 lat, a zatem do dnia 1 lipca

2013 r. Odnosi się to również do pracowników zatrudnionych przy
innej pracy oraz specjalistów spoza zakładu pracy, którym praco
dawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp. Zwrócić przy tym

należy uwagę, że nie jest tu wymagane zatrudnienie u tego samego
pracodawcy. Pracownicy służby bhp, jak również pracownicy, któ

rym pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp, mogą
zatem zmieniać pracodawcę, nie tracąc możliwości dalszego zatrud

nienia w służbie bhp lub wykonywania zadań tej służby u innego
pracodawcy. Dotyczy to również specjalistów spoza zakładu pracy,

którym pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp.

Pracownicy służby bhp oraz inne osoby wykonujące zadania tej

służby podlegają też okresowemu szkoleniu w zakresie bezpieczeń
stwa i higieny pracy, zgodnie z § 14 ust. 2 pkt 4 rozporządzenia M i

nistra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkole
nia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 180, poz.

1860 ze zm.). Celem tego szkolenia jest aktualizacja i uzupełnienie

wiedzy i umiejętności w szczególności z zakresu:

• przepisów prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny

pracy,

105

• analizy i oceny zagrożeń oraz metod oceny ryzyka związane

go z tymi zagrożeniami,

• organizacji i metod kształtowania bezpiecznych i higienicz

nych warunków pracy,

a także pomoc w rozwiązywaniu trudnych problemów z dziedziny

bezpieczeństwa i higieny pracy.

Szkolenie takie powinno być zorganizowane w formie kursu lub

seminarium albo samokształcenia kierowanego, z uwzględnieniem
ćwiczeń oraz z wykorzystaniem odpowiednich pomocy dydaktycz

nych, w szczególności filmów, tablic, folii do wyświetlania informa

cji, programów komputerowych, materiałów do ćwiczeń. Uczestnicy
szkolenia organizowanego w formie samokształcenia kierowanego

powinni otrzymać materiały umożliwiające przyswojenie problema
tyki objętej programem szkolenia (np. skrypty, przepisy prawne, ze

stawy ćwiczeń z instrukcjami, zestawy pytań kontrolnych). Ramowy

program tego szkolenia, obejmujący szczegółową tematykę i czas
trwania, zawarty jest w części VII załącznika nr 1 do wymienione

go rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa
i higieny pracy.

Czy pracownicy służby bhp i pracownicy wykonujący zadania

tej służby objęci są szczególną ochroną?

Zgodnie z przepisem art. 23711 § 3 k.p., pracownik służby bhp

oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca

powierzył wykonywanie zadań tej służby, nie m ogą ponosić jakich

kolwiek niekorzystnych dla nich następstw z powodu wykonywania
zadań i uprawnień służby bhp. Nie oznacza to jednak objęcia tych

pracowników szczególną ochroną przed wypowiedzeniem i rozwią

zaniem stosunku pracy, jak np. społecznego inspektora pracy. Gdyby

jednak pracodawca wypowiedział takiemu pracownikowi umowę o pra

cę tylko z powodu korzystania ze swoich uprawnień związanych z wy
konywaniem zadań służby bhp, wówczas wypowiedzenie takie nale
żałoby uznać za bezpodstawne, z wszelkimi dalszymi tego konsekwen
cjami. Wymienieni pracownicy nie m ogą też być szykanowani przez

pracodawcę w jakikolwiek inny sposób, np. w zakresie wynagrodze
nia za pracę, awansowania, korzystania ze świadczeń socjalnych.

106

R o z d z i a ł XII

KONSULTACJE

W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

ORAZ KOMISJA BEZPIECZEŃSTWA

I HIGIENY PRACY

Jakie działania pracodawca je s t obowiązany konsultować

z pracownikami lub ich przedstawicielami?

Przepisy art. 23711a § 1 k.p. nakładają na pracodawcę obowią

zek konsultow ania z pracownikami lub ich przedstawicielami
wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy,
a w szczególności dotyczących:

1) zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy,

wprowadzania nowych procesów technologicznych oraz substancji
i preparatów chemicznych, jeżeli m ogą one stwarzać zagrożenie dla
zdrowia lub życia pracowników,

2) oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywa

niu określonych prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku,

3) tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań

tej służby innym osobom oraz wyznaczania pracowników do udzie

lania pierwszej pomocy,

4) przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej

oraz odzieży i obuwia roboczego,

5) szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higie

ny pracy.

Przedstawiciele pracowników są wybierani przez zakładowe orga

nizacje związkowe, a jeżeli u pracodawcy takie organizacje nie dzia
łają - przez pracowników, w trybie przyjętym w zakładzie pracy.

107

Jakie uprawnienia przysługują pracownikom biorącym udział

w konsultacjach?

Pracownicy lub ich przedstawiciele mogą przedstawiać praco

dawcy wnioski w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń za
wodowych. Pracodawca jest obowiązany zapewnić odpowiednie wa
runki do przeprowadzania konsultacji, a zwłaszcza aby odbywały
się one w godzinach pracy.

Na umotywowany wniosek pracowników lub ich przedstawicie

li dotyczący spraw zagrożenia zdrowia i życia pracowników inspek

torzy pracy Państwowej Inspekcji Pracy przeprowadzają kontrole

oraz stosują środki prawne przewidziane w ustawie z dnia 13 kwiet

nia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy. W myśl art. 11 tej usta

wy w razie stwierdzenia takich zagrożeń organy Państwowej In
spekcji Pracy są uprawnione odpowiednio do:

1) nakazania: wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie

powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników

lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działal

ność; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób do
puszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pra

cach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracow

ników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach nie
bezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpo

wiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegają natych
miastowemu wykonaniu,

2) nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sy

tuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla

życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natych
miastowemu wykonaniu,

3) zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności

w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie
zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach

podlegają natychmiastowemu wykonaniu,

4) nakazania, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa

i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fi
zycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pra
cy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność go
spodarczą zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalności

108

określonego rodzaju (zob. K. Zakrzewska-Szczepańska, Konsultowa
nie spraw bhp w zakładzie pracy, Sł. Prac. 2005, nr 6, s. 31-32).

U pracodawcy, u którego została powołana komisja bezpieczeń

stwa i higieny pracy - konsultacje m ogą być prowadzone w ramach

tej komisji. W takim przypadku prawo występowania z wnioskami

do pracodawcy w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń za-
wodo wy ch oraz do Państwowej Inspekcji Pracy w sprawach zagro
żenia zdrowia i życia pracowników przysługuje pracownikom lub
ich przedstawicielom wchodzącym w skład komisji bezpieczeństwa
i higieny pracy. Pracownicy lub ich przedstawiciele nie m ogą pono
sić jakichkolwiek niekorzystnych dla nich konsekwencji w związku
z udziałem w konsultacjach w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy bądź występowaniem do pracodawcy lub Państwowej Inspekcji

Pracy z wyżej wymienionymi wnioskami (art. 23711a § 4 -6 k.p.).

Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w konsultacjach

pracownicy lub ich przedstawiciele zachowują prawo do wynagrodze

nia (art. 23711a § 2 i 3 k.p.). Wynagrodzenie za czas niewykonywania

pracy w związku z udziałem w konsultacjach ustala się według zasad
obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy,
z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej
oblicza się z miesiąca, w którym przypadał okres niewykonywania pra
cy (zob. § 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie

niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę

obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wyna
grodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy

- DzU nr 62, poz. 289 ze zm.). Zasady wynagrodzenia za urlop

określa zaś rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia

8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu

wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlo

pu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.).

Którzy pracodawcy są obowiązani powołać komisję bezpieczeń

stwa i higieny pracy?

Zgodnie z art. 23712 k.p., pracodawca zatrudniający więcej niż

250 pracowników jest obowiązany powołać komisję bezpieczeństwa
i higieny pracy jako swój organ doradczy i opiniodawczy. Komisja

109

ta nie posiada więc żadnych uprawnień władczych wobec pracodaw

cy. W skład komisji bhp wchodzą w równej liczbie przedstawiciele

pracodawcy, w tym pracownicy służby bhp i lekarz sprawujący pro

filaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, oraz przedstawi
ciele pracowników, w tym społeczny inspektor pracy (o ile społecz

na inspekcja pracy funkcjonuje u danego pracodawcy). Przedstawi

ciele pracowników są wybierani przez zakładowe organizacje związ
kowe, a jeżeli u pracodawcy takie organizacje nie działają - przez

pracowników, w trybie przyjętym w zakładzie pracy. Przewodniczą

cym komisji bhp jest pracodawca lub osoba przez niego upoważnio

na, a wiceprzewodniczącym - społeczny inspektor pracy lub przed

stawiciel pracowników. Jak stąd wynika, komisja bhp jest w znacz

nej mierze zdominowana przez pracodawcę, gdyż jako jej przewod
niczący może w pewien sposób wpływać na jej działalność.

Jakie zadania należą do komisji bezpieczeństwa i higieny pracy?

Do zadań komisji bhp należy:

• dokonywanie przeglądu warunków pracy,
• dokonywanie okresowej oceny stanu bezpieczeństwa i higieny

pracy,

• opiniowanie podejmowanych przez pracodawcę środków za

pobiegaj ących wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym,

• formułowanie wniosków dotyczących poprawy warunków pracy,
• współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

W ja k i sposób funkcjonuje komisja bezpieczeństwa i higieny

pracy?

Posiedzenia komisji bhp odbywają się w godzinach pracy, nie

rzadziej jednak niż raz na kwartał. Za czas nieprzepracowany
w związku z udziałem w posiedzeniach komisji bhp pracownik za
chowuje prawo do wynagrodzenia, ustalone według zasad obowią
zujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy.

W związku z wykonywaniem swoich zadań, w przypadkach uzgod
nionych z pracodawcą, komisja bhp może korzystać z ekspertyz lub

opinii specjalistów spoza zakładu pracy. Koszty takich ekspertyz
i opinii ponosi pracodawca (art. 23713 k.p.).

110

R o z d z i a ł XIII

OCHRONA PRACY KOBIET,

PRACOWNIKÓW MŁODOCIANYCH

ORAZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

OCHRONA PRACY KOBIET

1.1. Prace wzbronione kobietom

Jaki charakter ma zakaz zatrudniania kobiet przy niektórych

pracach?

Ze względu na właściwości biologiczne organizmu i pełnienie

funkcji macierzyńskich wykonywanie pracy przez kobiety podlega
szeregu obwarowaniom, wyrażających się przede wszystkim w za
kazie wykonywania określonych prac. Przepis art. 176 k.p. ustana
wia ogólny zakaz zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie
uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia. Zakaz ten m a charakter

powszechny i bezwzględny, stąd też pracodawca nie może zatrudnić

kobiety przy takich pracach nawet za jej zgodą. Odnosi się on do
wszystkich pracodawców zatrudniających kobiety, bez względu na

podstawę nawiązania stosunku pracy. Z powyższego zakazu wynika
też, że pracownica może odmówić wykonywania takiej pracy zleco
nej przez pracodawcę, bez ponoszenia jakichkolwiek ujemnych kon

sekwencji z tego tytułu. Jak orzekł SN w wyroku z dnia 21 kwiet

nia 1970 r., I PR 60/70 (OSNCP 1971, z. 1, poz. 6), pracownica

111

może odmówić wykonywania prac wzbronionych kobietom, a jej
zgoda na ich wykonywanie nie uchyla powyższego zakazu. Naru
szenie przez pracodawcę zakazu zatrudniania kobiet przy pracach
szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia jest wykrocze

niem przeciwko prawom pracownika, zagrożonym karą grzywny

w wysokości od 1000 do 30 000 zł (art. 281 pkt 5 k.p.).

Prace szczególnie uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia, których

wykonywanie jest wzbronione kobietom, określone zostały - zgod

nie z delegacją zaw artą w art. 176 zdanie 2 k.p. - w załączniku do

rozporządzenia Rady M inistrów z dnia 10 września 1996 r. w spra
wie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdro
wia kobiet (DzU nr 114, poz. 545 ze zm.). W wykazie tym wy
szczególnione zostały prace, których wykonywanie jest wzbronione
wszystkim kobietom, jak również prace wzbronione kobietom
w okresie ciąży i karmienia dziecka piersią. Wykaz prac wzbronio

nych kobietom powinien być zawarty w regulaminie pracy (art. 1041

§ 1 k.p.). Nie m a przy tym żadnych przeszkód, aby pracodawca roz

szerzył ten wykaz o inne jeszcze prace, jeśli uzna, iż określone pra
ce wykonywane w zakładzie pracy są szczególnie uciążliwe lub
szkodliwe dla zdrowia kobiet, a w okresie ciąży - również dla roz
woju płodu ludzkiego (zob. J. Strusińska-Żukowska, Ochrona pracy

kobiet, Pr. Pr. 2005, nr 7-8, s. 3-13). Poniżej podano tylko przykła

dowo niektóre prace, których nie mogą wykonywać kobiety.

Jakie prace są wzbronione wszystkim kobietom?

Do prac wzbronionych wszystkim kobietom należą m.in.:

• wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia

pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wyko
nanie pracy, przekraczają 5000 kJ na zmianę roboczą, a przy pracy

dorywczej - 20 kJ/min. (uwaga: 1 kJ = 0, 24 kcal),

• ręczne podnoszenie i przenoszenie ciężarów o masie przekra

czającej 12 kg - przy pracy stałej, oraz 20 kg - przy pracy doryw
czej (do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej),

• ręczna obsługa elementów urządzeń (dźwigni, korb, kół ste

rowniczych itp., przy której wymagane jest użycie siły przekracza

112

jącej 50 N - przy pracy stałej, oraz 100 N - przy pracy dorywczej

(do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej),

• nożna obsługa elementów urządzeń (pedałów, przycisków

itp.), przy której wymagane jest użycie siły przekraczającej 120 N -
przy pracy stałej, oraz 200 N - przy pracy dorywczej (do 4 razy na
godzinę w czasie zmiany roboczej),

• ręczne przenoszenie pod górę - po pochylniach, schodach itp.,

których maksymalny kąt nachylenia przekracza 30°, a wysokość

5 m - ciężarów o masie przekraczającej 8 kg - przy pracy stałej,

oraz 15 kg - przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę w czasie
zmiany roboczej),

• przewożenie ciężarów o masie przekraczającej:
a) 50 kg - przy przewożeniu na taczkach jednokołowych,

b) 80 kg - przy przewożeniu na wózkach 2-, 3- i 4-kołowych,

c) 300 kg - przy przewożeniu na wózkach po szynach.

Podane wyżej dopuszczalne masy ciężarów obejmują również

masę urządzenia transportowego i dotyczą przewożenia ciężarów po
powierzchni równej, twardej i gładkiej o pochyleniu nieprzekracza-

jącym 2% - przy pracach wymienionych pod lit. a) i b) oraz 1% -

przy pracach wymienionych pod lit. c); w przypadku przewożenia
ciężarów po powierzchni nierównej w sposób określony wyżej pod
lit. a) i b), masa ciężarów nie może przekraczać 60% podanych tam
wielkości.

Jakie prace są wzbronione kobietom w ciąży lub karmiącym

dziecko piersią?

Do prac wzbronionych kobietom w ciąży lub karmiącym dziec

ko piersią (poza wyżej wymienionymi) należą:

• wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia

pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wyko

nanie pracy, przekraczają 2900 kJ na zmianę roboczą,

• prace w pozycji wymuszonej,
• prace w pozycji stojącej łącznie ponad 3 godziny w czasie

zmiany roboczej,

• prace w środowisku, w którym występują nagłe zmiany tem

peratury powietrza w zakresie przekraczającym 15°C,

113

• prace nurków oraz wszystkie prace w warunkach podwyższo

nego lub obniżonego ciśnienia,

• prace w narażeniu na działanie czynników rakotwórczych

i o prawdopodobnym działaniu rakotwórczym, określone w odręb

nych przepisach,

• prace w narażeniu na substancje chemiczne, niezależnie od

ich stężenia w środowisku pracy, takie jak np.: chloropren, leki cy

tostatyczne, mangan, ołów i jego związki organiczne i nieorganicz
ne, rtęć i jej związki organiczne i nieorganiczne,

• prace w wymuszonym rytmie pracy (np. przy taśmie),
• prace wewnątrz zbiorników i kanałów,
• prace stwarzające ryzyko ciężkiego urazu fizycznego lub psy

chicznego, np. gaszenie pożarów, udział w akcjach ratownictwa che
micznego, prace przy uboju zwierząt hodowlanych oraz obsługa roz

płodników,

• prace stwarzające ryzyko zakażenia: wirusem zapalenia wątro

by typu B, wirusem ospy wietrznej i półpaśca, wirusem różyczki,

wirusem HIV

Jakie prace są wzbronione kobietom w ciąży?

Do prac wzbronionych kobietom w ciąży (poza wyżej wymie

nionymi) należą:

• prace w warunkach narażenia na hałas, którego poziom ekspo

zycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego ty
godniowego, określonego w kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy

przekracza określone wartości,

• prace w warunkach narażenia na drgania o ogólnym oddziały

waniu na organizm człowieka,

• prace w zasięgu pól elektromagnetycznych o natężeniach

przekraczających wartości dla strefy bezpiecznej,

• prace w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące,

określone w przepisach ustawy - Prawo atomowe,

• prace przy obsłudze monitorów ekranowych - powyżej 4 go

dzin na dobę (np. przy komputerze),

• prace na wysokości oraz wchodzenie i schodzenie po drabi

nach i klamrach, prace w wykopach oraz w zbiornikach otwartych.

114

1.2. Przeniesienie do innej pracy pracownicy w ciąży

lub karmiącej dziecko piersią

Kiedy pracodawca je st obowiązany przenieść pracownicę do in

nej pracy?

Zgodnie z art. 179 § 1 k.p., pracodawca zatrudniający pracow

nicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pracy wymienionej
w wykazie prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdro
wia, wzbronionych kobietom w ciąży lub karmiącym dziecko pier

sią, bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla
zdrowia lub niebezpieczne, jest obowiązany przenieść pracownicę
do innej pracy, nie narażającej jej na działanie tych czynników.

Z powyższego przepisu nie wynika jednak, że ta inna praca m a być
odpowiednia do kwalifikacji zawodowych pracownicy. Musi to być

jedynie praca, która nie jest wzbroniona pracownicom w ciąży

i w okresie karmienia dziecka piersią.

Obowiązek przeniesienia do innej pracy powstaje z chwilą

przedstawienia przez pracownicę będącą w ciąży zaświadczenia le
karskiego stwierdzającego stan ciąży, niezależnie od okresu jej trwa
nia, natomiast w przypadku karmienia dziecka piersią obowiązek
ten może powstać dopiero po powrocie pracownicy z urlopu macie
rzyńskiego (o ile pracownica po tym urlopie nie korzysta z urlopu
wypoczynkowego i wychowawczego), jeśli pracownica faktycznie
karmi dziecko piersią. D la uznania tego faktu wystarczające jest zło
żenie przez pracownicę stosownego oświadczenia, jednak w razie
wątpliwości, czy pracownica faktycznie karmi dziecko piersią, pra
codawca może zwrócić się o przedłożenie stosownego zaświadcze
nia lekarskiego potwierdzającego ten fakt, jakkolwiek nie wynika to
z obowiązujących przepisów. W razie braku możliwości przeniesie
nia pracownicy do innej pracy, pracodawca jest obowiązany zwolnić

j ą na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.

Jakie działania powinien podjąć pracodawca, jeżeli pracownica

w ciąży lub karmiąca dziecko piersią zatrudniona je st przy innych

pracach wymienionych w wykazie prac szczególnie uciążliwych lub

szkodliwych dla zdrowia kobiet?

115

W przypadku gdy pracownica w ciąży lub karmiąca dziecko pier

sią zatrudniona jest przy pozostałych pracach wymienionych w wy
kazie prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia ko

biet, wówczas pracodawca jest obowiązany dostosować warunki
pracy na jej stanowisku pracy do wymagań określonych w tym wy

kazie lub tak ograniczyć czas pracy, aby wyeliminować zagrożenia
dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracownicy. Tak np. pracownica
w ciąży nie może pracować dłużej niż 4 godziny na dobę przy ob
słudze monitora ekranowego, a takim jest monitor komputera, który
obecnie jest w powszechnym użyciu w zakładach pracy. Pracowni
ca wykonująca pracę przy komputerze narażona jest na promienio
wanie jonizujące i pole elektromagnetyczne w monitorze, męczące
skupienie wzroku, a także długotrwałe przebywanie w wymuszonej

pozycji ciała. Jakkolwiek monitory nowego typu (ciekłokrystaliczne
płaskie) nie promieniują, to jednak nie zmniejszają ogólnej uciążli

wości pracy przy komputerze. Gdyby jednak dostosowanie warunków

pracy na dotychczasowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pra

cy było niemożliwe lub niecelowe, wówczas pracodawca jest obo
wiązany przenieść pracownicę w ciąży lub karm iącą dziecko piersią
do innej pracy, a w razie braku takiej możliwości - zwolnić ją na
czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy (art. 179 § 2 k.p.).

Analogicznie też pracodawca jest obowiązany postąpić, gdy pra

cownica w ciąży lub karmiąca dziecko piersią przedstawi zaświad
czenie lekarskie stwierdzające przeciwwskazania zdrowotne do wy
konywania dotychczasowej pracy. Takie orzeczenie lekarskie jest dla

pracodawcy wiążące (art. 179 § 3 k.p.). N a podstawie delegacji za

wartej w art. 179 § 7 k.p. Minister Zdrowia wydał rozporządzenie
z dnia 3 marca 2006 r. w sprawie sposobu i trybu wydawania za
świadczenia lekarskiego stwierdzającego przeciwwskazania zdro
wotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę
w ciąży lub karmiącą dziecko piersią (DzU nr 42, poz. 292). Zgod

nie z tym rozporządzeniem zaświadczenie takie wydaje lekarz spra

wujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownicą. Lekarz wy
daje zaświadczenie na wniosek pracownicy, pracodawcy lub z własnej
inicjatywy, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o przeciwwska
zaniach zdrowotnych do wykonywania przez pracownicę w ciąży
lub karmiącą dziecko piersią dotychczasowej pracy. W zaświadcze

116

niu tym lekarz stwierdza przeciwwskazania zdrowotne do wykony
wania dotychczasowej pracy przez pracownicę uzasadniające:

• przeniesienie pracownicy do innej pracy, a jeżeli jest to nie

możliwe, zwolnienie jej na czas niezbędny z obowiązku świadcze

ni a pracy,

• zmianę warunków pracy na dotychczas zajmowanym stanowi

sku pracy albo skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownicy
do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe - zwolnienie jej na czas

niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.

Czy pracownicy przysługuje dodatek wyrównawczy, jeśli zmia

na dotychczasowych warunków pracy spowodowała obniżenie je j

dotychczasowego wynagrodzenia?

Jeżeli zmiana warunków na dotychczasowym stanowisku pracy,

skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownicy do innej pracy
powoduje obniżenie dotychczasowego wynagrodzenia, wówczas

przysługuje jej dodatek wyrównawczy (art. 179 § 4 k.p.). Dodatek
ten przysługuje przez cały czas istnienia przyczyny uzasadniającej
zmianę warunków wykonywania pracy, skrócenie czasu pracy lub
przeniesienie pracownicy do innej pracy. Dodatek wyrównawczy

stanowi różnicę między wynagrodzeniem dotychczasowym a wyna
grodzeniem osiąganym po zmianie dotychczasowych warunków,
skróceniu czasu pracy lub przeniesieniu do innej pracy. Wysokość
dodatku oblicza się według zasad określonych w § 7-10 rozporzą
dzenia M inistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r.
w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykony
wania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania
odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodze

nia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU
nr 62, poz. 289 ze zm.). Szerzej na temat dodatku wyrównawczego

jest mowa w rozdziale VII, podtytuł 2.

Czy pracownica zwolniona z obowiązku świadczenia pracy za

chowuje prawo do wynagrodzenia?

Pracownica w ciąży lub karmiąca dziecko piersią zwolniona

z obowiązku świadczenia pracy w sytuacjach wskazanych wyżej za
chowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia przez cały

117

okres tego zwolnienia (art. 179 § 5 k.p.). Przy ustalaniu wynagro
dzenia za czas tego zwolnienia stosuje się zasady obowiązujące przy
ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodze

nia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w któ

rym przypadało zwolnienie od pracy (§ 5 powołanego wyżej rozpo
rządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r.).

Zasady ustalania wynagrodzenia za urlop określa zaś rozporządzenie
M inistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w spra

wie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, usta
lania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu

pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.).

Przepisy art. 179 § 1-3 k.p. nie określają wyraźnie, przez jaki

okres pracownica w ciąży lub karmiąca dziecko piersią może być
zwolniona z obowiązku świadczenia pracy, jeżeli pracodawca nie ma
możliwości przeniesienia jej do innej pracy lub wyeliminować czynni
ki szkodliwe dla zdrowia na dotychczasowym stanowisku pracy. Prze

pisy te stanowią tylko, że m a to być „na czas niezbędny” . W przy
padku ciąży może to być zatem czas do dnia porodu, po którym pra

cownica korzystać będzie z urlopu macierzyńskiego. Natomiast gdy
chodzi o pracownicę karmiącą dziecko piersią, zwolnienie z obowiąz
ku świadczenia pracy może obejmować cały okres tego karmienia,
chyba że będzie możliwe wcześniejsze przeniesienie pracownicy do
innej pracy bądź zostaną wyeliminowane zagrożenia dla jej zdrowia.

Po ustaniu przyczyn uzasadniających przeniesienie pracownicy

w ciąży lub karmiącej dziecko piersią do innej pracy, skrócenie cza
su pracy lub zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy, pracodaw
ca jest obowiązany zatrudnić ją przy pracy i w wymiarze czasu pra
cy określonych w umowie o pracę (art. 179 § 6 k.p.).

1.3. Inne zakazy zatrudniania pracownicy w ciąży

Czy pracownica w ciąży może być zatrudniona w godzinach

nadliczbowych lub w porze nocnej?

Przepis art. 178 § 1 zdanie 1 k.p. zawiera bezwzględny zakaz

zatrudniania pracownicy w ciąży w godzinach nadliczbowych oraz
w porze nocnej, obejmującej 8 godzin pomiędzy godzinami 2100

118

a 700. Zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych odnosi się za
równo do pracy w tych godzinach z powodu szczególnych potrzeb
pracodawcy, jak i w razie konieczności prowadzenia akcji ratowni
czej (art. 151 § 1 k.p.). Pracownica w ciąży nie może być zatrud

niona w godzinach nadliczbowych, jak również w porze nocnej, na

wet gdyby wyraziła zgodę na taką pracę, czy też sama wystąpiła
z propozycją pracy w tych godzinach.

Pracodawca zatrudniający pracownicę w porze nocnej jest obo

wiązany na okres jej ciąży zmienić rozkład czasu pracy w sposób
umożliwiający wykonywanie pracy poza porą nocną, a jeżeli jest to

niemożliwe lub niecelowe, przenieść pracownicę do innej pracy,

której wykonywanie nie wymaga pracy w porze nocnej. W razie

braku takich możliwości pracodawca jest obowiązany zwolnić pra

cownicę w ciąży na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy
(art. 1781 k.p.). Obowiązek zmiany rozkładu czasu pracy pracowni
cy w ciąży, wykonującej dotychczas pracę również w porze nocnej
(np. w systemie pracy 3-zmianowej), powstaje z chwilą przedłoże

nia przez n ią zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego stan ciąży.

Stosuje się tu odpowiednio również przepisy art. 179 § 4 -6 k.p.,

omówione wyżej.

Czy pracownica w ciąży może być delegowana poza stałe miejs

ce pracy?

Pracownicy w ciąży nie wolno też - bez jej zgody - delegować

poza stałe miejsce pracy ani zatrudniać w systemie przerywanego
czasu pracy, przewidzianego w art. 139 k.p. (art. 178 § 1 zdanie
2 k.p.). W tych przypadkach zakaz ten ma zatem charakter względ

ny, bowiem za zgodą pracownicy może być ona delegowana poza

stałe miejsce pracy, jak również zatrudniona w systemie przerywa

nego czasu pracy.

Należy jeszcze nadmienić, że w systemach równoważnego cza

su pracy, przy pracy w ruchu ciągłym, w systemie skróconego tygo
dnia pracy i pracy weekendowej (art. 135-138, 143 i 144 k.p.) czas
pracy pracownicy w ciąży nie może przekraczać 8 godzin. Pracow

nica zachowuje przy tym prawo do wynagrodzenia za czas nieprze-
pracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru

jej czasu pracy (art. 148 k.p.).

119

2. OCHRONA PRACY PRACOW NIKÓW MŁODOCIANYCH

2.1. Uwagi ogólne

Zatrudnianie młodocianych jest obwarowane wieloma rygorami,

które - ogólnie mówiąc - mają na celu ochronę młodego organizmu

przed nadmiernym obciążeniem pracą i ujemnym wpływem warun

ków środowiska pracy na ich zdrowie oraz umożliwienie realizacji
obowiązku szkolnego. Nadmierny wysiłek oraz różnorodne szkodli
we czynniki występujące w środowisku pracy mogą szczególnie
ujemnie odbić się na zdrowiu młodocianego, którego organizm nie

jest jeszcze dostatecznie ukształtowany i nadal się rozwija.

W odniesieniu do pracowników młodocianych obowiązują też

szczególne unormowania dotyczące czasu pracy, obowiązku do
kształcania się, urlopów wypoczynkowych, ochrony zdrowia. Szcze
gólne jednak znaczenie mają ustanowione zakazy wykonywania

przez młodocianych określonych prac (art. 204 k.p.). Przede wszyst

kim młodociani nie m ogą być zatrudniani przy pracach zagrażają
cych ich życiu lub zdrowiu oraz mogących mieć ujemny wpływ na
ich rozwój psychofizyczny.

Którzy młodociani mogą być zatrudniani?

W rozumieniu kodeksu pracy młodocianym jest osoba, która

ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Generalnie zabronione

jest zatrudnianie osób, które nie ukończyły 16 lat (art. 190 k.p.). Nie
jest to jednak zakaz bezwzględny, bowiem pod pewnymi warunka

mi dopuszczalne jest zatrudnianie również osób, które nie ukończy

ły 16 lat. Warunki te określa rozporządzenie M inistra Pracy i Poli
tyki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków,

w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych,
którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które
ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie
ukończyły gimnazjum (DzU nr 214, poz. 1808).

Zgodnie z art. 191 k.p., wolno zatrudniać tylko tych młodocia

nych, którzy ukończyli co najmniej gimnazjum (z pewnymi wyjąt

kami), oraz przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że pra

120

ca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu. Młodociany nieposiada-

jący kwalifikacji zawodowych w zasadzie może być zatrudniony

tylko w celu przygotowania zawodowego, tj. w celu nauki zawodu
lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy.

Jakim badaniom lekarskim młodociani podlegają?

Jednym z warunków zatrudnienia młodocianego jest przedsta

wienie zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego, że praca danego
rodzaju nie zagraża jego zdrowiu (art. 191 § 1 pkt 1 k.p.). Zgodnie
z art. 201 § 1 k.p. młodociany podlega wstępnym badaniom lekar
skim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kon

trolnym w czasie zatrudnienia. W stępnym badaniom lekarskim pod

legają młodociani przyjmowani do pracy zarówno w celu przygoto
wania zawodowego, jak i w innym celu niż przygotowanie zawodo
we, tj. do wykonywania lekkich prac (o czym mowa w podtytule
2.3.). W stępnym badaniom lekarskim podlegają też młodociani
w każdym przypadku przeniesienia na inne stanowisko pracy (art.
229 § 1 pkt 2 k.p.). W stępne badania lekarskie mają na celu ustale

nie, czy stan zdrowia młodocianego pozwala na zatrudnienie go

w celu nauki określonego zawodu lub przyuczenia do wykonywania
określonej pracy bądź zatrudnienie go w innym celu niż przygoto
wanie zawodowe (przy wykonywaniu lekkich prac). Natomiast
w czasie zatrudnienia młodociani podlegają okresowym badaniom
lekarskim, bez względu na rodzaj wykonywanej pracy. M ają one na
celu ustalenie, czy młodociany jest nadal zdolny do wykonywania
dotychczasowej pracy i czy praca ta nie wpływa ujemnie na stan je
go zdrowia. Terminy badań okresowych ustala lekarz sprawujący

profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami w porozumieniu

z pracodawcą. W razie niezdolności do pracy spowodowanej choro

b ą trw ającą dłużej niż 30 dni, młodociany podlega ponadto kontro

lnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywa

nia pracy na dotychczasowym stanowisku (szerzej na temat badań

lekarskich pracowników jest mowa w rozdziale VII, podtytuł 2).

Jakie normy czasu pracy obowiązują pracowników młodocianych?

Szczególna ochrona zdrowia pracowników młodocianych przeja

wia się w ograniczeniu ich czasu pracy. Czas pracy młodocianych

121

jest uzależniony od wieku i w przypadku osób do 16 lat nie może

przekraczać 6 godzin na dobę, natomiast powyżej 16 lat - 8 godzin

na dobę. Ten wymiar czasu pracy w żadnym wypadku nie może być
przekraczany. W rzeczywistości jednak, z uwagi na obowiązek do

kształcania się, większość młodocianych pracuje w niższym wymia
rze czasu pracy, bowiem do czasu pracy młodocianego wlicza się
czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu
zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzi

nach pracy, czy też poza nimi. Pracownicy młodociani m ają też pra

wo do przerwy w pracy trwającej nieprzerwanie 30 minut, wlicza

nej do czasu pracy, jeżeli ich dobowy wymiar czasu pracy jest dłuż

szy niż 4,5 godziny (art. 202 k.p.).

Kodeks pracy nie określa tygodniowej normy czasu pracy pracow

ników młodocianych, jak to ma miejsce w odniesieniu do pracow
ników pełnoletnich. Mając jednak na uwadze, że czas pracy młodo

cianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę,

jego tygodniowy czas pracy wyniesie 30 godzin (5 dni x 6 godzin),

wliczając w to czas nauki, natomiast tygodniowy czas pracy młodo
cianego w wieku powyżej 16 lat wyniesie 40 godzin (5 dni x 8 go
dzin), również z wliczeniem czasu nauki (zob. A. Hintz, (w:) K o
deks pracy. Komentarz, red. T. Zieliński, Dom Wydawniczy ABC,
Warszawa 2000, s. 829 i nast.).

Czy pracownicy młodociani mogą być zatrudniani w godzinach

nadliczbowych oraz w porze nocnej?

