PRIORYTETOWE TECHNOLOGIE
DLA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
Część 2
Autorzy:
Jan Bondaruk,
Główny Instytut Górnictwa
Maria Cudzich-Martyńska,
Główny Instytut Górnictwa
Krystyna Czaplicka-Kolarz,
Główny Instytut Górnictwa
Katarzyna Dohn,
Politechnika Śląska
Andrzej Gajda,
Główny Instytut Górnictwa
Natalia Howaniec,
Główny Instytut Górnictwa
Andrzej Karbownik,
Politechnika Śląska
Dorota Kmak-Kapusta,
Główny Instytut Górnictwa
Piotr Krawczyk,
Główny Instytut Górnictwa
Anna Kwiotkowska,
Politechnika Śląska
Paweł Łabaj,
Główny Instytut Górnictwa
Marcin Michalik,
Główny Instytut Górnictwa
Magdalena Pichlak,
Politechnika Śląska
Agnieszka Polaczek,
Główny Instytut Górnictwa
Adam Smoliński,
Główny Instytut Górnictwa
Leszek Trząski,
Główny Instytut Górnictwa
Elżbieta Uszok,
Główny Instytut Górnictwa
PRIORYTETOWE TECHNOLOGIE
DLA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
Część 2
FORESIGHT TECHNOLOGICZNY
WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W ŚWIETLE
DOŚWIADCZEŃ INNYCH PAŃSTW I REGIONÓW
Praca zbiorowa pod redakcją
Krystyny Czaplickiej-Kolarz i Andrzeja Karbownika
Publikacja została opracowana w ramach projektu nr
WKP_1/1.4.5/2/2006/10/13/591 pt.: „Priorytetowe tech-
nologie dla zrównoważonego rozwoju województwa
śląskiego”, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego, realizowanego przez konsorcjum
w składzie: Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Główny
Instytut Górnictwa w Katowicach, Politechnika Śląska
w Gliwicach i Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego
GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA
Katowice 2008
Rada Programowa ds. Wydawnictw: prof. dr hab. inż. Jakub Siemek (przewodniczący), prof. dr hab.
inż. Tadeusz Chmielniak, prof. dr hab. inż. Józef Dubiński, prof. dr hab. inż. Andrzej Maranda, prof. dr
hab. inż. Korneliusz Miksch, prof. dr hab. inż. Joanna Pinińska, prof. dr hab. inż. Krystian Probierz, prof.
dr hab. inż. Czesława Rosik-Dulewska, prof. dr hab. inż. Janusz Roszkowski, prof. dr hab. inż. Antoni
Tajduś
Komitet Kwalifikacyjno-Opiniodawczy: prof. dr hab. inż. Antoni Kidybiński (przewodniczący), prof. dr
hab. inż. Krystyna Czaplicka, doc. dr hab. inż. Józef Kabiesz, prof. dr hab. inż. Władysław Konopko, prof.
dr hab. inż. Jerzy Kwiatek, prof. dr hab. Kazimierz Lebecki, prof. dr hab. inż. Adam Lipowczan, doc. dr
hab. inż. Krzysztof Stańczyk, doc. dr hab. inż. Marian Turek, doc. dr hab. inż. Jan Wachowicz, mgr
Małgorzata Zielińska
Recenzent
prof. dr hab. Florian Kuźnik
Redakcja wydawnicza
Ewa Gliwa
Małgorzata Kuśmirek-Zegadło
Małgorzata Zielińska
Skład, łamanie
Krzysztof Gralikowski
Projekt okładki
Adrian Hajda
ISBN 978-83-61126-05-8 (całość)
ISBN 978-83-61126-07-2 (cz. 2)
Printed in Poland
All rights reserved
Copyright by Główny Instytut Górnictwa
Sprzedaż wydawnictw Głównego Instytutu Górnictwa prowadzi
Zespół Wydawnictw i Usług Poligraficznych
tel. 032-259-24-03, 032-259-24-04, e-mail: m.kusmirek@gig.katowice.pl
_______________________________________________________________
Katowice, GIG 2008. Wyd. 1. Ark. wyd. 4,5. Format B5.
Przygotowanie do druku i druk: Zespół Wydawnictw i Usług Poligraficznych GIG
Oprawa: Zakład Poligraficzny „Węglogryf”, Katowice
5
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie ........................................................................................................................... 7
1. Ogólna charakterystyka projektów foresightowych ......................................................... 9
2. Analiza wybranych foresightów narodowych ................................................................. 13
3. Przegląd foresightów technologicznych realizowanych na szczeblu regionalnym
i ponadregionalnym ........................................................................................................... 30
4. Charakterystyka wybranych przedsięwzięć zagranicznych w odniesieniu
do foresightu technologicznego województwa śląskiego ................................................. 48
4.1. Wprowadzenie
...........................................................................................................
48
4.2. Projekt Excellence in Central Macedonia 2002–2003 ............................................... 48
4.3. Projekt S&T Foresight Lombardia ............................................................................. 52
4.4. Projekt
RISE
–
Lombardia 2012 ................................................................................ 54
4.5. Projekt
Kocaeli 2012 .................................................................................................. 57
4.6. Projekt Technology Foresight Slovenia 2020 ............................................................ 60
4.7. Projekt Grand Lyon (Millénaire3) ............................................................................. 63
4.8. Projekt Der deutsch-polnische Grenzraum im Jahre 2020 – Entwicklungsszenario
und Handlungsempfehlungen (Polsko-niemiecki obszar przygraniczny
w 2020 roku – Scenariusz rozwoju i zalecenia odnośnie do jego realizacji) ............. 66
4.9. Projekt The BMW Region of Ireland – 2005 ............................................................. 70
4.10. Projekt Quebec S + T Development Based on Social Needs ..................................... 72
4.11. Projekt Universities and the City – Region as a „Knowledge Capital” – 2008 .......... 74
4.12. Projekt Regional Foresight Information System of the Northern Ostrobothnia ......... 76
4.13. Projekt West Midlands Technology Foresight ........................................................... 78
4.14. Projekt North-East England – 2008 ........................................................................... 80
5. Foresight regionalny – problemy integracji z innymi projektami w kraju................... 84
6. Powiązania między realizacją foresightu a wdrażaniem jego wyników ........................ 88
Podsumowanie ......................................................................................................................... 90
Literatura ................................................................................................................................ 91
7
Wprowadzenie
Foresight regionalny i narodowy stał się powszechnie stosowanym narzędziem
zarządzania przyszłością w ostatniej dekadzie XX wieku. Do przesłanek leżących
u podstaw podejmowania realizacji obu typów foresightów należą między innymi:
potrzeba określenia priorytetów polityki naukowo-technologicznej i społeczno-ekono-
micznej lub cele bardziej ukierunkowane na procesy uczestnictwa i tworzenia sieci
wokół wspólnych wizji i strategii (Georghiou, Keenan 2006). Foresight technologicz-
ny w ujęciu regionalnym i narodowym stanowi narzędzie gromadzenia informacji
o kierunkach rozwoju technologii, istotnych z uwagi na rozwój gospodarczy i spo-
łeczny kraju czy regionu, wykorzystywanych przez rządowe i samorządowe kręgi
decyzyjne na etapie opracowywania naukowo-technologicznej polityki państwa i re-
gionu. Foresight jest również wykorzystywany jako narzędzie oceny poziomu nauko-
wego i technologicznego rozwoju danego obszaru, który rzutuje na konkurencyjność
rodzimego przemysłu na rynkach międzynarodowych oraz poziom życia społeczeń-
stwa (Martin, Irvine 1989; Constanzo 2004). Foresight jest prowadzony w cyklu ska-
ningu badanego środowiska, interpretacji uzyskanych wyników oraz uczenia się. Jest
on niezwykle użyteczny przy określaniu horyzontu czasowego rozwoju biznesu i kreo-
wania strategii rozwoju systemów przez określanie możliwości, szans oraz potencjal-
nych zagrożeń. Wyniki projektów foresightowych stanowią cenną wskazówkę dla
przedsiębiorstw na etapie wyboru technologii oraz rozwiązań innowacyjnych (Havas
2003). Skuteczność oddziaływania wyników foresightu, określających priorytety
technologiczne, zależy w dużej mierze od ukierunkowanych inwestycji w obszarze
działań badawczo-rozwojowych, nierozerwalnie związanych ze wzrostem potencjału
naukowo-technologicznego, bez których restrukturyzacja przemysłowa jest niemożli-
wa. Błędne decyzje dotyczące wyboru technologii priorytetowych na szczeblu krajo-
wym czy regionalnym mogą doprowadzić do powstania problemów gospodarczych
i społecznych wynikających między innymi z ograniczonego zaplecza technicznego,
finansowego, ograniczonych zasobów ludzkich do ich rozwoju oraz braku zapotrze-
bowania przemysłu na wyniki prac w zakresie ich rozwoju.
Foresight technologiczny jest obecnie postrzegany jako ważne narzędzie kreowa-
nia polityki. Od lat dziewięćdziesiątych XX wieku w większości krajów rozwiniętych
i w kilku krajach rozwijających się, na zlecenia departamentów rządowych, przepro-
wadzono jeden lub kilka projektów foresightów narodowych. W Wielkiej Brytanii
został ustanowiony program Foresightu Narodowego (National Foresight Exercise) do
wspierania i planowania działań foresightowych w różnych sektorach gospodarki.
W Stanach Zjednoczonych działania foresightowe są podejmowane z inicjatywy
Ministerstwa Obrony i Handlu. W Japonii w działania foresightowe na dużą skalę są
zaangażowane między innymi Ministerstwo Handlu Międzynarodowego i Przemysłu
(Ministry of International Trade and Industry – MITI) oraz Agencja Nauki i Techno-
logii (Science and Technology Agency – STA). Foresighty spełniają tam kluczową
rolę w zapewnianiu przedsiębiorstwom krajowym wysokiego stopnia innowacyjności
i konkurencyjności oraz minimalizacji ryzyka i niepewności związanych z przyszłymi
uwarunkowaniami rynku (Bowonder, Miyake 1993; Ayers, Axtell 1996). Obserwo-
8
wane są również nowe tendencje w zakresie badań foresightowych, polegające na
międzynarodowej i międzykulturowej ich orientacji, czego przykładem mogą być pro-
jekty dwustronne Niemcy–Japonia czy Niemcy–Francja (Grupp, Linstone 1999).
Proces foresightu wymaga połączenia kreatywnego myślenia o przyszłości, gro-
madzenia opinii ekspertów na temat przyszłości i konstruowania jej alternatywnych
wizji.
9
1. Ogólna charakterystyka projektów foresightowych
Z przeprowadzonych wstępnych prób oceny i analizy znacznie zróżnicowanych
pod względem zakresu, jak i zastosowanego podejścia metodycznego do projektów
foresightowych oraz efektów ich oddziaływania (Durand 2003; Havas 2003; Geor-
ghiou 2003) wynika, że w krajach o rozwijającym się systemie innowacyjności lub
w krajach uprzemysłowionych, o stosunkowo nierozbudowanym systemie naukowo-
-technologicznym, są realizowane głównie projekty o zawężonym zakresie innowa-
cyjności technologicznej. Cechuje to również takie kraje jak: Francja, Niemcy, Japo-
nia czy USA. Ukierunkowanie projektów na innowacyjność technologiczną, a nie na
czystą naukę, znalazło odzwierciedlenie w większym zainteresowaniu środowiska
przemysłowego niż akademickiego, między innymi projektami realizowanymi
w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Włoszech i Holandii. Wartość foresightu jako narzę-
dzia komunikacji była istotna również w większym stopniu dla kręgów przemysło-
wych i rządowych niż naukowych. Informacje na temat szczegółowego sposobu
wykorzystania wyników foresightów przez ośrodki przemysłowe stanowią zwykle
tajemnicę przedsiębiorstwa, co ogranicza możliwości oceny efektywności oddziały-
wania wyników foresightu, przy niezaprzeczalnym ich wpływie na strategię firm
w krajach o ustalonej kulturze foresightu. Kręgi rządowe rezerwują natomiast znaczne
środki finansowe na definiowanie priorytetowych obszarów badań foresightowych
(Wielka Brytania), formułują politykę naukowo-technologiczną, zgodnie z zalecenia-
mi wypływającymi z wyników foresightów (Niemcy), korygują budżety na podstawie
analiz wyników własnych i zagranicznych projektów foresightowych (Ministerstwo
Nauki, Edukacji, Badań i Technologii w Niemczech).
Ocena foresightu zależy w dużej mierze od kontekstu projektu, jego celów i skali
czasowej. Jednym z podstawowych aspektów branych pod uwagę w ocenie narzędzi
kreowania polityki są przyczyny interwencji w celu dokonania korekty działania ryn-
ku na przykład: asymetryczna informacja czy duży stopień niepewności. Programy
foresightowe odzwierciedlają przesunięcie polityki innowacyjności w kierunku kreo-
wania i wspierania systemu technologicznego określonych grup przedsiębiorstw. Nie-
poprawne działanie rynku widziane jest jako wynik błędów agentów innowacyjności
(organizacji publicznych, przedsiębiorstw) oraz braku powiązań między nimi. Podkre-
ślane są także możliwości tworzenia, przez działania foresightowe, powiązań między
zasobami ludzkimi, zasobami finansowymi, działaniami marketingowymi
i zdolnościami produkcyjnymi. Foresight jako narzędzie kreowania polityki innowa-
cyjności może służyć otwarciu przedsiębiorstwu możliwości stosowania nowych
technologii, wejściu na nowe rynki lub budowie nowych systemów powiązań lub ko-
ordynacji między przedsiębiorstwami lub przedsiębiorstwem i światem nauki, wyma-
gających ustalenia nowych standardów.
W praktyce termin foresight jest odnoszony do różnorodnych działań prowadzo-
nych w celu:
• zbadania przyszłych szans i możliwości ustalenia priorytetów inwestycji w działa-
niach naukowych i innowacyjnych,
10
• zmiany orientacji systemu nauki i innowacyjności, przykładem czego może być
okres postkomunizmu w krajach Europy Centralnej i Wschodniej, w których
foresight znalazł zastosowanie jako narzędzie promocji nauk o życiu i badania
struktur instytucjonalnych,
• ukazania stanu systemu nauki i innowacyjności – demonstracji perspektyw tech-
nologicznych oraz oceny możliwości nauki i przemysłu dla ich wykorzystania,
• wprowadzania nowych uczestników do debaty strategicznej na temat systemu
nauki i innowacyjności, w tym różnych grup społecznych,
• budowania powiązań między sektorami, rynkami lub wokół problemu.
Powyższe cele, od eksperymentu metodycznego do znaczących przedsięwzięć
inicjowanych czynnikami politycznymi, mogą być rozpatrywane dla pojedynczej
organizacji lokalnej, narodowej lub ponadnarodowej i w czasie od bliskiej do dalekiej
przyszłości, z zaangażowaniem różnych uczestników projektu i różnych metod jego
realizacji. Na podstawie przesłanek i celów foresightu może być formułowana jego
ocena i spodziewane oddziaływania (tabl. 1).
Wśród foresightów można wyróżnić projekty pierwszej generacji – dotyczące
prognozowania technologicznego, drugiej generacji – których głównymi uczestnikami
są przedstawiciele przemysłu i rynku oraz trzeciej generacji – uzupełniające projekt
o zagadnienia społeczne oraz dotyczące użytkownika (Georghiou 2003). W ich ocenie
kluczowymi kwestiami są dokładność przewidywań i stopień, w jakim wyniki zostały
przekazane do kręgów niezajmujących się badaniami przyszłości – dla pierwszej
generacji, przyjęcie priorytetów i ustanowienie powiązań między przedstawicielami
nauki i przemysłu – dla drugiej generacji oraz wytworzenie swego rodzaju kultury
foresightu – dla trzeciej generacji. W czwartej generacji foresightów założono rezy-
gnację z modelu programu narodowego na rzecz dużej liczby skoordynowanych pro-
jektów foresightowych realizowanych przez różne instytucje.
Tablica 1. Cele i związane z nimi aspekty oceny projektów foresightowych; opracowanie własne na
podstawie (Georghiou, Keenan 2006)
Cel foresightu
Oddziaływanie Spodziewane
wyniki
Aspekt oceny
Doradztwo w zakresie
kreowania polityki
podkreśla długoterminowość,
poszerza perspektywy
decyzje w zakresie kreowania
polityki, alokacji środków
przypisanie decyzji do projektu
foresightowego
Tworzenie koalicji
ukazuje wyzwania w przestrzeni
oddziaływania grup zaintereso-
wania
nowe sieci powiązań, zobowiąza-
nie do realizacji wspólnych wizji
natura powiązań, rodzaj
podejmowanych działań
Zapewnienie forum
społecznego
zapewnia forum dla strategicz-
nych rozważań, debat i działań
większy stopień uczestnictwa,
odnowa demokratyczna
liczba i zróżnicowanie uczestni-
ków, tematyka i jakość dyskusji,
korzyści dla uczestników
Foresight może być przedstawiany jako polityka, program lub praktyka. W pierw-
szym przypadku jego ocena będzie się skupiała na celach społecznych i interakcji
foresightu z innymi politykami. W drugim przypadku najistotniejsze będą cele pro-
gramowe, zwłaszcza w zakresie poprawności ich formułowania i osiągania wyników.
W ocenie foresightu jako praktyki istotną kwestię stanowią zastosowane metody
i struktury.
11
Do klasycznych kryteriów oceny foresightu należą:
• efektywność – oceniany jest proces, z uwzględnieniem spraw dotyczących organi-
zacji i zarządzania: zaangażowanie odpowiednich grup uczestników, odpowiednie
wsparcie paneli eksperckich, powiązanie z centrami decyzyjnymi, efektywność
i trafność doboru stosowanych metod, dokonywana w czasie trwania procesu lub
tuż po jego zakończeniu,
• oddziaływanie – ocenie podlega po pierwsze „wydajność” procesu, czyli liczba
uczestników, liczba opublikowanych raportów, liczba odbytych spotkań, bez ewa-
luacji ich efektywności oraz wkładu w uzyskanie wyników oraz ich jakość,
• adekwatność – ocenie podlega interwencja państwa oraz rozwiązania alternatyw-
ne, poszukiwane są odpowiedzi na pytanie, czy foresight zostałby zrealizowany
bez interwencji państwa, czy interwencja ta miałaby wpływ na jakość przeprowa-
dzonego foresightu oraz wynikających z niego działań oraz czy zostałyby osią-
gnięte trwałe efekty, na przykład w zakresie tworzenia kultury foresightu, czyli
wypracowywania przez uczestników praktyk tworzenia powiązań i organizowania
środków na kontynuowanie projektów foresightowych.
Na podstawie powyższych kryteriów oceny można stwierdzić, że foresight sta-
nowi narzędzie kreowania polityki, w celu zmiany orientacji krajowej bazy naukowej
w kierunku tworzenia dobrobytu i poprawy jakości życia, przez ustanowienie prioryte-
tów dla finansowania nauki. Wdrożenie tych założeń okazało się jednak trudniejsze
niż można by oczekiwać, ponieważ dopiero w drugim cyklu foresightu mogą być
tworzone powiązania między światem naukowym i przemysłem wokół nowych moż-
liwości. Dopiero wówczas wyniki foresightu mogą służyć do kreowania strategii
innowacyjności w danym regionie lub branży. W trzecim cyklu foresightu główny
nacisk bywa kładziony na angażowanie uczestników z różnych struktur rządowych
w kreowanie polityki z uwzględnieniem aspektów naukowych oraz tworzenie kultury
foresightu (Georghiou, Keenan 2006).
Cechą foresightów trzeciej generacji jest formułowanie propozycji priorytetów
finansowania sfery B + R, przy zaangażowaniu szerszych grup uczestników. Projekty
powinny być poddawane ocenie, na przykład według metodyki opracowanej przez
instytut Fraunhofer ISI (Fraunhofer-Instituts für System- und Innovationsforschung
– ISI). Na podstawie opinii uczestników projektu wyrażonych w kwestionariuszu
zostaje opracowany dokument stanowiący podstawę do działań międzynarodowego
panelu oceniającego. Członkowie panelu przeprowadzają również wywiady z uczest-
nikami projektu oraz odpowiednim organem rządowym czy samorządowym jako
głównym użytkownikiem wyników projektu. Na podstawie przeprowadzonej oceny
powinny być formułowane zalecenia procesowe dotyczące przyszłych działań fore-
sightowych. Jako sukces foresightu określa się także zaangażowanie nowych aktorów
debaty strategicznej. Niestety zdarza się dość często, że uczestnicy foresightu nie mają
pełnej świadomości powiązania wyników przedsięwzięcia z polityką rozwoju i ze
sferą praktyki.
12
Podobne doświadczenie do opisanych powyżej doświadczeń niemieckich (projekt
„Futur”
1
2001–2005), uzyskano na Węgrzech. Opinia respondentów była negatywna
w kwestii osiągnięcia założonych celów (na skutek braku możliwości wdrożenia wy-
ników foresightu przez organizację sponsorującą – Komitet Rozwoju Technologicz-
nego – (Oeszagos Muszaki fejlesztesi Bizottsag – OMFB), przy wysoko ocenianych
efektach w zakresie zmian kulturowych – tworzenia długoterminowych perspektyw
i wprowadzania interdyscyplinarności do procesów planowania
2
.
1
Bundesministerin für Bildung und Forschung (2003). Futur: Der deutsche Forschungsdialog
(http://www.bmbf.de/pub/futur_eine_erste_bilanz.pdf).
2
University of Manchester (2004): Evaluation of the Hungarian Technology Foresight Programme
(TEP), Report of an International Panel.
13
2. Analiza wybranych foresightów narodowych
Znaczenie, jakie uzyskał foresight narodowy w kreowaniu systemów naukowo-
-technologicznych krajów w latach dziewięćdziesiątych XX wieku wynika ze znaczą-
cych zmian światowego rynku, związanych z pojawieniem się nowych jego uczestni-
ków w wyniku liberalizacji polityki Chin, uprzemysłowienia krajów Azji Wschodniej
oraz zmian politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej. Globalizacja, wzrost kon-
kurencji na światowych rynkach oraz większy nacisk, kładziony na efektywność
gospodarowania budżetem publicznym, a także ewolucja procesu produkcji przemy-
słowej, przejawiająca się w tworzeniu sieci, sojuszy strategicznych, łańcuchów
dostaw i krajowych systemów innowacyjności, spowodowały konieczność poszuki-
wania mechanizmów wyboru wśród konkurencyjnych opcji rozwoju naukowo-
-technologicznego oraz ściślejszego powiązania nauki i technologii z krajowymi
potrzebami społeczno-ekonomicznymi. Narzędziem spełniającym te wymagania oka-
zał się foresight, umożliwiający ustanawianie priorytetów w wyborze ścieżek rozwoju
naukowo-technologicznego, integrację możliwości badawczych z potrzebami społecz-
no-ekonomicznymi, a co za tym idzie łączenie nauki i technologii z innowacyjnością,
kreowaniem dobrobytu i podnoszeniem poziomu życia. Foresight zapewnia również
lepszą komunikację i pomaga w nawiązywaniu współpracy między środowiskiem
naukowym, użytkownikami osiągnięć prac naukowych oraz kręgami finansującymi
badania (Martin, Johnston 1999).
Bazę do przeprowadzania foresightów narodowych w wielu krajach, w tym naj-
większych potęg gospodarczych Europy: Niemiec, Francji czy Wielkiej Brytanii,
stanowiły doświadczenia zdobyte w Japonii.
Historia foresightów narodowych w Japonii sięga późnych lat sześćdziesiątych
XX wieku. W 1971 roku Agencja Nauki i Technologii (Science and Technology
Agency – STA) zainicjowała pierwszy naukowo-technologiczny foresight narodowy,
w celu identyfikacji strategicznych obszarów badawczych oraz technologii, których
rozwój mógł przynieść krajowi największe korzyści społeczno-ekonomiczne. Zakro-
jone na szeroką skalę badania foresightowe z zastosowaniem metody Delphi powta-
rzane są w Japonii co pięć lat i obejmują trzydziestoletni rozwój nauki i technologii.
Poza foresightami holistycznymi realizowanymi w STA w Japonii są prowadzone
również projekty foresightowe na poziomie makro, realizowane przez ministerstwa
i agencje rządowe w obszarze zawężonym do sektora będącego w kompetencji danego
ministerstwa i w czasie dziesięć – piętnaście lat oraz projekty realizowane przez grupy
przedsiębiorstw lub pojedyncze przedsiębiorstwa, zwykle o ograniczonym obszarze
zainteresowania i krótszym czasie.
Projekty foresightowe realizowane w STA i finansowane przez Radę Nauki
i Technologii, pod przewodnictwem premiera, odpowiedzialną za działalność badaw-
czo-rozwojową kraju, stanowią punkt odniesienia dla wszystkich innych projektów
foresightowych, podstawę kreowania polityki naukowo-technologicznej przez mini-
sterstwa i agencje rządowe Japonii oraz strategii przedsiębiorstw. Dostarczają infor-
macji zarówno na temat możliwości rozwoju technologicznego poszczególnych
sektorów gospodarki, jak i rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju.
14
Przed rozpoczęciem działań foresightowych jest powoływany Komitet Sterujący
oraz trzynaście komitetów roboczych, których przewodniczących mianuje Narodowy
Instytut Polityki Naukowej i Technologicznej. Badania foresightowe są planowane
przez grupę ponad stu ekspertów z uczelni wyższych, instytutów badawczych i przed-
siębiorstw, dokonujących również analizy wyników projektu. Ponadto, ponad trzy
tysiące ekspertów jest zaangażowanych w proces jako respondenci kwestionariuszy
Delphi. Wyniki foresightu są udostępniane w formie pełnych raportów oraz publikacji.
Ministerstwo Handlu Międzynarodowego i Przemysłu – MITI prowadzi średnio-
i długoterminowe badania foresightowe w zakresie kierunków rozwoju technologii
przemysłowych. Projekty takie są realizowane co trzy lata z zastosowaniem takich
metod jak: analiza literatury i danych, analiza programów innych krajów, badanie opi-
nii ekspertów na temat priorytetów technologicznych, analiza rozwoju sektora badaw-
czo-rozwojowego na podstawie scenariuszy, mapowanie technologiczne oraz analiza
potrzeb. Realizacja projektów prowadzi do określenia tendencji technologicznych
w określonych obszarach przemysłu, opracowania zaleceń w zakresie pożądanych
kierunków rozwoju działalności badawczo-rozwojowej Japonii (MITI) oraz pożąda-
nego scenariusza rozwoju infrastruktury badawczej, wykorzystywanych w planowaniu
działalności badawczej agencji ministerstwa oraz agencji przemysłowych.
W Niemczech odpowiedzialność za rozwój sektora naukowo-technologicznego
spoczywa na rządzie federalnym i rządach poszczególnych landów. W latach siedem-
dziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku były wspierane głównie badania podstawo-
we, na podstawie rekomendacji naukowych komitetów doradczych. Po latach rząd
federalny zaczął formułować cele naukowo-technologiczne w obszarach powszechnie
uznanych za kluczowe w aspekcie rynków światowych. Dofinansowanie państwowe
otrzymywały inicjatywy badawcze wpasowujące się w założenia polityki naukowej
i spełniające inne kryteria, między innymi poziomu naukowego po przejściu procedu-
ry oceny w Ministerstwie Edukacji, Nauki, Badań i Technologii – BMBF oraz
Deutsche Forschungsgemeinschaft. Instytucje powyższe spełniały więc trojaką rolę
w kształtowaniu systemu naukowo-technologicznego, po pierwsze organizowały
i wspierały badania w obszarach zaawansowanych, takich jak na przykład energetyka
nuklearna czy badania przestrzeni kosmicznej, po drugie wspierały działalność
badawczo-rozwojową przemysłu przez bezpośrednie i pośrednie jej dofinansowanie,
po trzecie finansowały specjalne inicjatywy badawcze przez wspieranie rozwoju
infrastruktury badawczej. Po zjednoczeniu Niemiec zaistniała potrzeba opracowania
długoterminowej strategii wykorzystania ograniczonych środków budżetowych prze-
znaczonych na wpieranie systemu naukowo-technologicznego. W ministerstwie
BMBF podjęto wówczas decyzję o zdecentralizowaniu działań foresightowych, co
miało zapewnić lepszy wybór polityczny i większe możliwości wykorzystania danych
(Blind, Cuhls, Grupp 1999). Podejścia foresightowe zastosowane w Niemczech po-
zwoliły na spełnienie głównych założeń programów foresightowych, takich jak: usta-
nawianie kierunków rozwoju, określanie priorytetów, generacja konsensusu,
mechanizmy wspierania, komunikacja i edukacja (Martin, Irvine 1989).
Projekt „Technologia u progu XXI wieku” (Technologie am Beginn des 21.
Jahrhunderts), sponsorowany przez BMBF, został zainicjowany w 1991 roku w celu
15
uzupełnienia ekonomicznych kryteriów wzrostu przez ideę wzrostu z zastosowaniem
nowych inteligentnych technologii, przetestowanie bardziej przejrzystej metodyki
realizacji projektu oraz mobilizację wiedzy kręgów administracji systemu naukowego
do działań foresightowych. Projekt miał być realizowany do 2000 roku i dotyczył
wyboru technologii kluczowych i kryteriów ich oceny, określenia zależności między
nimi i czasu ich rozwoju.
Działalność BMBF jest wpierana przez agencje zlokalizowane w laboratoriach
narodowych, których przedstawiciele opracowali między innymi listę technologii klu-
czowych dla Republiki Federalnej Niemiec. W Instytucie Fraunhofer ISI, kierującym
pracą tych agencji, opracowano również nową metodykę realizacji prac projektowych
z wykorzystaniem metody drzewa odniesień. Dla każdej z wytypowanych technologii
kluczowych skonstruowano drzewo odniesień, obejmujące obszar jej zastosowania,
naukowe warunki brzegowe jej rozwoju oraz techniczne aspekty podobieństwa
z innymi pozycjami listy. W wyniku analizy odpowiednio zakodowanych danych,
z zastosowaniem technik skalowania wielowymiarowego, uzyskano mapy podobień-
stwa poddane dalszej ocenie paneli roboczych. Z przeprowadzonych prac wyniknęły
nowe potrzeby dotyczące monitoringu technologicznego, wdrożenia polityki techno-
logicznej prac badawczo-rozwojowych oraz wykorzystania możliwości technologicz-
nych przez przedsiębiorstwa, związane z kształtowaniem nowych dyscyplin poza
klasycznymi dziedzinami badań naukowych. Określono również osiem faz w procesie
badań, rozwoju i innowacyjności.
Pierwszy projekt foresightowy na temat rozwoju systemu naukowo-techno-
logicznego Niemiec na dużą skalę został zainicjowany w 1992 roku przygotowaniem
niemieckiej wersji 1150 tez foresightu japońskiego Delphi V, w wyniku współpracy
pomiędzy Fraunhofer ISI i Japońskim Krajowym Instytutem Polityki Naukowej
i Technologicznej (National Institute of Science and Technology Policy – NISTEP).
Kwestionariusz Delphi został rozesłany do około trzytysięcznej grupy ekspertów ze
środowisk przemysłowych, naukowych i rządowych. Uzyskano 30% odpowiedzi
w pierwszej rundzie i ponad 80% w drugiej rundzie badań ankietowych, co z uwagi na
pionierski charakter projektu i brak działań preforesightowych, takich jak na przykład
mobilizacja grup zainteresowania czy określenie szczegółowych obszarów kompeten-
cji grup eksperckich, było wynikiem satysfakcjonującym. Zastosowanie metody Del-
phi pozwoliło na zgromadzenie cennych informacji dla kręgów kreowania polityki
systemu naukowo-technologicznego oraz zaistnienie efektu uczenia się uczestników
ankiety w procesie konfrontacji własnych opinii ze zdaniem innych ekspertów w ko-
lejnych rundach.
Projekt Mini-Delphi (1994) został przygotowany w celu dopracowania metodyki
na podstawie doświadczeń uzyskanych w czasie realizacji tą metodą pierwszego pro-
jektu, zgromadzenia wiedzy dotyczącej obszarów problematycznych w skali między-
narodowej oraz określenia rozwiązań technicznych dla istniejących lub wyłaniających
się obszarów zidentyfikowanych jako istotne w pierwszym projekcie Delphi (1992–
1993). Tematy były formułowane na drodze współpracy między tymi samymi instytu-
cjami, co w przypadku pierwszego niemieckiego projektu Delphi – Fraunhofer ISI
(Niemcy) i NISTEP (Japonia). W ramach doskonalenia metodyki uszczegółowiono
16
kategorię „ważności” dla: nauki i technologii, ekonomii, środowiska, krajów rozwija-
jących się i społeczeństwa, z uwzględnieniem rodzaju wpływu (pozytywny, neutralny,
negatywny), podobnie jak dla oceny takich warunków, jak na przykład przyszłe zapo-
trzebowanie rynku i konkurencyjność cenowa. Oceniano również warunki ramowe,
takie jak: zaangażowanie przemysłu, uregulowania prawne, poparcie publiczne,
współpraca międzynarodowa, akceptacja społeczna, infrastruktura badawczo-rozwo-
jowa, dostępność zasobów ludzkich, warunki początkowe (na przykład kapitał) oraz
obecny stan prac badawczo-rozwojowych.
Projekt Delphi II (1996), koordynowany przez Fraunhofer ISI miał stanowić
aktualizację projektu z 1992 roku, z uwzględnieniem osiągnięć metodycznych projek-
tu Mini-Delphi. Jedna trzecia tematów projektu była wspólna z równocześnie realizo-
wanym w Japonii foresightem Delphi VI. Sformułowanie dwunastu obszarów tema-
tycznych, takich jak: nauki informatyczne i komunikacja, usługi i konsumpcja, zarzą-
dzanie i produkcja, chemia i materiały, zdrowie i nauki o życiu, rolnictwo, środowi-
sko, energia i zasoby, architektura, mobilność i transport, przestrzeń oraz badania na
wielką skalę, następowało kilkuetapowo. Sześć komitetów z udziałem ponad stu eks-
pertów z przemysłu, uczelni wyższych i instytutów naukowych opracowało na drodze
konsultacji tysiąc siedemdziesiąt tez kwestionariusza. Dalsze doskonalenie metodyki
polegało na zmianie sposobu oceny czasu zaistnienia zdarzenia przez wskazanie pię-
cioletniego przedziału, w którym jest spodziewane jego zajście. Kategoria ważności
została uszczegółowiona do wagi w celu poszerzenia wiedzy ludzkiej, rozwoju eko-
nomicznego, rozwoju społeczeństwa, rozwiązywania problemów środowiskowych
oraz, po raz pierwszy, dla rynku pracy i zatrudnienia. Wprowadzono również nowe
kryterium oceny, takie jak środki, które należy przedsięwziąć w celu poprawy stanu
systemu naukowo-technologicznego oraz uwzględniono wpływ tzw. megatrendów na
ocenę rozwoju nauki i technologii. Kwestionariusze zostały skierowane do siedmiu
tysięcy osób. Odpowiedzi udzieliło 35% w pierwszej rundzie i 27% w drugiej rundzie,
z równomiernym udziałem przedstawicieli przemysłu, uczelni wyższych i innych or-
ganizacji.
