Autorzy:
Jan Bondaruk,

Główny Instytut Górnictwa

Maria Cudzich-Martyńska,

Główny Instytut Górnictwa

Krystyna Czaplicka-Kolarz,

Główny Instytut Górnictwa

Katarzyna Dohn,

Politechnika Śląska

Andrzej Gajda,

Główny Instytut Górnictwa

Natalia Howaniec,

Główny Instytut Górnictwa

Andrzej Karbownik,

Politechnika Śląska

Dorota Kmak-Kapusta,

Główny Instytut Górnictwa

Piotr Krawczyk,

Główny Instytut Górnictwa

Anna Kwiotkowska,

Politechnika Śląska

Paweł Łabaj,

Główny Instytut Górnictwa

Marcin Michalik,

Główny Instytut Górnictwa

Magdalena Pichlak,

Politechnika Śląska

Agnieszka Polaczek,

Główny Instytut Górnictwa

Adam Smoliński,

Główny Instytut Górnictwa

Leszek Trząski,

Główny Instytut Górnictwa

Elżbieta Uszok,

Główny Instytut Górnictwa

Rada Programowa ds. Wydawnictw: prof. dr hab. inż. Jakub Siemek (przewodniczący), prof. dr hab.
inż. Tadeusz Chmielniak, prof. dr hab. inż. Józef Dubiński, prof. dr hab. inż. Andrzej Maranda, prof. dr
hab. inż. Korneliusz Miksch, prof. dr hab. inż. Joanna Pinińska, prof. dr hab. inż. Krystian Probierz, prof.
dr hab. inż. Czesława Rosik-Dulewska, prof. dr hab. inż. Janusz Roszkowski, prof. dr hab. inż. Antoni
Tajduś

Komitet Kwalifikacyjno-Opiniodawczy: prof. dr hab. inż. Antoni Kidybiński (przewodniczący), prof. dr
hab. inż. Krystyna Czaplicka, doc. dr hab. inż. Józef Kabiesz, prof. dr hab. inż. Władysław Konopko, prof.
dr hab. inż. Jerzy Kwiatek, prof. dr hab. Kazimierz Lebecki, prof. dr hab. inż. Adam Lipowczan, doc. dr
hab. inż. Krzysztof Stańczyk, doc. dr hab. inż. Marian Turek, doc. dr hab. inż. Jan Wachowicz, mgr
Małgorzata Zielińska

Recenzent

prof. dr hab. Florian Kuźnik

Redakcja wydawnicza

Ewa Gliwa

Małgorzata Kuśmirek-Zegadło

Małgorzata Zielińska

Skład, łamanie

Krzysztof Gralikowski

Projekt okładki

Adrian Hajda

ISBN 978-83-61126-05-8 (całość)

ISBN 978-83-61126-07-2 (cz. 2)

Printed in Poland

Sprzedaż wydawnictw Głównego Instytutu Górnictwa prowadzi

Zespół Wydawnictw i Usług Poligraficznych

tel. 032-259-24-03, 032-259-24-04, e-mail: m.kusmirek@gig.katowice.pl

_______________________________________________________________

Katowice, GIG 2008. Wyd. 1. Ark. wyd. 4,5. Format B5.

Przygotowanie do druku i druk: Zespół Wydawnictw i Usług Poligraficznych GIG

Oprawa: Zakład Poligraficzny „Węglogryf”, Katowice

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie ........................................................................................................................... 7

1. Ogólna charakterystyka projektów foresightowych ......................................................... 9

2. Analiza wybranych foresightów narodowych ................................................................. 13

3. Przegląd foresightów technologicznych realizowanych na szczeblu regionalnym

i ponadregionalnym ........................................................................................................... 30

4. Charakterystyka wybranych przedsięwzięć zagranicznych w odniesieniu

do foresightu technologicznego województwa śląskiego ................................................. 48

4.1. Wprowadzenie

...........................................................................................................

4.2. Projekt Excellence in Central Macedonia 2002–2003 ............................................... 48
4.3. Projekt S&T Foresight Lombardia ............................................................................. 52
4.4. Projekt

RISE

–

Lombardia 2012 ................................................................................ 54

4.5. Projekt

Kocaeli 2012 .................................................................................................. 57

4.6.  Projekt Technology Foresight Slovenia 2020 ............................................................ 60
4.7.  Projekt Grand Lyon (Millénaire3) ............................................................................. 63
4.8.  Projekt Der deutsch-polnische Grenzraum im Jahre 2020 – Entwicklungsszenario

und Handlungsempfehlungen (Polsko-niemiecki obszar przygraniczny
w 2020 roku – Scenariusz rozwoju i zalecenia odnośnie do jego realizacji) ............. 66

4.9.  Projekt The BMW Region of Ireland – 2005 ............................................................. 70
4.10.  Projekt Quebec S + T Development Based on Social Needs ..................................... 72
4.11.  Projekt Universities and the City – Region as a „Knowledge Capital” – 2008 .......... 74
4.12.  Projekt Regional Foresight Information System of the Northern Ostrobothnia ......... 76
4.13.  Projekt West Midlands Technology Foresight ........................................................... 78
4.14. Projekt North-East England – 2008 ........................................................................... 80

5. Foresight regionalny – problemy integracji z innymi projektami w kraju................... 84

6. Powiązania między realizacją foresightu a wdrażaniem jego wyników ........................ 88

Podsumowanie ......................................................................................................................... 90

Literatura ................................................................................................................................ 91

Wprowadzenie

Foresight regionalny i narodowy stał się powszechnie stosowanym narzędziem

zarządzania przyszłością w ostatniej dekadzie XX wieku. Do przesłanek leżących
u podstaw podejmowania realizacji obu typów foresightów należą między innymi:
potrzeba określenia priorytetów polityki naukowo-technologicznej i społeczno-ekono-
micznej lub cele bardziej ukierunkowane na procesy uczestnictwa i tworzenia sieci
wokół wspólnych wizji i strategii (Georghiou, Keenan 2006). Foresight technologicz-
ny w ujęciu regionalnym i narodowym stanowi narzędzie gromadzenia informacji
o kierunkach rozwoju technologii, istotnych z uwagi na rozwój gospodarczy i spo-
łeczny kraju czy regionu, wykorzystywanych przez rządowe i samorządowe kręgi
decyzyjne na etapie opracowywania naukowo-technologicznej polityki państwa i re-
gionu. Foresight jest również wykorzystywany jako narzędzie oceny poziomu nauko-
wego i technologicznego rozwoju danego obszaru, który rzutuje na konkurencyjność
rodzimego przemysłu na rynkach międzynarodowych oraz poziom życia społeczeń-
stwa (Martin, Irvine 1989; Constanzo 2004). Foresight jest prowadzony w cyklu ska-
ningu badanego środowiska, interpretacji uzyskanych wyników oraz uczenia się. Jest
on niezwykle użyteczny przy określaniu horyzontu czasowego rozwoju biznesu i kreo-
wania strategii rozwoju systemów przez określanie możliwości, szans oraz potencjal-
nych zagrożeń. Wyniki projektów foresightowych stanowią cenną wskazówkę dla
przedsiębiorstw na etapie wyboru technologii oraz rozwiązań innowacyjnych (Havas
2003). Skuteczność oddziaływania wyników foresightu, określających priorytety
technologiczne, zależy w dużej mierze od ukierunkowanych inwestycji w obszarze
działań badawczo-rozwojowych, nierozerwalnie związanych ze wzrostem potencjału
naukowo-technologicznego, bez których restrukturyzacja przemysłowa jest niemożli-
wa. Błędne decyzje dotyczące wyboru technologii priorytetowych na szczeblu krajo-
wym czy regionalnym mogą doprowadzić do powstania problemów gospodarczych
i społecznych wynikających między innymi z ograniczonego zaplecza technicznego,
finansowego, ograniczonych zasobów ludzkich do ich rozwoju oraz braku zapotrze-
bowania przemysłu na wyniki prac w zakresie ich rozwoju.

Foresight technologiczny jest obecnie postrzegany jako ważne narzędzie kreowa-

nia polityki. Od lat dziewięćdziesiątych XX wieku w większości krajów rozwiniętych
i w kilku krajach rozwijających się, na zlecenia departamentów rządowych, przepro-
wadzono jeden lub kilka projektów foresightów narodowych. W Wielkiej Brytanii
został ustanowiony program Foresightu Narodowego (National Foresight Exercise) do
wspierania i planowania działań foresightowych w różnych sektorach gospodarki.
W Stanach Zjednoczonych działania foresightowe są podejmowane z inicjatywy
Ministerstwa Obrony i Handlu. W Japonii w działania foresightowe na dużą skalę są
zaangażowane między innymi Ministerstwo Handlu Międzynarodowego i Przemysłu
(Ministry of International Trade and Industry – MITI) oraz Agencja Nauki i Techno-
logii (Science and Technology Agency – STA). Foresighty spełniają tam kluczową
rolę w zapewnianiu przedsiębiorstwom krajowym wysokiego stopnia innowacyjności
i konkurencyjności oraz minimalizacji ryzyka i niepewności związanych z przyszłymi
uwarunkowaniami rynku (Bowonder, Miyake 1993; Ayers, Axtell 1996). Obserwo-

1. Ogólna charakterystyka projektów foresightowych

Z przeprowadzonych wstępnych prób oceny i analizy znacznie zróżnicowanych

pod względem zakresu, jak i zastosowanego podejścia metodycznego do projektów
foresightowych oraz efektów ich oddziaływania (Durand 2003; Havas 2003; Geor-
ghiou 2003) wynika, że w krajach o rozwijającym się systemie innowacyjności lub
w krajach uprzemysłowionych, o stosunkowo nierozbudowanym systemie naukowo-
-technologicznym, są realizowane głównie projekty o zawężonym zakresie innowa-
cyjności technologicznej. Cechuje to również takie kraje jak: Francja, Niemcy, Japo-
nia czy USA. Ukierunkowanie projektów na innowacyjność technologiczną, a nie na
czystą naukę, znalazło odzwierciedlenie w większym zainteresowaniu środowiska
przemysłowego niż akademickiego, między innymi projektami realizowanymi

w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Włoszech i Holandii. Wartość foresightu jako narzę-
dzia komunikacji była istotna również w większym stopniu dla kręgów przemysło-
wych i rządowych niż naukowych. Informacje na temat szczegółowego sposobu
wykorzystania wyników foresightów przez ośrodki przemysłowe stanowią zwykle
tajemnicę przedsiębiorstwa, co ogranicza możliwości oceny efektywności oddziały-
wania wyników foresightu, przy niezaprzeczalnym ich wpływie na strategię firm
w krajach o ustalonej kulturze foresightu. Kręgi rządowe rezerwują natomiast znaczne
środki finansowe na definiowanie priorytetowych obszarów badań foresightowych
(Wielka Brytania), formułują politykę naukowo-technologiczną, zgodnie z zalecenia-
mi wypływającymi z wyników foresightów (Niemcy), korygują budżety na podstawie
analiz wyników własnych i zagranicznych projektów foresightowych (Ministerstwo
Nauki, Edukacji, Badań i Technologii w Niemczech).

Ocena foresightu zależy w dużej mierze od kontekstu projektu, jego celów i skali

czasowej. Jednym z podstawowych aspektów branych pod uwagę w ocenie narzędzi
kreowania polityki są przyczyny interwencji w celu dokonania korekty działania ryn-
ku na przykład: asymetryczna informacja czy duży stopień niepewności. Programy
foresightowe odzwierciedlają przesunięcie polityki innowacyjności w kierunku kreo-
wania i wspierania systemu technologicznego określonych grup przedsiębiorstw. Nie-
poprawne działanie rynku widziane jest jako wynik błędów agentów innowacyjności
(organizacji publicznych, przedsiębiorstw) oraz braku powiązań między nimi. Podkre-
ślane są także możliwości tworzenia, przez działania foresightowe, powiązań między
zasobami ludzkimi, zasobami finansowymi, działaniami marketingowymi

i zdolnościami produkcyjnymi. Foresight jako narzędzie kreowania polityki innowa-
cyjności może służyć otwarciu przedsiębiorstwu możliwości stosowania nowych
technologii, wejściu na nowe rynki lub budowie nowych systemów powiązań lub ko-
ordynacji między przedsiębiorstwami lub przedsiębiorstwem i światem nauki, wyma-
gających ustalenia nowych standardów.

W praktyce termin foresight jest odnoszony do różnorodnych działań prowadzo-

nych w celu:
• zbadania przyszłych szans i możliwości ustalenia priorytetów inwestycji w działa-

niach naukowych i innowacyjnych,

• zmiany orientacji systemu nauki i innowacyjności, przykładem czego może być

okres postkomunizmu w krajach Europy Centralnej i Wschodniej, w których
foresight znalazł zastosowanie jako narzędzie promocji nauk o życiu i badania
struktur instytucjonalnych,

• ukazania stanu systemu nauki i innowacyjności – demonstracji perspektyw tech-

nologicznych oraz oceny możliwości nauki i przemysłu dla ich wykorzystania,

• wprowadzania nowych uczestników do debaty strategicznej na temat systemu

nauki i innowacyjności, w tym różnych grup społecznych,

• budowania powiązań między sektorami, rynkami lub wokół problemu.

Powyższe cele, od eksperymentu metodycznego do znaczących przedsięwzięć

inicjowanych czynnikami politycznymi, mogą być rozpatrywane dla pojedynczej
organizacji lokalnej, narodowej lub ponadnarodowej i w czasie od bliskiej do dalekiej
przyszłości, z zaangażowaniem różnych uczestników projektu i różnych metod jego
realizacji. Na podstawie przesłanek i celów foresightu może być formułowana jego
ocena i spodziewane oddziaływania (tabl. 1).

Wśród foresightów można wyróżnić projekty pierwszej generacji – dotyczące

prognozowania technologicznego, drugiej generacji – których głównymi uczestnikami
są przedstawiciele przemysłu i rynku oraz trzeciej generacji – uzupełniające projekt
o zagadnienia społeczne oraz dotyczące użytkownika (Georghiou 2003). W ich ocenie
kluczowymi kwestiami są dokładność przewidywań i stopień, w jakim wyniki zostały
przekazane do kręgów niezajmujących się badaniami przyszłości – dla pierwszej
generacji, przyjęcie priorytetów i ustanowienie powiązań między przedstawicielami
nauki i przemysłu – dla drugiej generacji oraz wytworzenie swego rodzaju kultury
foresightu – dla trzeciej generacji. W czwartej generacji foresightów założono rezy-
gnację z modelu programu narodowego na rzecz dużej liczby skoordynowanych pro-
jektów foresightowych realizowanych przez różne instytucje.

Tablica 1. Cele i związane z nimi aspekty oceny projektów foresightowych; opracowanie własne na

podstawie (Georghiou, Keenan 2006)

Cel foresightu

Oddziaływanie Spodziewane

wyniki

Aspekt oceny

Doradztwo w zakresie

kreowania polityki

podkreśla długoterminowość,

poszerza perspektywy

decyzje w zakresie kreowania

polityki, alokacji środków

przypisanie decyzji do projektu

foresightowego

Tworzenie koalicji

ukazuje wyzwania w przestrzeni

oddziaływania grup zaintereso-

wania

nowe sieci powiązań, zobowiąza-

nie do realizacji wspólnych wizji

natura powiązań, rodzaj
podejmowanych działań

Zapewnienie forum

społecznego

zapewnia forum dla strategicz-

nych rozważań, debat i działań

większy stopień uczestnictwa,

odnowa demokratyczna

liczba i zróżnicowanie uczestni-

ków, tematyka i jakość dyskusji,

korzyści dla uczestników

Foresight może być przedstawiany jako polityka, program lub praktyka. W pierw-

szym przypadku jego ocena będzie się skupiała na celach społecznych i interakcji
foresightu z innymi politykami. W drugim przypadku najistotniejsze będą cele pro-
gramowe, zwłaszcza w zakresie poprawności ich formułowania i osiągania wyników.
W ocenie foresightu jako praktyki istotną kwestię stanowią zastosowane metody
i struktury.

Do klasycznych kryteriów oceny foresightu należą:

• efektywność – oceniany jest proces, z uwzględnieniem spraw dotyczących organi-

zacji i zarządzania: zaangażowanie odpowiednich grup uczestników, odpowiednie
wsparcie paneli eksperckich, powiązanie z centrami decyzyjnymi, efektywność
i trafność doboru stosowanych metod, dokonywana w czasie trwania procesu lub
tuż po jego zakończeniu,

• oddziaływanie – ocenie podlega po pierwsze „wydajność” procesu, czyli liczba

uczestników, liczba opublikowanych raportów, liczba odbytych spotkań, bez ewa-
luacji ich efektywności oraz wkładu w uzyskanie wyników oraz ich jakość,

• adekwatność – ocenie podlega interwencja państwa oraz rozwiązania alternatyw-

ne, poszukiwane są odpowiedzi na pytanie, czy foresight zostałby zrealizowany
bez interwencji państwa, czy interwencja ta miałaby wpływ na jakość przeprowa-
dzonego foresightu oraz wynikających z niego działań oraz czy zostałyby osią-
gnięte trwałe efekty, na przykład w zakresie tworzenia kultury foresightu, czyli
wypracowywania przez uczestników praktyk tworzenia powiązań i organizowania
środków na kontynuowanie projektów foresightowych.

Na podstawie powyższych kryteriów oceny można stwierdzić, że foresight sta-

nowi narzędzie kreowania polityki, w celu zmiany orientacji krajowej bazy naukowej
w kierunku tworzenia dobrobytu i poprawy jakości życia, przez ustanowienie prioryte-
tów dla finansowania nauki. Wdrożenie tych założeń okazało się jednak trudniejsze
niż można by oczekiwać, ponieważ dopiero w drugim cyklu foresightu mogą być
tworzone powiązania między światem naukowym i przemysłem wokół nowych moż-
liwości. Dopiero wówczas wyniki foresightu mogą  służyć do kreowania strategii
innowacyjności w danym regionie lub branży. W trzecim cyklu foresightu główny
nacisk bywa kładziony na angażowanie uczestników z różnych struktur rządowych
w kreowanie polityki z uwzględnieniem aspektów naukowych oraz tworzenie kultury
foresightu (Georghiou, Keenan 2006).

Cechą foresightów trzeciej generacji jest formułowanie propozycji priorytetów

finansowania sfery B + R, przy zaangażowaniu szerszych grup uczestników. Projekty
powinny być poddawane ocenie, na przykład według metodyki opracowanej przez
instytut Fraunhofer ISI (Fraunhofer-Instituts für System- und Innovationsforschung
– ISI). Na podstawie opinii uczestników projektu wyrażonych w kwestionariuszu
zostaje opracowany dokument stanowiący podstawę do działań międzynarodowego
panelu oceniającego. Członkowie panelu przeprowadzają również wywiady z uczest-
nikami projektu oraz odpowiednim organem rządowym czy samorządowym jako
głównym użytkownikiem wyników projektu. Na podstawie przeprowadzonej oceny
powinny być formułowane zalecenia procesowe dotyczące przyszłych działań fore-
sightowych. Jako sukces foresightu określa się także zaangażowanie nowych aktorów
debaty strategicznej. Niestety zdarza się dość często, że uczestnicy foresightu nie mają
pełnej świadomości powiązania wyników przedsięwzięcia z polityką rozwoju i ze
sferą praktyki.

2. Analiza wybranych foresightów narodowych

Znaczenie, jakie uzyskał foresight narodowy w kreowaniu systemów naukowo-

-technologicznych krajów w latach dziewięćdziesiątych XX wieku wynika ze znaczą-
cych zmian światowego rynku, związanych z pojawieniem się nowych jego uczestni-
ków w wyniku liberalizacji polityki Chin, uprzemysłowienia krajów Azji Wschodniej
oraz zmian politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej. Globalizacja, wzrost kon-
kurencji na światowych rynkach oraz większy nacisk, kładziony na efektywność
gospodarowania budżetem publicznym, a także ewolucja procesu produkcji przemy-
słowej, przejawiająca się w tworzeniu sieci, sojuszy strategicznych, łańcuchów
dostaw i krajowych systemów innowacyjności, spowodowały konieczność poszuki-
wania mechanizmów wyboru wśród konkurencyjnych opcji rozwoju naukowo-
-technologicznego oraz ściślejszego powiązania nauki i technologii z krajowymi
potrzebami społeczno-ekonomicznymi. Narzędziem spełniającym te wymagania oka-
zał się foresight, umożliwiający ustanawianie priorytetów w wyborze ścieżek rozwoju
naukowo-technologicznego, integrację możliwości badawczych z potrzebami społecz-
no-ekonomicznymi, a co za tym idzie łączenie nauki i technologii z innowacyjnością,
kreowaniem dobrobytu i podnoszeniem poziomu życia. Foresight zapewnia również
lepszą komunikację i pomaga w nawiązywaniu współpracy między  środowiskiem
naukowym, użytkownikami osiągnięć prac naukowych oraz kręgami finansującymi
badania (Martin, Johnston 1999).