W odniesieniu do pracowników młodocianych obowiązuje bez

względny zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych oraz
w porze nocnej. Pracą w godzinach nadliczbowych dla młodociane
go w wieku do 16 lat byłaby praca przekraczająca 6 godzin na do
bę, zaś dla młodocianego w wieku powyżej 16 lat - przekraczająca

8 godzin na dobę (wliczając czas nauki).

Co do zasady, pora nocna dla pracownika młodocianego przypa

da pomiędzy godzinami 2200 a 600. Natomiast dla młodocianych:

• którzy nie ukończyli gimnazjum,
• niemających 16 lat, którzy ukończyli gimnazjum,
• niemających 16 lat, którzy nie ukończyli gimnazjum,

pora nocna przypada pomiędzy godzinami 2000 a 600.

122

Pracownicy młodociani mają też prawo do przerwy w pracy,

obejmującej porę nocną, która powinna trwać nieprzerwanie nie
mniej niż 14 godzin. Ponadto młodocianym przysługuje w każdym

tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczyn

ku, który powinien obejmować również niedzielę (art. 203 k.p.).

2.2. Prace wzbronione pracownikom młodocianym

Jakie przepisy określają prace, których wykonywanie je st

wzbronione młodocianym?

Prace wzbronione młodocianym określone zostały w załączniku

nr 1 do rozporządzenia Rady M inistrów z dnia 24 sierpnia 2004 r.

w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków
ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (DzU nr 200, poz.
2047 ze zm.). Powołane rozporządzenie określa też warunki zatrud

niania młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych ro

dzajach prac wzbronionych, jeżeli jest to potrzebne do odbycia

przygotowania zawodowego. Rodzaje takich prac wyszczególnione

zostały w załączniku nr 2 do wymienionego rozporządzenia.

Niektóre prace określone w wykazie prac wzbronionych nie mo

gą być w ogóle wykonywane przez żadnego młodocianego, inne zaś

nie mogą być wykonywane przez młodocianego do ukończenia 16

lat, ale mogą być wykonywane po ukończeniu tego wieku, pewne
zaś prace nie m ogą być wykonywane tylko przez dziewczęta. Po

nadto ograniczenia w wykonywaniu określonych prac uzależnione są
też od tego, czy praca wykonywana jest stale, czy tylko dorywczo.

Zgodnie z powyższym rozporządzeniem RM zatrudnianie mło

docianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac
wzbronionych nie może mieć charakteru pracy stałej, lecz powinno
ograniczać się do zaznajamiania młodocianych z czynnościami pod
stawowymi, niezbędnymi do odbycia przygotowania zawodowego.

Pracodawca zatrudniający młodocianych przy takich pracach jest

obowiązany do zapewnienia im szczególnej ochrony zdrowia pod
czas pracy, biorąc w szczególności pod uwagę ryzyko wynikające
z braku doświadczenia, braku świadomości istniejących lub poten

123

cjalnych zagrożeń oraz niepełnej dojrzałości fizycznej i psychicznej.

W szczególności pracodawca jest obowiązany:

• zapewnić wykonywanie pracy i zajęć przez młodocianych na

stanowiskach pracy i w warunkach niestwarzających zagrożeń dla
ich bezpieczeństwa i zdrowia,

• zapewnić nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki

zawodu lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej

nauki zawodu nad wykonywaniem pracy przez młodocianych,

• inform ow ać

m łodocianych

m ożliw ych

zagrożeniach

i o wszelkich podjętych działaniach dotyczących ich zdrowia,

• organizować przerwy w pracy młodocianych dla ich odpo

czynku w pomieszczeniach odizolowanych od czynników szkodliwych
dla zdrowia lub uciążliwych, występujących w środowisku pracy.

Dopuszczenie młodocianych do wykonywania takich prac może

nastąpić na podstawie oceny ryzyka związanego z wykonywaną pra

c ą która powinna być dokonana przed rozpoczęciem pracy przez
młodocianych lub w razie istotnej zmiany warunków wykonywania
pracy. Przy ocenie tego ryzyka powinno uwzględnić się w szczegól

ności:

• ocenę wyposażenia oraz organizacji miejsc pracy i stanowisk

pracy młodocianych,

• organizację procesów pracy oraz ich powiązanie,
• charakter, stopień i okres narażenia na czynniki fizyczne, bio

logiczne i chemiczne,

• formę, zakres i sposób korzystania z wyposażenia miejsc pra

cy, w tym z maszyn, narzędzi i sprzętu,

• zakres i poziom szkolenia oraz instrukcji udzielanych młodo

cianym.

Czy pracodawca je st obowiązany ustalić wykaz prac, których

wykonywanie w jego zakładzie pracy je s t wzbronione młodocia
nym?

Na podstawie wykazów prac zawartych w załącznikach nr 1 i 2

do powołanego rozporządzenia RM z dnia 24 sierpnia 2004 r. pra
codawca sporządza wykazy prac wykonywanych w jego zakładzie
pracy:

124

• wzbronionych młodocianym,
• wzbronionych młodocianym, których wykonywanie jest do

zwolone młodocianym w zakresie potrzebnym do odbycia przygoto
wania zawodowego.

W ustalaniu powyższych wykazów prac uczestniczyć powinien

również lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad

pracownikami.

Wykaz prac wzbronionych młodocianym i stanowisk pracy, na

których są wykonywane te prace, powinien być umieszczony w w i
docznym miejscu w każdej komórce organizacyjnej, w której są za

trudniani młodociani (§ 1-5 powołanego rozporządzenia RM). Dodać
też należy, że zgodnie z art. 1041 § 1 pkt 6 i 7 k.p. wykaz prac

wzbronionych pracownikom młodocianym, a także rodzaje prac
i wykaz stanowisk pracy dozwolonych pracownikom młodocianym
w celu odbywania przygotowania zawodowego, powinny być usta
lone w regulaminie pracy. Poniżej podano przykładowo niektóre ro
dzaje prac wzbronionych młodocianym oraz prac wzbronionych, któ
rych wykonywanie je st dozwolone przez młodocianych powyżej 16
lat w zakresie niezbędnym do odbycia przygotowania zawodowego.

Jakie prace są wzbronione pracownikom młodocianym?

Do prac wzbronionych pracownikom młodocianym należą m.in.:

• prace polegające wyłącznie na podnoszeniu, przenoszeniu

i przewożeniu ciężarów oraz prace wymagające powtarzania dużej
liczby jednorodnych ruchów,

• prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fi

zyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonywanie

pracy, przekraczają:

a) dla dziewcząt - w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego

czasu pracy - 2.300 kJ, a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwa

łych 10,5 kJ na minutę,

b) dla chłopców - w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego

czasu pracy - 3.030 kJ, a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwa

łych 12,6 kJ na minutę,

• prace załadunkowe i wyładunkowe, przy przewożeniu cięża

rów środkami transportu, przy przetaczaniu beczek, bali, kloców itp.,

125

• ręczna obsługa dźwigni, korb i kół sterowniczych, przy której

niezbędna jest siła przekraczająca:

a) przy pracy dorywczej (wykonywanej do 4 razy na godzinę,

jeżeli łączny czas wykonywania prac nie przekracza połowy dobo

wego wymiaru czasu pracy młodocianych):

- dla dziewcząt - 70 N,
- dla chłopców - 100 N,
b) przy obciążeniu powtarzalnym:
- dla dziewcząt - 40 N,
- dla chłopców - 60 N,

• nożna obsługa elementów urządzeń (pedałów, przycisków

nożnych itp.) wymagająca siły przekraczającej:

a) przy obsłudze dorywczej:

- dla dziewcząt - 100 N,
- dla chłopców - 170 N,
b) przy obciążeniu powtarzalnym:
- dla dziewcząt - 70 N,
- dla chłopców - 130 N,

• ręczne dźwiganie i przenoszenie przez jed n ą osobę na odleg

łość powyżej 25 m przedmiotów o masie przekraczającej:

a) przy pracy dorywczej:

- dla dziewcząt - 14 kg,
- dla chłopców - 20 kg,
b) przy obciążeniu powtarzalnym:
- dla dziewcząt - 8 kg,
- dla chłopców - 12 kg,

• ręczne przenoszenie pod górę, w szczególności po schodach,

których wysokość przekracza 5 m, a kąt nachylenia - 30°, ciężarów
o masie przekraczającej:

a) przy pracy dorywczej:

- dla dziewcząt - 10 kg,
- dla chłopców - 15 kg,
b) przy obciążeniu powtarzalnym:
- dla dziewcząt - 5 kg,
- dla chłopców - 8 kg,

• przewożenie przez dziewczęta ciężarów na taczkach i wóz

kach 2-kołowych poruszanych ręcznie,

126

• prace wykonywane w pozycji pochylonej lub w przysiadzie,
• prace wykonywane w pozycji leżącej, na boku lub na wznak,

w tym w szczególności przy naprawach pojazdów mechanicznych,

• prace wykonywane na kolanach, w tym w szczególności przy

ręcznym cyklinowaniu podłóg, przy pracach brukarskich i posadz-
karskich,

• prace związane z produkcją, sprzedażą i konsumpcją wyrobów

alkoholowych, w tym obsługa konsumentów w zakładach gastrono
micznych,

• prace związane z produkcją, sprzedażą i reklam ą wyrobów ty

toniowych,

• prace związane z ubojem i obróbką poubojową zwierząt,
• obsługa zakładów kąpielowych i łaźni,
• prace rakarzy,
• prace przy sztucznym unasiennianiu zwierząt,
• prace w szpitalach (oddziałach) dla nerwowo i psychicznie

chorych,

• prace w warunkach mogących stanowić nadmierne obciążenie

psychiczne, np. wymagające odbioru i przetwarzania dużej liczby

lub szybko po sobie następujących informacji i podejmowania decy
zji mogących spowodować groźne następstwa, szczególnie w sytu
acjach przymusu czasowego, w tym zwłaszcza obsługa automatycz

nej linii obróbki i obsługa urządzeń sterowniczych,

• prace pokojowych w domach wczasowych i turystycznych,

pensjonatach i hotelach, w tym hotelach robotniczych,

• udział w występach tancerzy w zakładach gastronomicznych,
• prace w narażeniu na działanie substancji i preparatów che

micznych, w tym środków ochrony roślin, sklasyfikow anych
w przepisach w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji
i preparatów chemicznych jako: toksyczne (T), bardzo toksyczne
(T+), żrące (C) lub wybuchowe (E),

• prace w narażeniu na działanie substancji i preparatów che

micznych, w tym środków ochrony roślin, sklasyfikow anych
w przepisach w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji
i preparatów chemicznych jako drażniące (Xi), którym przypisano

jeden lub więcej następujących zwrotów zagrożeń:

127

a) produkt skrajnie łatwo palny (R12),

b) może powodować uczulenie w następstwie narażenia drogą

oddechową (R42),

c) może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą (R43),
• prace w narażeniu na działanie czynników i procesów techno

logicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, określonych
w odrębnych przepisach,

• prace w kontakcie z lekami psychotropowymi,
• prace w środowisku, w którym występuje narażenie na szko

dliwy wpływ:

a) pyłów o działaniu zwłókniającym i drażniącym, których stę

żenia przekraczają 2/3 wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń
określonych w przepisach w sprawie najwyższych dopuszczalnych
stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku

pracy,

b) pyłów o działaniu uczulającym,

c) pyłów o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, określo

nych w odrębnych przepisach,

• prace w zasięgu pól elektromagnetycznych o natężeniach

przekraczających wartości dla strefy bezpiecznej, określone w prze
pisach w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń

czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,

• prace w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące

na poziomie przekraczającym dopuszczalne wartości dawek granicz
nych określone w przepisach prawa atomowego,

• prace w warunkach narażenia na promieniowanie laserowe,
• prace w warunkach narażenia na promieniowanie nadfioletowe,

zwłaszcza emitowane przez technologiczne urządzenia przemysłowe,
w tym w szczególności przy spawaniu, cięciu i napawaniu metali,

• prace w warunkach narażenia na promieniowanie podczerwo

ne, w tym w szczególności przy piecach hutniczych i grzewczych

oraz spiekaniu, odlewaniu, walcowaniu i kuciu metali,

• prace w warunkach narażenia na hałas, którego:
a)

poziom ekspozycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego

lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy,
wymiaru czasu pracy przekracza wartość 80 dB,

128

b) szczytowy poziom dźwięku C przekracza wartość 130 dB,

c) maksymalny poziom dźwięku A przekracza wartość 110 dB,
• prace w pomieszczeniach, w których temperatura powietrza

przekracza 30°C, a wilgotność względna powietrza przekracza 65%,

a także w warunkach bezpośredniego oddziaływania otwartego źró
dła promieniowania, w tym w szczególności: obsługa suszarni, spie
kanie i prażenie rud, walcowanie, wytapianie, rozlewanie i odlewa

nie metali lub ich stopów, naprawa pieców hutniczych, obsługa pie

ców do termicznej obsługi cieplnej, w hutach szkła i przetwórniach
szkła - obsługa pieców do wytapiania i odprężania, naprawa pieców
szklarskich, formowanie szkła oraz wszelkie prace na pomostach
czynnych pieców do wytapiania szkła, prace przy wypalaniu dolo
mitu i wapna, gotowanie asfaltu i prace z gorącym asfaltem, bezpo
średnia obsługa pieców piekarniczych, prace przy przygotowaniu
karmelu w kociołkach,

• prace w temperaturze powietrza niższej niż 14°C, a także przy

wilgotności względnej wyższej niż 65%, w tym w szczególności:
prace w chłodniach, przechowalniach produktów żywnościowych,
zamrażalniach, w stałym kontakcie z wodą, solanką i innymi płyna
mi, przy robotach ziemnych w mokrym gruncie - osuszanie i na
wadnianie, a także prace w warunkach narażających na stałe prze
makanie odzieży, powodujące naruszenie bilansu cieplnego u mło
dych pracowników,

• prace w warunkach podwyższonego ciśnienia, w tym w szcze

gólności:

a) w komorach wysokich ciśnień lub w innych urządzeniach hi-

perbarycznych nawodnych albo naziemnych,

b) w urządzeniach komunikacji lotniczej,

c) prace nurków i płetwonurków,
d) prace w kesonach,
• prace w warunkach obniżonego ciśnienia, w tym w szczegól

ności w komorach niskich ciśnień lub w innych urządzeniach hipo-
barycznych nawodnych lub naziemnych,

• prace, przy których źródłem zakażenia lub zarażenia może

być chory człowiek lub materiał zakaźny pochodzenia ludzkiego,
tj. krew, tkanki, mocz, kał itp., w tym w szczególności wszelkie pra

ce w szpitalach (oddziałach) zakaźnych,

129

• prace, przy których występują zagrożenia czynnikami biolo

gicznymi, przenoszonymi na człowieka przez kontakt ze zwierzęta
mi lub produktami pochodzenia zwierzęcego, w tym szczególnie:

a) drobnoustrojami chorób odzwierzęcych, tj. zoonozami,

b) alergenami pochodzenia zwierzęcego: wydalinami, rozto

czem, sierścią, łupieżem zwierząt hodowlanych, pyłem jedwabiu na

turalnego, pierzem ptaków, m ączką rybną itp., występującymi w ho

dowli i przetwórstwie,

• prace, przy których występują zagrożenia czynnikami biolo

gicznymi pochodzenia roślinnego lub mikroorganizmami przenoszo

nymi przez rośliny:

a) drobnoustrojami występującymi w roślinach, tj. bakteriami,

promieniowcami, grzybami itp., które stanowią zagrożenie w trakcie
procesów magazynowania, przetwarzania i użytkowania różnych su

rowców roślinnych,

b) pyłami pochodzenia roślinnego, powodującymi stany uczule

niowe, w tym w szczególności pyłami zbożowymi, paszowymi, ty
toniowymi i z ziół leczniczych,

• prace, podczas których młodociani są narażeni na zwiększone

niebezpieczeństwo urazów, w tym w szczególności związane z:

a) obsługą młotów mechanicznych, pras, walców, nożyc, krajal

nic, szarpaczy oraz napędów i przystawek przenoszących ruch na

maszyny,

b) uruchamianiem maszyn i innych urządzeń bezpośrednio po

ich naprawie,

c) połowem ryb, ich patroszeniem i filetowaniem oraz wszelki

mi pracami w działach produkcyjnych fabryk przetworów rybnych,

d) rozbiorem, trybowaniem i mieleniem mięsa,
e) obsługą ciągników i maszyn samojezdnych, bezpośrednią ob

sługą młockarni, sieczkarni i innych maszyn rolniczych, przy których
wy stępują zagrożenia wypadkowe, koszeniem kosą, obsługą buha

jów, ogierów, knurów i tryków oraz wywozem obornika i gnojowic,

f) prowadzeniem maszyn budowlanych i drogowych oraz obsłu

gą dźwignic, kafarów i kołowrotów,

g) obsługą kotłów parowych, urządzeń i naczyń, w których wy

stępuje ciśnienie powyżej 0,5 bara, obsługą generatorów gazowych

130

i innych urządzeń, których eksploatacja, uszkodzenie i nieprawidło
wa czynność zagraża bezpieczeństwu obsługującego i innych osób
znajdujących się w pobliżu,

obróbką drewna przy użyciu pilarek łańcuchowych z napę

dem elektrycznym lub mechanicznym, obsługą pilarek tarczowych,

taśmowych, ramowych (traków), maszyn do obróbki drewna o bez

pośrednim ręcznym posuwie materiału oraz wszelkich pracach przy
zrywce, pozyskiwaniu i transporcie drewna,

• prace związane z wytwarzaniem i stosowaniem środków wy

buchowych i łatwo palnych oraz wyrobów zawierających te środki,

• prace obejmujące wytwarzanie, stosowanie i przechowywanie

sprężonych, płynnych i rozpuszczonych gazów,

• prace zagrażające porażeniem prądem elektrycznym, w tym

w szczególności: prace przy liniach energetycznych będących pod

napięciem lub w pobliżu tych linii, prace w rozdzielniach prądu

elektrycznego, w elektrycznych podstacjach, przy transformatorach
i nastawniach, wszelkie prace przy obsłudze urządzeń energetycz

nych znajdujących się pod napięciem, z wyjątkiem napięcia obniżo
nego (bezpiecznego) oraz prac konserwacyjnych przy urządzeniach

central telefonicznych, wykonywanych przez absolwentów szkół za
wodowych,

• prace w transporcie kolejowym, w tym w szczególności: na

stanow iskach zw iązanych z prow adzeniem ruchu kolejowego,
zwłaszcza prace maszynistów pojazdów trakcyjnych i drezyn moto
rowych, dyżurnych ruchu, konduktorów, manewrowych, ustawiaczy,

nastawniczych, zwrotniczych, operatorów maszyn torowych, sprzą
taczy wagonów oraz przy budowie i utrzymaniu sieci trakcyjnej,

• prace w transporcie oraz komunikacji samochodowej i tram

wajowej, w tym w szczególności:

a) prace kierowców pojazdów silnikowych i ich pomocników,

b) prace konduktorów w autobusach i trolejbusach,

c) przy ręcznym przetaczaniu, spinaniu i odczepianiu wagonów

i przyczep,

d) przy zdejmowaniu, nakładaniu i pompowaniu opon samocho

dowych i ciągnikowych,

e) prace konwojentów,

131

• prace w żegludze, w tym w szczególności: wszelkie prace na jed

nostkach pływających oraz prace w portach związane z obsługą tech
niczną statków, prace na pogłębiarkach i przy wydobywaniu wraków,

• prace w lotnictwie, w tym w szczególności: prace mechani

ków, pilotów samolotów oraz prace związane z obsługą pasażerów
w samolocie,

• prace grożące zawaleniem, w tym w szczególności:
a) prace pod ziemią,

b) prace w zagłębieniach o głębokości większej niż 0,7 m, któ

rych szerokość jest mniejsza niż dwukrotna głębokość,

c) prace przy budowie i rozbiórce obiektów budowlanych,
• prace na wysokości powyżej 3 m grożące upadkiem z wyso

kości, w tym w szczególności:

a) przy budowie, naprawie i czyszczeniu kominów,

b) związane z przymusową pozycją ciała, w przestrzeni ograni

czonej,

c) narażające na zmienny mikroklimat, prowadzone na zewnątrz

budynku,

• prace w kamieniołomach i kopalniach odkrywkowych oraz

przy wydobywaniu i przerobie siarki.

Jakie prace wzbronione młodocianym mogą wykonywać mło

dociani powyżej 16 roku życia, jeśli je st to potrzebne do odbycia

przygotowania zawodowego?

Do prac takich należą m.in.:

• prace polegające na podnoszeniu i przenoszeniu ciężarów

o masie i na odległości nieprzekraczające wartości określonych
w dziale I ust. 1 pkt 6 i 7 załącznika nr 1 do powołanego rozporzą
dzenia RM oraz prace wymagające powtarzania dużej liczby jedno
rodnych ruchów,

• przewożenie przez chłopców na taczkach jednokołowych na

odległość do 50 m ładunków o masie do 50 kg po powierzchni
gładkiej, utwardzonej lub po pomostach zbitych z desek trwale za
mocowanych, jeżeli pochylenie powierzchni nie przekracza 2%,

• przewożenie przez chłopców na wózkach 2-kołowych poru

szanych ręcznie na odległość do 100 m po powierzchni gładkiej ła

132

dunków o masie do 80 kg, jeżeli pochylenie powierzchni nie prze
kracza 2%, a po powierzchni nierównej - ciężarów do 50 kg, jeże
li pochylenie powierzchni nie przekracza 1%,

• przewożenie na wózkach 3- lub 4-kołowych poruszanych

ręcznie na odległość do 150 m ładunków o masie: dziewczętom do

50 kg oraz chłopcom do 80 kg, jeżeli pochylenie powierzchni nie

przekracza 2%,

• przewożenie na odległość do 200 m ładunków w wagonikach,

kolebach przemieszczanych ręcznie po szynach o masie: dziewczę

tom do 300 kg oraz chłopcom do 400 kg, jeżeli pochylenie toru nie
przekracza 1%,

• prace przy naprawach pojazdów samochodowych, układaniu

podłóg oraz układaniu i naprawach nawierzchni drogowych, pod
warunkiem wykonywania ich nie dłużej niż 3 godziny na dobę,

• prace przy obsłudze konsumentów w zakładach gastronomicz

nych, w których podawany jest alkohol, z wyłączeniem podawania

przez młodocianych napojów alkoholowych, wykonywane pomiędzy
godziną 700 i 1700,

• prace w zakładach poligraficznych przy trawieniu klisz i in

nych elementów, pod warunkiem wykonywania tych prac do 2 go

dzin na dobę,

• prace przy barwieniu wyrobów włókienniczych oraz przy gar

bowaniu skór przy użyciu środków chemicznych, pod warunkiem że

prace będą odbywały się w wymiarze do 12 godzin na tydzień
w warunkach laboratoryjnych lub w wydzielonych dla celów szko
lenia zawodowego i odpowiednio wyposażonych pomieszczeniach,

• prace w kontakcie z czynnikami stwarzającymi ryzyko uczule

nia, pod warunkiem uzyskania specjalistycznej opinii lekarskiej o bra

ku przeciwwskazań zdrowotnych do kontaktu z tymi czynnikami,

• prace w kontakcie z pyłami stwarzającymi ryzyko uczulenia,

pod warunkiem uzyskania specjalistycznej opinii lekarskiej o braku
przeciwwskazań zdrowotnych do kontaktu z tymi pyłami,

• prace chłopców w wieku powyżej 17 lat:
a)

przy spawaniu, cięciu i stapianiu metali, z wyłączeniem me

tali kolorowych oraz spawania wewnątrz zbiorników i pod wodą,

pod warunkiem wykonywania ich nie dłużej niż 3 godziny na dobę

133

oraz 60 godzin w całym okresie szkolenia zawodowego, pod nadzo
rem nauczycieli zawodu lub instruktorów praktycznej nauki zawodu

posiadających kwalifikacje spawacza; zatrudnianie młodocianych
przy spawaniu, cięciu i stapianiu metali może się odbywać tylko na
tych stanowiskach, na których jest zapewniona skutecznie działaj ą-

ca wentylacja miejscowa i ogólna,

przy ręcznych pracach kowalskich z zastosowaniem młotków

o masie do 5 kg, nie dłużej niż 3 godziny na dobę i 60 godzin
w całym okresie szkolenia zawodowego, przy zachowaniu norm
wydatku energetycznego określonych w dziale I ust. 1 pkt 2 załącz

nika nr 1 do wymienionego rozporządzenia,

• prace w mikroklimacie gorącym do wartości 26°C wskaźnika

obciążenia termicznego WBGT, wykonywane do 3 godzin na dobę,

pod warunkiem zachowania norm wydatku energetycznego określo
nych w dziale I ust. 1 pkt 2 załącznika nr 1 do wymienionego roz
porządzenia oraz zapewnienia młodocianym na stanowiskach pracy

dostatecznej ilości odpowiednich napojów i dziesięciominutowych

przerw po każdych pięćdziesięciu minutach pracy, to jest prace:

przy obsłudze maszyn i urządzeń hutniczych oraz urządzeń

walcowniczych w hutach żelaza i stali, wykonywane przez chłop
ców, jeżeli spełnione są następujące warunki:

- młodociany jest stopniowo wprowadzany w realizację zadań

przewidzianych w ramach nauki zawodu, poczynając od obserwacji
procesów produkcyjnych, poprzez wstępne ćwiczenia na stanowi

skach szkoleniowych i prace pomocnicze przy obsłudze stanowisk
roboczych wyznaczonych programem nauczania,

- na stanowiskach pracy związanych z nauką zawodu jest za

pewniona pełna obsada pracowników,

- w odniesieniu do młodocianych nie może być stosowany sys

tem prac normowanych i akordowych,

- w wydziałach stalowni, walcowni i wielkich pieców czas za

jęć młodocianych nie może przekraczać 2 godzin na dobę,

- praktyczna nauka zawodu młodocianych nie może odbywać

się w spiekalniach, w hali namiarowej i gardzieli wielkich pieców,
w halach odlewniczych i lejniczych, w mieszalniach stalowni oraz
walcowni blach, rur i drutu,

134

b) przy formowaniu wyrobów z masy szklanej, z wyłączeniem

wydmuchiwania ustnego, wykonywane przez chłopców w wieku po
wyżej 17 lat,

c) przy wytwarzaniu wyrobów ceramicznych,
d) przy bezpośredniej obsłudze pieców piekarniczych w zakła

dach zmechanizowanych,

e) przy produkcji wyrobów czekoladowych i z mas karmelo

wych, wykonywane przez młodocianych w wieku powyżej 17 lat,

• prace w mikroklimacie zimnym, z wyłączeniem prac w chłod

niach i zamrażalniach, pod następującymi warunkami:

a) wyposażenia młodocianych w odzież o odpowiedniej ciepło-

chronności, zgodnej z wymaganiami Polskiej Normy,

b) zapewnienia na stanowiskach pracy gorących napojów,

c) przestrzegania, aby wydatek energetyczny nie przekraczał norm

określonych w dziale I ust. 1 pkt 2 załącznika nr 1 do wymienione
go rozporządzenia oraz ograniczenia do 3 godzin na dobę czasu pra
cy młodocianych w pomieszczeniach z temperaturą niższą niż 10°C,

• prace w placówkach służby zdrowia, z wyjątkiem szpitali (od

działów szpitali) zakaźnych, w wymiarze do 6 godzin na dobę,
z wyłączeniem następujących czynności:

a) wynoszenie, mycie i dezynfekcja naczyń z wydalinami, wydzie

linami i innymi materiałami potencjalnie zakaźnymi, mycie chorych
zanieczyszczonych, pomoc przy zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych,

b) prace dezynfekcyjne, dezynsekcyjne, deratyzacyjne z zastoso

waniem toksycznych środków chemicznych,

c) pobieranie i przenoszenie materiałów do badań laboratoryj

nych, takich jak kał, mocz, krew, plwocina,

d) wykonywanie toalety pośmiertnej i prace w prosektoriach,
• prace przy ręcznym i maszynowym krojeniu skór - w wymia

rze do 3 godzin na dobę,

• prace młynarskie przy obsłudze maszyn czyszczących i mielą

cych, wykonywane przez chłopców w wieku powyżej 17 lat, pod
warunkiem że stężenia pyłów nie przekraczają 2/3 wartości najwyż
szych dopuszczalnych stężeń określonych w przepisach w sprawie

najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodli

wych dla zdrowia w środowisku pracy,

135

• prace masarskie i kucharskie, przy wykrawaniu elementów na

mięsa drobne, rozbiorze uzupełniającym i obróbce elementów mię
snych,

• prace przy filetowaniu ryb,
• prace przy budowie, naprawie i utrzymaniu nawierzchni kole

jowej, w wydzielonym warsztacie szkolnym, na torach ułożonych

wyłącznie dla celów szkoleniowych, na terenie ogrodzonym, z wy

łączeniem bezpośredniego sąsiedztwa czynnych torów kolejowych

dla ruchu pociągów,

• prace kierowcy pojazdu silnikowego, jeśli program nauki za

wodu przewiduje uzyskanie przez ucznia prawa jazdy uprawniaj ące-
go do kierowania takim pojazdem,

• prace marynarzy i rybaków,
• prace przy obsłudze ciągników i samojezdnych maszyn rolni

czych,

• prace w zagłębieniach do 1,5 m obudowanych zgodnie z wy

maganiami określonymi w przepisach w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych,

• niektóre rodzaje prac pod ziem ią w górnictwie węglowym,

w głębinowych kopalniach rud i kopalniach soli oraz w kamienioło
mach i kopalniach odkrywkowych przewidziane w programach

praktycznej nauki zawodu, wykonywane przez chłopców, pod wa

runkiem spełnienia następujących wymagań:

a) czas pracy młodocianych pod ziemią nie może przekraczać

14 dni w miesiącu, przy czym czas pracy młodocianych w wieku do
17 lat nie może przekraczać 4 godzin na dobę, a młodocianych

w wieku powyżej 17 lat - 6 godzin na dobę,

b) czas pracy młodocianych w kamieniołomach i kopalniach od

krywkowych nie może przekraczać 4 godzin na dobę,

c) w czasie szkolenia zawodowego młodociani mogą być zatrud

niani w polach szkoleniowych, tj. w oddziałach kopalni specjalnie
przeznaczonych do szkolenia, lub na stanowiskach szkoleniowych

w warsztatach energomechanicznych i w oddziałach ruchowych ko

palni pod ziemią, zatwierdzonych dla celów szkoleniowych w planie

ruchu zakładu górniczego przez właściwy okręgowy urząd górniczy,

d) zatrudnianie młodocianych na stanowiskach szkoleniowych

w warsztatach energomechanicznych i w oddziałach ruchowych ko

136

palni pod ziem ią odbywa się przy pełnej obsadzie pracowników do
rosłych z odpowiednimi kwalifikacjami zawodowymi,

e) praca młodocianych pod ziemią:

- może odbywać się po stwierdzeniu zgodności warunków pra

cy z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym

braku nadmiernego ciśnienia, braku zapylenia szkodliwego dla zdro

wia, promieniowania jonizującego, nadmiernego hałasu oraz po za

pewnieniu dobrego przewietrzenia, korzystnego mikroklimatu i od
powiedniego oświetlenia, bezpieczeństwa przeciwpożarowego, wod
nego i gazowego, a także dogodnego i bezpiecznego dojścia do

miejsca pracy,

- nie może odbywać się w chodnikach wymagających pozycji

leżącej lub pochylonej, w miejscach mokrych, przy rabunku, w po
lach pożarowych oraz w warunkach niebezpiecznych, gdzie wyma
gana jest duża ostrożność i doświadczenie,

- nie może polegać na dźwiganiu, przenoszeniu i przewożeniu

ciężarów ponad normy określone dla młodocianych,

f) zatrudnianie młodocianych pod ziemią może odbywać się tylko

pod nadzorem nauczycieli zawodu, zatwierdzonych przez właściwy

okręgowy urząd górniczy, lub instruktorów praktycznej nauki zawodu,
zatwierdzonych przez kierownika zakładu górniczego, przy czym na

jednego instruktora nie może przypadać więcej niż 5 młodocianych,

• prace młodocianych w wieku powyżej 17 lat:
a) związane z montażem, demontażem i konserwacją linii ener

getycznych, rozdzielni, stacji transformatorów i nastawni, w tym na
wysokości do 10 m, przy zastosowaniu wymaganych przepisami
energetycznymi środków ochronnych, pod warunkiem całkowitego
wyłączenia linii lub urządzeń spod napięcia przy jednoczesnym za

bezpieczeniu miejsca pracy w taki sposób, aby wykluczone było
przypadkowe włączenie tych linii lub urządzeń pod napięcie oraz
przypadkowe zbliżenie się na niebezpieczną odległość do części

urządzeń pozostawionych pod napięciem lub ich dotknięcie, oraz

pod warunkiem zastosowania zabezpieczenia przed skutkami wyła

dowań atmosferycznych,

b) związane z budową i utrzymaniem sieci trakcyjnych, w tym

na wysokości do 10 m, przy zastosowaniu wymaganych przepisami

środków ochronnych, przy wyłączonej sieci trakcyjnej spod napięcia

137

i jednoczesnym zabezpieczeniu miejsca pracy w taki sposób, aby
wykluczone było przypadkowe włączenie tego odcinka sieci pod na
pięcie lub przeniesienie napięcia przez pantograf pojazdu trakcyjne
go; prace te m ogą być wykonywane tylko na sieci trakcyjnej zbudo
wanej specjalnie dla celów szkoleniowych lub na wyznaczonych od
cinkach linii kolejowej, na których na czas wykonywania prac
wstrzymany jest ruch pociągów,

c) związane z obsługą pojazdów trakcyjnych i z prowadzeniem

ruchu kolejowego, wykonywane pod bezpośrednim nadzorem osób
upoważnionych,

d) na wysokości do 10 m, w wymiarze do 2 godzin na dobę,

pod warunkiem pełnego zabezpieczenia przed upadkiem i wyłącze

nia innych zagrożeń,

e) wymienione w dziale III pkt 1 lit. a i g załącznika nr 1 do

wymienionego rozporządzenia wykonywane w warsztatach szkol

nych lub na stanowiskach szkoleniowych w zakładach pracy przy

stosowanych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu.