Lata dziewięćdziesiąte XX wieku przyniosły we Francji, jak i w większości kra-
jów uprzemysłowionych, ożywienie krajowych działań foresightowych. Francuski
system naukowo-technologiczny charakteryzuje duży stopień scentralizowania. Pla-
nowanie działań badawczo-rozwojowych odbywa się głównie na szczeblu centralnym
– w Ministerstwie Przemysłu oraz w Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego i Badań
(Ministère de l’Enseignement Supérieur et de la Recherche – MESR). Działalność
badawczo-rozwojowa jest również prowadzona na szczeblu regionalnym oraz
w ośrodkach przemysłu. We Francji przeprowadzono między innymi równocześnie
dwa projekty foresightowe: metodą Delphi (1993–1994), z wykorzystaniem doświad-
czeń japońsko-niemieckich, zainicjowany przez MESR i analizowany w Laboratorium
Badawczym Ekonomii Teoretycznej i Stosowanej (Bureau d’Economie Theorique
et Appliquee – BETA). Instytut Naukowy Uniwersytetu w Strasburgu, powiązany
z Narodowym Centrum Badań Naukowych (Centre National de la Recherche Scienti-
fique – CNRS) oraz z zastosowaniem metody wyboru technologii kluczowych („Les
100 Technologies Cles”, 1993–1995), zainicjowany przez Ministerstwo Przemysłu
17
(He´Raud, Cuhls 1999). Pierwszy z nich miał charakter eksperymentu, a jego wyniki,
mimo dużej skali przedsięwzięcia podjętego w celu przeprowadzenia oceny średnio-
i długoterminowej rozwoju naukowo-technologicznego w obszarach ważnych dla go-
spodarki i społeczeństwa, nie zostały szeroko rozpowszechnione (Ministry of Higher
Education and Research 1995). Foresight, nie prowadząc bezpośrednio do kreowania
opcji polityki, był realizowany w celu zainicjowania dialogu między ekspertami
i pracownikami naukowymi z różnych dziedzin oraz między światem naukowym
i społeczeństwem, zainicjowanie procesu uczenia się wśród jego uczestników i orga-
nizatorów oraz mapowanie krajowego systemu kompetencji. Szeroka publiczna debata
nad wynikami projektu okazała się jednak niemożliwa z uwagi na uwarunkowania
polityczno-organizacyjne: zmiany w rządzie oraz skomplikowane struktury MESR.
Kwestionariusz Delphi, zawierający w przeważającej części niezmienione tezy projek-
tu niemiecko-japońskiego został skierowany do 3388 ekspertów ze środowisk nauko-
wych, przemysłowych i administracji rządowej, wytypowanych spośród osób, których
dane znalazły się w bazie danych Dyrektoriatu Informacji Naukowej, instytutu BETA
oraz firmy konsultingowej badania opinii publicznej SOFRES, zaangażowanej do
opracowywania danych kwestionariusza. W pierwszej turze badań ankietowych uzy-
skano 38% odpowiedzi, w drugiej – 33%. W opinii ekspertów uczestniczących w ba-
daniu ankietowym układ logiczny kwestionariusza powinien bardziej odzwierciedlać
powiązanie tematów z ekonomicznymi i społecznymi celami i uwarunkowaniami,
umożliwiać w większym stopniu opis warunków ramowych, nie ograniczając się do
rozważania pojedynczych tematów oddzielnie, możliwie z zastosowaniem innych,
uzupełniających metod. Obrazuje to w pewnym stopniu historyczne preferencje śro-
dowisk francuskich do stosowania scenariuszy jako metod foresightowych, umożli-
wiających budowanie różnych, wewnętrznie spójnych wizji przyszłości [szkoła La
prospective (Bradfield i inni 2005)]. Adaptacja kwestionariusza opracowanego
w innym kraju, przy utrudnieniach związanych między innymi z różnicami kulturo-
wymi, ujawniającymi się w sformułowaniach niektórych tez, umożliwiła jednak pozy-
skanie cennych informacji wynikających z porównania opinii ekspertów z różnych
państw oraz zlokalizowania ekspertyz i potrzeb kraju w kontekście międzynarodo-
wym.
Projekt „Les 100 Technologies Cles” był realizowany w celu analizy obecnego
stanu i zapotrzebowania w zakresie technologii i skupiał się na obszarach technolo-
gicznych, ważnych z uwagi na teraźniejszość i przyszłość przemysłu francuskiego
w dziesięciu – piętnastu latach. Poza identyfikacją, istniejących lub będących w fazie
opracowywania, technologii kluczowych dla rozwoju przemysłu francuskiego, zgod-
nie z projektem mieli być również zidentyfikowani krajowi i europejscy liderzy wśród
danych technologii oraz określone obszary wymagające intensywnych działań. Publi-
kacja wyników projektu miała umożliwić przedsiębiorstwom francuskim odpowiednie
dostosowanie własnych priorytetów technologicznych, na podstawie szczegółowych
prognoz rozwoju środowiska ich funkcjonowania, a ciałom decyzyjnym administracji
publicznej – pomóc w lepszym definiowaniu i wdrażaniu polityki technologicznej.
Podejście metodyczne zastosowane w projekcie było zbliżone do zaprezentowanego
w niemieckim projekcie T21. Grupy robocze liczące od dziesięciu do dwudziestu
18
ekspertów, reprezentujących najbardziej wpływowych aktorów francuskiego systemu
badawczo-rozwojowego, opracowały wstępne listy technologii kluczowych w pięciu
obszarach istotnych dla rozwoju innowacyjności (nauki o życiu, nauki informatyczne,
energetyka, techniki organizacyjne i zarządzanie, procesy i materiały) oraz potrzeb
(zdrowie i środowisko, usługi i komunikacja, transport, dobra konsumpcyjne, budow-
nictwo i infrastruktura), następnie opisanych i ocenionych w kontekście narodowym.
Jako kryteria wyboru technologii przyjęto: obecne i potencjalne rynki, wpływ na han-
del zagraniczny, akceptowalność społeczną i kulturową, wpływ na konkurencyjność,
wkład w zaspokajanie potrzeb kraju w zakresie energii, środowiska i zdrowia, sposób
powiązania z rodzimym przemysłem, chłonność krajowego przemysłu, syntetyczną
ocenę w zakresie konkurencyjności. Zidentyfikowane 136 technologii kluczowych
poddano ocenie pod względem konkurencyjności i wiodącej pozycji w skali Francji
i Europy, na podstawie przeglądu literatury, patentów i konsultacji z ekspertami. Efek-
tem przeprowadzonej oceny technologii pod względem możliwości, atrakcyjności
i warunków sukcesu, było zredukowanie listy do 105. W wyniku działań foresighto-
wych zgromadzono informacje na temat stopnia zaawansowania rozwoju technologii
kluczowych, stanu naukowego i konkurencyjności rynkowej we Francji i Europie,
rozwiązań konkurencyjnych, istniejących programów badawczych, odnośnych umie-
jętności i kompetencji, charakterystyki rynków, warunków pozyskania zasobów ludz-
kich i inwestycji, dostawców itp. Powodzenie i skala oddziaływania projektu wynikały
między innymi z woli politycznej i zapewnienia odpowiednich środków do jego reali-
zacji oraz znaczenia nadanego przedsięwzięciu przez Ministerstwo Przemysłu, przez
deklarację reorientacji programu subsydiowania badań w sektorze przemysłowym
na podstawie wyników foresightu.
W 1983 roku Rada Ministrów Wielkiej Brytanii oraz Rada Doradcza Badań
Stosowanych i Rozwoju (Advisory Council on Applied Research and Development
– ACARD) upoważniły Jednostkę Badawczą Polityki Naukowej (Science Policy
Research Unit – SPRU) do przeglądu działań podejmowanych przez środowiska
rządowe i przemysłowe w celu identyfikacji potencjalnych obszarów nauki we Fran-
cji, Niemczech, USA i Japonii (Irvine, Martin 1984). Po zmianie rządów w Wielkiej
Brytanii w 1992 roku rozpoczęto realizację wniosków wynikających z raportu SPRU,
dotyczących konieczności zainicjowania szeroko zakrojonych prac foresightowych,
z wykorzystaniem doświadczeń Japonii i Niemiec. W tym celu dokonano przeglądu
projektów foresightów technologicznych zrealizowanych w Wielkiej Brytanii oraz
zaktualizowano informacje na temat działań foresightowych w Niemczech i USA.
W 1993 roku wydano Białą Księgę Nauki, Inżynierii i Technologii (Office of Science
and Technology 1993), która zawierała zalecenie konieczności identyfikacji, przez
subsydiowane środowiska naukowe, odbiorców wyników swoich prac badawczych
oraz ustalania z nimi ich długofalowych potrzeb w zakresie nauki i technologii.
Konsekwencją postanowień zawartych w Białej Księdze było ogłoszenie, w tym sa-
mym roku, narodowego Programu Foresightu Technologicznego, organizowanego
przez Biuro Nauki i Technologii (Office of Science and Technology – OST)
we współpracy z innymi departamentami rządu i nadzorowanego przez Komitet Steru-
jący, złożony z przedstawicieli przemysłu, uczelni wyższych i rządu. Założeniem była
19
poprawa konkurencyjności Wielkiej Brytanii, kreowanie partnerstwa między przemy-
słem, bazą naukową i rządem, identyfikacja technologii możliwych do zastosowania
w ciągu najbliższych dziesięciu – dwudziestu lat oraz skierowanie uwagi środowiska
naukowego na możliwości rynkowe w celu optymalizacji wykorzystania bazy nauko-
wej. W pierwszej fazie realizacji projektu, tzw. preforesightowej, zorganizowano wie-
le spotkań z przedstawicielami nauki i przemysłu, w celu podkreślenia znaczenia
projektu i wspólnego znalezienia najlepszego sposobu jego realizacji oraz przeprowa-
dzono proces konominacji, w wyniku którego powstała baza danych ekspertów, wyko-
rzystana w tworzeniu piętnastu paneli eksperckich oraz w procesie konsultacji.
W drugiej fazie projektu zostały określone, przez uprzednio powołane panele eksper-
tów, silne i słabe strony sektorów, na drodze dyskusji członków paneli, konsultacji
z ekspertami zidentyfikowanymi w fazie wstępnej projektu oraz szerszym gremium
podczas roboczych spotkań regionalnych i tematycznych, a także na podstawie wyni-
ków badań Delphi. Opracowane na ich podstawie raporty wstępne zostały poddane
analizie w aspekcie głównych tendencji, sił napędowych, barier i wyzwań sektorów
oraz potencjału rozwiązań technologicznych do poprawy poziomu życia społeczeń-
stwa, prowadzącej do budowy różnych scenariuszy rozwoju. W konsekwecji określo-
no listę technologii kluczowych i zaleceń dotyczących ich wdrożenia oraz zakresy
kolejnych projektów foresightowych w poszczególnych sektorach.
Trzecia, wdrożeniowa faza projektu, tzw. postforesightu dotyczyła kształtowania
nowych priorytetów działalności badawczo-rozwojowej (w ministerstwach, Radach
Naukowych oraz Radach Funduszu Szkolnictwa Wyższego), kształtowania strategii
badawczo-rozwojowych przedsiębiorstw, poprawy współpracy między przemysłem
i bazą naukową, kształtowania szerszej polityki państwa (na przykład w kierunku ure-
gulowań prawnych) oraz sformułowania wniosków na użytek programowania kolej-
nego foresightu narodowego.
Projekt foresightowy realizowany w Tajlandii, przez Narodową Agencję Rozwoju
Nauki i Technologii (National Science and Technology Development Agency
– NSTDA), dotyczył wskazania kierunków oraz opracowania strategii rozwoju nauki
i technologii (Wonglimpiyarat 2007). W ramach działań foresightowych opracowano
kierunki rozwoju tajlandzkiego przemysłu do 2020 roku, jak również określono kie-
runki działań, prowadzące do osiągnięcia założonego wzrostu technologicznego, a co
za tym idzie – do wzrostu konkurencyjności rynku tajlandzkiego na arenie międzyna-
rodowej.
Działania foresightowe były prowadzone w trzech turach: badanie opinii, dysku-
sja i wypracowanie wspólnej wizji przyszłości przemysłu przez 2677 uczestników
procesu foresightowego. Program oraz metody przeprowadzonego foresightu narodo-
wego były podobne do zastosowanych w projekcie foresightu narodowego Japonii,
przy znacznym zawężeniu obszaru zainteresowania do najważniejszych, możliwych
do rozwijania, w warunkach rynku tajlandzkiego, technologii i z uwzględnieniem
specyficznych potrzeb kraju. Projekty foresightowe realizowane w Japonii charaktery-
zowały się natomiast wielopoziomową strukturą, zaangażowaniem agencji ministe-
rialnych i rządowych oraz uwzględnieniem szerokiego zakresu technologii, odpowia-
dających światowym trendom.
20
Działania foresightowe realizowane w ramach programu narodowego Tajlandii
były prowadzone w sposób zapewniający aktywny udział uczestników procesu w kre-
owaniu wizji przyszłości rozwoju nauki i technologii do 2020 roku. W koncepcji
omawianego projektu można wyróżnić trzy zasadnicze etapy (rys. 1, tabl. 2):
1) działania wstępne tzw. preforesightowe,
2) działania foresightowe,
3) działania po zakończeniu projektu, tzw. postforesightowe.
Foresight
Post-foresight
Wdrożenie i ocena
Pre-foresight
Ustanowienie priorytetowych
kierunków rozwoju
nauki i technologii
Metoda Delphi
Burza mózgów
Budowa scenariuszy
Rozpowszechnienie wyników,
rekomendacje dla rządu
i organizacji
Ocena opracowanej strategii
w obszarze nauki i technologii
dla określenia roli Ministerstwa
Nauki i Technologii oraz
organizacji rządowych
Foresight
Post-foresight
Wdrożenie i ocena
Pre-foresight
Foresight
Post-foresight
Wdrożenie i ocena
Pre-foresight
Pre-foresight
Ustanowienie priorytetowych
kierunków rozwoju
nauki i technologii
Metoda Delphi
Burza mózgów
Budowa scenariuszy
Rozpowszechnienie wyników,
rekomendacje dla rządu
i organizacji
Ocena opracowanej strategii
w obszarze nauki i technologii
dla określenia roli Ministerstwa
Nauki i Technologii oraz
organizacji rządowych
Rys. 1. Proces foresightowy w projekcie „Foresight w Nauce i Technologii 2020” (Tajlandia);
opracowanie własne na podstawie (Wonglimpiyarat 2007)
Zadania foresightowe były realizowane w trzech rundach konferencji strategicz-
nych, w celu pozyskania opinii ekspertów na temat przyszłych kierunków rozwoju
w obszarze nauki i technologii, postrzeganych jako istotne dla rozwoju społeczno-
-ekonomicznego kraju. W projekcie wykorzystano opinie fachowców i ekspertów
z sektora publicznego, prywatnego oraz przedstawicieli różnych grup społecznych.
Istotą organizowanych spotkań było także budowanie sieci współpracy na linii prze-
mysł – rząd w celu lepszego zrozumienia poziomu zmian występujących w sektorze
biznesowym, co miało znaleźć odzwierciedlenie w promocji i rozwoju odpowiednich
priorytetów badawczych.
Tablica 2. Działania podjęte w procesie foresightu narodowego Tajlandii; opracowanie własne na
podstawie (Wonglimpiyarat 2007)
Etap Faza
Działanie
1
Działania
preforesightowe
próba określenia technologii kluczowych w perspektywie długoterminowej, na podstawie analizy
potencjalnych przyszłych potrzeb, możliwości i zagrożeń w celu określenia zakresu ustanawiania
priorytetów dla istotnych technologii
2
Działania
foresightowe
dogłębne analizy i dyskusja, w celu identyfikacji kluczowych kierunków rozwoju możliwości
technologicznych i rynkowych do 2020 roku koniecznych do utworzenia listy priorytetów
dla rządowych inwestycji w obszarze naukowo-technologicznym
3
Działania
postforesightowe
rozpowszechnianie wyników procesu foresightowego oraz ich integracja w ramach decyzji
podejmowanych przez rząd
4 Wdrożenie i ocena
przekazanie wyników procesu foresightu do Komitetu Sterującego wraz z rekomendacjami
dla rządu
W tablicy 3 przedstawiono określone w foresightcie działania i cele do realizacji
w poszczególnych sektorach gospodarki Tajlandii.
21
Tablica 3. Zakres foresightu narodowego Tajlandii; opracowanie własne na podstawie (Wonglimpiyarat 2007)
Sektor gospodarki
Zakres
Rolnictwo
• biotechnologia dla zastosowań w uprawie roślin i hodowli zwierząt
• system zapewnienia jakości żywności dla zwiększenia eksportu
Produkcja
• redukcja zagrożeń związanych z uzależnieniem się od obcych technologii
• czyste technologie dla redukcji oddziaływania na środowisko
• poprawa jakości materiałów – materiały kompozytowe dla efektywnej produkcji
Usługi
• działalność badawczo-rozwojowa wspierająca zarządzanie i marketing elektroniczny
• transport dla poprawy działania usług
• symulacje dla poprawy możliwości systemu transportów lotniczego i morskiego
Edukacja, kultura,
system opieki
zdrowotnej, system
opieki socjalnej
• programy szkoleniowe o szerokim zastosowaniu dla rozwoju kapitału ludzkiego
• zaawansowane systemy medyczne zastępujące leczenie konwencjonalne dla poprawy jakości życia
pacjentów
• badania w zakresie medycyny „post-genomic” dla poprawy jakości badań genetycznych
• produkcja leków
Środowisko
• działalność badawczo-rozwojowa dla zrównoważonego rozwoju
• budowa ekosystemów dla ochrony środowiska
• oszczędność energii i kontrola zanieczyszczeń
• czyste technologie dla zapewnienia jakości środowiska
• recykling w technologiach
Energia
• oszczędność energii i energoefektywność
• biomasa – gaz ziemny oraz woda jako alternatywne źródła energii dla wsparcia zrównoważanego
rozwoju ekonomicznego
• ogniwa słoneczne dla produkcji energii
Komunikacja
i telekomunikacja
• sprzęt i oprogramowanie dla zaawansowanych działań komputerowych
• zaawansowane sieci internetowe dla poprawy komunikacji
W ramach działań foresightowych przeprowadzonych w Tajlandii wykorzystano
wcześniejsze doświadczenia krajów rozwiniętych i prześledzono rozwój nauki i tech-
nologii w sześciu sektorach: (I) badań, rozwoju, projektowania i inżynierii, (II) trans-
feru technologii, (III) rozwoju zasobów ludzkich w sektorze związanym z nauką
i technologią, (IV) poprawy infrastruktury sektora naukowo-technologicznego, (V)
zarządzania i (VI) rozpowszechniania informacji/wiedzy w zakresie nauki i technolo-
gii. W wyniku osiągniętego konsensusu zaproponowano utworzenie dwunastu kla-
strów, opartych na narodowej agendzie kompetencji (tabl. 4). Wyniki działań
foresightowych wykazały, że klastry powinny być tworzone z wykorzystaniem silnych
stron kraju w celu zwiększenia jego konkurencyjności na arenie międzynarodowej.
Duże nadzieje były wiązane z możliwościami wykorzystania rezultatów procesu fore-
sightowego do wzmocnienia narodowych klastrów, a co za tym idzie, do wzrostu go-
spodarczego Tajlandii. Działania ekspertów w ramach foresightu dostarczyły
wyraźnych wytycznych dla kreatorów polityki z zakresu nauki i technologii, do wdro-
żenia programu innowacji długoterminowych.
Działania foresightowe wymagają wsparcia organizacji rządowych w przeprowa-
dzaniu pożądanych zmian. Jednym z zagrożeń, przed jakim stanęła NSTDA, realizu-
jąca projekt foresightowy, był brak współpracy między organizacjami rządowymi,
przedstawicielami sektora prywatnego oraz środowiskami akademickimi. Istotne było
więc zainicjowanie kooperacji na szczeblu krajowym oraz opracowanie szczegółowe-
go planu działań wdrożenia polityki niezbędnej w procesie rozwoju przemysłowego.
W wyniku działań foresightowych w Tajlandii stwierdzono małą świadomość potrzeb
technologicznych przemysłu wśród naukowców z uczelni wyższych i instytucji rzą-
22
dowych. Ponadto, stwierdzono brak wiedzy wśród kręgów przemysłowych na temat
rodzajów technologii, które są rozwijane w należących do rządu organizacjach ba-
dawczych i laboratoriach uniwersyteckich. Na NSTDA spoczęła więc odpowiedzial-
ność za należytą współpracę między aktorami biorącymi udział w realizacji procesu
foresightowego, bez której niemożliwe byłoby wdrożenie wynikającej z działań
foresightowych polityki wspierającej rozwój systemu naukowo-technologicznego kraju.
Tablica 4. Ramy tworzenia klastrów; opracowanie własne na podstawie (Wonglimpiyarat 2007)
Klaster
Ramy tworzenia klastrów
Żywność
• zastosowanie biotechnologii, informatyki, procesów przechowywania płodów rolnych i technologii
przetwórstwa dla poprawy jakości i funkcjonalności żywności
• budowa innowacyjnego systemu badawczo-rozwojowego dla promocji Tajlandii jako „kuchni świata”
• zintegrowany system dostaw łączący gospodarstwa rolne z klientem
• utworzenie bioparku do badań nad żywnością
• poprawa jakości systemów hodowli zwierząt i uprawy roślin z zastosowaniem markerów DNA
• wdrożenie systemów jakości GMP, HACCP, ISO, GAP, GHP
Motoryzacja
• budowa klastra motoryzacyjnego
• poprawa umiejętności rodzimych producentów w celu zwiększenia ich konkurencyjności
• współpraca w zakresie działalności badawczej w celu opracowania czołowego produktu Tajlandii
w branży motoryzacyjnej
Produkty
elektroniczne,
oprogramowanie
i mikroczipy
• opracowanie oprogramowania „przedsiębiorstwo” dla agencji rządowych oraz małych i średnich
przedsiębiorstw
• opracowanie oprogramowania do animacji systemu kontroli przepływu towarów na podstawie zdalnego
(przez fale radiowe) odczytu i zapisu danych – RFID (radio frequency identification), autoelektroniki,
automatyki przemysłowej
Moda
• opracowanie systemu produkcji tekstyliów w oparciu o wspomagany komputerowo system produkcji,
automatyki i kontroli jakości
• zastosowanie technologii nanowłókien, nanoenkapsulacji oraz technologii włókien przemysłowych
do produkcji materiałów termoprzewodzących – PCM (phase change materials)
• opracowanie oprogramowania do projektowania i produkcji tekstyliów
Turystyka
• wykorzystanie nauki i technologii w celu poprawy jakości warunków środowiska w ośrodkach
turystycznych oraz standardu i jakości usług turystycznych w celu wykreowania Tajlandii
na turystyczną stolicę Azji
• wykorzystanie technologii informatycznych w informacji turystycznej na temat atrakcji turystycznych,
bazy hotelowej i możliwości rezerwacji miejsc noclegowych
• ustanowienie centrów informacji turystycznej w celu poprawy systemu informacji i podniesienia
jakości usług
• zastosowanie systemu GPS w monitoringu w celu poprawienia bezpieczeństwa turystów
Ochrona zdrowia
• zastosowanie technologii genetycznej do „diagnostyki przy łóżku pacjenta” (near-patient care)
• zastosowanie chemii kombinatorycznej, wysoko wydajnych technologii skriningu i biotechnologii
do badań nowych leków
• poprawa systemu dostaw leków w celu wzmocnienia potencjału terapeutycznego i leczniczego
produktów farmaceutycznych
Energia
• rozszerzenie badań w zakresie alternatywnych/odnawialnych źródeł energii zgazowania,
bezpośredniego spalania, biopaliw, ogniw paliwowych, ogniw słonecznych, energii wiatru i wody
• wykorzystanie odpadów biologicznych i rolniczych do wytwarzania energii
• rozwój zasobów ludzkich w zakresie badań nad energetyką jądrową
• promocja użycia systemów kogeneracyjnych w produkcji biogazu
Opracowanie
programu OTOP (One
Tambon One Product)
• wypracowanie produktów wysokiej jakości ze wsparciem programów rządowych w zakresie produkcji,
marketingu i przemysłu opakowań
• poprawa produktów spożywczych z jakością kontrolowaną przez FDA (Food and Drug Administration)
• podkreślenie znaczenia jakości materiałów i procesów produkcyjnych w wydajności produkcji
• zastosowanie technik informatycznych i komunikacyjnych w celu zapewnienia informacji niezbędnych
do poprawy jakości i wydajności produktów w celu ich eksportu na rynki światowe
• opracowanie linków portalu internetowego OTOP z usługami e-commerce w celu usprawnienia sprze-
daży produktów innowacyjnych
23
Nowoczesne
technologie
• wykorzystanie tajlandzkiego systemu satelitarnego obserwacji Ziemi (THEOS), narodowego systemu
danych przestrzeni kosmicznej, szerokopasmowego satelity komunikacyjnego i stanowiska GIS
w przemyśle lotniczym i kosmicznym w celu ulepszenia szybkości komunikacji i efektywności transmisji
• rozwój potencjału ludzkiego w zakresie badań przestrzeni kosmicznej
• wzmocnienie systemu danych przestrzeni kosmicznej i portalu cyfrowego
• opracowanie narodowego systemu innowacyjności i możliwości inżynierii wstecznej
(reverse engineering)
Nauka
dla społeczeństwa
• zastosowanie technologii informatycznych i komunikacyjnych dla rozwoju e-nauczania i e-edukacji
• rozwijanie systemu e-rząd i e-zdrowie w ramach wspierania rozwoju infrastrukturalnego
• tworzenie wystaw naukowych i festiwali dla młodych naukowców w celu wykreowania przyszłych
liderów w dziedzinie nauki i technologii
• utworzenie centrów operacyjnych premiera – PMOC (Prime Minister Operations Center), ministerstw
– MOC (Ministerial Operation Center) i departamentów – DOC (Departament Operation Center)
w celu wsparcia decyzyjnego rządu
Matematyka
• rozwój systemu edukacji ze specjalnym naciskiem kładzionym na matematykę
• rozwój zasobów ludzkich w programach w obszarze rozwoju naukowo-technologicznego
• rozwój zaawansowanych umiejętności technicznych do pracy w specjalistycznym przemyśle
• rozwój umiejętności krytycznego myślenia wśród młodych ludzi
Nanotechnologia
• zastosowanie nanobiotechnologii, nonoelektroniki i nanomateriałów w celu poprawy ekonomicznej
wartości innowacyjności produktów
• wzrost konkurencyjności w celu wykreowania Tajlandii na lidera w dziedzinie nanomateriałów wśród
krajów azjatyckich
• rozwój zasobów ludzkich w dziedzinie nanotechnologii
Przeprowadzenie narodowego foresightu w zakresie rozwoju naukowo-technolo-
gicznego w Tajlandii miało stworzyć nowe możliwości ekonomiczne. Tajlandzki rząd
wykorzystał wyniki działań foresightowych prowadzonych w NSTDA w kreowaniu
polityki i definiowaniu programów foresightów narodowych, dotyczących wzrostu
konkurencyjności i atrakcyjności Tajlandii na rynku międzynarodowym. Narzędzia
foresightowe umożliwiły wyselekcjonowanie priorytetowych, kluczowych technolo-
gii, które powinny zostać uznane za strategiczne, i których rozwój powinien być pro-
mowany.
Holenderski system innowacyjności tworzy kilkanaście uniwersytetów i sieć nie-
zależnych instytutów naukowych, podległych odpowiednio Ministerstwu Edukacji
i Nauki oraz Ministerstwu Gospodarki. Państwo nie stosuje bezpośrednich środków
polityki technologicznej, jak finansowanie działalności badawczo-rozwojowej w sek-
torze prywatnym, ograniczając się do środków strukturalnych, takich jak doskonalenie
infrastruktury technologicznej. Decyzje w zakresie kreowania działalności badawczo-
-rozwojowej są podejmowane na podstawie konsultacji sieci ciał doradczych. Rada
Polityki Naukowej i Technologicznej opracowuje podstawy polityki naukowo-
-technologicznej. Foresight holenderski charakteryzuje się dużym stopniem decentra-
lizacji, zróżnicowaniem stosowanych metod (co charakterystyczne nie stosowano me-
tody Delphi), ścisłą integracją z procesami i strukturami kreowania polityki oraz
ukierunkowaniem na zawężone obszary zainteresowania (Blind, Cuhls, Grupp 1999).
Początki działań foresightowych w Holandii odnotowano już w latach siedemdziesią-
tych XX wieku, kiedy poszukiwano sposobów tworzenia ściślejszych powiązań
między światem nauki i przemysłu. Pierwsze projekty foresightowe zostały przepro-
wadzone w latach osiemdziesiątych XX wieku przez departamenty rolnictwa, środo-
wiska i zdrowia. W latach dziewięćdziesiątych odpowiedzialność za koordynację tych
działań spoczęła na Komitecie Sterującym Foresightu.
24
Działania foresightowe w Holandii są prowadzone między innymi przez takie
instytucje, jak: Centralne Biuro Planowania, w ramach Programu Foresightu Techno-
logicznego Ministerstwa Gospodarki oraz przez Komitet Sterujący Foresightu Mini-
sterstwa Edukacji, Kultury i Nauki. Pierwsza z instytucji zajmuje się głównie
opracowywaniem analiz ekonomicznych dla kręgów kreujących politykę. Jednym
z kluczowych opracowań biura było studium „Scanning the Future” opublikowane
w 1992 roku i obejmujące lata 1990–2015, którego celem było inicjowanie dyskusji
i kształtowanie strategii przedsiębiorstw (Dutch Central Planning Bureau 1992).
W latach 1989–1994 z inicjatywy ministerstwa Gospodarki ogłoszono Program
Foresightu Technologicznego. Projekt był koordynowany przez Ministerstwo i Komi-
tet Sterujący, złożony z dyrektorów departamentów Ministerstwa oraz trzech eksper-
tów zewnętrznych. Celem było zebranie informacji niezbędnych do kreowania
polityki technologii strategicznych, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb małych
i średnich przedsiębiorstw, informowanie małych i średnich przedsiębiorstw o osią-
gnięciach technologicznych i zachęcanie ich do działań innowacyjnych w zakresie
technologii priorytetowych oraz inicjowanie sieci współpracy między środowiskiem
naukowym uczelni wyższych, technologicznych instytutów naukowych oraz przemy-
słu nad nowymi technologiami. Projekt był realizowany w trzech następujących
fazach: wybór technologii kluczowych (na drodze konsultacji, analizy wielokryterial-
nej i powtórnych konsultacji), dogłębna analiza możliwości małych i średnich przed-
siębiorstw związanych z wybranymi technologiami kluczowymi (raporty firm
konsultingowych, konferencje strategiczne z udziałem przedstawicieli przedsię-
biorstw), działania po zakończeniu projektu w celu rozpowszechnienia wyników pro-
jektu i budowania świadomości. Mimo stosunkowo dużego wpływu na działania
małych i średnich przedsiębiorstw, takie jak: opracowanie nowych produktów (45%
ankietowanych przedsiębiorstw), nowych usług (44%), projektów demonstracyjnych
(30%) i edukacji (20%), projekt nie został uznany za sukces, gdyż większość przed-
siębiorstw wytypowanych na początku realizacji projektu jako kluczowi odbiorcy nie
wyraziło zainteresowania z uwagi na niesatysfakcjonujący poziom innowacyjności lub
brak zainteresowania wprowadzaniem innowacyjności.
Celem Komitetu Sterującego Foresightu Ministerstwa Edukacji, Kultury i Nauki,
ustanowionego w 1992 roku było zgromadzenie istniejących krajowych zasobów wie-
dzy w sposób spełniający wymagania przyszłego zapotrzebowania na wiedzę, przez
wspieranie działań foresightowych w środowisku badań naukowych i testowanie sys-
tematycznego podejścia do realizacji tych działań oraz sformułowanie opcji polityki
naukowo-technologicznej na podstawie wyników projektu. Ministerstwo zainicjowało
projekty foresightowe w obszarze chemii, transportu i infrastruktury, rolnictwa, ener-
getyki, nanotechnologii, informatyki, badań nad edukacją, prawa, ekonomii, nauk spo-
łecznych i ochrony zdrowia. Projekty rozpoczynano od wyboru tematów w celu
zapewnienia ścisłej współpracy z kręgami kreującymi politykę w wytypowanych ob-
szarach zainteresowania. Priorytety w poszczególnych obszarach były określane na
podstawie oceny potencjalnego i niezbędnego wkładu nauki i technologii w rozwój
społeczeństwa. W konstrukcji projektu foresightowego był uwzględniany również stan
struktury badawczej w obszarze zainteresowania, na przykład stopień koncentracji
25
ośrodków badawczych w danej dziedzinie. Ukierunkowanie działań foresightowych
na zawężone obszary zainteresowania ułatwiało wdrożenie wyników projektów oraz
zapewniało większą elastyczność. Zastosowanie metody tworzenia scenariuszy przy-
czyniło się do inspirowania nowego sposobu myślenia długofalowego.
W Austrii subsydiowanie badań naukowych jest prowadzone od lat sześćdziesią-
tych XX wieku. Zdefiniowanie priorytetów technologicznych nastąpiło jednak dopiero
w 1985 roku. W 1987 roku powołano Fundusze Innowacyjności i Technologii (Inno-
vations- und Technologiefonds – ITF). Komitet ITF sprawuje funkcję koordynatora
polityki technologicznej Austrii, a główne role w jej kreowaniu odgrywają Minister-
stwo Nauki, Transportu i Sztuki, agencje rządu federalnego i krajów związkowych
oraz przemysł. Ich celem jest przekształcenie gospodarki państwa w system innowa-
cyjny, ukierunkowany na produkcję innowacyjnych produktów w miejsce tradycyj-
nych, z wykorzystaniem rodzimej wiedzy.
Foresight z zastosowaniem metody Delphi został przeprowadzony w Austrii przez
Instytut Oceny Technologii Austriackiej Akademii Nauk na zlecenie Ministerstwa
Nauki, Transportu i Sztuki (Blind, Cuhls, Grupp 1999). Projekt obejmował siedem
obszarów tematycznych: medycynę i technologię dla ludzi w podeszłym wieku,
tworzenie sieci w zakresie produkcji i dostaw dla przemysłu motoryzacyjnego, zrów-
noważoną produkcję, uczenie się przez całe życie, materiały o zdefiniowanej charakte-
rystyce (w tym szczególnie metale), produkcję, biologiczne źródła i przetwarzanie
żywności, nowe formy życia. Kwestionariusze zawierały między innymi pytania doty-
czące stopnia wiedzy eksperckiej (1–5), stopnia innowacyjności, ważności rozwoju,
szansy realizacji, szans dla Austrii w aspekcie działań badawczo-rozwojowych oraz
organizacyjnych, społecznych, wdrożeniowych i ekonomicznych. Istniały również
odniesienia do tzw. megatrendów określonych w niemieckim projekcie Delphi II.