Bazę do przeprowadzania foresightów narodowych w wielu krajach, w tym naj-

większych potęg gospodarczych Europy: Niemiec, Francji czy Wielkiej Brytanii,
stanowiły doświadczenia zdobyte w Japonii.

Historia foresightów narodowych w Japonii sięga późnych lat sześćdziesiątych

XX wieku. W 1971 roku Agencja Nauki i Technologii (Science and Technology
Agency – STA) zainicjowała pierwszy naukowo-technologiczny foresight narodowy,
w celu identyfikacji strategicznych obszarów badawczych oraz technologii, których
rozwój mógł przynieść krajowi największe korzyści społeczno-ekonomiczne. Zakro-
jone na szeroką skalę badania foresightowe z zastosowaniem metody Delphi powta-
rzane są w Japonii co pięć lat i obejmują trzydziestoletni rozwój nauki i technologii.
Poza foresightami holistycznymi realizowanymi w STA w Japonii są prowadzone
również projekty foresightowe na poziomie makro, realizowane przez ministerstwa
i agencje rządowe w obszarze zawężonym do sektora będącego w kompetencji danego
ministerstwa i w czasie dziesięć – piętnaście lat oraz projekty realizowane przez grupy
przedsiębiorstw lub pojedyncze przedsiębiorstwa, zwykle o ograniczonym obszarze
zainteresowania i krótszym czasie.

Projekty foresightowe realizowane w STA i finansowane przez Radę Nauki

i Technologii, pod przewodnictwem premiera, odpowiedzialną za działalność badaw-
czo-rozwojową kraju, stanowią punkt odniesienia dla wszystkich innych projektów
foresightowych, podstawę kreowania polityki naukowo-technologicznej przez mini-
sterstwa i agencje rządowe Japonii oraz strategii przedsiębiorstw. Dostarczają infor-
macji zarówno na temat możliwości rozwoju technologicznego poszczególnych
sektorów gospodarki, jak i rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju.

Przed rozpoczęciem działań foresightowych jest powoływany Komitet Sterujący

oraz trzynaście komitetów roboczych, których przewodniczących mianuje Narodowy
Instytut Polityki Naukowej i Technologicznej. Badania foresightowe są planowane
przez grupę ponad stu ekspertów z uczelni wyższych, instytutów badawczych i przed-
siębiorstw, dokonujących również analizy wyników projektu. Ponadto, ponad trzy
tysiące ekspertów jest zaangażowanych w proces jako respondenci kwestionariuszy
Delphi. Wyniki foresightu są udostępniane w formie pełnych raportów oraz publikacji.

Ministerstwo Handlu Międzynarodowego i Przemysłu – MITI prowadzi średnio-

i długoterminowe badania foresightowe w zakresie kierunków rozwoju technologii
przemysłowych. Projekty takie są realizowane co trzy lata z zastosowaniem takich
metod jak: analiza literatury i danych, analiza programów innych krajów, badanie opi-
nii ekspertów na temat priorytetów technologicznych, analiza rozwoju sektora badaw-
czo-rozwojowego na podstawie scenariuszy, mapowanie technologiczne oraz analiza
potrzeb. Realizacja projektów prowadzi do określenia tendencji technologicznych
w określonych obszarach przemysłu, opracowania zaleceń w zakresie pożądanych
kierunków rozwoju działalności badawczo-rozwojowej Japonii (MITI) oraz pożąda-
nego scenariusza rozwoju infrastruktury badawczej, wykorzystywanych w planowaniu
działalności badawczej agencji ministerstwa oraz agencji przemysłowych.

W Niemczech odpowiedzialność za rozwój sektora naukowo-technologicznego

spoczywa na rządzie federalnym i rządach poszczególnych landów. W latach siedem-
dziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku były wspierane głównie badania podstawo-
we, na podstawie rekomendacji naukowych komitetów doradczych. Po latach rząd
federalny zaczął formułować cele naukowo-technologiczne w obszarach powszechnie
uznanych za kluczowe w aspekcie rynków światowych. Dofinansowanie państwowe
otrzymywały inicjatywy badawcze wpasowujące się w założenia polityki naukowej
i spełniające inne kryteria, między innymi poziomu naukowego po przejściu procedu-
ry oceny w Ministerstwie Edukacji, Nauki, Badań i Technologii – BMBF oraz
Deutsche Forschungsgemeinschaft. Instytucje powyższe spełniały więc trojaką rolę
w kształtowaniu systemu naukowo-technologicznego, po pierwsze organizowały
i wspierały badania w obszarach zaawansowanych, takich jak na przykład energetyka
nuklearna czy badania przestrzeni kosmicznej, po drugie wspierały działalność
badawczo-rozwojową przemysłu przez bezpośrednie i pośrednie jej dofinansowanie,
po trzecie finansowały specjalne inicjatywy badawcze przez wspieranie rozwoju
infrastruktury badawczej. Po zjednoczeniu Niemiec zaistniała potrzeba opracowania
długoterminowej strategii wykorzystania ograniczonych środków budżetowych prze-
znaczonych na wpieranie systemu naukowo-technologicznego. W ministerstwie
BMBF podjęto wówczas decyzję o zdecentralizowaniu działań foresightowych, co
miało zapewnić lepszy wybór polityczny i większe możliwości wykorzystania danych
(Blind, Cuhls, Grupp 1999). Podejścia foresightowe zastosowane w Niemczech po-
zwoliły na spełnienie głównych założeń programów foresightowych, takich jak: usta-
nawianie kierunków rozwoju, określanie priorytetów, generacja konsensusu,
mechanizmy wspierania, komunikacja i edukacja (Martin, Irvine 1989).

Projekt „Technologia u progu XXI wieku” (Technologie am Beginn des 21.

Jahrhunderts), sponsorowany przez BMBF, został zainicjowany w 1991 roku w celu

uzupełnienia ekonomicznych kryteriów wzrostu przez ideę wzrostu z zastosowaniem
nowych inteligentnych technologii, przetestowanie bardziej przejrzystej metodyki
realizacji projektu oraz mobilizację wiedzy kręgów administracji systemu naukowego
do działań foresightowych. Projekt miał być realizowany do 2000 roku i dotyczył
wyboru technologii kluczowych i kryteriów ich oceny, określenia zależności między
nimi i czasu ich rozwoju.

Działalność BMBF jest wpierana przez agencje zlokalizowane w laboratoriach

narodowych, których przedstawiciele opracowali między innymi listę technologii klu-
czowych dla Republiki Federalnej Niemiec. W Instytucie Fraunhofer ISI, kierującym
pracą tych agencji, opracowano również nową metodykę realizacji prac projektowych
z wykorzystaniem metody drzewa odniesień. Dla każdej z wytypowanych technologii
kluczowych skonstruowano drzewo odniesień, obejmujące obszar jej zastosowania,
naukowe warunki brzegowe jej rozwoju oraz techniczne aspekty podobieństwa
z innymi pozycjami listy. W wyniku analizy odpowiednio zakodowanych danych,
z zastosowaniem technik skalowania wielowymiarowego, uzyskano mapy podobień-
stwa poddane dalszej ocenie paneli roboczych. Z przeprowadzonych prac wyniknęły
nowe potrzeby dotyczące monitoringu technologicznego, wdrożenia polityki techno-
logicznej prac badawczo-rozwojowych oraz wykorzystania możliwości technologicz-
nych przez przedsiębiorstwa, związane z kształtowaniem nowych dyscyplin poza
klasycznymi dziedzinami badań naukowych. Określono również osiem faz w procesie
badań, rozwoju i innowacyjności.

Pierwszy projekt foresightowy na temat rozwoju systemu naukowo-techno-

logicznego Niemiec na dużą skalę został zainicjowany w 1992 roku przygotowaniem
niemieckiej wersji 1150 tez foresightu japońskiego Delphi V, w wyniku współpracy
pomiędzy Fraunhofer ISI i Japońskim Krajowym Instytutem Polityki Naukowej
i Technologicznej (National Institute of Science and Technology Policy – NISTEP).
Kwestionariusz Delphi został rozesłany do około trzytysięcznej grupy ekspertów ze
środowisk przemysłowych, naukowych i rządowych. Uzyskano 30% odpowiedzi
w pierwszej rundzie i ponad 80% w drugiej rundzie badań ankietowych, co z uwagi na
pionierski charakter projektu i brak działań preforesightowych, takich jak na przykład
mobilizacja grup zainteresowania czy określenie szczegółowych obszarów kompeten-
cji grup eksperckich, było wynikiem satysfakcjonującym. Zastosowanie metody Del-
phi pozwoliło na zgromadzenie cennych informacji dla kręgów kreowania polityki
systemu naukowo-technologicznego oraz zaistnienie efektu uczenia się uczestników
ankiety w procesie konfrontacji własnych opinii ze zdaniem innych ekspertów w ko-
lejnych rundach.

Projekt Mini-Delphi (1994) został przygotowany w celu dopracowania metodyki

na podstawie doświadczeń uzyskanych w czasie realizacji tą metodą pierwszego pro-
jektu, zgromadzenia wiedzy dotyczącej obszarów problematycznych w skali między-
narodowej oraz określenia rozwiązań technicznych dla istniejących lub wyłaniających
się obszarów zidentyfikowanych jako istotne w pierwszym projekcie Delphi (1992–
1993). Tematy były formułowane na drodze współpracy między tymi samymi instytu-
cjami, co w przypadku pierwszego niemieckiego projektu Delphi – Fraunhofer ISI
(Niemcy) i NISTEP (Japonia). W ramach doskonalenia metodyki uszczegółowiono

kategorię „ważności” dla: nauki i technologii, ekonomii, środowiska, krajów rozwija-
jących się i społeczeństwa, z uwzględnieniem rodzaju wpływu (pozytywny, neutralny,
negatywny), podobnie jak dla oceny takich warunków, jak na przykład przyszłe zapo-
trzebowanie rynku i konkurencyjność cenowa. Oceniano również warunki ramowe,
takie jak: zaangażowanie przemysłu, uregulowania prawne, poparcie publiczne,
współpraca międzynarodowa, akceptacja społeczna, infrastruktura badawczo-rozwo-
jowa, dostępność zasobów ludzkich, warunki początkowe (na przykład kapitał) oraz
obecny stan prac badawczo-rozwojowych.

Projekt Delphi II (1996), koordynowany przez Fraunhofer ISI miał stanowić

aktualizację projektu z 1992 roku, z uwzględnieniem osiągnięć metodycznych projek-
tu Mini-Delphi. Jedna trzecia tematów projektu była wspólna z równocześnie realizo-
wanym w Japonii foresightem Delphi VI. Sformułowanie dwunastu obszarów tema-
tycznych, takich jak: nauki informatyczne i komunikacja, usługi i konsumpcja, zarzą-
dzanie i produkcja, chemia i materiały, zdrowie i nauki o życiu, rolnictwo, środowi-
sko, energia i zasoby, architektura, mobilność i transport, przestrzeń oraz badania na
wielką skalę, następowało kilkuetapowo. Sześć komitetów z udziałem ponad stu eks-
pertów z przemysłu, uczelni wyższych i instytutów naukowych opracowało na drodze
konsultacji tysiąc siedemdziesiąt tez kwestionariusza. Dalsze doskonalenie metodyki
polegało na zmianie sposobu oceny czasu zaistnienia zdarzenia przez wskazanie pię-
cioletniego przedziału, w którym jest spodziewane jego zajście. Kategoria ważności
została uszczegółowiona do wagi w celu poszerzenia wiedzy ludzkiej, rozwoju eko-
nomicznego, rozwoju społeczeństwa, rozwiązywania problemów środowiskowych
oraz, po raz pierwszy, dla rynku pracy i zatrudnienia. Wprowadzono również nowe
kryterium oceny, takie jak środki, które należy przedsięwziąć w celu poprawy stanu
systemu naukowo-technologicznego oraz uwzględniono wpływ tzw. megatrendów na
ocenę rozwoju nauki i technologii. Kwestionariusze zostały skierowane do siedmiu
tysięcy osób. Odpowiedzi udzieliło 35% w pierwszej rundzie i 27% w drugiej rundzie,
z równomiernym udziałem przedstawicieli przemysłu, uczelni wyższych i innych or-
ganizacji.

Lata dziewięćdziesiąte XX wieku przyniosły we Francji, jak i w większości kra-

jów uprzemysłowionych, ożywienie krajowych działań foresightowych. Francuski
system naukowo-technologiczny charakteryzuje duży stopień scentralizowania. Pla-
nowanie działań badawczo-rozwojowych odbywa się głównie na szczeblu centralnym
– w Ministerstwie Przemysłu oraz w Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego i Badań
(Ministère de l’Enseignement Supérieur et de la Recherche – MESR). Działalność
badawczo-rozwojowa jest również prowadzona na szczeblu regionalnym oraz
w ośrodkach przemysłu. We Francji przeprowadzono między innymi równocześnie
dwa projekty foresightowe: metodą Delphi (1993–1994), z wykorzystaniem doświad-
czeń japońsko-niemieckich, zainicjowany przez MESR i analizowany w Laboratorium
Badawczym Ekonomii Teoretycznej i Stosowanej (Bureau d’Economie Theorique
et Appliquee – BETA). Instytut Naukowy Uniwersytetu w Strasburgu, powiązany
z Narodowym Centrum Badań Naukowych (Centre National de la Recherche Scienti-
fique – CNRS) oraz z zastosowaniem metody wyboru technologii kluczowych („Les
100 Technologies Cles”, 1993–1995), zainicjowany przez Ministerstwo Przemysłu

(He´Raud, Cuhls 1999). Pierwszy z nich miał charakter eksperymentu, a jego wyniki,
mimo dużej skali przedsięwzięcia podjętego w celu przeprowadzenia oceny średnio-
i długoterminowej rozwoju naukowo-technologicznego w obszarach ważnych dla go-
spodarki i społeczeństwa, nie zostały szeroko rozpowszechnione (Ministry of Higher
Education and Research 1995). Foresight, nie prowadząc bezpośrednio do kreowania
opcji polityki, był realizowany w celu zainicjowania dialogu między ekspertami
i pracownikami naukowymi z różnych dziedzin oraz między  światem naukowym
i społeczeństwem, zainicjowanie procesu uczenia się wśród jego uczestników i orga-
nizatorów oraz mapowanie krajowego systemu kompetencji. Szeroka publiczna debata
nad wynikami projektu okazała się jednak niemożliwa z uwagi na uwarunkowania
polityczno-organizacyjne: zmiany w rządzie oraz skomplikowane struktury MESR.
Kwestionariusz Delphi, zawierający w przeważającej części niezmienione tezy projek-
tu niemiecko-japońskiego został skierowany do 3388 ekspertów ze środowisk nauko-
wych, przemysłowych i administracji rządowej, wytypowanych spośród osób, których
dane znalazły się w bazie danych Dyrektoriatu Informacji Naukowej, instytutu BETA
oraz firmy konsultingowej badania opinii publicznej SOFRES, zaangażowanej do
opracowywania danych kwestionariusza. W pierwszej turze badań ankietowych uzy-
skano 38% odpowiedzi, w drugiej – 33%. W opinii ekspertów uczestniczących w ba-
daniu ankietowym układ logiczny kwestionariusza powinien bardziej odzwierciedlać
powiązanie tematów z ekonomicznymi i społecznymi celami i uwarunkowaniami,
umożliwiać w większym stopniu opis warunków ramowych, nie ograniczając się do
rozważania pojedynczych tematów oddzielnie, możliwie z zastosowaniem innych,
uzupełniających metod. Obrazuje to w pewnym stopniu historyczne preferencje śro-
dowisk francuskich do stosowania scenariuszy jako metod foresightowych, umożli-
wiających budowanie różnych, wewnętrznie spójnych wizji przyszłości [szkoła La
prospective (Bradfield i inni 2005)]. Adaptacja kwestionariusza opracowanego
w innym kraju, przy utrudnieniach związanych między innymi z różnicami kulturo-
wymi, ujawniającymi się w sformułowaniach niektórych tez, umożliwiła jednak pozy-
skanie cennych informacji wynikających z porównania opinii ekspertów z różnych
państw oraz zlokalizowania ekspertyz i potrzeb kraju w kontekście międzynarodo-
wym.

Projekt „Les 100 Technologies Cles” był realizowany w celu analizy obecnego

stanu i zapotrzebowania w zakresie technologii i skupiał się na obszarach technolo-
gicznych, ważnych z uwagi na teraźniejszość i przyszłość przemysłu francuskiego
w dziesięciu – piętnastu latach. Poza identyfikacją, istniejących lub będących w fazie
opracowywania, technologii kluczowych dla rozwoju przemysłu francuskiego, zgod-
nie z projektem mieli być również zidentyfikowani krajowi i europejscy liderzy wśród
danych technologii oraz określone obszary wymagające intensywnych działań. Publi-
kacja wyników projektu miała umożliwić przedsiębiorstwom francuskim odpowiednie
dostosowanie własnych priorytetów technologicznych, na podstawie szczegółowych
prognoz rozwoju środowiska ich funkcjonowania, a ciałom decyzyjnym administracji
publicznej – pomóc w lepszym definiowaniu i wdrażaniu polityki technologicznej.
Podejście metodyczne zastosowane w projekcie było zbliżone do zaprezentowanego
w niemieckim projekcie T21. Grupy robocze liczące od dziesięciu do dwudziestu

ekspertów, reprezentujących najbardziej wpływowych aktorów francuskiego systemu
badawczo-rozwojowego, opracowały wstępne listy technologii kluczowych w pięciu
obszarach istotnych dla rozwoju innowacyjności (nauki o życiu, nauki informatyczne,
energetyka, techniki organizacyjne i zarządzanie, procesy i materiały) oraz potrzeb
(zdrowie i środowisko, usługi i komunikacja, transport, dobra konsumpcyjne, budow-
nictwo i infrastruktura), następnie opisanych i ocenionych w kontekście narodowym.
Jako kryteria wyboru technologii przyjęto: obecne i potencjalne rynki, wpływ na han-
del zagraniczny, akceptowalność społeczną i kulturową, wpływ na konkurencyjność,
wkład w zaspokajanie potrzeb kraju w zakresie energii, środowiska i zdrowia, sposób
powiązania z rodzimym przemysłem, chłonność krajowego przemysłu, syntetyczną
ocenę w zakresie konkurencyjności. Zidentyfikowane 136 technologii kluczowych
poddano ocenie pod względem konkurencyjności i wiodącej pozycji w skali Francji
i Europy, na podstawie przeglądu literatury, patentów i konsultacji z ekspertami. Efek-
tem przeprowadzonej oceny technologii pod względem możliwości, atrakcyjności
i warunków sukcesu, było zredukowanie listy do 105. W wyniku działań foresighto-
wych zgromadzono informacje na temat stopnia zaawansowania rozwoju technologii
kluczowych, stanu naukowego i konkurencyjności rynkowej we Francji i Europie,
rozwiązań konkurencyjnych, istniejących programów badawczych, odnośnych umie-
jętności i kompetencji, charakterystyki rynków, warunków pozyskania zasobów ludz-
kich i inwestycji, dostawców itp. Powodzenie i skala oddziaływania projektu wynikały
między innymi z woli politycznej i zapewnienia odpowiednich środków do jego reali-
zacji oraz znaczenia nadanego przedsięwzięciu przez Ministerstwo Przemysłu, przez
deklarację reorientacji programu subsydiowania badań w sektorze przemysłowym
na podstawie wyników foresightu.