Należy nadmienić, że w odniesieniu do pracowników młodocia

nych pracodawca jest obowiązany uwzględnić w karcie ewidencji

czasu pracy (prowadzonej odrębnie dla każdego pracownika, rów

nież młodocianego) także czas ich pracy przy pracach wzbronionych

młodocianym, których wykonywanie jest dozwolone w celu odbycia

przez nich przygotowania zawodowego (zob. § 8 rozporządzenia
M inistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w spra

wie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w spra
wach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia
akt osobowych pracownika - DzU nr 62, poz. 286 ze zm.).

2.3. Zatrudnianie młodocianych przy lekkich pracach

Czy młodociani mogą być zatrudniani w innym celu niż przy

gotowanie zawodowe?

Przy spełnieniu określonych warunków młodociany może być

zatrudniony na podstawie umowy o pracę w innym celu niż przygo

towanie zawodowe, a mianowicie przy wykonywaniu lekkich prac

138

(art. 2001 k.p.). Praca lekka nie może powodować zagrożenia dla
życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także

nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolne

go. Wykaz lekkich prac ustala pracodawca po uzyskaniu zgody le
karza wykonującego zadania służby medycyny pracy, przy czym
wykaz ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pra
cy. Wykaz ten w żadnym wypadku nie może obejmować prac, któ
rych wykonywanie jest wzbronione młodocianym, określonych
w wykazie prac wzbronionych młodocianym (o których była wyżej
mowa).

Kodeks pracy nie wskazuje, choćby przykładowo, jakiego rodza

ju prace można uznać za lekkie. Mając jednak na uwadze, że prace

te wykonywać będą osoby, których organizm nie jest jeszcze w peł
ni ukształtowany, zarówno pod względem fizycznym, jak i psy

chicznym, i znajduje się nadal na etapie rozwoju, nie mogą to być

prace wymagające znacznego wysiłku fizycznego lub umysłowego,
powodującego szybkie zmęczenie. Praca lekka nie może przede

wszystkim stwarzać zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psy
chofizycznego młodocianego.

Wykaz lekkich prac ustala pracodawca w regulaminie pracy, na

tomiast pracodawca, który nie m a obowiązku ustalenia regulaminu
pracy (pracodawca zatrudniający mniej niż 20 pracowników) - wy

kaz tych prac ustala w osobnym piśmie. Obowiązkiem pracodawcy

jest zapoznanie młodocianego przed rozpoczęciem pracy z wykazem

lekkich prac, jakie m ogą być przez niego wykonywane.

Jaki wymiar czasu pracy obowiązuje młodocianego zatrudnio

nego przy lekkich pracach?

Zgodnie z przepisami art. 2002 k.p., pracodawca ustala wymiar

i rozkład czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy lekkiej pra
cy, przy uwzględnieniu tygodniowej liczby godzin nauki wynikają
cej z programu nauczania, jak również z rozkładu zajęć szkolnych
młodocianego. Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego
w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 go
dzin, natomiast w dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych - czas

pracy nie może przekraczać 2 godzin. W okresie ferii szkolnych

139

wymiar czasu pracy młodocianego je st wydłużony, jednakże nie mo
że przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, przy
czym dobowy wymiar czasu pracy młodocianego w wieku do 16 lat

nie może przekraczać 6 godzin (tak jak w przypadku młodocianego

zatrudnionego w celu przygotowania zawodowego). Zaznaczyć nale
ży, że podany tu wymiar czasu pracy obowiązuje także w przypad
ku, gdy młodociany jest zatrudniony u więcej niż jednego praco
dawcy, stąd też przed zawarciem umowy o pracę w celu wykony
wania lekkich prac pracodawca jest obowiązany uzyskać od młodo
cianego oświadczenie o zatrudnieniu albo o niepozostawaniu w za

trudnieniu u innego pracodawcy.

2.4. Wykonywanie pracy zarobkowej przez dzieci

Czy dzieci do ukończenia 16 lat mogą wykonywać pracę lub

inne zajęcia zarobkowe?

Dopuszczenie możliwości wykonywania pracy lub innych zajęć

zarobkowych przez dzieci do ukończenia 16 roku życia jest odstęp
stwem od zakazu zatrudniania osób, które nie ukończyły 16 lat,
ustanowionego w art. 190 § 2 k.p. Nie jest to również zatrudnienie

na warunkach określonych w rozporządzeniu M inistra Pracy i Poli
tyki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków,

jest obwarowane wieloma warunkami, określonymi w art. 3045 k.p.

Przede wszystkim praca taka lub inne zajęcia m ogą być wykony wa
ne tylko na rzecz określonych podmiotów, a mianowicie prowadzą

cych działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową.

Ponadto wymagana jest uprzednia zgoda przedstawiciela ustawo we-

go lub opiekuna dziecka na wykonywanie przez nie określonej pra
cy lub innych zajęć zarobkowych, jak również zezwolenie właści
wego inspektora pracy. Inspektor pracy wydaje takie zezwolenie na

140

wniosek podmiotu, u którego dziecko ma wykonywać pracę lub in

ne zajęcia zarobkowe. Gdyby jednak wykonywanie tej pracy lub in
nych zajęć powodowało zagrożenie dla życia, zdrowia i rozwoju

psychofizycznego dziecka lub też zagrażało wypełnianiu przez
dziecko obowiązku szkolnego, wówczas inspektor pracy odmawia
wydania takiego zezwolenia.

Jakie dane powinien zawierać wniosek danego podmiotu o wy

danie przez inspektora pracy zezwolenia na wykonywanie pracy
lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko?

Podmiot występujący do właściwego inspektora pracy z wnios

kiem o wydanie zezwolenia na wykonywanie pracy lub innych za

jęć zarobkowych przez dziecko powinien dokładnie określić, jaką

pracę lub zajęcia dziecko będzie wykonywać, przez jaki okres
i w jakich godzinach w ciągu dnia; wykluczyć przy tym należy ja
kąkolwiek pracę lub inne zajęcia zarobkowe wykonywane w póź

nych godzinach wieczornych czy w porze nocnej. Ponadto do wnios

ku m uszą być dołączone następujące dokumenty:

• pisem na zgoda przedstawiciela ustawowego lub opiekuna

dziecka na wykonywanie przez nie określonej pracy lub innych za

jęć zarobkowych na rzecz danego podmiotu,

• opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz orzeczenie

lekarza dotyczące braku przeciwwskazań do wykonywania przez
dziecko danej pracy lub innych zajęć zarobkowych,

• jeżeli dziecko podlega obowiązkowi szkolnemu - opinia dy

rektora szkoły, do której dziecko uczęszcza, dotycząca możliwości
wypełniania przez nie obowiązku szkolnego w czasie wykonywania
pracy lub innych zajęć zarobkowych.

Jakie dane powinno zawierać zezwolenie inspektora pracy na

wykonywanie przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych?

Zezwolenie inspektora pracy na wykonywanie przez dziecko

pracy lub innych zajęć zarobkowych, poza danymi osobowymi
dziecka i jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna oraz ozna
czeniem podmiotu, u którego dziecko wykonywać będzie tę pracę
lub inne zajęcia, powinno zawierać ponadto:

141

• określenie rodzaju pracy lub innych zajęć zarobkowych, które

dziecko może wykonywać,

• określenie dopuszczalnego okresu wykonywania przez dziecko

tej pracy lub zajęć,

• określenie dopuszczalnego dobowego wymiaru czasu pracy

lub wykonywania innych zajęć,

• inne niezbędne ustalenia, wymagane ze względu na dobro

dziecka lub rodzaj, charakter albo warunki wykonywania pracy lub
innych zajęć zarobkowych przez dziecko.

W jakich przypadkach inspektor pracy może cofnąć wydane ze

zwolenie?

Zezwolenie na wykonywanie przez dziecko pracy lub innych za

jęć zarobkowych może być cofnięte przez inspektora pracy w okre

ślonych przypadkach. Inspektor pracy cofa wydane zezwolenie, je
żeli z wnioskiem takim wystąpi przedstawiciel ustawowy lub opie
kun dziecka. Ponadto inspektor pracy z urzędu cofa takie zezwole

nie, jeżeli stwierdzi, że warunki pracy dziecka nie odpowiadają wa

runkom określonym w wydanym zezwoleniu. Przede wszystkim zaś
może to nastąpić w przypadkach, gdyby dziecku zlecane były prace
lub inne zajęcia, których wykonywanie nie obejmuje zezwolenie in
spektora pracy, pogarszające sytuację dziecka, albo też w dłuższym
dobowym wymiarze czasu pracy niż przewiduje to zezwolenie,
a w szczególności niedopuszczalna byłaby sytuacja oznaczająca wy
zysk dziecka.

3. ZATRUDNIANIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Kto je s t osobą niepełnosprawną?

Warunki zatrudniania osób niepełnosprawnych określa ustawa

z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej
oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (j.t. DzU z 2008 r. nr

14, poz. 92). Ustawa ustala trzy stopnie niepełnosprawności, a mia

nowicie:

142

1) znaczny,

2) umiarkowany,

) lekki (art. 3 ust. 1).

Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę

z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdol

n ą do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą,

w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i po
mocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej eg
zystencji. Natomiast do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności
zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do
pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej
lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób
w celu pełnienia ról społecznych. Z kolei do lekkiego stopnia nie

pełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organi

zmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wyko

nywania pracy, w porównaniu do zdolności, ja k ą wykazuje osoba

o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psy
chiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecz

nych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przed

mioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.

Niezdolność do samodzielnej egzystencji oznacza zaś naruszenie

sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie

bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za któ

re uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komu

nikację.

Jakie uprawnienia przysługują pracownikom niepełnospraw

nym?

Powołana ustawa przyznaje pracownikom niepełnosprawnym

szereg uprawnień, m.in. w zakresie warunków pracy, czasu pracy,
zwolnień od pracy i wypoczynku.

W szczególności pracownik, który w wyniku wypadku przy pra

cy lub choroby zawodowej utracił zdolność do pracy na dotychcza
sowym stanowisku, może żądać od pracodawcy wydzielenia lub
zorganizowania odpowiedniego stanowiska pracy z podstawowym
zapleczem socjalnym. Pracodawca jest obowiązany zapewnić takie

143

stanowisko pracy nie później niż w okresie trzech miesięcy od daty
zgłoszenia przez pracownika gotowości przystąpienia do pracy. Pra
cownik zaś powinien zgłosić gotowość przystąpienia do pracy
w ciągu miesiąca od dnia uznania go za osobę niepełnosprawną. Po
wyższy obowiązek nie ciąży jednak na pracodawcy, jeżeli wyłączną

przyczyną wypadku przy pracy było, udowodnione przez pracodaw

cę, naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przez pra
cownika z jego winy lub jego stanu nietrzeźwości (art. 14 powoła

nej ustawy). Jeżeli zatem do wypadku przy pracy w jakiś sposób
przyczynił się również pracodawca, nie zwalnia go to od realizacji
powyższego obowiązku. W przypadku gdy pracodawca nie wydzie

li lub nie zorganizuje w podanym wyżej terminie odpowiedniego
stanowiska dla pracownika, obowiązany jest wówczas dokonać,
w dniu rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem, wpłaty na Pań
stwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w wysoko
ści piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za pracownika
(art. 23 powołanej ustawy).

Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 go

dzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Są to zatem podstawowe nor
my czasu pracy, jakie przewiduje art. 129 § 1 k.p. w odniesieniu do
ogółu pracowników. Te normy czasu pracy dotyczą jednak tylko
osób zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności, bowiem
czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub
umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać
7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Podany wyżej wymiar
czasu pracy obowiązuje od dnia następującego po przedstawieniu

pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności. Ustawa wprowadza
też zakaz zatrudniania osób niepełnosprawnych w porze nocnej

i w godzinach nadliczbowych (art. 15 powołanej ustawy).

Zasad określonych w art. 15 wymienionej ustawy nie stosuje się

do osób niepełnosprawnych zatrudnionych przy pilnowaniu mienia,
a także w przypadku gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz

przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie

jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgo

dę (art. 16 powołanej ustawy), tj. odstąpienie w określonym zakre
sie od ustawowych uregulowań czasu pracy. W tych zatem przypad

144

kach osoba niepełnosprawna może być zatrudniona w dłuższym wy
miarze czasu pracy, np. w systemie równoważnych norm czasu pra
cy, jak również w godzinach nadliczbowych oraz w porze nocnej.

Podkreślić należy, że stosowanie norm czasu pracy określonych

w art. 15 ustawy nie powoduje obniżenia wysokości wynagrodzenia
pracownika niepełnosprawnego wypłacanego w stałej miesięcznej
wysokości. Natomiast godzinowe stawki wynagrodzenia zasadnicze
go, odpowiadające osobistemu zaszeregowaniu lub zaszeregowaniu
wykonywanej pracy, przy przejściu na normy czasu pracy określone
w art. 15 ustawy, ulegają podwyższeniu w stosunku, w jakim pozo
staje dotychczasowy wymiar czasu pracy do tych norm skróconych
(art. 18 powołanej ustawy).

Pracownicy niepełnosprawni m ają prawo do dodatkowej prze

rwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas
przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy. Wymienio

na przerwa przysługuje niezależnie od 15-minutowej przerwy w pra

cy na odpoczynek przewidzianej w art. 134 k.p., którą pracodawca

jest obowiązany wprowadzić, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pra

cownika wynosi co najmniej 6 godzin (art. 17 powołanej ustawy).

Pracownikom zaliczonym do znacznego lub umiarkowanego

stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczyn-
ko wy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo
do pierwszego urlopu dodatkowego pracownik taki nabywa po prze
pracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia go do jednego z tych
stopni niepełnosprawności. Ten urlop dodatkowy nie przysługuje

jednak pracownikowi uprawnionemu do urlopu wypoczynkowego

w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu do
datkowego na podstawie odrębnych przepisów (np. kombatantom,

pracownikom NIK, sędziom, prokuratorom). Jeżeli jednak wymiar
tego urlopu dodatkowego jest niższy niż 10 dni roboczych, zamiast
tego urlopu przysługuje urlop dodatkowy z tytułu niepełnosprawno

ści, tj. w wymiarze 10 dni roboczych (art. 19 powołanej ustawy).

Zgodnie z przepisami art. 20 powołanej ustawy, pracownikowi

o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności przy
sługuje prawo do zwolnień od pracy z zachowaniem prawa do wy

nagrodzenia, obliczonego według zasad obowiązujących przy ustala

145

niu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, w następują

cych przypadkach:

1) w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia

w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku,

2) w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczni

czych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia
ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być
wykonane poza godzinami pracy.

Podkreślić przy tym należy, że łączny wymiar urlopu dodatko

wego przewidzianego w art. 19 ust. 1 ustawy i zwolnienia od pracy
w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym nie może prze
kroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym. Jeżeli np. pra
cownik przebywał na turnusie rehabilitacyjnym przez okres 14 dni
roboczych, wówczas będzie mógł wykorzystać jeszcze 7 dni dodat
kowego urlopu wypoczynkowego w danym roku kalendarzowym
(zob. F. Małysz, Zatrudnianie osób niepełnosprawnych, Pr. Pr. 2005,
nr 5, s. 3 i nast.).

Na jakich warunkach pracodawca lub inny podmiot może uzy

skać status zakładu pracy chronionej lub zakładu aktywności za
wodowej?

Osoby niepełnosprawne zatrudniane są przede wszystkim w za

kładach pracy chronionej i zakładach aktywności zawodowej, na sta

nowiskach pracy odpowiednio oprzyrządowanych i dostosowanych

do potrzeb wynikających z rodzaju i stopnia niepełnosprawności.

Stosownie do przepisów art. 28 powołanej ustawy pracodawca

prowadzący działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12

miesięcy, zatrudniający nie mniej niż 25 pracowników w przelicze

niu na pełny wymiar czasu pracy i osiągający niżej wymienione

wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych przez okres co naj
mniej 6 miesięcy, uzyskuje status pracodawcy prowadzącego zakład

pracy chronionej, jeżeli:

1) wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi:

co najmniej 40%, a w tym co najmniej 10% ogółu zatrudnio

nych stanowią osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego

stopnia niepełnosprawności, albo

146

co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych, albo

upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarko
wanego stopnia niepełnosprawności;

2) obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy:
a) odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny

pracy,

b) uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie

przystosow ania stanowisk pracy, pom ieszczeń higienicznosani-
tarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania do

stępności do nich, a także

3) jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna,

poradnictwo i usługi rehabilitacyjne;

4) wystąpi z wnioskiem o przyznanie statusu pracodawcy pro

wadzącego zakład pracy chronionej.

Okoliczności wymienione wyżej w pkt. 2 stwierdza - na wnio

sek pracodawcy - Państwowa Inspekcja Pracy, z wyjątkiem okolicz

ności wymienionych pod lit. b) w stosunku do osób zatrudnionych

w dozorze i ochronie mienia.

Do liczby zatrudnionych pracowników niepełnosprawnych (art.

28 ust. 1 pkt 1 powołanej ustawy) zalicza się także osoby niepełno
sprawne wykonujące pracę nakładczą, jeżeli ich wynagrodzenie zo
stało ustalone co najmniej w wysokości:

1) najniższego wynagrodzenia - w stosunku do wykonawców,

dla których praca nakładcza stanowi jedyne źródło utrzymania,

2) połowy najniższego wynagrodzenia - w stosunku do pozosta

łych wykonawców.

Przez najniższe wynagrodzenie należy tu rozumieć minimalne

wynagrodzenie za pracę obowiązujące w grudniu roku poprzednie
go, ustalone w trybie określonym ustawą z dnia 10 października
2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (DzU nr 200, poz.

1679 ze zm.).

Wymiar czasu pracy osób niepełnosprawnych wykonujących

pracę nakładczą ustala się jako iloraz wysokości ustalonego wyna
grodzenia i najniższego wynagrodzenia, przy czym maksymalny
wymiar czasu pracy ustalony w ten sposób nie może przekraczać

jednego etatu.

147

Natomiast spółdzielnia socjalna, powstała w wyniku przekształ

cenia spółdzielni inwalidów lub spółdzielni niewidomych mającej
status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej, uzyskuje
status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej, jeżeli
wystąpi z wnioskiem o nadanie takiego statusu w terminie 3 miesię
cy od daty wpisu tej spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego
(zob. F. Małysz, Zakłady pracy chronionej - praw a i obowiązki,

Pr. Pr. 2005, nr 6, s. 3-14).

Natomiast zgodnie z art. 29 powołanej ustawy, powiat, gmina

oraz fundacja, stowarzyszenie lub inna organizacja społeczna, której
statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób

niepełnosprawnych, może utworzyć wyodrębnioną organizacyjnie

i finansowo jednostkę i uzyskać dla tej jednostki status zakładu ak

tywności zawodowej, jeżeli:

1) co najmniej 70% ogółu osób zatrudnionych w tej jednostce

stanowią osoby niepełnosprawne, w szczególności skierowane do
pracy przez powiatowe urzędy pracy:

a) zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności,

b) zaliczone do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,

u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę
psychiczną, przy czym wskaźnik zatrudnienia tych osób nie może

być wyższy niż 35% ogółu zatrudnionych;

2) spełnia warunki, o których mowa w art. 28 ust. 1 pkt 2 i 3

ustawy, tj. jeżeli obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład
pracy odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakre
sie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higienicznosani-

tarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania do

stępności do nich, a także jest zapewniona doraźna i specjalistyczna
opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne;

3) przeznacza uzyskane dochody na zakładowy fundusz aktyw

ności;

4) uzyska pozytywną opinię starosty (prezydenta miasta na prawach

powiatu) o potrzebie utworzenia zakładu aktywności zawodowej.

Zakłady aktywności zawodowej nie m ogą prowadzić działalnoś

ci polegającej na wytwarzaniu wyrobów przemysłu paliwowego, ty

148

toniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, a także po
zostałych wyrobów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej

1,5% oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych me

tali lub handlu tymi wyrobami.

Szczegółowy sposób, tryb i warunki tworzenia, finansowania

i działania zakładów aktywności zawodowej, czas pracy i rehabili

tacji osób zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia
niepełnosprawności oraz sposób tworzenia i wykorzystywania za

kładowego funduszu aktywności określa rozporządzenie M inistra

Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2007 r. w sprawie za

kładów aktywności zawodowej (DzU nr 242, poz. 1776).

Decyzję w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej

lub zakładu aktywności zawodowej bądź utraty tego statusu wydaje
wojewoda. Od decyzji wojewody pracodawcy przysługuje odwoła

nie do ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego

(art. 30 powołanej ustawy).

Należy tu dodać, że zaliczenie do znacznego albo umiarkowane

go stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnie

nia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy

chronionej, w przypadkach:

1) uzyskania pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy

o przystosowaniu przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb
osoby niepełnosprawnej,

2) zatrudnienia w formie telepracy, uregulowanej w rozdziale

IIb działu drugiego kodeksu pracy (art. 4 powołanej ustawy).

R o z d z i a ł XIV

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYKROCZENIA

PRZECIWKO PRZEPISOM I ZASADOM BHP

Jakie czyny są wykroczeniami przewidzianymi w art. 283 ko

deksu pracy?

Wykroczenia przeciwko prawom pracownika dotyczące bezpie

czeństwa i higieny pracy określone zostały w art. 283 k.p. Wykro
czeniem jest nie tylko naruszenie konkretnych przepisów, ale rów

nież określonych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie
z art. 283 k.p., popełnia wykroczenie kto:

1) będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pra

cy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie
przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

2) wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie 30 dni wła

ściwego okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowego
inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonej
działalności, jak również o zmianie miejsca, rodzaju i zakresu pro
wadzonej działalności oraz o zmianie technologii, jeżeli zmiana

technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia
pracowników,

3) wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebu

dowa obiektu budowlanego albo jego części, w których przewiduje
się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów
uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozy

tywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców,

150

4) wbrew obowiązkowi wyposaża stanowiska pracy w maszyny

i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczą
cych oceny zgodności,

5) wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki ochrony

indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny
zgodności,

6) wbrew obowiązkowi stosuje:
a) materiały i procesy technologiczne bez uprzedniego ustalenia

stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez podjęcia
odpowiednich środków profilaktycznych,

b) substancje i preparaty chemiczne nieoznakowane w sposób

widoczny i umożliwiający ich identyfikację,

c) niebezpieczne substancje i niebezpieczne preparaty chemicz

ne nieposiadające kart charakterystyki tych substancji, a także opa

kowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, poża
rem lub wybuchem,

7) wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego okręgowe

go inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu
o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz
o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, ma

jącym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy

pracy, nie zgłasza choroby zawodowej albo podejrzenia o taką cho
robę, nie ujawnia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, al
bo przedstawia niezgodne z prawdą informacje, dowody lub doku
menty dotyczące takich wypadków i chorób,

8) nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego wyko

naniu nakazu organu Państwowej Inspekcji Pracy,

9) utrudnia działalność organu Państwowej Inspekcji Pracy,

w szczególności uniemożliwia prowadzenie wizytacji zakładu pracy
lub nie udziela informacji niezbędnych do wykonywania jej zadań,

10) bez zezwolenia właściwego inspektora pracy dopuszcza do

wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do
ukończenia przez nie 16 roku życia.

Wykroczenie wymienione wyżej w pkt. 1 popełnić może przede

wszystkim pracodawca, bowiem to on - zgodnie z art. 207 § 1 k.p.

- jest odpowiedzialny za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w za

151

kładzie pracy. W przypadku gdy pracodawcą jest jednostka organi
zacyjna, odpowiedzialność tę ponosi osoba zarządzająca w jej imie

niu zakładem pracy. Odpowiedzialność taką ponosi też osoba kieru

jąca pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, np. kierownik

wyodrębnionej jednostki organizacyjnej zakładu pracy (wydziału,
oddziału), mistrz, brygadzista. Wykroczeniem jest nie tylko narusze

nie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ale również zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy, niemających charakteru przepisów
prawnych. Zasady bhp kształtowane są w wyniku doświadczenia ży

ciowego, stosowanych i utrwalonych metod bezpiecznego wykony
wania pracy. Aby jednak nieprzestrzeganie określonej zasady bhp
mogło być uznane za wykroczenie, musi być ona skonkretyzowana
i stosowana powszechnie bądź też tylko w danej branży lub przy
określonych rodzajach prac. Natomiast przepisy bhp zawarte są nie

tylko w dziale dziesiątym kodeksu pracy i wydanych na jego pod

stawie aktach wykonawczych, ale również w innych aktach norma

tywnych, odnoszących się do określonych branż i rodzajów prac.
Powyższe wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie, jak

i nieumyślnie.

Wykroczenia wymienione wyżej w pkt. 2 -10 polegają na naru

szeniu konkretnych przepisów, formułujących określone obowiązki
(nakazy i zakazy) w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wykroczenie wymienione w pkt. 2 polega na niedopełnieniu

obowiązków określonych w art. 209 § 1 i 2 k.p., zgodnie z którymi
pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie
30 dni od dnia rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie
właściwego okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowe
go inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej
działalności. Obowiązek taki ciąży również na pracodawcy w razie
zm iany m iejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności,
a zwłaszcza zmiany technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana

technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia

pracowników. Obowiązek powiadom ienia powyższych organów
o zaistnieniu wymienionych okoliczności odnosi się do każdej
z tych okoliczności. Jeżeli zatem pracodawca zawiadomił powyższe
organy np. tylko o zmianie rodzaju prowadzonej działalności, nie

152

informując równocześnie o zmianie technologii powodującej zwięk
szenie zagrożenia dla zdrowia pracowników, gdy to faktycznie na
stąpiło, popełnia wówczas wykroczenie. Powyższe wykroczenie mo
że popełnić zarówno pracodawca, jak i każda inna osoba, na której
ciążył obowiązek zawiadomienia wymienionych organów o zaistnie

niu takich okoliczności. Wykroczenie to może być popełnione za

równo umyślnie, jak i nieumyślnie.

Odpowiedzialność za wykroczenie wymienione wyżej w pkt. 3

ponosi osoba, która dopuściła się naruszenia obowiązku określone

go w art. 213 § 1 i 4 k.p., tj. nie zapewniła, aby budowa lub prze

budowa obiektu budowlanego albo jego części, w których przewidu

je się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projek

tów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy,
pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców.
Wykroczenie to może popełnić, umyślnie lub nieumyślnie, praco

dawca lub osoba działająca w jego imieniu, a także inny pracownik,

na którym ciążył powyższy obowiązek.

Wykroczenie wymienione w pkt. 4 polega na naruszeniu zakazu

ustanowionego w art. 217 k.p., tj. wyposażania stanowisk pracy
w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wyma
gań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepi
sach (zob. bliżej rozdział IV, tom I, poradnik nr 210). Popełnia
zatem wykroczenie osoba, która wyposaża stanowiska pracy w ma
szyny i inne urządzenia techniczne nieposiadające takiej oceny
zgodności. Wykroczenie takie może popełnić, umyślnie lub nie
umyślnie, pracodawca lub osoba kierująca pracownikami (np. kie
rownik oddziału lub wydziału w zakładzie pracy), bowiem do obo
wiązków tych osób należy organizowanie pracy w sposób zapewnia

jący bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Wykroczenie wymienione w pkt. 5 polega na naruszeniu obo

wiązku określonego w art. 23 76 § 2 k.p., tj. na dostarczaniu pracow

nikom środków ochrony indywidualnej, które nie spełniają wyma

gań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepi
sach. Wykroczenie to może popełnić, umyślnie lub nieumyślnie,

przede wszystkim pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu,

a także osoba kierująca pracownikami, gdyż do obowiązków tych

153

osób należy m.in. dbałość o sprawność środków ochrony indywidu
alnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem (art. 212 k.p.).

W ykroczenia wymienione w pkt. 6 polegają na naruszeniu kon

kretnych zakazów ustanowionych w kodeksie pracy, a mianowicie:

• w art. 220 § 1 k.p., według którego niedopuszczalne jest sto

sowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego
ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez

podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych,

• w art. 221 § 1 k.p., według którego niedopuszczalne jest sto

sowanie substancji i preparatów chemicznych nie oznakowanych
w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację,

• w art. 221 § 2 k.p., zgodnie z którym niedopuszczalne jest

stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów
chemicznych nieposiadających kart charakterystyki tych substancji
i preparatów, a także opakowań zabezpieczających przed ich szko
dliwym działaniem, pożarem lub wybuchem.

W ykroczenia te mogą być popełnione umyślnie bądź nieumyśl

nie, a popełnić je może każda osoba, na której spoczywają określo
ne obowiązki w powyższym zakresie.

W pkt. 7 wymienionych zostało kilka wykroczeń związanych

z wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi. Odpowiedzial

ność za dane wykroczenie ponosi osoba, na której ciążą określone

obowiązki w tym zakresie. W ykroczeniem jest:

• niezawiadomienie niezwłocznie właściwego okręgowego in

spektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu (np.
urzędu górniczego) o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypad
ku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wy
mienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany
za wypadek przy pracy, stanowi to bowiem naruszenie obowiązku
określonego w art. 234 § 2 k.p.,

• niezgłoszenie właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sani

tarnej i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdego przy
padku rozpoznanej choroby zawodowej albo podejrzenia o taką choro
bę, co stanowi naruszenie obowiązku określonego w art. 235 § 1 k.p.,

• nieujawnienie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej

i nieujęcie wypadku w rejestrze wypadków przy pracy lub choroby

154

zawodowej w rejestrze chorób zawodowych i podejrzeń o takie cho
roby, a które to rejestry pracodawca jest obowiązany prowadzić,
zgodnie z art. 234 § 3 k.p. - gdy chodzi o wypadki przy pracy, oraz
art. 235 § 4 k.p. - gdy chodzi o choroby zawodowe; wykroczeniem

jest również przedstawianie niezgodnych z praw dą informacji, do

wodów lub dokumentów dotyczących wypadków przy pracy i cho
rób zawodowych.

Wykroczenie określone w pkt. 8 popełnia osoba, do której nakaz

inspektora pracy został skierowany, a nie został wykonany bądź nie

jest wykonywany w zakreślonych terminach. Przede wszystkim je d

nak wykroczenia takiego dopuścić się może pracodawca, zgodnie
bowiem z art. 207 § 2 pkt 3 k.p. jest ono obowiązany zapewnić wy
konanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy. Nakaz inspektora pracy pod
legający wykonaniu to:

• nakaz prawomocny, tj. nakaz, od którego nie wniesiono odwo

łania do okręgowego inspektora pracy lub do głównego inspektora
pracy,

• nakaz, któremu nadano rygor natychmiastowej wykonalności,

a należą do nich nakazy wymienione w art. 11 pkt 2, 3, 4 i 7 usta
wy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (DzU

nr 89, poz. 589).

W ykroczenia wymienionego w pkt. 9 może dopuścić się każdy

pracownik, który w jakikolwiek sposób utrudnia działalność organu

Państwowej Inspekcji Pracy, a w szczególności przez uniemożliwie
nie prowadzenia wizytacji zakładu pracy przez inspektora pracy lub
nieudzielanie informacji niezbędnych do wykonywania jego zadań.
W ykroczeniem będzie np. niewpuszczenie w ogóle inspektora pracy
na teren zakładu pracy, uniemożliwienie wstępu na stanowiska pra

cy lub do określonych pomieszczeń, nieudzielanie przez pracownika
informacji lub okazania dokumentów wymaganych przez inspektora

pracy, niezapewnienie inspektorowi pracy warunków umożliwiają

cych wykonywanie czynności będących celem wizytacji, niezgłosze-

nie się na wezwanie inspektora pracy w celu złożenia wyjaśnień

w związku z przeprowadzaną wizytacją.

155

Wykroczenie określone w pkt. 10 popełnia osoba, która bez ze

zwolenia właściwego inspektora pracy dopuszcza do wykonywania
pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia

przez nie 16 roku życia, a więc z naruszeniem przepisów art. 3045

k.p. Zgodnie z tymi przepisami, wykonywanie pracy lub innych za

jęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku ży

cia jest dozwolone wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego
działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową i wy
maga uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna

tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy (bli

żej na ten temat jest mowa w rozdziale XIII, podtytuł 2).

Wymienione wyżej wykroczenia zagrożone są karą grzywny

w wysokości od 1000 do 30 000 zł, przy czym inspektor pracy
w postępowaniu mandatowym może nałożyć na sprawcę grzywnę
maksymalnie do 5000 zł. W rażących przypadkach inspektor pracy
może skierować wniosek o ukaranie do sądu rejonowego (sądu
grodzkiego), który może nałożyć grzywnę od 1000 do 30 000 zł.

Jakie inne akty prawne przewidują odpowiedzialność za wykro

czenia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy?

Odpowiedzialność za określone wykroczenia, dotyczące bezpie

czeństwa i higieny pracy, przewidują także niektóre inne ustawy.

Zgodnie z art. 22 ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej in

spekcji pracy (DzU nr 35, poz. 163 ze zm.), popełnia wykroczenie,
kto działając w imieniu pracodawcy narusza przepisy tej ustawy,
a w szczególności uniemożliwia działanie społecznego inspektora

pracy, za co ustawa przewiduje karę grzywny do 2500 zł. Tej samej

karze podlega, kto nie wykonuje zalecenia społecznego inspektora
pracy. Orzekanie w tych sprawach następuje na podstawie wniosku
pochodzącego od inspektora pracy w trybie określonym w kodeksie
postępowania w sprawach o wykroczenia.

Odpowiedzialność za określone wykroczenia przewiduje też

ustawa z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymcza
sowych (DzU nr 166, poz. 1608 ze zm.). Zgodnie z art. 27 tej usta
wy popełnia wykroczenie, kto będąc pracodawcą użytkownikiem
lub działając w jego imieniu, nie zapewnia pracownikowi tymczaso

156

wemu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w miejscu
wyznaczonym do wykonywania pracy tymczasowej lub nie wyposa
ża stanowiska pracy pracownika tymczasowego w maszyny i inne
urządzenia techniczne spełniające wymagania dotyczące oceny
zgodności, określone w odrębnych przepisach, za które to wykro
czenia ustawa przewiduje karę grzywny. Tej samej karze podlega
kto, będąc pracodawcą użytkownikiem lub działając w jego imieniu,

nie wypełnia uzgodnionych na piśmie z agencją pracy tymczasowej

obowiązków pracodawcy, w tym:

• nie dostarcza pracownikowi tymczasowemu odzieży i obuwia

roboczego oraz środków ochrony indywidualnej,

• nie zapewnia pracownikowi tymczasowemu napojów i posił

ków profilaktycznych,

• nie zapewnia przeszkolenia pracownika tymczasowego w za

kresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do

pracy oraz szkolenia okresowego,

• nie zapewnia ustalenia w przewidzianym trybie okoliczności

i przyczyn wypadku przy pracy, któremu uległ pracownik tymczasowy,

• nie informuje pracownika tymczasowego o ryzyku zawodo

wym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochro

ny przed zagrożeniami,

• nie wypełnia innych obowiązków, uzgodnionych z agencją

pracy tymczasowej, związanych z wykonywaniem pracy tymczaso

wej przez pracownika tymczasowego.