Nadzór nad systemem naukowo-technologicznym Węgier jest sprawowany przez
Akademię Nauk (nauka) oraz Krajowy Komitet Postępu Technologicznego – OMBF
(technologia), który w 1997 roku zainicjował Krajowy Program Foresightu Technolo-
gicznego. Ważnym aktorem systemu jest również Komitet Polityki Naukowej, w skład
którego wchodzi między innymi Prezes Akademii Nauk, Minister Kultury i Edukacji
oraz Minister Finansów, opracowujący propozycje polityki badawczo-rozwojowej
państwa dla rządu. Program foresightowy obejmuje większość branż gospodarki
i obszarów naukowo-technologicznych. Przy jego opracowywaniu wykorzystano
założenia Programu Foresightu Wielkiej Brytanii. Program rozpoczęto od działań
preforesightowych, takich jak seminaria i formułowanie tematów paneli, tworzenie
specjalistycznych komitetów, zorganizowanie międzynarodowego spotkania robocze-
go, na którym były przekazywane zagraniczne doświadczenia foresightowe. Określo-
no również sposób powoływania ekspertów do badań metodą Delphi (konominacji).
Hiszpański system badawczo-rozwojowy jest złożony z wielu branżowych
ośrodków badawczo-rozwojowych na szczeblu krajowym, których finansowanie jest
koordynowane przez Komitet Nauki i Technologii (Comisio´n Interministerial de
Ciencia y Technologı´a – CICYT) oraz nielicznych ośrodków należących do przedsię-
biorstw prywatnych. Jednym z celów zawartych w narodowym programie badań nau-
kowych i innowacji technologicznych (Plan Nacional de Investigación Científica, De-
26
sarrollo e Innovación Tecnológica), ogłoszonym w 1988 roku, była poprawa koordy-
nacji działań uczestników krajowego systemu naukowo-technologicznego. Hiszpański
foresight narodowy został zainicjowany przez agencję rządową ANEP (Agencia Na-
cional de Evaluacio´n y Prospectiva) w 1995 roku (He´Raud, Cuhls 1999). W pierw-
szej fazie prac zgromadzono informacje na temat dotychczasowych działań
foresightowych prowadzonych w Hiszpanii, stosowanych w kraju i za granicą metod
foresightowych, zidentyfikowano pożądanych uczestników procesu, przeprowadzono
promocję zaangażowania instytucji prywatnych i publicznych oraz przeprowadzono
wstępne prace foresightowe metodą Delphi w czterech obszarach: optyka, mobilna
komunikacja, zaawansowane materiały i zaawansowane usługi multimedialne. Kolej-
ne fazy foresightu narodowego zostały zrealizowane w latach 1996–1997 przez grupę
ekspertów złożoną z przedstawicieli uniwersytetów, specjalistów nauk społecznych
oraz fundację Ramo´n Areces and ONCE oraz UNICAJA y la Caja de Ahorros de
Estremadura. Proces Delphi wykorzystano do określenia głównych tendencji rozwoju
innowacji systemu naukowo-technologicznego w najbliższym czasie, obszarów wy-
stąpienia tych innowacji, oceny ich wagi i oddziaływania. Kwestionariusze Delphi
zawierające pytania o okres realizacji tez, ich wagę, główne innowacje oraz ich od-
działywanie na jednostki i społeczeństwo, zostały skierowane do stosunkowo niewiel-
kiej grupy 123 ekspertów z uczelni wyższych i ośrodków badań technologicznych.
Uzyskane wyniki posłużyły do tworzenia scenariuszy rozwoju (Tezanos i inni 1997).
System badawczo-rozwojowy Włoch tworzą uczelnie wyższe, Narodowa Rada
Badań (Consiglio Nazionale delle Ricerche – CNR), przedsiębiorstwa państwowe,
przemysł oraz centra badawcze spółek państwowych, działające w sposób indywidu-
alny. Działania foresightowe na większą skalę, obejmujące nie tylko aspekty techno-
logiczne, ale i społeczne, ekonomiczne, środowiskowe, polityczne i rynku pracy, były
podejmowane we Włoszech od lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Wcześniej były
realizowane projekty foresightowe o mniejszym zasięgu, w celu dostarczenia informa-
cji strategicznych dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw (He´Raud, Cuhls
1999).
Założenia metodyczne projektu „Priorytety Narodowe Badań Przemysłowych”
(Rosselli Fondazione 1996) zostały zaczerpnięte z niemieckiego projektu T21. Trzy
główne fazy projektu obejmowały wybór i klasyfikację technologii kluczowych dla
rynku włoskiego, wybór kryteriów oceny tych technologii oraz ich zastosowanie do
oceny technologii. Celem było stworzenie wiarygodnych podstaw dla instytucji pu-
blicznych do wyboru strategii i programów, z uwzględnieniem realistycznej i po-
wszechnie uznanej oceny ich wpływu na system społeczno-ekonomiczny państwa.
Projekt był realizowany przez niezależny instytut naukowy Fundazione Rosselli,
z udziałem ekspertów z ośrodków przemysłowych, uczelni wyższych oraz instytucji
publicznych. Jako kryteria oceny technologii przyjęto: wymagania/możliwości stwa-
rzane przez system społeczno-ekonomiczny państwa dla technologii, silne i słabe
strony Włoch w zakresie wykorzystania technologii w porównaniu z innymi krajami,
osiągnięcia naukowe mające zastosowanie w rozwoju technologii, silne i słabe strony
państwa w zakresie wykorzystania potencjału naukowego w porównaniu z innymi
krajami, koszty i zasoby naukowe i technologiczne wymagane do osiągnięcia przewi-
27
dywanych korzyści społeczno-ekonomicznych związanych z nowymi technologiami.
Technologie mogą być charakteryzowane między innymi z uwagi na fundamentalne
potrzeby kraju oraz wpływ na krajowy system produkcji. Jako wskaźniki oceny przy-
jęto wzrost gospodarczy i poziom zatrudnienia, ekspansję i zróżnicowanie systemu
przemysłowego, stan środowiska, zdrowie oraz postęp kulturalny i społeczny. Jako
wskaźniki wpływu na system produkcji przyjęto natomiast wpływ technologii na kon-
kurencyjność na rynkach międzynarodowych (koszt, usługi), wpływ na strukturę
przemysłu (wielkość przedsiębiorstw, liczba branż), wpływ na zależność od zagra-
nicznych surowców strategicznych oraz pozycję Włoch na międzynarodowym rynku
pracy. Wzięto również pod uwagę koszty działalności badawczo-rozwojowej, progra-
my badawcze, kompetencje pracowników naukowych i jakość prowadzonych prac
badawczych, strukturę badawczo-rozwojową, transfery technologiczne między bada-
niami naukowymi i innowacyjnością w przemyśle. Na podstawie uzyskanych infor-
macji sporządzono diagramy dla każdej technologii oraz wyróżniono podobszary
w każdym z pól technologicznych. Zdefiniowano również osiem faz procesu innowa-
cyjności, począwszy od I fazy – wstępnych badań prowadzonych w instytucjach nau-
kowych, przez III fazę – zaawansowanego stanu badań z pierwszymi zastosowaniami
technicznymi i/lub rozwiązaniami prototypowymi do VIII fazy – wprowadzenie na
rynek. Ocenie poddano obecny stan innowacyjności każdej z rodzin technologicznych
oraz spodziewany stan w 2004 roku. Na podstawie ogólnych wniosków z projektu,
dotyczących polityki technologicznej, stwierdzono, że powinna być ona wybiórcza
w celu koncentracji środków, ukierunkowana na „wyłaniające się” technologie klu-
czowe, bazująca na międzynarodowej wizji potencjalnych możliwości związanych
z „wyłaniającymi się” technologiami oraz obecnymi możliwościami ich zastosowania
w krajowym przemyśle oraz dwuwymiarowa, z uwzględnieniem aspektu technolo-
gicznego i branżowego, czyli zastosowania technologii w obecnych i przyszłych sek-
torach gospodarki. Zalecenia wynikające z projektu foresightowego sprowadzały się
do działań prowadzących do wzmocnienia struktur transferu technologicznego, wspie-
rania współpracy naukowej między uczelniami wyższymi i przemysłem, wspierania
współpracy między kręgami biznesowymi oraz państwowymi instytucjami badaw-
czymi i uczelniami wyższymi, nadania strategicznego charakteru inicjatywom doty-
czącym tworzenia parków naukowych i technologicznych.
System naukowo-technologiczny Korei tworzą instytucje rządowe, wśród któ-
rych wiodącą rolę odgrywa Ministerstwo Nauki i Technologii (Ministry of Trade and
Technology – MOST), do niedawna koordynujące prace innych ministerstw i agencji
zajmujących się kreowaniem i realizacją polityki działalności badawczo-rozwojowej
sektora publicznego i prywatnego. Wobec stosunkowo słabo rozwiniętych mechani-
zmów instytucjonalnych systemu innowacyjnego Korei oraz wzrastającego znaczenia
działań naukowo-technologicznych w różnych obszarach aktywności społeczno-
-ekonomicznej zarówno odpowiedzialność za badania, jak i środki na ich dofinanso-
wanie stopniowo były przekazywane również innym ministerstwom, takim jak:
Ministerstwo Handlu, Przemysłu i Energetyki, Ministerstwo Informatyki i Komunika-
cji, Ministerstwo Edukacji, Ministerstwo Środowiska, Ministerstwo Budownictwa
i Transportu, Ministerstwo Zdrowia oraz Ministerstwo Rolnictwa i Leśnictwa. Wraz
28
ze zmianą mechanizmów kreowania polityki systemu naukowo-technologicznego na
początku lat dziewięćdziesiątych w Korei zaczęły powstawać agencje zajmujące się
zarządzaniem działalnością badawczo-rozwojową, w tym planowaniem działań i dys-
trybucji środków, oceną i kontrolą, również z zastosowaniem narzędzia, jakim jest
foresight.
Pierwszą próbą unifikacji systemu planowania działalności badawczo-rozwojowej
był ogłoszony w 1992 roku przez MOST projekt foresightu technologicznego HAN
(Highly Advanced National Projects), w celu zwiększenia konkurencyjności rodzime-
go przemysłu przez zwiększenie możliwości naukowych i technologicznych. Współ-
praca między różnymi grupami zainteresowań w projekcie była doskonała. Możliwa
była alokacja środków na podstawie ustalonych priorytetów. Projekt ten stanowił mo-
del planowania polityki naukowo-technologicznej i programu działań badawczo-
-rozwojowych Korei, niezbędnych zwłaszcza wobec ogłoszonego w 1997 roku pierw-
szego programu pięcioletniego prowadzącego do znaczącego zwiększenia możliwości
systemu naukowo-technologicznego kraju. Został on zainicjowany konsultacjami
między przedstawicielami ministerstw i grupami zainteresowania w zakresie plano-
wanego programu działań badawczo-rozwojowych kraju oraz powołaniem Komitetu
Sterującego. W ramach działań foresightowych z udziałem 400 ekspertów ze środo-
wisk naukowych, rządowych i przemysłu dokonano analizy czynników mających
wpływ na system naukowo-technologiczny, określono cele oraz dokonano oceny
technologii proponowanych do umieszenia w programie badań i rozwoju. W wyniku
tych prac określono jedenaście technologicznych obszarów priorytetowych, dokonano
odpowiednich alokacji środków oraz oceny przeprowadzonych działań badawczo-
-rozwojowych w ramach ustalonego programu narodowego.
W późnych latach osiemdziesiątych XX wieku w Instytucie Polityki Naukowej
i Technologicznej (Science and Technology Policy Institute – STEPI) przeprowadzo-
no pierwszy projekt foresightowy na szczeblu krajowym. Poprzedził on wiele kolej-
nych prób prognozowania rozwoju technologicznego podejmowanych w latach
dziewięćdziesiątych XX wieku.
Instytut Polityki Technologii Przemysłowych (Institute of Industrial Technology
Policy – ITEP) powołany do zarządzania działaniami badawczo-rozwojowymi, finan-
sowanymi przez Ministerstwo Handlu, Przemysłu i Energetyki, w tym wyborem tech-
nologii, alokacją środków i oceną działań, prowadzi regularne działania foresightowe
dotyczące jednak krótkiego okresu – pięcioletniego. Główne kryteria stosowane przy
wyborze technologii przez ITEP, to: technologie podstawowe, technologie umożliwia-
jące uniezależnienie się od importu, technologie kreujące wartość dodaną oraz przy-
jazne środowisku.
W 1993 roku zainicjowano narodowy foresight z zastosowaniem metody Delphi.
Projekt był realizowany w trzech rundach. W pierwszej rundzie określono 9000 tema-
tów zebranych w 15 grup tematycznych, na podstawie idei przekazanych przez pięcio-
tysięczną grupę ekspertów ze środowiska naukowo-technologicznego w zakresie
technologii specyficznych dla Korei. Powołano Komitet Sterujący oraz dwanaście
komitetów roboczych odpowiedzialnych za prace w ramach obszarów technologicz-
nych: technologie informatyczne, technologie komunikacyjne i elektronika, produkcja,
29
materiały, chemia, nauki o życiu, rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo, opieka zdro-
wotna, energia, środowisko i bezpieczeństwo, zasoby mineralne i wodne, urbanizacja
i budownictwo, transport, nauki o morzu i ziemi, astronomia oraz ultratechnologie
(przełomowe technologie niskich lub wysokich temperatur itp.). W wyniku prac komi-
tetów roboczych dokonano redukcji liczby tematów przewidzianych do opracowania
w ramach foresightu do 1127. W drugiej rundzie kwestionariusze dotyczące czasu
realizacji tematów zostały rozesłane do 5000 ekspertów. Uzyskano około 46% odpo-
wiedzi. Foresight miał znaczący wpływ na planowanie działalności badawczo-
rozwojowej przez duże przedsiębiorstwa podejmujące własne działania foresightowe
dla wielu długoterminowych strategii. Dla przykładu, w 1995 roku Korporacja Ener-
getyczna Korei we współpracy ze STEPI przeprowadziła badania z zastosowaniem
metody Delphi, obejmujące 400 tematów związanych z produkcją energii elektrycznej
i nowymi źródłami energii w okresie 30 lat. Podobne prace były podejmowane rów-
nież przez firmy Samsung i LG (Shin, Hong, Grupp 1999).
30
3. Przegl
ąd foresightów technologicznych realizowanych
na szczeblu regionalnym i ponadregionalnym
Przegląd zamieszczony w niniejszym rozdziale nie stanowi pełnej listy
foresightów, jakie są lub były realizowane w Europie i na świecie w ostatnich latach.
Zamieszczono go w celu ułatwienia Czytelnikowi wyrobienia sobie poglądu na ogólne
zasady organizacji foresightu oraz wstępnego wyobrażenia o „geografii” przedsię-
wzięć tego typu. Autorzy opracowania mają również nadzieję, że korzystając z za-
mieszczonych danych Czytelnik „skróci sobie drogę” do szczegółowej wiedzy
o foresighcie jako takim, jak i do wiedzy o doświadczeniach różnych państw.
Zamieszczone zestawienie jest ilustracją pracy, jaką wykonali autorzy opracowania
w 2006 roku, gdy wobec ówczesnego braku polskich doświadczeń foresightowych
zdecydowali się na rozpoczęcie przygotowania przedsięwzięcia od przestudiowania
danych zagranicznych. Listę kilkudziesięciu wybranych foresightów wraz z krótką
charakterystyką obejmującą: określenie celu, obszaru technologicznego, określenie
czasu realizacji, metody i formy wyników wraz z odniesieniami do danych źródło-
wych zawiera tablica 5.
Nie wszystkie opisywane przedsięwzięcia mieszczą się w kategorii foresightu
technologicznego, jednak aspekt rozwoju technologicznego i/lub innowacyjności wy-
stępuje w każdym z nich. W doborze przedsięwzięć do zestawienia kierowano się
również występowaniem aspektu regionalnego oraz podobieństwem, jeśli nie co do
celu i zakresu, to przynajmniej metodyki, do foresightu dla województwa śląskiego.
Wszystkie informacje zawarte w zestawieniu pozyskano przez internet.
31
Tablica 5. Wybrane foresighty technologiczne lub uwzględniające aspekt technologiczny, realizowane na szczeblu regionalnym lub krajowym
Państwo Tytuł foresightu
Zasięg
Analizowany obszar technologiczny
i cel realizacji projektu
Metody
Rok
zakoń
koń-
czeni
a
Horyzont
czasowy
www
Uczestnicy
(czcionka pogrubiona:
instytucja wiodąca)
Sponsor
Forma rezultatów
R PR
Austria
Visions of wireless
information
society
X
Uzasadnienie projektu: osiągnięcie przewagi konkurencyj-
nej na szybko rozwijającym się rynku mobilnych środków
wymiany informacji. Poszczególne firmy (kompanie),
działające na tym rynku, muszą angażować się we wciąż
nowe formy zastosowań i usług. Zidentyfikowano cztery
kluczowe rodzaje usług: elektroniczne systemy opłat/TTP
dostęp do Internetu / multimedialne usługi informacyjne,
przesyłanie informacji bez udziału człowieka (np. teleme-
tria). Dla tych grup usług badano przyszłe uwarunkowania
rozwojowe i wpływy zewnętrzne
Delphi
Warsztaty
scenariuszowe
Inne metody
1999
20 lat
iwe.
oeaw.
ac.
at
/
AAS-ICE : Research
Unit for Institutional
Change & Europ.
Integration of Austr.
Ac. Sc
Agencje i departamenty
rządowe
Inne instytucje
Rząd Scenariusze
Austria
The Future of
Mobility in Austria.
Consequences for
Technology Policy
X
W nadchodzących latach są oczekiwane znaczące zmiany
w warunkach rozwoju przemysłu samochodowego
w Austrii, co powoduje potrzebę poszukiwań nowych
rozwiązań technologicznych. Równocześnie uwarunkowa-
nia strategiczne powodują, że przemysł samochodowy
musi w Austrii bronić swej pozycji konkurencyjnej wzglę-
dem innych gałęzi przemysłu. Celem realizacji foresightu
jest wskazanie priorytetów technologicznych przemysłu
samochodowego w kontekście integracji europejskiej oraz
zmian struktury przemysłu austriackiego
Skaning
środowiskowy
Przegląd
literatury
Panele
ekspertów
Scenariusze
Technologie
kluczowe
Mapy
interesariuszy
Sesje
warsztatowe
2001
ponad
15 lat
bmvit.gv.at www.arcs
.ac.at
Austrian Research
Centre
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy, organi-
zacje handlowe,
stowarzyszenia prze-
mysłowe, organizacje
pozarządowe
Rząd
Rekomendacje strategiczne,
lista technologii kluczowych,
scenariusze
Austria
Technology Delphi
and Society
Delphi, Delphi
studies 1996
X
Narodowy foresight austriacki łączący zagadnienia
technologiczne ze zrównoważanym rozwojem społecznym.
Szczególną uwagę poświęcono rozpoznaniu potencjału
innowacyjnego Austrii w kontekście potencjalnych nisz
technologicznych, w których Austria mogłaby stać się
światowym liderem. Przedsięwzięcie realizowano w sieci
współpracy z innymi austriackimi foresightami technolo-
gicznymi. Wynikiem szczegółowego preforesightu było
wyznaczenie następujących obszarów technologicznych:
technologie teleinformacyjne (ICT), biotechnologia, techno-
logia medyczna, technologia diagnostyczna w medycynie,
technologie dla środowiska. Przedmiotem foresightu było
także wypracowanie systemu zarządzania wiedzą do
wdrażania rezultatów foresightu
Przegląd
literatury
Panele
ekspertów
SWOT
Delphi
Sesje
warsztatowe
Inne metody
1998
ponad
15 lat
bmbwk.
gv.
at
/fo
rschung/mat
erialien/
ITA : Institute
of Technology
Assessment
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy,
organizacje handlowe,
stowarzyszenia prze-
mysłowe,
inne środowiska
interesariuszy
Rząd
Rekomendacje strategiczne,
kluczowe obszary ba-
dań/technologie kluczowe
32
Austria
Future Energy
Systems
X
Ogólny cel realizacji foresightu: zapewnienie bezpieczeń-
stwa zaopatrzenia w różne nośniki energii (w tym zapew-
nienie dywersyfikacji źródeł) w warunkach
zrównoważonego rozwoju społecznego
Analizowane obszary zastosowań: zaopatrzenie w elek-
tryczność, gaz, inne nośniki energii, w wodę
Warsztaty
scenariuszowe
2002
15 lat
energiesystemede-
rzu
ku
nft.a
t/
Austrian Federal
Ministry for Transpor-
tation, Innovation and
Technology
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe
Rząd
Scenariusze,
lista technologii kluczowych,
technologiczne mapy drogowe
Austria
The House
of the Future
X
Wizja domu przyszłości, spełniającego standardy ekono-
miczne, ekologiczne i społeczne. Analizowane technologie:
wszystkie nowoczesne technologie stosowane w gospo-
darstwie domowym
Warsztaty
scenariuszowe 1999
15 lat
hausderzukunft.at/
Austrian Federal
Ministry for Transpor-
tation, Innovation
and Technology
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe
Rząd
Analiza czynników i trendów,
scenariusze rozwoju,
lista technologii kluczowych
Austria
Perspectives
for Research,
Technology
and Innovation
in Austria
– Strategy 2010
X
Ogólny cel: zwiększenie dynamiki i konkurencyjności
gospodarki Austrii, dla zapewnienia zrównoważonego
wzrostu ekonomicznego oraz znaczącego wzrostu możli-
wości zatrudnienia. Wskazano trzy główne zasady strate-
giczne:
• wspieranie jakości i doskonałości w badaniach
• wzmocnienie struktur sieciowych oraz współpracy
między sferami nauki i przemysłu
• poprawa skuteczności i wydajności działalności promo-
cyjnej na styku badań i wdrożeń
Studia
literaturowe
Dyskusje
panelowe
2003
8 lat
ra
tfte
.a
t/Use
rF
le
s/Fi
le
/S
tra
tg
ie
2
010_eng.
Austrian Council for
Research and Tech-
nology Development +
zaproszeni eksperci
środowisko naukowe,
agencje rządowe, firmy
Rząd Rekomendacje
strategiczne
Austria
Innovation and
development
potential biomedi-
cal technologies.
BMT Austria 2000
X
Cel realizacji projektu:
• identyfikacja potencjału rozwojowego austriackiego
rynku technologii biomedycznych
• rozpoznanie rodzajów technologii biomedycznych
z potencjałem rozwoju w skali przemysłowej
• przygotowanie systemu wsparcia dla przyszłych
programów rozwoju technologii biomedycznych
w Austrii
Przegląd
literatury
Delphi
Inne metody
2000
10 lat
oegbmt
.a
t/
Austrian Society
for Biomedical
Engineering
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy, organi-
zacje pozarządowe
Rząd
Rekomendacje strategiczne,
lista technologii kluczowych
Austria
Austrian Safety
and Security
Research 2011
X
Cel projektu: przygotowanie priorytetów dla narodowego
programu badawczego w zakresie bezpieczeństwa, z
perspektywą przygotowania do pozyskiwania środków
z 7FP UE. Analizowane technologie: rozwój i potencjalne
zastosowania technologii biometrycznych, odzieży ochron-
nej i kryptografii, a także postęp technologiczny w zakresie
budowy mostów i tuneli oraz pojazdów na warunki kryzy-
sowe związane z nadzwyczajnymi zagrożeniami
Panele
ekspertów
Burza mózgów
Warsztaty
scenariuszowe
Wywiady
z ekspertami
2005
6 lat
oeaw.
ac.
at
/3469-X
Austrian Federal
Ministry for Transpor-
tation, Innovation
and Technology
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe
Rząd,
Komisja
Europej-
ska
Kluczowe obszary badań,
scenariusze rozwoju systemu
bezpieczeństwa i wsparcia
technologicznego
33
Belgia
PROMETHEE
Wallonia
X
Celem realizacji foresightu było wskazanie technologii
mogących mieć kluczowe znaczenie dla rozwoju regionu
(wskazano 40 takich technologii) i wykreowanie narzędzi
wsparcia dla rozwoju wytypowanych technologii (m.in.
utworzono 5 klastrów innowacyjnych dla poszczególnych
technologii lub ich grup). Celem było także wskazanie
priorytetowych obszarów tematycznych do dofinansowania
badań i przemysłu z funduszy publicznych i utworzenie
sieci współpracy między różnymi grupami badawczymi
w Baloni. Foresight był realizowany we współpracy
z ekspertami z Francji, Włoch i Kanady (Quebec). Przed-
miotem zainteresowań były technologie dla obszarów
tematycznych przemysłu i rynku: rolnictwo, myślistwo,
leśnictwo, wytwórczość, żywność, gospodarstwa domowe,
woda, elektryczność, gaz i inne paliwa, zdrowie, transport,
komunikacja
Skaning
środowiskowy
Przegląd
literatury
Burza mózgów
Technologie
kluczowe
Sesje
warsztatowe
Inne metody
2000
15 lat
walloni
e.
be/
dgt
re/
PROMET
HEE
.h
tm
DGTRE: General
Direction for Techno-
logies, Research and
Energy
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy
Rząd
Rekomendacje strategiczne,
lista technologii kluczowych,
lista kluczowych obszarów
badań
Belgia
Technologies for
the future: looking
a decade ahead
X
Celem przedsięwzięcia było wskazanie obszarów techno-
logicznych oraz kluczowych technologii, jakie powinny być
rozwijane w Belgii. Pogrupowano je następująco: ICT,
nauki biologiczne, energetyka, inżynieria materiałowa,
transport, nanotechnologia, technologie dla środowiska
Przegląd
literatury
Badania kwe-
stionariuszowe
2001
10 lat
agoria.
be
Incentim, KU Leuven
stowarzyszenia
przemysłowe, instytucje
finansowe
Biznes Lista technologii kluczowych
Belgia
The Chemical
Sector In Flanders
– Towards 2010
X
Przedmiotem studium było przeanalizowanie zmian
społeczno-gospodarczych i wskazanie, na ich tle, kierun-
ków rozwoju technologicznego. Brano pod uwagę następu-
jące obszary tematyczne: syntezy chemiczne, bioprocesy
i biotechnologie, technologię materiałów, opomiarowanie
w technologiach chemicznych, energetycznych, technolo-
gie chemiczne dla elektroniki
SWOT
Studia
literaturowe
Badania kwe-
stionariuszowe
2003
8 lat
vrwb.
be
Incentim, KU Leuven
stowarzyszenia
przemysłowe, instytucje
finansowe
Biznes Rekomendacje strategiczne,
lista technologii kluczowych
Belgia
Breakthrough
to the Future with
the Information
Society
in the Liège
Region
X
Projekt pilotażowy Inter Regional Information Society
Initiative (IRISI) skupiającej 22 regiony państw unijnych,
ukierunkowany na nakreślenie dróg przyśpieszenia rozwoju
społeczeństwa informacyjnego
Analizowany obszar technologii: ICT
Przegląd
literatury
Burza mózgów
SWOT
Delphi
Warsztaty
scenariuszowe
Inne metody
1997
10 lat
fa
sil.
be
General Direction
for Technologies,
Research and Energy
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy
Rząd Scenariusze
rozwoju
Belgia,
Luksem-
burg,
Holandia
Nanotechnology,
towards a molecu-
lar construction kit
X
Celem przedsięwzięcia była korekta ustaleń wcześniejsze-
go foresightu technologicznego, wymuszona dynamicznym
rozwojem nanotechnologii. Przedmiotem foresightu było
antycypowanie rozwoju w czterech obszarach technolo-
gicznych: nanoelektronika, nanomateriały, nanotechnologia
molekularna, mikroskopia rozdzielczości nanoskalowej.
Analizowano przyszłe zastosowania natotechnologii
w produkcji przemysłowej – zwłaszcza sprzętu elektrycz-
nego i optycznego, w sferze zdrowia, transportu i teleko-
munikacji
Studia
literaturowe
Skaning
środowiskowy
Panele
ekspertów
Technologie
kluczowe
Inne metody
1998
15 lat
stt.n
l/
STT: Netherlands
Study Center for
Technology Trends
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy
Rząd
Lista technologii kluczowych
34
Belgia
The Food Sector
in Flanders
– Towards 2010
X
Przedmiotem foresightu było zbadanie wpływu zidentyfiko-
wanych czynników społeczno-gospodarczych na przyszły
rozwój technologii żywności w regionie. Analizie poddano
następujące podobszary technologiczne: przetwórstwo
żywności, wytwarzanie składników, produkcja opakowań,
inżynieria i naukowe podstawy żywności, opomiarowanie
i metody badawcze
SWOT
Technologie
kluczowe
2003
8 lat
efmn.
inf
o/i
nd
ex.
ph
p?
opt
ion
=com
dom
an&t
ask=
do
c_v
iew&
gid=2
6
Incentim, KU Leuven Biznes Lista
technologii
kluczowych
Belgia
Energy Foresight
Flanders 2050
X
Przedmiotem foresightu jest wypracowanie scenariuszy
zrównoważonego zaopatrzenia regionu w energię oraz
określenie systemu wsparcia dla scenariusza najbardziej
pożądanego
Studia
literaturowe
Badania kwe-
stionariuszowe
Warsztaty
scenariuszowe
w trakcie
realizacji (2006)
ponad
40 lat
ept
ant
work.
org/
ET
A/
project
s.
php
?pid=17
Agencje i departamen-
ty rządowe (WTA)
środowisko naukowe,
stowarzyszenia prze-
mysłowe, instytucje
finansowe
Rząd Rekomendacje
strategiczne
Belgia
Industrial biotech-
nology and sus-
tainable chemistry
X
Przedmiotem foresightu było antycypowanie rozwoju
technologicznego w obszarze biotechnologii przemysłowej,
w tym: zastosowania enzymów i komórek w katalizie
chemicznej oraz technologii fermentacji, w kombinacji obu
podobszarów z przełomowymi osiągnięciami genetyki
molekularnej I inżynierii metabolizmu. Przewidywane
kierunki rozwoju badań analizowano w kontekście zasto-
sowań w różnych dziedzinach przemysłu oraz życia
codziennego. Obszerne zestawienie analizowanych
kierunków badań i zastosowań
Studia literatu-
rowe
Panele
ekspertów
Analiza trendów
Sesje
scenariuszowe
2004
20 lat
kvab.
be/
Def
ault
.a
spx
Rogal Belgian
Academy Council
of Applied Sciences
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, stowarzysze-
nia przemysłowe,
instytucje finansowe
Biznes Lista technologii kluczowych,
rekomendacje strategiczne
Bułgaria
ForeTech Bulgaria
X
Przedmiotem przedsięwzięcia były dwa foresighty pilota-
żowe: e-government oraz biotechnologia. W pierwszym
z nich koncentrowano się na zastosowaniu technologii
w naukach politycznych i społecznych oraz w funkcjonowa-
niu struktur państwa i społeczeństwa, natomiast przedmio-
tem drugiego były technologie dla nauk biologicznych,
a także zastosowanie biotechnologii w produkcji żywności
oraz w sektorze zdrowia. Ogólnym celem przedsięwzięcia
było wprowadzenie procedur foresightu do tworzenia
i przekierowywania narodowych, regionalnych i branżo-
wych strategii rozwoju
Panel ekspertów
SWOT
Burza mózgów
Sesje
scenariuszowe
2003
12 lat
fo
ret
ech.
online.
bg/
Applied Research
and Communications
Fund
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, organizacje
pozarządowe, inne
podmioty
Rząd
Komisja
Europej-
ska
Scenariusze,
rekomendacje strategiczne
Chiny
China’s Report
of Technology
Foresight 2005
X
Antycypacja rozwoju technologicznego Chin w odniesieniu
do obszarów technologicznych pominiętych we wcześniej-
szym foresighcie z 2003 roku, w aspekcie potrzeb społecz-
nych, gospodarczych, stanu rozwoju badań naukowych
i wdrożeń. Analizowane obszary technologiczne: przetwa-
rzanie i przesył informacji, biotechnologia, nowe materiały,
energia, zasoby i środowisko, zaawansowane techniki
produkcji przemysłowej
Delphi (2 cykle)
Warsztaty
scenariuszowe
Technologie
krytyczne
2005
15 lat
fo
re
si
gh
t.o
rg
.cn
/cb
w/
National Research
Center for
Science and Techno-
logy for Development,
agencje i departamenty
rządowe, firmy, stowa-
rzyszenia handlowe,
federacje przemysłowe
Rząd
Technologie kluczowe dla
rozwoju gospodarczego
i społecznego, rekomendacje
strategiczne
35
Cypr
eFORESEE-Cyprus X X
Pierwsze przedsięwzięcie typu foresight na Cyprze,
przygotowane nie tyle z perspektywy badań, ile rozwoju
systemu zarządzania wiedzą, jako jeden z kilku foresightów
pilotażowych prowadzonych w państwach wstępujących do
UE. Przedmiotem projektu było antycypowanie innowacyj-
ności w rolnictwie, inżynierii środowiska i biotechnologii.
Analizowane były następujące obszary zastosowań
technologii:
• technologie prośrodowiskowe
• biotechnologia,
• inżynieria cywilna,
• osiągnięcia technologiczne na rzecz nauk o ziemi,
• osiągnięcia technologiczne na rzecz nauk biologicznych
Panele
ekspertów
Przegląd
literatury
Delphi
Warsztaty
scenariuszowe
Mapy drogowe
rozwoju
Inne metody
2003
10 lat
ef
oresee.
inf
o/
cyprus
Agricultural Research
Institute (ARI)
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe
Rząd
Inni
sponso-
rzy
Analiza trendów i czynników
rozwoju,
scenariusze,
rekomendacje strategiczne,
inne
Czechy
Foresight as basis
for National
Research
Programme II
(NRPII)
X
Kontynuacja narodowego foresightu na lata 2004–2008,
obejmująca wskazanie priorytetowych obszarów badań
i kluczowych technologii w następujących dziedzinach:
nauki biologiczne, nauki medyczne, informatyka, chemia,
nauki o ziemi, budownictwo i architektura, inżynieria
materiałowa, inżynieria biomedyczna, inżynieria elektrycz-
na i elektroniczna, technologie przekazu informacji, techno-
logie niemieszczące się w klasyfikacjach, biotechnologia
przemysłowa i nauki o żywności, inżynieria produkcji,
inżynieria chemiczna, inżyniera zasobów, inżynieria
cywilna, inżynieria środowiska. Zastosowania nauki
i technologii w produkcji przemysłowej, zaopatrzeniu
w elektryczność i gaz, w konstrukcjach, w transporcie,
przechowalnictwie, przekazie informacji, administracji
publicznej, obronności, edukacji, sferze zdrowia.
