IMIĘ i NAZWISKO 

NR ĆW. 

TEMAT ĆWICZENIA 

OCENA 

Łukasz Borkowski 

 
 

5 

Formowanie 

 

ROK 

GRUPA 

DATA 

 

2011/2012 

 

 

12M1 

 

 
08.12.2011r. 

 
 

 

WSTĘP TEORETYCZNY 

Forma odlewnicza jest to zespół elementów, które po złożeniu tworzą wnękę o 

kształcie odlewu wraz z układem wlewowym. Wnęka formy odtwarza zewnętrzne kształty 
odlewu (powierzchnie), oraz w niektórych przypadkach gniazda rdzeniowe, w których są 
osadzone rdzenie odtwarzające powierzchnie wewnętrzne odlewu. 
 

Rdzenie narażone są na hydromechaniczne i termiczne działanie ciekłego metalu, 

dlatego wykonywane są z masy rdzeniowej, która w porównaniu do masy formierskiej 
powinna cechować się wyższą wytrzymałością i odpornością  na wstrząsy cieplne, wyższą 
ognioodpornością aby zapewnić odtwarzanym kształtom czyste i gładkie powierzchnie, oraz 
co za tym idzie łatwą wybijalnością, która pozwoli na łatwe usuwanie ich z odlewu. 
 

Jakość wykonywanego odlewu zależała będzie od: 

właściwego doboru technologii formowania i odlewania, prawidłowego projektu odlewu i 
układu wlewowego oraz od doboru materiałów formierskich - ich właściwości badaliśmy na 
poprzednim laboratorium. 
 

Układem wlewowym nazywamy zespół kanałów i innych elementów połączonych w 

odpowiedniej kolejności, mających za zadanie spokojne doprowadzenie ciekłego stopu 
odlewniczego do wnęki formy i nadlewów, zatrzymywanie zanieczyszczeń niemetalowych 
oraz zasilanie odlewu podczas procesu jego krzepnięcia. Do podstawowych części układu 
wlewowego zaliczamy: zbiornik wlewowy, wlew główny, wlew rozprowadzający, wlewy 
doprowadzające, nadlew. 
 

PRZEBIEG ĆWICZENIA 

Oczyszczony  model  układamy  na  płycie  formierskiej,  płaszczyzną  podziału  w  dół. 
Ustawiamy odpowiednio skrzynkę formierską w ten sposób aby uszy z otworami ustalającymi 
położenie obu połówek formy znajdowały się na dole, tzn. przy płycie formierskiej. Skrzynka 
powinna obejmować model w ten sposób, aby zachowane odległości od ścianek przyjęte przy 
jej  doborze  oraz  uwzględnione  zostało  miejsce  na  układ  wlewowy.  Po  ułożeniu  modelu  i 
skrzynki  nanosimy  na  powierzchnię  modelu  puder  formierski  w  celu  zabezpieczenia  przed 
przywieraniem  masy  formierskiej  do  modelu  i  ułatwienia  wyciągnięcia  modelu  z  gotowej 
formy.  Następnie  wsypujemy  warstwę  masy  przymodelowej,  dla  zwiększenia  dokładności 
odwzorowania  (zazwyczaj  jest  to  masa  świeża).  Dodatkowo  przesiewamy  ją  przez  sito  o 
określonej  wielkości  oczek.  Warstwa  masy  przymodelowej  powinna  przykrywać  model  i 
powierzchnię  podziału  formy  powinna  mieć  grubość  ok.  15  mm.    Masę  tą  należy  zagęścić 
ręcznie (obcisnąć) wokół modelu, a następnie wypełnić skrzynkę masą wypełniającą, tak aby 
można  było  ją  zagęszczać  bez  obawy  uszkodzenia  modelu.  Zagęszczanie  rozpoczynamy 
klinową  częścią  ubijaka,  szczególnie  dokładnie  w  narożach  i  przy  ściankach  skrzynki. 
Bezpośrednio nad modelem i w jego okolicach ostrożnie, aby nie uszkodzić jego powierzchni 
(ważne  w  przypadku  stosowania  modeli  drewnianych).  Po  wstępnym  zagęszczeniu 
dosypujemy  wypełniającej  masy  formierskiej  tak,  aby  sięgała  około  30  mm  ponad  górną 
krawędź  skrzynki  i  zagęszczamy  ją  płaską  stroną  ubijaka,  tzw.  stopką.  Po  zagęszczeniu 
stopką  powierzchni  zewnętrznej  formy  nadmiar  masy  zgarniamy  listwą.  Powierzchni  nie 
należy wygładzać ponieważ zmniejsza to przepuszczalność formy.  Odpowietrzenie formy, a 
właściwie  wspomaganie  naturalnej  przepuszczalności  masy  formierskiej,  uzyskujemy 
wykonując  odpowiednie  kanały  odpowietrzające  (nakłucia).  Po  wykonaniu  dolnej  części 