W sprawach o powyższe wykroczenia orzeka sąd grodzki na

podstawie wniosku pochodzącego od inspektora pracy, w trybie
określonym przepisami kodeksu postępowania w sprawach o wykro

czenia (art. 28 powołanej ustawy).

Jakie czyny, będące wykroczeniami, wyczerpują zarazem zna

miona przestępstwa? Jakie zasady obowiązują w takich przypadkach?

Określone czyny, będące wykroczeniami, mogą wyczerpywać

także znamiona przestępstwa przeciwko prawom pracownika, pocią

gając za sobą odpowiedzialność karną. W takim przypadku - zgod

nie z art. 10 § 1 kodeksu wykroczeń - w razie wymierzenia kary

lub środków karnych za wykroczenie oraz za przestępstwo, kara

157

i środek karny wymierzone za wykroczenie nie podlegają wykona

niu, a w razie ich uprzedniego wykonania zalicza się je na poczet

kar i środków karnych wymierzonych za przestępstwo. Przestępstwa

przeciwko prawom pracow nika określone zostały w rozdziale
XXVIII kodeksu karnego (ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - DzU
nr 88, poz. 553 ze zm.) zatytułowanym „Przestępstwa przeciwko
prawom osób wykonujących pracę zarobkową”. Wymienione tam
przestępstwa są występkami, tj. czynami zabronionymi zagrożonymi

grzyw ną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności
albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc (art. 7 § 3
k.k.), bowiem zagrożone są maksymalną karą pozbawienia wolności
do lat 3, podczas gdy zbrodnia, będąca drugą postacią przestępstwa,

jest czynem zagrożonym karą pozbawienia wolności na czas nie

krótszy od lat 3 albo karą surowszą, a ponadto zbrodnię można po

pełnić tylko umyślnie. Natomiast przestępstwa przeciwko prawom

osób wykonujących pracę zarobkową, jako występki, mogą być po

pełnione umyślnie lub nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.

Zgodnie z art. 220 k.k., dopuszcza się przestępstwa, kto, będąc

odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy w zakładzie pra
cy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pra
cownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo cięż
kiego uszczerbku na zdrowiu, za które sprawcy grozi kara pozba
wienia wolności do lat 3, a jeżeli sprawca działa nieumyślnie - pod
lega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wol

ności do roku. Nie podlega jednak karze sprawca, który dobrowol
nie uchylił grożące niebezpieczeństwo. Popełnia też przestępstwo,

kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie właściwego or
ganu (inspektora pracy, prokuratora, państwowego inspektora sani

tarnego) o ciężkim, śmiertelnym lub zbiorowym wypadku przy pra

cy albo o chorobie zawodowej bądź nie sporządza lub nie przedsta
wia wymaganej dokumentacji, za które to przestępstwo przewidzia

na jest kara grzywny do 180 stawek dziennych albo kara ogranicze
nia wolności (art. 221 k.k.).

Jak powinien postąpić inspektor pracy, jeśli przy wykonywaniu

swych czynności poweźmie podejrzenie, ¿e dana osoba dokonująca

158

czynności w sprawach z zakresu prawa pracy popełniła czyn wy
czerpujący znamiona przestępstwa?

W przypadku gdy inspektor pracy przy wykonywaniu swych

czynności poweźmie podejrzenie, że osoba dokonująca czynności
w sprawach z zakresu prawa pracy popełniła czyn wyczerpujący
znamiona przestępstwa, jest obowiązany powiadomić niezwłocznie
prokuratora. Inspektor pracy jest bowiem funkcjonariuszem publicz

nym, przedstawicielem instytucji państwowej, stąd też odnosi się do
niego przepis art. 304 § 2 kodeksu postępowania karnego (ustawa

z dnia 6 czerwca 1997 r. - DzU nr 89, poz. 555 ze zm.), zgodnie
z którym instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze
sw ą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściga

nego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym pro

kuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do cza
su przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do
czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie do
puścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. W razie niedo
pełnienia tego obowiązku, inspektor pracy może być podejrzany
o popełnienie przestępstwa z art. 231 k.k. Zgodnie z tym przepisem,
funkcjonariusz publiczny, który przekracza swoje uprawnienia lub

nie dopełnia ciążących na nim obowiązków, działając jednocześnie
na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, popełnia czyn za
broniony, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli zaś
takie działanie (zaniechanie) podejmowane jest w celu osiągnięcia

korzyści majątkowej lub osobistej - zagrożone jest karą pozbawie

nia wolności do lat 10, przy czym przepisu tego nie stosuje się, je

żeli czyn wyczerpuje znamiona czynu zabronionego określonego
w art. 228 k.k.

W myśl art. 305 k.p.k., organ powołany do prowadzenia postę

powania przygotowawczego jest obowiązany wydać postanowienie
o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia śledztwa niezwłocznie po
otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie. Postanowienie o wszczę
ciu śledztwa wydaje prokurator, natomiast postanowienie o odmo
wie wszczęcia lub o umorzeniu śledztwa wydaje prokurator albo

Policja, przy czym postanowienie wydane przez Policję zatwierdza

prokurator. O wszczęciu, odmowie wszczęcia albo o umorzeniu

159

śledztwa organ prowadzący śledztwo jest obowiązany zawiadomić
inspektora pracy, który złożył zawiadomienie o przestępstwie. In
spektorowi pracy przysługuje zażalenie na postanowienie o odmo
wie wszczęcia śledztwa. Przysługuje mu też prawo przejrzenia akt.
Jeżeli inspektor pracy, który złożył zawiadomienie o przestępstwie,

nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiony o wszczęciu albo od

mowie wszczęcia śledztwa, może wnieść zażalenie do prokuratora

nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu

złożono zawiadomienie (art. 306 k.p.k.).

LITERATURA

M. Barzycka-Banaszczyk Prawo pracy. Komentarz, Wydawnictwo C. H. Beck,

Warszawa 1998.

R. Celeda, komentarz do działu dziesiątego kodeksu pracy „Bezpieczeństwo i hi

giena pracy”, (w:) Kodeks pracy. Komentarz, red. T. Zieliński, Dom Wydawni
czy ABC, Warszawa 2000.

R. Celeda, M. Sekunda Podstawy prawne ochrony pracy, Wydawnictwo „Biblio

teczka Pracownicza”, Warszawa 1997.

E. Dębczyńska, E. Murawska-Siedlecka Realizacja przez Polską Konwencji MOP

nr 148. Ochrona pracowników przed zagrożeniami zawodowymi w miejscu

pracy, „Służba Pracownicza” 2007, nr 2.

M. Flasiński Opiniowanie projektów obiektów budowlanych, w których przewiduje

sią pomieszczenia pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1998, nr 1.

A. Hintz, komentarz do działu dziewiątego kodeksu pracy „Zatrudnianie młodocia

nych”, (w:) Kodeks pracy. Komentarz, red. T. Zieliński, Dom Wydawniczy
ABC, Warszawa 2000.

J. Jankowiak Pracownicze prawo powstrzymania sią od wykonywania pracy wy

magającej szczególnej sprawności psychofizycznej, „Ruch Prawniczy, Ekono
miczny i Socjologiczny” 1998, nr 2.

J. Jankowiak Prawo odmowy wykonywania pracy niebezpiecznej a konstrukcja za

grożenia w art. 210 Kodeksu pracy, „Państwo i Prawo” 1998, nr 12.

B. Krzyśków Bezpieczeństwo pracy w dyrektywach Wspólnoty Europejskiej a Ko

deks pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1997, nr 1.

W. Leszczyński, K. Zakrzewska-Szczepańska Bezpieczeństwo i higiena pracy - ko

mentarz, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 1999.

F. Małysz Wypadki przy pracy i choroby zawodowe, Wydawnictwo „Biblioteczka

Pracownicza”, Warszawa 2003.

F. Małysz Kodeks pracy. Komentarz, tom II, Wydawnictwo „Biblioteczka Pracow

nicza” Warszawa 2004.

F. Małysz Zatrudnianie osób niepełnosprawnych, „Prawo Pracy” 2005, nr 5.

161

F. Małysz Zakłady pracy chronionej - prawa i obowiązki, „Prawo Pracy” 2005, nr 6.
F. Małysz Szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, „Pra

wo Pracy” 2006, nr 5.

W. Muszalski Istota przepisów i zasad bhp, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa

1987.

W. Muszalski Kodeks pracy z komentarzem, Wydawnictwo „Ecostar”, Warszawa

1998.

M. Mrozowska-Przedworska Bezpieczeństwo i higiena pracy w firmie, „Prawo Pra

cy” 2005, nr 2.

T. Nycz, komentarz do działu dziesiątego kodeksu pracy „Bezpieczeństwo i higie

na pracy”, (w:) Kodeks pracy 2007. Komentarz, red. B. Wagner, Wydawnictwo

Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdańsk 2007.

W. Radecki Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika,

Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1996.

Z. Salwa Kodeks pracy z komentarzem, Oficyna Wydawnicza „Branta”, Bydgoszcz

1997.

Z. Salwa Obowiązek informowania pracowników o ryzyku zawodowym, „Praca

i Zabezpieczenie Społeczne” 2002, nr 4.

J. Skoczyński Kontrola i nadzór Państwowej Inspekcji Pracy nad warunkami pra

cy, Wydawnictwo „Biblioteczka Pracownicza”, Warszawa 2002.

J. Strusińska-Żukowska Ochrona pracy kobiet, „Prawo Pracy” 2005, nr 7-8.
A. M. Świątkowski Pomieszczenia sanitarne w miejscu pracy, „Praca i Zabezpie

czenie Społeczne” 1998, nr 4.

T. Wyka Generalny obowiązek pracodawcy ochrony życia i zdrowia pracownika,

„Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2002, nr 4.

K. Zakrzewska-Szczepańska Konsultowanie spraw bhp w zakładzie pracy, „Służba

Pracownicza” 2005, nr 6.

K. Zakrzewska-Szczepańska Służba bhp, „Służba Pracownicza” 2007, nr 8.
T. Zieliński Prawo pracy. Zarys systemu, część III, Państwowe Wydawnictwo Na

ukowe, Warszawa-Kraków 1986.

WYKAZ WAŻNIEJSZYCH AKTÓW PRAWNYCH

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. DzU z 1998 r. nr 21,

poz. 94 ze zm.).

2. Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (DzU nr 35,

poz. 163 ze zm.).

3. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (j.t. DzU

z 2006 r. nr 122, poz. 851 ze zm.).

4. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (j.t. DzU z 2004 r.

nr 125, poz. 1317 ze zm.).

5. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz

zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (j.t. DzU z 2008 r. nr 14, poz. 92).

6. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez

pieczeń Społecznych (j.t. DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.).

7. Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach z ubezpieczenia spo

łecznego w razie choroby i macierzyństwa (j.t. DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267
ze zm.).

8. Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. - Prawo atomowe (j.t. DzU z 2007 r. nr

42, poz. 276 ze zm.).

9. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych

(DzU nr 11, poz. 84 ze zm.).

10. Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowa

nych (DzU nr 76, poz. 811 ze zm.).

11. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (DzU

nr 126, poz. 1384 ze zm.).

12. Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (j.t. DzU

z 2004 r. nr 204, poz. 2087 ze zm.).

13. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu

wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.).

14. Ustawa z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych

(DzU nr 166, poz. 1608 ze zm.).

163

15. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (DzU nr 89,

poz. 589).

16. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilak

tycznych posiłków i napojów (DzU nr 60, poz. 279).

17. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wyka

zu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (DzU nr

114, poz. 545 ze zm.).

18. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby

bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 109, poz. 704 ze zm.).

19. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania

okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumento
wania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy
pracy (DzU nr 115, poz. 744 ze zm.).

20. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu

chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłasza
nia podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz pod
miotów właściwych w tych sprawach (DzU nr 132, poz. 1115).

21. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 2002 r. w sprawie podsta

wowych wymagań dotyczących terenów kontrolowanych i nadzorowanych

(DzU nr 138, poz. 1161).

22. Rozporządzenie Rady Ministrów z

dnia 5 listopada 2002 r. w sprawie wyma

gań dotyczących rejestracji dawek indywidualnych (DzU nr 207, poz. 1753).

23. Rozporządzenie Rady Ministrów z

dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie wyma

gań dotyczących sprzętu dozymetrycznego (DzU nr 239, poz. 2032).

24. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie ochro

ny przed promieniowaniem jonizującym pracowników zewnętrznych narażo
nych podczas pracy na terenie kontrolowanym (DzU nr 102, poz. 1064).

25. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wyka

zu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektó
rych z tych prac (DzU nr 200, poz. 2047 ze zm.).

26. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawek

granicznych promieniowania jonizującego (DzU nr 20, poz. 168).

27. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 października 2003 r.

w sprawie powołania Międzyresortowej Komisji do Spraw Najwyższych Do
puszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Śro
dowisku Pracy (DzU nr 178, poz. 1740 ze zm.).

28. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r.

w sprawie rodzajów prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej
dwie osoby (DzU nr 62, poz. 288).

29. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.

w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (j.t. DzU
z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.).

164

30. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r.

w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodli
wych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr 217, poz. 1833 ze zm.).

31. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r.

w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społecz
ne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od za
grożeń wypadkowych i ich skutków (DzU nr 200, poz. 1692 ze zm.).

32. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31

marca 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indy
widualnej (DzU nr 80, poz. 725).

33. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w spra

wie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 180, poz.

1860 ze zm.).

34. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r.

w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy
pracy (DzU nr 227, poz. 2298).

35. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w spra

wie statystycznej karty wypadku przy pracy (DzU nr 269, poz. 2672).

36. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2007 r.

w sprawie zakładów aktywności zawodowej (DzU nr 242, poz. 1776).

37. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2007 r.

w sprawie rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr
247, poz. 1835).

38. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r.

w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profi
laktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich
wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 69, poz.

332 ze zm.).

39. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 lipca 1996 r.

w sprawie wykazu jednostek upoważnionych do przeprowadzania badań ma
teriałów i procesów technologicznych w celu ustalenia stopnia ich szkodliwoś
ci oraz zakresu tych badań (DzU nr 101, poz. 473).

40. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substan

cji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania należy
zaopatrywać w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i w wyczuwal
ne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (DzU nr 140, poz. 1174).

41. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie spo

sobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (DzU nr

132, poz. 1121).

42. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 sierpnia 2002 r. w sprawie obo

wiązku dostarczenia karty charakterystyki niektórych preparatów niezaklasyfi-
kowanych jako niebezpieczne (DzU nr 142, poz. 1187).

165

43. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryte

riów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (DzU nr 171,
poz. 1666 ze zm.).

44. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie ozna

kowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych

(DzU nr 173, poz. 1679).

45. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie subs

tancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu
rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (DzU nr 280, poz. 2771
ze zm.).

46. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań

i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr
73, poz. 645 ze zm.).

47. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szko

dliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz
ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (DzU nr

81, poz. 716).

48. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wy

kazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem

(DzU nr 201, poz. 1674).

49. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 marca 2006 r. w sprawie sposobu

i trybu wydawania zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego przeciwwskaza
nia zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę
w ciąży lub karmiącą dziecko piersią (DzU nr 42, poz. 292).

50. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie kar

ty charakterystyki (DzU nr 215, poz. 1588).

TEKSTY WYBRANYCH AKTÓW PRAWNYCH

USTAWA

z dnia 26 czerwca 1974 r.

Kodeks pracy

(j.t.: DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94; zmiany: DzU z 1998 r. nr 106, poz. 668

i nr 113, poz. 717, z 1999 r. nr 99, poz. 1152, z 2000 r. nr 19, poz. 239, nr 43,

poz. 489, nr 107, poz. 1127 i nr 120, poz. 1268, z 2001 r. nr 11, poz. 84, nr 28,

poz. 301, nr 52, poz. 538, nr 99, poz. 1075, nr 111, poz. 1194, nr 123,

poz. 1354, nr 128, poz. 1405 i nr 154, poz. 1805, z 2002 r. nr 74, poz. 676,

nr 135, poz. 1146, nr 196, poz. 1660, nr 199, poz. 1673 i nr 200, poz. 1679,

z 2003 r. nr 166, poz. 1608, i nr 213, poz. 2081, z 2004 r. nr 96, poz. 959,

nr 99, poz. 1001, nr 120, poz. 1252 i nr 240, poz. 2407, z 2005 r. nr 10, poz. 71,

nr 68, poz. 610, nr 86, poz. 732 i nr 167, poz. 1398, z 2006 r. nr 104, poz. 708,

nr 104, poz. 711, nr 133, poz. 935, nr 217, poz. 1587 i nr 221, poz. 1615,

z 2007 r. nr 64, poz. 426, nr 89, poz. 589, nr 176, poz. 1239 i nr 181, poz. 1288,

z 2008 r. nr 93, poz. 586)

(wyciąg - tekst ujednolicony)

(■■■)

D Z I A Ł D Z I E S I Ą T Y

BEZPIECZEŃ STW O I H IGIENA PRACY

R o z d z i a ł I

Podstawowe obowiązki pracodawcy

A rt. 207.(1) § 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeń

stwa i higieny pracy w zakładzie pracy.

§ 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników po

przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowied
nim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest

obowiązany:

(1)

W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 184 ustaw y z dnia 2 lutego 1996 r. o zm ianie ustaw y - K odeks

p racy o raz o zm ianie niek tó ry ch innych ustaw (D zU nr 24, poz. 110 ze zm.).

167

1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki

pracy,

2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeń

stwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie

oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,

3) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych

przez organy nadzoru nad warunkami pracy,

4) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

§ 3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać,

w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy
o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

Art. 208. § 1. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują

pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają
obowiązek:

1) współpracować ze sobą,

2) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną

pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

3) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypad

ku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

§ 2. Wyznaczenie koordynatora, o którym mowa w § 1, nie zwalnia poszcze

gólnych pracodawców z obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy

zatrudnionym przez nich pracownikom.

A rt. 209. § 1.(2) Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany,

w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie wła

ściwego okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sani

tarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności.

§ 2.(3) Obowiązek, o którym mowa w § 1, ciąży na pracodawcy odpowiednio

w razie zmiany miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, zwłaszcza
zmiany technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana technologii może powodo
wać zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników.

§ 3.(4) (skreślony).
§ 4. Właściwy okręgowy inspektor pracy lub właściwy państwowy inspektor

sanitarny może zobowiązać pracodawcę prowadzącego działalność powodującą
szczególne zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników do okresowej aktualiza
cji informacji, o której mowa w § 1.

(2) W b rzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 4 4 lit. a) ustaw y z dnia 26 lipca 2002 r. o zm ianie ustaw y - K o

deks pracy oraz o zm ianie niektórych innych ustaw (D zU n r 135, poz. 1146).

(3) W b rzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 4 4 lit. b) ustaw y w ym ien io n ej w przypisie 2.

(4) Skreślony p rz ez art. 1 p k t 44 lit. c) ustaw y w ym ienionej w przypisie 2.

168

R o z d z i a ł II

P raw a i obowiązki pracow nika

Art. 210. § 1. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpie

czeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub ży
cia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpie
czeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywa
nia pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

§ 2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia,

o którym mowa w § 1, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, za
wiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

§ 3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się

z miejsca zagrożenia w przypadkach, o których mowa w § 1 i 2, pracownik za
chowuje prawo do wynagrodzenia.

§ 4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, po

wstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psy
chofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecz
nego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.

§ 5. Przepisy § 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pra

cowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia.

§ 6. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdro

wia i Opieki Społecznej określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac wymaga

jących szczególnej sprawności psychofizycznej.

Art. 211. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest

podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

1) znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu

i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom spraw
dzającym,

2) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,

3) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład

w miejscu pracy,

4) stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków

ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich prze
znaczeniem,

5) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym ba

daniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

6) niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wy

padku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracow
ników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im
niebezpieczeństwie,

7) współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków doty

czących bezpieczeństwa i higieny pracy.

169

Art. 212. Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:

1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy,

2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie

z przeznaczeniem,

3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie

pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi

chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,

4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia tech

nicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie
zgodnie z przeznaczeniem,

5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeń

stwa i higieny pracy,

6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pra

cownikami.

R o z d z i a ł III

Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy

Art. 213. § 1. Pracodawca jest obowiązany zapewniać, aby budowa lub prze

budowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, by
ła wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeń

stwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczo

znawców, zgodnie z odrębnymi przepisami.

§ 2. Obiekt budowlany, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powi

nien spełniać wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 3. Przebudowa obiektu budowlanego, w którym znajdują się pomieszczenia

pracy, powinna uwzględniać poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 4. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy budowa lub

przebudowa dotyczy części obiektu budowlanego, w której znajdują się pomiesz
czenia pracy.

Art. 214. § 1. Pracodawca jest obowiązany zapewniać pomieszczenia pracy

odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników.

§ 2. Pracodawca jest obowiązany utrzymywać obiekty budowlane i znajdują

ce się w nich pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane
w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

R o z d z i a ł IV

Maszyny i inne urządzenia techniczne

Art. 215. § 1. Maszyny i inne urządzenia techniczne powinny być tak kon

struowane i budowane, aby:

170

1) zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpie

czały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji che

micznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwy
mi wstrząsami, działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i nie
bezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy,

2) uwzględniały zasady ergonomii.

§ 2. Konstruktor oraz producent maszyn i innych urządzeń technicznych po

noszą odpowiedzialność za niedopełnienie obowiązków, o których mowa w § 1,

określoną w odrębnych przepisach.

Art. 216. § 1. Maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wy

magań określonych w art. 215 § 1, wyposaża się w odpowiednie zabezpieczenia.

§ 2. W przypadku gdy konstrukcja zabezpieczenia jest uzależniona od warun

ków lokalnych, wyposażenie maszyny lub innego urządzenia technicznego w od
powiednie zabezpieczenia należy do obowiązków pracodawcy.

A rt. 217.(5) Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny

i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny

zgodności określonych w odrębnych przepisach.

Art. 218. Przepisy art. 215 i 217 stosuje się odpowiednio do narzędzi pracy.
Art. 219. Przepisy art. 215 i 217 nie naruszają wymagań określonych przepi

sami dotyczącymi maszyn i innych urządzeń technicznych:

1) będących środkami transportu kolejowego, samochodowego, morskiego, wodne

go śródlądowego i lotniczego,

2) podlegających przepisom o dozorze technicznym,
3) podlegających przepisom Prawa geologicznego i górniczego,
4) podlegających przepisom obowiązującym w jednostkach podległych Ministrom

Obrony Narodowej i Spraw Wewnętrznych i Administracji,

5) podlegających przepisom Prawa atomowego.

R o z d z i a ł V

Czynniki oraz procesy pracy

stw arzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia1-6-1

Art. 220. § 1. Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów tech

nologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pra
cowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych.

§ 2. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej w porozumieniu z Ministrem Pracy

i Polityki Socjalnej oraz właściwymi ministrami określi, w drodze rozporządzenia:

(5) W b rzm ieniu nadanym p rzez art. 39 p k t 1 ustaw y z dnia 28 kw ietnia 2000 r. o system ie oceny zgodno

ści, akredytacji oraz o zm ianie niektórych ustaw (D zU nr 43, poz. 489).

(6) T ytuł rozdziału V w brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 54 ustaw y z dnia 14 listopada 2003 r. o zm ia

nie ustaw y - K odeks p racy oraz o zm ianie niektórych innych ustaw (D zU nr 213,

poz. 2081).

171

1) wykaz jednostek upoważnionych do przeprowadzania badań materiałów i pro

cesów technologicznych w celu ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia
oraz zakres tych badań,

2) zakaz albo ograniczenie stosowania, obrotu lub transportu materiałów i procesów

technologicznych ze względu na ich szkodliwość dla zdrowia albo uzależnienie
ich stosowania, obrotu lub transportu od przestrzegania określonych warunków.

§ 3.(7) Przepisy § 2 nie dotyczą substancji i preparatów chemicznych.

A rt. 221. § 1.(8) Niedopuszczalne jest stosowanie substancji i preparatów che

micznych nie oznakowanych w sposób widoczny, umożliwiający ich identyfikację.

§ 2.(9) Niedopuszczalne jest stosowanie niebezpiecznych substancji i niebez

piecznych preparatów chemicznych bez posiadania aktualnego spisu tych substan

cji i preparatów oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających

przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem.

§ 3.(10) Stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów

chemicznych jest dopuszczalne pod warunkiem zastosowania środków zapewniają
cych pracownikom ochronę ich zdrowia i życia.

§ 4.(11) Zasady klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych pod wzglę

dem zagrożeń dla zdrowia lub życia, wykaz substancji niebezpiecznych, wymaga

nia dotyczące kart charakterystyki substancji lub preparatów niebezpiecznych oraz

sposób ich oznakowania określają odrębne przepisy.

§ 5.(12) (skreślony).

Art. 222.(13) § 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na

działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych
o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca zastępuje te substancje,
preparaty, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub
stosuje inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowied
nim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

§ 2. Pracodawca rejestruje wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancja

mi, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rako
twórczym lub mutagennym, określonymi w wykazie, o którym mowa w § 3, a tak
że prowadzi rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach.

§ 3. Minister właściwy do spraw zdrowia, w porozumieniu z ministrem właś

ciwym do spraw pracy, uwzględniając zróżnicowane właściwości substancji, pre
paratów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub
mutagennym, ich zastosowanie oraz konieczność podjęcia niezbędnych środków

(7) D odany p rzez art. 41 p k t 1 ustaw y z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i p reparatach chem icznych

(D zU n r 11, poz. 84).

(8) W

brzm ieniu nadanym p rz e z art. 41 p k t 2 lit. a) ustaw y w ym ienionej w przypisie 7.

(9) W

brzm ieniu nadanym p rz e z art. 41 p k t 2 lit. b ) ustaw y w y m ienionej w przypisie 7.

(10) W brzm ieniu nadanym p rz e z art. 41 p k t 2 lit. c) ustaw y w y m ienionej w przypisie 7.

(11) W b rzm ieniu nadanym p rzez art. 41 p k t 2 lit. d) ustaw y w y m ienionej w przypisie 7.

(12) Skreślony p rzez art. 41 p k t 2 lit. e) ustaw y w ym ienionej w przypisie 7.

(13) W brzm ieniu nadanym p rz e z art. 1 p k t 5 5 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

172

zabezpieczających przed zagrożeniami wynikającymi z ich stosowania, określi,
w drodze rozporządzenia:

1) wykaz substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych

o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i sposób ich rejestrowania,

2) sposób prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność

pozostawania w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub proce

sami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,

3) sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach,
4) wzory dokumentów dotyczących narażenia pracowników na substancje, prepa

raty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub muta
gennym oraz sposób przechowywania i przekazywania tych dokumentów do pod
miotów właściwych do rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych,

5) szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowany

mi przez substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu
rakotwórczym lub mutagennym,

6) warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników narażonych na

działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych
o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

Art. 2221.(14) § 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na

działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie do
stępne środki eliminujące narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe - ograniczające sto

pień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

§ 2. Pracodawca prowadzi rejestr prac narażających pracowników na działa

nie szkodliwych czynników biologicznych oraz rejestr pracowników zatrudnionych
przy takich pracach.

§ 3. Minister właściwy do spraw zdrowia, w porozumieniu z ministrem właś

ciwym do spraw pracy, uwzględniając zróżnicowane działanie czynników biolo
gicznych na organizm człowieka oraz konieczność podjęcia niezbędnych środków

zabezpieczających przed zagrożeniami wynikającymi z wykonywania pracy w wa
runkach narażenia na działanie czynników biologicznych, określi, w drodze rozpo
rządzenia:

1) klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych,

2) wykaz prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych,
3) szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowany

mi przez szkodliwe czynniki biologiczne, w tym rodzaje środków niezbędnych

do zapewnienia ochrony zdrowia i życia pracowników narażonych na działanie

tych czynników, zakres stosowania tych środków oraz warunki i sposób moni
torowania stanu zdrowia narażonych pracowników,

4) sposób prowadzenia rejestrów prac i pracowników, o których mowa w § 2, oraz

sposób przechowywania i przekazywania tych rejestrów do podmiotów właści

wych do rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych.

(14) D odany p rzez art. 1 p k t 56 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

173

Art. 223. § 1. Pracodawca jest obowiązany chronić pracowników przed pro

mieniowaniem jonizującym, pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych, wy

stępujących w środowisku pracy.

§ 2. Dawka promieniowania jonizującego pochodzącego ze źródeł natural

nych, otrzymywana przez pracownika przy pracy w warunkach narażenia na to
promieniowanie, nie może przekraczać dawek granicznych, określonych w odręb
nych przepisach dla sztucznych źródeł promieniowania jonizującego.

A rt. 224. § 1. Pracodawca prowadzący działalność, która stwarza możliwość

wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia pracowników, jest

obowiązany podejmować działania zapobiegające takiemu niebezpieczeństwu.

§ 2. W przypadku, o którym mowa w § 1, pracodawca jest obowiązany za

pewnić:

1) odpowiednie do rodzaju niebezpieczeństwa urządzenia i sprzęt ratowniczy oraz

ich obsługę przez osoby należycie przeszkolone,

2) udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym.

§ 3. Przepisy § 1 i 2 nie naruszają wymagań, określonych w odrębnych prze

pisach, dotyczących katastrof i innych nadzwyczajnych zagrożeń.

A rt. 225. § 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby prace, przy których

istnieje możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia
ludzkiego, były wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia
asekuracji.

§ 2. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdro

wia i Opieki Społecznej określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac, o których
mowa w § 1.

R o z d z i a ł VI

Profilaktyczna ochrona zdrowia

Art. 226.(15) Pracodawca:

1) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz

stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,

2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną

pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Art. 227. § 1. Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające

chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą,

w szczególności:

1) utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminują

ce szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do

pomiarów tych czynników,

(15) W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 57 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

174

2) przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla

zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udo

stępniać je pracownikom.

§ 2.(16) Minister właściwy do spraw zdrowia, uwzględniając zróżnicowane

działanie na organizm człowieka czynników szkodliwych występujących w środo

wisku pracy oraz konieczność podjęcia niezbędnych środków zabezpieczających
przed ich działaniem, określi, w drodze rozporządzenia:

1) tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania badań i pomiarów, o których

mowa w § 1 pkt 2,

2) przypadki, w których jest konieczne prowadzenie pomiarów ciągłych,
3) wymagania, jakie powinny spełniać laboratoria wykonujące badania i pomiary,
4) sposób rejestrowania i przechowywania wyników tych badań i pomiarów,
5) wzory dokumentów oraz sposób udostępniania wyników badań i pomiarów pra

cownikom.

Art. 228. § 1. Prezes Rady Ministrów powoła, w drodze rozporządzenia, Mię

dzyresortową Komisję do Spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń
Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy, określi jej uprawnie

nia oraz sposób wykonywania zadań.

§ 2. Do zadań Komisji, o której mowa w § 1, należy:

1) przedkładanie Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej wniosków dotyczących

wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych
dla zdrowia w środowisku pracy - do celów określonych w § 3,

2) inicjowanie prac badawczych niezbędnych do realizacji zadań, o których mowa

w pkt 1 .

§ 3. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia

i Opieki Społecznej określi, w drodze rozporządzenia, wykaz najwyższych dopusz
czalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Art. 229. § 1.(17) Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:

1) osoby przyjmowane do pracy,

2) pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracowni

cy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe
dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Badaniom wstępnym nie podlegają jednak osoby przyjmowane ponownie do

pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich sa
mych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej bezpośred
nio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą.

§ 2. Pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim. W przypadku nie

zdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik
podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do
wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

(16) W brzm ieniu nadanym p rz e z art. 1 p k t 58 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

(17) W brzm ieniu nadanym p rz e z art. 1 p k t 4 5 lit. a) ustaw y w ym ienionej w przypisie 2.

175

§ 3.(18) Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę

możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z prze
prowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w ra
zie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na po
krycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.

§ 4. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego

orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określo

nym stanowisku.

§ 5. Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na dzia

łanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obo
wiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie także:

1) po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami,

2) po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek

o objęcie takimi badaniami.

§ 6. Badania, o których mowa w § 1, 2 i 5, są przeprowadzane na koszt pra

codawcy. Pracodawca ponosi ponadto inne koszty profilaktycznej opieki zdrowot

nej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy.

§ 7. Pracodawca jest obowiązany przechowywać orzeczenia wydane na pod

stawie badań lekarskich, o których mowa w § 1, 2 i 5.

§ 8. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej w porozumieniu z Ministrem Pra

cy i Polityki Socjalnej określi w drodze rozporządzenia:

1) tryb i zakres badań lekarskich, o których mowa w § 1, 2 i 5, oraz częstotliwość

badań okresowych, a także sposób dokumentowania i kontroli badań lekarskich,

2) tryb wydawania i przechowywania orzeczeń lekarskich do celów przewidzia

nych w Kodeksie pracy i w przepisach wydanych na jego podstawie,

3) zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej, o której mowa w § 6 zdanie drugie,
4) dodatkowe wymagania kwalifikacyjne, jakie powinni spełniać lekarze przepro

wadzający badania, o których mowa w § 1, 2 i 5, oraz sprawujący profilak
tyczną opiekę zdrowotną, o której mowa w § 6 zdanie drugie.

Art. 230. § 1. W razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na

powstawanie choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany, na podstawie

orzeczenia lekarskiego, w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu, prze

nieść pracownika do innej pracy nie narażającej go na działanie czynnika, który
wy wołał te objawy.

§ 2. Jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia,

pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nie przekraczający

6 miesięcy.

Art. 231.(19) Pracodawca, na podstawie orzeczenia lekarskiego, przenosi do od

powiedniej pracy pracownika, który stał się niezdolny do wykonywania dotychczaso

(18) W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 45 lit. b ) ustaw y w ym ienionej w przypisie 2.

(19) W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 59 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

176

wej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i nie został uzna
ny za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Fun
duszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepis art. 230 § 2 stosuje się odpowiednio.