Wpływ nauki i technologii na sferę rynkową w dziedzinie
gospodarstwa domowego, zaopatrzenia w wodę,
elektryczność, paliwa oraz w transporcie
Studia
literaturowe
Panele
ekspertów
Analiza trendów
Burza mózgów
SWOT
Technologie
kluczowe
Warsztaty
scenariuszowe
2006
6 lat
fo
re
si
gh
t.cz
Technology Centre
AS CR
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy
Rząd
Lista technologii kluczowych,
priorytetowe obszary badań,
rekomendacje strategiczne
Dania
Energy
Technology
Foresight
X
Przedsięwzięcie miało charakter preforesightu dla przygo-
towania całorocznych warsztatów „Energy year 2006”,
poświęconych wkładowi Danii w międzynarodowy rozwój
zrównoważonych systemów energetycznych. Przedmiotem
przedsięwzięcia było przygotowanie sieci współpracy
i lobby na rzecz wspierania technologii w następujących
obszarach: energia wiatrowa dla budynków, ogniwa
paliwowe zasilane przez słońce i inne źródła promieniowa-
nia, biopaliwa, energetyka wodorowa w powiązaniu
z technologiami ropy i gazu. Punktem odniesienia były
zastosowania wymienionych grup technologii w różnych
gałęziach przemysłu oraz w zaopatrzeniu w elektryczność,
gaz i wodę
Warsztaty
scenariuszowe
2005
2006
i perspek-
tywa
następ-
nych
kilkunastu
lat
ida.
dk/
English/
IDA+Energy+Year+2006/
The Danish Society
of Engineers (IDA)
środowisko naukowe,
firmy
Biznes
Scenariusze i rekomendacje
strategiczne
36
Dania
Future Wind
Turbines
X
Przedmiotem foresightu było antycypowanie rozwoju
energetyki wiatrowej w Danii w kontekście przewidywanych
problemów środowiskowych i społecznych związanych
z wykorzystaniem tradycyjnych źródeł energii, a także
w kontekście postępu technologicznego w obszarze
wykorzystywania energii wiatru. Analizowano m.in. dotych-
czasowe trendy technologiczne, aktualny state-of-art
w tej dziedzinie, a także obszary badań rozwijane w Danii,
mogące dostarczyć nowych rozwiązań technologicznych
Skaning
środowiskowy
Przegląd
literatury
Ekstrapolacja
trendów
Technologie
kluczowe
Warsztaty
scenariuszowe
2002
20 lat
risoe.dk/sys/
tes/
environment
al_sou
RISOE
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy
Rząd
Rekomendacje strategiczne,
lista technologii kluczowych,
scenariusze
Dania
Technological
Foresight on
Nanotechnology
X
Przedmiotem foresightu było opracowanie spójnego planu
działań dla badań, edukacji i polityki innowacyjnej
w obszarze nanonauki i nanotechnologii. W ramach
przedsięwzięcia dokonano przeglądu strategii międzynaro-
dowej oraz foresightów w dziedzinie nanonauki i nanotech-
nologii, przeglądu działań duńskich w tym obszarze,
perspektyw dla badań naukowych i rozwoju nanotechnolo-
gii w Danii w kontekście dotychczasowych trendów oraz
czynników wpływających na te trendy. Przyszłe scenariu-
sze rozwoju skonstruowano w aspekcie społecznych
uwarunkowań dla budowy systemów innowacyjnych,
potencjalnych zagrożeń środowiskowych i etycznych,
a także w aspekcie możliwych zastosowań nanoproduktów
i unieszkodliwiania ich jako odpadów
Technologie
kluczowe
Delphi
Scenariusze
Technologiczne
mapy drogowe
2004
20 lat
risoe.dk/sys/tes/pr
ojekter/Nanotec
Danish Ministry
of Science,
Technology and
Innovation
we współpracy
z ekspertami w dziedzi-
nie nanotechnologii,
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe
Rząd
Analiza trendów i czynników
zewnętrznych,
scenariusze,
technologiczne mapy
drogowe,
rekomendacje strategiczne
Dania
Sensor
Technology
Foresight
in Denmark 2015
X
Ogólny cel: opracowanie scenariuszy rozwoju technologii
sensorów, jej zastosowań i wdrożeń rynkowych. Stworze-
nie narzędzia wspomagającego decyzje w zakresie priory-
tetów badawczo-rozwojowych oraz komercjalizacji
technologii sensorów. Celem było także stworzenie trwale
działających sieci współpracy w społeczności badaczy
i praktyków zajmujących się technologią sensorów. Ponad-
to, przedsięwzięcie służyło testowaniu metod foresightu
w odniesieniu do wąskiej dziedziny technologii. Osie
tematyczne: fizyka sensorów i systemów sensorowych,
wypracowywanie wiedzy i transfer wiedzy oraz doświad-
czenia, użytkownicy technologii i obszary wdrożeń dla
sześciu rodzajów sensorów: elektromagnetycznych,
mechanicznych, elektrycznych, magnetycznych, chemicz-
nych, jądrowych
Analiza trendów
i czynników
zewnętrznych
Studia
literaturowe
Kluczowe
obszary badań
Panele
ekspertów
Badania kwe-
stionariuszowe
Delphi
2001
15 lat
risoe.dk/rispubl/
SYS/ris-
r-1292.htm
Risø National
Laboratory,
Roskilde Denmark
środowisko naukowe,
firmy
Sensor
Techno-
logy
Centem
(agenda
rządowa)
Scenariusze rozwoju techno-
logicznego i rynkowego,
technologiczne
mapy drogowe,
rekomendacje strategiczne
obszarów badań
37
Dania
Teknologisk
Fremsyn
– Cognition
and Robotics
X
Zadaniem było poszerzenie wiedzy i ustanowienie procedur
antycypacji rozwoju w dziedzinie technologii robotów.
Ogólne cele: wsparcie procedur podejmowania decyzji,
polepszenie warunków wdrażania strategii rozwoju,
określenie priorytetów inwestycyjnych, ustanowienie sieci
powiązań umożliwiających wspólne antycypowanie trendów
rozwojowych, rozpoznanie technologii. Analizowane
obszary technologiczne: nauki informacyjne, komputerowe
i komunikacyjne, sztuczna inteligencja, przetwarzanie
obrazów i sygnałów, prototypowe technologie niemieszczą-
ce się w klasyfikacjach
Analiza trendów
i czynników
zewnętrznych
Scenariusze
Technologiczne
mapy drogowe
2006
10 lat
te
knologiskf
rem-
syn.
dk/
doc.
php?id=4
Ministry of Science,
Technology
and Innovation
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy
Rząd
Rekomendacje strategiczne,
m.in. na temat obszarów
badań
Dania
Nordic Hydrogen
Energy Foresight
2030
X
Szczegółowe cele: stworzenie społeczno-technologicznej
wizji przyszłej gospodarki z wykorzystaniem wodoru oraz
zbadanie ścieżek komercjalizacji produkcji wodoru, jego
przesyłania, przechowywania i wykorzystania. Stworzenie
systemu wsparcia podejmowania decyzji dla kompanii,
instytucji badawczych oraz władz publicznych w zakresie
priorytetyzacji w sferze B + R i stworzenie ramowych polityk
w tej dziedzinie.
Konsolidacja i umocnienie sieci powiązań między sferą
badawczą i przemysłową Ogólny cel: stworzenie strategii
państw nordyckich w zakresie rozwoju technologicznego
i wdrożeń, wytwarzania i przesyłania wodoru, wykorzysta-
nia wodoru w sektorze transportowym, wykorzystania
wodoru w instalacjach stacjonarnych (energia elektryczna
i ciepło). Przedsięwzięcie jest częścią procesu tworzenia
Nordic Research and Innovation Area poświęconego
wodorowi i ogniwom paliwowym w ramach Europejskiej
Przestrzeni Badawczej
Warsztaty
– sesje
scenariuszowe
Technologiczne
mapy drogowe
Studia
literaturowe
Analiza
technologii
kluczowych
Badania kwe-
stionariuszowe
2002
dwie
perspek-
tywy:
2015
i 2030
h2f
oresight
.inf
o
RISOE National
Laboratory
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe
Nordic Energy Research
Nordic I
nnovat
ion Cent
re i 16 innych podmiot
ów
z Danii,
Szwecji,
Norwe
gii,
Is
landii i F
inlandii
Rekomendacje strategiczne,
lista technologii kluczowych,
Scenariusze
Estonia
Estonian technol-
ogy foresight
X
Celem realizacji foresightu było wskazanie kluczowych
obszarów badań oraz kluczowych technologii dla Estonii
Analiza SWOT
Inne: dyskusje,
spotkania
robocze
2001
Brak
danych
esis.
ee/
eViking/
fo
resight
/index.
en.
ht
ml
Przedstawiciele nauki
i biznesu (międzynaro-
dowe korporacje jak
Pricewaterhouse
Coopers, Arthur
Andersen, Ericsson,
IBM), analitycy rynku
Rząd
estoński
Sprawozdania,
scenariusze rozwoju
– wprowadzone do polityki
rozwojowej Estonii
38
Estonia
Biotech Estonia
2020
X
Główny cel: umożliwić stały rozwój działań innowacyjnych
w przemyśle, w szczególności w obszarze biotechnologii
i dziedzinach pokrewnych przez wypracowanie instrumen-
tów ekonomicznych i prawnych umożliwiających nowe
wdrożenia. Przez realizację powyższego celu spodziewane
jest również osiągnięcie w perspektywie długoterminowej
rozwoju nauk pokrewnych oraz poprawy sytuacji społecz-
no-ekonomicznej kraju.
Analizowane obszary technologiczne:
• biomedycyna
• rolnictwo
• biotechnologie w ochronie środowiska
• ekonomia
• społeczny (dot. akceptacji społeczeństwa dla ewentual-
nych wdrożeń).
Rezultaty stanowią podstawę do stworzenia Narodowej
Strategii Rozwoju Biotechnologii w Estonii
Spotkania
i dyskusje
Analiza SWOT
Budowa scena-
riuszy
w grupach
roboczych
– w ramach
metody burzy
mózgów
2003
2020
ef
mn.
inf
o/
kb/
efmn-brief70.
Institute of Baltic
Studies and PRAXIS
Center for Policy
Studies
analitycy rynku,
przedstawiciele biznesu
i nauki
Komisja
Europej-
ska
Trzy scenariusze:
Reulokowanie, Ludzkie
Zasoby, *Internationalisation*
Estonia
eFORESEE
X
Realizowany foresight obejmuje dwa projekty: Informacyjne
Społeczeństwo Technologii i Biotechnologia. W projekcie
Informacyjne Społeczeństwo Technologii (IST) położono
nacisk na rozwój innowacji i wspieranie tego typu działań
w przemyśle. Bieżące cele, to:
• Rozwój idei IST w odniesieniu do przyjętych rozwiązań
w świecie, przez współuczestniczenie w rozwoju go-
spodarki światowej, a w szczególności skandynawskiej
m.in. przez międzynarodową wymianę wiedzy
• Poprawa konkurencyjności w różnorodnych sektorach,
w szczególności perspektywicznych
• Zwiększenie zasobów ludzkich w celu poprawy dialogu
gwarantującego skuteczność przyjętych rezultatów fo-
resightu oraz poprawę dialogu między aktorami foresi-
ghtu
Analizowane obszary technologiczne:
• inżynieria i technologie
• medycyna
• inżynieria biomedyczna
• technologie komunikacji
• medyczna biochemia i kliniczna chemia
Burza mózgów
Wyznaczenie
tendencji
i czynników
determinujących
rozwój
Budowa
scenariuszy
Warsztaty
Ankietyzacja
i badania
2002
2020
ef
oresee.
inf
o/
est
onia/
Institute of Baltic
Studies and PRAXIS
Center for Policy
Studies
analitycy rynku,
przedstawiciele biznesu
i nauki oraz samorzą-
dów lokalnych
Komisja
Europej-
ska
eForesee
Project
Scenariusze rozwoju,
rekomendacje
39
Finlandia
Foresighting
labour market
in the Northern
Ostrobothnia
(Oulu Region)
X
Przedmiotem foresightu było stworzenie bazy informatycz-
nej dla ustawicznego badania rynku pracy w regionie oraz
ulokowanie niniejszego przedsięwzięcia w informacyjnej
sieci foresightów realizowanej w Finlandii. Prognozy
rozwoju rynku pracy zostały osadzone w realiach społecz-
nych, gospodarczych i technologicznych regionu.
W realizację przedsięwzięcia zaangażowano reprezentan-
tów różnych grup społecznych i zawodowych, w tym
również instytucje o profilu edukacyjnym
Burza mózgów
Sesje panelowe
1998
ponad
15 lat
eennakoi
nt
i.f
i/
Władze regionu
Northern
Ostrobothnia
środowisko naukowe,
firmy, organizacje
pozarządowe
Rząd
Rekomendacje strategiczne,
scenariusze rozwoju,
bazy danych
Francja
Region Centre:
which scenarios
towards 2020
X
Przedmiotem przedsięwzięcia było wprowadzenie podsta-
wowych założeń planowania strategicznego rozwoju
regionu w aspekcie pozyskiwania środków z Europe
Anregional Development Fund (ERDF). Niezależnym celem
przedsięwzięcia było nakreślenie alternatywnych scenariu-
szy rozwoju regionu, w tym powiązań z Paryżem. Próbo-
wano także wyartykułować elementy tożsamości regionu.
Procedura foresightu była podporządkowana dokonaniu
właściwych wyborów w aspekcie podtrzymania autonomii
i dynamiki rozwoju regionu
Burza mózgów
Warsztaty
scenariuszowe
2001
5 lat
fo
rera.
jrc.
es/
document
s/
eur20755e
n.
Władze Regionu
Centralnego
środowisko naukowe,
firmy, organizacje
pozarządowe
Rząd
Rekomendacje strategiczne,
scenariusze rozwoju
Francja
Limousin 2017
X
Foresight został przygotowany w ramach wsparcia
z funduszy ERDF oraz w ramach kontraktu wieloletniego
dla regionu. Przedsięwzięcie dotyczyło wszystkich aspek-
tów rozwoju regionu podzielonych na 19 grup tematycz-
nych. Prowadzone było w ścisłym powiązaniu z innymi
foresightami realizowanymi na poziomie europejskim
(np. Scenarios Europe 2010) oraz krajowym. Celem
przedsięwzięcia było zarówno nakreślenie strategii, jak
i scenariuszy rozwoju regionu
Sesje
warsztatowe
Burza mózgów
Warsztaty
scenariuszowe
1999
18 lat
crlimusin.
fr/
new
2017/
index.
ht
m
l
Prefecture Limousin
(Pierre Mutz
(PrĂŠfet));
CR Limousin (Robert
Savy (President))
środowiska naukowe,
firmy, organizacje
pozarządowe
Rząd
Rekomendacje strategiczne,
scenariusze rozwoju
Grecja
Greek National
Technology
Foresight 2021
X
Cel: stworzenie wspólnej i celowej wizji rozwoju Grecji,
a w szczególności rozwoju nauki gwarantującej przyszły
rozwój społeczno-gospodarczy kraju.
W ramach projektu poszukiwano/badano nowe obszary
badawcze rozwoju technologii, które w przyszłości będą
decydować o jego konkurencyjności.
Analizowano również takie obszary, jak:
• planowanie długofalowe
• udoskonalenie sieci współpracy
• utrzymanie publicznego dialogu
• udoskonalenia dialogu planowania.
Analizowane obszary technologiczne obejmowały wszyst-
kie dziedziny poprawy jakości życia m.in. inżynierię
i technologię, nauki socjospołeczne, medycynę, biotechno-
logię, ochronę i inżynierię środowiska, edukację,
zarządzanie
Panele
ekspertów
Burza mózgów
Budowa
scenariuszy
Wyznaczenie
kluczowych
technologii
Inne dostępne
metody
2004
17 lat
ef
mn.
inf
o/
index.
php?
opt
ion=com_docman&t
ask=doc_view&gid=12
Foresight powstał
z inicjatywy the Greek
General Secretariat
of Research & Tech-
nology (GSRT)
Konsorcjum złożone
z NTUA, NSPH, EUA,
LOGOTECH SA
& K-NET SA
środowisko naukowe,
firmy, organizacje
pozarządowe
EFRR –
75 %
Sektor
publiczny
– 25%
Opracowanie strategiczne
w którym zawarto scenariusze
rozwoju zaimplementowane
do Operacyjnego Planu
Konkurencyjności
(Wspólnota Poparcia Struktury
2000–2006)
40
Grecja
Regional Foresight
Exercise in Central
Macedonia
X
Cel: rozpoznanie długoterminowych perspektyw wdrażania
nowoczesnych technologii w obszarach zdefiniowanych
jako przyszłościowe: energia, środowisko, agrobiotechno-
logie, transport, nanotechnologie i technologie komunika-
cyjne w odniesieniu do zasobów ludzkich i potencjału
obszaru gospodarczego południowo-wschodniej Europy.
Analizowane obszary technologiczne, to:
• rolnictwo, gospodarka leśna
• zapatrzenie w energię, gaz i wodę
• komunikacja, transport
• edukacja
• inne publiczne i społeczne działalności
Burza mózgów
Analiza SWOT
Metoda Delphi
Wyznaczenie
kluczowych
technologii
2004
2018
fo
resight
.rc.
aut
h.
gr
Aristotle University
of Thessaloniki,
Logotech
środowisko naukowe,
samorządy lokalne,
przedstawiciele biznesu
i handlu, firmy, organi-
zacje pozarządowe
Aristotle
University
of
Thessa-
loniki
i Rząd
Scenariusze,
listy kluczowych technologii,
kluczowe obszary badań,
rekomendacje strategiczne
Hiszpania
Programme
of Industrial
Technological
Foresight
X
Przesłanką do podjęcia foresightu była potrzeba uzyskania
wiedzy o istniejących i przewidywalnych trendach techno-
logicznych dla wspomagania procesu decyzyjnego
w administracji publicznej i przemyśle. W szczególności
chodziło o uzyskanie informacji o przyszłych wpływach
technologii na przemysł, zatrudnienie i konkurencyjność.
Obszary zainteresowania związane z wdrażaniem techno-
logii: nauki biologiczne, nauki medyczne, nauki rolnicze,
nauki społeczne, komputery i informacja, fizyka, chemia,
nauki o ziemi, inżynieria materiałowa, inżynieria biome-
dyczna, inżynieria elektryczna i elektroniczna, technologie
komunikacyjne, inżynieria interdyscyplinarna, biotechnolo-
gia przemysłowa, inżynieria produkcji, inżynieria chemicz-
na, inżynieria zasobów, inżynieria cywilna, inżynieria
środowiska, nauki leśne, rybactwo, edukacja, ekonomia,
turystyka, dziennikarstwo
Studia
literaturowe
Panele
ekspertów
Analizy trendów
Kluczowe
obszary badań
Delphi
Scenariusze
Kluczowe
technologie
2001
20 lat
opt
i.org
ICT, AINIA, INASMET,
INESCOP, ASCAMM,
CIEMAT, CITMA, IQS
agencje i departamenty
rządowe, organizacje
biznesowe, stowarzy-
szenia przemysłowe,
organizacje pozarzą-
dowe
Rząd
Scenariusze,
listy kluczowych technologii,
kluczowe obszary badań,
rekomendacje strategiczne
Hiszpania
The Impact
of Biotechnology
on Health
X
Analizy studialne stanu obecnie prowadzonych badań
w biotechnologii powiązanych ze zdrowiem (Red Biotech-
nology) oraz identyfikacja ich znaczenia w tym obszarze,
a także określenie znaczenia tych badań w przyszłości
i możliwości ich praktycznego wykorzystania w obszarze
zdrowia i przemysłu.
Wyniki będą dotyczyły krytycznych technologii używanych
w przemyśle farmaceutycznym, wraz z rozwojem inżynierii
organów i tkankowej, terapii genowej, molekularnego
diagnozowania, epidemiologii, inżynierii rehabilitacji,
biomateriały, biomechanika, priorytetowych obszarów
badań podstawowych
Studia
literaturowe
Panele
ekspertów
Burza mózgów
Analizy trendów
Technologie
kluczowe
Delphi
Kluczowe
obszary badań
2003
b.d.
opt
i.org/
OPTI – GENOMA
ESPAN‘A
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy, organi-
zacje pozarządowe
Rząd
Analiza trendów I czynników,
lista technologii kluczowych,
rekomendacje strategiczne
41
Hiszpania
BIOCarm
– Biotechnology
in the Region
of Murcia
X
Foresight był realizowany w ramach regionalnej strategii
B + R (2003–2006). Plan obejmował biotechnologię jako
priorytetowy obszar mający duże znaczenie dla sektora
zdrowej żywności i nauk biologicznych. Celem Planu
Regionalnego dla B + R było wspieranie (promowanie)
badań strategicznych w okresie 2003–2005, szczególnie
badań generujących wiedzę w celu poprawienia konkuren-
cyjności regionu. Analizowane były możliwe wdrożenia
biotechnologii w takich działach przemysłu, jak: rolnictwo,
leśnictwo, rybołówstwo, urządzenia i wyposażenia terapeu-
tyczne, przetwórstwo żywności, farmacja
Panele
ekspertów
Analiza SWOT
Metoda techno-
logii krytycznych
2004
5 lat
carm.es/ceii/
Fundacion Seneca
– OPTI
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy, organi-
zacje pozarządowe,
stowarzyszenia han-
dlowe, organizacje
przemysłowe
Rząd
Analiza trendów i czynników,
lista technologii kluczowych,
rekomendacje strategiczne,
kluczowe obszary badań
Hiszpania
TICarm
– ICTs in the
region of Murcia
X
Foresight skoncentrowany był na technologiach teleinfor-
matycznych oraz na ich wpływie na turystykę, marketing,
biznes i rolnictwo.
Zamierzonym efektem foresightu było nie tylko zmoderni-
zowanie sektora przemysłu, ale także zwrotne oddziaływa-
nie przemysłu na rozwój naukowy i technologiczny regionu
Panele
ekspertów
Analizy trendów
Wywiady,
Kwestionariusze
2004
5 lat
carm.es/ceii/
Fundacion Seneca
– OPTI
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy, organi-
zacje pozarządowe,
stowarzyszenia han-
dlowe
Rząd
Analiza trendów i czynników,
lista technologii kluczowych,
rekomendacje strategiczne,
priorytety badawcze i inne
Hiszpania
First Spanish
Technology
Foresight Program
X
Przedmiotem foresightu były następujące zagadnienia:
• Zdrowa żywność – technologie konserwacji żywności
• Transformacja sektorów – nowe technologie w produkcji
materiałów metalowych
• Energia – energia odnawialna
• Środowisko przemysłowe – gospodarka odpadami
przemysłowymi
• Chemia – zastosowanie informatyki
• Technologie teleinformatyczne – obszary przemysłowe
związane z cyfrowym przetwarzaniem danych
• Transport – aeronautyka
• Sektory tradycyjne – technologie projektowe
Studia
literaturowe
Panele
ekspertów
Burza mózgów
Wyznaczenie
głównych
kierunków
Delphi
Technologie
kluczowe
1998
ponad
10 lat
opt
i.org
ICT, AINIA, INASMET,
INESCOP, ASCAMM,
CIEMAT, CITMA, IQS
środowiska naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, organizacje
biznesowe, stowarzy-
szenia przemysłowe,
organizacje pozarzą-
dowe
Rząd
Analiza trendów i czynników,
lista technologii kluczowych,
rekomendacje strategiczne
42
Hiszpania
Second Spanish
Technology
Foresight Program
X
Proces jest kontynuacją pierwszego technologicznego
foresightu. Sektory sprawozdania są takie same, w odróż-
nieniu do pierwszego foresightu zagadnienia są zoriento-
wane na:
• Zdrowa żywność – biotechnologia stosowana w produk-
cji żywności (sektor spożywczy)
• Energia – paliwa kopalne, produkcja energii i nowe
technologie; konwersja
• Środowisko przemysłowe – wyposażenie
pro-środowiskowe
• Chemia – przetwórstwo papieru, podstawowa chemia
organiczna, agrochemia
• Informacja i komunikacja – ICT i wschodząca ekonomia
cyfrowa
• Transport – kolejowy i morski
• Sektory podstawowe i ulegające transformacji – nowe
technologie w produkcji plastiku
• Sektory tradycyjne – technologie automatyczne
Studia
literaturowe
Panele
ekspertów
Burza mózgów
Analiza trendów
Kluczowe
obszary badań
Delphi
Technologie
kluczowe
1999
ponad
10 lat
opt
i.org
ICT, AINIA, INASMET,
INESCOP, ASCAMM,
CIEMAT, CITMA, IQS
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy,
organizacje pozarzą-
dowe, stowarzyszenia
handlowe, firmy,
organizacje przemysło-
we, organizacje
pozarządowe
Rząd
Analiza trendów i czynników,
lista technologii kluczowych,
rekomendacje strategiczne
Hiszpania
Third Spanish
Technology
Foresight Program
X
Jest to ostatni etap pierwszego foresightu technologiczne-
go w Hiszpanii. Obejmuje następujące zagadnienia:
• Zdrowa żywność – technologie zastosowania składni-
ków
• Energia – magazynowanie energii
• Środowisko przemysłowe – zagospodarowanie osadów
ściekowych, w tym oprzyrządowanie
• Chemia – podstawowa chemia nieorganiczna, chemia
mydła i detergentów, plastiki
• Informacja i komunikacja – infrastruktura sektora
komunikacyjnego
• Transport – przemysł samochodowy
• Sektory podstawowe i ulegające transformacji
– produkcja metalu i plastików
• Sektory tradycyjne – czysta technologia
Studia
literaturowe
Panele
ekspertów
Burza mózgów
Wyznaczenie
głównych
kierunków
Delphi
Kluczowe
technologie
2000
ponad
10 lat
opt
i.org/
publicacion
es/
te
rcero.
asp .
..
ICT, AINIA, INASMET,
INESCOP, ASCAMM,
CIEMAT, CITMA, IQS
środowiska naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, organizacje
biznesowe, stowarzy-
szenia przemysłowe,
organizacje pozarzą-
dowe
Rząd
Analiza trendów i czynników,
lista technologii kluczowych,
rekomendacje strategiczne
Hiszpania
Future scenarios
for the Information
Society in the
Catalan Region
X
Foresight społeczno-gospodarczy poświęcony scenariu-
szom rozwoju Społeczeństwa Opartego na Wiedzy
w Katalonii. W przedsięwzięciu połączono zagadnienia
społeczne ze wskazaniem perspektywicznych obszarów
badań i wdrożeń, mogących mieć największe znaczenie
dla przyszłych kierunków rozwoju regionu
Studia
literaturowe
Analizy
krzyżowe
wpływów
Wyznaczenie
głównych
kierunków
Scenariusze
2000
ponad
10 lat
0.
gecat
.net
/dursi/
/si/
document
..
.
Periscopi
de Prospectiva
i Estratègia
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, organizacje
biznesowe, stowarzy-
szenia przemysłowe
Rząd
Scenariusze, rekomendacje
strategiczne
43
Holandia
Limburg 2030
excellent
in Europe; a future
study for the
regional province
Limburg
X
Ze względu na potrzebę określenia perspektyw rozwoju
opracowano scenariusze z uwzględnieniem aspektów
ekonomicznych, środowiskowych i społecznych.
Ogólny cel: określenie polityki rozwojowej prowincji
do 2030 roku.
Analizowane obszary tematyczne:
• warunki społeczne, ze szczególnym uwzględnieniem
statusu materialnego społeczeństwa
• nauki polityczne, budowanie strategii
• bezpieczeństwo
• edukacja
Studia
literaturowe
Budowa
scenariuszy
Inne
1996
2030
limburg.
nl/
TNO INRO
agencje i departamenty
rządowe, firmy, organi-
zacje pozarządowe
Rząd Scenariusze
rozwoju
Holandia Dutch Biotech
Scenarios 2030
X
Cel: określenie rozwoju biotechnologii w przyszłości,
z uwzględnieniem osiągnięć COGEM (The Dutch Commis-
sion on Genetic Modification), z zastosowaniem analizy
ryzyka i konsultacji społecznych (w formie dyskusji nad
biotechnologią).
Rezultaty foresightu wyznaczą również kierunki działalności
COGEM.
Analizowany obszar technologiczny: biotechnologie.
W przedsięwzięcie zostały zaangażowane jednostki
mogące przyczynić się do rozwoju technologii zarówno ze
środowisk przemysłowych i naukowych, jak i rządowych.
Rezultatem projektu była matryca złożona z czterech
najbardziej prawdopodobnych scenariuszy rozwoju pn.:
• Tech-Świat
• Technokonsument
• Narodowi liderzy
• Powiązania społeczne
Przegląd
literaturowy
Analiza trendów
Budowa scena-
riuszy rozwoju
Metoda techno-
logii kluczowych
Burza mózgów
Panele
ekspertów
2005
2030
govert
.g
ijsbers@t
no.
nl;
christ
ien.
enzing@t
no.
nl;
wieneke.
vulli
ngs@t
ech
nopolis-grou
p.
nl
TNO Technopolis
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy, inni
potencjalni
interesariusze
Nether-
lands
Commis-
sion on
Genetic
Modifica-
tion
(COGEM)
Scenariusze technologiczne
Holandia
Dynamo 2004
NRLO foresight
studies in the
agricultural sektor
Technology Radar
X
Cel: identyfikacja narodowych obszarów rozwoju działań
innowacyjnych w celu wyznaczania ścieżki rozwoju gospo-
darczego Holandii.
Analizowane obszary technologiczne obejmowały wszyst-
kie obszary wpływające na rozwój gospodarczy kraju,
m.in. inżynierię i technologie, medycynę, biologię, chemię,
biochemię, matematykę, fizykę, biotechnologię, nauki
przyrodnicze, architekturę i urbanistykę, ekonomię
Przegląd
literaturowy
Panele
ekspertów
Burza mózgów
Inne sprawdzo-
ne metody:
Analiza uwarun-
kowań
Dyskusje
panelowe
2004
b.d.
ez.
nl/
db.
ef
mn.
eu/
list
1.
php?id=6647
TNO-STB
SenterNovem
NWO
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy, organi-
zacje pozarządowe
Rząd
Lista technologii kluczowych,
priorytety badawcze
44
Holandia
Vision on biomass
X
Cel: stworzenie wizji wykorzystania biomasy jako źródła
energii zarówno dla przemysłu, jak i sektora komunalnego.
Foresight ten jest elementem realizacji polityki energetycz-
nej polegającej na przejściu na systemy zrównoważone.
Obszarami badań obejmującymi również aspekt ekologicz-
ny były: nauki biologiczne, inżynieria środowiskowa, nauki
o ziemi, biotechnologia przemysłowa, biotechnologia
żywności. Od strony aplikacyjnej przedmiotem foresightu
było zaopatrzenie w elektryczność, gaz, wodę oraz przesył
energii. Obszary tematyczne to:
• Biologia, nauki o ziemi
• Inżynieria i technologia
• Biotechnologia, w tym biotechnologia przemysłowa
i żywności
Możliwe zastosowanie biomasy było przeanalizowane
w branżach: przemysłowych (petrochemia – do produkcji
paliw), energetycznych (energia elektryczna, produkcja
gazu, ciepłownictwo) oraz w zastosowaniach
w gospodarstwach domowych
Studia
literaturowe
Warsztaty
scenariuszowe
2003
2040
sent
ernovem.
nl/
mmf
iles
/
Visie%20op%2
0biomas
sa_t
cm24126652.
Ministry of Economic
Affairs
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy, organi-
zacje pozarządowe
Rząd
Rekomendacje strategiczne
Malta
eForesee Malta
– Biotech Pilot
X
Głównym celem realizacji foresightu pilotażowego było
zbudowanie sieci współpracy w sektorze biotechnologii
między środowiskiem naukowym, środowiskiem publicz-
nym oraz sektorem prywatnym. Wyróżniono dwa aspekty
– zastosowanie związane z sektorem zdrowotnym oraz
zastosowanie nie związane z tym sektorem. Analizowane
obszary aplikacyjne były związane z następującymi obsza-
rami badawczymi: inżynieria i technologia, nauki medycz-
ne, nauki rolnicze, nauki biologiczne, inżynieria
biomedyczna, biotechnologia przemysłowa, inżynieria
chemiczna, publiczna służba zdrowia, chemia kliniczna,
biochemia medyczna, uprawy i ogrodnictwo. Prace eks-
perckie służyły wypracowaniu bazowych danych
do stworzenia narodowej strategii biotechnologicznej
do 2015 roku
Przegląd
literatury
Panele
ekspertów
Burza mózgów
Sesje
scenariuszowe
2002 do 2015
fo
rlearn.
jrc.
es/
guide/
6_examples/
Ef
oreseeMal-
ta
.h
tm
Rząd
środowisko naukowe,
organizacje biznesowe,
stowarzyszenia prze-
mysłowe, firmy
Rząd
Rekomendacje strategiczne
i scenariusze
45
Słowacja
Technology
Foresight Slovakia
2015
X
Pierwszy foresight technologiczny dla Słowacji, w ramach
którego rozwój technologii analizowano w kontekście
głównych wskaźników rozwoju w Słowacji (gospodarczych,
edukacyjnych, zdrowotnych, środowiskowych i społecz-
nych), zysków i zagrożeń związanych z akcesją do Unii
Europejskiej oraz przyszłych trendów rozwojowych wynika-
jących z ustanowienia europejskiej przestrzeni badawczej.
Przedsięwzięcie podzielono na trzy etapy:
1. Identyfikacja obszarów rozwoju Słowacji w warunkach
rozwoju zrównoważonego
2. Uwarunkowanie rozwoju wynikające z globalizacji
3. Identyfikacja trendów rozwojowych w nauce i technologii
w warunkach europejskiej przestrzeni badawczej
Ostatecznym dorobkiem foresightu było wskazanie priory-
tetów tematycznych i systemowych w zakresie kierunków
badań i kierunków rozwoju
Przegląd
literatury
Analiza trendów
Kluczowe
obszary badań
2004
2015
fo
re
si
gh
t.sa
v.sk
/
Agencje i departamen-
ty rządowe
środowisko naukowe,
firmy
Rząd
Identyfikacja trendów rozwo-
jowych w słowackiej nauce
i technologii,
lista kluczowych obszarów
badań
Turcja
Technology for
Industry Foresight
– Kocaeli 2012
X
Ogólny cel: identyfikacja kierunków rozwoju branż przemy-
słu w okresie docelowym na podstawie zidentyfikowanych
uwarunkowań m.in. społeczno-ekonomicznych, technicz-
nych wraz z określeniem niezbędnych inwestycji w celu
wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw i ich wartości
dodanych.