W 1983 roku Rada Ministrów Wielkiej Brytanii oraz Rada Doradcza Badań

Stosowanych i Rozwoju (Advisory Council on Applied Research and Development
– ACARD) upoważniły Jednostkę Badawczą Polityki Naukowej (Science Policy
Research Unit – SPRU) do przeglądu działań podejmowanych przez środowiska
rządowe i przemysłowe w celu identyfikacji potencjalnych obszarów nauki we Fran-
cji, Niemczech, USA i Japonii (Irvine, Martin 1984). Po zmianie rządów w Wielkiej
Brytanii w 1992 roku rozpoczęto realizację wniosków wynikających z raportu SPRU,
dotyczących konieczności zainicjowania szeroko zakrojonych prac foresightowych,
z wykorzystaniem doświadczeń Japonii i Niemiec. W tym celu dokonano przeglądu
projektów foresightów technologicznych zrealizowanych w Wielkiej Brytanii oraz
zaktualizowano informacje na temat działań foresightowych w Niemczech i USA.
W 1993 roku wydano Białą Księgę Nauki, Inżynierii i Technologii (Office of Science
and Technology 1993), która zawierała zalecenie konieczności identyfikacji, przez
subsydiowane  środowiska naukowe, odbiorców wyników swoich prac badawczych
oraz ustalania z nimi ich długofalowych potrzeb w zakresie nauki i technologii.
Konsekwencją postanowień zawartych w Białej Księdze było ogłoszenie, w tym sa-
mym roku, narodowego Programu Foresightu Technologicznego, organizowanego
przez Biuro Nauki i Technologii (Office of Science and Technology – OST)
we współpracy z innymi departamentami rządu i nadzorowanego przez Komitet Steru-
jący, złożony z przedstawicieli przemysłu, uczelni wyższych i rządu. Założeniem była

poprawa konkurencyjności Wielkiej Brytanii, kreowanie partnerstwa między przemy-
słem, bazą naukową i rządem, identyfikacja technologii możliwych do zastosowania
w ciągu najbliższych dziesięciu – dwudziestu lat oraz skierowanie uwagi środowiska
naukowego na możliwości rynkowe w celu optymalizacji wykorzystania bazy nauko-
wej. W pierwszej fazie realizacji projektu, tzw. preforesightowej, zorganizowano wie-
le spotkań z przedstawicielami nauki i przemysłu, w celu podkreślenia znaczenia
projektu i wspólnego znalezienia najlepszego sposobu jego realizacji oraz przeprowa-
dzono proces konominacji, w wyniku którego powstała baza danych ekspertów, wyko-
rzystana w tworzeniu piętnastu paneli eksperckich oraz w procesie konsultacji.
W drugiej fazie projektu zostały określone, przez uprzednio powołane panele eksper-
tów, silne i słabe strony sektorów, na drodze dyskusji członków paneli, konsultacji
z ekspertami zidentyfikowanymi w fazie wstępnej projektu oraz szerszym gremium
podczas roboczych spotkań regionalnych i tematycznych, a także na podstawie wyni-
ków badań Delphi. Opracowane na ich podstawie raporty wstępne zostały poddane
analizie w aspekcie głównych tendencji, sił napędowych, barier i wyzwań sektorów
oraz potencjału rozwiązań technologicznych do poprawy poziomu życia społeczeń-
stwa, prowadzącej do budowy różnych scenariuszy rozwoju. W konsekwecji określo-
no listę technologii kluczowych i zaleceń dotyczących ich wdrożenia oraz zakresy
kolejnych projektów foresightowych w poszczególnych sektorach.

Trzecia, wdrożeniowa faza projektu, tzw. postforesightu dotyczyła kształtowania

nowych priorytetów działalności badawczo-rozwojowej (w ministerstwach, Radach
Naukowych oraz Radach Funduszu Szkolnictwa Wyższego), kształtowania strategii
badawczo-rozwojowych przedsiębiorstw, poprawy współpracy między przemysłem
i bazą naukową, kształtowania szerszej polityki państwa (na przykład w kierunku ure-
gulowań prawnych) oraz sformułowania wniosków na użytek programowania kolej-
nego foresightu narodowego.

Projekt foresightowy realizowany w Tajlandii, przez Narodową Agencję Rozwoju

Nauki i Technologii (National Science and Technology Development Agency
– NSTDA), dotyczył wskazania kierunków oraz opracowania strategii rozwoju nauki
i technologii (Wonglimpiyarat 2007). W ramach działań foresightowych opracowano
kierunki rozwoju tajlandzkiego przemysłu do 2020 roku, jak również określono kie-
runki działań, prowadzące do osiągnięcia założonego wzrostu technologicznego, a co
za tym idzie – do wzrostu konkurencyjności rynku tajlandzkiego na arenie międzyna-
rodowej.

Działania foresightowe były prowadzone w trzech turach: badanie opinii, dysku-

sja i wypracowanie wspólnej wizji przyszłości przemysłu przez 2677 uczestników
procesu foresightowego. Program oraz metody przeprowadzonego foresightu narodo-
wego były podobne do zastosowanych w projekcie foresightu narodowego Japonii,
przy znacznym zawężeniu obszaru zainteresowania do najważniejszych, możliwych
do rozwijania, w warunkach rynku tajlandzkiego, technologii i z uwzględnieniem
specyficznych potrzeb kraju. Projekty foresightowe realizowane w Japonii charaktery-
zowały się natomiast wielopoziomową strukturą, zaangażowaniem agencji ministe-
rialnych i rządowych oraz uwzględnieniem szerokiego zakresu technologii, odpowia-
dających światowym trendom.

Działania foresightowe realizowane w ramach programu narodowego Tajlandii

były prowadzone w sposób zapewniający aktywny udział uczestników procesu w kre-
owaniu wizji przyszłości rozwoju nauki i technologii do 2020 roku. W koncepcji
omawianego projektu można wyróżnić trzy zasadnicze etapy (rys. 1, tabl. 2):

1)  działania wstępne tzw. preforesightowe,
2)  działania foresightowe,
3)  działania po zakończeniu projektu, tzw. postforesightowe.

Foresight

Post-foresight

Wdrożenie i ocena

Pre-foresight

Ustanowienie priorytetowych

kierunków rozwoju

nauki i technologii

Metoda Delphi
Burza mózgów

Budowa scenariuszy

Rozpowszechnienie wyników,

rekomendacje dla rządu

i organizacji

Ocena opracowanej strategii

w obszarze nauki i technologii

dla określenia roli Ministerstwa

Nauki i Technologii oraz

organizacji rządowych

Foresight

Post-foresight

Wdrożenie i ocena

Pre-foresight

Foresight

Post-foresight

Wdrożenie i ocena

Pre-foresight

Ustanowienie priorytetowych

kierunków rozwoju

nauki i technologii

Metoda Delphi
Burza mózgów

Budowa scenariuszy

Rozpowszechnienie wyników,

rekomendacje dla rządu

i organizacji

Ocena opracowanej strategii

w obszarze nauki i technologii

dla określenia roli Ministerstwa

Nauki i Technologii oraz

organizacji rządowych

Rys. 1. Proces foresightowy w projekcie „Foresight w Nauce i Technologii 2020” (Tajlandia);

opracowanie własne na podstawie (Wonglimpiyarat 2007)

Zadania foresightowe były realizowane w trzech rundach konferencji strategicz-

nych, w celu pozyskania opinii ekspertów na temat przyszłych kierunków rozwoju
w obszarze nauki i technologii, postrzeganych jako istotne dla rozwoju społeczno-
-ekonomicznego kraju. W projekcie wykorzystano opinie fachowców i ekspertów
z sektora publicznego, prywatnego oraz przedstawicieli różnych grup społecznych.
Istotą organizowanych spotkań było także budowanie sieci współpracy na linii prze-
mysł – rząd w celu lepszego zrozumienia poziomu zmian występujących w sektorze
biznesowym, co miało znaleźć odzwierciedlenie w promocji i rozwoju odpowiednich
priorytetów badawczych.

Tablica 2. Działania podjęte w procesie foresightu narodowego Tajlandii; opracowanie własne na
podstawie (Wonglimpiyarat 2007)

Etap Faza

Działanie

Działania
preforesightowe

próba określenia technologii kluczowych w perspektywie długoterminowej, na podstawie analizy
potencjalnych przyszłych potrzeb, możliwości i zagrożeń w celu określenia zakresu ustanawiania
priorytetów dla istotnych technologii

Działania
foresightowe

dogłębne analizy i dyskusja, w celu identyfikacji kluczowych kierunków rozwoju możliwości
technologicznych i rynkowych do 2020 roku koniecznych do utworzenia listy priorytetów

dla rządowych inwestycji w obszarze naukowo-technologicznym

Działania

postforesightowe

rozpowszechnianie wyników procesu foresightowego oraz ich integracja w ramach decyzji

podejmowanych przez rząd

4 Wdrożenie i ocena

przekazanie wyników procesu foresightu do Komitetu Sterującego wraz z rekomendacjami
dla rządu

W tablicy 3 przedstawiono określone w foresightcie działania i cele do realizacji

w poszczególnych sektorach gospodarki Tajlandii.

Tablica 3. Zakres foresightu narodowego Tajlandii; opracowanie własne na podstawie (Wonglimpiyarat 2007)

Sektor gospodarki

Zakres

Rolnictwo

• biotechnologia dla zastosowań w uprawie roślin i hodowli zwierząt

• system zapewnienia jakości żywności dla zwiększenia eksportu

Produkcja

• redukcja zagrożeń związanych z uzależnieniem się od obcych technologii

• czyste technologie dla redukcji oddziaływania na środowisko

• poprawa jakości materiałów – materiały kompozytowe dla efektywnej produkcji

Usługi

• działalność badawczo-rozwojowa wspierająca zarządzanie i marketing elektroniczny

• transport dla poprawy działania usług

• symulacje dla poprawy możliwości systemu transportów lotniczego i morskiego

Edukacja, kultura,
system opieki

zdrowotnej, system
opieki socjalnej

• programy szkoleniowe o szerokim zastosowaniu dla rozwoju kapitału ludzkiego

• zaawansowane systemy medyczne zastępujące leczenie konwencjonalne dla poprawy jakości życia

pacjentów

• badania w zakresie medycyny „post-genomic” dla poprawy jakości badań genetycznych

• produkcja leków

Środowisko

• działalność badawczo-rozwojowa dla zrównoważonego rozwoju

• budowa ekosystemów dla ochrony środowiska

• oszczędność energii i kontrola zanieczyszczeń

• czyste technologie dla zapewnienia jakości środowiska

• recykling w technologiach

Energia

• oszczędność energii i energoefektywność

• biomasa – gaz ziemny oraz woda jako alternatywne źródła energii dla wsparcia zrównoważanego

rozwoju ekonomicznego

• ogniwa słoneczne dla produkcji energii

Komunikacja
i telekomunikacja

• sprzęt i oprogramowanie dla zaawansowanych działań komputerowych

• zaawansowane sieci internetowe dla poprawy komunikacji

W ramach działań foresightowych przeprowadzonych w Tajlandii wykorzystano

wcześniejsze doświadczenia krajów rozwiniętych i prześledzono rozwój nauki i tech-
nologii w sześciu sektorach: (I) badań, rozwoju, projektowania i inżynierii, (II) trans-
feru technologii, (III) rozwoju zasobów ludzkich w sektorze związanym z nauką
i technologią, (IV) poprawy infrastruktury sektora naukowo-technologicznego, (V)
zarządzania i (VI) rozpowszechniania informacji/wiedzy w zakresie nauki i technolo-
gii. W wyniku osiągniętego konsensusu zaproponowano utworzenie dwunastu kla-
strów, opartych na narodowej agendzie kompetencji (tabl. 4). Wyniki działań
foresightowych wykazały, że klastry powinny być tworzone z wykorzystaniem silnych
stron kraju w celu zwiększenia jego konkurencyjności na arenie międzynarodowej.
Duże nadzieje były wiązane z możliwościami wykorzystania rezultatów procesu fore-
sightowego do wzmocnienia narodowych klastrów, a co za tym idzie, do wzrostu go-
spodarczego Tajlandii. Działania ekspertów w ramach foresightu dostarczyły
wyraźnych wytycznych dla kreatorów polityki z zakresu nauki i technologii, do wdro-
żenia programu innowacji długoterminowych.

Działania foresightowe wymagają wsparcia organizacji rządowych w przeprowa-

dzaniu pożądanych zmian. Jednym z zagrożeń, przed jakim stanęła NSTDA, realizu-
jąca projekt foresightowy, był brak współpracy między organizacjami rządowymi,
przedstawicielami sektora prywatnego oraz środowiskami akademickimi. Istotne było
więc zainicjowanie kooperacji na szczeblu krajowym oraz opracowanie szczegółowe-
go planu działań wdrożenia polityki niezbędnej w procesie rozwoju przemysłowego.
W wyniku działań foresightowych w Tajlandii stwierdzono małą świadomość potrzeb
technologicznych przemysłu wśród naukowców z uczelni wyższych i instytucji rzą-

dowych. Ponadto, stwierdzono brak wiedzy wśród kręgów przemysłowych na temat
rodzajów technologii, które są rozwijane w należących do rządu organizacjach ba-
dawczych i laboratoriach uniwersyteckich. Na NSTDA spoczęła więc odpowiedzial-
ność za należytą współpracę między aktorami biorącymi udział w realizacji procesu
foresightowego, bez której niemożliwe byłoby wdrożenie wynikającej z działań
foresightowych polityki wspierającej rozwój systemu naukowo-technologicznego kraju.

Tablica 4. Ramy tworzenia klastrów; opracowanie własne na podstawie (Wonglimpiyarat 2007)

Klaster

Ramy tworzenia klastrów

Żywność

• zastosowanie biotechnologii, informatyki, procesów przechowywania płodów rolnych i technologii

przetwórstwa dla poprawy jakości i funkcjonalności żywności

• budowa innowacyjnego systemu badawczo-rozwojowego dla promocji Tajlandii jako „kuchni świata”

• zintegrowany system dostaw łączący gospodarstwa rolne z klientem

• utworzenie bioparku do badań nad żywnością

• poprawa jakości systemów hodowli zwierząt i uprawy roślin z zastosowaniem markerów DNA

• wdrożenie systemów jakości GMP, HACCP, ISO, GAP, GHP

Motoryzacja

• budowa klastra motoryzacyjnego

• poprawa umiejętności rodzimych producentów w celu zwiększenia ich konkurencyjności

• współpraca w zakresie działalności badawczej w celu opracowania czołowego produktu Tajlandii

w branży motoryzacyjnej

Produkty
elektroniczne,
oprogramowanie
i mikroczipy

• opracowanie oprogramowania „przedsiębiorstwo” dla agencji rządowych oraz małych i średnich

przedsiębiorstw

• opracowanie oprogramowania do animacji systemu kontroli przepływu towarów na podstawie zdalnego

(przez fale radiowe) odczytu i zapisu danych – RFID (radio frequency identification), autoelektroniki,
automatyki przemysłowej

Moda

• opracowanie systemu produkcji tekstyliów w oparciu o wspomagany komputerowo system produkcji,

automatyki i kontroli jakości

• zastosowanie technologii nanowłókien, nanoenkapsulacji oraz technologii włókien przemysłowych

do produkcji materiałów termoprzewodzących – PCM (phase change materials)

• opracowanie oprogramowania do projektowania i produkcji tekstyliów

Turystyka

• wykorzystanie nauki i technologii w celu poprawy jakości warunków środowiska w ośrodkach

turystycznych oraz standardu i jakości usług turystycznych w celu wykreowania Tajlandii
na turystyczną stolicę Azji

• wykorzystanie technologii informatycznych w informacji turystycznej na temat atrakcji turystycznych,

bazy hotelowej i możliwości rezerwacji miejsc noclegowych

• ustanowienie centrów informacji turystycznej w celu poprawy systemu informacji i podniesienia

jakości usług

• zastosowanie systemu GPS w monitoringu w celu poprawienia bezpieczeństwa turystów

Ochrona zdrowia

• zastosowanie technologii genetycznej do „diagnostyki przy łóżku pacjenta” (near-patient care)

• zastosowanie chemii kombinatorycznej, wysoko wydajnych technologii skriningu i biotechnologii

do badań nowych leków

• poprawa systemu dostaw leków w celu wzmocnienia potencjału terapeutycznego i leczniczego

produktów farmaceutycznych

Energia

• rozszerzenie badań w zakresie alternatywnych/odnawialnych źródeł energii zgazowania,

bezpośredniego spalania, biopaliw, ogniw paliwowych, ogniw słonecznych, energii wiatru i wody

• wykorzystanie odpadów biologicznych i rolniczych do wytwarzania energii

• rozwój zasobów ludzkich w zakresie badań nad energetyką jądrową

• promocja użycia systemów kogeneracyjnych w produkcji biogazu

Opracowanie
programu OTOP (One
Tambon One Product)

• wypracowanie produktów wysokiej jakości ze wsparciem programów rządowych w zakresie produkcji,

marketingu i przemysłu opakowań

• poprawa produktów spożywczych z jakością kontrolowaną przez FDA (Food and Drug Administration)

• podkreślenie znaczenia jakości materiałów i procesów produkcyjnych w wydajności produkcji

• zastosowanie technik informatycznych i komunikacyjnych w celu zapewnienia informacji niezbędnych

do poprawy jakości i wydajności produktów w celu ich eksportu na rynki światowe

• opracowanie linków portalu internetowego OTOP z usługami e-commerce w celu usprawnienia sprze-

daży produktów innowacyjnych

Nowoczesne
technologie

• wykorzystanie tajlandzkiego systemu satelitarnego obserwacji Ziemi (THEOS), narodowego systemu

danych przestrzeni kosmicznej, szerokopasmowego satelity komunikacyjnego i stanowiska GIS
w przemyśle lotniczym i kosmicznym w celu ulepszenia szybkości komunikacji i efektywności transmisji

• rozwój potencjału ludzkiego w zakresie badań przestrzeni kosmicznej

• wzmocnienie systemu danych przestrzeni kosmicznej i portalu cyfrowego

• opracowanie narodowego systemu innowacyjności i możliwości inżynierii wstecznej

(reverse engineering)

Nauka
dla społeczeństwa

• zastosowanie technologii informatycznych i komunikacyjnych dla rozwoju e-nauczania i e-edukacji

• rozwijanie systemu e-rząd i e-zdrowie w ramach wspierania rozwoju infrastrukturalnego

• tworzenie wystaw naukowych i festiwali dla młodych naukowców w celu wykreowania przyszłych

liderów w dziedzinie nauki i technologii

• utworzenie centrów operacyjnych premiera – PMOC (Prime Minister Operations Center), ministerstw

– MOC (Ministerial Operation Center) i departamentów – DOC (Departament Operation Center)
w celu wsparcia decyzyjnego rządu

Matematyka

• rozwój systemu edukacji ze specjalnym naciskiem kładzionym na matematykę

• rozwój zasobów ludzkich w programach w obszarze rozwoju naukowo-technologicznego

• rozwój zaawansowanych umiejętności technicznych do pracy w specjalistycznym przemyśle

• rozwój umiejętności krytycznego myślenia wśród młodych ludzi

Nanotechnologia

• zastosowanie nanobiotechnologii, nonoelektroniki i nanomateriałów w celu poprawy ekonomicznej

wartości innowacyjności produktów

• wzrost konkurencyjności w celu wykreowania Tajlandii na lidera w dziedzinie nanomateriałów wśród

krajów azjatyckich

• rozwój zasobów ludzkich w dziedzinie nanotechnologii

Przeprowadzenie narodowego foresightu w zakresie rozwoju naukowo-technolo-

gicznego w Tajlandii miało stworzyć nowe możliwości ekonomiczne. Tajlandzki rząd
wykorzystał wyniki działań foresightowych prowadzonych w NSTDA w kreowaniu
polityki i definiowaniu programów foresightów narodowych, dotyczących wzrostu
konkurencyjności i atrakcyjności Tajlandii na rynku międzynarodowym. Narzędzia
foresightowe umożliwiły wyselekcjonowanie priorytetowych, kluczowych technolo-
gii, które powinny zostać uznane za strategiczne, i których rozwój powinien być pro-
mowany.

Holenderski system innowacyjności tworzy kilkanaście uniwersytetów i sieć nie-

zależnych instytutów naukowych, podległych odpowiednio Ministerstwu Edukacji
i Nauki oraz Ministerstwu Gospodarki. Państwo nie stosuje bezpośrednich  środków
polityki technologicznej, jak finansowanie działalności badawczo-rozwojowej w sek-
torze prywatnym, ograniczając się do środków strukturalnych, takich jak doskonalenie
infrastruktury technologicznej. Decyzje w zakresie kreowania działalności badawczo-
-rozwojowej są podejmowane na podstawie konsultacji sieci ciał doradczych. Rada
Polityki Naukowej i Technologicznej opracowuje podstawy polityki naukowo-
-technologicznej. Foresight holenderski charakteryzuje się dużym stopniem decentra-
lizacji, zróżnicowaniem stosowanych metod (co charakterystyczne nie stosowano me-
tody Delphi), ścisłą integracją z procesami i strukturami kreowania polityki oraz
ukierunkowaniem na zawężone obszary zainteresowania (Blind, Cuhls, Grupp 1999).
Początki działań foresightowych w Holandii odnotowano już w latach siedemdziesią-
tych XX wieku, kiedy poszukiwano sposobów tworzenia ściślejszych powiązań
między światem nauki i przemysłu. Pierwsze projekty foresightowe zostały przepro-
wadzone w latach osiemdziesiątych XX wieku przez departamenty rolnictwa, środo-
wiska i zdrowia. W latach dziewięćdziesiątych odpowiedzialność za koordynację tych
działań spoczęła na Komitecie Sterującym Foresightu.