Art. 232. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom zatrudnionym

w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednie posiłki i napoje,

jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych. Rada Ministrów określi,

w drodze rozporządzenia, rodzaje tych posiłków i napojów oraz wymagania, jakie
powinny spełniać, a także przypadki i warunki ich wydawania.

Art. 233. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie

urządzenia higienicznosanitarne oraz dostarczyć niezbędne środki higieny osobi

stej, a także zapewnić środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.

R o z d z i a ł VII

W ypadki przy pracy i choroby zawodowe

Art. 234. § 1. W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany pod

jąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzie

lenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym try
bie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapo
biegające podobnym wypadkom.

§ 2. Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego okrę

gowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wy
padku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione
skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy.

§ 3. Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy.
§ 4. Koszty związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy

pracy ponosi pracodawca.

Art. 235. § 1. Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu

organowi Państwowej Inspekcji Sanitarnej i właściwemu okręgowemu inspektoro
wi pracy każdy przypadek rozpoznanej choroby zawodowej albo podejrzenia o ta
ką chorobę.

§ 2. Obowiązek, o którym mowa w § 1, dotyczy także lekarza, który rozpo

znał lub podejrzewa przypadek choroby zawodowej.

§ 3. W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest

obowiązany:

1) ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar za

grożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym organem Państwo
wej Inspekcji Sanitarnej,

2) przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie cho

roby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze,

3) zapewnić realizację zaleceń lekarskich.

§ 4. Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr zachorowań na choroby

zawodowe i podejrzeń o takie choroby.

177

Art. 236. Pracodawca jest obowiązany systematycznie analizować przyczyny

wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warun
kami środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe

środki zapobiegawcze.

Art. 237. § 1. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia:

1) szczegółowe zasady postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wy

padków przy pracy oraz sposób ich dokumentowania, a także zakres informacji
zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy,

2) wykaz chorób zawodowych,
3) szczegółowe zasady postępowania dotyczące zgłaszania podejrzenia, rozpoznawa

nia i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmioty właściwe w tych sprawach.

§ 2.(20) Minister właściwy do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia,

wzór protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy zawierający

dane dotyczące poszkodowanego, składu zespołu powypadkowego, wypadku i je
go skutków, stwierdzenie, że wypadek jest lub nie jest wypadkiem przy pracy,
oraz wnioski i zalecane środki profilaktyczne, a także pouczenie dla stron postę

powania powypadkowego.

§ 3.(20) Minister właściwy do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia,

wzór statystycznej karty wypadku przy pracy, uwzględniając dane dotyczące praco

dawcy, poszkodowanego, wypadku przy pracy, a także jego skutków oraz sposób
i terminy jej sporządzania i przekazywania do właściwego urzędu statystycznego.

§ 4.(20) Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia:

1) sposób dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób, a także

prowadzenia rejestrów chorób zawodowych, uwzględniając w szczególności
wzory dokumentów stosowanych w postępowaniu dotyczącym tych chorób oraz
dane objęte rejestrem,

2) wytyczne diagnostyczno-orzecznicze i kryteria rozpoznawania chorób zawodo

wych, uwzględniając w szczególności rodzaj choroby oraz czynniki szkodliwe
i uciążliwe wywołujące te choroby.

Art. 2371.(21) § 1. Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy lub za

chorował na chorobę zawodową określoną w wykazie, o którym mowa w art. 237

§ 1 pkt 2, przysługują świadczenia z ubezpieczenia społecznego, określone w od

rębnych przepisach.

§ 2. Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje od praco

dawcy odszkodowanie za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przed

miotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy,
z wyjątkiem utraty lub uszkodzenia pojazdów samochodowych oraz wartości pie
niężnych.

(20)

W b rzm ieniu nad an y m p rzez art. 17 p k t 4 ustaw y z dnia 22 grudnia 2000 r. o zm ianie niek tó ry ch u p o

w ażn ień ustaw ow ych do w ydaw ania aktów n o rm atyw nych oraz o zm ianie niektórych ustaw (D zU nr 120, poz.

1268).

(21)

W b rzm ieniu nadanym p rzez art. 39 p k t 2 ustaw y z dnia 30 października 2002 r. o ubezp ieczen iu spo

łecznym z tytułu w ypadków p rzy p racy i chorób zaw odow ych (D zU nr 199, poz. 1673 ze zm.).

178

R o z d z i a ł VIII

Szkolenie

A rt. 2372. Minister Edukacji Narodowej jest obowiązany zapewnić uwzględ

nianie problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii w programach
nauczania w szkołach, po uzgodnieniu zakresu tej problematyki z Ministrem Pra
cy i Polityki Socjalnej.

Art. 2373. § 1. Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywa

nia nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a tak
że dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 2.(22) Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz
prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie. Szkolenie pracownika przed do
puszczeniem do pracy nie jest wymagane w przypadku podjęcia przez niego pra
cy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpo

średnio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę.

§ 21.(23'1 Pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w dziedzinie bezpie

czeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na
nim obowiązków. Szkolenie to powinno być okresowo powtarzane.

§ 3. Szkolenia, o których mowa w § 2, odbywają się w czasie pracy i na

koszt pracodawcy.

Art. 2374. § 1. Pracodawca jest obowiązany zaznajamiać pracowników

z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywa
nych przez nich prac.

§ 2. Pracodawca jest obowiązany wydawać szczegółowe instrukcje i wska

zówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy.

§ 3. Pracownik jest obowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się z prze

pisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

Art. 2375.(24) Minister właściwy do spraw pracy określi, w drodze rozporzą

dzenia, szczegółowe zasady szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pra
cy, zakres tego szkolenia, wymagania dotyczące treści i realizacji programów
szkolenia, sposób dokumentowania szkolenia oraz przypadki, w których pracodaw
cy lub pracownicy mogą być zwolnieni z określonych rodzajów szkolenia.

R o z d z i a ł IX

Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze

Art. 2376. § 1. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieod

płatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebez

(22) W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 47 ustaw y w ym ienionej w przypisie 2.

(23) D odany p rzez art. 1 p k t 60 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

(24) W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 61 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

179

piecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pra
cy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami.

§ 2.(25) (skreślony).
§ 3.(26) Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochrony

indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone
w odrębnych przepisach.

Art. 2377. § 1. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieod

płatnie odzież i obuwie robocze, spełniające wymagania określone w Polskich

Normach:

1) jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabru

dzeniu,

2) ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higie

ny pracy.

§ 2.(27) Pracodawca może ustalić stanowiska, na których dopuszcza się używa

nie przez pracowników, za ich zgodą, własnej odzieży i obuwia roboczego, speł
niających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 3. Przepis § 2 nie dotyczy stanowisk, na których są wykonywane prace

związane z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo pra
ce powodujące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego

środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie za

kaźnymi.

§ 4. Pracownikowi używającemu własnej odzieży i obuwia roboczego, zgod

nie z § 2, pracodawca wypłaca ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniają
cej ich aktualne ceny.

Art. 2378. § 1.(28) Pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej

oraz odzieży i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stanowi
skach jest niezbędne w związku z art. 23 76 § 1 i art. 2377 § 1, oraz przewidywa
ne okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego.

§ 2. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, o których

mowa w art. 2376 § 1 i art. 23 77 § 1, stanowią własność pracodawcy.

Art. 2379. § 1. Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez

środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych
do stosowania na danym stanowisku pracy.

§ 2. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony

indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne
i użytkowe, oraz zapewnić odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpy
lanie i odkażanie.

(25) Skreślony p rzez art. 39 p k t 2 lit. a) ustaw y w ym ienionej w przypisie 5.

(26) W brzm ieniu nadanym

p rz e z art. 39 p k t 2 lit. b ) ustaw y w ym ienionej w przypisie 5.

(27) W brzm ieniu nadanym

p rz e z art. 1 p k t 62 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

(28) W brzm ieniu nadanym

p rz e z art. 1 p k t 63 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

180

§ 3.(29) Jeżeli pracodawca nie może zapewnić prania odzieży roboczej, czyn

ności te mogą być wykonywane przez pracownika, pod warunkiem wypłacania
przez pracodawcę ekwiwalentu pieniężnego w wysokości kosztów poniesionych
przez pracownika.

Art. 23710. § 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby środki ochrony in

dywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, które w wyniku stosowania w procesie

pracy uległy skażeniu środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo mate
riałami biologicznie zakaźnymi, były przechowywane wyłącznie w miejscu przez
niego wyznaczonym.

§ 2. Powierzanie pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania

przedmiotów, o których mowa w § 1, jest niedopuszczalne.

R o z d z i a ł X

Służba bezpieczeństwa i higieny pracy

Art. 23711. § 1.(30) Pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników

tworzy służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej „służbą bhp”, pełniącą
funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś pra
codawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby
bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracodawca posiadający ukoń
czone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może sam wykony
wać zadania tej służby, jeżeli:

1) zatrudnia do 10 pracowników albo

2) zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla

której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

§ 2. Pracodawca - w przypadku braku kompetentnych pracowników - może

powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy. Pra
cownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powie
rzono wykonywanie zadań służby bhp, o którym mowa w § 1, a także specjalista

spoza zakładu pracy powinni spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do

wykonywania zadań służby bhp oraz ukończyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeń

stwa i higieny pracy dla pracowników tej służby.

§ 3. Pracownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któ

remu powierzono wykonywanie zadań tej służby, nie mogą ponosić jakichkolwiek
niekorzystnych dla nich następstw z powodu wykonywania zadań i uprawnień

służby bhp.

(29) W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 48 ustaw y w ym ienionej w przypisie 2.

(30) W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 64 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

181

§ 4. Właściwy inspektor pracy może nakazać utworzenie służby bhp, albo

zwiększenie liczby pracowników tej służby, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzony
mi zagrożeniami zawodowymi.

§ 5. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia:

1) szczegółowy zakres działania, uprawnienia, organizację, liczebność i podpo

rządkowanie służby bhp,

2) kwalifikacje wymagane do wykonywania zadań służby bhp.

R o z d z i a ł XI(31)

Konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

oraz kom isja bezpieczeństwa i higieny pracy

Art. 23711a. § 1. Pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawi

cielami wszystkie działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, w szcze
gólności dotyczące:

1) zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy, wprowadzania no

wych procesów technologicznych oraz substancji i preparatów chemicznych, je
żeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników,

2) oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac

oraz informowania pracowników o tym ryzyku,

3) tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań tej służby innym

osobom oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy,

4) przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obu

wia roboczego,

5) szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 2. Pracownicy lub ich przedstawiciele mogą przedstawiać pracodawcy

wnioski w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zawodowych.

§ 3. Pracodawca zapewnia odpowiednie warunki do przeprowadzania konsul

tacji, a zwłaszcza zapewnia, aby odbywały się w godzinach pracy. Za czas nie-
przepracowany w związku z udziałem w konsultacjach pracownicy lub ich przed

stawiciele zachowują prawo do wynagrodzenia.

§ 4. Na umotywowany wniosek pracowników lub ich przedstawicieli doty

czący spraw zagrożenia zdrowia i życia pracowników inspektorzy pracy Państwo
wej Inspekcji Pracy przeprowadzają kontrole oraz stosują środki prawne przewi
dziane w przepisach o Państwowej Inspekcji Pracy.

§ 5. U pracodawcy, u którego została powołana komisja bezpieczeństwa i hi

gieny pracy - konsultacje, o których mowa w § 1, mogą być prowadzone w ra
mach tej komisji, natomiast uprawnienia, o których mowa w § 2 i 4, przysługują
pracownikom lub ich przedstawicielom wchodzącym w skład komisji.

(31) W brzm ieniu nadanym p rzez art. 1 p k t 65 ustaw y w ym ienionej w przypisie 6.

182

§ 6. Pracownicy lub ich przedstawiciele nie mogą ponosić jakichkolwiek nieko

rzystnych dla nich konsekwencji z tytułu działalności, o której mowa w § 1, 2 i 4.
Dotyczy to również pracowników lub ich przedstawicieli, o których mowa w § 5.

A rt. 23712. § 1. Pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników po

wołuje komisję bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej „komisją bhp”, jako

swój organ doradczy i opiniodawczy. W skład komisji bhp wchodzą w równej
liczbie przedstawiciele pracodawcy, w tym pracownicy służby bhp i lekarz spra

wujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, oraz przedstawiciele
pracowników, w tym społeczny inspektor pracy.

§ 2. Przewodniczącym komisji bhp jest pracodawca lub osoba przez niego

upoważniona, a wiceprzewodniczącym - społeczny inspektor pracy lub przedsta
wiciel pracowników.

Art. 23713. § 1. Zadaniem komisji bhp jest dokonywanie przeglądu warun

ków pracy, okresowej oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, opiniowanie
podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pra

cy i chorobom zawodowym, formułowanie wniosków dotyczących poprawy wa

runków pracy oraz współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 2. Posiedzenia komisji bhp odbywają się w godzinach pracy, nie rzadziej

niż raz na kwartał. Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w posiedze
niach komisji bhp pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

§ 3. Komisja bhp w związku z wykonywaniem zadań wymienionych w § 1

korzysta z ekspertyz lub opinii specjalistów spoza zakładu pracy w przypadkach
uzgodnionych z pracodawcą i na jego koszt.

A rt. 23713a. Przedstawiciele pracowników, o których mowa w art. 23711a i art.

23712, są wybierani przez zakładowe organizacje związkowe, a jeżeli u pracodaw
cy takie organizacje nie działają - przez pracowników, w trybie przyjętym w za

kładzie pracy.

R o z d z i a ł XII

Obowiązki organów spraw ujących nadzór nad przedsiębiorstwam i

lub innym i jednostkam i organizacyjnym i państwowymi

albo samorządowymi

Art. 23714. Organy sprawujące nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi

jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi są obowiązane

podejmować działania na rzecz kształtowania bezpiecznych i higienicznych warun
ków pracy, w szczególności:

1) udzielać przedsiębiorstwom i jednostkom organizacyjnym pomocy przy wyko

nywaniu zadań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy,

2) dokonywać, co najmniej raz w roku, oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pra

cy w przedsiębiorstwach i jednostkach organizacyjnych oraz określać kierunki
poprawy tego stanu,

183

3) w miarę potrzeb i możliwości - inicjować i prowadzić badania naukowe doty

czące bezpieczeństwa i higieny pracy.

R o z d z i a ł XIII

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania prac

w różnych gałęziach pracy

A rt. 23715. § 1. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Mini

strem Zdrowia i Opieki Społecznej określi, w drodze rozporządzenia, ogólnie obo

wiązujące przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące prac wykonywanych
w różnych gałęziach pracy.

§ 2. Ministrowie właściwi dla określonych gałęzi pracy lub rodzajów prac

w porozumieniu z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej oraz Ministrem Zdrowia

i Opieki Społecznej określą, w drodze rozporządzenia, przepisy bezpieczeństwa
i higieny pracy dotyczące tych gałęzi lub prac.

(■■■)

RO ZPO RZĄ D ZEN IE RADY M INISTRÓW

z dnia 2 września 1997 r.

w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy

(DzU nr 109, poz. 704; zm.: DzU z 2004 r. nr 246, poz. 2468)

(tekst ujednolicony)

Na podstawie art. 23711 § 5 Kodeksu pracy zarządza się, co następuje:

§ 1. 1. Służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej „służbą bhp”, sta

nowią wyodrębnione komórki organizacyjne jednoosobowe lub wieloosobowe.

2. Liczbę pracowników służby bhp ustala, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4, praco

dawca, biorąc pod uwagę stan zatrudnienia oraz występujące w zakładzie warunki

pracy i związane z nimi zagrożenia zawodowe, a także uciążliwości pracy.

3. Pracodawca zatrudniający od 100 do 600 pracowników tworzy wielooso

bową lub jednoosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracownika służ
by bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy.

4. Pracodawca zatrudniający ponad 600 pracowników zatrudnia w pełnym

wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby bhp na każdych 600 pra

cowników.

5. Służba bhp podlega bezpośrednio pracodawcy. U pracodawcy będącego

jednostką organizacyjną służba bhp podlega bezpośrednio osobie zarządzającej

184

tą jednostką lub osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego, upoważnio
nej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu bezpieczeń

stwa i higieny pracy. Przepis ten stosuje się także do pracownika, o którym mowa

w § 4 ust. 7.

§ 2. 1. Do zakresu działania służby bhp należy:

1)(1) przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów

i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem sta
nowisk pracy, na których są zatrudnione kobiety w ciąży lub karmiące dziec
ko piersią, młodociani, niepełnosprawni, pracownicy wykonujący pracę zmia
nową, w tym pracujący w nocy, oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na in
nej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczo
nym przez pracodawcę,

2) bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodo

wych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń,

3) sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okreso

wych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zawierających propozycje
przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie
zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy,

4) udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zakładu pracy oraz

przedstawianie propozycji dotyczących uwzględnienia w tych planach rozwią
zań techniczno-organizacyjnych zapewniających poprawę stanu bezpieczeń

stwa i higieny pracy,

5) udział w ocenie założeń i dokumentacji dotyczących modernizacji zakładu

pracy albo jego części, a także nowych inwestycji, oraz zgłaszanie wniosków
dotyczących uwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w tych
założeniach i dokumentacji,

6) udział w przekazywaniu do użytkowania nowo budowanych lub przebudowy

wanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się po
mieszczenia pracy, urządzeń produkcyjnych oraz innych urządzeń mających
wpływ na warunki pracy i bezpieczeństwo pracowników,

7) zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy

w stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych,

8) przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań er

gonomii na stanowiskach pracy,

9) udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych pracy, wewnętrz

nych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących bezpieczeń

stwa i higieny pracy oraz w ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

10) opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny

pracy na poszczególnych stanowiskach pracy,

(1)

W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 pkt 1 lit. a) rozporządzenia R ady M inistrów z dnia 2 listopada 2004 r.

zm ieniającego rozporządzenie w spraw ie służby bezpieczeństw a i higieny pracy (D zU n r 246, poz. 2468).

185

11) udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz w opra

cowywaniu wniosków wynikających z badania przyczyn i okoliczności tych
wypadków oraz zachorowań na choroby zawodowe, a także kontrola realiza
cji tych wniosków,

12) prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumentów doty

czących wypadków przy pracy, stwierdzonych chorób zawodowych i podej
rzeń o takie choroby, a także przechowywanie wyników badań i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,

13)(1) doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i hi

gieny pracy,

14) udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykony

waną pracą,

15) doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracy, na któ

rych występują czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciąż
liwe, oraz doboru najwłaściwszych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,

16) współpraca z właściwymi komórkami organizacyjnymi lub osobami, w szcze

gólności w zakresie organizowania i zapewnienia odpowiedniego poziomu

szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapewnienia właści

wej adaptacji zawodowej nowo zatrudnionych pracowników,

17) współpraca z laboratoriami upoważnionymi, zgodnie z odrębnymi przepisami,

do dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia lub
warunków uciążliwych, występujących w środowisku pracy, w zakresie orga
nizowania tych badań i pomiarów oraz sposobów ochrony pracowników przed
tymi czynnikami lub warunkami,

18) współpraca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmującymi się pomiarami

stanu środowiska naturalnego, działającymi w systemie państwowego monito

ringu środowiska, określonego w odrębnych przepisach,

19) współdziałanie z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad

pracownikami, a w szczególności przy organizowaniu okresowych badań le
karskich pracowników,

20) współdziałanie ze społeczną inspekcją pracy oraz z zakładowymi organizacja

mi związkowymi przy:
a) podejmowaniu przez nie działań mających na celu przestrzeganie przepi

sów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w trybie i w zakresie usta
lonym w odrębnych przepisach,

b) podejmowanych przez pracodawcę przedsięwzięciach mających na celu po

prawę warunków pracy,

21)(1) uczestniczenie w konsultacjach w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

a także w pracach komisji bezpieczeństwa i higieny pracy oraz innych zakła
dowych komisji zajmujących się problematyką bezpieczeństwa i higieny pra
cy, w tym zapobieganiem chorobom zawodowym i wypadkom przy pracy,

22) inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy różnych form popularyzacji

problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii.

186

2.(2) Służba bhp nie może być obciążana innymi zadaniami niż wymienione

w ust. 1, z wyjątkiem pracownika zatrudnionego przy innej pracy, o którym mo
wa w art. 23711 § 1 Kodeksu pracy.

3.(3) Organizacja i rozkład czasu pracy pracownika służby bhp oraz pracowni

ka zatrudnionego przy innej pracy, o którym mowa w art. 23711 § 1 Kodeksu pra

cy, powinny zapewniać pełną realizację zadań, o których mowa w ust. 1.

4.(3) W celu realizacji zadań, o których mowa w ust. 1, pracodawca udostęp

nia służbie bhp oraz pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, o którym mo
wa w art. 23711 § 1 Kodeksu pracy, a także specjaliście spoza zakładu pracy,

o którym mowa w art. 23711 § 2 Kodeksu pracy, informacje mogące wywierać

wpływ na bezpieczeństwo pracy i ochronę zdrowia pracowników, w szczególności

dotyczące:

1) stanu środowiska pracy, w tym wyników badań i pomiarów czynników szkodli

wych dla zdrowia w środowisku pracy,

2) zastosowanych dotychczas środków, w tym technicznych i organizacyjnych, za

pobiegających zagrożeniom zdrowia lub życia pracowników w odniesieniu do
zakładu pracy i poszczególnych stanowisk pracy,

3) środków przewidzianych w razie potrzeby udzielenia pierwszej pomocy

§ 3. Służba bhp jest uprawniona do:

1) przeprowadzania kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, a także prze

strzegania przepisów oraz zasad w tym zakresie w zakładzie pracy i w każdym
innym miejscu wykonywania pracy,

2) występowania do osób kierujących pracownikami z zaleceniami usunięcia

stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchy

bień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

3) występowania do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie pracowników wyróż

niających się w działalności na rzecz poprawy warunków bezpieczeństwa i hi

gieny pracy,

4) występowania do pracodawcy o zastosowanie kar porządkowych w stosunku do

pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bezpie
czeństwa i higieny pracy,

5) niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego

w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika

albo innych osób,

6) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy

wzbronionej,

7) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub

sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdro

wia własnego albo innych osób,

(2) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 1 lit. b) rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

(3) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 1 lit. c) rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

187

8) wnioskowania do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie

pracy, w jego części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do
wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia

lub zdrowia pracowników albo innych osób.

§ 3a.(4) Uprawnienia, o których mowa w § 3, przysługują również pracowni

kowi zatrudnionemu przy innej pracy oraz specjaliście spoza zakładu pracy, o któ
rych mowa odpowiednio w art. 23711 § 1 i 2 Kodeksu pracy.

§ 4.(5) 1. Pracowników służby bhp zatrudnia się na stanowiskach: inspekto

rów, starszych inspektorów, specjalistów, starszych specjalistów oraz głównych

specjalistów do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy.

2. Pracownikami służby bhp mogą być osoby spełniające następujące wyma

gania kwalifikacyjne:

1) inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiada

jąca zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy,

2) starszym inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być oso

ba posiadająca:
a) zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż

pracy w służbie bhp lub

b) wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higie

ny pracy,

3) specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadają

ca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeń

stwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i hi

gieny pracy oraz co najmniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp,

4) starszym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba

posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bez
pieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeń

stwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp,

5) głównym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba

posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bez
pieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeń

stwa i higieny pracy oraz co najmniej 5-letni staż pracy w służbie bhp.

3. Pracownik kierujący wieloosobową komórką organizacyjną powinien speł

niać co najmniej wymagania kwalifikacyjne określone w ust. 2 pkt 3. Pracownik
zatrudniony w jednoosobowej komórce powinien spełniać co najmniej wymagania
kwalifikacyjne określone w ust. 2 pkt 2.

4. W przypadku, o którym mowa w art. 23711 § 2 Kodeksu pracy, pracodaw

ca może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu

pracy, którzy spełniają co najmniej wymagania określone w ust. 2 pkt 3, lub oso

(4) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 2 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

(5) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 3 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

188

bie, która była zatrudniona na stanowisku inspektora pracy w Państwowej Inspek
cji Pracy przez okres co najmniej 5 lat.

Pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca może powie

rzyć wykonywanie zadań służby bhp zgodnie z art. 23711 § 1 Kodeksu pracy, po
winien spełniać wymagania określone w ust. 2.

§ 5. Traci moc uchwała nr 14 Rady Ministrów z dnia 18 lutego 1992 r.

w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (MP nr 7, poz. 48).

§ 6. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

ROZPORZĄDZENIE

M INISTRA PRACY I PO LITY K I SO CJA LN EJ

z dnia 26 września 1997 r.

w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

(j.t. DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650; zm. DzU z 2007 r. nr 49, poz. 330)

(tekst ujednolicony)

Na podstawie art. 23715 § 1 Kodeksu pracy zarządza się, co następuje:

D Z I A Ł I. Przepisy wstępne

§ 1. 1. Rozporządzenie określa ogólnie obowiązujące przepisy bezpieczeństwa

i higieny pracy w zakładach pracy, w szczególności dotyczące:

1) obiektów budowlanych, pomieszczeń pracy i terenu zakładów pracy;

2) procesów pracy;
3) pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych.

Przepisy rozporządzenia nie dotyczą środków transportu kolejowego, lotni

czego, morskiego i wodnego śródlądowego.

§ 2. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:

1) „osłonie” - rozumie się przez to element lub zestaw elementów konstrukcyj

nych służący do ochrony człowieka przed niebezpiecznymi lub uciążliwymi
wpływami pracujących części, mechanizmów i układów roboczych maszyny lub
innego urządzenia technicznego;

2)(1) „pomieszczeniach higienicznosanitarnych” - rozumie się przez to szatnie,

umywalnie, pomieszczenia z natryskami, ustępy, palarnie, jadalnie z wyjątkiem

(1)

W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 1 lit. a) rozporządzenia M inistra P racy i P olityki Społecznej z dnia

2 m arca 2007 r. zm ieniającego rozporządzenie w spraw ie ogólnych przepisów bezpieczeństw a i higieny pracy

(D zU n r 49, poz. 330).

189

stołówek, pomieszczenia do wypoczynku, pomieszczenia do ogrzewania się

pracowników oraz pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania
odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej;

3) „pomieszczeniu pracy” - rozumie się przez to pomieszczenie przeznaczone na

pobyt pracowników, w którym wykonywana jest praca. Nie uważa się za prze
znaczone na pobyt pracowników pomieszczeń, w których:

a) łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu jednej zmiany

roboczej jest krótszy niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają charak
ter dorywczy bądź praca polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym
z dozorem albo konserwacją urządzeń lub utrzymaniem czystości i porządku,

b) mają miejsce procesy technologiczne niepozwalające na zapewnienie odpo

wiednich warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi, bez za

stosowania środków ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reżimu
organizacji pracy,

c) jest prowadzona hodowla roślin lub zwierząt, niezależnie od czasu przeby

wania w nich pracowników zajmujących się obsługą;

4) „pomieszczeniu stałej pracy” - rozumie się przez to pomieszczenie pracy,

w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej do
by przekracza 4 godziny;

5) „pomieszczeniu czasowej pracy” - rozumie się przez to pomieszczenie pracy,

w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej do
by trwa od 2 do 4 godzin;

6) „przepisach techniczno-budowlanych” - rozumie się przez to przepisy ustawy -

Prawo budowlane oraz aktów wykonawczych do tej ustawy;

7) „ryzyku zawodowym” - rozumie się przez to prawdopodobieństwo wystąpienia

niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty,
w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowot
nych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub

sposobu wykonywania pracy;

7a) „terenie zakładu pracy” - rozumie się przez to przestrzeń wraz z obiektami

budowlanymi, będącą w dyspozycji pracodawcy, w której pracodawca organizu

je miejsca pracy;

7b) „miejscu pracy” - rozumie się przez to miejsce wyznaczone przez pracodaw

cę, do którego pracownik ma dostęp w związku z wykonywaniem pracy;

8) „stanowisku pracy” - rozumie się przez to przestrzeń pracy, wraz z wyposaże

niem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników
wykonuje pracę;

9) „środkach ochrony indywidualnej” - rozumie się przez to wszelkie środki noszo

ne lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub więk

szą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodli

wych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodat
ki przeznaczone do tego celu. Do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się:

190

- zwykłej odzieży roboczej i mundurów, które nie są specjalnie przeznaczo

ne do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika,

- środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, Policję i inne

służby utrzymania porządku publicznego,

- wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy i ratownicze,
- środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Pra

wa o ruchu drogowym,

- wyposażenia sportowego,
- środków służących do samoobrony lub do odstraszania,
- przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania zagrożeń i na

ruszania porządku publicznego;

10) „środkach ochrony zbiorowej” - rozumie się przez to środki przeznaczone do

jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebez

piecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie
w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w po
mieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach;

11) „środowisku pracy” - rozumie się przez to warunki środowiska materialnego

(określonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi), w któ

rym odbywa się proces pracy;

12) „urządzeniach ochronnych” - rozumie się przez to osłony lub takie urządze

nia, które spełniają jedną lub więcej z niżej wymienionych funkcji:
- zapobiegają dostępowi do stref niebezpiecznych,
- powstrzymują ruchy elementów niebezpiecznych, zanim pracownik znajdzie

się w strefie niebezpiecznej,

- nie pozwalają na włączenie ruchu elementów niebezpiecznych, jeśli pracow

nik znajduje się w strefie niebezpiecznej,

- zapobiegają naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych urzą

dzeń technicznych,

- nie pozwalają na uaktywnienie innych czynników niebezpiecznych lub

szkodliwych;

13) „zagrożeniu” - rozumie się przez to stan środowiska pracy mogący spowodo

wać wypadek lub chorobę;

14)(2) „punkcie pierwszej pomocy” - rozumie się przez to - w zależności od wiel

kości zakładu pracy, rodzaju prowadzonej działalności i związanych z nią za
grożeń - pomieszczenie lub wyodrębnione miejsce o wystarczającej po
wierzchni, wyposażone w umywalki z ciepłą i zimną wodą oraz niezbędny

sprzęt i inne środki do udzielania pierwszej pomocy;

15) „znaku bezpieczeństwa” - rozumie się przez to znak utworzony przez kombi

nację kształtu geometrycznego, barwy i symbolu graficznego lub obrazkowe
go (piktogramu) albo tekstu, przekazujący określoną informację związaną
z bezpieczeństwem lub jego zagrożeniem;

(2) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 1 lit. b) rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

191

16) „sygnałach bezpieczeństwa” - rozumie się przez to sygnały świetlne i dźwię

kowe, komunikaty słowne lub sygnały ręczne, przekazujące informacje istotne
dla zachowania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników;

17) „sygnale świetlnym” - rozumie się przez to sygnał emitowany przez urządzenie

wykonane z przezroczystych lub półprzezroczystych materiałów, podświetlo
nych od wewnątrz lub z tyłu, tak aby dawało to efekt świecącej powierzchni;

18) „sygnale dźwiękowym” - rozumie się przez to sygnał akustyczny (dźwięko

wy) emitowany przez urządzenie przeznaczone do tego celu, bez użycia gło

su ludzkiego i nieemitujące tego głosu, wskazujący na zaistnienie oraz - w ra

zie potrzeby - trwanie i zakończenie niebezpiecznej sytuacji;

19) „sygnale ręcznym” - rozumie się przez to ustalony ruch lub układ rąk i dło

ni, służący do kierowania osobami wykonującymi czynności mogące stwarzać
zagrożenia dla bezpieczeństwa pracowników;

20) „komunikacie słownym” - rozumie się przez to ustaloną, krótką i jednoznacz

ną, informację słowną wypowiadaną przez człowieka lub emitowaną jako głos
ludzki, nakazującą określone postępowanie w celu zachowania bezpieczeństwa
i ochrony zdrowia pracowników.

D Z I A Ł II. Obiekty budowlane i teren zakładu pracy

§ 3. Budynki i inne obiekty budowlane, w których znajdują się pomieszcze

nia pracy, powinny być zbudowane i utrzymywane zgodnie z wymaganiami okre

ślonymi w przepisach techniczno-budowlanych.

§ 4. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić na terenie zakładu pracy wyko

nane i oznakowane, zgodnie z Polskimi Normami i właściwymi przepisami, drogi
komunikacyjne i transportowe, zwane dalej „drogami”, drogi dla pieszych, zwane

dalej „przejściami”, i dojazdy pożarowe oraz utrzymywać je w stanie niestwarzają-
cym zagrożeń dla użytkowników. Drogi i przejścia oraz dojazdy pożarowe nie mo
gą prowadzić przez miejsca, w których występują zagrożenia dla ich użytkowników.

2. Drogi i przejścia powinny posiadać wymiary odpowiednie do liczby poten

cjalnych użytkowników oraz rodzajów i wielkości stosowanych urządzeń transpor

towych i przemieszczanych ładunków. Minimalne wymiary dróg i przejść określa

ją Polskie Normy.

3. Nawierzchnia dróg, placów manewrowych, postojowych i składowych, do

jazdów pożarowych i przejść powinna być równa i twarda lub utwardzona oraz

posiadać nośność odpowiednią do obciążenia wynikającego ze stosowanych środ
ków transportowych oraz przemieszczanych i składowanych materiałów.

4. Drogi, przejścia oraz place manewrowe, postojowe i składowe powinny

posiadać urządzenia lub inne rozwiązania techniczne zapewniające odprowadzanie
wód opadowych.

§ 5. 1. Na drogach transportowych i w magazynach nie powinny występować

progi ani stopnie. W przypadku zróżnicowania poziomów podłogi, różnice te po

192

winny być wyrównane pochylniami o nachyleniu dostosowanym do rodzaju uży
wanego środka transportu, ale nie większym niż 8%.

2. Pochylnie powinny umożliwiać bezpieczne poruszanie się pracowników

i dogodny transport ładunków.

§ 6. 1. Miejsca w zakładzie pracy, w których występują zagrożenia dla pra

cowników, powinny być oznakowane widocznymi barwami lub znakami bezpie
czeństwa zgodnie z wymaganiami określonymi w załączniku nr 1 do rozporządze

nia i w Polskich Normach.

2. Jeżeli oznakowanie, o którym mowa w ust. 1, nie jest wystarczające dla

zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika, miejsca niebezpieczne
powinny być wyłączone z użytkowania poprzez ich odpowiednie wygrodzenie lub
w inny sposób.

3. Otwory i zagłębienia powinny być zamknięte odpowiednimi pokrywami,

a jeżeli jest to niemożliwe - właściwie ogrodzone i oznakowane.