Praktycznym celem realizacji foresightu było wykreowanie
efektywnej sieci współpracy pomiędzy ośrodkami nauko-
wymi a przemysłem w regionie.
Przedmiotem foresightu były technologie dla następujących
grup tematycznych: środowisko, energia, zaawansowane
materiały i nanotechnologie, energetyka i elektronika,
informacja i technologie w komunikacji i media, biotechno-
logie, genetyka i zdrowie, żywność, maszyny i automatyka,
branża samochodowa i transport. Działał też panel zajmu-
jący się prognozowaniem potrzeb społecznych i ekono-
micznych
Studia
literaturowe
SWOT
Identyfikacja
kluczowych
obszarów badań
Delphi
Scenariusze
2003
10 lat
kosano.
org.
tr/
eng/
index.
php
The Gebze High
Technology Instytiute
(GYTE)
środowisko naukowe,
firmy
Kocaeli
Chamber
of
Industry
(KSO
Rekomendacje strategiczne,
technologie kluczowe,
analiza trendów
Wielka
Brytania
UK National
Foresight: Map-
ping out the future
for the road ahead
– Materials
Foresight
Target Country:
United Kingdom
X
Zadaniem było porównanie różnych opracowań i ustano-
wienie priorytetów badawczych dla następnej fazy
foresightu materiałowego, a także połączenie około 20
ścieżek rozwoju (map drogowych) stworzonych dla
foresightu materiałowego
Przegląd
literaturowy
(w tym
z wcześniejsze-
go foresightu
brytyjskiego na
ten sam temat)
Sesje
scenariuszowe
2003
20 lat
iom3.
org/
fo
resight
/
report
s.
ht
m
The institute
of Materials, Minerals
and Mining
środowisko naukowe,
firmy
Rząd
Raport przeglądowy,
rekomendacje strategiczne,
scenariusze
46
Wielka
Brytania
Nanotechnology
in Northern Ireland
An Imperative
for Action
X
Cel: identyfikacja kluczowych obszarów badań
oraz wskazanie technologii kluczowych w obszarze
nanotechnologii.
Analiza polegała na rozpoznaniu silnych i słabych stron
sfery badawczej i aplikacyjnej w Irlandii Północnej
oraz trendów rozwojowych nanotechnologii w skali Wielkiej
Brytanii i w skali światowej
Analiza SWOT
Technologie
kluczowe
Inne metody
analityczne
2002
10 lat
fo
resight
ni.
com/
download/
1/
Nanotec ...Year
of Comple
tion
2002
Morris Consulting
środowisko naukowe,
firmy
Rząd
Lista technologii kluczowych
Wielka
Brytania
North East
England regional
foresight
X
Cel: identyfikacja kluczowych obszarów badań w aspekcie
zrównoważonego rozwoju społecznego regionu, wzrostu
konkurencyjności, w zgodzie z foresightem narodowym
i dokumentami foresight innych regionów Wielkiej Brytanii
Scenariusze
rozwoju
Technologie
kluczowe
Sesje
warsztatowe
Inne metody
w toku
b.d.
fo
re
si
gh
t.o
rg
.u
k/
RTC North, Develop-
ment Agency
– ONE North-East
środowisko naukowe,
firmy, organizacje
pozarządowe
Rząd
Strona www, newsletter,
spotkania
Wielka
Brytania
Industrial Biotech-
nology: Delivering
Sustainability and
Competitiveness
X
Cel: rozwój biotechnologii przemysłowej jako odgrywającej
bardzo dużą rolę w redukcji gazów cieplarnianych oraz
użyciu paliw kopalnych, prowadzący do wzrostu konkuren-
cyjności przemysłu. Pomoc w tworzeniu i rozwoju konsen-
susu, co do najbardziej perspektywicznych kierunków
rozwoju biotechnologii przemysłowej
Przegląd
literaturowy
Panele
ekspertów
Analiza SWOT
Analiza trendów
Badania kwe-
stionariuszowe
Wybór kluczo-
wych technologii
2004
2015
dt
i.gov.
uk/
biowise
UK Industrial
Biotechnology
Task Force,
środowisko naukowe,
firmy
Rząd
Lista technologii kluczowych
Wielka
Brytania
A Northern Ireland
response
to Technology
Foresight progress
through partner-
ship Target Coun-
try: United
Kingdom
X
Panel specjalistów zajmujących się oprogramowaniem,
pochodzących z sektora publicznego oraz nauki został
poproszony o rozważenie, w jaki sposób Irlandia Północna
może odnieść najlepsze korzyści w ciągu następnych 5–10
lat z zapisów foresightu technologicznego
Badania kwe-
stionariuszowe
1996
10 lat
for
esi
ght
.gov
.uk/.
/ 1
994
19
99/
dl/
ITEl
ectr
ics/htt
p://
66.
249
.93
.10
4/
sear
ch?
q=cac
he:ZtU
f-C
ad
X ..
IRTU/NIGC
środowisko naukowe,
firmy
Rząd
Priorytetowe obszary badań,
rekomendacje strategiczne
Wielka
Brytania
UK Foresight
on Exploiting
the Electro-
-Magnetic
Spectrum
X
Opracowanie wizji przyszłego wykorzystania spektrum
elektromagnetycznego w celu wzrostu innowacyjności
w obszarach pokrewnych (medycyna, technologie komuni-
kacyjne, miniaturyzacja itd.)
Spotkania
warsztatowe
2003
2020
fo
re
-
sight
.gov.
uk
Foresight Directorate,
Office of Science and
Technology
środowisko naukowe,
firmy
Depart-
ment
of Trade
and
Industry
Priorytetowe obszary badań,
rekomendacje strategiczne
Wielka
Brytania
Universities and
the City-Region
as a 'Knowledge
Capital' 2008
(Manchester)
X
Celem realizacji projektu było włączenie decydentów na
poziomie regionalnym do budowania rozwoju wizji przyszłej
współpracy między biznesem a nauką w regionie miasta
Manchester, a także połączenie strategii lokalnych uniwer-
sytetów ze strategią miasta i jego wizją jako „Stolica
Wiedzy”
Spotkania
warsztatowe
2003
2008 b.d.
PREST, University
of Manchester
środowisko naukowe,
firmy
Manches-
ter
Science
Park Ltd.
Priorytetowe obszary badań,
rekomendacje strategiczne
47
Wielka
Brytania
Manchester
City-Region 2020
X
Foresight łączący zagadnienia technologiczne ze społecz-
no-ekonomicznymi. Celem było określenie wizji miasta
Manchester jako „stolicy wiedzy”, stworzenie mechani-
zmów wsparcia dla wspólnych przedsięwzięć podmiotów
naukowych i biznesowych (parki technologiczne), wcią-
gnięcie w szerokie reprezentacje społeczności Manchester
w realizację wizji rozwoju technologicznego
Przegląd
literatury środo-
wiskowej
Panele
ekspertów
Analiza trendów
Warsztaty
Panele
społeczne
Inne metody
1996
25 lat
shop.
eart
hscan.
co.
uk/
Product
D
et
ails/
m
c .
..
MITER: Manchester
Institute for Telemat-
ics and Employment
Research
środowisko naukowe,
firmy
Rząd
Priorytetowe obszary badań,
rekomendacje strategiczne
Wielka
Brytania
Cognitive Systems
2020
X
Poszukiwanie obszarów badań, w których zaobserwowano
rozwój, i w których współpraca między różnymi dyscypli-
nami naukowymi może przynieść większe niż dotychczas
korzyści. Wybrano dwa kluczowe obszary: zdrowie oraz
technologie informacyjne
Przegląd
literatury środo-
wiskowej
Panele
ekspertów
Analiza trendów
Burza mózgów
Mapowanie
środowiska
interesariuszy
(stakeholder
mapping)
2003
18 lat
fo
resight
.gov.
uk/
Previo
us_Project
s .
..
Office of Science
and Technology
środowisko naukowe,
firmy
Rząd
Priorytetowe obszary badań,
rekomendacje strategiczne
Wielka
Brytania
West Midlands
Regional Foresight
X
Obszar badań: wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw
na obszarze uprzemysłowionym
Cele realizacji foresightu: wsparcie konkurencyjności
regionalnego przemysłu, wykorzystanie strategii do badań,
rozwoju technologii i innowacyjności
Przegląd
literaturowy
Panele
ekspertów
Analiza
SWOT-STEEP
Badania kwe-
stionariuszowe
Wybór kluczo-
wych technologii
2002
2007
eennakoi
nt
i.f
i/engli
Regionalna Agencja
Rozwoju (RDA),
Advantage West
Midlands (AWM)
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy, organi-
zacje pozarządowe
European
Social
Fund
Prezentacje, wystawy
regionalne
Włochy
(Lombardia)
RISE
(Research,
Innovation,
Economic
Development
X
Celem realizacji foresightu było wzmocnienie konkurencyj-
nej pozycji przemysłu regionu w obszarze prototypowych
technologii w skali międzynarodowej. Przedmiotem
szczególnego zainteresowania był rozwój, w perspektywie
średnio i długoterminowej, następujących obszarów badań
i wdrożeń: zaawansowane materiały, technologie
teleinformatyczne, biotechnologie, technologie
dla energetyki, nanotechnologiie
Technologie
kluczowe
Scenariusze
2002
Kilkanaście
lat
ire
r.i
t
środowisko naukowe,
agencje i departamenty
rządowe, firmy
Rząd,
inni
sponso-
rzy
Kanada
Quebec S + T
Development
Based on Social
Needs
X
Foresight szczegółowo scharakteryzowany w rozdziale 6 niniejszego opracowania
Irlandia
The BMW Region
of Ireland 2025
X
Foresight szczegółowo scharakteryzowany w rozdziale 6 niniejszego opracowania
48
4. Charakterystyka wybranych przedsi
ęwzięć
zagranicznych w odniesieniu do foresightu
technologicznego województwa
śląskiego
4.1. Wprowadzenie
W niniejszym rozdziale omówiono 13 przykładów foresightów realizowanych na
szczeblu regionu (lub – wyjątkowo – niewielkiego państwa). O wyborze foresightu do
szczegółowej analizy zadecydowało, poza oczywistą sprawą dostępności danych, po-
dobieństwo do foresightu dla województwa śląskiego, przynajmniej pod jednym
z poniższych względów:
• cel i charakter przedsięwzięcia – foresight technologiczny lub przynajmniej z sil-
nym akcentem na antycypowanie rozwoju technologicznego w regionie,
• specyfika regionu i jego problemów (transformacja),
• przyjęte założenia metodyczne realizacji przedsięwzięcia,
• formy partycypacji społecznej, formy wyników foresightu i ich prezentacji,
• doświadczenia we wdrażaniu foresightu, możliwe do wykorzystania w wojewódz-
twie śląskim.
Poszukując odniesień do województwa śląskiego, szczególną uwagę zwracano na
metody tworzenia konsensusu społecznego oraz na problemy związane z wdrażaniem
ustaleń danego foresightu. Za istotne uznano także wszelkie informacje o rodzajach
zaangażowanych instytucji, organizacji i środowisk uczestniczących w realizacji
foresightu, powiązaniach projektu regionalnego z innymi tego typu przedsięwzięciami
realizowanymi na szczeblu regionalnym lub narodowym oraz o wszelkich trudno-
ściach w realizacji projektu lub wdrażaniu jego wyników.
4.2. Projekt Excellence in Central Macedonia 2002–2003
Opis projektu
Tablica 6. Foresight technologiczny/regionalny
Państwo Region Organizator
Rok
rozpoczęcia
Czas
realizacji
Sponsorzy
Budżet
projektu
Grecja
Centralna
Macedonia
Władze
regionalne
i Uniwersytet
Arystotelesa
w Salonikach
2002
18
miesięcy
Foresight realizowano w ramach programu
“Excellence in Central Macedonia 2002–
2003” pod nadzorem Komitetu Badań Uni-
wersytetu Arystotelesa w Salonikach. Przed-
sięwzięcie finansowano z funduszy
strukturalnych (ERDF w ramach Działań
Innowacyjnych) oraz z zasobów finansowych
rządu Grecji
375 000
euro
49
Ogólny cel realizacji projektu
Przedmiotem foresightu technologicznego w Macedonii było zidentyfikowanie
długoterminowych trendów rozwoju w kluczowych obszarach tematycznych w czasie
15 lat (do 2018 r.). Celem ogólnym było zdefiniowanie priorytetów wymagających
wsparcia regionalnego systemu innowacyjnego, nowelizacja Planu Rozwoju Lokalne-
go dla 3. Ramowego Programu Wsparcia (CSF – Community Support Frameworks,
odpowiednik polskiego NPR) i przygotowanie Strategii Rozwoju Lokalnego w ra-
mach 4. CSF. Inicjatorem przedsięwzięcia był Komitet Badań Uniwersytetu w Saloni-
kach, już uprzednio zaangażowany w różne działania związane z regionalnym
systemem innowacji. Cel główny zdefiniowany przez Komitet koordynujący: identyfi-
kacja potencjalnych ścieżek rozwoju regionalnego systemu innowacji w Centralnej
Macedonii oraz zapewnienie przepływu informacji między wszystkimi zainteresowa-
nymi stronami, w celu określenia kierunków najbardziej obiecujących.
Tło projektu
Region Centralnej Macedonii jest drugim co do wielkości zurbanizowanym ob-
szarem w Grecji (pierwszy to Attyka), o powierzchni 18,8 tys. km
2
. Jest to region cha-
rakteryzujący się wysokim wzrostem populacji (1 931 870 mieszkańców w 2005 r.)
i, pomimo że w regionie występuje relatywnie duże bezrobocie (11,5% w 2002 r.),
standard życia przewyższa „średnią krajową”. Z uwagi na to, że w największych
ośrodkach miejskich Attyki i Centralnej Macedonii jest skupiony przemysł oraz naj-
wyżej wykwalifikowana kadra, tutaj podejmowanych jest większość decyzji. Prioryte-
tową sprawą dla regionu jest identyfikacja sposobów zapewnienia wysokiego
standardu życia, dobrych warunków społeczno-ekonomicznych i obniżenie stopy bez-
robocia. Oznacza to rozwój strategii i wdrożenie polityki prowadzącej do wzmocnie-
nia obszaru B + R oraz działań innowacyjnych, które zwiększą konkurencyjność
i wzmocnią pozycję regionu.
Władze regionalne w Grecji nie dysponowały instrumentami do kreowania długo-
terminowych planów strategicznych, które w Grecji leżą w gestii rządu centralnego.
Jedynym instrumentem będącym w użyciu władz regionalnych były Plany Rozwoju
Lokalnego w ramach CSF (Community Support Frameworks, odpowiednik polskiego
Narodowego Programu Rozwoju, NPR). Władze Centralnej Macedonii zdecydowały
się uruchomić regionalny foresight między innymi po to, aby przez „pilotażowe”
przedsięwzięcie opanować metody ustalenia głównych priorytetów w ramach plano-
wanego, czwartego programu CSF.
Wyznaczniki rozwoju
Głównym wyznacznikiem rozwoju dla Centralnej Macedonii był Ramowy Pro-
gram Wsparcia, którego odpowiednikiem dla regionu jest Plan Rozwoju Lokalnego
(Regional Development Plan). Pod uwagę wzięto także strategie, studia i politykę in-
nowacyjną, wdrożone wcześniej w regionie (IRIS/RISI+, RTP/RIS).
Ważnymi okolicznościami wpływającymi na zdefiniowanie czasu realizacji pro-
jektu, były:
• organizacja Olimpiady w 2004 roku w Atenach,
• próby decentralizacji agencji rządowych,
50
• rozszerzanie Unii Europejskiej,
• rozwój krajów Europy Wschodniej i ich ekspansja na rynki europejskie.
Podczas prac zidentyfikowano kluczowe dla rozwoju Centralnej Macedonii
obszary społeczno-ekonomiczne. Za pomocą analizy SWOT oceniono stan regionu
w dwóch następujących obszarach:
I. Zasoby ludzkie.
II. Ekonomiczny rozwój europy południowo-wschodniej,
a także w sześciu obszarach tematycznych:
1. Technologie informatyczne i telekomunikacyjne.
2. Agro-biotechnologia.
3. Środowisko.
4. Energia.
5. Transport.
6. Materiały, nanotechnologie, technologie przemysłowe.
Cele realizacji foresightu regionalnego
• identyfikacja długoterminowych trendów rozwoju w kluczowych obszarach tema-
tycznych w okresie 15 lat,
• określenie i promocja kluczowych dla Centralnej Macedonii obszarów społeczno-
-ekonomicznych i technologicznych, których rozwój przyczyniłby się w zasadni-
czy sposób do wzrostu konkurencyjności i wzmocnienia pozycji regionu,
• aktualizacja obowiązującego w 2002 roku Planu Rozwoju Regionalnego w ramach
3. Ramowego Programu Wsparcia i określenie priorytetów koniecznych do
uwzględnienia w nowym PRR w ramach kolejnego, czwartego, Ramowego Pro-
gramu Wsparcia,
• wzmocnienie obszaru B + R oraz działań innowacyjnych w regionie,
• szerokie zaangażowanie interesariuszy i beneficjentów w przyszły rozwój regionu.
Metody
Kolejnymi etapami/zadaniami realizacji foresightu były:
• Określenie struktury foresightu (w tym organizacyjnej) i metod jego realizacji.
• Powołanie Komitetu Koordynującego, złożonego z przedstawicieli Komitetu Ba-
dań Uniwersytetu Arystotelesa w Salonikach, który zapewnił zasoby i personel
zajmujący się stworzeniem i rozwojem strony internetowej programu.
• Ustalenie celów foresightu z wykorzystaniem analizy SWOT, z pomocą ze strony
Konsultanta Technicznego (Logoteci S.A.).
Konsultant Techniczny był odpowiedzialny za przeprowadzenie analizy
SWOT oraz zbadanie takich czynników, jak: rola regionalnego foresightu w Gre-
cji, struktura zatrudnienia, rozmiar i struktura przemysłu i produkcji w regionie,
udział regionalnych i lokalnych przedsiębiorstw w rynkach państw ościennych,
potencjał sektora B + R, inwestycje w B + R, strategiczne priorytety określone
w Regionalnym Planie Operacyjnym dla Centralnej Macedonii.
Na podstawie analizy SWOT sformułowano zasadnicze pytania i problemy
w zidentyfikowanych obszarach tematycznych, a koordynatorzy paneli wyznaczy-
51
li główne osie dla przeprowadzenia metody delfickiej. Każdy z sześciu paneli
tematycznych określił swoje stanowiska w kluczowych kwestiach. Konsultant
techniczny poddał je ocenie i opracował ostatecznie osiem kwestionariuszy del-
fickich, które zawierały w sumie 215 stanowisk. Były one dostępne on line, a ich
opracowanie odbyło się w dwóch rundach i zajęło dwa miesiące.
• Powołanie paneli roboczych składających się z ekspertów, którzy wyrazili chęć
uczestnictwa w odpowiedzi na ogłoszenia zamieszczane w prasie i internecie.
Uczestników, w liczbie 70, oraz koordynatorów paneli wybrano spośród 120 kan-
dydatów pochodzących głównie z Uniwersytetu Arystotelesa i sektora prywatne-
go. Kryteriami wyboru były: szeroka wiedza w zakresie rozwoju danego
obszaru/sektora, akceptacja i uznanie w środowisku akademickim, badawczo-
-rozwojowym i przemysłowym, udział w projektach B + R z danego obszaru te-
matycznego. Uczestnicy paneli w ciągu osiemnastu miesięcy ocenili rozwój tech-
nologii w aspekcie rozwoju nauki i dokonali oceny jego wpływu na codzienne
życie mieszkańców regionu.
• Organizacja warsztatów roboczych.
• Organizacja „dni informacyjnych” w celu rozpropagowania idei foresightu, wzro-
stu świadomości jego znaczenia zarówno wśród jego uczestników, jak i wśród
regionalnej społeczności.
• Opracowanie raportów tematycznych dla sześciu zidentyfikowanych obszarów
(technologie informatyczne i telekomunikacyjne, agro-biotechnologia, środowi-
sko, energia, transport, materiały, nanotechnologie i technologie przemysłowe).
Raporty te zawierały analizę stanu istniejącego i prognozy rozwoju do 2018 roku
oraz sugestie dotyczące polityki regionalnej.
• Opracowanie jednego raportu syntetycznego zawierającego konkluzje i sugestie
z wszystkich paneli tematycznych, które były podstawą do dyskusji na temat róż-
nych scenariuszy rozwoju, również w aspekcie Foresightu Narodowego.
• Publikacje.
Wnioski
1. W regionie podobnym do województwa śląskiego, mającym podobne problemy
społeczno-gospodarcze, przeprowadzono foresight łączący technologie dla regionu
(obszary tematyczne) z problematyką społeczną regionu i problematyką ekono-
miczną w kontekście ponadregionalnym (obszary horyzontalne).
2. Oprócz uzyskania formalnego rezultatu (określenie ścieżek rozwoju systemu
innowacji, raport, publikacje), równorzędne było uzyskanie społecznego oddźwię-
ku oraz stworzenie nieformalnej sieci powiązań między wszystkimi podmiotami
zainteresowanymi wdrażaniem wyników foresightu.
3. Ważne było zorganizowanie „dni informacyjnych”, istotnych zwłaszcza dlatego,
że było to pierwsze przedsięwzięcie typu foresight dla Macedonii (podobna sytua-
cja istnieje w województwie śląskim).
52
4.3. Projekt S&T Foresight Lombardia
Opis projektu
Tablica 7. Foresight technologiczny/regionalny
Państwo Region Organizator
Rok
rozpoczęcia
Czas
realizacji
Sponsorzy
Budżet
projektu
Włochy Lombardia Politechnika
Mediolańska
1997 1
rok
Inicjatorami i partnerami foresightu
były: Fundacja Rosselli, Politechnika
Mediolańska, stowarzyszenia prze-
mysłowe, Izba Handlowa w Mediola-
nie, grupa banków
brak
danych
Ogólny cel realizacji projektu
Zasadniczym celem realizacji foresightu, zainicjowanego głównie przez sektor
prywatny, było stworzenie podstaw realistycznej, regionalnej polityki wzmacniania
konkurencyjności w obszarze technologii.
Tło projektu
Region Lombardii jest znaczącym regionem Włoch zarówno ze względu na jego
położenie geograficzne, jak i historię. Znajduje się w północnej części kraju na skrzy-
żowaniu głównych dróg łączących obszar śródziemnomorski z Europą Centralną. Pod
względem wielkości Lombardia, o powierzchni 23,9 tys. km
2
(7,9% obszaru całego
kraju), jest czwartym regionem we Włoszech, natomiast pod względem ludności
– pierwszym (około 9 mln mieszkańców).
Lombardia była jednym z pierwszych uprzemysłowionych regionów we Wło-
szech. Najbardziej zaawansowanymi technologicznie sektorami w regionie były,
w momencie podejmowania foresightu, inżynieria produktowa, metalurgia oraz prze-
mysł chemiczny i tworzyw sztucznych. W regionie było usytuowanych wiele znaczą-
cych koncernów (chociaż liczba dużych zakładów produkcyjnych stopniowo malała)
oraz MŚP. Aktualnymi trendami były: wzrost sektora usług, decentralizacja produkcji,
rozwój sektora MŚP. Dużą rolę odgrywały także małe manufaktury (inżynieria, ob-
róbka drewna, produkcja mebli, tekstylia, produkcja obuwia).
Foresight dla Lombardii został zainicjowany przez Fundację Rosselli, Politechni-
kę Mediolańską, regionalne stowarzyszenia przemysłowe, Izbę Handlową w Mediola-
nie oraz grupę banków.
Wyznaczniki rozwoju
Jako punkty odniesienia przyjęto:
• rolę i znaczenie technologii mogących zadecydować o przewadze konkurencyjnej
regionu,
• kierunki rozwoju technologicznego determinujące strukturę sektora przemysłowe-
go w regionie.
Cele realizacji foresightu regionalnego
• identyfikacja aktualnego stanu konkurencyjności technologicznej najważniejszych
sektorów gospodarki regionu,
53
• wyznaczenie przyszłych, kluczowych dla regionu sektorów gospodarki i techno-
logii,
• identyfikacja i ocena strategicznych czynników wpływających na przyszłą konku-
rencyjność przedsiębiorstw w regionie.
Metody
Zasadnicze prace studialne wykonał zespół naukowy z politechniki w Mediolanie,
współpracujący ze stowarzyszeniami przedsiębiorców. Zastosowano metodę „burzy
mózgów”, analizę danych i ekstrapolację trendów oraz wywiady z menedżerami wyż-
szego szczebla z wybranych innowacyjnych firm regionu.
Kolejnymi etapami/zadaniami realizacji foresightu były:
1. Selekcja i wybór sześciu sektorów do dalszych analiz, według takich kryteriów,
jak ich międzynarodowa konkurencyjność (poziom sprzedaży, eksportu), wielkość
(mierzona zatrudnieniem), zaawansowania technologiczne.
2. Ocena najbardziej znaczących (strategicznych) czynników wpływających na kon-
kurencyjność firm z wyselekcjonowanych sektorów oraz roli i znaczenia techno-
logii w ich działalności.
3. Przewidywanie zmian „ważności” tych czynników w średnim horyzoncie cza-
sowym.
4. Identyfikacja technologii, które są przewidywane jako kluczowe w determinowa-
niu struktury przemysłu (struktury produkcji, projektowania i procesów) w anali-
zowanych sektorach.
5. Screening strategii przyjętej przez firmy dla skutecznego zmierzenia się z innowa-
cjami technologicznymi.
Rezultaty analiz były przedstawione władzom regionu Lombardii w celu umożli-
wienia im określenia polityki odpowiedniej do zidentyfikowanych potrzeb i oczeki-
wań firm. Wyniki te były także wykorzystane przez grupę banków jako wytyczne do
finansowego wsparcia przemysłu Lombardii (ustanowiono specjalny fundusz do
wspierania inicjatyw w obszarze innowacji oraz transferu technologii do małych
i średnich przedsiębiorstw).
Wnioski
1. Pierwszy foresight technologiczny w regionie podobnym do województwa ślą-
skiego był poprzedzony dogłębnym rozpoznaniem technologicznej konkurencyj-
ności poszczególnych sektorów gospodarki regionu. Dopiero na podstawie tego
rozpoznania wybrano sektory do dalszych analiz.
2. Antycypacja docelowej struktury przemysłu regionu nie była punktem wyjścia,
lecz celem realizacji foresightu.
3. W przygotowanie i przeprowadzenie foresightu od początku był zaangażowany
biznes.
4. Jednym z głównych uczestników, a zarazem odbiorców wyników foresightu był
sektor bankowy.
Powyższe spostrzeżenia warto mieć na uwadze, przystępując do wdrażania
i ewentualnej kontynuacji foresightu dla województwa śląskiego. W szczególności,
54
warto zadać pytanie: czy kierunki rozwoju technologicznego będą decydowały o kie-
runkach społeczno-gospodarczego rozwoju województwa śląskiego, czy przeciwnie
– to rozwój społeczny zdeterminuje przynajmniej niektóre kierunki rozwoju technolo-
gicznego.
4.4. Projekt RISE – Lombardia 2012
Opis projektu
Tablica 8. Foresight technologiczny/regionalny
Państwo Region
Organizator
Rok
rozpoczęcia
Czas
realizacji
Sponsorzy
Budżet
projektu
Włochy Lombardia
IReR – Regionalny Instytut Badań
w Lombardii na zlecenie władz regionu
w kooperacji z Politechniką Mediolań-
ską
2002 1
rok
Partnerami wspierającymi
program były władze regionu
Lombardii oraz Fundacja
Cariplo
brak
danych
Ogólny cel realizacji projektu
Przedmiotem foresightu RISE (Research, Innovation, Economic, Development
– Badania, Innowacje, Ekonomia, Rozwój) była ocena atrakcyjności określonych
technologii (np. zaawansowanych materiałów, ICT, biotechnologii, technologii ener-
getycznych, nanotechnologii) dla regionalnego przemysłu w średnim i długim czasie
oraz możliwości rozwoju tych technologii w aspekcie potencjału naukowego i prze-
mysłowego regionu. Umożliwiłoby to regionalnym władzom, przedsiębiorstwom
i innym ośrodkom decyzyjnym racjonalne ustalenie priorytetów i alokację zasobów
(szczególnie finansowych) w obszarze B + R w celu optymalnego rozwoju ekono-
micznego regionu i zaprojektowanie odpowiedniej polityki proinnowacyjnej.
T
ŁO PROJEKTU
–
JAK W PRZYKŁADZIE POPRZEDNIM
Wyznaczniki rozwoju
Władze regionu Lombardii zdecydowały się wdrażać strategię RDTI zorientowa-
ną na wspieranie lokalnego systemu naukowo-badawczego i przemysłowego, aby
wzmocnić międzynarodową konkurencyjność nowych technologii. Foresight RISE
został zainicjowany w celu dostarczenia strategii RDTI, wiarygodnej bazy informacji
oraz zaangażowania odpowiednich podmiotów w jej rozwój i wdrażanie (uczelnie,
instytuty badawcze, firmy). Studium zostało zlecone w lutym 2002 roku Regionalne-
mu Instytutowi Badań w Lombardii (IReR) zajmującemu się głównie badaniami
społeczno-ekonomicznymi.
Czas realizacji foresightu został ustalony na 10 lat, ponieważ wiele firm zaanga-
żowanych w projekt było zainteresowanych stosunkowo krótkim okresem prognozo-
wania odpowiadającym ich planom strategicznym.
Metody
Foresight dla regionu Lombardii został zainicjowany przez Fundację Rosselli,
Politechnikę Mediolańską, regionalne stowarzyszenia przemysłowe, Izbę Handlową
w Mediolanie oraz grupę banków.
55
Prace nad foresightem zostały poprzedzone pogłębioną analizą innych tego typu
przedsięwzięć regionalnych, jak i krajowych. Miało to na celu dostarczenie informacji
niezbędnych do optymalnego wyboru metod foresightowych. Analizą objęto takie
opracowania, jak np.: „Technology Radar” (Dania, 1998 r.), „White House Office
of Science & Technology Policy, Critical Technologies 1995” (USA), „New Forces at
Work – Industry views critical technologies – Office of Science Technology Policy,
RAND Critical Technologies Institute” (USA, 1998 r.), „Technologies clés 2000”
(Francja, 1995 r.), „Technologies clés 2005” (Francja, 2000 r.), „Priorità Nazionali
della Ricerca Industriale” (Włochy, 1996 i 2004 r.), „Technology on the Threshold of
the 21
st
Century” (Niemcy, 2006 r.), oraz „Technology Foresight in Greece” (Grecja,
2002 r.). Przedmiotem wszystkich tych projektów była identyfikacja i selekcja techno-
logii kluczowych, wspólnym czynnikiem metodycznym – zaangażowanie grup
eksperckich i wykorzystanie takich technik, jak: wywiady bezpośrednie, panele, kwe-
stionariusze itp.
Komitet Sterujący, w którego skład wchodziły wszystkie instytucje zaangażowa-
ne w projekt, zapewnił wsparcie głównych przedsiębiorstw regionu, centrów
akademickich oraz instytucji naukowo-badawczych. Ponadto, Komitet Sterujący
nadzorował cały proces realizacji programu oraz dokonywał jego periodycznej oceny.
Do oceny technologii przyszłości powołano Panel Ekspertów, którzy wywodzili
się ze środowisk akademickich i sektora przedsiębiorstw. Przez Komitet Sterujący
natomiast zostało powołanych około 60 ekspertów, spośród których 60% wywodziło
się z sektora badawczo-naukowego, a 40% z dużych przedsiębiorstw i stowarzyszeń
przemysłowych. Grupa Zadaniowa złożona z ekspertów IReR (lokalny instytut ba-
dawczy podległy władzom Lombardii) zaprojektowała proces tworzenia foresightu,
opracowała jego program operacyjny, koordynowała wszystkie prace, zapewniała
niezbędne materiały oraz zajmowała się edycją raportu cząstkowego i końcowego.
Pierwsze spotkanie robocze zostało zorganizowane w celu przedyskutowania z głów-
nymi partnerami projektu jego zadań i metod realizacji oraz ich opisania. Do oceny
poszczególnych technologii zdefiniowano dwie grupy wskaźników: Atrakcyjność
– czyli zdolność nowej technologii do implementacji w przemyśle (transfer z obszaru
B + R do przedsiębiorstw) oraz Pozycja – charakteryzująca relację nowych technolo-
gii do istniejącego sektora B + R i przemysłu.
Główne etapy opracowania foresightu były następujące:
• rozpoznanie nowych technologii mogących mieć w przyszłości znaczenie dla re-
gionu Lombardii,
• zdefiniowanie kryteriów i wskaźników oceny Atrakcyjności i Pozycji danej tech-
nologii,
• synteza wskaźników Atrakcyjności i Pozycji,
• krzyżowa analiza wpływów dla wskaźników Atrakcyjności i Pozycji,
• ocena wyżej wymienionych wskaźników dla każdej z technologii,
• projektowanie najbardziej odpowiedniej polityki w obszarze B + R oraz Innowacji
dla najbardziej obiecujących technologii.
56
Na początku prac zidentyfikowano kilka nowych technologii w następujących ob-
szarach:
• zaawansowane materiały,
• technologie informacyjne i telekomunikacyjne (ICT),
• biotechnologie,
• technologie energetyczne,
• nanotechnologie.
Podstawą identyfikacji był przegląd literatury naukowej oraz analizy innych opra-
cowań typu foresight. Następnie, w toku dalszych prac, w obrębie każdego z obszarów
określono technologie w sposób bardziej szczegółowy, na przykład w obrębie
zaawansowanych materiałów były to: nadprzewodniki, półprzewodniki, metale kom-
pozytowe, ceramika strukturalna, polimery i kompozyty polimerowe, materiały świa-
tłowodowe i magnetyczne, modelowanie projektowe, inżynieria materiałowa i recy-
kling. Dla każdej z tych technologii oceniono cykl życia zarówno w odniesieniu do
chwili opracowania foresightu, jak i w okresie 10 lat.
Rezultatem programu były raporty (cząstkowy i finalny) oraz liczne publikacje.
Rezultaty foresightu zostały wykorzystane do projektowania planu operacyjnego do-
starczającego narzędzi wsparcia (finansowego i organizacyjnego) rozwoju i wdrażania
wyznaczonych technologii. Beneficjentami projektu były zarówno duże firmy zaanga-
żowane w dużym stopniu w B + R, jak MŚP zainteresowane głównie transferem tech-
nologii z obszaru B + R do przemysłu.