Działania foresightowe w Holandii są prowadzone między innymi przez takie

instytucje, jak: Centralne Biuro Planowania, w ramach Programu Foresightu Techno-
logicznego Ministerstwa Gospodarki oraz przez Komitet Sterujący Foresightu Mini-
sterstwa Edukacji, Kultury i Nauki. Pierwsza z instytucji zajmuje się  głównie
opracowywaniem analiz ekonomicznych dla kręgów kreujących politykę. Jednym
z kluczowych opracowań biura było studium „Scanning the Future” opublikowane
w 1992 roku i obejmujące lata 1990–2015, którego celem było inicjowanie dyskusji
i kształtowanie strategii przedsiębiorstw (Dutch Central Planning Bureau 1992).

W latach 1989–1994 z inicjatywy ministerstwa Gospodarki ogłoszono Program

Foresightu Technologicznego. Projekt był koordynowany przez Ministerstwo i Komi-
tet Sterujący, złożony z dyrektorów departamentów Ministerstwa oraz trzech eksper-
tów zewnętrznych. Celem było zebranie informacji niezbędnych do kreowania
polityki technologii strategicznych, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb małych
i  średnich przedsiębiorstw, informowanie małych i średnich przedsiębiorstw o osią-
gnięciach technologicznych i zachęcanie ich do działań innowacyjnych w zakresie
technologii priorytetowych oraz inicjowanie sieci współpracy między  środowiskiem
naukowym uczelni wyższych, technologicznych instytutów naukowych oraz przemy-
słu nad nowymi technologiami. Projekt był realizowany w trzech następujących
fazach: wybór technologii kluczowych (na drodze konsultacji, analizy wielokryterial-
nej i powtórnych konsultacji), dogłębna analiza możliwości małych i średnich przed-
siębiorstw związanych z wybranymi technologiami kluczowymi (raporty firm
konsultingowych, konferencje strategiczne z udziałem przedstawicieli przedsię-
biorstw), działania po zakończeniu projektu w celu rozpowszechnienia wyników pro-
jektu i budowania świadomości. Mimo stosunkowo dużego wpływu na działania
małych i średnich przedsiębiorstw, takie jak: opracowanie nowych produktów (45%
ankietowanych przedsiębiorstw), nowych usług (44%), projektów demonstracyjnych
(30%) i edukacji (20%), projekt nie został uznany za sukces, gdyż większość przed-
siębiorstw wytypowanych na początku realizacji projektu jako kluczowi odbiorcy nie
wyraziło zainteresowania z uwagi na niesatysfakcjonujący poziom innowacyjności lub
brak zainteresowania wprowadzaniem innowacyjności.

Celem Komitetu Sterującego Foresightu Ministerstwa Edukacji, Kultury i Nauki,

ustanowionego w 1992 roku było zgromadzenie istniejących krajowych zasobów wie-
dzy w sposób spełniający wymagania przyszłego zapotrzebowania na wiedzę, przez
wspieranie działań foresightowych w środowisku badań naukowych i testowanie sys-
tematycznego podejścia do realizacji tych działań oraz sformułowanie opcji polityki
naukowo-technologicznej na podstawie wyników projektu. Ministerstwo zainicjowało
projekty foresightowe w obszarze chemii, transportu i infrastruktury, rolnictwa, ener-
getyki, nanotechnologii, informatyki, badań nad edukacją, prawa, ekonomii, nauk spo-
łecznych i ochrony zdrowia. Projekty rozpoczynano od wyboru tematów w celu
zapewnienia ścisłej współpracy z kręgami kreującymi politykę w wytypowanych ob-
szarach zainteresowania. Priorytety w poszczególnych obszarach były określane na
podstawie oceny potencjalnego i niezbędnego wkładu nauki i technologii w rozwój
społeczeństwa. W konstrukcji projektu foresightowego był uwzględniany również stan
struktury badawczej w obszarze zainteresowania, na przykład stopień koncentracji

ośrodków badawczych w danej dziedzinie. Ukierunkowanie działań foresightowych
na zawężone obszary zainteresowania ułatwiało wdrożenie wyników projektów oraz
zapewniało większą elastyczność. Zastosowanie metody tworzenia scenariuszy przy-
czyniło się do inspirowania nowego sposobu myślenia długofalowego.

W Austrii subsydiowanie badań naukowych jest prowadzone od lat sześćdziesią-

tych XX wieku. Zdefiniowanie priorytetów technologicznych nastąpiło jednak dopiero
w 1985 roku. W 1987 roku powołano Fundusze Innowacyjności i Technologii (Inno-
vations- und Technologiefonds – ITF). Komitet ITF sprawuje funkcję koordynatora
polityki technologicznej Austrii, a główne role w jej kreowaniu odgrywają Minister-
stwo Nauki, Transportu i Sztuki, agencje rządu federalnego i krajów związkowych
oraz przemysł. Ich celem jest przekształcenie gospodarki państwa w system innowa-
cyjny, ukierunkowany na produkcję innowacyjnych produktów w miejsce tradycyj-
nych, z wykorzystaniem rodzimej wiedzy.

Foresight z zastosowaniem metody Delphi został przeprowadzony w Austrii przez

Instytut Oceny Technologii Austriackiej Akademii Nauk na zlecenie Ministerstwa
Nauki, Transportu i Sztuki (Blind, Cuhls, Grupp 1999). Projekt obejmował siedem
obszarów tematycznych: medycynę i technologię dla ludzi w podeszłym wieku,
tworzenie sieci w zakresie produkcji i dostaw dla przemysłu motoryzacyjnego, zrów-
noważoną produkcję, uczenie się przez całe życie, materiały o zdefiniowanej charakte-
rystyce (w tym szczególnie metale), produkcję, biologiczne źródła i przetwarzanie
żywności, nowe formy życia. Kwestionariusze zawierały między innymi pytania doty-
czące stopnia wiedzy eksperckiej (1–5), stopnia innowacyjności, ważności rozwoju,
szansy realizacji, szans dla Austrii w aspekcie działań badawczo-rozwojowych oraz
organizacyjnych, społecznych, wdrożeniowych i ekonomicznych. Istniały również
odniesienia do tzw. megatrendów określonych w niemieckim projekcie Delphi II.

Nadzór nad systemem naukowo-technologicznym Węgier jest sprawowany przez

Akademię Nauk (nauka) oraz Krajowy Komitet Postępu Technologicznego – OMBF
(technologia), który w 1997 roku zainicjował Krajowy Program Foresightu Technolo-
gicznego. Ważnym aktorem systemu jest również Komitet Polityki Naukowej, w skład
którego wchodzi między innymi Prezes Akademii Nauk, Minister Kultury i Edukacji
oraz Minister Finansów, opracowujący propozycje polityki badawczo-rozwojowej
państwa dla rządu. Program foresightowy obejmuje większość branż gospodarki
i obszarów naukowo-technologicznych. Przy jego opracowywaniu wykorzystano
założenia Programu Foresightu Wielkiej Brytanii. Program rozpoczęto od działań
preforesightowych, takich jak seminaria i formułowanie tematów paneli, tworzenie
specjalistycznych komitetów, zorganizowanie międzynarodowego spotkania robocze-
go, na którym były przekazywane zagraniczne doświadczenia foresightowe. Określo-
no również sposób powoływania ekspertów do badań metodą Delphi (konominacji).

Hiszpański system badawczo-rozwojowy jest złożony z wielu branżowych

ośrodków badawczo-rozwojowych na szczeblu krajowym, których finansowanie jest
koordynowane przez Komitet Nauki i Technologii (Comisio´n Interministerial de
Ciencia y Technologı´a – CICYT) oraz nielicznych ośrodków należących do przedsię-
biorstw prywatnych. Jednym z celów zawartych w narodowym programie badań nau-
kowych i innowacji technologicznych (Plan Nacional de Investigación Científica, De-

sarrollo e Innovación Tecnológica), ogłoszonym w 1988 roku, była poprawa koordy-
nacji działań uczestników krajowego systemu naukowo-technologicznego. Hiszpański
foresight narodowy został zainicjowany przez agencję rządową ANEP (Agencia Na-
cional de Evaluacio´n y Prospectiva) w 1995 roku (He´Raud, Cuhls 1999). W pierw-
szej fazie prac zgromadzono informacje na temat dotychczasowych działań
foresightowych prowadzonych w Hiszpanii, stosowanych w kraju i za granicą metod
foresightowych, zidentyfikowano pożądanych uczestników procesu, przeprowadzono
promocję zaangażowania instytucji prywatnych i publicznych oraz przeprowadzono
wstępne prace foresightowe metodą Delphi w czterech obszarach: optyka, mobilna
komunikacja, zaawansowane materiały i zaawansowane usługi multimedialne. Kolej-
ne fazy foresightu narodowego zostały zrealizowane w latach 1996–1997 przez grupę
ekspertów złożoną z przedstawicieli uniwersytetów, specjalistów nauk społecznych
oraz fundację Ramo´n Areces and ONCE oraz UNICAJA y la Caja de Ahorros de
Estremadura. Proces Delphi wykorzystano do określenia głównych tendencji rozwoju
innowacji systemu naukowo-technologicznego w najbliższym czasie, obszarów wy-
stąpienia tych innowacji, oceny ich wagi i oddziaływania. Kwestionariusze Delphi
zawierające pytania o okres realizacji tez, ich wagę, główne innowacje oraz ich od-
działywanie na jednostki i społeczeństwo, zostały skierowane do stosunkowo niewiel-
kiej grupy 123 ekspertów z uczelni wyższych i ośrodków badań technologicznych.
Uzyskane wyniki posłużyły do tworzenia scenariuszy rozwoju (Tezanos i inni 1997).

System badawczo-rozwojowy Włoch tworzą uczelnie wyższe, Narodowa Rada

Badań (Consiglio Nazionale delle Ricerche – CNR), przedsiębiorstwa państwowe,
przemysł oraz centra badawcze spółek państwowych, działające w sposób indywidu-
alny. Działania foresightowe na większą skalę, obejmujące nie tylko aspekty techno-
logiczne, ale i społeczne, ekonomiczne, środowiskowe, polityczne i rynku pracy, były
podejmowane we Włoszech od lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Wcześniej były
realizowane projekty foresightowe o mniejszym zasięgu, w celu dostarczenia informa-
cji strategicznych dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw (He´Raud, Cuhls
1999).

Założenia metodyczne projektu „Priorytety Narodowe Badań Przemysłowych”

(Rosselli Fondazione 1996) zostały zaczerpnięte z niemieckiego projektu T21. Trzy
główne fazy projektu obejmowały wybór i klasyfikację technologii kluczowych dla
rynku włoskiego, wybór kryteriów oceny tych technologii oraz ich zastosowanie do
oceny technologii. Celem było stworzenie wiarygodnych podstaw dla instytucji pu-
blicznych do wyboru strategii i programów, z uwzględnieniem realistycznej i po-
wszechnie uznanej oceny ich wpływu na system społeczno-ekonomiczny państwa.
Projekt był realizowany przez niezależny instytut naukowy Fundazione Rosselli,
z udziałem ekspertów z ośrodków przemysłowych, uczelni wyższych oraz instytucji
publicznych. Jako kryteria oceny technologii przyjęto: wymagania/możliwości stwa-
rzane przez system społeczno-ekonomiczny państwa dla technologii, silne i słabe
strony Włoch w zakresie wykorzystania technologii w porównaniu z innymi krajami,
osiągnięcia naukowe mające zastosowanie w rozwoju technologii, silne i słabe strony
państwa w zakresie wykorzystania potencjału naukowego w porównaniu z innymi
krajami, koszty i zasoby naukowe i technologiczne wymagane do osiągnięcia przewi-

dywanych korzyści społeczno-ekonomicznych związanych z nowymi technologiami.
Technologie mogą być charakteryzowane między innymi z uwagi na fundamentalne
potrzeby kraju oraz wpływ na krajowy system produkcji. Jako wskaźniki oceny przy-
jęto wzrost gospodarczy i poziom zatrudnienia, ekspansję i zróżnicowanie systemu
przemysłowego, stan środowiska, zdrowie oraz postęp kulturalny i społeczny. Jako
wskaźniki wpływu na system produkcji przyjęto natomiast wpływ technologii na kon-
kurencyjność na rynkach międzynarodowych (koszt, usługi), wpływ na strukturę
przemysłu (wielkość przedsiębiorstw, liczba branż), wpływ na zależność od zagra-
nicznych surowców strategicznych oraz pozycję Włoch na międzynarodowym rynku
pracy. Wzięto również pod uwagę koszty działalności badawczo-rozwojowej, progra-
my badawcze, kompetencje pracowników naukowych i jakość prowadzonych prac
badawczych, strukturę badawczo-rozwojową, transfery technologiczne między bada-
niami naukowymi i innowacyjnością w przemyśle. Na podstawie uzyskanych infor-
macji sporządzono diagramy dla każdej technologii oraz wyróżniono podobszary
w każdym z pól technologicznych. Zdefiniowano również osiem faz procesu innowa-
cyjności, począwszy od I fazy – wstępnych badań prowadzonych w instytucjach nau-
kowych, przez III fazę – zaawansowanego stanu badań z pierwszymi zastosowaniami
technicznymi i/lub rozwiązaniami prototypowymi do VIII fazy – wprowadzenie na
rynek. Ocenie poddano obecny stan innowacyjności każdej z rodzin technologicznych
oraz spodziewany stan w 2004 roku. Na podstawie ogólnych wniosków z projektu,
dotyczących polityki technologicznej, stwierdzono, że powinna być ona wybiórcza
w celu koncentracji środków, ukierunkowana na „wyłaniające się” technologie klu-
czowe, bazująca na międzynarodowej wizji potencjalnych możliwości związanych
z „wyłaniającymi się” technologiami oraz obecnymi możliwościami ich zastosowania
w krajowym przemyśle oraz dwuwymiarowa, z uwzględnieniem aspektu technolo-
gicznego i branżowego, czyli zastosowania technologii w obecnych i przyszłych sek-
torach gospodarki. Zalecenia wynikające z projektu foresightowego sprowadzały się
do działań prowadzących do wzmocnienia struktur transferu technologicznego, wspie-
rania współpracy naukowej między uczelniami wyższymi i przemysłem, wspierania
współpracy między kręgami biznesowymi oraz państwowymi instytucjami badaw-
czymi i uczelniami wyższymi, nadania strategicznego charakteru inicjatywom doty-
czącym tworzenia parków naukowych i technologicznych.

System naukowo-technologiczny Korei tworzą instytucje rządowe, wśród któ-

rych wiodącą rolę odgrywa Ministerstwo Nauki i Technologii (Ministry of Trade and
Technology – MOST), do niedawna koordynujące prace innych ministerstw i agencji
zajmujących się kreowaniem i realizacją polityki działalności badawczo-rozwojowej
sektora publicznego i prywatnego. Wobec stosunkowo słabo rozwiniętych mechani-
zmów instytucjonalnych systemu innowacyjnego Korei oraz wzrastającego znaczenia
działań naukowo-technologicznych w różnych obszarach aktywności społeczno-
-ekonomicznej zarówno odpowiedzialność za badania, jak i środki na ich dofinanso-
wanie stopniowo były przekazywane również innym ministerstwom, takim jak:
Ministerstwo Handlu, Przemysłu i Energetyki, Ministerstwo Informatyki i Komunika-
cji, Ministerstwo Edukacji, Ministerstwo Środowiska, Ministerstwo Budownictwa
i Transportu, Ministerstwo Zdrowia oraz Ministerstwo Rolnictwa i Leśnictwa. Wraz

ze zmianą mechanizmów kreowania polityki systemu naukowo-technologicznego na
początku lat dziewięćdziesiątych w Korei zaczęły powstawać agencje zajmujące się
zarządzaniem działalnością badawczo-rozwojową, w tym planowaniem działań i dys-
trybucji środków, oceną i kontrolą, również z zastosowaniem narzędzia, jakim jest
foresight.

Pierwszą próbą unifikacji systemu planowania działalności badawczo-rozwojowej

był ogłoszony w 1992 roku przez MOST projekt foresightu technologicznego HAN
(Highly Advanced National Projects), w celu zwiększenia konkurencyjności rodzime-
go przemysłu przez zwiększenie możliwości naukowych i technologicznych. Współ-
praca między różnymi grupami zainteresowań w projekcie była doskonała. Możliwa
była alokacja środków na podstawie ustalonych priorytetów. Projekt ten stanowił mo-
del planowania polityki naukowo-technologicznej i programu działań badawczo-
-rozwojowych Korei, niezbędnych zwłaszcza wobec ogłoszonego w 1997 roku pierw-
szego programu pięcioletniego prowadzącego do znaczącego zwiększenia możliwości
systemu naukowo-technologicznego kraju. Został on zainicjowany konsultacjami
między przedstawicielami ministerstw i grupami zainteresowania w zakresie plano-
wanego programu działań badawczo-rozwojowych kraju oraz powołaniem Komitetu
Sterującego. W ramach działań foresightowych z udziałem 400 ekspertów ze środo-
wisk naukowych, rządowych i przemysłu dokonano analizy czynników mających
wpływ na system naukowo-technologiczny, określono cele oraz dokonano oceny
technologii proponowanych do umieszenia w programie badań i rozwoju. W wyniku
tych prac określono jedenaście technologicznych obszarów priorytetowych, dokonano
odpowiednich alokacji środków oraz oceny przeprowadzonych działań badawczo-
-rozwojowych w ramach ustalonego programu narodowego.

W późnych latach osiemdziesiątych XX wieku w Instytucie Polityki Naukowej

i Technologicznej (Science and Technology Policy Institute – STEPI) przeprowadzo-
no pierwszy projekt foresightowy na szczeblu krajowym. Poprzedził on wiele kolej-
nych prób prognozowania rozwoju technologicznego podejmowanych w latach
dziewięćdziesiątych XX wieku.

Instytut Polityki Technologii Przemysłowych (Institute of Industrial Technology

Policy – ITEP) powołany do zarządzania działaniami badawczo-rozwojowymi, finan-
sowanymi przez Ministerstwo Handlu, Przemysłu i Energetyki, w tym wyborem tech-
nologii, alokacją środków i oceną działań, prowadzi regularne działania foresightowe
dotyczące jednak krótkiego okresu – pięcioletniego. Główne kryteria stosowane przy
wyborze technologii przez ITEP, to: technologie podstawowe, technologie umożliwia-
jące uniezależnienie się od importu, technologie kreujące wartość dodaną oraz przy-
jazne środowisku.

W 1993 roku zainicjowano narodowy foresight z zastosowaniem metody Delphi.

Projekt był realizowany w trzech rundach. W pierwszej rundzie określono 9000 tema-
tów zebranych w 15 grup tematycznych, na podstawie idei przekazanych przez pięcio-
tysięczną grupę ekspertów ze środowiska naukowo-technologicznego w zakresie
technologii specyficznych dla Korei. Powołano Komitet Sterujący oraz dwanaście
komitetów roboczych odpowiedzialnych za prace w ramach obszarów technologicz-
nych: technologie informatyczne, technologie komunikacyjne i elektronika, produkcja,

Tablica 5. Wybrane foresighty technologiczne lub uwzględniające aspekt technologiczny, realizowane na szczeblu regionalnym lub krajowym

Państwo Tytuł foresightu

Zasięg

Analizowany obszar technologiczny

i cel realizacji projektu

Metody

Rok

zakoń

koń-

czeni

Horyzont

czasowy

www

Uczestnicy

(czcionka pogrubiona:

instytucja wiodąca)

Sponsor

Forma rezultatów

R PR

Austria

Visions of wireless

information

society

Uzasadnienie projektu: osiągnięcie przewagi konkurencyj-

nej na szybko rozwijającym się rynku mobilnych środków

wymiany informacji. Poszczególne firmy (kompanie),

działające na tym rynku, muszą angażować się we wciąż

nowe formy zastosowań i usług. Zidentyfikowano cztery

kluczowe rodzaje usług: elektroniczne systemy opłat/TTP

dostęp do Internetu / multimedialne usługi informacyjne,

przesyłanie informacji bez udziału człowieka (np. teleme-

tria). Dla tych grup usług badano przyszłe uwarunkowania

rozwojowe i wpływy zewnętrzne

Delphi

Warsztaty

scenariuszowe

Inne metody

1999

20 lat

iwe.

oeaw.

ac.