formy należy ją odwrócić o 180

0 

i ustawić na płycie formierskiej. Następnie ustawiamy górną 

skrzynkę  na  wykonanej  już  części  formy  i  ustalamy  jej  położenie  za  pomocą  sworzni. 
Układamy,  zgodnie  z  projektem,  elementy  układu  wlewowego  (modele),  tj.:  model  wlewu 
rozprowadzającego,  model  wlewu  głównego  i  modele  przelewów.  Powierzchnię  podziału 
formy posypujemy piaskiem podziałowym i dopiero wówczas można przystąpić do operacji 
wprowadzania  do  formy  masy  przymodelowej  i  masy  wypełniającej,  wykonując  te  same 
czynności,  jak  w  przypadku  wykonywania  dolnej  części  formy.  Zagęszczanie  odbywa  się 
podobnie jak poprzednio, to jest najpierw klinową częścią ubijaka, a później płaską – stopką. 
Po  zagęszczeniu  masy  w  górnej  skrzynce,  zgarniamy  jej  nadmiar  i  wycinamy  zbiorniki 
wlewowy  i  przelewowy.  Kolejnym  etapem  jest  odpowietrzenie  formy  (górnej  jej  części)– 
wykonujemy  analogicznie  jak  w  przypadku  dolnej  części  formy  i  dopiero  wówczas  można 
usunąć  modele  wlewów  głównego  i  przelewu.  Kształt  formowanego  zbiornika  wlewowego 
zależy od rodzaju stopu, z którego wykonywany jest odlew. Natomiast zbiornik przelewowy 
ma  zawsze  kształt  lejka.  Oba  zbiorniki  formowane  są  za  pomocą  narzędzi  formierskich, 
takich  jak:  jaszczurka,  gładzik  i  stopka.  Kolejną  operacją  jest  rozłożenie  formy  w  celu 
wyciągnięcia modeli, zarówno odlewu jak i układu wlewowego. W tym celu należy uchwycić 
za  oba  uszy  górnej  połowy  formy  i  prowadząc  ją  równo  podnieść  do  góry.  Sworznie 
prowadzące pozostają cały czas w otworach. Pozwalają one na swobodne rozkładanie formy 
bez obawy uszkodzenia jej wnęki oraz składanie gotowej formy przed zalaniem. Zdjętą górną 
połówkę formy stawiamy obok naszego stanowiska formowania. Dolna połowa pozostaje na 
płycie podmodelowej. Należy przystąpić do operacji wyjmowania modelu z formy ostukując 
go  delikatnie  w  celu  poluzowania  go.  Operacja  ta  jest  bardzo  istotna,  jako  że  podczas 
wyjmowania modelu z formy może nastąpić przyklejenie się masy do modelu co prowadzi do 
uszkodzenia  wnęki  formy.  Po  ostukaniu  modelu  należy  umieścić  w  nim  szpilkę  (nabić  lub 
wkręcić), z pomocą której można wyciągnąć model. Po wyciągnięciu modelu z dolnej połowy 
formy  podobną  operację  przeprowadzamy  z  modelami  z  górnej  połowy  formy.  Ewentualne 
drobne uszkodzenia naprawiamy za pomocą narzędzi formierskich.  
Układ wlewowy naszej formy odtwarzany jest częściowo za pomocą modeli (modele wlewu 
rozprowadzającego i wlewu głównego), a częściowo formowany ręcznie (wycinany) – wlewy 
doprowadzające i zbiornik wlewowy. W dolnej połowie formy kształtujemy ręcznie 
(wycinamy) za pomocą narzędzi formierskich (jaszczurka) wlewy doprowadzające. Ich ilość 
zależna jest od ukształtowania odlewu, jego położenia w formie, a ustalana podczas 
opracowywania koncepcji technologicznej odlewu. 

Po usunięciu możliwych uszkodzeń formy i przeczyszczeniu jej za pomocą sprężonego 
powietrza, zakładamy rdzeń, osadzając go w gnieździe rdzeniowym.