Metody wypracowane podczas realizacji foresightu zostały ocenione jako wystar-
czająco skuteczne do opracowania zarysów polityki proinnowacyjnej, ustalania
długookresowych priorytetów rozwoju oraz definiowania regionalnego systemu inno-
wacji. Za główne ograniczenia metody uznano:
• fakt, że eksperci koncentrują się na swoich specjalnościach, nie przykładając wagi
do interakcji między różnymi dziedzinami i technologiami,
• braki informacji w ujęciu ilościowym; wkład ekspertów miał zazwyczaj charakter
jakościowy,
• zniekształcanie informacji i ocen jakościowych przez subiektywizm ekspertów
i przez czynniki interpersonalne,
• niepełną wiarygodność wskaźników, wynikającą z ich subiektywnego zdefinio-
wania.
Wnioski
1. Pozytywne doświadczenia z pierwszego foresightu były dla władz regionu impul-
sem do włączenia się w przedsięwzięcie podjęte wspólnie przez środowisko nau-
kowe i przedsiębiorstwa. Dzięki temu, poza kontynuacją, pojawił się wpływ wy-
ników na politykę regionalną w zakresie wspierania innowacyjności i strategię
ekonomicznego rozwoju regionu oraz programy operacyjne wdrażania tej strategii.
2. W części wyników najbardziej interesującej sferę B + R znajduje się drobiazgowa
analiza technologii kluczowych, uzupełniona dogłębnym rozpoznaniem czynni-
57
ków wpływających na rozwój technologiczny regionu, jak i ich wzajemnych
oddziaływań (krzyżowa analiza wpływów).
3. Szczegółowy dobór metod foresightu był poprzedzony analizą podobnych
doświadczeń w innych państwach/regionach.
4. Pomimo precyzyjnych przygotowań oraz wcześniejszego doświadczenia regionu
w sporządzaniu foresightu, nie udało się uniknąć ograniczeń wynikających z braku
nawyku pracy w zespołach interdyscyplinarnych.
W ogólnych zarysach, metody omawianego foresightu były zbliżone do zastoso-
wanych w przedsięwzięciu dla województwa śląskiego, jednak nie zdecydowano się
na opracowanie scenariuszy, poprzestając na określeniu rekomendacji strategicznych
dla wdrażania technologii kluczowych. W razie wątpliwości co do wiarygodności
scenariuszy rozwoju w niektórych obszarach technologicznych, decyzje związane
z kreowaniem polityki innowacyjności można podejmować na podstawie listy techno-
logii kluczowych.
4.5. Projekt Kocaeli 2012
Opis projektu
Tablica 9. Foresight regionalny/technologiczny
Państwo Region
Organizator
Rok
rozpoczęcia
Czas
realizacji
Sponsorzy
Budżet
projektu
Turcja
Miasto i okręg Kocaeli,
zlokalizowane
w zachodniej części
Turcji, w rejonie
Istambułu
Gebze High Technology
Institute (GYTE)
Kocaeli Chamber of Industry
2001 19
miesięcy
Kocaeli
Chamber
of Industry
Nieprzydzie-
lony
Ogólny cel projektu
Celem projektu była identyfikacja kierunków rozwoju branż przemysłu w okresie
docelowym, na podstawie zidentyfikowanych uwarunkowań, między innymi społecz-
no-ekonomicznych, technicznych wraz z określeniem niezbędnych inwestycji, w celu
wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw.
Tło projektu
Kocaeli to jeden z największych ośrodków przemysłowych Turcji. W mieście
dominowały następujące branże przemysłowe: chemiczna, samochodowa, petroche-
miczna i elektroniczna. Produkcja przemysłowa na analizowanym obszarze stanowiła
około 12% ogólnej wielkości produkcji oraz 11% w ogólnym eksporcie Turcji. Pomi-
mo dobrej pozycji ekonomicznej miasta, przesłanką do realizacji projektu było zwięk-
szenie rozwiązań innowacyjnych w przemyśle, gdyż tylko 30% stanowiła produkcja
z zastosowaniem zaawansowanych technologii. Stan ten był wynikiem między innymi
braku współpracy między przedsiębiorcami i ośrodkami naukowymi.
58
O podjęciu foresightu w Kocaeli zadecydował, pozytywnie przyjęty przez Kocae-
li Chamber of Industry (KSO), wniosek z The Gebze High Technology Institiute
(GYTE).
Foresight technologiczny dla przemysłu w Kocaeli był pierwszą tego typu inicja-
tywą w Turcji.
Wyznaczniki rozwoju
Realizatorzy przedsięwzięcia postanowili wnieść wkład w Turecki Narodowy
System Innowacji. Analizowany foresight był również modelowym rozwiązaniem,
tzw. „TechnoCity” w Turcji, stanowiącym punkt wyjścia do przedsięwzięć typu „stre-
fy przemysłowe”, „technopark”, „strefy technologiczne”.
Cel foresightu regionalnego
Celem foresightu było wykreowanie efektywnej sieci współpracy między ośrod-
kami naukowymi i przemysłem w regionie. Zakres foresightu obejmował wszystkie
branże przemysłowe zlokalizowane w Kocaeli.
Metody
Podstawę metod realizacji foresightu stanowiły sprawdzone rozwiązania przyjęte
w innych krajach, a mianowicie:
• identyfikacja oczekiwań, założeń dalszego rozwoju technologii w analizowanym
regionie, na podstawie prac studialnych,
• kombinacja metod: burza mózgów, wywiady, dyskusje, analiza SWOT i kwestio-
nariusze delfickie.
Realizacja foresightu obejmowała cztery główne kroki:
Krok I:
• identyfikacja światowych trendów technologicznych,
• wyznaczenie trendów, problemów, bodźców rynkowych,
• dyskusje w obszarach problematyki społeczno-ekonomicznej oraz technicznej,
• identyfikacja krytycznych obszarów technologicznych.
Krok II:
• przeprowadzenie analizy SWOT dla następujących zagadnień:
- stan zasobów produkcyjnych (m.in. zasoby ludzkie, materiały, źródła informa-
cji, finanse, infrastruktura techniczna),
- analiza popytu rynku oraz stan sieci dystrybucji produktów,
- analiza struktury i natężenia konkurencji.
Krok III:
• identyfikacja przyszłych technologii oraz osiągnięć naukowych i rozwoju – prze-
prowadzona w formie dyskusji w następujących zagadnieniach: badania, możliwe
wdrożenia, innowacyjne produkty, technologie, usługi.
Krok IV:
Istotą ostatniej fazy prac były badania przeprowadzone metodą delficką, skoncen-
trowane na następujących aspektach rozwoju technologicznego:
59
• zakładane korzyści społeczne i ekonomiczne,
• okres realizacji (osiągnięcia założonych celów),
• harmonogram realizacji,
• konkurencyjność Turcji wobec innych krajów,
• przeszkody i trudności w realizacji założonych celów,
• propozycje i uwagi dotyczące wyznaczonych obszarów technologicznych.
Zespół realizujący foresight stanowiło 73 członków, w tym 38 osób było przed-
stawicielami nauki (w większości pracownicy GYTE), natomiast pozostała część to
przedstawiciele biznesu. W skład komitetu sterującego wchodziło 10 osób włącznie
z prezesami GYTE i KSO. Zespół realizujący foresight został podzielony na 11 grup
roboczych według następujących obszarów zainteresowań:
• potrzeby społeczne i ekonomiczne,
• środowisko,
• energia,
• zaawansowane materiały i nanotechnologie,
• energetyka i elektronika,
• informacja i technologie w komunikacji i media,
• biotechnologie, genetyka i zdrowie,
• żywność,
• maszyny i automatyka,
• branża samochodowa i transport.
Wnioski
1. Podstawowym założeniem przedsięwzięcia było zbudowanie sieci podmiotów
współdziałających na rzecz zwiększenia innowacyjności przemysłu w regionie.
2. Podział na grupy robocze został ustanowiony nie tyle według rodzajów technolo-
gii, ile sfer życia, dla których rozpoznawano krytyczne obszary technologiczne
mające być miejscem wdrażania innowacji. Zatem – do wskazań dla technologii
dochodzono nie tylko z pozycji aktualnego stanu regionu, ale także antycypacji
przyszłych potrzeb społecznych.
3. Zwraca uwagę obecność grupy przekrojowej „potrzeby społeczne i ekonomiczne”
– zagadnienie to powtarza się w poszczególnych kwestionariuszach delfickich.
4. Mimo, że było to pierwsze tego rodzaju przedsięwzięcie w regionie, udało się
zapewnić równy udział przedstawicieli sfery B + R oraz biznesu.
We wdrażaniu wyników i ewentualnej kontynuacji foresightu dla województwa
śląskiego warto rozważyć:
• zwiększenie nacisku na zagadnienia przekrojowe (horyzontalne) na styku techno-
logii i sfery społecznej,
• zwiększenie nacisku na aspekt budowy sieci powiązań między podmiotami wdra-
żającymi.
60
4.6. Projekt Technology Foresight Slovenia 2020
Opis projektu
Tablica 10. Foresight technologiczny
Państwo Region
Organizator
Rok
rozpoczęcia
Czas
realizacji
Sponsorzy
Budżet
projektu
Słowenia –
Intitute for Economic Research,
Ljubljana, Slovenia, Boris
Majcen
2004
12
miesięcy
Ministry for Science and Tech-
nology, Republic od Slovenia
65 000 euro
Ogólny cel realizacji projektu
Prace nad foresightem zostały podjęte jako część procesu przygotowania do
średniookresowego Narodowego Programu Badania i Rozwój 2006–2010 w Słowenii
(R&D Programme). Celem było promowanie ciągłego, praktycznego myślenia „do
przodu” w społeczeństwie (forward thinking), kreowanie dialogu między partnerami
w procesie innowacji, a także opracowanie wstępnych priorytetów strategicznych dla
słoweńskiej sfery B + R.
Metody
Pierwszy etap foresightu został przeprowadzony w 2004 roku. Polegał na wstęp-
nej identyfikacji priorytetów technologicznych w obszernym polu tematycznym skła-
dającym się z ośmiu technologicznych i społecznych obszarów tematycznych.
Obszary te zostały wyodrębnione na podstawie wcześniejszych studiów oraz opinii
ekspertów. Były to:
• Technologie informacyjne i telekomunikacyjne (ICT).
• Zaawansowane materiały.
• Biotechnologia, farmaceutyka, żywność.
• Produkcja przyjazna (akceptowalna) środowisku.
• Konstrukcje podtrzymujące.
• Komunikacja i mobilność.
• Life-long learning.
• Medycyna – opieka nad najstarszą częścią społeczeństwa.
Na kolejnym etapie poszczególnym obszarom tematycznym ściśle przypisano
priorytety technologiczne, posługując się metodą delficką. W badaniu uczestniczyło
ponad 2000 ekspertów z sektora przedsiębiorstw, naukowców z jednostek tworzących
R&D Programme oraz naukowców z uniwersytetów i innych publicznych instytucji
naukowych. Przedmiotem ankiety była także ocena stanu poszczególnych obszarów
technologicznych.
Średni współczynnik odpowiedzi ankietowanych wyniósł blisko 22%, co zostało
uznane za wynik satysfakcjonujący. Efektywne zaangażowanie ankietowanych eks-
pertów pozwoliło na właściwe przyporządkowanie zidentyfikowanych priorytetów.
Ich lista została uzyskana z wykorzystaniem metod komputerowych oraz odpowiedzi
otrzymanych w kwestionariuszach. Zbiorcza analiza odpowiedzi pozwoliła na osta-
teczną hierarchizację priorytetów.
61
Dla słoweńskiego systemu innowacji badanie metodą Delphi zostało całkowicie
ukończone, mimo że dla ekspertów było to pierwsze doświadczenie, w którym musieli
zmierzyć się z problemami wykraczającymi poza obszary wiedzy przypisane ich spe-
cjalizacjom.
Kryteria oceny hipotez i pól badawczych były następujące:
• wiedza respondenta,
• poziom innowacyjności danego pola badawczego,
• ważność rozwoju danego pola badawczego dla Słowenii,
• perspektywa zakończenia badań w polu badawczym w ciągu następnych 10–15
lat,
• etap rozwoju,
• możliwość zapewnienia Słowenii jednej z czołowych pozycji w danym polu
badawczym na konkretnym etapie realizacji R&D Programme,
• możliwość zapewnienia Słowenii jednej z czołowych pozycji w danym polu
badawczym w odniesieniu do transformacji organizacyjnej,
• możliwość zapewnienia Słowenii jednej z czołowych pozycji w danym polu
badawczym w odniesieniu do ekonomicznej przydatności w warunkach nowych
produktów/usług,
• przygotowanie ekonomiczne i wola inwestowania w danym polu badawczym.
W wyniku analiz przyjęto następujące uszeregowanie grup technologii lub obsza-
rów badań według ich znaczenia dla Słowenii:
• Technologie Informacyjne Telekomunikacyjne (ICT), ze względu na dominują-
cą rolę w produkcji i usługach, są spośród kluczowych technologii najważniejsze,
i zasługują na szczególną uwagę ze względu na ekonomiczny i społeczny związek
z innowacyjnością. Technologie ICT mają charakter przekrojowy o dużym znaczeniu
dla produkcji, handlu i komunikacji.
• Biotechnologia była jednym z priorytetów w ankiecie Delphi. Obszar ten można
podzielić na trzy pola: związane ze zdrowiem, związane z rolnictwem oraz biotechno-
logię przemysłową. Podstawą biotechnologii jest kilka dyscyplin naukowych i może
ona wpływać na różne sektory przemysłu. Foresight wykazał potrzebę współpracy
między uczestnikami rynku – firmami farmaceutycznymi oraz zajmującymi się żyw-
nością, uczelniami wyższymi oraz instytucjami badawczymi w celu osiągnięcia „masy
krytycznej” wiedzy, doświadczenia, personelu oraz źródeł finansowania.
• Przemysł wytwórczy, jako główny sektor eksportujący, był trzecim analizowa-
nym polem badawczym. Zawiera on bowiem podmioty konieczne do stworzenia,
rozwoju, wsparcia i dostarczania produktów. Wybrane pola badawcze obejmują
powietrze, ochronę wód i mórz, gospodarkę odpadami, odnawialne źródła energii itp.
• Priorytety zidentyfikowane dla materiałów zaawansowanych obejmowały swo-
im zakresem szereg materiałów, od materiałów inteligentnych, polimerów i materia-
łów wielofunkcyjnych do materiałów nanokrystalicznych.
• Wybrane pola badawcze w sektorze konstrukcji podtrzymujących, dotyczące
energetyki i technologii efektywnych kosztowo, lepszej organizacji pracy i systemów
konstrukcji prefabrykowanych.
62
Słowenia, w której podstawę gospodarki stanowi tranzyt, jest zainteresowana
ulepszeniem systemów transportu i infrastruktury transportowej z użyciem technologii
przyjaznych środowisku, lepszym połączeniem dróg, kolei, transportu powietrznego
i żeglugi.
Kolejnymi obszarami były edukacja i life-long learning oraz dbałość o opiekę nad
starszą częścią społeczeństwa. Obszary te zostały określone jako ważny element naro-
dowej strategii rozwoju, szczególnie istotny dla ludzi.
W podsumowaniu foresightu stwierdzono, że osiągnięte zostały trzy podstawowe
cele:
• Zidentyfikowano główne istniejące i powstające technologie oraz pola badań tech-
nologicznych. Rezultat posłuży budowie słoweńskiej strategii dla sektora B + R,
przy czym będzie zachowana równowaga między oczekiwaniami społecznymi
i rozwojem technologicznym (demand-pull nad technology push).
• Do świadomości szerokich gremiów decydentów dotarło znaczenie ciągłego dia-
logu między publicznymi instytucjami zajmującymi się nauką oraz prywatnymi
firmami zajmującymi się działaniami innowacyjnymi. Stworzono dobry punkt
wyjścia do zmian instytucjonalnych umożliwiających reorientację publicznego
sektora badań naukowych w kierunku rynku sterowanego przez badania i rozwój.
• Pozytywnie została zweryfikowana metoda z wykorzystaniem ankiety delfickiej,
umożliwiająca podejmowanie trafnych decyzji politycznych wobec sfery B + R
oraz skuteczne zarządzanie tą sferą na wysokim szczeblu.
Podjęto decyzję o przeprowadzeniu kolejnego przedsięwzięcia foresightowego,
ukierunkowanego na weryfikację tez technologicznych oraz osiągnięcie pełnego kon-
sensusu wśród wszystkich uczestniczących w projekcie ekspertów i instytucji.
Wnioski
1. W foresighcie dla Słowenii bardzo silnie zostało uwypuklone sprzężenie między
antycypacją rozwoju technologicznego przez gremia eksperckie i polityką nauko-
wą władz, mające doprowadzić do przełamania status quo związanego z „konser-
wowaniem” starych układów instytucjonalnych.
2. Dorobkiem słoweńskiego foresightu są nie tyle wskazania kluczowych technolo-
gii, ile wskazania kluczowych obszarów badawczych, związanych z technologia-
mi.
3. Wyniki foresightu są z samego założenia bazą dla kolejnego przedsięwzięcia do-
tyczącego konkretyzacji priorytetów technologicznych.
4. Pomimo nagromadzenia bardzo bogatego materiału kwestionariuszowego (Delphi)
nie zdecydowano się na sporządzenie scenariuszy rozwoju.
W świetle powyższych spostrzeżeń warto zachować ostrożność w interpretacji
scenariuszy rozwoju technologicznego dla województwa śląskiego. Punktem odnie-
sienia powinien być scenariusz sukcesu, zwłaszcza, jeżeli weryfikacja materiałów
źródłowych będzie pozostawiać wątpliwości co do wiarygodności scenariuszy warian-
towych.
63
4.7. Projekt Grand Lyon (Millénaire3)
Opis projektu
Tablica 11. Foresight regionalny/społeczny
Państwo Region
Organizator
Rok
rozpoczęcia
Czas
realizacji Sponsorzy
Budżet
projektu
Link
Francja
Aglomera-
cja Lyonu
Władze regionalne (lider
– Burmistrz Lyonu Raymond
Barre – były premier Francji)
1997 3
lata
Zarząd
miasta Lyon
1,4 mln
euro/rok
millenai-
re3.com
Ogólny cel realizacji projektu
Millénaire3 był to dalekosiężny (perspektywa 20 lat), zintegrowany projekt roz-
wojowy dla aglomeracji Lyonu, nakierowany na długoterminowy rozwój regionu.
Głównymi celami były: poprawienie pozycji miasta w gronie najbardziej znaczących
europejskich miast w ramach międzynarodowego współzawodnictwa oraz wzmocnie-
nie wewnętrznej, społecznej spójności aglomeracji.
Tło projektu
Lyon to bogate miasto o dobrze rozwiniętym sektorze publicznym (duże wpływy
z podatków), jak i prywatnej gospodarce. Udział wysoko wykwalifikowanej siły robo-
czej w nauce i badaniach był tutaj większy od średniej krajowej. Gospodarka miasta
rozwijała się i oprócz produkcji wysokoprzetworzonych i uszlachetnionych produktów
(jedwab), obejmowała także wytwórczość specjalistycznych chemikaliów oraz bada-
nia i rozwój we wszystkich znaczących specjalnościach medycznych i ekologicznych.
Pod koniec lat dziewięćdziesiątych – z sukcesem – przeprowadzono kampanię
w celu ściągnięcia do miasta (a czasami spowodowanie powrotu) takich instytucji, jak:
centrale przedsiębiorstw, państwowe urzędy (mające dotąd siedziby w Paryżu), a tak-
że międzynarodowe organizacje, jak na przykład INTERPOL. Pod względem „ten-
dencji odmłodzenia” w gospodarce miasto Lyon sytuowało się powyżej średniej
krajowej, natomiast pod względem bezrobocia w latach dziewięćdziesiątych sytuowa-
ło się poniżej. Także atrakcyjne otoczenie i umiarkowany klimat przyczyniają się do
wysokiego poziomu życia w mieście. Z tych powodów miasto Lyon i region Rhône-
-Alpes zyskiwały również na imigracji wysoko kwalifikowanej siły roboczej. Równo-
cześnie jednak Lyon miał opinię regionu, w którym była prowadzona konserwatywna
polityka gospodarcza, polegająca na ścisłej współpracy między przedstawicielami
gospodarki oraz lokalnej elity politycznej, obejmującej ochronę interesów lokalnego
biznesu. Inicjator projektu – Burmistrz Lyonu, Raymond Barre – znający realia funk-
cjonowania tego „ekskluzywnego klubu” zdawał sobie jednak sprawę z faktu, jak
ważny jest udział wszystkich obywateli w tworzeniu scenariusza rozwoju przyszło-
ściowego miasta. Barre, „ojciec chrzestny” projektu, jako znaczący polityk o szero-
kich wpływach w kraju i za granicą zapewnił zarówno środki na jego realizację, jak
i poparcie na najwyższych politycznych szczeblach. Efektem tego jest na przykład
dostosowanie lokalnych struktur administracyjnych do potrzeb realizacji projektu.
Istotny jest również fakt, że projekt ten nie jest odosobnioną, jednorazową inicjatywą,
lecz kontynuacją podobnych działań prowadzonych wiele lat wcześniej. W 1989 roku
ówczesny burmistrz Lyonu, Michel Noir stworzył strategię rozwoju gospodarczego na
64
kolejne 20 lat. Plan ten nazwany Lyon 2010 łączył wszystkie wcześniej stworzone
inicjatywy rozwoju infrastrukturalnego. Projekt Millénaire3 był pierwszą, a przy tym
skuteczną, próbą uzupełnienia inicjatywy strategicznej o procedurę antycypowania
rozwoju.
Wyznaczniki rozwoju
Projekt Millénaire3 urzeczywistniał idee przyszłości, z przesunięciem akcentu
z zagospodarowywania otoczenia (rozwój gospodarczy związany z inwestycjami)
na cele humanistyczne, społeczne i integracyjne, które stanowią jego centralny punkt.
Założono, że pod hasłem „inteligentne miasto” powinno być tworzone otoczenie, któ-
re umożliwia wspólne gromadzenie i używanie wiedzy przez beneficjentów projektu
zarówno z samego miasta, jak i z całego świata. Dalekosiężnym celem było więc
otwarcie miasta na nowe idee z różnych źródeł oraz na innowacyjne myślenie. Ten
nowy punkt widzenia wynikał ze stwierdzenia, że poprzednie władze miasta zajmowa-
ły się prawie wyłącznie problemami natury inwestycyjnej (nadrabianie braków w za-
gospodarowaniu przestrzennym i infrastrukturze), pomijając cele społeczne.
W projekcie zdefiniowano następujące strategiczne wyznaczniki rozwoju:
• miasto otwarte na inne kultury i na cały świat,
• atrakcyjne, wartościowe dla życia miasto,
• miasto, w którym jest popierany duch przedsiębiorczości,
• miasto, które popiera trwający całe życie proces nauczania i samodoskonalenia,
• miasto, któremu zależy na obywatelskim udziale mieszkańców w systemie demo-
kracji.
Projekt stanowił krok w kierunku modernizowania, rozwoju i unowocześniania
miejskich strategii rozwoju. Przyjęte kierunki rozwoju przyczyniały się także do
umocnienia roli władz lokalnych jako koordynatora i pośrednika dla całej aglomeracji.
Współpraca grup uczestników projektu Millénaire3 umożliwiła wystąpienie efektów
synergii między trzema zakresami działań: publiczną dyskusją, kontaktami sieciowy-
mi między grupami uczestników projektu i pracą przy projekcie. Publiczna dyskusja
jest jednym z najważniejszych aspektów Millénaire3, gdyż poprawia atmosferę,
zwiększa wzajemne zaufanie oraz przyczynia się do rozwoju nowych idei, formuło-
wania kolejnych projektów. Kontakty sieciowe grup uczestników projektu powodują
powstawanie punktów stycznych między wszystkimi istotnymi obszarami i znacznie
pomagają przezwyciężyć „branżowy” sposób myślenia. Publiczna debata jest podsta-
wą do stworzenia klimatu pełnego zaufania, nie może jej jednak utrzymywać „od sie-
bie” i bez końca. Dopiero przez projekty i konkretne poczynania następuje ciągła
mobilizacja grup uczestników. Jest to podstawowy warunek osiągnięcia celów, które
zostały ustanowione jako ważne dla przyszłości miasta Lyon.
Cele realizacji foresightu regionalnego były następujące:
• zmniejszenie różnic społecznych i stworzenie jednolitej historycznej, względnie
kulturalnej tożsamości miasta, zgodnej z dzisiejszymi realiami,
• stworzenie systemów, które umożliwiają realizację związanych z projektem stra-
tegii stałego postępu i rozwoju oraz tworzenia nowych form aktywności,
65
• rozszerzenie dostępu do systemów informacji i komunikacji, popieranie ich szer-
szego wykorzystania oraz popieranie uznania dla powstających przez to nowych
form więzi społecznych,
• stworzenie systemu samorządu lokalnego, otwartego na dialog i partnerstwo, ma-
jącego skuteczniejsze publiczne środki działania i przywracającego samorządowi
lokalnemu jego należytą rolę,
• rozwój miasta Lyon umożliwiający osiągnięcie roli wiodącej europejskiej stolicy
w obszarze zarządzania środowiskowego oraz gospodarki środowiskowej.
Metody
W celu zapewnienia stałego konsultowania i zminimalizowania powszechnie
krytykowanego odizolowania władz od obywateli, szczególnie zadbano o udział
i współdziałanie możliwie wielu mieszkańców Lyonu w projekcie. Dotyczyło to
przedstawicieli wszystkich grup społecznych i grup interesów (szkolnictwo, wolne
zawody, gospodarka i inne), jak również wszystkich podobszarów aglomeracji Lyonu.
Podstawą metodyczną była stopniowa (od ponad 3 lat) budowa banku danych za-
wierającego informacje zarówno o grupach osób, jak i pojedynczych osobach, które
zareagowały na wezwania do uczestnictwa w projekcie. Wezwania takie były ogła-
szane na różnych zgromadzeniach, „otwartych forach” i podczas grupowych dyskusji,
o których informacje były w całym Lyonie rozpowszechniane przez prasę, ulotki in-
formacyjne i prywatne pisma. W uzupełnieniu tych działań były prowadzone szczegó-
łowe wywiady z reprezentatywnymi przedstawicielami władz miasta, obejmujące
szeroką tematykę. Z metodycznego punktu widzenia było to długookresowe studium
problemu. Konsultacje nie przebiegały w taki sposób, że rozumowanie uczestników
wynikało z konkretnych propozycji tematycznych, lecz w czasie dyskusji formułowa-
no idee, którym nadawano kształt sprawozdań. Sprawozdania te stanowiły z kolei
podstawę do formułowania propozycji tematycznych. Na koniec tego tzw. „okresu
refleksji” komisja składająca się z sześciu wiceprezydentów Grand Lyon, kierowana
przez Raymonda Barre, przygotowała wiele propozycji programowych dotyczących
rozwoju miasta w okresie nadchodzących 20 lat.
To pierwsze stadium projektu odpowiadało Artykułom 44 i 45 Agendy Habitato-
wej z Istambułu. W agendzie tej władze lokalne (samorządowe) zostały zobowiązane
do stworzenia na poziomie lokalnym koncepcji rozwojowej, której podstawą jest
dialog ze wszystkimi uczestnikami rozwoju miasta (sektor publiczny i prywatny,
organizacje pozarządowe, gminy). Zgodnie z wymaganiami publicznej debaty, były
wykorzystywane różne instrumenty praktyczne, a w szczególności:
• regularne posiedzenia w celu planowania przyszłych działań, jak publiczna debata
na temat: socjalno-kulturowych zmian w aglomeracji Lyonu, historycznej pamięci
i tożsamości, aktywności zawodowej i wykształcenia, życia duchowego, możliwo-
ści spędzania wolnego czasu itp.; w tych pół- do jednodniowych posiedzeniach
brało udział najczęściej od 100 do 250 uczestników;
• małe zespoły robocze, które szukają rozwiązań obecnych problemów miasta Lyon
i przygotowują propozycje konkretnych akcji; zespoły te składały się z urzędni-
ków miejskich, członków rady miasta, radnych, przedstawicieli różnych gremiów
oraz służby cywilnej.
66
Jednym z głównych wyników przedsięwzięcia było to, że przez 3 lata systema-
tycznie i stopniowo realizowano zaplanowaną inicjatywę, zgodnie z początkowymi
założeniami osobowymi, terminowymi i budżetowymi. Szczytowym punktem inicja-
tywy był wniosek z propozycją utworzenia aglomeracji Lyonu.
Wnioski
Analizowana inicjatywa, choć pozornie odległa od foresightu technologicznego
dla województwa śląskiego, dotyczy kilku bardzo ważnych aspektów realizacji przed-
sięwzięć typu foresight dla regionów będących w czasie transformacji:
1. Realizacja, a następnie wdrażanie foresightu powinna mieć wyrazistego lidera
– animatora, zdeterminowanego do osiągnięcia sukcesu w skali długoterminowej.
2. Uczestnictwo w procedurach realizacji, a następnie wdrażania foresightu powinno
być traktowane jako normalny element kultury społecznej zarówno przez eksper-
tów, jak przez innych interesariuszy.
W tym kontekście warto zwrócić uwagę, że wiedza o foresighcie jest w społe-
czeństwie województwa śląskiego znikoma. W związku z tym istnieje potrzeba usta-
wicznego podnoszenia wiedzy o foresighcie wśród potencjalnych ekspertów dla
projektów tego typu.
4.8. Projekt Der deutsch-polnische Grenzraum im Jahre 2020
– Entwicklungsszenario und Handlungsempfehlungen
(Polsko-niemiecki obszar przygraniczny w 2020 roku
– Scenariusz rozwoju i zalecenia odno
śnie do jego realizacji)
Opis projektu
Tablica 12. Foresight ekonomiczno-społeczny
Państwo Region
Organizator
Rok
rozpoczęcia
Czas
realizacji
Sponsorzy
Budżet
projektu
Link
Niemcy
Pięciokąt miast
Berlin, Drezno,
Wrocław,
Poznań
i Szczecin
Hamburski Instytut Gospo-
darki Światowej (HWWA)
– główny wykonawca
Gdański Instytut Badań
nad Gospodarką Rynkową
(IBnGR) – podwykonawca
2003 1
rok
Federalny
Urząd ds.
Budownictwa
i Gospodarki
Przestrzen-
nej (BBR)
brak
danych
hwwa.de/
Forschung/
Europa/
Publikationen/
2006.htm
Tło projektu
W maju 2003 roku niemiecki Federalny Urząd ds. Budownictwa i Gospodarki
Przestrzennej (BBR) zlecił Hamburskiemu Instytutowi Gospodarki Światowej
(HWWA) przeprowadzenie badań nt. „Perspektywy przestrzennego rozwoju rozsze-
rzonego polsko-niemieckiego obszaru przygranicznego do 2020 roku w kontekście
przystąpienia Polski do Unii Europejskiej”. Celem miała być ocena wpływu prze-
strzennych skutków rozszerzenia UE na polsko-niemiecki obszar przygraniczny oraz
ocena potencjału rozwojowego tego obszaru w wyniku postępującego procesu inte-
gracji europejskiej. Oceny te z kolei miały być podstawą do propozycji wspólnych
67
projektów w ramach polsko-niemieckiej Komisji ds. Gospodarki Przestrzennej.
Propozycje te miały służyć szczególnie wzmocnieniu ponadgranicznego obszaru
funkcyjnego w pięciokącie miast Berlin, Drezno, Wrocław, Poznań i Szczecin.
W wyniku rozszerzenia UE polsko-niemiecki obszar przygraniczny znalazł się
w centrum europejskiego obszaru gospodarczego. Przesłanką do dalszego wzrostu
ponadgranicznej aktywności gospodarczej jest postępująca integracja Polski i Nie-
miec, związana z likwidacją barier w przepływie siły roboczej oraz usług. Tym zmia-
nom będą towarzyszyć zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym w obszarze
przygranicznym. Wpływ na strukturę funkcjonalno-przestrzenną mają również prze-
miany strukturalne, związane z przejściem do społeczeństwa opartego na wiedzy,
i cechujące się równocześnie wzrostem znaczenia oświaty, nauki i badań naukowych
w celu osiągnięcia sukcesu gospodarczego. Potrzebę zmian strukturalnych wywołują
także trendy demograficzne, dotyczące wszystkich dziedzin życia społecznego. Prze-
miany strukturalne wspierane są znaczącymi środkami finansowymi pochodzącymi
z europejskich funduszy strukturalnych.
Scenariusz dla polsko-niemieckiego obszaru przygranicznego w 2020 roku
W scenariuszu przewiduje się postępującą koncentrację przestrzenną wokół du-
żych ośrodków miejskich. Berlin, Drezno, Poznań, Szczecin i Wrocław będą przycią-
gać ludzi oraz nowe rodzaje działalności gospodarczej i rozwijać się w regionalne
metropolie. Dużego tempa rozwoju należy spodziewać się również w miastach śred-
niej wielkości, w tym w szczególności w polsko-niemieckich miastach bliźniaczych.
Pozostałe ośrodki miejskie, jak również tereny wiejskie, zostaną dotknięte spadkiem
liczby ludności, ponieważ zmniejszenie liczby miejsc pracy w rolnictwie nie będzie
rekompensowane przez tworzenie nowych w innych branżach. W efekcie tranzytowe-
go położenia należy spodziewać się zwiększenia przepływu towarów przez polsko-
niemiecki obszar przygraniczny. Wzrost przewozów będzie obserwowany zarówno
między metropoliami wewnątrz obszaru, jak i do oraz z metropolii, leżących poza
regionem przygranicznym. Jego przyczyn należy upatrywać w pogłębieniu podziału
pracy. W regionach metropolitalnych regionu przygranicznego, wskutek zwiększenia
liczby osób dojeżdżających do pracy, należy oczekiwać wzrostu przewozów pasażer-
skich.
W 2020 roku obszar przygraniczny stanie się ważnym centrum dla nauki i szkol-
nictwa, przyciągającym ludzi i przedsiębiorstwa z zewnątrz oraz sprzyjającym inno-
wacjom w sektorze prywatnym. Działalność dydaktyczna i naukowo-badawcza będzie
miała charakter transgraniczny. Ważną częścią składową systemu szkolnictwa są pol-
sko-niemieckie kierunki studiów. Istotną rolę w rozwoju gospodarczym będzie od-
grywać turystyka. Duże miasta Berlin, Drezno, Poznań, Szczecin i Wrocław będą
atrakcyjne dla turystyki miejskiej, wybrzeże bałtyckie na północy oraz tereny górskie
na południu będą przyciągać wielu urlopowiczów. Pojezierza i tereny leśne w środ-
kowej części regionu przygranicznego rozwiną się jako ulubione miejsca urlopowe,
predestynowane do uprawiania „turystyki łagodnej”. Będzie temu sprzyjać wydziele-
nie dalszych, w tym również ponadgranicznych, terenów ochrony przyrody i rezerwa-
tów biosfery.
68
Metody
Punktem wyjścia przy opracowywaniu scenariusza była diagnoza stanu obecnego
oraz analiza głównych trendów rozwojowych. Scenariusz skoncentrowano na możli-
wościach wynikających z postępującego procesu integracji europejskiej. Określono
pożądany oraz możliwy rozwój obszaru przygranicznego.