AAS-ICE : Research

Unit for Institutional

Change & Europ.

Integration of Austr.

Ac. Sc

Agencje i departamenty

rządowe

Inne instytucje

Rząd Scenariusze

Austria

The Future of

Mobility in Austria.

Consequences for

Technology Policy

W nadchodzących latach są oczekiwane znaczące zmiany

w warunkach rozwoju przemysłu samochodowego

w Austrii, co powoduje potrzebę poszukiwań nowych

rozwiązań technologicznych. Równocześnie uwarunkowa-

nia strategiczne powodują, że przemysł samochodowy

musi w Austrii bronić swej pozycji konkurencyjnej wzglę-

dem innych gałęzi przemysłu. Celem realizacji foresightu

jest wskazanie priorytetów technologicznych przemysłu

samochodowego w kontekście integracji europejskiej oraz

zmian struktury przemysłu austriackiego

Skaning

środowiskowy

Przegląd

literatury

Panele

ekspertów

Scenariusze

Technologie

kluczowe

Mapy

interesariuszy

Sesje

warsztatowe

2001

ponad

15 lat

bmvit.gv.at www.arcs

.ac.at

Austrian Research

Centre

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy, organi-

zacje handlowe,

stowarzyszenia prze-

mysłowe, organizacje

pozarządowe

Rząd

Rekomendacje strategiczne,

lista technologii kluczowych,

scenariusze

Austria

Technology Delphi

and Society

Delphi, Delphi

studies 1996

Narodowy foresight austriacki łączący zagadnienia

technologiczne ze zrównoważanym rozwojem społecznym.

Szczególną uwagę poświęcono rozpoznaniu potencjału

innowacyjnego Austrii w kontekście potencjalnych nisz

technologicznych, w których Austria mogłaby stać się

światowym liderem. Przedsięwzięcie realizowano w sieci

współpracy z innymi austriackimi foresightami technolo-

gicznymi. Wynikiem szczegółowego preforesightu było

wyznaczenie następujących obszarów technologicznych:

technologie teleinformacyjne (ICT), biotechnologia, techno-

logia medyczna, technologia diagnostyczna w medycynie,

technologie dla środowiska. Przedmiotem foresightu było

także wypracowanie systemu zarządzania wiedzą do

wdrażania rezultatów foresightu

Przegląd

literatury

Panele

ekspertów

SWOT

Delphi

Sesje

warsztatowe

Inne metody

1998

ponad

15 lat

bmbwk.

gv.

/fo

rschung/mat

erialien/

ITA : Institute

of Technology

Assessment

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy,

organizacje handlowe,

stowarzyszenia prze-

mysłowe,

inne środowiska

interesariuszy

Rząd

Rekomendacje strategiczne,

kluczowe obszary ba-

dań/technologie kluczowe

Austria

Future Energy

Systems

Ogólny cel realizacji foresightu: zapewnienie bezpieczeń-

stwa zaopatrzenia w różne nośniki energii (w tym zapew-

nienie dywersyfikacji źródeł) w warunkach

zrównoważonego rozwoju społecznego

Analizowane obszary zastosowań: zaopatrzenie w elek-

tryczność, gaz, inne nośniki energii, w wodę

Warsztaty

scenariuszowe

2002

15 lat

energiesystemede-

rzu

nft.a

Austrian Federal

Ministry for Transpor-

tation, Innovation and

Technology

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe

Rząd

Scenariusze,

lista technologii kluczowych,

technologiczne mapy drogowe

Austria

The House

of the Future

Wizja domu przyszłości, spełniającego standardy ekono-

miczne, ekologiczne i społeczne. Analizowane technologie:

wszystkie nowoczesne technologie stosowane w gospo-

darstwie domowym

Warsztaty

scenariuszowe 1999

15 lat

hausderzukunft.at/

Austrian Federal

Ministry for Transpor-

tation, Innovation

and Technology

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe

Rząd

Analiza czynników i trendów,

scenariusze rozwoju,

lista technologii kluczowych

Austria

Perspectives

for Research,

Technology

and Innovation

in Austria

– Strategy 2010

Ogólny cel: zwiększenie dynamiki i konkurencyjności

gospodarki Austrii, dla zapewnienia zrównoważonego

wzrostu ekonomicznego oraz znaczącego wzrostu możli-

wości zatrudnienia. Wskazano trzy główne zasady strate-

giczne:

• wspieranie jakości i doskonałości w badaniach

• wzmocnienie struktur sieciowych oraz współpracy

między sferami nauki i przemysłu

• poprawa skuteczności i wydajności działalności promo-

cyjnej na styku badań i wdrożeń

Studia

literaturowe

Dyskusje

panelowe

2003

8 lat

tfte

t/Use

s/Fi

tra

010_eng.

pdf

Austrian Council for

Research and Tech-

nology Development +

zaproszeni eksperci

środowisko naukowe,

agencje rządowe, firmy

Rząd Rekomendacje

strategiczne

Austria

Innovation and

development

potential biomedi-

cal technologies.

BMT Austria 2000

Cel realizacji projektu:
• identyfikacja potencjału rozwojowego austriackiego

rynku technologii biomedycznych

• rozpoznanie rodzajów technologii biomedycznych

z potencjałem rozwoju w skali przemysłowej

• przygotowanie systemu wsparcia dla przyszłych

programów rozwoju technologii biomedycznych

w Austrii

Przegląd

literatury

Delphi

Inne metody

2000

10 lat

oegbmt

Austrian Society

for Biomedical

Engineering

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy, organi-

zacje pozarządowe

Rząd

Rekomendacje strategiczne,

lista technologii kluczowych

Austria

Austrian Safety

and Security

Research 2011

Cel projektu: przygotowanie priorytetów dla narodowego

programu badawczego w zakresie bezpieczeństwa, z

perspektywą przygotowania do pozyskiwania środków

z 7FP UE. Analizowane technologie: rozwój i potencjalne

zastosowania technologii biometrycznych, odzieży ochron-

nej i kryptografii, a także postęp technologiczny w zakresie

budowy mostów i tuneli oraz pojazdów na warunki kryzy-

sowe związane z nadzwyczajnymi zagrożeniami

Panele

ekspertów

Burza mózgów

Warsztaty

scenariuszowe

Wywiady

z ekspertami

2005

6 lat

oeaw.

ac.

/3469-X

Austrian Federal

Ministry for Transpor-

tation, Innovation

and Technology

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe

Rząd,

Komisja

Europej-

ska

Kluczowe obszary badań,

scenariusze rozwoju systemu

bezpieczeństwa i wsparcia

technologicznego

Belgia

PROMETHEE

Wallonia

Celem realizacji foresightu było wskazanie technologii

mogących mieć kluczowe znaczenie dla rozwoju regionu

(wskazano 40 takich technologii) i wykreowanie narzędzi

wsparcia dla rozwoju wytypowanych technologii (m.in.

utworzono 5 klastrów innowacyjnych dla poszczególnych

technologii lub ich grup). Celem było także wskazanie

priorytetowych obszarów tematycznych do dofinansowania

badań i przemysłu z funduszy publicznych i utworzenie

sieci współpracy między różnymi grupami badawczymi

w Baloni. Foresight był realizowany we współpracy

z ekspertami z Francji, Włoch i Kanady (Quebec). Przed-

miotem zainteresowań były technologie dla obszarów

tematycznych przemysłu i rynku: rolnictwo, myślistwo,

leśnictwo, wytwórczość, żywność, gospodarstwa domowe,

woda, elektryczność, gaz i inne paliwa, zdrowie, transport,

komunikacja

Skaning

środowiskowy

Przegląd

literatury

Burza mózgów

Technologie

kluczowe

Sesje

warsztatowe

Inne metody

2000

15 lat

walloni

be/

dgt

re/

PROMET

HEE

DGTRE: General

Direction for Techno-

logies, Research and

Energy

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy

Rząd

Rekomendacje strategiczne,

lista technologii kluczowych,

lista kluczowych obszarów

badań

Belgia

Technologies for

the future: looking

a decade ahead

Celem przedsięwzięcia było wskazanie obszarów techno-

logicznych oraz kluczowych technologii, jakie powinny być

rozwijane w Belgii. Pogrupowano je następująco: ICT,

nauki biologiczne, energetyka, inżynieria materiałowa,

transport, nanotechnologia, technologie dla środowiska

Przegląd

literatury

Badania kwe-

stionariuszowe

2001

10 lat

agoria.

Incentim, KU Leuven

stowarzyszenia

przemysłowe, instytucje

finansowe

Biznes Lista technologii kluczowych

Belgia

The Chemical

Sector In Flanders

– Towards 2010

Przedmiotem studium było przeanalizowanie zmian

społeczno-gospodarczych i wskazanie, na ich tle, kierun-

ków rozwoju technologicznego. Brano pod uwagę następu-

jące obszary tematyczne: syntezy chemiczne, bioprocesy

i biotechnologie, technologię materiałów, opomiarowanie

w technologiach chemicznych, energetycznych, technolo-

gie chemiczne dla elektroniki

SWOT

Studia

literaturowe

Badania kwe-

stionariuszowe

2003

8 lat

vrwb.

Incentim, KU Leuven

stowarzyszenia

przemysłowe, instytucje

finansowe

Biznes Rekomendacje strategiczne,

lista technologii kluczowych

Belgia

Breakthrough

to the Future with

the Information

Society

in the Liège

Region

Projekt pilotażowy Inter Regional Information Society

Initiative (IRISI) skupiającej 22 regiony państw unijnych,

ukierunkowany na nakreślenie dróg przyśpieszenia rozwoju

społeczeństwa informacyjnego

Analizowany obszar technologii: ICT

Przegląd

literatury

Burza mózgów

SWOT

Delphi

Warsztaty

scenariuszowe

Inne metody

1997

10 lat

sil.

General Direction

for Technologies,

Research and Energy

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy

Rząd Scenariusze

rozwoju

Belgia,

Luksem-

burg,

Holandia

Nanotechnology,

towards a molecu-

lar construction kit

Celem przedsięwzięcia była korekta ustaleń wcześniejsze-

go foresightu technologicznego, wymuszona dynamicznym

rozwojem nanotechnologii. Przedmiotem foresightu było

antycypowanie rozwoju w czterech obszarach technolo-

gicznych: nanoelektronika, nanomateriały, nanotechnologia

molekularna, mikroskopia rozdzielczości nanoskalowej.

Analizowano przyszłe zastosowania natotechnologii

w produkcji przemysłowej – zwłaszcza sprzętu elektrycz-

nego i optycznego, w sferze zdrowia, transportu i teleko-

munikacji

Studia

literaturowe

Skaning

środowiskowy

Panele

ekspertów

Technologie

kluczowe

Inne metody

1998

15 lat

stt.n

STT: Netherlands

Study Center for

Technology Trends

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy

Rząd

Lista technologii kluczowych

Belgia

The Food Sector

in Flanders

– Towards 2010

Przedmiotem foresightu było zbadanie wpływu zidentyfiko-

wanych czynników społeczno-gospodarczych na przyszły

rozwój technologii żywności w regionie. Analizie poddano

następujące podobszary technologiczne: przetwórstwo

żywności, wytwarzanie składników, produkcja opakowań,

inżynieria i naukowe podstawy żywności, opomiarowanie

i metody badawcze

SWOT

Technologie

kluczowe

2003

8 lat

efmn.

inf

o/i

ex.

opt

ion

=com

dom

an&t

ask=

c_v

iew&

gid=2

Incentim, KU Leuven Biznes Lista

technologii

kluczowych

Belgia

Energy Foresight

Flanders 2050

Przedmiotem foresightu jest wypracowanie scenariuszy

zrównoważonego zaopatrzenia regionu w energię oraz

określenie systemu wsparcia dla scenariusza najbardziej

pożądanego

Studia

literaturowe

Badania kwe-

stionariuszowe

Warsztaty

scenariuszowe

w trakcie

realizacji (2006)

ponad

40 lat

ept

ant

work.

org/

project

php

?pid=17

Agencje i departamen-

ty rządowe (WTA)

środowisko naukowe,

stowarzyszenia prze-

mysłowe, instytucje

finansowe

Rząd Rekomendacje

strategiczne

Belgia

Industrial biotech-

nology and sus-

tainable chemistry

Przedmiotem foresightu było antycypowanie rozwoju

technologicznego w obszarze biotechnologii przemysłowej,

w tym: zastosowania enzymów i komórek w katalizie

chemicznej oraz technologii fermentacji, w kombinacji obu

podobszarów z przełomowymi osiągnięciami genetyki

molekularnej I inżynierii metabolizmu. Przewidywane

kierunki rozwoju badań analizowano w kontekście zasto-

sowań w różnych dziedzinach przemysłu oraz życia

codziennego. Obszerne zestawienie analizowanych

kierunków badań i zastosowań

Studia literatu-

rowe

Panele

ekspertów

Analiza trendów

Sesje

scenariuszowe

2004

20 lat

kvab.

be/

Def

ault

spx

Rogal Belgian

Academy Council

of Applied Sciences

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, stowarzysze-

nia przemysłowe,

instytucje finansowe

Biznes Lista technologii kluczowych,

rekomendacje strategiczne

Bułgaria

ForeTech Bulgaria

Przedmiotem przedsięwzięcia były dwa foresighty pilota-

żowe: e-government oraz biotechnologia. W pierwszym

z nich koncentrowano się na zastosowaniu technologii

w naukach politycznych i społecznych oraz w funkcjonowa-

niu struktur państwa i społeczeństwa, natomiast przedmio-

tem drugiego były technologie dla nauk biologicznych,

a także zastosowanie biotechnologii w produkcji żywności

oraz w sektorze zdrowia. Ogólnym celem przedsięwzięcia

było wprowadzenie procedur foresightu do tworzenia

i przekierowywania narodowych, regionalnych i branżo-

wych strategii rozwoju

Panel ekspertów

SWOT

Burza mózgów

Sesje

scenariuszowe

2003

12 lat

ret

ech.

online.

bg/

Applied Research

and Communications

Fund

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, organizacje

pozarządowe, inne

podmioty

Rząd

Komisja

Europej-

ska

Scenariusze,

rekomendacje strategiczne

Chiny

China’s Report

of Technology

Foresight 2005

Antycypacja rozwoju technologicznego Chin w odniesieniu

do obszarów technologicznych pominiętych we wcześniej-

szym foresighcie z 2003 roku, w aspekcie potrzeb społecz-

nych, gospodarczych, stanu rozwoju badań naukowych

i wdrożeń. Analizowane obszary technologiczne: przetwa-

rzanie i przesył informacji, biotechnologia, nowe materiały,

energia, zasoby i środowisko, zaawansowane techniki

produkcji przemysłowej

Delphi (2 cykle)

Warsztaty

scenariuszowe

Technologie

krytyczne

2005

15 lat

t.o

.cn

/cb

National Research

Center for

Science and Techno-

logy for Development,

agencje i departamenty

rządowe, firmy, stowa-

rzyszenia handlowe,

federacje przemysłowe

Rząd

Technologie kluczowe dla

rozwoju gospodarczego

i społecznego, rekomendacje

strategiczne

Cypr

eFORESEE-Cyprus X X

Pierwsze przedsięwzięcie typu foresight na Cyprze,

przygotowane nie tyle z perspektywy badań, ile rozwoju

systemu zarządzania wiedzą, jako jeden z kilku foresightów

pilotażowych prowadzonych w państwach wstępujących do

UE. Przedmiotem projektu było antycypowanie innowacyj-

ności w rolnictwie, inżynierii środowiska i biotechnologii.

Analizowane były następujące obszary zastosowań

technologii:
• technologie prośrodowiskowe

• biotechnologia,

• inżynieria cywilna,

• osiągnięcia technologiczne na rzecz nauk o ziemi,

• osiągnięcia technologiczne na rzecz nauk biologicznych

Panele

ekspertów

Przegląd

literatury

Delphi

Warsztaty

scenariuszowe

Mapy drogowe

rozwoju

Inne metody

2003

10 lat

oresee.

inf

cyprus

Agricultural Research

Institute (ARI)

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe

Rząd

Inni

sponso-

rzy

Analiza trendów i czynników

rozwoju,

scenariusze,

rekomendacje strategiczne,

inne

Czechy

Foresight as basis

for National

Research

Programme II

(NRPII)

Kontynuacja narodowego foresightu na lata 2004–2008,

obejmująca wskazanie priorytetowych obszarów badań

i kluczowych technologii w następujących dziedzinach:

nauki biologiczne, nauki medyczne, informatyka, chemia,

nauki o ziemi, budownictwo i architektura, inżynieria

materiałowa, inżynieria biomedyczna, inżynieria elektrycz-

na i elektroniczna, technologie przekazu informacji, techno-

logie niemieszczące się w klasyfikacjach, biotechnologia

przemysłowa i nauki o żywności, inżynieria produkcji,

inżynieria chemiczna, inżyniera zasobów, inżynieria

cywilna, inżynieria środowiska. Zastosowania nauki

i technologii w produkcji przemysłowej, zaopatrzeniu

w elektryczność i gaz, w konstrukcjach, w transporcie,

przechowalnictwie, przekazie informacji, administracji

publicznej, obronności, edukacji, sferze zdrowia.

Wpływ nauki i technologii na sferę rynkową w dziedzinie

gospodarstwa domowego, zaopatrzenia w wodę,

elektryczność, paliwa oraz w transporcie

Studia

literaturowe

Panele

ekspertów

Analiza trendów

Burza mózgów

SWOT

Technologie

kluczowe

Warsztaty

scenariuszowe

2006

6 lat

t.cz

Technology Centre

AS CR

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy

Rząd

Lista technologii kluczowych,

priorytetowe obszary badań,

rekomendacje strategiczne

Dania

Energy

Technology

Foresight

Przedsięwzięcie miało charakter preforesightu dla przygo-

towania całorocznych warsztatów „Energy year 2006”,

poświęconych wkładowi Danii w międzynarodowy rozwój

zrównoważonych systemów energetycznych. Przedmiotem

przedsięwzięcia było przygotowanie sieci współpracy

i lobby na rzecz wspierania technologii w następujących

obszarach: energia wiatrowa dla budynków, ogniwa

paliwowe zasilane przez słońce i inne źródła promieniowa-

nia, biopaliwa, energetyka wodorowa w powiązaniu

z technologiami ropy i gazu. Punktem odniesienia były

zastosowania wymienionych grup technologii w różnych

gałęziach przemysłu oraz w zaopatrzeniu w elektryczność,

gaz i wodę

Warsztaty

scenariuszowe

2005

2006

i perspek-

tywa

następ-

nych

kilkunastu

lat

ida.

dk/

English/

IDA+Energy+Year+2006/

The Danish Society

of Engineers (IDA)

środowisko naukowe,

firmy

Biznes

Scenariusze i rekomendacje

strategiczne

Dania

Future Wind

Turbines

Przedmiotem foresightu było antycypowanie rozwoju

energetyki wiatrowej w Danii w kontekście przewidywanych

problemów środowiskowych i społecznych związanych

z wykorzystaniem tradycyjnych źródeł energii, a także

w kontekście postępu technologicznego w obszarze

wykorzystywania energii wiatru. Analizowano m.in. dotych-

czasowe trendy technologiczne, aktualny state-of-art

w tej dziedzinie, a także obszary badań rozwijane w Danii,

mogące dostarczyć nowych rozwiązań technologicznych

Skaning

środowiskowy

Przegląd

literatury

Ekstrapolacja

trendów

Technologie

kluczowe

Warsztaty

scenariuszowe

2002

20 lat

risoe.dk/sys/

tes/

environment

al_sou

RISOE

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy

Rząd

Rekomendacje strategiczne,

lista technologii kluczowych,

scenariusze

Dania

Technological

Foresight on

Nanotechnology

Przedmiotem foresightu było opracowanie spójnego planu

działań dla badań, edukacji i polityki innowacyjnej

w obszarze nanonauki i nanotechnologii. W ramach

przedsięwzięcia dokonano przeglądu strategii międzynaro-

dowej oraz foresightów w dziedzinie nanonauki i nanotech-

nologii, przeglądu działań duńskich w tym obszarze,

perspektyw dla badań naukowych i rozwoju nanotechnolo-

gii w Danii w kontekście dotychczasowych trendów oraz

czynników wpływających na te trendy. Przyszłe scenariu-

sze rozwoju skonstruowano w aspekcie społecznych

uwarunkowań dla budowy systemów innowacyjnych,

potencjalnych zagrożeń środowiskowych i etycznych,

a także w aspekcie możliwych zastosowań nanoproduktów

i unieszkodliwiania ich jako odpadów

Technologie

kluczowe

Delphi

Scenariusze

Technologiczne

mapy drogowe

2004

20 lat

risoe.dk/sys/tes/pr

ojekter/Nanotec

Danish Ministry

of Science,

Technology and

Innovation

we współpracy

z ekspertami w dziedzi-

nie nanotechnologii,

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe

Rząd

Analiza trendów i czynników

zewnętrznych,

scenariusze,

technologiczne mapy

drogowe,

rekomendacje strategiczne

Dania

Sensor

Technology

Foresight

in Denmark 2015

Ogólny cel: opracowanie scenariuszy rozwoju technologii

sensorów, jej zastosowań i wdrożeń rynkowych. Stworze-

nie narzędzia wspomagającego decyzje w zakresie priory-

tetów badawczo-rozwojowych oraz komercjalizacji

technologii sensorów. Celem było także stworzenie trwale

działających sieci współpracy w społeczności badaczy

i praktyków zajmujących się technologią sensorów. Ponad-

to, przedsięwzięcie służyło testowaniu metod foresightu

w odniesieniu do wąskiej dziedziny technologii. Osie

tematyczne: fizyka sensorów i systemów sensorowych,

wypracowywanie wiedzy i transfer wiedzy oraz doświad-

czenia, użytkownicy technologii i obszary wdrożeń dla

sześciu rodzajów sensorów: elektromagnetycznych,

mechanicznych, elektrycznych, magnetycznych, chemicz-

nych, jądrowych

Analiza trendów

i czynników

zewnętrznych

Studia

literaturowe

Kluczowe

obszary badań

Panele

ekspertów

Badania kwe-

stionariuszowe

Delphi

2001

15 lat

risoe.dk/rispubl/

SYS/ris-

r-1292.htm

Risø National

Laboratory,

Roskilde Denmark

środowisko naukowe,

firmy

Sensor

Techno-

logy

Centem

(agenda

rządowa)

Scenariusze rozwoju techno-

logicznego i rynkowego,

technologiczne

mapy drogowe,

rekomendacje strategiczne

obszarów badań

Dania

Teknologisk

Fremsyn

– Cognition

and Robotics

Zadaniem było poszerzenie wiedzy i ustanowienie procedur

antycypacji rozwoju w dziedzinie technologii robotów.