4. Miejsca niebezpieczne na przejściach zagrażające potknięciem się, upad

kiem lub uderzeniem (np. stopnie) powinny być pomalowane barwami bezpieczeń

stwa zgodnie z Polskimi Normami.

5. Na drogach - w miejscach, w których możliwe jest niespodziewane wtar

gnięcie pieszych, w szczególności przed bramami, drzwiami i przejściami, należy

ustawić barierki lub zastosować inne skuteczne środki ochronne.

§ 7. 1. Dróg, przejść i dojazdów pożarowych nie wolno zastawiać materiała

mi, środkami transportu, sprzętem i innymi przedmiotami.

2. Na skrzyżowaniach dróg powinna być zapewniona dobra widoczność.
§ 8.(3) W tunelach przeznaczonych do stałej komunikacji nie powinny znajdo

wać się rurociągi służące do transportu materiałów niebezpiecznych, o których
mowa w § 91, oraz transportu cieczy lub gazów pod ciśnieniem albo o tempera
turze wyższej niż 70°C lub niższej niż -15°C. Wymóg ten nie dotyczy przewodów

służących do ogrzewania tunelu, jeżeli temperatura czynnika grzewczego nie prze

kracza 95°C.

§ 9. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić drogi ewakuacyjne ze wszyst

kich pomieszczeń obiektu budowlanego, w których mogą przebywać pracownicy,
umożliwiające szybkie wydostanie się pracowników na otwartą przestrzeń. Drogi

ewakuacyjne oraz dojścia do nich prowadzące nie mogą być zastawiane.

Wymagania dla dróg ewakuacyjnych i warunki ewakuacji określają przepi

sy techniczno-budowlane i dotyczące ochrony przeciwpożarowej.

§ 10. 1. We wszystkich miejscach na terenie zakładu pracy, w których mogą

przebywać pracownicy, pracodawca jest obowiązany zapewnić oświetlenie elek
tryczne w porze nocnej lub jeżeli oświetlenie dzienne jest niewystarczające. Wy
magania dotyczące oświetlenia określają Polskie Normy.

(3) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 2 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

193

Instalacje i urządzenia elektryczne powinny być tak wykonane i eksploato

wane, aby nie narażały pracowników na porażenie prądem elektrycznym, przepię

cia atmosferyczne, szkodliwe oddziaływanie pól elektromagnetycznych oraz nie
stanowiły zagrożenia pożarowego, wybuchowego i nie powodowały innych szko
dliwych skutków.

§ 11.(4) Zakład pracy powinien być wyposażony w urządzenia zapobiegające

zanieczyszczeniu lub skażeniu, w stopniu szkodliwym dla zdrowia ludzkiego - po
wietrza, gruntu oraz wód - substancjami chemicznymi, pyłami, środkami promie
niotwórczymi albo szkodliwymi czynnikami biologicznymi, w związku z produk

cją bądź inną działalnością zakładu pracy.

§ 12. Pracodawca jest obowiązany zapewnić ochronę obiektów budowlanych

i urządzeń technicznych przed gromadzeniem się ładunków i wyładowaniami elek

tryczności statycznej - stwarzającymi zagrożenia w środowisku pracy.

§ 13. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić dostateczną ilość wody zdatnej

do picia oraz do celów higienicznosanitarnych, gospodarczych i przeciwpożarowych.

2. Ilość wody do celów higienicznych przypadająca dziennie na każdego pra

cownika jednocześnie zatrudnionego nie może być mniejsza niż:

1) 120 l - przy pracach w kontakcie z substancjami szkodliwymi, trującymi lub

zakaźnymi albo powodującymi silne zabrudzenie pyłami, w tym 90 l w przy
padku korzystania z natrysków;

2) 90 l - przy pracach brudzących, wykonywanych w wysokiej temperaturze lub

wymagających zapewnienia należytej higieny procesów technologicznych,
w tym 60 l w przypadku korzystania z natrysków;

3) 30 l - przy pracach niewymienionych w pkt 1 i 2.

3. Niezależnie od ilości wody, określonej w ust. 2, należy zapewnić wodę

niezbędną do utrzymania czystości pomieszczeń i terenu zakładu pracy w ilości co
najmniej 1,5 l na dobę na każdy metr kwadratowy powierzchni podłogi, wymaga

jącej zmywania, oraz co najmniej 2,5 l na dobę na każdy metr kwadratowy po

wierzchni terenu poza budynkami, wymagającej polewania (tereny zielone, utwar
dzone ulice, place itp.).

D Z I A Ł III. Pomieszczenia pracy

R o z d z i a ł 1

Przepisy ogólne

§ 14. Pracodawca jest obowiązany utrzymywać pomieszczenia pracy w czy

stości i porządku oraz zapewnić ich okresowe remonty i konserwacje w celu za
chowania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy.

(4) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 3 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

194

§ 15. 1. Pomieszczenia pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracow

nikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczególności w pomieszcze
niach pracy należy zapewnić oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednią tempe
raturę, wymianę powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi
warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami

szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami.

2. W pomieszczeniach pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla

zdrowia (wysoka temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły, pary

itp.) powinny być zastosowane rozwiązania techniczne uniemożliwiające przedo
stawanie się tych czynników do innych pomieszczeń pracy oraz do pomieszczeń

higienicznosanitarnych.

3. Ściany i sufity pomieszczeń pracy, w których wydzielają się substancje

szkodliwe dla zdrowia pracowników lub pyły niebezpieczne pod względem wybu
chowym, powinny mieć pokrycie ochronne, zabezpieczające przed adsorpcją i gro

madzeniem się pyłu oraz powinny być przystosowane do łatwego czyszczenia lub
zmywania.

4. Jeżeli ze względu na rodzaj wykonywanych robót lub rodzaj stosowanych

urządzeń może zachodzić niebezpieczeństwo wybuchu, stropy, dachy i ściany po
mieszczeń pracy powinny być wykonane zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa

dla tego rodzaju robót lub znajdujących się tam urządzeń oraz zgodnie z przepisa

mi techniczno-budowlanymi.

§ 16. 1. W pomieszczeniach oraz na drogach znajdujących się w obiektach

budowlanych podłogi powinny być stabilne, równe, nieśliskie, niepylące i odporne
na ścieranie oraz nacisk, a także łatwe do utrzymania w czystości.

2. W pomieszczeniach, w których mogą wystąpić mieszaniny wybuchowe

palnych par, pyłów lub gazów z powietrzem, powierzchnie podłóg powinny być
wykonane z materiału niepowodującego iskrzenia mechanicznego lub wyładowań

elektrostatycznych.

3. Jeżeli podłoga jest wykonana z materiału będącego dobrym przewodnikiem

ciepła lub jeżeli przy wykonywaniu pracy występuje jej zamoczenie, w przejściach
oraz w miejscach do stania i siedzenia powinny znajdować się podesty izolujące
od zimna lub wilgoci albo powinny być stosowane inne środki izolujące. Podesty

powinny być stabilne, wytrzymałe na obciążenie użytkowe, zabezpieczające przed
poślizgiem i potknięciem oraz łatwe do utrzymania w czystości.

§ 17. W pomieszczeniach magazynowych i na drogach znajdujących się

w obiektach budowlanych powinny być umieszczone informacje o dopuszczalnym

obciążeniu stropów.

§ 18. 1. Pomieszczenia stałej pracy nie powinny być lokalizowane poniżej po

ziomu otaczającego terenu, z wyjątkiem pomieszczeń, o których mowa w ust. 2,

oraz jeżeli wymaga tego rodzaj produkcji (w chłodniach, rozlewniach win itp.).

Poniżej poziomu otaczającego terenu mogą znajdować się pomieszczenia pra

cy w garażu, kotłowni i warsztatach podręcznych, pomieszczenia handlowe, usłu
gowe i gastronomiczne w ulicznych przejściach podziemnych, w podziemnych sta

195

cjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych i hotelach oraz w obiek

tach zabytkowych, pod warunkiem zachowania wymagań przepisów techniczno

-budowlanych i po uzyskaniu zgody właściwego państwowego wojewódzkiego in
spektora sanitarnego, wydanej w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy.

Na warunkach określonych w ust. 2 i w przypadku zapewnienia oświetle

nia dziennego, pomieszczenia stałej pracy mogą znajdować się w suterenach lub
piwnicach.

§ 19. 1. Powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy powinny zapewniać

spełnienie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem rodzaju

wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu przebywania pracowni
ków w tych pomieszczeniach.

Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszcze

niach stałej pracy powinno przypadać co najmniej 13 m3 wolnej objętości po
mieszczenia oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podłogi (niezajętej przez
urządzenia techniczne, sprzęt itp.).

§ 20. 1. Wysokość pomieszczenia stałej pracy nie może być mniejsza niż:

1) 3 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla

zdrowia;

2) 3,3 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące

występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

2. Wysokość pomieszczeń, o których mowa w ust. 1, może być obniżona

w przypadku zastosowania klimatyzacji - pod warunkiem uzyskania zgody pań

stwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego.

3. Wysokość określona w ust. 1 pkt 1 może być zmniejszona do:

1) 2,5 m w świetle:

a) jeżeli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pracowników,

a na każdego z nich przypada co najmniej po 15 m3 wolnej objętości po

mieszczenia lub

b) w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości

mieszczącym się w budynku mieszkalnym, jeżeli przy wykonywanych pra

cach nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie

przekracza dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku w budynkach miesz
kalnych, określonych w Polskich Normach, a na jednego pracownika przy
pada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia;

2) 2,2 m w świetle - w dyżurce, portierni, kantorze, kiosku ulicznym, dworcowym

i innym oraz w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej do większe
go pomieszczenia.

4. Wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie może być mniejsza niż:

1) 2,2 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla

zdrowia;

2) 2,5 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące

występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

196

W pomieszczeniu o stropie pochyłym wymagania określone w ust. 1, 3 i 4

stosuje się do średniej wysokości pomieszczenia, przy czym w najniższym miej
scu wysokość pomieszczenia nie może być mniejsza w świetle niż 1,9 m (licząc
od poziomu podłogi do najniżej położonej części konstrukcyjnej sufitu).

§ 21. 1. Do pomieszczeń i stanowisk pracy położonych na różnych pozio

mach powinny prowadzić bezpieczne dojścia stałymi schodami lub pochylniami.

2. Nawierzchnie schodów, pomostów i pochylni nie powinny być śliskie,

a w miejscach, w których może występować zaleganie pyłów - powinny być
ażurowe.

3. Zamocowane na stałe drabiny lub klamry mogą być stosowane jako doj

ścia dodatkowe oprócz schodów, a zamiast schodów - tylko w wyjątkowych przy

padkach uzasadnionych względami użytkowymi lub gdy nie ma technicznych
możliwości ich zastosowania.

4. Wymagania, jakie powinny spełniać schody i pochylnie, określają przepisy

techniczno-budowlane.

§ 22. 1. Wymiary otworów drzwiowych w każdym pomieszczeniu powinny

być odpowiednie do liczby pracowników z nich korzystających oraz do rodzaju

i wielkości używanych urządzeń transportowych i przemieszczanych ładunków.
Wymiary otworów drzwiowych określa Polska Norma.

2. Sposób otwierania drzwi z pomieszczeń pracy i z pomieszczeń higienicz-

nosanitarnych powinien odpowiadać wymaganiom przepisów techniczno-budowla
nych i dotyczących ochrony przeciwpożarowej.

3. Drzwi rozsuwane muszą być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich

wypadnięciu z prowadnic.

4. Drzwi i bramy otwierające się do góry muszą być wyposażone w urządze

nia zapobiegające ich przypadkowemu opadaniu.

5. Wrota bram powinny być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich

przypadkowemu zamknięciu.

6. Wahadłowe drzwi i bramy muszą być przezroczyste lub posiadać przezro

czyste panele.

7. Drzwi i bramy przezroczyste powinny być wykonane z materiału odporne

go na rozbicie lub ze szkła hartowanego oraz odpowiednio oznakowane w widocz

nym miejscu.

8. Pomiędzy pomieszczeniami nie należy wykonywać progów, chyba że wa

runki techniczne wymagają ich zastosowania. W takich przypadkach należy je

oznaczyć w sposób widoczny.

9. Drzwi i bramy otwierane i zamykane mechanicznie powinny tak funkcjo

nować, aby nie stwarzały zagrożenia urazem. Drzwi takie powinny mieć zamonto
wane łatwo rozpoznawalne i łatwo dostępne z obu stron urządzenie do ich zatrzy
mywania, a także powinny być przystosowane do ręcznego otwierania.

§ 23. Pomieszczenia pracy, w których przebywają pracownicy, nie mogą być

zamykane w sposób uniemożliwiający wyjście z pomieszczenia. Jeżeli istnieją wzglę

dy wymagające zamykania pomieszczeń w czasie pracy przed osobami nieupoważ

197

nionymi, należy stosować przy drzwiach zamki uniemożliwiające wejście z zewnątrz,
a jednocześnie umożliwiające wyjście z pomieszczenia bez użycia klucza. W takiej

sytuacji należy przewidzieć możliwość powiadamiania pracowników znajdujących
się w takich pomieszczeniach o niebezpieczeństwie grożącym z zewnątrz.

§ 24. 1. Szyby w oknach oraz inne przedmioty i powierzchnie szklane, znaj

dujące się w pomieszczeniach pracy, narażone na uszkodzenia w związku z rodza

jem prowadzonych prac, powinny być od strony, po której mogą znajdować się lu

dzie, osłonięte siatką zabezpieczającą przed odłamkami szkła.

2. Przezroczyste ściany działowe, znajdujące się w pomieszczeniach pracy,

w pobliżu takich pomieszczeń lub wzdłuż przejść - muszą być jednoznacznie

oznakowane oraz wykonane z materiału odpornego na rozbicie lub tak osłonięte,
aby niemożliwe było zetknięcie się pracownika ze ścianą lub jego zranienie w ra

zie rozbicia tej ściany.

R o z d z i a ł 2

Oświetlenie

§ 25. W pomieszczeniach stałej pracy należy zapewnić oświetlenie dzienne,

chyba że jest to niemożliwe lub niewskazane ze względu na technologię produk
cji, a na stosowanie oświetlenia wyłącznie elektrycznego pracodawca uzyskał zgo
dę właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego wydaną w po
rozumieniu z okręgowym inspektorem pracy.

§ 26. 1. Oświetlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy powinno

być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dokładności oraz
powinno spełniać wymagania określone w Polskiej Normie.

Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy należy za

pewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami.

§ 27. 1. Stosunek wartości średnich natężenia oświetlenia w pomieszczeniach

sąsiadujących ze sobą, przez które odbywa się komunikacja wewnętrzna, nie po

winien być większy niż 5 do 1.

Przy wyjściu z pomieszczeń, w których ze względów technologicznych

praca jest wykonywana w ciemności (np. ciemnie optyczne), powinny być zapew
nione warunki umożliwiające stopniową adaptację wzroku.

§ 28.(5) W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awarii

oświetlenia mogą wystąpić zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, należy
zapewnić oświetlenie awaryjne spełniające wymagania określone w odrębnych
przepisach i Polskich Normach.

§ 28a. Instalacje oświetleniowe w pomieszczeniach, w których znajdują się miej

sca pracy, oraz w korytarzach powinny być dobrane i wykonane tak, aby nie na

rażały pracownika na wypadek powodowany rodzajem zainstalowanego oświetlenia.

(5) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 4 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

198

§ 29. 1. Okna, świetliki i naświetla w pomieszczeniach pracy o dużej wilgot

ności powietrza powinny być wykonane w sposób zapobiegający skraplaniu się
w nich pary wodnej. W przypadku szczególnie dużego zaparowania pomieszczenia

i możliwości spadania kropel wody na stanowisko pracy należy zainstalować ry

nienki lub inne urządzenia odprowadzające wodę z okien, świetlików i naświetli.

2. Szyby w oknach i świetlikach powinny być czyste oraz przepuszczać do

stateczną ilość światła. Do mycia okien i świetlików powinien być zapewniony do
godny i bezpieczny dostęp.

3. Okna i świetliki powinny być wyposażone w odpowiednie urządzenia elimi

nujące nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowiska pracy.

4. Okna i świetliki, przeznaczone do wietrzenia pomieszczeń, należy wyposa

żyć w urządzenia pozwalające na otwieranie ich w sposób łatwy i bezpieczny
z poziomu podłogi oraz ustawienie części otwieranych w pożądanym położeniu.

R o z d z i a ł 3

Ogrzewanie i wentylacja

§ 30. W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do

rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej
wykonania) nie niższą niż 14°C (287 K), chyba że względy technologiczne na to
nie pozwalają. W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca
fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż

18°C (291 K).

”

§ 31. Pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed

niekontrolowaną emisją ciepła w drodze promieniowania, przewodzenia i konwek
cji oraz przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz.

§ 32. 1. W pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powie

trza wynikająca z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła
i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych.

2. W pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe

dla zdrowia, powinna być zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie były prze
kraczane wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń tych substancji.

3. Wymagania dotyczące parametrów powietrza w pomieszczeniach pracy

określają odrębne przepisy i Polskie Normy.

§ 33. W pomieszczeniach pracy, w których następuje wydzielanie się ciepła

przez promieniowanie w ilości przekraczającej na stanowiskach pracy

kJ x godz.

2.500----------------

należy stosować nawiewną wentylację miejscową. Parametry nawiewanego powie
trza powinny spełniać wymagania dla mikroklimatu gorącego, określone w przepi

sach w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodli

wych dla zdrowia w środowisku pracy.

199

§ 34. Urządzenia lub ich części, z których mogą wydzielać się szkodliwe ga

zy, pary lub pyły, powinny być zhermetyzowane. W razie niemożliwości zherme
tyzowania, urządzenia te powinny być wyposażone w miejscowe wyciągi.

§ 35. 1. Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy za

stosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone

z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia.

2. Klimatyzacja lub wentylacja nie może powodować przeciągów, wyziębie

nia lub przegrzewania pomieszczeń pracy. Nie dotyczy to wentylacji awaryjnej.

3. Strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej nie po

winien być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy.

§ 36. 1. Maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna prze

kraczać 70°C (343 K) przy nawiewie powietrza na wysokości nie mniejszej niż

3,5 m od poziomu podłogi stanowiska pracy i 45°C (318 K) - w pozostałych

przypadkach.

2. W pomieszczeniach pracy, w których występują łatwo palne lub niebez

pieczne pod względem wybuchowym pyły, gazy lub pary, maksymalna temperatu
ra nawiewanego powietrza powinna być zgodna z przepisami w sprawie ochrony
przeciwpożarowej.

§ 37. 1. W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji me

chanicznej należy zapewnić:

1) odpowiednią konserwację urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyj

nych w celu niedopuszczenia do awarii;

2) stosowanie środków mających na celu ograniczenie natężenia i rozprzestrzenia

nia się hałasu i drgań powodowanych pracą urządzeń klimatyzacyjnych i wen
tylacyjnych.

2. Jeżeli w związku z wydzielaniem się w procesie pracy substancji szkodli

wych dla zdrowia awaria wentylacji może zagrażać zdrowiu pracowników, należy
zastosować system kontrolny sygnalizujący stan zagrożenia.

§ 38. 1. Przy stosowaniu w pomieszczeniach pracy wentylacji mechanicznej

z recyrkulacją powietrza ilość powietrza świeżego nie powinna być mniejsza niż

10% ogólnej ilości wymienianego powietrza.

2. W powietrzu wprowadzanym do pomieszczeń pracy przy stosowaniu recyr

kulacji zanieczyszczenie czynnikami szkodliwymi dla zdrowia nie powinno prze
kraczać poziomu, przy którym suma stosunków stężeń poszczególnych substancji

do odpowiadających im wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń przekracza 0,3.

3.(6) Recyrkulacja powietrza nie powinna być stosowana w pomieszczeniach

pracy, w których występują szkodliwe czynniki biologiczne, czynniki chemiczne

stwarzające zagrożenia określone w przepisach w sprawie bezpieczeństwa i higie

ny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych,
materiały wydzielające nieprzyjemne lub uciążliwe zapachy albo możliwe jest

(6) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 5 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

200

nagłe zwiększenie stężenia niebezpiecznych substancji chemicznych, a także w prze

strzeniach zagrożonych wybuchem.

D Z I A Ł IV. Procesy pracy

R o z d z i a ł 1

Przepisy ogólne

§ 39.(7) 1. Pracodawca realizuje obowiązek zapewnienia pracownikom bezpie

czeństwa i higieny pracy, w szczególności przez zapobieganie zagrożeniom zwią
zanym z wykonywaną pracą, właściwą organizację pracy, stosowanie koniecznych
środków profilaktycznych oraz informowanie i szkolenie pracowników.

Obowiązek, o którym mowa w ust. 1, powinien być realizowany na pod

stawie ogólnych zasad dotyczących zapobiegania wypadkom i chorobom związa

nym z pracą, w szczególności przez:

1) zapobieganie zagrożeniom;

2) przeprowadzanie oceny ryzyka związanego z zagrożeniami, które nie mogą być

wykluczone;

3) likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania;
4) dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szcze

gólności przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy,
dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także me
tod produkcji i pracy - z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy,
zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograni
czenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników;

5) stosowanie nowych rozwiązań technicznych;
6) zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji

i innych materiałów - bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi;

7) nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony in

dywidualnej;

8) instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 39a.(8) 1. Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykony

wanych pracach, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc
pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwór
czych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka za
wodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy
wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac.

(7) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 rozporządzenia M inistra Pracy i P olityki Społecznej z dnia 6 czerw ca

2008 r. zm ieniającego rozporządzenie w spraw ie ogólnych przepisów b ezpieczeństw a i higieny p racy (D zU nr

108, poz. 690).

(8) D odany p rzez § 1 p k t 7 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

201

2. Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne,

metody oraz organizacja pracy powinny:

1) zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników;

2) być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich

poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy.

3. Pracodawca prowadzi dokumentację oceny ryzyka zawodowego oraz zasto

sowanych niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający do

konanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać w szczególności:

1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:

a) stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów,

b) wykonywanych zadań,

c) występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych

czynników środowiska pracy,

d) stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,
e) osób pracujących na tym stanowisku;

2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników

środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko;

3) datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny.

§ 39b.(8) Przy pracach stwarzających zagrożenia, gdy wymaga tego sytuacja,

do kierowania ludźmi wykonującymi te prace powinny być stosowane sygnały

bezpieczeństwa - ręczne lub komunikaty słowne, zgodnie z wymaganiami określo
nymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia.

§ 39c.(8) Pracodawca informuje pracowników o istniejących zagrożeniach,

w szczególności o zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony

indywidualnej oraz przekazuje informacje o tych środkach i zasadach ich stosowa

nia. Szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej określa za
łącznik nr 2 do rozporządzenia.

§ 40. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić systematyczne kontrole stanu

bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji pro

cesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych oraz

ustalić sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich usuwania.

2. W razie stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia pra

cowników, osoba kierująca pracownikami jest obowiązana do niezwłocznego

wstrzymania prac i podjęcia działań w celu usunięcia tego zagrożenia.

§ 41. 1. Pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom, do stałego ko

rzystania, aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące:

1) stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac

związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników;

2) obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych;
3) postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi;
4) udzielania pierwszej pomocy.

Instrukcje, o których mowa w ust. 1, powinny w sposób zrozumiały dla

pracowników wskazywać czynności, które należy wykonać przed rozpoczęciem

202

danej pracy, zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy, czynności do

wykonania po jej zakończeniu oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych

stwarzających zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników. Instrukcje dotyczą
ce prac związanych ze stosowaniem niebezpiecznych substancji i preparatów che

micznych powinny uwzględniać informacje zawarte w kartach charakterystyki tych

substancji i preparatów.

§ 42. Zmiany w procesie technologicznym, zmiany konstrukcyjne urządzeń

technicznych oraz zmiany w sposobie użytkowania pomieszczeń powinny być po
przedzone oceną pod względem bezpieczeństwa i higieny pracy, w trybie ustalo
nym przez pracodawcę.

§ 43. 1.(9) Jeżeli w pomieszczeniu pracy, w którym zatrudniona jest tylko jed

na osoba, mogą w sytuacji awaryjnej wystąpić zagrożenia dla zdrowia lub życia
pracowników, a w szczególności zagrożenia: pożarowe, wybuchowe, porażenia
prądem elektrycznym, wydzielanie się gazów lub par substancji sklasyfikowanych

jako niebezpieczne - pracodawca wprowadza obowiązek meldowania się tej oso

by w ustalony sposób w oznaczonych porach.

Pracodawca powinien ustalić rodzaje pomieszczeń, o których mowa w ust.

1, a także określić sposób meldowania się oraz postępowania w razie braku mel

dunków.

§ 44. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom sprawnie funk

cjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania

pierwszej pomocy. W szczególności pracodawca powinien zapewnić:

1)(10) punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), w których wykonywa

ne są prace powodujące duże ryzyko wypadku lub związane z wydzielaniem się
par, gazów albo pyłów substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne ze
względu na ostre działanie toksyczne;

2) apteczki w poszczególnych wydziałach (oddziałach) zakładu pracy.

2. Ilość, usytuowanie i wyposażenie punktów pierwszej pomocy i apteczek

powinny być ustalone w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną

opiekę zdrowotną nad pracownikami, z uwzględnieniem rodzajów i nasilenia wy
stępujących zagrożeń.

3. Obsługa punktów i apteczek, o których mowa w ust. 1, na każdej zmianie

powinna być powierzana wyznaczonym pracownikom, przeszkolonym w udziela
niu pierwszej pomocy.

4. W punktach pierwszej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miej

scach, powinny być wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w ra

zie wypadku oraz wykazy pracowników, o których mowa w ust. 3.

5. Punkty pierwszej pomocy i miejsca usytuowania apteczek powinny być od

powiednio oznakowane, zgodnie z Polską Normą, i łatwo dostępne.

(9) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 8 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

(10) W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 9 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

203

R o z d z i a ł 2

O rganizacja stanowisk pracy

§ 45. 1. Stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wy

konywanych na nich czynności oraz psychofizycznych właściwości pracowników,
przy czym wymiary wolnej (niezajętej przez urządzenia) powierzchni stanowiska
pracy powinny zapewnić pracownikom swobodę ruchu wystarczającą do wykony
wania pracy w sposób bezpieczny, z uwzględnieniem wymagań ergonomii.

2.(11) Stanowiska pracy, na których występuje ryzyko pożaru, wybuchu, upad

ku lub wyrzucenia przedmiotów albo pojawienia się czynników szkodliwych dla
zdrowia lub niebezpiecznych, powinny być zaopatrzone w odpowiednie urządzenia
ochronne.

3. Stanowiska pracy, na których wykonywane prace powodują występowanie

czynników szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych, powinny być tak usytu
owane i zorganizowane, aby pracownicy zatrudnieni na innych stanowiskach nie
byli narażeni na te czynniki.

4. Stanowiska pracy znajdujące się na zewnątrz pomieszczeń powinny być

tak usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy byli chronieni przed zagrożenia
mi związanymi w szczególności:

1) z warunkami atmosferycznymi, w tym opadami, niską lub wysoką temperaturą,

silnym wiatrem i spadającymi przedmiotami;

2) ze szkodliwym dla zdrowia hałasem, jak również szkodliwymi gazami, parami

lub pyłami.

W razie niebezpieczeństwa powinno być możliwe szybkie opuszczenie stano

wisk pracy przez pracowników lub, w razie potrzeby, udzielenie im szybkiej po
mocy.

§ 46. 1. Na stanowiskach pracy należy zapewnić wynikającą z technologii po

wierzchnię oraz odpowiednie urządzenia pomocnicze przeznaczone na składowanie
materiałów, wyrobów, przyrządów, narzędzi i odpadów.

2. Na stanowiskach pracy nie wolno przechowywać surowców, gotowych wy

robów, materiałów pomocniczych i odpadów w ilościach większych od wynikają
cych z potrzeb technologicznych, umożliwiających utrzymanie ciągłości pracy na
danej zmianie. Odpady produkcyjne powinny być sukcesywnie usuwane.

3.(12) Materiały stosowane do czyszczenia, nasycone lub zanieczyszczone pod

czas pracy substancjami i preparatami sklasyfikowanymi jako niebezpieczne albo
wydzielające uciążliwe zapachy - należy przechowywać w zamkniętych naczy
niach z materiału niepalnego oraz co najmniej raz na dobę usuwać z pomieszczeń
pracy i niszczyć w sposób określony w instrukcjach, o których mowa w § 41.

(11) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 10 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

(12) W brzm ieniu nadanym p rz e z § 1 p k t 11 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

204

§ 47. 1. Do każdego stanowiska pracy powinno być zapewnione bezpieczne

i wygodne dojście, przy czym jego wysokość na całej długości nie powinna być

mniejsza w świetle niż 2 m.

2. W przypadkach uzasadnionych względami konstrukcyjnymi maszyn i innych

urządzeń technicznych dopuszcza się zmniejszenie wysokości dojścia do 1,8 m
przy jego odpowiednim zabezpieczeniu i oznakowaniu znakami bezpieczeństwa
zgodnymi z Polską Normą.

3. Przejścia między maszynami a innymi urządzeniami lub ścianami przezna

czone tylko do obsługi tych urządzeń powinny mieć szerokość co najmniej 0,75 m;

jeżeli w przejściach tych odbywa się ruch dwukierunkowy, szerokość ich powinna

wynosić co najmniej 1 m.

§ 48. Pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych powinien

zapewnić dostosowanie stanowisk pracy oraz dojść do nich - do potrzeb i możli
wości tych pracowników, wynikających ze zmniejszonej sprawności.

§ 49. 1. Przy wykonywaniu pracy nie wymagającej stale pozycji stojącej nale

ży zapewnić pracownikom możliwość siedzenia.

2. Przy wykonywaniu pracy wymagającej stale pozycji stojącej lub chodzenia

należy zapewnić pracownikom możliwość odpoczynku w pobliżu miejsca pracy
w pozycji siedzącej.

3. Siedziska powinny spełniać wymagania Polskich Norm.
§ 50.(13) 1. Stosowane w zakładach pracy drabiny przenośne powinny spełniać

wymagania określone w Polskich Normach.

Drabiny przenośne powinny być stosowane zgodnie z ich przeznaczeniem,

w sposób niestwarzający zagrożeń dla ich użytkowników i osób przebywających
w pobliżu. Wymagania bezpieczeństwa przy stosowaniu drabin są określone
w przepisach w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i hi

gieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy.

R o z d z i a ł 3

Obsługa i stosowanie maszyn, narzędzi i innych urządzeń technicznych

§ 51. 1. Maszyny i inne urządzenia techniczne, zwane dalej „maszynami”, po

winny spełniać wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, określone w odrębnych
przepisach, przez cały okres ich użytkowania.

Montaż, demontaż i eksploatacja maszyn, w tym ich obsługa, powinny od

bywać się przy zachowaniu wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergo
nomii, uwzględniających instrukcje zawarte w dokumentacji techniczno-ruchowej.
Miejsce i sposób zainstalowania oraz użytkowania maszyn powinny uwzględniać
minimalizację ryzyka zawodowego, w szczególności poprzez:

1) zapewnienie dostatecznej przestrzeni pomiędzy ruchomymi częściami maszyn

a ruchomymi lub stałymi elementami otoczenia;

(13) W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 12 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

205

2) zapewnienie, aby wszystkie używane lub produkowane materiały bądź energia

były w bezpieczny sposób dostarczane i odprowadzane ze stanowiska pracy.

§ 52. 1. Każda maszyna powinna być wyposażona w element sterowniczy

przeznaczony do jej całkowitego i bezpiecznego zatrzymywania.

2. Gdy jest to konieczne w związku z zagrożeniami, jakie stwarza maszyna,

i jej nominalnym czasem zatrzymania się, maszyna powinna być wyposażona

w urządzenie do zatrzymywania awaryjnego.

3. Elementy sterownicze maszyn mające wpływ na bezpieczeństwo muszą

być widoczne i możliwe do zidentyfikowania oraz oznakowane zgodnie z wyma

ganiami określonymi w Polskich Normach.

4. Elementy sterownicze nie mogą stwarzać jakichkolwiek zagrożeń, w szcze

gólności spowodowanych ich niezamierzonym użyciem.

§ 53. Maszyny powinny być wyposażone w łatwo odróżniające się i odpo

wiednio oznakowane urządzenia do odłączania od wszystkich źródeł energii. Włą

czenie zasilania energią nie może powodować zagrożenia dla obsługi.

§ 54. 1. W przypadku zespołowej obsługi maszyny lub gdy stwarza ona za

grożenie dla otoczenia, należy zapewnić sygnalizację ostrzegawczą i alarmową -

łatwo dostrzegalną i zrozumiałą.

Maszyny wielostanowiskowe powinny być wyposażone w urządzenia sy

gnalizacji dźwiękowej lub świetlnej automatycznie wysyłające sygnały uprzedzają
ce o uruchomieniu maszyny. Sygnały powinny być odbierane na wszystkich stano

wiskach pracy przy danej maszynie.

§ 55. 1. Elementy ruchome i inne części maszyn, które w razie zetknięcia się

z nimi stwarzają zagrożenie, powinny być do wysokości co najmniej 2,5 m od po
ziomu podłogi (podestu) stanowiska pracy osłonięte lub zaopatrzone w inne sku
teczne urządzenia ochronne, z wyjątkiem przypadków, gdy spełnienie tych wyma

gań nie jest możliwe ze względu na funkcję maszyny.

2. Pasy, łańcuchy, taśmy, koła zębate i inne elementy układów napędowych

oraz części maszyn zagrażające spadnięciem, znajdujące się nad stanowiskami pra
cy lub przejściami na wysokości ponad 2,5 m od poziomu podłogi, powinny być
osłonięte co najmniej od dołu trwałymi osłonami.

3. Osłony stosowane na maszynach powinny uniemożliwiać bezpośredni dostęp

do strefy niebezpiecznej. Osłony niepełne (wykonane z siatki, blachy perforowanej,

prętów itp.) powinny znajdować się w takiej odległości od elementów niebezpiecz
nych, aby przy danej wielkości i kształcie otworów nie było możliwe bezpośred
nie dotknięcie tych elementów. Odległości bezpieczeństwa określają Polskie Normy.

4. Maszyny powinny być oznakowane znakami i barwami bezpieczeństwa,

zgodnie z wymaganiami określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia oraz
w Polskich Normach.