Zespół badawczy zaprezentował wyniki analiz na czterech kolejnych warsztatach
w Szczecinie (luty 2004), we Frankfurcie nad Odrą (kwiecień 2004), Wrocławiu
(czerwiec 2004) i w Poznaniu (listopad 2004) oraz przedyskutował je z przedstawicie-
lami życia politycznego i administracji terenowej z polsko-niemieckiego obszaru
przygranicznego, jak również z ekspertami, włączonymi w prace nad projektem. Efek-
tem tych spotkań były cenne informacje dotyczące obszaru przygranicznego oraz wie-
le wskazówek odnośnie do skutecznych ponadgranicznych projektów. Projekt był
również na bieżąco konsultowany z Federalnym Ministerstwem Transportu, Budow-
nictwa i Rozwoju Miast (BMVBS) w Berlinie.
Przyjęte zalecenia odnośnie do realizacji scenariusza
1. Poprawa ogólnych warunków gospodarowania, w tym pełny i szybki rozwój
wspólnego rynku oraz umacnianie kompetencji lokalnych.
Polsko-niemiecki obszar przygraniczny mógłby odnieść ekonomiczne korzy-
ści pod warunkiem szybkiej likwidacji barier administracyjnych, utrudniających
transakcje ponadgraniczne. Istniejące jeszcze ograniczenia w swobodnym prze-
pływie siły roboczej i ponadgranicznym świadczeniu usług, dotyczące obywateli
polskich w Niemczech oraz utrudnienia w nabywaniu gruntów w Polsce, obejmu-
jące obywateli niemieckich, powinny więc być jak najszybciej zniesione. Ponadto,
w celu polepszenia współpracy nadgranicznej należałoby wzmocnić kompetencje
lokalnych władz samorządowych. Pomocne byłoby stworzenie, na wzór Porozu-
mienia z Karlsruhe z 1995 roku, prawnej podstawy takiej współpracy dla polskich
i niemieckich jednostek terytorialnych.
2. Struktura gospodarcza i struktura sieci osadniczej: wspieranie struktur przestrzen-
nych sprzyjających wzrostowi gospodarczemu.
Aby na polsko-niemieckim obszarze przygranicznym można było wykorzy-
stać szanse wynikające z rozszerzenia UE, niezbędne są działania polityczne,
umożliwiające powstanie efektywnych i zorientowanych na wzrost gospodarczy
struktur przestrzennych. Główną uwagę należy równocześnie zwrócić na metropo-
lie i wspierać ich rozwój. Poza tym, należałoby również miastom średniej wielko-
ści stworzyć szanse dynamicznego rozwoju. Na terenach wiejskich należy
rozszerzać ochronę środowiska i turystykę.
3. Rozbudowa infrastruktury komunikacyjnej i jej wykorzystanie gospodarcze.
Ważną rolę w rozwoju polsko-niemieckiego obszaru przygranicznego odgry-
wa infrastruktura transportowa. Należy przede wszystkim rozbudować połączenia
drogowe i kolejowe między dużymi miastami, jak również połączenia między
tymi miastami i sąsiadującymi regionami metropolitalnymi. W ponadgranicznym
transporcie kolejowym między Polską i Niemcami należałoby scedować świad-
czenie usług transportowych na firmy prywatne. W przypadku transportu lotni-
czego jest konieczna rozbudowa dużego portu lotniczego w Berlinie, reali-
69
zującego połączenia międzykontynentalne. Celowe jest również stworzenie bez-
pośrednich połączeń lotniczych między dużymi miastami obszaru przygraniczne-
go a metropoliami europejskimi. Z kolei, chcąc przekształcić duże ośrodki
miejskie w ośrodki metropolitalne (szczególnie po polskiej stronie), niezbędne
będą inwestycje w rozwój systemów komunikacji miejskiej i podmiejskiej.
4. Ponadgraniczny rozwój edukacji i badań naukowych.
Biorąc pod uwagę przyszłość obszaru przygranicznego podstawowe znacze-
nie będzie miał dalszy rozwój, funkcjonującej obecnie, infrastruktury naukowo-
-badawczej. Równocześnie należałoby popierać specjalizację wybranych ośrod-
ków, a tam, gdzie niemożliwe jest osiągnięcie pewnej niezbędnej minimalnej ich
wielkości, należy scalać kierunki studiów, bądź też nawet łączyć uczelnie. Duża
szansa realizacji tych zamierzeń wynika z faktu, że można je realizować ponad-
granicznie. W szczególnym stopniu wymagają wsparcia polsko-niemieckie kie-
runki studiów.
5. Różnorodność kulturowa i przyrodnicza.
Należy również sprzyjać rozwojowi turystyki. Polsko-niemiecki obszar przy-
graniczny jest atrakcyjny zarówno dla turystyki miejskiej, spędzania urlopów nad
morzem lub w górach, jak również dla turystyki „łagodnej”. Niezbędne jest opra-
cowanie wspólnej koncepcji rozwoju obszarów charakteryzujących się podobnymi
warunkami fizyczno-geograficznymi. Aby zwiększyć atrakcyjność pojezierza i te-
renów leśnych, należałoby wydzielić dalsze tereny ochrony przyrody i rezerwaty
biosfery.
Wnioski
1. Przynależność województwa śląskiego, a zwłaszcza jego południowej i południo-
wo-zachodniej części do kilku struktur euroregionalnych stwarza sytuację, której
nieuniknioną konsekwencją są transgraniczne tendencje integracyjne. We wdraża-
niu i ewentualnej kontynuacji foresightu technologicznego dla województwa
śląskiego należy uwzględnić aspekt transgranicznej współpracy (a także konku-
rencji), szczególnie z regionem ostrawsko-karwińskim zarówno w sferze społecz-
no-gospodarczej, jak i w sferze B + R.
2. W kontynuacji foresightu dla województwa śląskiego warto będzie uwzględnić
ustalenia opracowywanego w latach 2007–2008 III cyklu foresightu technologicz-
nego Republiki Czeskiej.
3. Prognozując społeczne zapotrzebowanie na wdrożenia nowych technologii
w przygranicznych obszarach województwa śląskiego warto brać pod uwagę
czynniki i trendy „promieniujące” spoza południowej granicy kraju oraz stan
współpracy transgranicznej w różnych dziedzinach życia (np. zapotrzebowanie na
wdrożenia sprzyjające wzajemnemu dostosowywaniu infrastruktury, systemów
transportowych, teleinformacyjnych, kierunków studiów technicznych, wspólnych
projektów badawczych itd.).
70
4.9. Projekt The BMW Region of Ireland – 2005
Opis projektu
Tablica 13. Foresight regionalny
Państwo Region
Organizator
Rok
rozpoczęcia
Czas
realizacji
Sponsorzy
Budżet
projektu Link
Irlandia
Border, Midland
and Western
Region (BMW)
The Border, Midland
and Western
Regional Assembly
2004 18
miesięcy
The Border, Midland and
Western Regional Assembly
ze wsparciem z programu
Innovative Actions
ERDF 2000–2006
160 000
euro
bmwassembl
y.
ie
Ogólny cel realizacji projektu
Zmobilizowanie kluczowych podmiotów regionu do określenia priorytetów go-
spodarczych bazujących na długotrwałych celach i wyzwaniach, pozyskanie eksperc-
kiego wkładu wiedzy oraz podjęcie współpracy między organizacjami, pozwalającej
na ukierunkowanie rozwoju regionu w okresie dwudziestoletnim.
Tło projektu
Region BMW obejmuje 47% powierzchni Irlandii, a zarazem 26% populacji kraju
i dostarcza 19% produktu krajowego brutto. Jest to region głównie wiejski, tradycyj-
nie zależny od przemysłu agrospożywczego, turystyki i rzemiosła, obecnie w czasie
transformacji, polegającej na rezygnowaniu z bardziej tradycyjnych sektorów.
Foresight pozwolił na dokładne określenie przyszłych priorytetów inwestycyjnych
regionu. Przedsięwzięcie nie było ograniczone do rozwoju gospodarczego, lecz obej-
mowało zagadnienia jakości życia, konkurencyjności, wiedzy i innowacyjności.
Wyznaczniki rozwoju
BMW Regional Assembly wstępnie określiło czynniki rozwoju, wyznaczające
kontekst przedsięwzięcia. Na pierwszych spotkaniach panelowych zaprezentowano
następujące uwarunkowania:
• wskazania zawarte w Raporcie Spójności UE, zwłaszcza dotyczące gospodarki
bazującej na wiedzy oraz wspomagania regionów Konwergencji,
• region BMW przestanie kwalifikować się do kategorii objętej Celem 1 Funduszy
Strukturalnych (ERDF & ESF),
• po 2006 roku fundusze UE w większym stopniu będą przeznaczane na innowacyj-
ność, rozwój zrównoważony, zasoby ludzkie, natomiast w mniejszym stopniu na
„twardą” infrastrukturę,
• istnieje potrzeba rozpoznania priorytetów regionalnych i uwzględnienia ich w pro-
cesach planowania po 2006 roku,
• aktualne zmiany i restrukturyzacja gospodarki regionu obejmują przejście od bar-
dziej tradycyjnych form rolnictwa i rzemiosła do usług oraz do wytwórczości
o większej wartości dodanej,
• potrzebny jest większy nacisk na zrównoważenie rozwoju oraz na dłuższy termin
planowania regionalnego.
71
Cele foresightu regionalnego były następujące:
• przygotowanie programu rozwoju, uzgodnionego między podmiotami tworzącymi
strategię/politykę rozwoju,
• zaangażowanie wszystkich interesariuszy w przyszły rozwój regionu,
• umożliwienie głębszego rozumienia ról, wyzwań, możliwości i korzyści.
Istotnym wymogiem było bazowanie na:
• Raporcie z Regionalnego Audytu Innowacji,
• 14 lokalnych strategiach rozwoju,
• Strategiach Planowania Regionalnego,
• Narodowej Strategii Przestrzennej,
• Narodowym Foresightcie Technologicznym,
• Strategiach różnych agencji rozwoju.
Zwracano także uwagę, aby nie formułować ustaleń sprzecznych z powyższymi
dokumentami, a także – nie powielać już istniejących wyników.
Metody
Procedury koncentrowały się wokół spotkań w ramach czterech równocześnie
działających paneli ekspertów, zajmujących się następującymi zagadnieniami:
• gospodarką bazującą na wiedzy oraz na podnoszeniu wykształcenia siły roboczej,
• środowisku biznesowym i konkurencyjności,
• innowacjach, badaniach i technologiach informacyjnych,
• jakości życia, problemach przestrzennych, infrastrukturze społecznej, transforma-
cji wsi, turystyce.
Powyższe obszary tematyczne zostały określone w taki sposób, aby była wyraźna
zgodność ze Strategią Lizbońską oraz najnowszymi raportami na temat przyszłości
funduszu spójności i funduszy strukturalnych UE.
Proces foresightu był nadzorowany przez Grupę Sterującą, składającą się z klu-
czowych instytucji działających w regionie. Każdy panel tematyczny zebrał się cztery
razy, za każdym razem w innym miejscu regionu.
Wnioski
1. Z procesów transformacji społeczno-gospodarczej wynikały, dla władz regionu,
sposoby podejścia do foresightu, w którym tematyka innowacyjności i rozwoju
technologicznego jest traktowana jako jeden z aspektów zrównoważonego rozwo-
ju społecznego.
2. W foresighcie sterowanym przez władze regionalne ze szczególną uwagą przyjęto
taki sposób antycypowania rozwoju, aby w poszczególnych obszarach tematycz-
nych – w tym w sferze innowacyjności – uzyskać maksymalną spójność z doku-
mentami zewnętrznymi, w tym z UE, jak i z obowiązującymi strategiami czy
polityką regionu.
72
3. Przykład BMW wskazuje, że technologiczny foresight regionalny może być tym
lepszym narzędziem pozyskiwania zewnętrznych funduszy na rozwój, im bardziej
odwołuje się do różnych aspektów zrównoważonego rozwoju.
4. Wdrażając i kontynuując foresight dla województwa śląskiego warto wziąć pod
uwagę, w większym niż dotychczas stopniu, wszystkie aspekty zrównoważonego
rozwoju społecznego.
4.10. Projekt Quebec S + T Development Based on Social Needs
Opis projektu
Tablica 14. Foresight regionalny
Państwo Region Organizator Rok
rozpoczęcia
Czas
realizacji
Sponsorzy
Budżet
projektu
Kanada Quebec
Alain Ber-
geron
at the CST
2004 2003–2007
MEDIE – The Ministry of Economic Develop-
ment, Innovation and Exportation of Quebec
VRQ – Valorisation Rechere Quebec
CST – The Council for Science and Technology
of Quebec
1,2 miliona
euro
Ogólny cel realizacji projektu
Celem było znalezienie pola dialogu między nauką, technologią oraz społeczno-
ścią Quebeku, który pozwoliłby na wykreowanie scenariuszy rozwoju tego regionu na
następne 15–20 lat.
Tło projektu
Rada Nauki i Technologii była zaniepokojona brakiem powiązań między nauką,
techniką oraz społecznością Quebeku. Dostrzeżono, że brak możliwości określenia
dalszych ścieżek rozwoju regionu ograniczał jego dalszy rozwój.
Wyznaczniki rozwoju
Podstawowymi celami projektu były:
• wzrost świadomości całej społeczności Quebeku na temat znaczenia nauki i tech-
nologii, a także zwiększenie zdolności do rozwiązywania problemów społeczno-
-ekonomicznych,
• zaproszenie środowisk naukowych Quebeku do włączenia się w realizację celów
społecznych i ekonomicznych przez odpowiednie ukierunkowanie wdrożeń nauki
i technologii,
• uczynienie z postępu naukowo-technologicznego jednej z głównych ścieżek roz-
woju Quebeku oraz pełniejsze niż dotychczas uwzględnienie tej problematyki
w strategii rozwoju regionu.
Metody
Realizacja projektu składała się z dwóch zasadniczych kroków – analizy oraz pla-
nowania strategicznego. Krok analityczny polegał na rozpoznaniu kluczowych spo-
łeczno-ekonomicznych ścieżek rozwoju, generujących potrzeby rozwoju nowych,
innowacyjnych technologii. Analizy można sprowadzić do czterech etapów:
73
E t a p I
Konsultacje w celu określenia zasadniczych problemów, z jakimi region będzie
musiał zmierzyć się w okresie 20 lat. Na temat przyszłości wypowiedziało się sześć
grup dyskusyjnych wyłonionych spośród przedstawicieli poszczególnych subregio-
nów. Rezultaty dyskusji opracowano w postaci kwestionariusza skierowanego do sze-
rokiej opinii publicznej. Ankietę telefoniczną przeprowadzono na próbie obejmującej
1623 respondentów.
E t a p I I
Grupy dyskusyjne składające się z około 100 naukowców i ekspertów zebrały się
w Quebeku na konferencji „Budownictwo przyszłości”. Na podstawie wyników ankie-
ty telefonicznej utworzono listę 40 społeczno-ekonomicznych ścieżek rozwoju regio-
nu. Ścieżki te połączono w sześć kategorii badawczych:
• Zdrowie i jakość życia.
• Środowisko i jego zasoby.
• Ekonomia, rozwój i innowacje.
• Edukacja.
• Demografia i wspólnoty.
• Kultura i społeczeństwo.
E t a p I I I
Listę ścieżek rozwoju przedstawiono do konsultacji naukowcom, przedsiębior-
com, kadrom inżynieryjnym przemysłu, przedstawicielom rządu mieszkającym
w Quebeku. Rezultatem konsultacji był wybór siedmiu najważniejszych ścieżek (każ-
da z nich zaliczona do najważniejszych przez ponad 50% konsultantów. Wybrano
następujące ścieżki:
• Zdrowie i jakość życia.
• Efektywność publicznego systemu zdrowia.
• Naturalne produkty i większe wykorzystanie energii naturalnej.
• Wysoka jakość edukacji.
• Strategia i priorytety niszy rynkowej.
• Energia odnawialna i wydajność energetyczna.
• Innowacyjna kontrola i zapobieganie ubóstwu.
E t a p I V
Dla każdej z siedmiu ścieżek, specjalnie powołane grupy specjalistów, sporządzi-
ły raporty, w których były sformułowane wyzwania zarówno wobec sfery społecznej,
jak i naukowo-technologicznej.
Krok strategiczny – skoncentrowano się na ustaleniu, w jaki sposób strategie
rozwoju badań będą zaprojektowane i wdrożone dla każdego z siedmiu obszarów
tematycznych wybranych w poprzednim etapie. Strategie te są długoterminowe.
Dla każdego z obszarów utworzono oddzielny komitet sterujący, składający się z pię-
ciu naukowców i pięciu przedstawicieli interesariuszy społecznych. Rada Nauki
i Technologii skupiła się na następujących zagadnieniach:
74
• Które tematy badawcze musiałyby być rozwijane jako pierwsze, aby spełnić dane
wyzwania?
• Jakie zasoby będą potrzebne?
• Jakie grupy naukowców i użytkowników będą najbardziej zainteresowane rozwo-
jem technologicznym?
• Jak może być promowana wymiana i trwała współpraca między naukowcami
z różnych obszarów i dyscyplin?
Wnioski
1. W strukturze zadań typowej dla foresightu technologicznego podjęto ambitną pró-
bę połączenia zagadnień naukowo-technologicznych ze społeczno-gospodarczymi.
Zasadnicza konsultacja na temat wizji regionu poprzedziła procedurę badawczą
obszarów tematycznych. Mówiąc inaczej – przyjęto założenie, że wdrażanie in-
nowacyjnych technologii nie będzie decydowało o kierunkach rozwoju regionu,
lecz będzie ich pochodną. Takie podejście warto mieć na uwadze także w przy-
padku województwa śląskiego.
2. W procedurze foresightu skorzystano z szerokich konsultacji społecznych przed
rozpoczęciem prac w grupach roboczych. W przypadku kontynuacji foresightu dla
województwa śląskiego warto pójść w tym właśnie kierunku – takie konsultacje
mogą posłużyć do opracowania konkretnych rekomendacji w zakresie uaktualnie-
nia obowiązującej strategii rozwoju dla województwa śląskiego.
4.11. Projekt Universities and the City – Region as a „Knowledge
Capital” – 2008
Opis projektu
Tablica 15. Foresight regionalny
Państwo Region Organizator
Rok
rozpoczęcia
Czas
realizacji
Sponsorzy
Budżet
projektu
Link
Wielka
Brytania
Manchester
City
PREST, University
of Manchester
2003 8
miesięcy
Manchester
Science Park
Ltd
20 000
euro
manchester-
knowledge.com
Ogólny cel realizacji projektu
Przedmiotem foresightu było zaangażowanie kluczowych decydentów w regionie
na rzecz rozwoju wspólnej wizji przyszłości łączącej biznes i naukę w mieście-
-regionie Manchester. Celem było powiązanie strategii jednostek naukowo-badaw-
czych w regionie z wizją miasta jako przyszłą „Stolicą wiedzy” (Knowledge Capital).
Wspólna wizja byłaby scenariuszem sukcesu spodziewanego w najbliższych 5 latach
oraz działań niezbędnych do jego osiągnięcia.
Tło projektu
Manchester, jako jedno z wiodących europejskich miast-regionów oraz lokomo-
tywa gospodarki północno-zachodniej części Anglii, przez poprzednie piętnaście lat
przechodziło proces transformacji od przemysłu tradycyjnego do przemysłu bazujące-
75
go na wiedzy. Proces ten, prowadzący do samookreślenia miasta jako „Stolicy wie-
dzy” spowodował, że relacje między biznesem a jednostkami naukowo-badawczymi
stały się podstawą lokalnej i regionalnej polityki. Wizja „Stolicy wiedzy” prowadzi do
uznania kluczowej roli uczelni wyższych w procesie odbudowy regionu oraz powią-
zanych inicjatyw rządowych wspomagających interakcję uczelni wyższych i integra-
cję z szerszym gronem uczestników życia gospodarczego. Potrzeba opracowania
foresightu została nakreślona w ramach strategicznej oceny Parku Naukowego
w Manchesterze. Rekomendowano tam technikę foresightu do wypracowania wspól-
nej wizji roli parku oraz innych organizacji w rozwoju powiązań między jednostkami
naukowo-badawczymi w ramach prowadzonej polityki na szczeblu lokalnym i regio-
nalnym.
Cele realizacji foresightu regionalnego były następujące:
• opracowanie wspólnej wizji przyszłych powiązań między biznesem i jednostkami
naukowo-badawczymi na terenie Manchesteru,
• przybliżenie wspólnej wizji głównym interesariuszom, takim jak liderzy politycz-
ni, rektorzy uczelni, szefowie instytucji pośredniczących i stowarzyszeń przemy-
słowych, którzy mają szansę osiągnąć sukces w czasie pięciu lat,
• zainicjowanie procesu wdrażania mapy drogowej niezbędnych działań.
Metody
W ramach realizacji projektu odbyły się trzy sesje plenarne i między nimi dwie
rundy sesji grupowych:
• Runda inicjująca dotyczyła następujących grup tematycznych:
- Przestrzeń, infrastruktura i zasoby ludzkie.
- Polityka i strategie na szczeblu narodowym, regionalnym oraz lokalnym.
- Oczekiwania środowisk biznesowych.
• Runda druga (budowa modelu i określenie kluczowych pól) została poprzedzona
drugą sesją plenarną, podczas której wyznaczono główne etapy tworzenia scena-
riusza sukcesu (success scenario) w czterech wymiarach:
- komercjalizacja,
- rozwój zasobów ludzkich,
- współpraca badawcza,
- sieć współpracy oraz rozwoju przedsiębiorczości.
Na trzeciej sesji plenarnej powyższe elementy zostały połączone w scenariusz.
Analizowany foresight był realizowany przez pracowników Szkoły Biznesu
(Manchester Business School) oraz Parku Naukowego. Nie powołano Komitetu Steru-
jącego.
Kluczowe elementy scenariusza sukcesu
Kluczowe elementy scenariusza sukcesu (Success Scenario 2008) obejmowały
poniższe zagadnienia:
• infrastruktura (regionalna sieć punktów współpracy między biznesem a jednost-
kami naukowo-badawczymi),
76
• zasoby ludzkie (ograniczenie migracji osób wykształconych, polityka emigracyj-
na, podniesienie poziomu kształcenia),
• misja jednostek naukowo-badawczych,
• inwestycje wewnętrzne (sprzyjanie rozwojowi firm start-up przez zintegrowane
pakiety inwestycyjne),
• sieć współpracy (do zacieśnienia współpracy między biznesem a nauką, tworzenie
centrów doskonałości).
Wnioski
1. W ramach foresightu, dla przedsięwzięć dotyczących technologii wykreowano
standardowe podejście, obejmujące między innymi poszukiwanie powiązań nauki
z biznesem oraz kreowanie jednowariantowych scenariuszy sukcesu. Tworzenie
scenariusza jest możliwe dzięki uprzedniemu sformułowaniu wyraźnej wizji
regionu (np. Manchester – „stolica wiedzy”).
2. Narzucają się analogie między aktualnym stanem regionu Manchester a pożąda-
nym stanem katowickiego obszaru metropolitalnego – również jako „stolicy wie-
dzy” (czy to o strukturze policentrycznej, czy monocentrycznej) w czasie
kilkunastu lat. Oznacza to, że naturalną konsekwencją niniejszego projektu powi-
nien być foresight ukierunkowany na drogi i sposoby integracji środowisk nauko-
wych oraz koncentracji infrastruktury służącej sferze B
+
R na obszarze
Aglomeracji Silesia. Wśród głównych interesariuszy, jakich warto wciągnąć we
wdrażanie nakreślonej wizji (np. „stolica wiedzy”), musi znaleźć się miejsce i rola
dla liderów politycznych.
4.12. Projekt Regional Foresight Information System
of the Northern Ostrobothnia
Opis projektu
Tablica 16. Foresight dotyczący polityki innowacyjnej
Państwo Region
Organizator
Rok
rozpoczęcia
Czas
realizacji
Sponsorzy
Budżet
projektu
Link
Finlandia Northern
Ostrobothnia
Employment and Economic
Development Centre
for Northern Ostrobothnia
1998 2
lata
European
Social Fund
brak danych
eennakoint
i.f
i/english/
project
.h
tm
Tło i ogólny cel realizacji projektu
Punktem wyjścia było zidentyfikowanie zmian na rynku pracy i w biznesie,
a szczególnie ocena trendów i rozwój Społeczeństwa Informacyjnego. Silny sektor
technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych (ICT – Information and Commu-
nication Technology) w regionie Oulu jest dobrym fundamentem dla foresightu, ro-
zumianego jako jeden z kroków w budowie Społeczeństwa Informacyjnego.
77
Partnerami projektu byli:
• Centrum Zatrudnienia i Rozwoju Ekonomicznego (The Employment and Econom-
ic Development Centre for Northern Ostrobothnia),
• The Regional Council of Northern Ostrobothnia,
• Przedsiębiorcy działający w regionie Northern Ostrobothnia,
• Izba Gospodarcza (The Oulu Chamber of Commerce),
• Biura Zatrudnienia (The Employment Offices of Northern Ostrobothnia).
Cele szczegółowe i priorytety
Głównym zadaniem było zbudowanie modelowego foresightu regionalnego. Inny
cel stanowiło zastosowanie sieci do antycypowania, przekazywania i wykorzystywa-
nia informacji. Ponadto, rozwinięto i przetestowano elektroniczne uczestnictwo i inte-
rakcje obywateli i różnych grup interesu.
Jednym z priorytetów projektu było antycypowanie rozwoju rynku pracy i bizne-
su w Northern Ostrobothnia. Szczególny nacisk położono na rozpoznanie działań pro-
rozwojowych w celu zagwarantowania siły roboczej w przyszłości. Specjalną uwagę
zwrócono na strategiczne gałęzie biznesu. Rezultaty foresightu zostały poddane anali-
zie przez grupy sektorowe składające się z ekspertów z różnych branż, dla osiągnięcia
dwóch efektów:
• odniesienie wyników foresightu do obszerniejszego tła społecznego,
• wykorzystanie wyników foresightu w procedurach planowania strategicznego
i podejmowania decyzji.
Współpraca na rzecz wdrażania foresightu
Współpraca w regionalnym foresighcie oraz w wymianie informacji między
organizacjami regionalnymi doprowadziła do ustanowienia sieci współpracy na rzecz
wdrażania wyników. Sieć ta została utworzona w celu upowszechniania foresightu
w systemach informatycznych poszczególnych podmiotów. Ponadto, rezultatem
współpracy było utworzenie cyfrowej sieci, mającej być w przyszłości fragmentem
sieci międzyregionalnej, która następnie uzyska stopniowo połączenie z sieciami
foresightów lokalnych oraz foresightów realizowanych na szczeblu narodowym.
Regionalny System Informacji (Regional Foresight Information System)
Informacje uzyskane podczas realizacji foresightu zostały upowszechnione przez
internetowy Regional Foresight Information System. Od rozpoczęcia realizacji
foresightu zasoby Systemu były ustawicznie uaktualniane; dotyczyło to historii oraz
prognozy czynników kształtujących rynek pracy (zarówno z uwagi na popyt, jak
i podaż pracy) w regionie Northern Ostrobothnia, analiz statystycznych i ilustracji
graficznej.
System składa się z pięciu pól: praca, zatrudnienie, sfery problemowe, rynek pra-
cy oraz gałęzie biznesu. Pole „praca” obejmuje wizualizację populacji, migracji oraz
zmiany dostępności zasobów siły roboczej w niektórych branżach. Pole „zatrudnienie”
przedstawia strukturę zatrudnienia i strukturę grup zawodowych. Pole „problemy”
dotyczy bezrobocia oraz trudności z rekrutacją pracowników. Prognozy rynku pracy
odniesione są zarówno do poziomu krajowego, jak i regionalnego (system obejmuje
78
linki do różnych adresów z prognozami); przedstawione są również megatrendy rynku
pracy. Strategiczne gałęzie biznesu są w systemie charakteryzowane oddzielnie,
w rozbiciu na następujące grupy: biotechnologia, przemysł oprogramowania, techno-
logie środowiskowe, przemysł metalowy, rolnictwo, przemysł spożywczy, przemysł
związany z zarządzaniem informacją (content industry).
Wnioski
1. Podczas tworzenia systemu wsparcia dla wdrażania foresightu województwa ślą-
skiego warto rozważyć opracowanie:
- regionalnego systemu informatycznego na rzecz wdrażania wyników projektu,
- sieci cyfrowej skupiającej uczestników oraz interesariuszy projektu.
Takie podejście ułatwi płynne przejście od fazy realizacji do fazy wdrażania.
2. Należy brać pod uwagę perspektywę przyszłego zaistnienia foresightu zarówno
w poziomej sieci foresightów regionalnych, jak i w pionowym układzie obejmują-
cym także foresighty lokalne realizowane na obszarze regionu oraz foresighty
narodowe.
4.13. Projekt West Midlands Technology Foresight
Opis projektu
Tablica 17. Regionalny foresight technologiczny, wspierający konkurencyjność małych i średnich
przedsiębiorstw przemysłowych
Państwo Region
Organizator
Rok
rozpoczęcia
Czas
realizacji
Sponso-
rzy
Budżet
projektu
Link
Wielka
Brytania
West
Midlands
Regionalna Agencja Rozwoju (RDA),
Advantage West Midlands (AWM)
2000 2
lata
European
Social
Fund
472 000
GBP
eennakoint
i.f
i/english/
project
.h
tm
Cel realizacji projektu
Cele projektu były następujące: wsparcie konkurencyjności regionalnego przemy-
słu, wykorzystanie strategii do badań, rozwoju technologii i innowacyjności w warun-
kach transformacji regionu, w którym doszło do upadku tradycyjnych gałęzi
przemysłu ciężkiego. Równocześnie był to projekt pilotażowy, służący do skonkrety-
zowania rezultatów foresightu narodowego w regionie.
Organizacja i metody prac
Punktem wyjścia były zapisy Regionalnej Strategii Ekonomicznej (RES), zgodnie
z którą zidentyfikowano osiem sektorów, na których AWM powinna się skoncentro-
wać (początkowo prace skupiły się na czterech spośród tych sektorów – powołano
panele robocze: Przemysł Innowacyjny, Technologie Medyczne, Turystyka i Wypo-
czynek oraz Projektowanie Inżynierskie). Później, po sześciu miesiącach, prace
rozszerzono na pozostałe sektory przez połączenie paneli roboczych z grupami robo-
79
czymi, które zostały wcześniej utworzone do prac nad RES. Czas wdrożenia fore-
sightu był bardzo krótki i wynosił 5 lat.
Powołano Grupę Sterującą wraz z dwoma koordynatorami projektu (Coventry
University oraz AWM), przy czym pewne zadania były przypisane do jednostek,
z których pochodzili eksperci. Wybór członków paneli został dokonany przez kontak-
ty osobiste członków AWM oraz Grupy Sterującej, przy czym zadbano, aby eksperci
reprezentowali każdy z sektorów, którymi zajmowały się panele. Większość członków
paneli pochodziła ze środowiska biznesu, ale byli również obecni reprezentanci regio-
nalnych uczelni i władz. Nie przewidziano konieczności konsultacji z ekspertami spo-
za paneli roboczych, chociaż sami członkowie paneli mogli we własnym zakresie
takie konsultacje prowadzić. Nie było też w planie przeprowadzania ankiety kwestio-
nariuszowej generalnie przez wszystkie panele, przy czym jeden z paneli zdecydował
się na rozesłanie takiej ankiety.
W celu zwiększenia zainteresowania projektem koordynatorzy podjęli współpracę
z organizacjami handlowymi odpowiednimi dla poszczególnych sektorów. Dodatko-
wo zorganizowano spotkania warsztatowe z udziałem przedstawicieli tych organizacji,
przy czym starano się podkreślić nie tyle, co ma być zrobione, ale raczej, jakie są
oczekiwania członków organizacji handlu. Na spotkaniach był prezentowany także
dorobek foresightu narodowego.
Pierwszym zadaniem, jakie postawiono przed członkami paneli roboczych było
rozwinięcie ogólnych wizji rozwoju danego sektora, a następnym – rozpoznanie do-
tychczasowych i przyszłych trendów rozwojowych.
Koordynatorzy starali się zachęcać uczestników poszczególnych paneli do two-
rzenia scenariuszy rozwoju, co jednak napotykało na barierę w postaci nawyku myśle-
nia kategoriami branżowymi. W konsekwencji jeden z koordynatorów projektu
opracował, na podstawie dorobku dotychczasowych spotkań, projekt przykładowego
scenariusza, po czym rozesłał kierownikom paneli, co pozwoliło na usprawnienie prac
w kolejnych etapach. Przy konstrukcji scenariuszy koordynator projektu użył metod
SWOT-STEEP, których wyniki zweryfikował na podstawie tego, co dzieje się w in-
nych krajach (weryfikacja odbyła się głównie przez internet oraz tradycyjny przegląd
literatury).
Powiązania z foresightem narodowym
Foresight regionalny był ściśle zależny od foresightu narodowego i jednym z za-
dań realizatorów było przedstawienie kluczowych trendów w nim zawartych, z per-
spektywy regionu. W związku z 5-letnim cyklem prac nad foresightem narodowym
występowały pewne problemy związane z konsultacjami i przekazywaniem materia-
łów z poziomu narodowego na regionalny, w związku z czym panel roboczy
foresightu narodowego starał się umawiać z kierownikami poszczególnych paneli ro-
boczych foresightu regionalnego.
Trudności w realizacji foresightu
W wyniku realizacji foresightu pojawiły się wątpliwości, czy takie przedsięwzię-
cie jest wystarczające dla regionów, które zaczynają rozwijać swoje możliwości i nie
mają struktur mogących instytucjonalnie wspierać takie programy. Zwrócono uwagę
80
między innymi na potrzebę właściwego wsparcia finansowego paneli ekspertów oraz
zaangażowania właściwych organizacji pozarządowych.
Wnioski
1. Podczas realizacji foresightu narodowego warto zapewnić dwustronną wymianę
informacji z zespołem realizującym i wdrażającym foresight dla województwa ślą-
skiego.
2. Region górnośląski nie jest jedynym, w którym obserwuje się trudności ekspertów
zaproszonych do realizacji foresightu, dotyczące samodzielnego przejścia do my-
ślenia multidyscyplinarnego. W takich sytuacjach decydujące znaczenie dla
powodzenia przedsięwzięcia może mieć wiedza i umiejętności kierowników grup
roboczych w zakresie moderowania spotkań, a także jakość materiałów wyjścio-
wych (w tym instrukcji) przygotowywanych przed spotkaniami.