Ogólne cele: wsparcie procedur podejmowania decyzji,

polepszenie warunków wdrażania strategii rozwoju,

określenie priorytetów inwestycyjnych, ustanowienie sieci

powiązań umożliwiających wspólne antycypowanie trendów

rozwojowych, rozpoznanie technologii. Analizowane

obszary technologiczne: nauki informacyjne, komputerowe

i komunikacyjne, sztuczna inteligencja, przetwarzanie

obrazów i sygnałów, prototypowe technologie niemieszczą-

ce się w klasyfikacjach

Analiza trendów

i czynników

zewnętrznych

Scenariusze

Technologiczne

mapy drogowe

2006

10 lat

knologiskf

rem-

syn.

dk/

doc.

php?id=4

Ministry of Science,

Technology

and Innovation

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy

Rząd

Rekomendacje strategiczne,

m.in. na temat obszarów

badań

Dania

Nordic Hydrogen

Energy Foresight

2030

Szczegółowe cele: stworzenie społeczno-technologicznej

wizji przyszłej gospodarki z wykorzystaniem wodoru oraz

zbadanie ścieżek komercjalizacji produkcji wodoru, jego

przesyłania, przechowywania i wykorzystania. Stworzenie

systemu wsparcia podejmowania decyzji dla kompanii,

instytucji badawczych oraz władz publicznych w zakresie

priorytetyzacji w sferze B + R i stworzenie ramowych polityk

w tej dziedzinie.

Konsolidacja i umocnienie sieci powiązań między sferą

badawczą i przemysłową Ogólny cel: stworzenie strategii

państw nordyckich w zakresie rozwoju technologicznego

i wdrożeń, wytwarzania i przesyłania wodoru, wykorzysta-

nia wodoru w sektorze transportowym, wykorzystania

wodoru w instalacjach stacjonarnych (energia elektryczna

i ciepło). Przedsięwzięcie jest częścią procesu tworzenia

Nordic Research and Innovation Area poświęconego

wodorowi i ogniwom paliwowym w ramach Europejskiej

Przestrzeni Badawczej

Warsztaty

– sesje

scenariuszowe

Technologiczne

mapy drogowe

Studia

literaturowe

Analiza

technologii

kluczowych

Badania kwe-

stionariuszowe

2002

dwie

perspek-

tywy:

2015

i 2030

h2f

oresight

.inf

RISOE National

Laboratory

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe

Nordic Energy Research

Nordic I

nnovat

ion Cent

re i 16 innych podmiot

ów

z Danii,

Szwecji,

Norwe

gii,

landii i F

inlandii

Rekomendacje strategiczne,

lista technologii kluczowych,

Scenariusze

Estonia

Estonian technol-

ogy foresight

Celem realizacji foresightu było wskazanie kluczowych

obszarów badań oraz kluczowych technologii dla Estonii

Analiza SWOT

Inne: dyskusje,

spotkania

robocze

2001

Brak

danych

esis.

ee/

eViking/

resight

/index.

en.

Przedstawiciele nauki

i biznesu (międzynaro-

dowe korporacje jak

Pricewaterhouse

Coopers, Arthur

Andersen, Ericsson,

IBM), analitycy rynku

Rząd

estoński

Sprawozdania,

scenariusze rozwoju

– wprowadzone do polityki

rozwojowej Estonii

Estonia

Biotech Estonia

2020

Główny cel: umożliwić stały rozwój działań innowacyjnych

w przemyśle, w szczególności w obszarze biotechnologii

i dziedzinach pokrewnych przez wypracowanie instrumen-

tów ekonomicznych i prawnych umożliwiających nowe

wdrożenia. Przez realizację powyższego celu spodziewane

jest również osiągnięcie w perspektywie długoterminowej

rozwoju nauk pokrewnych oraz poprawy sytuacji społecz-

no-ekonomicznej kraju.

Analizowane obszary technologiczne:
• biomedycyna

• rolnictwo

• biotechnologie w ochronie środowiska

• ekonomia

• społeczny (dot. akceptacji społeczeństwa dla ewentual-

nych wdrożeń).

Rezultaty stanowią podstawę do stworzenia Narodowej

Strategii Rozwoju Biotechnologii w Estonii

Spotkania

i dyskusje

Analiza SWOT

Budowa scena-

riuszy

w grupach

roboczych

– w ramach

metody burzy

mózgów

2003

2020

mn.

inf

kb/

efmn-brief70.

pdf

Institute of Baltic

Studies and PRAXIS

Center for Policy

Studies

analitycy rynku,

przedstawiciele biznesu

i nauki

Komisja

Europej-

ska

Trzy scenariusze:

Reulokowanie, Ludzkie

Zasoby, *Internationalisation*

Estonia

eFORESEE

Realizowany foresight obejmuje dwa projekty: Informacyjne

Społeczeństwo Technologii i Biotechnologia. W projekcie

Informacyjne Społeczeństwo Technologii (IST) położono

nacisk na rozwój innowacji i wspieranie tego typu działań

w przemyśle. Bieżące cele, to:
• Rozwój idei IST w odniesieniu do przyjętych rozwiązań

w świecie, przez współuczestniczenie w rozwoju go-

spodarki światowej, a w szczególności skandynawskiej

m.in. przez międzynarodową wymianę wiedzy

• Poprawa konkurencyjności w różnorodnych sektorach,

w szczególności perspektywicznych

• Zwiększenie zasobów ludzkich w celu poprawy dialogu

gwarantującego skuteczność przyjętych rezultatów fo-

resightu oraz poprawę dialogu między aktorami foresi-

ghtu

Analizowane obszary technologiczne:
• inżynieria i technologie

• medycyna

• inżynieria biomedyczna

• technologie komunikacji

• medyczna biochemia i kliniczna chemia

Burza mózgów

Wyznaczenie

tendencji

i czynników

determinujących

rozwój

Budowa

scenariuszy

Warsztaty

Ankietyzacja

i badania

2002

2020

oresee.

inf

est

onia/

Institute of Baltic

Studies and PRAXIS

Center for Policy

Studies

analitycy rynku,

przedstawiciele biznesu

i nauki oraz samorzą-

dów lokalnych

Komisja

Europej-

ska

eForesee

Project

Scenariusze rozwoju,

rekomendacje

Finlandia

Foresighting

labour market

in the Northern

Ostrobothnia

(Oulu Region)

Przedmiotem foresightu było stworzenie bazy informatycz-

nej dla ustawicznego badania rynku pracy w regionie oraz

ulokowanie niniejszego przedsięwzięcia w informacyjnej

sieci foresightów realizowanej w Finlandii. Prognozy

rozwoju rynku pracy zostały osadzone w realiach społecz-

nych, gospodarczych i technologicznych regionu.

W realizację przedsięwzięcia zaangażowano reprezentan-

tów różnych grup społecznych i zawodowych, w tym

również instytucje o profilu edukacyjnym

Burza mózgów

Sesje panelowe

1998

ponad

15 lat

eennakoi

i.f

Władze regionu

Northern

Ostrobothnia

środowisko naukowe,

firmy, organizacje

pozarządowe

Rząd

Rekomendacje strategiczne,

scenariusze rozwoju,

bazy danych

Francja

Region Centre:

which scenarios

towards 2020

Przedmiotem przedsięwzięcia było wprowadzenie podsta-

wowych założeń planowania strategicznego rozwoju

regionu w aspekcie pozyskiwania środków z Europe
Anregional Development Fund (ERDF). Niezależnym celem

przedsięwzięcia było nakreślenie alternatywnych scenariu-

szy rozwoju regionu, w tym powiązań z Paryżem. Próbo-

wano także wyartykułować elementy tożsamości regionu.

Procedura foresightu była podporządkowana dokonaniu

właściwych wyborów w aspekcie podtrzymania autonomii

i dynamiki rozwoju regionu

Burza mózgów

Warsztaty

scenariuszowe

2001

5 lat

rera.

jrc.

es/

document

eur20755e

pdf

Władze Regionu

Centralnego

środowisko naukowe,

firmy, organizacje

pozarządowe

Rząd

Rekomendacje strategiczne,

scenariusze rozwoju

Francja

Limousin 2017

Foresight został przygotowany w ramach wsparcia

z funduszy ERDF oraz w ramach kontraktu wieloletniego

dla regionu. Przedsięwzięcie dotyczyło wszystkich aspek-

tów rozwoju regionu podzielonych na 19 grup tematycz-

nych. Prowadzone było w ścisłym powiązaniu z innymi

foresightami realizowanymi na poziomie europejskim

(np. Scenarios Europe 2010) oraz krajowym. Celem

przedsięwzięcia było zarówno nakreślenie strategii, jak

i scenariuszy rozwoju regionu

Sesje

warsztatowe

Burza mózgów

Warsztaty

scenariuszowe

1999

18 lat

crlimusin.

fr/

new

2017/

index.

Prefecture Limousin

(Pierre Mutz

(PrĂŠfet));

CR Limousin (Robert

Savy (President))

środowiska naukowe,

firmy, organizacje

pozarządowe

Rząd

Rekomendacje strategiczne,

scenariusze rozwoju

Grecja

Greek National

Technology

Foresight 2021

Cel: stworzenie wspólnej i celowej wizji rozwoju Grecji,

a w szczególności rozwoju nauki gwarantującej przyszły

rozwój społeczno-gospodarczy kraju.

W ramach projektu poszukiwano/badano nowe obszary

badawcze rozwoju technologii, które w przyszłości będą

decydować o jego konkurencyjności.

Analizowano również takie obszary, jak:
• planowanie długofalowe

• udoskonalenie sieci współpracy

• utrzymanie publicznego dialogu

• udoskonalenia dialogu planowania.

Analizowane obszary technologiczne obejmowały wszyst-

kie dziedziny poprawy jakości życia m.in. inżynierię

i technologię, nauki socjospołeczne, medycynę, biotechno-

logię, ochronę i inżynierię środowiska, edukację,

zarządzanie

Panele

ekspertów

Burza mózgów

Budowa

scenariuszy

Wyznaczenie

kluczowych

technologii

Inne dostępne

metody

2004

17 lat

mn.

inf

index.

php?

opt

ion=com_docman&t

ask=doc_view&gid=12

Foresight powstał

z inicjatywy the Greek

General Secretariat

of Research & Tech-

nology (GSRT)

Konsorcjum złożone

z NTUA, NSPH, EUA,

LOGOTECH SA

& K-NET SA

środowisko naukowe,

firmy, organizacje

pozarządowe

EFRR –

75 %

Sektor

publiczny

– 25%

Opracowanie strategiczne

w którym zawarto scenariusze

rozwoju zaimplementowane

do Operacyjnego Planu

Konkurencyjności

(Wspólnota Poparcia Struktury

2000–2006)

Grecja

Regional Foresight

Exercise in Central

Macedonia

Cel: rozpoznanie długoterminowych perspektyw wdrażania

nowoczesnych technologii w obszarach zdefiniowanych

jako przyszłościowe: energia, środowisko, agrobiotechno-

logie, transport, nanotechnologie i technologie komunika-

cyjne w odniesieniu do zasobów ludzkich i potencjału

obszaru gospodarczego południowo-wschodniej Europy.

Analizowane obszary technologiczne, to:
• rolnictwo, gospodarka leśna

• zapatrzenie w energię, gaz i wodę

• komunikacja, transport

• edukacja

• inne publiczne i społeczne działalności

Burza mózgów

Analiza SWOT

Metoda Delphi

Wyznaczenie

kluczowych

technologii

2004

2018

resight

.rc.

aut

Aristotle University

of Thessaloniki,

Logotech

środowisko naukowe,

samorządy lokalne,

przedstawiciele biznesu

i handlu, firmy, organi-

zacje pozarządowe

Aristotle

University

Thessa-

loniki

i Rząd

Scenariusze,

listy kluczowych technologii,

kluczowe obszary badań,

rekomendacje strategiczne

Hiszpania

Programme

of Industrial

Technological

Foresight

Przesłanką do podjęcia foresightu była potrzeba uzyskania

wiedzy o istniejących i przewidywalnych trendach techno-

logicznych dla wspomagania procesu decyzyjnego

w administracji publicznej i przemyśle. W szczególności

chodziło o uzyskanie informacji o przyszłych wpływach

technologii na przemysł, zatrudnienie i konkurencyjność.

Obszary zainteresowania związane z wdrażaniem techno-

logii: nauki biologiczne, nauki medyczne, nauki rolnicze,

nauki społeczne, komputery i informacja, fizyka, chemia,

nauki o ziemi, inżynieria materiałowa, inżynieria biome-

dyczna, inżynieria elektryczna i elektroniczna, technologie

komunikacyjne, inżynieria interdyscyplinarna, biotechnolo-

gia przemysłowa, inżynieria produkcji, inżynieria chemicz-

na, inżynieria zasobów, inżynieria cywilna, inżynieria

środowiska, nauki leśne, rybactwo, edukacja, ekonomia,

turystyka, dziennikarstwo

Studia

literaturowe

Panele

ekspertów

Analizy trendów

Kluczowe

obszary badań

Delphi

Scenariusze

Kluczowe

technologie

2001

20 lat

opt

i.org

ICT, AINIA, INASMET,

INESCOP, ASCAMM,

CIEMAT, CITMA, IQS

agencje i departamenty

rządowe, organizacje

biznesowe, stowarzy-

szenia przemysłowe,

organizacje pozarzą-

dowe

Rząd

Scenariusze,

listy kluczowych technologii,

kluczowe obszary badań,

rekomendacje strategiczne

Hiszpania

The Impact

of Biotechnology

on Health

Analizy studialne stanu obecnie prowadzonych badań

w biotechnologii powiązanych ze zdrowiem (Red Biotech-

nology) oraz identyfikacja ich znaczenia w tym obszarze,

a także określenie znaczenia tych badań w przyszłości

i możliwości ich praktycznego wykorzystania w obszarze

zdrowia i przemysłu.

Wyniki będą dotyczyły krytycznych technologii używanych

w przemyśle farmaceutycznym, wraz z rozwojem inżynierii

organów i tkankowej, terapii genowej, molekularnego

diagnozowania, epidemiologii, inżynierii rehabilitacji,

biomateriały, biomechanika, priorytetowych obszarów

badań podstawowych

Studia

literaturowe

Panele

ekspertów

Burza mózgów

Analizy trendów

Technologie

kluczowe

Delphi

Kluczowe

obszary badań

2003

b.d.

opt

i.org/

OPTI – GENOMA

ESPAN‘A

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy, organi-

zacje pozarządowe

Rząd

Analiza trendów I czynników,

lista technologii kluczowych,

rekomendacje strategiczne

Hiszpania

BIOCarm

– Biotechnology

in the Region

of Murcia

Foresight był realizowany w ramach regionalnej strategii

B + R (2003–2006). Plan obejmował biotechnologię jako

priorytetowy obszar mający duże znaczenie dla sektora

zdrowej żywności i nauk biologicznych. Celem Planu

Regionalnego dla B + R było wspieranie (promowanie)

badań strategicznych w okresie 2003–2005, szczególnie

badań generujących wiedzę w celu poprawienia konkuren-

cyjności regionu. Analizowane były możliwe wdrożenia

biotechnologii w takich działach przemysłu, jak: rolnictwo,

leśnictwo, rybołówstwo, urządzenia i wyposażenia terapeu-

tyczne, przetwórstwo żywności, farmacja

Panele

ekspertów

Analiza SWOT

Metoda techno-

logii krytycznych

2004

5 lat

carm.es/ceii/

Fundacion Seneca

– OPTI

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy, organi-

zacje pozarządowe,

stowarzyszenia han-

dlowe, organizacje

przemysłowe

Rząd

Analiza trendów i czynników,

lista technologii kluczowych,

rekomendacje strategiczne,

kluczowe obszary badań

Hiszpania

TICarm

– ICTs in the

region of Murcia

Foresight skoncentrowany był na technologiach teleinfor-

matycznych oraz na ich wpływie na turystykę, marketing,

biznes i rolnictwo.

Zamierzonym efektem foresightu było nie tylko zmoderni-

zowanie sektora przemysłu, ale także zwrotne oddziaływa-

nie przemysłu na rozwój naukowy i technologiczny regionu

Panele

ekspertów

Analizy trendów

Wywiady,

Kwestionariusze

2004

5 lat

carm.es/ceii/

Fundacion Seneca

– OPTI

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy, organi-

zacje pozarządowe,

stowarzyszenia han-

dlowe

Rząd

Analiza trendów i czynników,

lista technologii kluczowych,

rekomendacje strategiczne,

priorytety badawcze i inne

Hiszpania

First Spanish

Technology

Foresight Program

Przedmiotem foresightu były następujące zagadnienia:
• Zdrowa żywność – technologie konserwacji żywności

• Transformacja sektorów – nowe technologie w produkcji

materiałów metalowych

• Energia – energia odnawialna

• Środowisko przemysłowe – gospodarka odpadami

przemysłowymi

• Chemia – zastosowanie informatyki

• Technologie teleinformatyczne – obszary przemysłowe

związane z cyfrowym przetwarzaniem danych

• Transport – aeronautyka

• Sektory tradycyjne – technologie projektowe

Studia

literaturowe

Panele

ekspertów

Burza mózgów

Wyznaczenie

głównych

kierunków

Delphi

Technologie

kluczowe

1998

ponad

10 lat

opt

i.org

ICT, AINIA, INASMET,

INESCOP, ASCAMM,

CIEMAT, CITMA, IQS

środowiska naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, organizacje

biznesowe, stowarzy-

szenia przemysłowe,

organizacje pozarzą-

dowe

Rząd

Analiza trendów i czynników,

lista technologii kluczowych,

rekomendacje strategiczne

Hiszpania

Second Spanish

Technology

Foresight Program

Proces jest kontynuacją pierwszego technologicznego

foresightu. Sektory sprawozdania są takie same, w odróż-

nieniu do pierwszego foresightu zagadnienia są zoriento-

wane na:
• Zdrowa żywność – biotechnologia stosowana w produk-

cji żywności (sektor spożywczy)

• Energia – paliwa kopalne, produkcja energii i nowe

technologie; konwersja

• Środowisko przemysłowe – wyposażenie

pro-środowiskowe

• Chemia – przetwórstwo papieru, podstawowa chemia

organiczna, agrochemia

• Informacja i komunikacja – ICT i wschodząca ekonomia

cyfrowa

• Transport – kolejowy i morski

• Sektory podstawowe i ulegające transformacji – nowe

technologie w produkcji plastiku

• Sektory tradycyjne – technologie automatyczne

Studia

literaturowe

Panele

ekspertów

Burza mózgów

Analiza trendów

Kluczowe

obszary badań

Delphi

Technologie

kluczowe

1999

ponad

10 lat

opt

i.org

ICT, AINIA, INASMET,

INESCOP, ASCAMM,

CIEMAT, CITMA, IQS

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy,

organizacje pozarzą-

dowe, stowarzyszenia

handlowe, firmy,

organizacje przemysło-

we, organizacje

pozarządowe

Rząd

Analiza trendów i czynników,

lista technologii kluczowych,

rekomendacje strategiczne

Hiszpania

Third Spanish

Technology

Foresight Program

Jest to ostatni etap pierwszego foresightu technologiczne-

go w Hiszpanii. Obejmuje następujące zagadnienia:
• Zdrowa żywność – technologie zastosowania składni-

ków

• Energia – magazynowanie energii

• Środowisko przemysłowe – zagospodarowanie osadów

ściekowych, w tym oprzyrządowanie

• Chemia – podstawowa chemia nieorganiczna, chemia

mydła i detergentów, plastiki

• Informacja i komunikacja – infrastruktura sektora

komunikacyjnego

• Transport – przemysł samochodowy

• Sektory podstawowe i ulegające transformacji

– produkcja metalu i plastików

• Sektory tradycyjne – czysta technologia

Studia

literaturowe

Panele

ekspertów

Burza mózgów

Wyznaczenie

głównych

kierunków

Delphi

Kluczowe

technologie

2000

ponad

10 lat

opt

i.org/

publicacion

es/

rcero.

asp .