§ 56. 1. Urządzenia ochronne stosowane przy maszynach powinny spełniać

następujące ogólne wymagania:

1) zapewniać bezpieczeństwo zarówno pracownikowi zatrudnionemu bezpośrednio

przy obsłudze maszyny, jak i osobom znajdującym się w jej pobliżu;

206

2) działać niezawodnie, posiadać odpowiednią trwałość i wytrzymałość;
3) funkcjonować samoczynnie, niezależnie od woli i uwagi obsługującego,

w przypadkach gdy jest to celowe i możliwe;

4) nie mogą być łatwo usuwane lub odłączane bez pomocy narzędzi;
5) nie mogą utrudniać wykonywania operacji technologicznej ani ograniczać moż

liwości śledzenia jej przebiegu oraz nie mogą powodować zagrożeń i dodatko

wego obciążenia fizycznego lub psychicznego pracowników.

2. Urządzenia ochronne przy maszynach szczególnie niebezpiecznych powin

ny być tak skonstruowane, aby:

1) zdjęcie, otwarcie lub wyłączenie urządzenia ochronnego powodowało natychmia

stowe zatrzymanie maszyny bądź jej niebezpiecznych elementów lub niemożli

we było zdjęcie albo otwarcie osłony podczas ruchu osłanianych elementów;

2) ponowne założenie, zamknięcie lub włączenie urządzenia ochronnego nie urucha

miało automatycznie maszyny.

3. Używanie maszyny bez wymaganego urządzenia ochronnego lub przy jego

nieodpowiednim stosowaniu jest niedopuszczalne.

4. Szczegółowe wymagania dla urządzeń ochronnych określają Polskie Normy.
§ 57. Maszyny i narzędzia oraz ich urządzenia ochronne powinny być utrzy

mywane w stanie sprawności technicznej i czystości zapewniającej użytkowanie

ich bez szkody dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz stosowane tylko

w procesach i warunkach, do których są przeznaczone.

§ 58. 1. O dostrzeżonych wadach lub uszkodzeniach maszyny pracownik po

winien niezwłocznie zawiadomić przełożonego.

2. Maszyny, których uszkodzenie stwierdzono w czasie pracy, powinny być

niezwłocznie zatrzymane i wyłączone z zasilania energią. Wznowienie pracy ma

szyny bez usunięcia uszkodzenia jest niedopuszczalne.

3. Maszyny niesprawne, uszkodzone lub pozostające w naprawie powinny

być wycofane z użytkowania oraz wyraźnie oznakowane tablicami informacyjny
mi i zabezpieczone w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie.

§ 59. 1. Maszyn będących w ruchu nie wolno pozostawiać bez obsługi lub

nadzoru, chyba że dokumentacja techniczno-ruchowa stanowi inaczej.

Pracodawca jest obowiązany ustalić rodzaje maszyn, które wymagają stałej

obsługi, a pozostawianie ich bez niej może być przyczyną katastrofy, wybuchu lub

pożaru, oraz ustalić szczegółowe warunki obsługi i nadzoru nad pracą tych maszyn.

§ 60. 1. Maszyn będących w ruchu nie wolno naprawiać, czyścić i smarować,

z wyjątkiem smarowania za pomocą specjalnych urządzeń określonych w doku
mentacji techniczno-ruchowej.

Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami

nie mogą pracować w odzieży z luźnymi (zwisającymi) częściami, jak np. luźno
zakończone rękawy, krawaty, szaliki, poły, oraz bez nakryć głowy okrywających
włosy.

§ 61. 1. Jeżeli obsługa, naprawa, remont lub konserwacja maszyn powoduje

zagrożenia dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników - pracodawca powinien

207

zapewnić, aby czynności te wykonywane były przez pracowników upoważnionych
i posiadających odpowiednie przygotowanie.

2. W czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest ręczne zakładanie i zrzuca

nie pasów pędnych, lin i taśm. Czynności te mogą być wykonywane wyłącznie
przy użyciu specjalnych urządzeń przeznaczonych do tego celu.

3. Pędnie powinny posiadać urządzenia do zawieszania pasów pędnych zapo

biegające zetknięciu się zrzuconych pasów, lin lub taśm z częściami pędni będą

cymi w ruchu.

4. Pasy pędne, liny i taśmy pędne mogą być napinane, naprawiane, łączone,

skracane i smarowane po unieruchomieniu napędu maszyny.

R o z d z i a ł 4

T ransport wewnętrzny i magazynowanie

§ 62. 1. Pracodawca powinien zapewnić zastosowanie odpowiednich rozwią

zań organizacyjnych i technicznych, zwłaszcza w zakresie wyposażenia technicz
nego, w celu wyeliminowania potrzeby ręcznego przemieszczania ciężarów.

2. Jeśli nie ma możliwości uniknięcia ręcznego przemieszczania ciężarów, na

leży podjąć odpowiednie przedsięwzięcia, w tym wyposażyć pracowników w nie
zbędne środki w celu zmniejszenia uciążliwości i zagrożeń związanych z wykony
waniem tych czynności.

§ 63. 1. Ręczne przemieszczanie i przewożenie ciężarów o masie przekracza

jącej ustalone normy jest niedopuszczalne.

2. Szczegółowe wymagania dotyczące ręcznego transportu określają przepisy

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych
oraz przepisy o pracach wzbronionych kobietom i młodocianym.

§ 64. 1. Masa ładunków przemieszczanych przy użyciu środków transporto

wych nie powinna przekraczać dopuszczalnej nośności lub udźwigu danego środ
ka transportowego.

2. Masa i rozmieszczenie ładunku na środkach transportowych powinny za

pewniać bezpieczne warunki przewozu i przeładunku.

3. Ładunek powinien być zabezpieczony w szczególności przed upadkiem,

przemieszczeniem i zsypywaniem się ze środka transportu.

§ 64a. Stosowane do załadunku i rozładunku pomosty i rampy powinny być

odpowiednie do wymiarów i masy ładunków przeznaczonych do transportu. Na
pomost i rampę powinno prowadzić co najmniej jedno wejście.

§ 65. Przy obsłudze urządzeń transportu zmechanizowanego mogą być zatrud

niane tylko osoby o kwalifikacjach właściwych do obsługi określonego urządzenia.

§ 66. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić opracowanie zasad ruchu na

drogach wewnątrzzakładowych, zgodnych z przepisami prawa o ruchu drogowym.

W zasadach ruchu, wymienionych w ust. 1, należy określić w szczególno

ści maksymalne prędkości środków transportu i komunikacji na drogach we

wnątrzzakładowych oraz w pomieszczeniach zakładu pracy, uzależnione od szero
kości dróg, natężenia ruchu, widoczności itp.

208

Drogi powinny być oznakowane znakami drogowymi zgodnymi z przepi

sami prawa o ruchu drogowym.

§ 67. Wymagania dotyczące transportu przy użyciu dźwignic, przenośników,

wózków jezdniowych z napędem silnikowym oraz kolei wewnątrzzakładowych

określają odrębne przepisy.

§ 68. 1. Materiały i inne przedmioty, zwane dalej „materiałami”, powinny być

magazynowane w pomieszczeniach i miejscach do tego przeznaczonych. Pomiesz

czenia magazynowe powinny spełniać wymagania bezpieczeństwa, stosownie do

rodzaju i właściwości składowanych w nich materiałów.

2. Przy składowaniu materiałów należy:

1) określić dla każdego rodzaju składowanego materiału miejsce, sposób i dopusz

czalną wysokość składowania;

2) zapewnić, aby masa składowanego ładunku nie przekraczała dopuszczalnego

obciążenia urządzeń przeznaczonych do składowania (regałów, podestów itp.);

3) zapewnić, aby masa składowanego ładunku, łącznie z masą urządzeń przezna

czonych do jego składowania i transportu, nie przekraczała dopuszczalnego ob
ciążenia podłóg i stropów, na których odbywa się składowanie;

4) wywiesić czytelne informacje o dopuszczalnym obciążeniu podłóg, stropów

i urządzeń przeznaczonych do składowania.

§ 69. 1. Regały powinny mieć odpowiednio wytrzymałą i stabilną konstrukcję

oraz zabezpieczenia przed ich przewróceniem się.

2. Szerokość odstępów między regałami powinna być odpowiednia do stoso

wanych środków transportowych oraz powinna umożliwiać bezpieczne operowanie
tymi środkami i ładunkami.

§ 70. 1. Sposób układania materiałów na regałach i ich zdejmowania nie mo

że stwarzać zagrożeń dla bezpieczeństwa pracowników.

2.(14) Przedmioty łatwo tłukące się, substancje i preparaty sklasyfikowane ja

ko niebezpieczne oraz materiały o największej masie powinny być składowane na
najniższych półkach regałów.

§ 71. Przedmioty, których wymiary, kształt i masa decydują o ich indywidu

alnym sposobie składowania, powinny być ustawiane lub układane stabilnie,

z uwzględnieniem położenia ich środka ciężkości, tak aby zapobiec ich wywróce
niu się lub spadnięciu.

§ 72. 1. Przy składowaniu materiałów w stosach należy zapewnić:

1) stateczność stosów poprzez składowanie na wysokość uzależnioną od rodzaju

materiałów (ich wymiarów, masy, kształtu) oraz wytrzymałości opakowań;

2) wiązanie między warstwami;
3) układanie stosów tak, aby środek ciężkości przedmiotów składowanych pozo

stawał wewnątrz obrysu stosów;

(14) W brzm ieniu nadanym p rz e z § 1 p k t 13 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

209

4) zachowanie odległości między stosami, umożliwiającej bezpieczne układanie

i przemieszczanie materiałów.

2. Rozładunek stosów powinien być prowadzony kolejno począwszy od naj

wyższych warstw. Niedopuszczalne jest wyjmowanie materiałów ze środka stosów.

§ 73. Przy składowaniu materiałów na paletach lub w kontenerach stosuje się

odpowiednio przepis § 69 ust. 2.

§ 74. 1. Przy składowaniu materiałów sypkich luzem należy zapewnić:

1) powierzchnię składową, która przy zachowaniu kąta zsypu naturalnego umożli

wi zachowanie przejść lub przejazdów wokół hałdy lub zwału;

2) wytrzymałość zapór odpowiednią do parcia składowanego materiału sypkiego;
3) w miarę potrzeby wynikającej z ochrony sąsiednich stref pracy oraz technicz

nych możliwości - szczelne obudowanie miejsca przeładunku i urządzeń prze
ładunkowych oraz połączenie ich z urządzeniami odciągającymi pył w miejscu

jego powstawania;

4) bezpieczne metody pracy, szczególnie przy ręcznym pobieraniu i przenoszeniu

materiałów.

2. Wchodzenie pracowników na zwały materiałów sypkich grożących zasypa

niem dozwolone jest jedynie w przypadkach wyjątkowej konieczności z zastoso
waniem pomostów lub innych urządzeń zapewniających bezpieczeństwo, a także przy
zapewnieniu asekuracji przez drugiego pracownika oraz odpowiedniego nadzoru.

§ 75. 1. Przy składowaniu materiałów pylących luzem należy zapewnić

szczelne ogrodzenie co najmniej do wysokości 0,5 m ponad wysokość składowa

nego materiału.

2. Transport materiałów, o których mowa w ust. 1, może odbywać się wy

łącznie specjalnymi środkami transportu lub w zamkniętych pojemnikach (np. kon
tenerach).

§ 76. Przy składowaniu materiałów skłonnych do samozapalenia się należy je

zabezpieczyć przed samozapłonem, a w szczególności ograniczyć wysokość skła

dowania, stosować kominy wentylacyjne oraz przesypywać lub często przerzucać

hałdy i zwały.

§ 77. Niedopuszczalne jest składowanie materiałów bezpośrednio pod elektro

energetycznymi liniami napowietrznymi lub w odległości mniejszej (licząc w po

ziomie od skrajnych przewodów) niż:

1) 2 m - od linii niskiego napięcia;

2) 5 m - od linii wysokiego napięcia do 15 kV;
3) 10 m - od linii wysokiego napięcia do 30 kV;
4) 15 m - od linii wysokiego napięcia powyżej 30 kV.

R o z d z i a ł 5

O chrona przed hałasem

§ 78. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić ochronę pracowników przed

zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas, a w szczególności zapewnić sto

sowanie:

210

1) procesów technologicznych niepowodujących nadmiernego hałasu;

2) maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy

hałas, nieprzekraczający dopuszczalnych wartości;

3) rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy.

2. Dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy określają właściwe

przepisy i Polskie Normy.

§ 79. 1. Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania możliwych

rozwiązań technicznych i organizacyjnych poziom hałasu przekracza dopuszczalne
normy, pracodawca ma obowiązek zapewnić:

1) ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu oraz opraco

wanie i zastosowanie programu działań technicznych i organizacyjnych, mają
cych na celu najskuteczniejsze zmniejszenie narażenia pracowników na hałas;

2) zaopatrzenie pracowników w indywidualne ochrony słuchu, dobrane do wiel

kości charakteryzujących hałas i do cech indywidualnych pracowników oraz ich

stosowanie;

3) ograniczenie czasu ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w pracy;
4) oznakowanie stref zagrożonych hałasem, a także, gdy jest to uzasadnione ze

względu na stopień zagrożenia oraz możliwe, ograniczenie dostępu do tych

stref poprzez ich odgrodzenie.

2.(15) Wymagania dotyczące ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych

przy pracach związanych z narażeniem na hałas są określone w przepisach w spra
wie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na ha
łas lub drgania mechaniczne.

R o z d z i a ł 6

P race szczególnie niebezpieczne

A. P r z e p i s y o g ó l n e .

§ 80. 1. Przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie się prace, o których

mowa w niniejszym rozdziale, oraz prace określone jako szczególnie niebezpiecz
ne w innych przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy lub w in

strukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji, a także inne prace o zwiększonym za
grożeniu lub wykonywane w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcę

jako szczególnie niebezpieczne.

Pracodawca jest obowiązany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac

szczególnie niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy.

§ 81.(16) 1. Pracodawca określa szczegółowe wymagania bezpieczeństwa i hi

gieny pracy przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, w szczególno
ści zapewnia:

(15) W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 14 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

(16) W brzm ieniu nadanym p rz e z § 1 p k t 15 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

211

1) bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób;

2) odpowiednie środki zabezpieczające;
3) instruktaż pracowników obejmujący w szczególności:

a) imienny podział pracy,

b) kolejność wykonywania zadań,

c) wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnościach.

2. Pracodawca zapewnia, aby dostęp do miejsc wykonywania prac szczególnie

niebezpiecznych miały jedynie osoby upoważnione i odpowiednio poinstruowane.

B . R o b o t y b u d o w l a n e , r o z b i ó r k o w e , r e m o n t o w e i m o n t a

ż o w e p r o w a d z o n e b e z w s t r z y m a n i a r u c h u z a k ł a d u p r a c y l u b

j e g o c z ę ś c i .

§ 82. Roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone

bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części w miejscach przebywania
pracowników zatrudnionych przy innych pracach lub działania maszyn i innych
urządzeń technicznych powinny być organizowane w sposób nienarażający pra
cowników na niebezpieczeństwa i uciążliwości wynikające z prowadzonych robót,
z jednoczesnym zastosowaniem szczególnych środków ostrożności.

§ 83. 1. Przed rozpoczęciem robót, o których mowa w § 82, pracodawca,

u którego mają być prowadzone roboty, i osoba kierująca robotami powinni usta

lić w podpisanym protokole szczegółowe warunki bezpieczeństwa i higieny pracy,

z podziałem obowiązków w tym zakresie.

2. O prowadzonych robotach oraz o niezbędnych środkach bezpieczeństwa,

jakie należy stosować w czasie trwania prac, pracodawca powinien poinformować

pracowników przebywających lub mogących przebywać na terenie prowadzenia
robót albo w jego sąsiedztwie.

3. Teren prowadzenia robót, o których mowa w § 82, powinien być wydzie

lony i wyraźnie oznakowany. W miejscach niebezpiecznych należy umieścić zna

ki informujące o rodzaju zagrożenia oraz stosować inne środki zabezpieczające
przed skutkami zagrożeń (siatki, bariery itp.).

§ 84. 1. Spawanie wykonywane w ramach robót, o których mowa w § 82, po

winno być prowadzone na podstawie pisemnego pozwolenia wydanego w trybie
ustalonym u danego pracodawcy.

Szczegółowe wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy spawaniu

i cięciu metali regulują odrębne przepisy.

C. P r a c e w z b i o r n i k a c h , k a n a ł a c h , w n ę t r z a c h u r z ą d z e ń

t e c h n i c z n y c h i w i n n y c h n i e b e z p i e c z n y c h p r z e s t r z e n i a c h z a
m k n i ę t y c h .

§ 85. Przepisy niniejszej części dotyczą pracy w zbiornikach, kanałach, studniach,

studzienkach kanalizacyjnych, wnętrzach urządzeń technicznych i w innych zamknię

tych przestrzeniach, do których wejście odbywa się przez włazy lub otwory o nie
wielkich rozmiarach lub jest w inny sposób utrudnione, zwanych dalej „zbiornikami”.

212

§ 86. 1. Podjęcie i prowadzenie pracy w zbiornikach może nastąpić jedynie

na podstawie pisemnego pozwolenia wydanego w trybie ustalonym przez praco

dawcę.

2. Przy pracy w zbiornikach należy zapewnić stały nadzór. Osoba wydająca

polecenie wykonania takiej pracy powinna sprawdzić, czy przygotowania organi
zacyjne i techniczne zapewniają bezpieczeństwo pracownikom podczas wykony
wania pracy.

3. Pracownikowi znajdującemu się w zbiorniku należy zapewnić możliwość

udzielenia natychmiastowej pierwszej pomocy w razie nagłej potrzeby lub wypadku.

§ 87. 1. Prace w zbiorniku mogą być podjęte i prowadzone, z zastrzeżeniem

ust. 2, po spełnieniu następujących wymagań:

1) zbiornik należy opróżnić i wstępnie oczyścić przez przemycie, przedmuchanie

parą lub gazem obojętnym oraz przedmuchanie powietrzem; przedmuchiwanie
zbiornika tlenem jest niedopuszczalne;

2) jeżeli praca w zbiorniku może być związana z zagrożeniem pożarowym, nale

ży stosować niezbędne środki ochrony przeciwpożarowej;

3) odłączyć dopływ do zbiornika materiałów, substancji i czynników z innych

zbiorników, przewodów, aparatury itp.;

4) znajdujące się we wnętrzu zbiornika grzejniki, urządzenia ruchome i inne mo

gące stworzyć zagrożenie należy odłączyć od źródeł zasilania;

5) na czas trwania prac w zbiorniku należy wyłączyć z ruchu lub unieruchomić to

ry kolejowe, zwrotnice, przenośniki, miejsca zsypu itp., znajdujące się nad
zbiornikiem;

6)(17) bezpośrednio przed przystąpieniem do pracy wewnątrz zbiornika powietrze

w zbiorniku należy zbadać na zawartość tlenu oraz gazów i par substancji skla

syfikowanych jako niebezpieczne;

7) temperatura powietrza w zbiorniku nie powinna się różnić od temperatury oto

czenia o więcej niż 5°C (5 K);

8) zapewnienie niezbędnych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej.

Wymagania określone w ust. 1 pkt 1 nie dotyczą przygotowania kanału do

wykonywania w nim pracy, a pkt 3 - kanału i studzienki kanalizacyjnej. Przed
wykonywaniem prac w kanale lub studzience należy przewietrzyć dany odcinek
kanału, pozostawiając otwarte włazy, oraz wyłączyć ten odcinek kanalizacyjny,

a jeżeli to nie jest możliwe - maksymalnie ograniczyć spływ ścieków.

§ 88. Bezpośrednio przed przystąpieniem pracowników do pracy w zbiorniku

osoba kierująca pracownikami jest obowiązana poinformować ich o:

1) zakresie pracy, jaką mają wykonać;

2) rodzaju zagrożeń, jakie mogą wystąpić;
3) niezbędnych środkach ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz o sposobie ich

stosowania;

(17) W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 16 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

213

4) sposobie sygnalizacji między pracującymi wewnątrz zbiornika a asekurującymi

ich na zewnątrz zbiornika;

5) postępowaniu w razie wystąpienia zagrożenia.

§ 89. 1. Pracownik lub pracownicy wykonujący pracę wewnątrz zbiornika

powinni być asekurowani co najmniej przez jedną osobę znajdującą się na ze
wnątrz. Osoba asekurująca powinna być w stałym kontakcie z pracownikami
znajdującymi się wewnątrz zbiornika oraz mieć możliwość niezwłocznego po
wiadomienia innych osób mogących, w razie potrzeby, niezwłocznie udzielić
pomocy.

2. Pracownik wchodzący do wnętrza zbiornika powinien być wyposażony

w odpowiednie środki ochrony indywidualnej, a w szczególności:

1) szelki bezpieczeństwa z linką umocowaną do odpowiednio wytrzymałego ele

mentu konstrukcji zewnętrznej;

2) hełm ochronny i odzież ochronną;
3) sprzęt izolujący ochronny układu oddechowego.

3. Wyposażenie w środki ochrony indywidualnej osoby asekurującej powinno

być takie, jak wyposażenie pracowników wchodzących do wnętrza zbiornika.

4. Niestosowanie ochron układu oddechowego jest dopuszczalne wyłącznie

w warunkach, gdy zawartość tlenu w powietrzu zbiornika wynosi co najmniej 18%

oraz gdy w powietrzu tym nie występują substancje szkodliwe dla zdrowia w stę

żeniu przekraczającym najwyższe dopuszczalne stężenia czynników szkodliwych

dla zdrowia w środowisku pracy ani nie istnieje niebezpieczeństwo ich wystąpie

nia podczas przebywania pracownika w zbiorniku.

5. Decyzję o niestosowaniu przez pracowników ochron układu oddechowego

w związku ze spełnieniem warunków, o których mowa w ust. 4, może podjąć je

dynie osoba kierująca pracownikami.

§ 90. 1. W czasie przebywania pracowników wewnątrz zbiornika wszystkie

włazy powinny być otwarte, a jeżeli nie jest to wystarczające do utrzymania wy
maganych parametrów powietrza w zbiorniku - należy w tym czasie stosować sta
ły nadmuch powietrza.

2. Wnętrze zbiornika powinno być oświetlone przy użyciu źródła światła

elektrycznego o bezpiecznym napięciu.

3. Transport narzędzi, innych przedmiotów i materiałów wewnątrz zbiornika

powinien odbywać się w sposób niestwarzający zagrożeń i uciążliwości dla zatrud
nionych tam pracowników.

4. Jeżeli istnieje możliwość powstania stężeń wybuchowych w zbiorniku, na

leży zastosować środki zapobiegające wybuchowi.

5. Jeżeli praca ma być wykonana wewnątrz zbiornika zawierającego materia

ły płynne lub sypkie, w którym istnieje możliwość utonięcia lub zasypania pra

cownika - niezależnie od zabezpieczenia odpowiednimi środkami ochrony indywi
dualnej - pracownik powinien być opuszczany do wnętrza na pomoście lub innym

urządzeniu umożliwiającym bezpieczne wykonanie pracy.

214

D. P r a c e p r z y u ż y c i u m a t e r i a ł ó w n i e b e z p i e c z n y c h .

§ 91.(18) Materiałami niebezpiecznymi w rozumieniu rozporządzenia są

w szczególności substancje i preparaty chemiczne sklasyfikowane jako niebez
pieczne, zgodnie z przepisami o substancjach i preparatach chemicznych, oraz ma
teriały zawierające szkodliwe czynniki biologiczne zakwalifikowane do 3 lub 4
grupy zagrożenia zgodnie z przepisami w sprawie szkodliwych czynników biolo
gicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników za
wodowo narażonych na te czynniki.

§ 92. 1. Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o właściwo

ściach fizycznych, chemicznych i biologicznych stosowanych w zakładzie pracy

materiałów, półfabrykatów i wyrobów gotowych oraz o ryzyku dla zdrowia i bez
pieczeństwa pracowników związanym z ich stosowaniem, a także o sposobach
bezpiecznego ich stosowania oraz postępowania z nimi w sytuacjach awaryjnych.

Materiały o nieznanych właściwościach, do czasu ich zbadania, mogą być

stosowane tylko w warunkach laboratoryjnych, do celów badawczych i doświad
czalnych, przy zastosowaniu wzmożonych środków ostrożności.

§ 93. 1. Materiały niebezpieczne należy przechowywać w miejscach i opako

waniach przeznaczonych do tego celu i odpowiednio oznakowanych.

2. Pomieszczenia, aparatura, środki transportu, zbiorniki i opakowania, w któ

rych są stosowane, przemieszczane lub przechowywane materiały niebezpieczne
powinny być odpowiednie do właściwości tych materiałów.

3. W czasie transportu, składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych

należy stosować odpowiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej - chroniące
pracowników przed szkodliwym lub niebezpiecznym działaniem tych materiałów.

§ 94. 1. Zbiorniki, naczynia i inne opakowania służące do przechowywania

materiałów niebezpiecznych powinny być:

1) oznakowane w sposób określony w odrębnych przepisach;

2) wykonane z materiału niepowodującego niebezpiecznych reakcji chemicznych

z ich zawartością i nieulegającego uszkodzeniu w wyniku działania znajdujące
go się w nich materiału niebezpiecznego;

3) wytrzymałe i zabezpieczone przed uszkodzeniem z zewnątrz odpowiednio do

warunków ich stosowania;

4) odpowiednio szczelne i zabezpieczone przed wydostawaniem się z nich niebez

piecznej zawartości lub dostaniem się do ich wnętrza innych substancji, które
w kontakcie z ich zawartością mogą stworzyć stan zagrożenia;

5) wypełnione w sposób zapewniający wolną przestrzeń odpowiednio do możli

wości termicznego rozszerzania się cieczy w warunkach przechowywania,
transportu i stosowania.

Opróżnione pojemniki po materiałach niebezpiecznych przeznaczone do

wielokrotnego użycia powinny spełniać wymagania określone w ust. 1 pkt 1-4.

(18) W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 17 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

215

Przechowywanie materiałów niebezpiecznych w pojemnikach i opakowa

niach służących do środków spożywczych jest niedopuszczalne.

§ 95. 1. Przy przechowywaniu ciekłego materiału niebezpiecznego w stałych

zbiornikach należy:

1) stosować odpowiednie zabezpieczenia przed rozlewaniem i rozprzestrzenianiem

się zawartości zbiornika w razie jego uszkodzenia, jak np. wanny, rynny, kory

ta, zbiorniki rezerwowe;

2) zapewnić urządzenie do bezpiecznego pomiaru ilości cieczy zawartej w zbiorniku;
3) uniemożliwić dostęp osób niepowołanych do miejsc, w których znajdują się

zbiorniki.

2. Zbiorniki z ciekłymi materiałami niebezpiecznymi oraz cieczami gorącymi

mogą być umieszczane nad stanowiskami pracy lub przejściami wyłącznie w przy
padkach wymuszonych przez proces technologiczny. W takich przypadkach należy

stosować urządzenia chroniące przed oblaniem pracowników znajdujących się pod

tymi zbiornikami.

3. Nad pomieszczeniami, w których znajdują się stałe zbiorniki z gazami

sprężonymi, skroplonymi lub rozpuszczonymi pod ciśnieniem nie mogą być orga

nizowane stanowiska pracy.

§ 96. 1. Pakowanie, składowanie, załadunek i transport materiałów niebez

piecznych z innymi materiałami stwarzającymi dodatkowe zagrożenie na skutek
wzajemnego oddziaływania tych materiałów w przypadku uszkodzenia opakowania

jest niedopuszczalne.

2. W magazynach powinny być wywieszone instrukcje określające sposób

składowania, pakowania, załadunku i transportu materiałów niebezpiecznych;

z treścią instrukcji należy zapoznać pracowników zatrudnionych przy tych pracach.

§ 97. 1.(19) Pomieszczenia przeznaczone do składowania lub stosowania mate

riałów niebezpiecznych pod względem pożarowym lub wybuchowym oraz po
mieszczenia, w których istnieje niebezpieczeństwo wydzielania się substancji skla

syfikowanych jako niebezpieczne, powinny być wyposażone w:

1) urządzenia zapewniające sygnalizację o zagrożeniach;

2) odpowiedni sprzęt i środki gaśnicze, środki neutralizujące, apteczki oraz odpo

wiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej, stosownie do występujących
zagrożeń.

2. Pracownicy zatrudnieni w pomieszczeniach wymienionych w ust. 1 powin

ni mieć zapewniony stały dostęp do środków łączności na wypadek awarii, wybu

chu lub pożaru.

3. Pracodawca jest obowiązany ustalić i podać do wiadomości pracowników

warunki, jakie powinny być spełnione przed wejściem pracowników do pomiesz

czeń, o których mowa w ust. 1.

(19) W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 18 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

216

§ 98.(20) W pomieszczeniach, w których w wyniku awarii mogą wydzielać się

substancje toksyczne lub bardzo toksyczne albo substancje stwarzające zagrożenie

wybuchem, pracodawca zapewnia awaryjną wentylację wyciągową uruchamianą

od wewnątrz i z zewnątrz pomieszczeń - zapewniającą wymianę powietrza dosto
sowaną do przeznaczenia pomieszczeń zgodnie z odrębnymi przepisami i Polski

mi Normami.

§ 99. 1. Sposób składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych powi

nien zapewniać:

1) zachowanie temperatur, wilgotności i ochronę przed nasłonecznieniem stosow

nie do rodzaju materiałów niebezpiecznych i ich właściwości;

2) przestrzeganie ograniczeń dotyczących wspólnego składowania i stosowania

materiałów;

3) ograniczenie ilości jednocześnie składowanych materiałów do ilości dopuszczal

nej dla danego materiału i danego pomieszczenia;

4) przestrzeganie zasad rotacji z zachowaniem dopuszczalnego czasu składowania

poszczególnych materiałów;

5) zachowanie dodatkowych wymagań specyficznych dla składowania materiałów

i ich stosowania;

6) rozmieszczenie materiałów w sposób umożliwiający prowadzenie kontroli skła

dowania i składowanych materiałów.

2. Szczegółowe warunki składowania i stosowania materiałów niebezpiecz

nych powinny być określone w instrukcjach ustalających co najmniej wymagania
wymienione w ust. 1 oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych.

§ 100. 1. Przeładunek materiałów niebezpiecznych powinien odbywać się

w miejscu do tego przystosowanym, przy wykorzystaniu odpowiednich do tego ce

lu urządzeń oraz środków ochrony zbiorowej i indywidualnej chroniących przed

zagrożeniami i skutkami zagrożeń, szczególnie pochodzących od elektryczności

statycznej oraz występujących przy przelewaniu cieczy.

2. W miejscu przeładunku materiałów niebezpiecznych nie mogą przebywać

osoby niezatrudnione przy tych pracach.

§ 101. 1. Jeżeli procesy pracy powodują występowanie czynników rakotwór

czych, biologicznych o działaniu zakaźnym i innych stwarzających niebezpieczeń
stwo dla zdrowia i życia pracowników - pracodawca powinien podjąć przedsię

wzięcia w kierunku zastąpienia tych procesów innymi, w których czynniki te nie
występują.

Jeżeli przedsięwzięcia, o których mowa w ust. 1, nie są technicznie moż

liwe, pracodawca jest obowiązany w szczególności:

1) ograniczyć do minimum liczbę pracowników narażonych na czynniki, o których

mowa w ust. 1;

2) ograniczyć do minimum występowanie tych czynników w środowisku pracy;

(20) W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 19 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

217

3) zapewnić stosowanie środków ochrony zbiorowej, a gdy narażenie nie może

być zlikwidowane w inny sposób - środków ochrony indywidualnej;

4) zapewnić stosowanie przez pracowników wymagań higieny, a w szczególności

niedopuszczanie do spożywania posiłków, picia i palenia tytoniu w miejscach
pracy;

5) określić w instrukcjach, o których mowa w § 41, odpowiednie zasady postępo

wania w razie powstania nieprzewidzianych sytuacji powodujących poważne
zagrożenia dla pracowników;

6) zapewnić oznaczenie miejsc stwarzających ryzyko dla zdrowia pracowników

związane z występowaniem czynników rakotwórczych, poprzez umieszczenie
w miejscach narażenia pracowników na te czynniki odpowiednich napisów
i znaków ostrzegawczych;

7) zapewnić pomieszczenia, instalacje i urządzenia przystosowane do regularnego

i skutecznego czyszczenia.

3.(21) Wykaz substancji, preparatów, czynników i procesów technologicznych

o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, sposób ich rejestrowania oraz szcze
gółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez

te substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne są określone w od
rębnych przepisach.

§ 102. 1. Pracodawca jest obowiązany poinformować pracowników o możli

wości powstania nieprzewidzianych sytuacji, podczas których mogłyby wystąpić
poważne zagrożenia dla zdrowia lub życia, związane z występowaniem czynni
ków, o których mowa w § 101 ust. 1.

W razie powstania zagrożeń, o których mowa w ust. 1, do czasu usunięcia

tych zagrożeń należy:

1) dopuścić do pracy w warunkach zagrożeń jedynie pracowników niezbędnych

do usunięcia awarii, zapewniając im odpowiednie do tych prac środki ochro

ny indywidualnej oraz ograniczając do minimum czas przebywania w tych wa
runkach;

2) pracownikom niezatrudnionym przy pracach, o których mowa w pkt 1, zakazać

wstępu do zagrożonych miejsc.

§ 103. 1. Jeżeli podczas procesów pracy występuje niebezpieczeństwo oblania

pracowników środkami żrącymi lub zapalenia odzieży na pracowniku - nie dalej
niż 20 m w linii poziomej od stanowisk, na których wykonywane są te procesy,
powinny być zainstalowane natryski ratunkowe (prysznice bezpieczeństwa) do ob
mycia całego ciała oraz oddzielne natryski (prysznice) do przemywania oczu.

Natryski, o których mowa w ust. 1, powinny, w razie potrzeby, umożliwiać

ich natychmiastowe uruchomienie samoczynne lub w inny sposób - z uwzględnie

niem ograniczonej sprawności osób z nich korzystających. Natryski powinny być

(21) W brzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 20 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

218

zasilane wodą nieogrzewaną i działać niezawodnie bez względu na warunki atmo

sferyczne.

Przy wyjściu z pomieszczenia, w którym odbywa się praca przy użyciu

materiałów zakaźnych lub toksycznych powinna znajdować się co najmniej jedna
umywalka z doprowadzoną do niej ciepłą wodą - na każdych dwudziestu pracow
ników jednocześnie zatrudnionych, lecz nie mniej niż jedna umywalka przy mniej -

szej liczbie zatrudnionych.

§ 104. Szczegółowe warunki przechowywania, transportu i stosowania mate

riałów niebezpiecznych określają odrębne przepisy.