4.14. Projekt North-East England – 2008
Opis projektu
Tablica 18. Foresight regionalny
Państwo Region Organizator
Rok
rozpoczęcia
Czas
realizacji
Sponsorzy
Budżet
projektu
Link
Wielka
Brytania
North-East
PREST,
University
of Manchester
1996
(Faza I)
1998
(Faza II)
9 miesięcy
Newcastle University (RCID)
RTC North, Development Agency
– ONE North-East
80 000
euro
na rok
fo
re
si
gh
t.o
rg
.u
k
Ogólny cel realizacji projektu
Głównym celem foresightu było zwiększenie poziomu konkurencyjności przemy-
słu oraz społeczeństwa przez pogłębienie świadomości, antycypację oraz wykorzysta-
nie przyszłych zdobyczy nauki i technologii. Przyjęto podejście z „dołu do góry”,
odbiegające od podejścia w większości regionów, z założeniem szerokiej odpowie-
dzialności za promocję foresightu przez poszukiwanie metod wdrażania jego ustaleń
do praktyki.
Tło projektu
Region North-East, zlokalizowany na wschodnim wybrzeżu Anglii to, poza kil-
koma dużymi miastami, głównie tereny wiejskie. Upadek tradycyjnego przemysłu
ciężkiego (wydobywczego, stalowego, stoczniowego) wywołał potrzebę restruktury-
zacji gospodarki regionu. Po restrukturyzacji potencjał gospodarczy regionu był two-
rzony przez takie branże, jak: automatyka, elektronika, zaawansowana inżynieria,
wydobycie gazu i ropy oraz przemysł farmaceutyczny, chemiczny, metalowy. Liczba
bezrobotnych w regionie pozostawała powyżej średniej brytyjskiej.
Potrzeba opracowania foresightu była szczególnie ważna ze względu na nasilenie
emigracji właścicieli dużych zagranicznych firm stanowiących alternatywę dla trady-
81
cyjnej działalności gospodarczej, jak górnictwo węgla kamiennego, hutnictwo czy
przemysł ciężki. Procedura foresightu została formalnie rozpoczęta w 1996 roku
w ramach foresightu narodowego. W tej fazie projekt regionalny był prowadzony
przez Newcastle University (Regionalne Centrum Innowacji – RCID). W drugiej fazie
(począwszy od 1998 r. do dnia dzisiejszego) odpowiedzialność za wdrażanie rezulta-
tów projektu została przekazana Regionalnemu Centrum Technologii z siedzibą
w Sunderland (RTC Nord), które ściśle współpracuje z Regionalną Agencją Rozwoju
(ONE North-East). Procedura foresightu obejmowała:
• Opracowanie sztandarowego programu o charakterze horyzontalnym, obejmujące-
go zagadnienia jakości życia (demografię, środowisko, przestępczość, transport
itd.).
• Zapewnienie działań koordynujących i wspierających „zewnętrzne” grupy pane-
lowe przez organizację spotkań, cyklicznych imprez oraz dystrybucję publikacji.
• Wypracowanie skutecznych mechanizmów rozpowszechniania i gromadzenia
informacji o rozwoju nowych technologii w kluczowych sektorach gospodarki
regionu North-East.
• Dostarczanie perspektywicznych programów dla przemysłu w celu propagowania
foresightu przez najlepsze dostępne techniki (BAT), a następnie ich wdrażanie
w przedsiębiorstwach, w tym małych i średnich.
W realizację projektu zostało zaangażowanych kilkaset organizacji zarówno
w fazie konsultacyjnej, jak i w działania operacyjne. Realizacja projektu była wspie-
rana środkami pochodzącymi z przemysłu, budżetu krajowego i funduszy unijnych.
Organizacja i metody
Przyjęto czterostopniowe zarządzanie projektem przez:
• Komitet Sterujący – działający jak rada nadzorcza z pełnią władzy. Spotkania były
organizowane co dwa miesiące z udziałem kluczowych reprezentantów przemysłu,
uczelni i organizacji prorozwojowych.
• Radę Wykonawczą (Executive Board) – podlegającą Komitetowi Sterującemu,
odbywająca spotkania częściej (raz na miesiąc) w celu wdrażania polityki, ale nie
jej kreowania.
• Panel Oceny Technicznej (Technical Evaluation Panel) – odpowiedzialny za sza-
cowanie niezbędnych środków.
• Forum Foresightu – ciało doradcze sterujące realizacją programu sztandarowego
(flagship programme); organizujące spotkania kwartalne. Członkostwo w forum
jest nieograniczone. Do udziału w pozostałych organach uczestnicy są zapraszani.
Procedura realizacji projektu foresightu obejmowała cztery zadania ramowe:
Zadanie 1: Określenie obszaru sektora.
Zadanie 2: Opracowanie szczegółowej mapy sektora.
Gdy obszar sektora został już określony, uczestników projektu poproszono o po-
moc w wykonaniu szczegółowej mapy sektora zawierającej wszystkie jego składowe
82
oraz powiązania między nimi. Ponadto, mapa sektora określała potencjał poszczegól-
nych komponentów oraz ich znaczenie i siłę oddziaływania w sektorze.
Zadanie 3: Opracowanie globalnego scenariusza do 2010 roku.
Następnym etapem było opracowanie globalnej mapy sektora dla 2010 roku.
Wykorzystano dwie różne techniki, których wyniki zostały później skompilowane:
1) projekcję wiedzy bazującej głównie na metodzie burzy mózgów z udziałem przed-
stawicieli sektora przemysłu,
2) analizę przeciwstawnych, zdefiniowanych już wcześniej czynników i uwarunko-
wań – gospodarka rynkowa vs. „zielona” ekonomia (analogicznie jak w brytyj-
skim foresighcie narodowym).
W rezultacie powstała mapa opisująca globalny rynek w 2010 roku, z uwzględ-
nieniem znaczenia i siły oddziaływania poszczególnych jego obszarów, którą następ-
nie porównano z mapą stanu istniejącego. Celem tych prac było lepsze zrozumienie
zmian, które będą dokonywać się w ciągu najbliższych 10 lat oraz ich wpływu na re-
gion. Dzięki temu zidentyfikowano obszary, których rola i znaczenie będą z czasem
wzrastały oraz obszary, które w przyszłości będą mieć znaczenie drugorzędne.
W celu skoncentrowania się na racjonalnej liczbie istotnych kwestii, do oceny
każdego obszaru zidentyfikowano czynniki będące swego rodzaju filtrami, w szcze-
gólności był to wpływ na rynek pracy oraz wpływ na wzrost stopnia zamożności;
przykładowo działalność typu „offshore” (przenoszenie lub zakładanie działalności
w krajach charakteryzujących się mniejszym fiskalizmem) niesie korzyści dla prze-
mysłu, ale nie wpływa na wzrost zatrudnienia. Dokonano również oceny obszarów
pod kątem możliwości nowych osiągnięć w regionie przy obecnym poziomie wiedzy
specjalistycznej. Przykładowo: przy braku istniejącego sektora B + R jest mało praw-
dopodobne, że region osiągnie zadowalający poziom rozwoju.
Zadanie 4: Określenie strategii i zadań wynikających ze scenariusza.
Mając opracowany scenariusz rozwoju, opisujący sektor w 2010 roku, przystą-
piono do kolejnego etapu, w którym dokonano oceny tego, które zmiany mogą na nie-
go oddziaływać najmocniej oraz jakie działania mogą przynieść największe korzyści.
W rezultacie powstała finalna wersja mapy sektora, która opisywała jego obszary pod
kątem tego czy reprezentują one szanse, czy zagrożenia oraz, czy są kluczowe dla
konkurencyjności regionu w 2010 roku.
Doświadczenia z realizacji
Według danych statystycznych, rejestrowanych od 2000 roku, społeczny zasięg
foresightu w regionie North-East obejmował:
• 30 organizacji aktywnie uczestniczących w Komitecie Sterującym (Steering
Committee),
• 15 firm (uzyskały dofinansowanie na realizację projektów pilotażowych w ramach
foresightu),
• 105 wolontariuszy pracowało w trzech grupach prowadzących działania eduka-
cyjne,
• 56 szkół i 50 firm (działają obecnie w ramach tzw. Young Foresight),
83
• 4500 uczniów uczestniczyło w konkursie Wyzwanie Innowacji (Innovation Chal-
lenge – trzystopniowy konkurs przeznaczony dla szkół, koncentrujący się na gene-
rowaniu i postępowaniu z pomysłami),
• 655 firm zostało zaangażowanych w różne aspekty realizacji foresightu w okresie
ostatnich trzech lat.
Wnioski
1. Region North-East przeszedł w ostatnich kilkunastu latach podobną transformację,
jaka dokonuje się obecnie w województwie śląskim. W ostatnim dziesięcioleciu
istotnym narzędziem wspomagania transformacji był foresight, w którego struktu-
rze organizacyjnej uwzględniono cechy typowe dla programów strategicznych
(Komitet Sterujący i Forum Foresight) oraz dla programów operacyjnych (Rada
Wykonawcza i Panel Oceny Technicznej).
2. Uspołecznienie procedury wdrażania, zapewnione przez samą strukturę zarządza-
nia, zaowocowało bardzo szerokim udziałem firm, organizacji, ale także szkół
i wolontariuszy.
3. Po początkowym okresie koordynacji przez instytucję naukową, odpowiedzialność
za wdrażanie i ustawiczny rozwój przedsięwzięcia została przejęta przez niezależ-
ną instytucję o profilu technologicznym, współpracującą z regionalną agencją
rozwoju.
84
5. Foresight regionalny – problemy integracji z innymi
projektami w kraju
Model zintegrowanego zarządzania foresightowego (Integrated Foresight Mana-
gement Model – IFM) stanowi próbę całościowej i zintegrowanej oceny wpływu
foresightów narodowych na zarządzanie przyszłością (Alsan, Oner 2004). Podstawę
modelu stanowi koncepcja zintegrowanego zarządzania (Integrated Management
Model – IMM), rozumianego jako proces tworzenia, sterowania i rozwoju, charakte-
ryzowanego przez dwuwymiarową strukturę obszaru zarządzania, tworzoną przez czas
i elementy składowe (Ulrich 1984) (rys. 2). Wymiar czasu pozwala na rozróżnienie
poziomów zarządzania, wymagających realizacji różnych działań, takich jak:
• zarządzanie normatywne w celu zapewnienia przetrwania i rozwoju instytucji,
• zarządzanie strategiczne, polegające na tworzeniu, utrzymywaniu i wykorzysty-
waniu potencjału sukcesu,
• zarządzanie operatywne, polegające na wdrażaniu zarządzania normatywnego
i strategicznego.
Elementy składowe procesu zarządzania w modelu IMM to struktury, czyli ele-
menty składowe systemu, zależności między nimi oraz narzędzia ich tworzenia, cele
i zachowania.
Zarz
ądzanie normatywne
Zarz
ądzanie strategiczne
Zarz
ądzanie operatywne
Struktury
Cele
Zachowania
In
te
gr
a
c
ja
pi
onow
a
Integracja pozioma
Rys. 2. Koncepcja zintegrowanego modelu zarządzania (IMM); opracowanie własne na podstawie
(Alsan, Oner 2004)
Model IFM jest charakteryzowany przez trzy wyżej wymienione poziomy zarzą-
dzania modelu IMM oraz trzy elementy składowe: ludzie, system, organizacja modelu
85
KPSO (Knowledge–People–System–Organization) (Oner, Basoglu 2000). Z opubli-
kowanych analiz porównawczych foresightów wynika, że w latach 1989–2001 były
brane pod uwagę głównie elementy normatywne projektów foresightowych. Na po-
ziomie operacyjnym dyskusja elementu ludzkiego rozpoczęła się w 1989 roku, syste-
mu i organizacji w 1996 i 1997 roku, a elementów strategicznych – dopiero od 1996
roku.
Proponowany model IFM podaje ocenę punktową foresightu na podstawie infor-
macji jakościowych, dotyczących występowania lub braku 54 cech (punktacja 1 lub
0). Listę pytań pomocnych do charakteryzowania projektów foresightowych, według
modelu IFM, z podziałem na elementy normatywne, strategiczne i operacyjne, przed-
stawiono w tablicy 19.
Tablica 19. Lista pytań przydatnych do dokonania charakterystyki foresightów według modelu IFM;
opracowanie własne na podstawie (Alsan, Oner 2004)
Rodzaje
czynników
Organizacja System
Ludzie
Normatywne
Czy jest wspominana lub cha-
rakteryzowana struktura organi-
zacji?
Czy jest obserwowane ustana-
wianie kierunków, budowanie
wizji?
Czy istnieje powiązanie między polityką
i kręgami praktyków?
Czy istnieje równowaga między
różnymi „wewnętrznymi napię-
ciami”?
Czy są obserwowane działania
wspierające?
Jaką rolę odgrywa państwo?
(zabezpieczającą = 0, negocjacyjną = 1)
Czy zakres projektu został
dokładnie zdefiniowany?
Czy istnieje bezpośrednie
powiązanie z polityką naukową
i technologiczną?
Czy w projekcie jest kreowana kultura
myślenia długofalowego?
Czy projekt obejmuje aspekty
społeczno-ekonomiczne?
Czy projekt obejmuje planowa-
nie w zakresie elementów
niepewnych?
Czy projekt łączy zmiany technologiczne
z akceptowalnymi kierunkami rozwoju społe-
czeństwa?
Czy foresight staje się częścią
procedury podejmowania
decyzji po zakończeniu projek-
tu?
Czy projekt powoduje
wzbogacanie procesu
kreowania polityki?
Czy projekt ustanawia agendę z szerokim
zakresem interesów?
Czy w projekt są zaangażowane
kręgi rządowe?
Czy projekt skupia się na
zarządzaniu ryzykiem?
Jakie jest centrum zainteresowania dla
dźwigni kulturalnej? (zbiorowe my = 0,
głos jednostki = 1)
Strategiczne
Czy została podana liczba
podobszarów?
Czy celem jest tworzenie sieci
innowacyjności?
Czy istnieje dostęp do opinii ekspertów?
Czy projekt jest zorganizowany
decentralistycznie?
Czy przeprowadzono
porównanie w skali
międzynarodowej?
Czy projekt obejmuje wszystkich
uczestników?
Czy istnieją formalne punkty
odniesienia?
Czy celem jest określenie
priorytetów?
Jakie jest centrum zainteresowania w zakre-
sie rozwoju zachowań? (indywidualne = 0,
zespołowe = 1)
Jaki jest zakres zasad (pojedyn-
cze zasady ukierunkowane na
efektywność = 1, zasady ramo-
we ukierunkowane na efektyw-
ność = 0)
Czy celem jest ustanawianie
priorytetów?
Jakie jest pożądane zachowanie w zakresie
zarządzania? (unikające ryzyka = 0,
przedsiębiorcze = 1)
Czy hierarchia jest niska?
Czy projekt jest wykorzystywa-
ny jako system wczesnego
ostrzegania w kręgach
decyzyjnych?
Jaki jest charakter rozwoju władzy?
(instytucjonalny, w oparciu o hierarchię = 0,
w oparciu o specjalistów = 1)
86
Jakie jest podejście do rozwoju
organizacyjnego? (do wewnątrz,
ukierunkowane na efektywność
= 0, na zewnątrz, ukierunkowa-
ne na efektywność = 1)
Jaki charakter ma wykorzysta-
nie środków? (ustalony = 1,
elastyczny = 0)
Jaki jest typ pożądanego zachowania
w zakresie uczenia się? (pionowy = 0,
poziomy = 1)
Operacyjne
Czy liczba stwierdzeń tema-
tycznych jest szczegółowo
podana?
Czy celem jest zachęcanie
do dyskusji?
Czy w projekcie wspomina się o budowaniu
konsensusu?
Czy jest stosowana metoda
Delphi?
Czy celem jest przewidywanie? Czy podano liczbę respondentów?
Czy jest stosowana struktura
panelowa?
Czy celem jest analiza ilościo-
wa z zastosowaniem modeli?
Czy projekt obejmuje zachowania formalne
i nieformalne?
Czy są stosowane techniki
reprezentacji?
Czy podjęto działania konty-
nuacyjne?
Czy jest obserwowana aktywność ludzi
w procesie budowania scenariuszy?
Czy są stosowane metodyki
wdrożeniowe?
Czy istnieje powiązanie między
procesem i pożądanym wyni-
kiem?
Czy były stosowane techniki diagnozowania
zachowań?
Czy jest obserwowane podej-
ście operacyjne do rozwoju
organizacyjnego?
Czy istnieje zależność między
wynikami i rocznym budżetem
organizacji państwowych?
Czy w projekcie są stosowane techniki
motywacji?
Z przeprowadzonej analizy porównawczej foresightów narodowych dla wybra-
nych krajów: USA, Japonii, Niemiec, Wielkiej Brytanii, jako krajów wiodących pod
względem rozwoju gospodarczego oraz Hiszpanii, Nowej Zelandii, Korei i Węgier
jako krajów rozwijających się (na podstawie danych Banku Światowego na temat wy-
sokości produktu krajowego brutto) z zastosowaniem modelu IFM uzyskano wyniki
przedstawione w tablicy 20.
Tablica 20. Wyniki analizy porównawczej foresightów narodowych z zastosowaniem modelu IFM dla
wybranych krajów; opracowanie własne na podstawie (Alsan, Oner 2004)
Kraj
Poziomy IFM
Elementy IFM
Razem
Razem, %
(na 54 punkty modelu
IFM)
normat
ywne
st
rat
egiczne
operacyjne
ludzie
syst
em
organizacja
USA
15 16 14 15 15
15
45
83
Japonia
15 12 10 11 14
12
37
69
Niemcy
14 10 9 10 14
9
33
61
Wielka
Brytania 15 13 11 13 14
12
39
72
Hiszpania
10 11 6 9 9
9
27
50
Nowa
Zelandia 14 12 12 14 13
11
38
70
Korea
15 12 12 13 13
13
39
72
Węgry
15 13 12 15 12
13
40
74
Średnio
14,1 12,4
10,8 12,5 13,0
11,8
37,3
–
Z danych wynika wiodący charakter normatywny foresightów (14,1) oraz strate-
giczny (12,8), jak również braki w aspekcie zarządzania operatywnego, co świadczy
o słabym powiązaniu działań z decyzjami strategicznymi i normatywnymi we wszyst-
kich analizowanych krajach. W aspekcie elementów IFM najwyższe noty uzyskano
dla systemu, w czym odzwierciedla się nastawienie na uzyskanie wyników projektu
(13,0), na drugim miejscu, z porównywalną notą (12,5) plasuje się element ludzie.
87
Najmniej uwagi poświęcano natomiast w projektach foresightowych rozwojowi insty-
tucjonalnemu (11,8).
Na podstawie uzyskanych wyników podano klasyfikację projektów foresightów
narodowych na generacje. Do pierwszej generacji, z oceną 60–69% i skupieniem na
poziomie normatywnym i elemencie systemowym, zaliczono projekty Japonii i Nie-
miec, do drugiej z oceną 70–79% oraz większym znaczeniem poziomu strategicznego
i operacyjnego oraz elementu ludzkiego: Wielkiej Brytanii, Nowej Zelandii, Korei
i Węgier, natomiast do trzeciej generacji, z oceną 80–89% i z równomiernym
uwzględnieniem wszystkich poziomów i elementów – USA. Żaden z projektów nie
uzyskał oceny kwalifikującej go do czwartej generacji (powyżej 90%).
88
6. Powi
ązania między realizacją foresightu a wdrażaniem
jego wyników
Foresight oraz metody składające się na całokształt tego procesu są przedmiotem
działalności wielu organizacji, instytucji, uczelni, a także przedstawicieli administracji
rządowej i samorządowej, tzw. decydentów. Świadomość znaczenia foresightu dla
zapewnienia trwałego rozwoju osiąganego na drodze integracji środowisk naukowo-
-badawczych, przedsiębiorstw oraz instytucji wspomagających wdrażanie innowacji,
powoduje wzrost zainteresowania tą problematyką. Na świecie działa obecnie kilkana-
ście znaczących sieci o zasięgu globalnym i kilkadziesiąt sieci lokalnych skupiających
szeroki wachlarz środowisk oraz grupy interesariuszy. Mają one różny charakter oraz
cel funkcjonowania, a znakomita część z nich działa wyłącznie w przestrzeni wirtual-
nej. Sieci stanowią forum wymiany doświadczeń, dostępu do praktycznej wiedzy
na temat foresightu, promocji dobrych praktyk w zakresie stosowanej metodyki i roz-
wiązań organizacyjnych gwarantujących skuteczne przeprowadzenie procedury
foresightu. Charakterystykę wybranych sieci lub projektów o charakterze sieciowym,
stanowiących źródło praktycznej wiedzy i inspiracji dla innych tego typu przedsię-
wzięć na świecie, przedstawiono w tablicy 21.
Z przytoczonego zestawienia wynika, że skuteczne prowadzenie procesu foresi-
ghtu, poczynając od fazy jego konstrukcji, ewaluacji, przez wdrażanie, powinno ba-
zować na strukturze angażującej możliwie dużą grupę interesariuszy zarówno
instytucjonalnych, jak i społecznych, powiązanych strukturą typu sieciowego. Nie-
zbędnym warunkiem, w realiach współczesnego społeczeństwa informacyjnego, efek-
tywnej współpracy w ramach sieci, jest opracowanie i zarządzanie portalem
informacyjnym podzielonym na:
• część jawną – do realizacji funkcji informacyjnych i marketingu społecznego,
ewentualnie szerokich konsultacji społecznych,
• część ukrytą – dostępną dla wybranych osób/grup, funkcjonującą w formie plat-
formy konsultacji, szczegółowych uzgodnień, obiegu materiałów o znaczeniu stra-
tegicznym, umożliwiającą realizację działań lobbingowych i opiniotwórczych.
89
Tablica 21. Charakterystyka wybranych sieci foresightowych lub podobnych projektów o charakterze sieciowym
Lp. Organizacja
Nazwa
sieci
Członkowie
Forma działania
Cel i zakres działania
Zasięg
1.
Network Centre – Bribie
Island, Queensland,
Australia
globalforesight.net
Global Foresight
Network – 8
Leadership Skills
Sieć skupiająca naukowców,
myślicieli, futurystów, konsultantów
i „sojuszników”; członkostwo
bezpłatne
Portal informacyjny
(raporty branżowe
i roczne,
newsletter)
Koncentracja na zagadnieniach foresightu strategicznego. Dostarczanie
metod, wspomaganie procesów przemian angażujących wszystkich
uczestników i interesariuszy, biorących udział w „myśleniu o przyszłości”
i wytyczaniu dróg jej osiągania
Australia i Oceania.
Problematyka – globalna
2. foresight.gov.uk
UK Foresight,
Horizon Scan-
ning Centre
(od 2002)
Sieć ekspertów i interesariuszy
oraz członków zespołów projekto-
wych realizujących foresighty
Portal informacyjny
Dostarczanie wizji przyszłości przez zapewnianie efektywnych strategii.
Punkt konsultacyjny dla projektów foresight realizowanych na terenie
Wielkiej Brytanii
Narodowy
Problematyka – globalna
3.
Projekt realizowany
w ramach National
Council for Voluntary
Organisations (NCVO),
Wielka Brytania
ncvo-vol.org.uk
Third Sector
Foresight
Sieć skierowana do wszystkich,
którzy są zaangażowani w plano-
wanie, tworzenie strategii bądź
myślenie o przyszłości swoich
organizacji
Portal informacyjny
(raporty branżowe,
analizy, biuletyny
on line)
Poprawa wyników brytyjskiej nauki i inżynierii oraz poziomu
ich wykorzystania przez rząd oraz społeczeństwo.
Pomoc organizacjom wolontaryjnym w efektywnym planowaniu ich roli
w przyszłości, ze szczególnym naciskiem na dostarczanie informacji
o trendach wpływających na sektor społeczny oraz wolontariat. Dostarczanie
narzędzi wspomagających organizacje wolontaryjne w zamianie rozumienia
potrzeb ich otoczenia na konkretne plany i działania
Globalny
4.
The Finnish National
Fund for Research and
Development (Sitra),
Finlandia
sitra.fi
National
Foresight
Network (projekt
pod auspicjami
parlamentu
fińskiego)
Eksperci foresightu oraz eksperci
zajmujący się przewidywaniem,
zaproszeni do Narodowej Sieci
Foresight (NFN); bliska współpraca
z Forum Foresight realizowanym pod
auspicjami Ministra Handlu i Przemy-
słu, Sieci foresight, przy gabinecie
Premiera oraz projektu FinnSight
Portal informacyjny,
forum wymiany
doświadczeń,
publikacje on line
Identyfikowanie wyzwań, trendów zmian i słabych sygnałów (weak signals)
oraz doskonalenie technik wykorzystywania zaawansowanej informacji
w procesie decyzyjnym
Narodowy
Problematyka – globalna (współpraca
z innymi krajami, innowacje, ochrona
środowiska, zdrowie, żywność)
5.
Ministry of Labour
Finlandia
mol.fi
Government
Foresight
Network
(od 2004)
Reprezentanci wszystkich mini-
sterstw oraz gabinetu premiera
Sieć funkcjonuje jako
forum dyskusyjne
oraz instrument
współpracy między
ministerstwami
Koordynowanie działalności foresightowej na szczeblu ministerialnym.
Dodatkowo wspieranie procesu foresightu, promowanie działań foresightu
na szczeblu regionalnym i zapewnienie stosowania wyników foresightu
w realizacji polityki
Rządowy
Problematyka wdrażania foresightu
na szczeblu rządowym (dwa raporty
w tym zakresie dostępne w języku
fińskim)
6.
Department
of Humanities
Simon Fraser University,
Kanada
appliedforesight.org
Applied
Foresight
Network (AFN)
Siec globalna skupiająca uczelnie
wyższe
Forum dyskusyjne
między profesora-
mi, studentami,
nauczycielami
i obywatelami
Wspomaga dialog i działania społeczne w obszarach mających krytyczne
znaczenie dla przyszłości. W ramach sieci lokalnych centrów (Autonomous
Applied Foresight Centers) jest tworzony system współpracy na poziomie
lokalnym na rzecz rozwiązywania strategicznych i globalnych zagadnień.
Ważny ośrodek badań i probierz nastrojów, dysponujący narzędziami
kreowania polityki lokalnej, narodowej oraz międzynarodowej.
Globalny
7.
APEC Center
for Technology Foresight
National Science
and Technology
Development Agency
(NSTDA),
Tajlandia
apecforesight.org
APEC Technol-
ogy Foresight
Network
(od 1998)
Pogłębianie kontaktów między
małymi grupami osób zaangażo-
wanych w foresight technologiczny
zarówno w ramach członków
APEC, jak i globalnie
Centrum wirtualne
– udostępnianie
i rozumienie
najlepszych praktyk
odnośnie
do foresightu
Dostarczanie rozwiązań dla ekspertów foresightu, niezbędnych informacji
związanych z foresightem oraz efektywnych metod implementacji wyników
działalności foresightu
Narodowy i globalny
90
Podsumowanie
Odpowiedź na pytanie „co należy zrobić dla skutecznego wdrożenia foresightu
w województwie śląskim?” jest trudna, ponieważ w Polsce nie ma wzorców w postaci
wdrożonych foresightów regionalnych. Z analizy foresightów zagranicznych można
jednak wyciągnąć kilka praktycznych wskazówek.
1. Pod względem instytucjonalnym szczególnie ważne, wręcz konieczne, może się
okazać wykreowanie wyspecjalizowanego podmiotu wdrażającego, zdolnego do
współpracy zarówno z władzami rządowymi, jak i samorządowymi województwa
i nieobciążonego kadencyjnością.
2. Rozwiązania organizacyjne już w pierwszym okresie wdrażania foresightu muszą
być ukierunkowane na:
- zapewnienie płynnego funkcjonowania formalnych i nieformalnych sieci po-
wiązań między podmiotami uczestniczącymi we wdrażaniu; powiązania te
powstały w sposób naturalny w czasie realizacji projektu,
- utworzenie sieci cyfrowej skupiającej uczestników oraz interesariuszy projektu,
- utworzenie regionalnego systemu informatycznego na rzecz monitorowania
wdrażania rezultatów,
- włączenie się w poziomą sieć foresightów regionalnych, jak i w pionowy układ
obejmujący projekty lokalne, regionalne i wdrażane na szczeblu krajowym;
pierwszym krokiem w tym kierunku może być zapewnienie dwustronnej wy-
miany informacji z zespołem realizującym, a następnie wdrażającym Foresight
Narodowy NPF 2025.
3. Dobre zaplecze polityczne dla wdrażania foresightu może być stworzone przez:
- wykreowanie wyrazistego lidera projektu (silna osobowość, także medialna),
- pozyskanie regionalnych liderów politycznych.
4. Najważniejszym kierunkiem strategii wdrażania foresightu będzie jego wykreo-
wanie na trwały element kultury społecznej województwa. Najważniejszym,
sprawdzonym elementem będzie objęcie wdrażaniem, oprócz sektora gospodar-
czego, także sfery edukacyjnej – na przykład przez konkursy dla studentów
i dla uczniów. We wdrażaniu wyników i ewentualnej kontynuacji foresightu dla
województwa śląskiego warto rozważyć zwiększenie nacisku na zagadnienia
przekrojowe (horyzontalne) na styku technologii i sfery społecznej.
Wiedza o foresighcie jest w społeczeństwie województwa śląskiego znikoma.
Warto również zwrócić uwagę na potrzebę ustawicznego podnoszenia wiedzy o fore-
sighcie wśród potencjalnych ekspertów dla projektów tego typu.
We wdrażaniu i ewentualnej kontynuacji foresightu technologicznego dla woje-
wództwa śląskiego należy uwzględnić aspekt transgranicznej współpracy (a także
konkurencji), szczególnie z regionem ostrawsko-karwińskim zarówno w sferze spo-
łeczno-gospodarczej, jak i w sferze B + R.
91
Całość powyższych uwag prowadzi do następującej konkluzji: foresight techno-
logiczny dla województwa śląskiego powinien, w miarę wdrażania jego wyników,
przekształcić się w przedsięwzięcie angażujące szerokie kręgi społeczne, w tym sferę
edukacji, i objąć nie tylko zagadnienia naukowo-technologiczne, ale także horyzontal-
ne. Jednym z czynników rozstrzygających o sukcesie we wdrażaniu foresightu będzie
stworzenie wsparcia instytucjonalnego, najlepiej, jeżeli będzie ono częścią ogólnokra-
jowego systemu wspierającego przeniesienie innowacyjności w technologii na co-
dzienną praktykę społeczną.
Literatura
1. Alsan A., Oner M.A. (2004): Comparison of National Foresight Studies by Integrated
Foresight Management Model. Futures Vol. 36, s. 889–902.
2. Ayers U.R., Axtell R. (1996): Foresight as a survival characteristic: when (if ever) does the
long view pay. Technological Forecasting and Social Change Vol. 51, 3, s. 209–235.
3. Blind K., Cuhls K., Grupp H. (1999): Current Foresight Activities in Central Europe.
Technological Forecasting and Social Change Vol. 60, s. 15–35.
4. Bowonder B., Miyake T. (1993): Technology foresight in Japan. Futures Vol. 25, s. 757–777.
5. Bradfield R., Wright G., Burt G., Cairns G., van der Heijden K. (2005): The origins and evolu-
tion of scenario techniques in long range business planning. Futures Vol. 37, s. 795–812.
6. Bundesministerin für Bildung und Forschung (2003). Futur: Der deutsche Forschungsdia-
log. (http://www.bmbf.de/pub/futur_eine_erste_bilanz.pdf).
7. Constanzo L.A. (2004): Strategic foresight in a high-speed environment. Futures 36,
s. 219–235.
8. Durand T. (2003): Twelve lessons from Key Technologies 2005: the French technology
foresight exercise. J. Forecast 22, s. 161–177.
9. Dutch Central Planning Bureau (1992): Scanning the Future. The Hague, SDU Publishers.
10. Georghiou L. (2003): Foresight concept and practice as a tool for decision making. Plenary
presentation. Technology Foresight Summit, Budapest, Hungary.
(http://www.unido.org/file-storage/download/?file_id=10631).
11. Georghiou L., Keenan M. (2006): Evaluation of national foresight activities: Assesing ra-
tionale, process and impact. Technological Forecasting and Social Change Vol. 73,
s. 761–777.
12. Georghiou L., Keenan M. (2006): Evaluation of national foresight activities: Assesing ra-
tionale, process and impact. Technological Forecasting and Social Change 73, s. 761–777.
13. Grupp H., Linstone H.A. (1999): National technology foresight activities around the globe
resurrection and new paradigms. Technological Forecasting and Social Change Vol. 60,
s. 85–94.
14. Havas A. (2003): Evolving foresight in a small transition economy. Journal of Forecasting
Vol. 22, s. 179–201.
15. He´Raud J.A., Cuhls K. (1999): Current Foresight Activities in France, Spain and Italy.
Technological Forecasting and Social Change Vol. 60, s. 55–70.
16. http://www.nkth.gov.hu/main.php?folderID=159&articleID=3826&ctag=articlelist&iid=1
17. Irvine J., Martin B.R. (1984): Foresight in Science: Picking the Winners. London, Pinter
Publishers.
18. Martin B., Irvine J. (1989): Research Foresight: Priority-setting in Science. London, Pinter
Publishers.
92
19. Martin B.R., Johnston R. (1999): Technology Foresight for Wiring Up the National Inno-
vation System. Technological Forecasting and Social Change Vol. 60, s. 37–54.
20. Ministry of Higher Education and Research (1995): Enqueˆte sur les Technologies du
Futur par la Me´thode Delphi, Ministe`re de l’Enseignement Supe´ rieur et de la Recherche
(DGRT), Paris, France.
21. Office of Science and Technology (1993): Realising our Potential: A Strategy for Science,
Engineering and Technology, Office of Science and Technology. London, HMSO.
22. Oner M.A., Basoglu N. (2000): Knowledge, People, System and Organization Framework.
Research Note, Istanbul, Manufacturing and Technology Strategies Research Group.
23. Rosselli Fondazione (1996): National Priorities for Industrial Research. Synthesis, Turin,
Italy.
24. Shin T., Hong S.K., Grupp H. (1999): Technology Foresight Activities in Korea and
in Countries Closing the Technology Gap. Technological Forecasting and Social Change
Vol. 60, s. 71–84.
25. Tezanos J.F., Diaz J.A., Morales R.S., Lopez A. (1997): Grupo de Estudio sobre
Tendencias Sociales: Estudio Delphi Sobre Tenencias Scientifico Tecnolo´ gicas en
Espan˜a. Editorial Sistema. Madrid, Spain.
26. Ulrich H. (1984): Management. Bern/Stuttgart, Verlag Paul Haupt.
27. University of Manchester (2004): Evaluation of the Hungarian Technology Foresight Pro-
gramme (TEP). Report of an International Panel.
28. Wonglimpiyarat J. (2007): National foresight in science and technology strategy develop-
ment. Futures Vol. 39, s. 718–728.