ICT, AINIA, INASMET,

INESCOP, ASCAMM,

CIEMAT, CITMA, IQS

środowiska naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, organizacje

biznesowe, stowarzy-

szenia przemysłowe,

organizacje pozarzą-

dowe

Rząd

Analiza trendów i czynników,

lista technologii kluczowych,

rekomendacje strategiczne

Hiszpania

Future scenarios

for the Information

Society in the

Catalan Region

Foresight społeczno-gospodarczy poświęcony scenariu-

szom rozwoju Społeczeństwa Opartego na Wiedzy

w Katalonii. W przedsięwzięciu połączono zagadnienia

społeczne ze wskazaniem perspektywicznych obszarów

badań i wdrożeń, mogących mieć największe znaczenie

dla przyszłych kierunków rozwoju regionu

Studia

literaturowe

Analizy

krzyżowe

wpływów

Wyznaczenie

głównych

kierunków

Scenariusze

2000

ponad

10 lat

gecat

.net

/dursi/

pdf

/si/

document

Periscopi

de Prospectiva

i EstratĂ¨gia

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, organizacje

biznesowe, stowarzy-

szenia przemysłowe

Rząd

Scenariusze, rekomendacje

strategiczne

Holandia

Limburg 2030

excellent

in Europe; a future

study for the

regional province

Limburg

Ze względu na potrzebę określenia perspektyw rozwoju

opracowano scenariusze z uwzględnieniem aspektów

ekonomicznych, środowiskowych i społecznych.

Ogólny cel: określenie polityki rozwojowej prowincji

do 2030 roku.

Analizowane obszary tematyczne:
• warunki społeczne, ze szczególnym uwzględnieniem

statusu materialnego społeczeństwa

• nauki polityczne, budowanie strategii

• bezpieczeństwo

• edukacja

Studia

literaturowe

Budowa

scenariuszy

Inne

1996

2030

limburg.

nl/

TNO INRO

agencje i departamenty

rządowe, firmy, organi-

zacje pozarządowe

Rząd Scenariusze

rozwoju

Holandia Dutch Biotech

Scenarios 2030

Cel: określenie rozwoju biotechnologii w przyszłości,

z uwzględnieniem osiągnięć COGEM (The Dutch Commis-

sion on Genetic Modification), z zastosowaniem analizy

ryzyka i konsultacji społecznych (w formie dyskusji nad

biotechnologią).

Rezultaty foresightu wyznaczą również kierunki działalności

COGEM.

Analizowany obszar technologiczny: biotechnologie.

W przedsięwzięcie zostały zaangażowane jednostki

mogące przyczynić się do rozwoju technologii zarówno ze

środowisk przemysłowych i naukowych, jak i rządowych.

Rezultatem projektu była matryca złożona z czterech

najbardziej prawdopodobnych scenariuszy rozwoju pn.:
• Tech-Świat

• Technokonsument

• Narodowi liderzy

• Powiązania społeczne

Przegląd

literaturowy

Analiza trendów

Budowa scena-

riuszy rozwoju

Metoda techno-

logii kluczowych

Burza mózgów

Panele

ekspertów

2005

2030

govert

ijsbers@t

no.

nl;

christ

ien.

enzing@t

no.

nl;

wieneke.

vulli

ngs@t

ech

nopolis-grou

TNO Technopolis

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy, inni

potencjalni

interesariusze

Nether-

lands

Commis-

sion on

Genetic

Modifica-

tion

(COGEM)

Scenariusze technologiczne

Holandia

Dynamo 2004

NRLO foresight

studies in the

agricultural sektor

Technology Radar

Cel: identyfikacja narodowych obszarów rozwoju działań

innowacyjnych w celu wyznaczania ścieżki rozwoju gospo-

darczego Holandii.

Analizowane obszary technologiczne obejmowały wszyst-

kie obszary wpływające na rozwój gospodarczy kraju,

m.in. inżynierię i technologie, medycynę, biologię, chemię,

biochemię, matematykę, fizykę, biotechnologię, nauki

przyrodnicze, architekturę i urbanistykę, ekonomię

Przegląd

literaturowy

Panele

ekspertów

Burza mózgów

Inne sprawdzo-

ne metody:

Analiza uwarun-

kowań

Dyskusje

panelowe

2004

b.d.

ez.

nl/

db.

mn.

eu/

list

php?id=6647

TNO-STB

SenterNovem

NWO

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy, organi-

zacje pozarządowe

Rząd

Lista technologii kluczowych,

priorytety badawcze

Holandia

Vision on biomass

Cel: stworzenie wizji wykorzystania biomasy jako źródła

energii zarówno dla przemysłu, jak i sektora komunalnego.

Foresight ten jest elementem realizacji polityki energetycz-

nej polegającej na przejściu na systemy zrównoważone.

Obszarami badań obejmującymi również aspekt ekologicz-

ny były: nauki biologiczne, inżynieria środowiskowa, nauki

o ziemi, biotechnologia przemysłowa, biotechnologia

żywności. Od strony aplikacyjnej przedmiotem foresightu

było zaopatrzenie w elektryczność, gaz, wodę oraz przesył

energii. Obszary tematyczne to:
• Biologia, nauki o ziemi

• Inżynieria i technologia

• Biotechnologia, w tym biotechnologia przemysłowa

i żywności

Możliwe zastosowanie biomasy było przeanalizowane

w branżach: przemysłowych (petrochemia – do produkcji

paliw), energetycznych (energia elektryczna, produkcja

gazu, ciepłownictwo) oraz w zastosowaniach

w gospodarstwach domowych

Studia

literaturowe

Warsztaty

scenariuszowe

2003

2040

sent

ernovem.

nl/

mmf

iles

Visie%20op%2

0biomas

sa_t

cm24126652.

pdf

Ministry of Economic

Affairs

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy, organi-

zacje pozarządowe

Rząd

Rekomendacje strategiczne

Malta

eForesee Malta

– Biotech Pilot

Głównym celem realizacji foresightu pilotażowego było

zbudowanie sieci współpracy w sektorze biotechnologii

między środowiskiem naukowym, środowiskiem publicz-

nym oraz sektorem prywatnym. Wyróżniono dwa aspekty

– zastosowanie związane z sektorem zdrowotnym oraz

zastosowanie nie związane z tym sektorem. Analizowane

obszary aplikacyjne były związane z następującymi obsza-

rami badawczymi: inżynieria i technologia, nauki medycz-

ne, nauki rolnicze, nauki biologiczne, inżynieria

biomedyczna, biotechnologia przemysłowa, inżynieria

chemiczna, publiczna służba zdrowia, chemia kliniczna,

biochemia medyczna, uprawy i ogrodnictwo. Prace eks-

perckie służyły wypracowaniu bazowych danych

do stworzenia narodowej strategii biotechnologicznej

do 2015 roku

Przegląd

literatury

Panele

ekspertów

Burza mózgów

Sesje

scenariuszowe

2002 do 2015

rlearn.

jrc.

es/

guide/

6_examples/

oreseeMal-

Rząd

środowisko naukowe,

organizacje biznesowe,

stowarzyszenia prze-

mysłowe, firmy

Rząd

Rekomendacje strategiczne

i scenariusze

Słowacja

Technology

Foresight Slovakia

2015

Pierwszy foresight technologiczny dla Słowacji, w ramach

którego rozwój technologii analizowano w kontekście

głównych wskaźników rozwoju w Słowacji (gospodarczych,

edukacyjnych, zdrowotnych, środowiskowych i społecz-

nych), zysków i zagrożeń związanych z akcesją do Unii

Europejskiej oraz przyszłych trendów rozwojowych wynika-

jących z ustanowienia europejskiej przestrzeni badawczej.

Przedsięwzięcie podzielono na trzy etapy:

1. Identyfikacja obszarów rozwoju Słowacji w warunkach

rozwoju zrównoważonego

2. Uwarunkowanie rozwoju wynikające z globalizacji

3. Identyfikacja trendów rozwojowych w nauce i technologii

w warunkach europejskiej przestrzeni badawczej

Ostatecznym dorobkiem foresightu było wskazanie priory-

tetów tematycznych i systemowych w zakresie kierunków

badań i kierunków rozwoju

Przegląd

literatury

Analiza trendów

Kluczowe

obszary badań

2004

2015

t.sa

v.sk

Agencje i departamen-

ty rządowe

środowisko naukowe,

firmy

Rząd

Identyfikacja trendów rozwo-

jowych w słowackiej nauce

i technologii,

lista kluczowych obszarów

badań

Turcja

Technology for

Industry Foresight

– Kocaeli 2012

Ogólny cel: identyfikacja kierunków rozwoju branż przemy-

słu w okresie docelowym na podstawie zidentyfikowanych

uwarunkowań m.in. społeczno-ekonomicznych, technicz-

nych wraz z określeniem niezbędnych inwestycji w celu

wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw i ich wartości

dodanych.

Praktycznym celem realizacji foresightu było wykreowanie

efektywnej sieci współpracy pomiędzy ośrodkami nauko-

wymi a przemysłem w regionie.

Przedmiotem foresightu były technologie dla następujących

grup tematycznych: środowisko, energia, zaawansowane

materiały i nanotechnologie, energetyka i elektronika,

informacja i technologie w komunikacji i media, biotechno-

logie, genetyka i zdrowie, żywność, maszyny i automatyka,

branża samochodowa i transport. Działał też panel zajmu-
jący się prognozowaniem potrzeb społecznych i ekono-

micznych

Studia

literaturowe

SWOT

Identyfikacja

kluczowych

obszarów badań

Delphi

Scenariusze

2003

10 lat

kosano.

org.

tr/

eng/

index.

php

The Gebze High

Technology Instytiute

(GYTE)

środowisko naukowe,

firmy

Kocaeli

Chamber

Industry

(KSO

Rekomendacje strategiczne,

technologie kluczowe,

analiza trendów

Wielka

Brytania

UK National

Foresight: Map-

ping out the future

for the road ahead

– Materials

Foresight

Target Country:

United Kingdom

Zadaniem było porównanie różnych opracowań i ustano-

wienie priorytetów badawczych dla następnej fazy

foresightu materiałowego, a także połączenie około 20

ścieżek rozwoju (map drogowych) stworzonych dla

foresightu materiałowego

Przegląd

literaturowy

(w tym

z wcześniejsze-

go foresightu

brytyjskiego na

ten sam temat)

Sesje

scenariuszowe

2003

20 lat

iom3.

org/

resight

report

The institute

of Materials, Minerals

and Mining

środowisko naukowe,

firmy

Rząd

Raport przeglądowy,

rekomendacje strategiczne,

scenariusze

Wielka

Brytania

Nanotechnology

in Northern Ireland

An Imperative

for Action

Cel: identyfikacja kluczowych obszarów badań

oraz wskazanie technologii kluczowych w obszarze

nanotechnologii.

Analiza polegała na rozpoznaniu silnych i słabych stron

sfery badawczej i aplikacyjnej w Irlandii Północnej

oraz trendów rozwojowych nanotechnologii w skali Wielkiej

Brytanii i w skali światowej

Analiza SWOT

Technologie

kluczowe

Inne metody

analityczne

2002

10 lat

resight

ni.

com/

download/

Nanotec ...Year

of Comple

tion

2002

Morris Consulting

środowisko naukowe,

firmy

Rząd

Lista technologii kluczowych

Wielka

Brytania

North East

England regional

foresight

Cel: identyfikacja kluczowych obszarów badań w aspekcie

zrównoważonego rozwoju społecznego regionu, wzrostu

konkurencyjności, w zgodzie z foresightem narodowym

i dokumentami foresight innych regionów Wielkiej Brytanii

Scenariusze

rozwoju

Technologie

kluczowe

Sesje

warsztatowe

Inne metody

w toku

b.d.

t.o

RTC North, Develop-

ment Agency

– ONE North-East

środowisko naukowe,

firmy, organizacje

pozarządowe

Rząd

Strona www, newsletter,

spotkania

Wielka

Brytania

Industrial Biotech-

nology: Delivering

Sustainability and

Competitiveness

Cel: rozwój biotechnologii przemysłowej jako odgrywającej

bardzo dużą rolę w redukcji gazów cieplarnianych oraz

użyciu paliw kopalnych, prowadzący do wzrostu konkuren-

cyjności przemysłu. Pomoc w tworzeniu i rozwoju konsen-

susu, co do najbardziej perspektywicznych kierunków

rozwoju biotechnologii przemysłowej

Przegląd

literaturowy

Panele

ekspertów

Analiza SWOT

Analiza trendów

Badania kwe-

stionariuszowe

Wybór kluczo-

wych technologii

2004

2015

i.gov.

uk/

biowise

UK Industrial

Biotechnology

Task Force,

środowisko naukowe,

firmy

Rząd

Lista technologii kluczowych

Wielka

Brytania

A Northern Ireland

response

to Technology

Foresight progress

through partner-

ship Target Coun-

try: United

Kingdom

Panel specjalistów zajmujących się oprogramowaniem,

pochodzących z sektora publicznego oraz nauki został

poproszony o rozważenie, w jaki sposób Irlandia Północna

może odnieść najlepsze korzyści w ciągu następnych 5–10

lat z zapisów foresightu technologicznego

Badania kwe-

stionariuszowe

1996

10 lat

for

esi

ght

.gov

.uk/.

/ 1

994

99/

dl/

ITEl

ectr

ics/htt

p://

66.

249

.93

.10

sear

ch?

q=cac

he:ZtU

f-C

X ..

IRTU/NIGC

środowisko naukowe,

firmy

Rząd

Priorytetowe obszary badań,

rekomendacje strategiczne

Wielka

Brytania

UK Foresight

on Exploiting

the Electro-

-Magnetic

Spectrum

Opracowanie wizji przyszłego wykorzystania spektrum

elektromagnetycznego w celu wzrostu innowacyjności

w obszarach pokrewnych (medycyna, technologie komuni-

kacyjne, miniaturyzacja itd.)

Spotkania

warsztatowe

2003

2020

sight

.gov.

Foresight Directorate,

Office of Science and

Technology

środowisko naukowe,

firmy

Depart-

ment

of Trade

and

Industry

Priorytetowe obszary badań,

rekomendacje strategiczne

Wielka

Brytania

Universities and

the City-Region

as a 'Knowledge

Capital' 2008

(Manchester)

Celem realizacji projektu było włączenie decydentów na

poziomie regionalnym do budowania rozwoju wizji przyszłej

współpracy między biznesem a nauką w regionie miasta

Manchester, a także połączenie strategii lokalnych uniwer-

sytetów ze strategią miasta i jego wizją jako „Stolica

Wiedzy”

Spotkania

warsztatowe

2003

2008 b.d.

PREST, University

of Manchester

środowisko naukowe,

firmy

Manches-

ter

Science

Park Ltd.

Priorytetowe obszary badań,

rekomendacje strategiczne

Wielka

Brytania

Manchester

City-Region 2020

Foresight łączący zagadnienia technologiczne ze społecz-

no-ekonomicznymi. Celem było określenie wizji miasta

Manchester jako „stolicy wiedzy”, stworzenie mechani-
zmów wsparcia dla wspólnych przedsięwzięć podmiotów

naukowych i biznesowych (parki technologiczne), wcią-

gnięcie w szerokie reprezentacje społeczności Manchester

w realizację wizji rozwoju technologicznego

Przegląd

literatury środo-

wiskowej

Panele

ekspertów

Analiza trendów

Warsztaty

Panele

społeczne

Inne metody

1996

25 lat

shop.

eart

hscan.

co.

uk/

Product

ails/

c .

MITER: Manchester

Institute for Telemat-

ics and Employment

Research

środowisko naukowe,

firmy

Rząd

Priorytetowe obszary badań,

rekomendacje strategiczne

Wielka

Brytania

Cognitive Systems

2020

Poszukiwanie obszarów badań, w których zaobserwowano

rozwój, i w których współpraca między różnymi dyscypli-

nami naukowymi może przynieść większe niż dotychczas

korzyści. Wybrano dwa kluczowe obszary: zdrowie oraz

technologie informacyjne

Przegląd

literatury środo-

wiskowej

Panele

ekspertów

Analiza trendów

Burza mózgów

Mapowanie

środowiska

interesariuszy

(stakeholder

mapping)

2003

18 lat

resight

.gov.

uk/

Previo

us_Project

s .

Office of Science

and Technology

środowisko naukowe,

firmy

Rząd

Priorytetowe obszary badań,

rekomendacje strategiczne

Wielka

Brytania

West Midlands

Regional Foresight

Obszar badań: wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw

na obszarze uprzemysłowionym

Cele realizacji foresightu: wsparcie konkurencyjności

regionalnego przemysłu, wykorzystanie strategii do badań,

rozwoju technologii i innowacyjności

Przegląd

literaturowy

Panele

ekspertów

Analiza

SWOT-STEEP

Badania kwe-

stionariuszowe

Wybór kluczo-

wych technologii

2002

2007

eennakoi

i.f

i/engli

Regionalna Agencja

Rozwoju (RDA),

Advantage West

Midlands (AWM)

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy, organi-

zacje pozarządowe

European

Social

Fund

Prezentacje, wystawy

regionalne

Włochy

(Lombardia)

RISE

(Research,

Innovation,

Economic

Development

Celem realizacji foresightu było wzmocnienie konkurencyj-

nej pozycji przemysłu regionu w obszarze prototypowych

technologii w skali międzynarodowej. Przedmiotem

szczególnego zainteresowania był rozwój, w perspektywie

średnio i długoterminowej, następujących obszarów badań

i wdrożeń: zaawansowane materiały, technologie

teleinformatyczne, biotechnologie, technologie

dla energetyki, nanotechnologiie

Technologie

kluczowe

Scenariusze

2002

Kilkanaście

lat

ire

r.i

środowisko naukowe,

agencje i departamenty

rządowe, firmy

Rząd,

inni

sponso-

rzy

Kanada

Quebec S + T

Development

Based on Social

Needs

Foresight szczegółowo scharakteryzowany w rozdziale 6 niniejszego opracowania

Irlandia

The BMW Region

of Ireland 2025

Foresight szczegółowo scharakteryzowany w rozdziale 6 niniejszego opracowania

4. Charakterystyka wybranych przedsi

ęwzięć

zagranicznych w odniesieniu do foresightu
technologicznego województwa

śląskiego

4.1. Wprowadzenie

W niniejszym rozdziale omówiono 13 przykładów foresightów realizowanych na

szczeblu regionu (lub – wyjątkowo – niewielkiego państwa). O wyborze foresightu do
szczegółowej analizy zadecydowało, poza oczywistą sprawą dostępności danych, po-
dobieństwo do foresightu dla województwa śląskiego, przynajmniej pod jednym
z poniższych względów:
• cel i charakter przedsięwzięcia – foresight technologiczny lub przynajmniej z sil-

nym akcentem na antycypowanie rozwoju technologicznego w regionie,

• specyfika regionu i jego problemów (transformacja),

• przyjęte założenia metodyczne realizacji przedsięwzięcia,

• formy partycypacji społecznej, formy wyników foresightu i ich prezentacji,

• doświadczenia we wdrażaniu foresightu, możliwe do wykorzystania w wojewódz-

twie śląskim.