E. P r a c e n a w y s o k o ś c i .

§ 105. 1. Pracą na wysokości w rozumieniu rozporządzenia jest praca wyko

nywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m nad po
ziomem podłogi lub ziemi.

2. Do pracy na wysokości nie zalicza się pracy na powierzchni, niezależnie

od wysokości, na jakiej się znajduje, jeżeli powierzchnia ta:

1) osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi

ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi;

2) wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika

przed upadkiem z wysokości.

§ 106. 1. Na powierzchniach wzniesionych na wysokość powyżej 1,0 m nad

poziomem podłogi lub ziemi, na których w związku z wykonywaną pracą mogą
przebywać pracownicy, lub służących jako przejścia, powinny być zainstalowane
balustrady składające się z poręczy ochronnych umieszczonych na wysokości co naj
mniej 1,1 m i krawężników o wysokości co najmniej 0,15 m. Pomiędzy poręczą

i krawężnikiem powinna być umieszczona w połowie wysokości poprzeczka lub

przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający wypadnięcie osób.

2. Jeżeli ze względu na rodzaj i warunki wykonywania prac na wysokości za

stosowanie balustrad, o których mowa w ust. 1, jest niemożliwe, należy stosować
inne skuteczne środki ochrony pracowników przed upadkiem z wysokości, odpo

wiednie do rodzaju i warunków wykonywania pracy.

3. Wymagania określone w ust. 1 nie dotyczą ramp przeładunkowych.
§ 107. Prace na wysokości powinny być organizowane i wykonywane w spo

sób niezmuszający pracownika do wychylania się poza poręcz balustrady lub ob

rys urządzenia, na którym stoi.

§ 108. Przy pracach na: drabinach, klamrach, rusztowaniach i innych pod

wyższeniach nieprzeznaczonych na pobyt ludzi, na wysokości do 2 m nad pozio
mem podłogi lub ziemi niewymagających od pracownika wychylania się poza ob
rys urządzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej wymuszonej pozycji cia
ła grożącej upadkiem z wysokości, należy zapewnić, aby:

1) drabiny, klamry, rusztowania, pomosty i inne urządzenia były stabilne i zabez

pieczone przed nieprzewidywaną zmianą położenia oraz posiadały odpowiednią
wytrzymałość na przewidywane obciążenie;

219

2) pomost roboczy spełniał następujące wymagania:

a) powierzchnia pomostu powinna być wystarczająca dla pracowników, narzę

dzi i niezbędnych materiałów,

b) podłoga powinna być pozioma i równa, trwale umocowana do elementów

konstrukcyjnych pomostu,

c) w widocznym miejscu pomostu powinny być umieszczone czytelne informa

cje o wielkości dopuszczalnego obciążenia.

§ 109. 1. Przy pracach wykonywanych na rusztowaniach na wysokości powy

żej 2 m od otaczającego poziomu podłogi lub terenu zewnętrznego oraz na pode

stach ruchomych wiszących należy w szczególności:

1) zapewnić bezpieczeństwo przy komunikacji pionowej i dojścia do stanowiska

pracy;

2) zapewnić stabilność rusztowań i odpowiednią ich wytrzymałość na przewidy

wane obciążenia;

3) przed rozpoczęciem użytkowania rusztowania należy dokonać odbioru technicz

nego w trybie określonym w odrębnych przepisach.

2. Rusztowania i podesty ruchome wiszące powinny spełniać wymagania

określone odpowiednio w odrębnych przepisach oraz w Polskich Normach.

§ 110. 1. Przy pracach na: słupach, masztach, konstrukcjach wieżowych, ko

minach, konstrukcjach budowlanych bez stropów, a także przy ustawianiu lub roz
biórce rusztowań oraz przy pracach na drabinach i klamrach na wysokości powy
żej 2 m nad poziomem terenu zewnętrznego lub podłogi należy w szczególności:

1) przed rozpoczęciem prac sprawdzić stan techniczny konstrukcji lub urządzeń,

na których mają być wykonywane prace, w tych ich stabilność, wytrzymałość
na przewidywane obciążenie oraz zabezpieczenie przed nieprzewidywaną zmia
ną położenia, a także stan techniczny stałych elementów konstrukcji lub urzą
dzeń mających służyć do mocowania linek bezpieczeństwa;

2) zapewnić stosowanie przez pracowników, odpowiedniego do rodzaju wykony

wanych prac, sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości jak: szelki bez
pieczeństwa z linką bezpieczeństwa przymocowaną do stałych elementów kon

strukcji, szelki bezpieczeństwa z pasem biodrowym (do prac w podparciu - na
słupach, masztach itp.);

3)(22) zapewnić stosowanie przez pracowników hełmów ochronnych.

Wymagania określone w ust. 1 dotyczą również prac wykonywanych na

galeriach, pomostach, podestach i innych podwyższeniach, o których mowa w § 108,

jeżeli rodzaj pracy wymaga od pracownika wychylenia się poza balustradę lub ob

rys urządzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej wymuszonej pozycji cia
ła grożącej upadkiem z wysokości.

(22) W brzm ieniu nadanym p rz e z § 1 p k t 21 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

220

D Z I A Ł V. Pomieszczenia i urządzenia higienicznosanitarne

oraz zaopatrzenie pracowników w napoje

i środki higieny osobistej

§ 111. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom pomieszczenia

i urządzenia higienicznosanitarne, których rodzaj, ilość i wielkość powinny być
dostosowane do liczby zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i ro
dzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest wykonywana.

2. Wymagania dla pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych określa za

łącznik nr 3 do rozporządzenia.

§ 112. Pracodawca jest obowiązany zapewnić wszystkim pracownikom wodę

zdatną do picia lub inne napoje, a pracownikom zatrudnionym stale lub okresowo
w warunkach szczególnie uciążliwych zapewnić oprócz wody, inne napoje. Ilość,
rodzaj i temperatura tych napojów powinny być dostosowane do warunków wyko
nywania pracy i potrzeb fizjologicznych pracowników. Szczegółowe zasady zaopa
trzenia w napoje pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążli
wych określają odrębne przepisy.

§ 113. 1. Miejsca czerpania wody zdatnej do picia powinny znajdować się nie

dalej niż 75 m od stanowisk pracy.

2. Zbiorniki, przewody i miejsca czerpania wody powinny być zabezpieczone

przed zanieczyszczeniem lub zakażeniem. Czerpanie wody ze zbiorników powin
no odbywać się wyłącznie z zaworów czerpalnych.

3. Miejsca czerpania wody nienadającej się do picia powinny być oznakowa

ne zgodnie z Polską Normą.

§ 114. (uchylony).123
§ 115. Pracodawca jest obowiązany zapewnić dostarczanie pracownikom

środków higieny osobistej, których ilość i rodzaje powinny być dostosowane do

rodzaju i stopnia zanieczyszczenia ciała przy określonych pracach.

D Z I A Ł VI. Przepisy przejściowe i końcowe

§ 116. Przepisy § 27 ust. 2 rozporządzenia oraz § 14 ust. 2 i 3, § 23 ust. 4

i § 28 załącznika do rozporządzenia nie dotyczą zakładów pracy powstałych przed
dniem wejścia w życie rozporządzenia, natomiast przepisy § 55 ust. 1 i 2 rozpo

rządzenia nie dotyczą maszyn, w które wyposażone zostały stanowiska pracy
przed wejściem w życie rozporządzenia.

§ 117. Traci moc:

1) rozporządzenie Ministrów: Pracy i Opieki Społecznej, Zdrowia, Przemysłu, Od

budowy, Administracji Publicznej oraz Ziem Odzyskanych z dnia 6 listopada

(23) U chylony p rzez § 1 p k t 22 ro zporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

221

1946 r. o ogólnych przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy

(DzU nr 62, poz. 344, z 1947 r. nr 45, poz. 240 i z 1959 r. nr 53, poz. 316);

2) rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 sierpnia 1959 r. w sprawie ogólnych

warunków higienicznosanitarnych w nowo budowanych lub przebudowywanych
zakładach przemysłowych (DzU nr 53, poz. 316, z 1963 r. nr 18, poz. 97
i z 1976 r. nr 13, poz. 77).

§ 118. 1. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia

ogłoszenia, z zastrzeżeniem ust. 2.

2. Przepisy § 103 i § 114 ust. 1 rozporządzenia oraz § 3 ust. 1, § 34 ust. 2

i § 38 załącznika do rozporządzenia wchodzą w życie po upływie 2 lat od dnia
ogłoszenia.

(załączniki pom inięto)

RO ZPORZĄDZENIE

M INISTRA GOSPODARKI I PRACY

z dnia 27 lipca 2004 r.

w spraw ie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy

(DzU nr 180, poz. 1860 ze zm.)

(tekst ujednolicony)

Na podstawie art. 2375 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy

(DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.3)) zarządza się, co następuje:

§ 1. Rozporządzenie określa:

1) szczegółowe zasady szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,

zwanego dalej „szkoleniem”;

2) zakres szkolenia;
3) wymagania dotyczące treści i realizacji programów szkolenia;
4) sposób dokumentowania szkolenia;
5) przypadki, w których pracodawcy lub pracownicy mogą być zwolnieni z okreś

lonych rodzajów szkolenia.

§ 1a.(1) Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:

1) instruktażu - rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania nie krót

szym niż 2 godziny lekcyjne, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub

uzupełnianie wiedzy i umiejętności dotyczących wykonywania pracy i zacho
wania się w zakładzie pracy w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpie

czeństwa i higieny pracy;

(1)

D odany przez § 1 p k t 1 rozporządzenia M inistra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 października 2007 r.

zm ieniającego rozporządzenie w spraw ie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństw a i higieny pracy (D zU n r 196,

poz. 1420).

222

2) jednostce organizacyjnej prowadzącej działalność szkoleniową w dziedzinie

bezpieczeństwa i higieny pracy - rozumie się przez to:
a) placówkę kształcenia ustawicznego, placówkę kształcenia praktycznego,

ośrodek dokształcania i doskonalenia zawodowego,

b) szkołę ponadgimnazjalną,
c) jednostkę badawczo-rozwojową, szkołę wyższą lub inną placówkę naukową,
d) stowarzyszenie, którego celem statutowym jest działalność związana z bez

pieczeństwem i higieną pracy,

e) osobę prawną lub fizyczną prowadzącą działalność oświatową na zasadach

określonych w przepisach o swobodzie działalności gospodarczej,

jeżeli prowadzą działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny

pracy;

3) kursie - rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania nie krótszym niż

15 godzin lekcyjnych, składającego się z zajęć teoretycznych i praktycznych,

umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejęt
ności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;

4) przygotowaniu dydaktycznym - rozumie się przez to ukończenie kształcenia

lub szkolenia przygotowującego do prowadzenia procesu szkolenia w dziedzi

nie bezpieczeństwa i higieny pracy w sposób zapewniający wysoką efektyw
ność, z uwzględnieniem, odpowiednich dla określonych grup uczestników szko

lenia i rodzajów szkolenia: form organizacyjnych i metod szkolenia oraz środ

ków dydaktycznych;

5) samokształceniu kierowanym - rozumie się przez to formę szkolenia umożli

wiającego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, na podstawie materiałów przekaza
nych przez organizatora szkolenia, w szczególności przy zastosowaniu poczty,

internetu, przy jednoczesnym zapewnieniu konsultacji z osobami spełniającymi

wymagania dla wykładowców;

6) seminarium - rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania nie krót

szym niż 5 godzin lekcyjnych, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub

uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 2.1. Pracodawca zapewnia pracownikowi odbycie, odpowiedniego do ro

dzaju wykonywanej pracy, szkolenia, w tym przekazanie mu informacji i instruk
cji dotyczących zajmowanego stanowiska pracy lub wykonywanej pracy.

W razie wykonywania pracy na terenie zakładu pracy pracodawcy przez

pracownika innego pracodawcy - pracodawca zapewnia poinformowanie tego pra

cownika o zagrożeniach dla bezpieczeństwa i zdrowia podczas pracy na tym tere

nie. Uzyskanie tych informacji pracownik potwierdza podpisem.

§ 3. Szkolenie zapewnia uczestnikom:

1) zaznajomienie się z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować za

grożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy oraz z od

powiednimi środkami i działaniami zapobiegawczymi;

223

2) poznanie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie nie

zbędnym do wykonywania pracy w zakładzie pracy i na określonym stanowi

sku pracy, a także związanych z pracą obowiązków i odpowiedzialności w dzie

dzinie bezpieczeństwa i higieny pracy;

3) nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i in

nych osób, postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz udzielenia pomocy oso
bie, która uległa wypadkowi.

§ 4 . 1.(2) Szkolenie może być organizowane i prowadzone przez pracodawców

lub, na ich zlecenie, przez jednostki organizacyjne prowadzące działalność szkole

niową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

2. Szkolenie osób będących pracodawcami, pracowników służby bhp oraz in

struktorów i wykładowców tematyki bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzą jed

nostki organizacyjne, o których mowa w ust. 1.

§ 5.(3) Pracodawca organizujący i prowadzący szkolenie oraz jednostka orga

nizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i hi

gieny pracy, zwani dalej „organizatorami szkolenia”, zapewniają:

1) programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla określonych grup

stanowisk;

2) programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadzenia instruktażu -

w przypadku prowadzenia takiego szkolenia;

3) wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświadczenie zawo

dowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację progra

mów szkolenia;

4) odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności szkoleniowej;
5) wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji programów szkolenia;
6) właściwy przebieg szkolenia oraz prowadzenie dokumentacji w postaci progra

mów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów przebiegu egzaminów i rejestru
wydanych zaświadczeń.

§ 6. Szkolenie jest prowadzone jako szkolenie wstępne i szkolenie okresowe.
§ 7 . 1.(4) Programy szkolenia wstępnego oraz szkolenia okresowego, określają

ce szczegółową tematykę, formy realizacji i czas trwania szkolenia, dla poszcze
gólnych grup stanowisk opracowuje pracodawca lub w porozumieniu z pracodaw
cą - jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie

bezpieczeństwa i higieny pracy, na podstawie ramowych programów szkolenia.

2. Programy szkolenia powinny być dostosowane do rodzajów i warunków

prac wykonywanych przez uczestników szkolenia, a ich realizacja powinna zapew
nić spełnienie wymagań określonych w § 3.

3. Programy szkolenia, na podstawie których były prowadzone aktualne szko

lenia pracowników, powinny być przechowywane przez pracodawców.

(2) W

b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 2 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

(3) W

b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 3 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

(4) W

b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 4 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

224

Ramowe programy szkolenia są określone w załączniku nr 1 do rozpo

rządzenia.

§ 8. Szkolenie wstępne jest przeprowadzane w formie instruktażu według

programów opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk i obejmuje:

1) szkolenie wstępne ogólne, zwane dalej „instruktażem ogólnym”;

2) szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane dalej „instruktażem stanowis

kowym”.

§ 9.1. Instruktaż ogólny powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie

się z podstawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi w Ko
deksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisa

mi oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w danym zakła

dzie pracy, a także z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.

2. Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapo

znanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pra

cy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony

przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki, oraz metodami bezpiecz
nego wykonywania pracy na tych stanowiskach.

§ 10. 1. Instruktaż ogólny odbywają, przed dopuszczeniem do wykonywania

pracy, nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywający u pracodawcy praktykę

studencką oraz uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki

zawodu.

2.(5) Instruktaż ogólny prowadzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny

pracy, osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby albo pracodawca, który

sam wykonuje takie zadania, lub pracownik wyznaczony przez pracodawcę posia
dający zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację programu in
struktażu, mający aktualne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia

w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 11. 1. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do

wykonywania pracy na określonym stanowisku:

1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym

występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążli
wych lub niebezpiecznych;

2) pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa w pkt 1;
3) ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego

praktykę studencką.

2. Pracownik wykonujący pracę na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć

instruktaż stanowiskowy na każdym z tych stanowisk.

3. W przypadku wprowadzenia na stanowisku, o którym mowa w ust. 1 pkt 1,

zmian warunków techniczno-organizacyjnych, w szczególności zmian procesu
technologicznego, zmian organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowa

(5) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 5 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

225

nia substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym oraz no
wych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń - pracownik zatrudnio
ny na tym stanowisku odbywa instruktaż stanowiskowy przygotowujący go do
bezpiecznego wykonywania pracy w zmienionych warunkach. Tematyka i czas
trwania instruktażu stanowiskowego powinny być uzależnione od rodzaju i zakre

su wprowadzonych na stanowisku zmian.

4. Czas trwania instruktażu stanowiskowego powinien być uzależniony od

przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stażu pracy oraz rodza

ju pracy i zagrożeń występujących na stanowisku pracy, na którym pracownik ma

być zatrudniony.

5. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę oso

ba kierująca pracownikami lub pracodawca, jeżeli osoby te posiadają odpowiednie
kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są przeszkolone w zakresie metod
prowadzenia instruktażu stanowiskowego.

6. Instruktaż stanowiskowy kończy się sprawdzianem wiedzy i umiejętności

z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy, stanowiącym podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania

pracy na określonym stanowisku.

§ 12. 1. Odbycie instruktażu ogólnego oraz instruktażu stanowiskowego pra

cownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, która jest przechowy

wana w aktach osobowych pracownika.

2. Wzór karty szkolenia wstępnego jest określony w załączniku nr 2 do roz

porządzenia.

§ 13. 1.(6) Pracodawca, który zgodnie z art. 23711 § 1 ustawy z dnia 26 czerw

ca 1974 r. - Kodeks pracy wykonuje zadania służby bezpieczeństwa i higieny pra
cy, przed podjęciem wykonywania tych zadań odbywa szkolenie przeprowadzone

w formie kursu lub seminarium według programu opracowanego w oparciu o ra
mowy program określony w części III załącznika nr 1 do rozporządzenia.

Ze szkolenia, o którym mowa w ust. 1, jest zwolniony pracodawca, który

spełnia wymagania kwalifikacyjne dla służby bezpieczeństwa i higieny pracy okre
ślone w przepisach dotyczących służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 14. 1. Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy

i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie

uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi
w tym zakresie.

2. Szkolenie okresowe odbywają:

1) osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szcze

gólności kierownicy, mistrzowie i brygadziści;

2) pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych;
3) pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn

i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji;

(6) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 6 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

226

4) pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy i inne osoby wykonujące za

dania tej służby;

5) pracownicy administracyjno-biurowi i inni niewymienieni w pkt 1-4, których

charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia,

uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeń

stwa i higieny pracy.

§ 15. 1.(7) Szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowiskach

robotniczych przeprowadza się w formie instruktażu, nie rzadziej niż raz na 3 lata,

a na stanowiskach, na których są wykonywane prace szczególnie niebezpieczne,

nie rzadziej niż raz w roku.

2.(8) Szkolenie okresowe osób wymienionych w § 14 ust. 2 pkt 1 i 3-5 po

winno być przeprowadzane w formie kursu, seminarium lub samokształcenia kie
rowanego nie rzadziej niż raz na 5 lat, a w przypadku pracowników administra

cyjno-biurowych nie rzadziej niż raz na 6 lat.

3. Pracodawca ustala, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawiciela

mi, częstotliwość i czas trwania szkolenia okresowego pracowników zatrudnionych
na określonych stanowiskach, biorąc pod uwagę rodzaj i warunki wykonywania
prac na tych stanowiskach.

4. Pierwsze szkolenie okresowe osób zatrudnionych na stanowiskach wymie

nionych w § 14 ust. 2 pkt 1 przeprowadza się w okresie do 6 miesięcy od rozpo

częcia pracy na tych stanowiskach, natomiast osób zatrudnionych na stanowiskach

wymienionych w § 14 ust. 2 pkt 2-5 - w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia
pracy na tych stanowiskach.

5. Ze szkolenia okresowego, o którym mowa w ust. 4, może być zwolniona

osoba, która:

1) przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodaw

cy wymaganego szkolenia okresowego;

2) odbyła w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na

stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program uwzględ

nia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowiązu

jącego na nowym stanowisku pracy.

§ 16.(9) 1. Szkolenie, o którym mowa w § 13 ust. 1, oraz szkolenie okresowe

kończą się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia
wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organi
zowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

Egzamin jest przeprowadzany przed komisją powołaną przez organizatora

szkolenia.

(7) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 7 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

(8) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 1 rozporządzenia M inistra G ospodarki i Pracy z dnia 28 czerw ca

20 0 5 r. zm ieniającego rozporządzenie w spraw ie szkolenia w d ziedzinie bezpieczeństw a i higieny pracy (D zU

n r 116, poz. 972).

(9) W b rzm ieniu nadanym p rzez § 1 p k t 8 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.

227

3. Potwierdzeniem ukończenia z wynikiem pozytywnym szkolenia, o którym

mowa w § 13 ust. 1, oraz szkolenia okresowego jest zaświadczenie wydane przez

organizatora szkolenia. Odpis zaświadczenia jest przechowywany w aktach osobo

wych uczestnika szkolenia.

4. Wzór zaświadczenia, o którym mowa w ust. 3, jest określony w załączni

ku nr 3 do rozporządzenia.

§ 17. Ukończenie w okresie, o którym mowa w § 15, szkolenia, dokształca

nia lub doskonalenia zawodowego związanego z nauką zawodu, przyuczeniem do
zawodu albo podnoszeniem kwalifikacji zawodowych, uwzględniającego program

szkolenia okresowego wymagany dla określonego stanowiska pracy, uważa się za

równoznaczne z odbyciem takiego szkolenia.

§ 18. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 lipca 2005 r.

RO ZPORZĄDZENIE

M INISTRA PRACY I PO L IT Y K I SPO ŁECZN EJ

z dnia 19 grudnia 2007 r.

w sprawie rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy

(DzU nr 247, poz. 1835)

Na podstawie art. 9 ust. 9 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej

Inspekcji Pracy (DzU nr 89, poz. 589) zarządza się, co następuje:

§ 1. Rozporządzenie określa:

1) szczegółowe warunki oraz tryb nadawania i cofania uprawnień rzeczoznawców

do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy, a także wymagania dotyczące przy
gotowania kandydatów na rzeczoznawców i podnoszenia kwalifikacji przez rze
czoznawców;

2) zakres nadawanych uprawnień, wzór uprawnień rzeczoznawcy do spraw bezpie

czeństwa i higieny pracy, wzór klauzuli i pieczęci imiennej oraz wzór rejestru
opiniowanych projektów;

3) wymagania dotyczące opinii rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higie

ny pracy o projektach nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów bu

dowlanych albo ich części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, oraz

tryb postępowania odwoławczego od tych opinii;

4) tryb powoływania i odwoływania członków Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny

Kandydatów na Rzeczoznawców, sposób działania tej Komisji i przeprowadza
nia egzaminu;

5) wysokość wynagrodzenia członków Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny Kandy

datów na Rzeczoznawców.

228

§ 2. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:

1) Komisji - rozumie się przez to Komisję Kwalifikacyjną do Oceny Kandydatów

na Rzeczoznawców;

2) kursie - rozumie się przez to kurs przygotowujący do opiniowania projektów

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii;

3) projekcie - rozumie się przez to projekt nowo budowanego lub przebudowywa

nego obiektu budowlanego albo jego części, w którym przewiduje się pomiesz

czenia pracy;

4) przeciętnym wynagrodzeniu - rozumie się przez to przeciętne wynagrodzenie

w gospodarce narodowej za poprzedni rok kalendarzowy, ogłaszane przez Pre
zesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 1 lit. a ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń

Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.);

5) rzeczoznawcy - rozumie się przez to osobę, której Główny Inspektor Pracy

nadał uprawnienia do opiniowania projektów nowo budowanych lub przebudo
wywanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się
pomieszczenia pracy pod względem zgodności z przepisami bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii;

6) ustawie - rozumie się przez to ustawę z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwo

wej Inspekcji Pracy.

§3. 1. Uprawnienia rzeczoznawcy są nadawane kandydatowi, spełniającemu

wymagania określone w art. 9 ust. 2 ustawy, w danej grupie projektowej.

Wykaz grup projektowych i oznaczeń grup uprawnień rzeczoznawców jest

określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia.

§ 4.1. Z wnioskiem o nadanie uprawnień rzeczoznawcy występuje do Komi

sji kandydat lub jednostka, w której jest on zatrudniony.

2. Do wniosku, o którym mowa w ust. 1, dołącza się:

1) uwierzytelniony odpis dyplomu potwierdzającego wykształcenie kandydata;

2) dokumentację potwierdzającą posiadanie przez kandydata co najmniej 5-letniej

praktyki zawodowej w zakresie ukończonego kierunku studiów, w szczególno

ści w zakresie projektowania, sprawdzania projektów, wykonywania samodziel

nych funkcji technicznych w budownictwie lub opiniowania projektów w in
nych dziedzinach;

3) informację określającą grupy uprawnień, o które kandydat się ubiega;
4) zaświadczenie potwierdzające ukończenie kursu.

3. Warunkiem ubiegania się o uprawnienia dotyczące budownictwa przemy

słowego, rolno-spożywczego i specjalistycznego jest wcześniejsze uzyskanie

uprawnień dotyczących budownictwa powszechnego i komunalnego.

§ 5. Członkowie Komisji są powoływani i odwoływani w trybie art. 9 ust. 5

i 6 ustawy.

§ 6.1. Główny Inspektor Pracy w porozumieniu z ministrem właściwym do

spraw pracy wyznacza, spośród członków Komisji, przewodniczącego, jego za
stępcę oraz sekretarza.

229

2. Przewodniczący Komisji lub jego zastępca:

1) kieruje pracą Komisji;

2) wnioskuje o odwoływania członków i sekretarza Komisji;
3) przedkłada przed egzaminem pisemnym członkom Komisji do akceptacji tema

ty prac egzaminacyjnych przydzielonych poszczególnym kandydatom;

4) przedkłada Głównemu Inspektorowi Pracy wnioski o nadanie uprawnień rze

czoznawcy wraz z wynikami egzaminów kandydatów.

3. Członkowie Komisji:

1) uczestniczą w posiedzeniach Komisji i sesjach egzaminacyjnych;

2) w razie braku możliwości wzięcia udziału w posiedzeniu lub egzaminie zawia

damiają o tym sekretarza Komisji.

4. Sekretarz Komisji:

1) sporządza plan posiedzeń Komisji i sesji egzaminacyjnych oraz ustala skład

Komisji na egzaminach - w uzgodnieniu z przewodniczącym Komisji;

2) zaznajamia członków Komisji z wnioskami kandydatów o nadanie uprawnień

wraz z informacją o spełnieniu przez poszczególnych kandydatów wymagań,
o których mowa w § 4 ust. 2;

3) zawiadamia kandydatów o terminie egzaminu co najmniej na 14 dni przed wy

znaczonym terminem;

4) zawiadamia członków Komisji o terminach posiedzeń i egzaminów;
5) sporządza protokoły z posiedzeń Komisji i egzaminów.

§7. 1. Komisja przeprowadza egzamin, który składa się z części pisemnej

i ustnej.

2. Terminy części pisemnej i ustnej egzaminu wyznacza przewodniczący Ko

misji lub jego zastępca.

3. Kandydat może ubiegać się o zmianę terminu egzaminu, jeżeli przemawia

ją za tym ważne przyczyny usprawiedliwiające nieobecność pracownika w pracy,

określone w przepisach prawa pracy.

4. Egzamin pisemny przeprowadza się w obecności przewodniczącego, jego

zastępcy lub sekretarza oraz dwóch członków Komisji. Egzamin ustny przeprowa

dza się w obecności przewodniczącego lub jego zastępcy, sekretarza i co najmniej

trzech członków Komisji.

5. Członków Komisji, o których mowa w ust. 4, wyznacza przewodniczący

Komisji lub jego zastępca.

§ 8.1. Egzamin pisemny obejmuje test ze znajomości przepisów bezpieczeń

stwa i higieny pracy oraz opracowanie opinii o projekcie pod względem zgodno
ści z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz z wymaganiami ergonomii.

2. Do części ustnej egzaminu przystępuje kandydat, który w części pisemnej

uzyskał wynik pozytywny.

3. Z części pisemnej egzaminu są zwolnieni rzeczoznawcy ubiegający się

o nadanie dodatkowych grup uprawnień.

4. Egzamin ustny obejmuje sprawdzenie znajomości przepisów bezpieczeń

stwa i higieny pracy oraz ergonomii, obowiązujących przy projektowaniu.

230

§ 9.1. Ogólna ocena wyniku egzaminu jest ustalana podczas posiedzenia Ko

misji, bezpośrednio po egzaminie ustnym.

2. O wyniku egzaminu kandydata decyduje Komisja zwykłą większością gło

sów. W razie równej liczby głosów za i przeciw - rozstrzyga głos przewodniczą
cego lub jego zastępcy.

§ 10. Z przebiegu egzaminu pisemnego i ustnego sporządza się protokoły.

Protokoły podpisują członkowie Komisji przeprowadzający egzamin.

§ 11. Kandydat, który uzyskał negatywny wynik z egzaminu, może przystąpić

do jednego egzaminu poprawkowego, nie wcześniej jednak niż po upływie trzech

miesięcy od poprzedniego egzaminu, po uiszczeniu opłaty, o której mowa w art. 9
ust. 8 ustawy.

§ 12. Osoby wchodzące w skład Komisji otrzymują wynagrodzenie, zaokrą

glone do pełnego złotego, w wysokości:

1) za przeprowadzenie części pisemnej egzaminu:

a) przewodniczący, jego zastępca lub sekretarz - 11% przeciętnego wynagro

dzenia,

b) członkowie - 9% przeciętnego wynagrodzenia;

2) za sprawdzenie prac pisemnych każdego kandydata - 4% przeciętnego wyna

grodzenia;

3) za przeprowadzenie części ustnej egzaminu każdego kandydata:

a) przewodniczący lub jego zastępca i sekretarz - 4% przeciętnego wynagro

dzenia,

b) członkowie - 3% przeciętnego wynagrodzenia.

§ 13. Wzór uprawnienia rzeczoznawcy jest określony w załączniku nr 2 do

rozporządzenia.

§ 14. 1. Rzeczoznawca opiniuje projekty, biorąc pod uwagę specyfikę, cha

rakter i przeznaczenie obiektu budowlanego lub jego części, a zwłaszcza warunki
wynikające z części technologicznej projektu. Opiniowanie polega w szczególno

ści na sprawdzeniu przez rzeczoznawcę zgodności przyjętych rozwiązań z przepi
sami bezpieczeństwa i higieny pracy, wymaganiami ergonomii oraz z Polskimi

Normami, a także na sprawdzeniu, czy przyjęte rozwiązania likwidują bądź ogra

niczają zagrożenia, jakie może spowodować projektowany proces technologiczny.

2. Rzeczoznawca opiniuje projekty architektoniczno-budowlane, technolo

giczne i inne, których rozwiązania mają wpływ na stan bezpieczeństwa i higieny

pracy.

3. Rzeczoznawca, po analizie projektu, umieszcza na rzucie podstawowym

obiektu pieczęć zawierającą klauzulę z opinią oraz pieczęć imienną. Wzór klauzu
li i pieczęci imiennej jest określony w załączniku nr 3 do rozporządzenia.

4. Wzór rejestru opiniowanych projektów jest określony w załączniku nr 4 do

rozporządzenia.

§ 15. 1. Rzeczoznawca będący jednocześnie projektantem nie może opinio

wać projektów przez niego opracowanych.

231

2. Rzeczoznawca będący jednocześnie inspektorem pracy nie może opiniować

projektów, jeżeli dokonuje, zgodnie z przepisami prawa budowlanego, kontroli
zgodności wykonania tych obiektów z projektem.

§ 16. Jeżeli jednostka projektowania, projektant lub inwestor nie zgadza się

z opinią wydaną przez rzeczoznawcę, może w terminie 14 dni od dnia otrzymania

opinii zwrócić się do okręgowego inspektora pracy, właściwego ze względu na lo

kalizację projektowanego obiektu budowlanego, o ocenę prawidłowości rozwiązań
przyjętych w projekcie. Stanowisko okręgowego inspektora pracy jest ostateczne.

§ 17. 1. W razie cofnięcia uprawnień rzeczoznawcy lub rezygnacji z tych

uprawnień, rzeczoznawca bezzwłocznie przekazuje okręgowemu inspektorowi pra

cy, właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania rzeczoznawcy, pieczęć za

wierającą klauzulę i pieczęć imienną, o których mowa w § 14 ust. 3.

2. Okręgowy inspektor pracy, o którym mowa w ust. 1, bezzwłocznie zawia

damia Głównego Inspektora Pracy o rezygnacji rzeczoznawcy z nadanych mu

uprawnień w celu odnotowania tego w rejestrze, o którym mowa w art. 9 ust. 1
ustawy.

§ 18. Rzeczoznawca jest obowiązany do podnoszenia kwalifikacji zawodo

wych przez:

1) udział, nie rzadziej niż co 5 lat, w okresowych szkoleniach organizowanych dla

rzeczoznawców w jednostce organizacyjnej upoważnionej przez Głównego In

spektora Pracy;

2) zaznajamianie się z nowo wydanymi przepisami, z Polskimi Normami i wy

dawnictwami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii.

§ 19. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2008 r.

232

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Małysz F BHP w zakładzie pracy Tom 1
Małysz F BHP w zakładzie pracy Tom 1
Lk Kontrola bhp w zakładzie pracy, Listy-Kontrolne-DOC
BHP w zakładzie pracy
Dokumentacja bhp w zakładzie pracy
nędza,bhp i ergonomia,Służby BHP w zakładach pracy
BHP obsługi suwnic elektrycznych w zakładach pracy, 3 przy pracach
in. alarmowqa zakład pracy - ogólna, instrukcje BHP
instrukcja bhp na stanowisku maszynista lokomotywy spalinowej w transporcie szynowym na terenie zakl
(OPBHP) Obiekty budowlane i teren zakładu pracy, BHP, 2 przepisy ogolne BHP
Kopia instrukcja alarmowa - zakład pracy, instrukcje BHP
Omów obowiązki pracodawcy i pracownika w zakładzie pracy wynikające z kodexu pracy, BHP
OCENA RYZKA ZAWODOWEGO W MAŁYM ZAKŁADZIE PRACY, BHP, Ryzyko zawodowe, Dokumenty planistyczno wykonaw
Pomieszczenia w zakładach pracy, bhp
7-Zagrozenia srodowiskowe higiena pracy i choroby zawodowe, BHP- Zakładowy SIP
Cele edukacji z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy, Szkolenia i popularyzacja

więcej podobnych podstron