Poszukując odniesień do województwa śląskiego, szczególną uwagę zwracano na

metody tworzenia konsensusu społecznego oraz na problemy związane z wdrażaniem
ustaleń danego foresightu. Za istotne uznano także wszelkie informacje o rodzajach
zaangażowanych instytucji, organizacji i środowisk uczestniczących w realizacji
foresightu, powiązaniach projektu regionalnego z innymi tego typu przedsięwzięciami
realizowanymi na szczeblu regionalnym lub narodowym oraz o wszelkich trudno-
ściach w realizacji projektu lub wdrażaniu jego wyników.

4.2. Projekt Excellence in Central Macedonia 2002–2003

Opis projektu

Tablica 6. Foresight technologiczny/regionalny

Państwo Region Organizator

Rok

rozpoczęcia

Czas

realizacji

Sponsorzy

Budżet

projektu

Grecja

Centralna
Macedonia

Władze
regionalne
i Uniwersytet
Arystotelesa
w Salonikach

2002

miesięcy

Foresight realizowano w ramach programu
“Excellence in Central Macedonia 2002–
2003” pod nadzorem Komitetu Badań Uni-
wersytetu Arystotelesa w Salonikach. Przed-
sięwzięcie finansowano z funduszy
strukturalnych (ERDF w ramach Działań
Innowacyjnych) oraz z zasobów finansowych
rządu Grecji

375 000
euro

Ogólny cel realizacji projektu

Przedmiotem foresightu technologicznego w Macedonii było zidentyfikowanie

długoterminowych trendów rozwoju w kluczowych obszarach tematycznych w czasie
15 lat (do 2018 r.). Celem ogólnym było zdefiniowanie priorytetów wymagających
wsparcia regionalnego systemu innowacyjnego, nowelizacja Planu Rozwoju Lokalne-
go dla 3. Ramowego Programu Wsparcia (CSF – Community Support Frameworks,
odpowiednik polskiego NPR) i przygotowanie Strategii Rozwoju Lokalnego w ra-
mach 4. CSF. Inicjatorem przedsięwzięcia był Komitet Badań Uniwersytetu w Saloni-
kach, już uprzednio zaangażowany w różne działania związane z regionalnym
systemem innowacji. Cel główny zdefiniowany przez Komitet koordynujący: identyfi-
kacja potencjalnych ścieżek rozwoju regionalnego systemu innowacji w Centralnej
Macedonii oraz zapewnienie przepływu informacji między wszystkimi zainteresowa-
nymi stronami, w celu określenia kierunków najbardziej obiecujących.

Tło projektu

Region Centralnej Macedonii jest drugim co do wielkości zurbanizowanym ob-

szarem w Grecji (pierwszy to Attyka), o powierzchni 18,8 tys. km

. Jest to region cha-

rakteryzujący się wysokim wzrostem populacji (1 931 870 mieszkańców w 2005 r.)
i, pomimo że w regionie występuje relatywnie duże bezrobocie (11,5% w 2002 r.),
standard  życia przewyższa „średnią krajową”. Z uwagi na to, że w największych
ośrodkach miejskich Attyki i Centralnej Macedonii jest skupiony przemysł oraz naj-
wyżej wykwalifikowana kadra, tutaj podejmowanych jest większość decyzji. Prioryte-
tową sprawą dla regionu jest identyfikacja sposobów zapewnienia wysokiego
standardu życia, dobrych warunków społeczno-ekonomicznych i obniżenie stopy bez-
robocia. Oznacza to rozwój strategii i wdrożenie polityki prowadzącej do wzmocnie-
nia obszaru B + R oraz działań innowacyjnych, które zwiększą konkurencyjność
i wzmocnią pozycję regionu.

Władze regionalne w Grecji nie dysponowały instrumentami do kreowania długo-

terminowych planów strategicznych, które w Grecji leżą w gestii rządu centralnego.
Jedynym instrumentem będącym w użyciu władz regionalnych były Plany Rozwoju
Lokalnego w ramach CSF (Community Support Frameworks, odpowiednik polskiego
Narodowego Programu Rozwoju, NPR). Władze Centralnej Macedonii zdecydowały
się uruchomić regionalny foresight między innymi po to, aby przez „pilotażowe”
przedsięwzięcie opanować metody ustalenia głównych priorytetów w ramach plano-
wanego, czwartego programu CSF.

Wyznaczniki rozwoju

Głównym wyznacznikiem rozwoju dla Centralnej Macedonii był Ramowy Pro-

gram Wsparcia, którego odpowiednikiem dla regionu jest Plan Rozwoju Lokalnego
(Regional Development Plan). Pod uwagę wzięto także strategie, studia i politykę in-
nowacyjną, wdrożone wcześniej w regionie (IRIS/RISI+, RTP/RIS).

Ważnymi okolicznościami wpływającymi na zdefiniowanie czasu realizacji pro-

jektu, były:
• organizacja Olimpiady w 2004 roku w Atenach,

• próby decentralizacji agencji rządowych,

• rozszerzanie Unii Europejskiej,

• rozwój krajów Europy Wschodniej i ich ekspansja na rynki europejskie.

Podczas prac zidentyfikowano kluczowe dla rozwoju Centralnej Macedonii

obszary społeczno-ekonomiczne. Za pomocą analizy SWOT oceniono stan regionu
w dwóch następujących obszarach:
I. Zasoby ludzkie.
II. Ekonomiczny rozwój europy południowo-wschodniej,
a także w sześciu obszarach tematycznych:

1.  Technologie informatyczne i telekomunikacyjne.
2.  Agro-biotechnologia.
3.  Środowisko.
4.  Energia.
5.  Transport.
6.  Materiały, nanotechnologie, technologie przemysłowe.

Cele realizacji foresightu regionalnego
• identyfikacja długoterminowych trendów rozwoju w kluczowych obszarach tema-

tycznych w okresie 15 lat,

• określenie i promocja kluczowych dla Centralnej Macedonii obszarów społeczno-

-ekonomicznych i technologicznych, których rozwój przyczyniłby się w zasadni-
czy sposób do wzrostu konkurencyjności i wzmocnienia pozycji regionu,

• aktualizacja obowiązującego w 2002 roku Planu Rozwoju Regionalnego w ramach

3. Ramowego Programu Wsparcia i określenie priorytetów koniecznych do
uwzględnienia w nowym PRR w ramach kolejnego, czwartego, Ramowego Pro-
gramu Wsparcia,

• wzmocnienie obszaru B + R oraz działań innowacyjnych w regionie,

• szerokie zaangażowanie interesariuszy i beneficjentów w przyszły rozwój regionu.
Metody

Kolejnymi etapami/zadaniami realizacji foresightu były:

• Określenie struktury foresightu (w tym organizacyjnej) i metod jego realizacji.

• Powołanie Komitetu Koordynującego, złożonego z przedstawicieli Komitetu Ba-

dań Uniwersytetu Arystotelesa w Salonikach, który zapewnił zasoby i personel
zajmujący się stworzeniem i rozwojem strony internetowej programu.

• Ustalenie celów foresightu z wykorzystaniem analizy SWOT, z pomocą ze strony

Konsultanta Technicznego (Logoteci S.A.).

Konsultant Techniczny był odpowiedzialny za przeprowadzenie analizy

SWOT oraz zbadanie takich czynników, jak: rola regionalnego foresightu w Gre-
cji, struktura zatrudnienia, rozmiar i struktura przemysłu i produkcji w regionie,
udział regionalnych i lokalnych przedsiębiorstw w rynkach państw ościennych,
potencjał sektora B + R, inwestycje w B + R, strategiczne priorytety określone
w Regionalnym Planie Operacyjnym dla Centralnej Macedonii.

Na podstawie analizy SWOT sformułowano zasadnicze pytania i problemy

w zidentyfikowanych obszarach tematycznych, a koordynatorzy paneli wyznaczy-

li główne osie dla przeprowadzenia metody delfickiej. Każdy z sześciu paneli
tematycznych określił swoje stanowiska w kluczowych kwestiach. Konsultant
techniczny poddał je ocenie i opracował ostatecznie osiem kwestionariuszy del-
fickich, które zawierały w sumie 215 stanowisk. Były one dostępne on line, a ich
opracowanie odbyło się w dwóch rundach i zajęło dwa miesiące.

• Powołanie paneli roboczych składających się z ekspertów, którzy wyrazili chęć

uczestnictwa w odpowiedzi na ogłoszenia zamieszczane w prasie i internecie.
Uczestników, w liczbie 70, oraz koordynatorów paneli wybrano spośród 120 kan-
dydatów pochodzących głównie z Uniwersytetu Arystotelesa i sektora prywatne-
go. Kryteriami wyboru były: szeroka wiedza w zakresie rozwoju danego
obszaru/sektora, akceptacja i uznanie w środowisku akademickim, badawczo-
-rozwojowym i przemysłowym, udział w projektach B + R z danego obszaru te-
matycznego. Uczestnicy paneli w ciągu osiemnastu miesięcy ocenili rozwój tech-
nologii w aspekcie rozwoju nauki i dokonali oceny jego wpływu na codzienne
życie mieszkańców regionu.

• Organizacja warsztatów roboczych.

• Organizacja „dni informacyjnych” w celu rozpropagowania idei foresightu, wzro-

stu świadomości jego znaczenia zarówno wśród jego uczestników, jak i wśród
regionalnej społeczności.

• Opracowanie raportów tematycznych dla sześciu zidentyfikowanych obszarów

(technologie informatyczne i telekomunikacyjne, agro-biotechnologia, środowi-
sko, energia, transport, materiały, nanotechnologie i technologie przemysłowe).
Raporty te zawierały analizę stanu istniejącego i prognozy rozwoju do 2018 roku
oraz sugestie dotyczące polityki regionalnej.

• Opracowanie jednego raportu syntetycznego zawierającego konkluzje i sugestie

z wszystkich paneli tematycznych, które były podstawą do dyskusji na temat róż-
nych scenariuszy rozwoju, również w aspekcie Foresightu Narodowego.

• Publikacje.
Wnioski
1. W regionie podobnym do województwa śląskiego, mającym podobne problemy

społeczno-gospodarcze, przeprowadzono foresight łączący technologie dla regionu
(obszary tematyczne) z problematyką społeczną regionu i problematyką ekono-
miczną w kontekście ponadregionalnym (obszary horyzontalne).

2. Oprócz uzyskania formalnego rezultatu (określenie ścieżek rozwoju systemu

innowacji, raport, publikacje), równorzędne było uzyskanie społecznego oddźwię-
ku oraz stworzenie nieformalnej sieci powiązań między wszystkimi podmiotami
zainteresowanymi wdrażaniem wyników foresightu.

3. Ważne było zorganizowanie „dni informacyjnych”, istotnych zwłaszcza dlatego,

że było to pierwsze przedsięwzięcie typu foresight dla Macedonii (podobna sytua-
cja istnieje w województwie śląskim).

4.3. Projekt S&T Foresight Lombardia

Opis projektu

Tablica 7. Foresight technologiczny/regionalny

Państwo Region Organizator

Rok

rozpoczęcia

Czas

realizacji

Sponsorzy

Budżet

projektu

Włochy Lombardia Politechnika

Mediolańska

1997 1

rok

Inicjatorami i partnerami foresightu
były: Fundacja Rosselli, Politechnika
Mediolańska, stowarzyszenia prze-
mysłowe, Izba Handlowa w Mediola-
nie, grupa banków

brak
danych

Ogólny cel realizacji projektu

Zasadniczym celem realizacji foresightu, zainicjowanego głównie przez sektor

prywatny, było stworzenie podstaw realistycznej, regionalnej polityki wzmacniania
konkurencyjności w obszarze technologii.

Tło projektu

Region Lombardii jest znaczącym regionem Włoch zarówno ze względu na jego

położenie geograficzne, jak i historię. Znajduje się w północnej części kraju na skrzy-
żowaniu głównych dróg łączących obszar śródziemnomorski z Europą Centralną. Pod
względem wielkości Lombardia, o powierzchni 23,9 tys. km

(7,9% obszaru całego

kraju), jest czwartym regionem we Włoszech, natomiast pod względem ludności
– pierwszym (około 9 mln mieszkańców).

Lombardia była jednym z pierwszych uprzemysłowionych regionów we Wło-

szech. Najbardziej zaawansowanymi technologicznie sektorami w regionie były,
w momencie podejmowania foresightu, inżynieria produktowa, metalurgia oraz prze-
mysł chemiczny i tworzyw sztucznych. W regionie było usytuowanych wiele znaczą-
cych koncernów (chociaż liczba dużych zakładów produkcyjnych stopniowo malała)
oraz MŚP. Aktualnymi trendami były: wzrost sektora usług, decentralizacja produkcji,
rozwój sektora MŚP. Dużą rolę odgrywały także małe manufaktury (inżynieria, ob-
róbka drewna, produkcja mebli, tekstylia, produkcja obuwia).

Foresight dla Lombardii został zainicjowany przez Fundację Rosselli, Politechni-

kę Mediolańską, regionalne stowarzyszenia przemysłowe, Izbę Handlową w Mediola-
nie oraz grupę banków.

Wyznaczniki rozwoju

Jako punkty odniesienia przyjęto:

• rolę i znaczenie technologii mogących zadecydować o przewadze konkurencyjnej

regionu,

• kierunki rozwoju technologicznego determinujące strukturę sektora przemysłowe-

go w regionie.

Cele realizacji foresightu regionalnego
• identyfikacja aktualnego stanu konkurencyjności technologicznej najważniejszych

sektorów gospodarki regionu,

• wyznaczenie przyszłych, kluczowych dla regionu sektorów gospodarki i techno-

logii,

• identyfikacja i ocena strategicznych czynników wpływających na przyszłą konku-

rencyjność przedsiębiorstw w regionie.

Metody

Zasadnicze prace studialne wykonał zespół naukowy z politechniki w Mediolanie,

współpracujący ze stowarzyszeniami przedsiębiorców. Zastosowano metodę „burzy
mózgów”, analizę danych i ekstrapolację trendów oraz wywiady z menedżerami wyż-
szego szczebla z wybranych innowacyjnych firm regionu.

Kolejnymi etapami/zadaniami realizacji foresightu były:

1. Selekcja i wybór sześciu sektorów do dalszych analiz, według takich kryteriów,

jak ich międzynarodowa konkurencyjność (poziom sprzedaży, eksportu), wielkość
(mierzona zatrudnieniem), zaawansowania technologiczne.

2. Ocena najbardziej znaczących (strategicznych) czynników wpływających na kon-

kurencyjność firm z wyselekcjonowanych sektorów oraz roli i znaczenia techno-
logii w ich działalności.

3. Przewidywanie zmian „ważności” tych czynników w średnim horyzoncie cza-

sowym.

4. Identyfikacja technologii, które są przewidywane jako kluczowe w determinowa-

niu struktury przemysłu (struktury produkcji, projektowania i procesów) w anali-
zowanych sektorach.

5. Screening strategii przyjętej przez firmy dla skutecznego zmierzenia się z innowa-

cjami technologicznymi.

Rezultaty analiz były przedstawione władzom regionu Lombardii w celu umożli-

wienia im określenia polityki odpowiedniej do zidentyfikowanych potrzeb i oczeki-
wań firm. Wyniki te były także wykorzystane przez grupę banków jako wytyczne do
finansowego wsparcia przemysłu Lombardii (ustanowiono specjalny fundusz do
wspierania inicjatyw w obszarze innowacji oraz transferu technologii do małych
i średnich przedsiębiorstw).

Wnioski
1. Pierwszy foresight technologiczny w regionie podobnym do województwa ślą-

skiego był poprzedzony dogłębnym rozpoznaniem technologicznej konkurencyj-
ności poszczególnych sektorów gospodarki regionu. Dopiero na podstawie tego
rozpoznania wybrano sektory do dalszych analiz.

2. Antycypacja docelowej struktury przemysłu regionu nie była punktem wyjścia,

lecz celem realizacji foresightu.

3. W przygotowanie i przeprowadzenie foresightu od początku był zaangażowany

biznes.

4. Jednym z głównych uczestników, a zarazem odbiorców wyników foresightu był

sektor bankowy.

Powyższe spostrzeżenia warto mieć na uwadze, przystępując do wdrażania

i ewentualnej kontynuacji foresightu dla województwa śląskiego. W szczególności,

warto zadać pytanie: czy kierunki rozwoju technologicznego będą decydowały o kie-
runkach społeczno-gospodarczego rozwoju województwa śląskiego, czy przeciwnie
– to rozwój społeczny zdeterminuje przynajmniej niektóre kierunki rozwoju technolo-
gicznego.

4.4. Projekt RISE – Lombardia 2012

Opis projektu

Tablica 8. Foresight technologiczny/regionalny

Państwo Region

Organizator

Rok

rozpoczęcia

Czas

realizacji

Sponsorzy

Budżet

projektu

Włochy Lombardia

IReR – Regionalny Instytut Badań
w Lombardii na zlecenie władz regionu
w kooperacji z Politechniką Mediolań-
ską

2002 1

rok

Partnerami wspierającymi
program były władze regionu
Lombardii oraz Fundacja
Cariplo

brak
danych

Ogólny cel realizacji projektu

Przedmiotem foresightu RISE (Research, Innovation, Economic, Development

– Badania, Innowacje, Ekonomia, Rozwój) była ocena atrakcyjności określonych
technologii (np. zaawansowanych materiałów, ICT, biotechnologii, technologii ener-
getycznych, nanotechnologii) dla regionalnego przemysłu w średnim i długim czasie
oraz możliwości rozwoju tych technologii w aspekcie potencjału naukowego i prze-
mysłowego regionu. Umożliwiłoby to regionalnym władzom, przedsiębiorstwom
i innym ośrodkom decyzyjnym racjonalne ustalenie priorytetów i alokację zasobów
(szczególnie finansowych) w obszarze B + R w celu optymalnego rozwoju ekono-
micznego regionu i zaprojektowanie odpowiedniej polityki proinnowacyjnej.

ŁO PROJEKTU

–

JAK W PRZYKŁADZIE POPRZEDNIM

Wyznaczniki rozwoju

Władze regionu Lombardii zdecydowały się wdrażać strategię RDTI zorientowa-

ną na wspieranie lokalnego systemu naukowo-badawczego i przemysłowego, aby
wzmocnić międzynarodową konkurencyjność nowych technologii. Foresight RISE
został zainicjowany w celu dostarczenia strategii RDTI, wiarygodnej bazy informacji
oraz zaangażowania odpowiednich podmiotów w jej rozwój i wdrażanie (uczelnie,
instytuty badawcze, firmy). Studium zostało zlecone w lutym 2002 roku Regionalne-
mu Instytutowi Badań w Lombardii (IReR) zajmującemu się głównie badaniami
społeczno-ekonomicznymi.

Czas realizacji foresightu został ustalony na 10 lat, ponieważ wiele firm zaanga-

żowanych w projekt było zainteresowanych stosunkowo krótkim okresem prognozo-
wania odpowiadającym ich planom strategicznym.

Metody

Foresight dla regionu Lombardii został zainicjowany przez Fundację Rosselli,

Politechnikę Mediolańską, regionalne stowarzyszenia przemysłowe, Izbę Handlową
w Mediolanie oraz grupę banków.

Prace nad foresightem zostały poprzedzone pogłębioną analizą innych tego typu

przedsięwzięć regionalnych, jak i krajowych. Miało to na celu dostarczenie informacji
niezbędnych do optymalnego wyboru metod foresightowych. Analizą objęto takie
opracowania, jak np.: „Technology Radar” (Dania, 1998 r.), „White House Office
of Science & Technology Policy, Critical Technologies 1995” (USA), „New Forces at
Work – Industry views critical technologies – Office of Science Technology Policy,
RAND Critical Technologies Institute” (USA, 1998 r.), „Technologies clés 2000”
(Francja, 1995 r.), „Technologies clés 2005” (Francja, 2000 r.), „Priorità Nazionali
della Ricerca Industriale” (Włochy, 1996 i 2004 r.), „Technology on the Threshold of
the 21

Century” (Niemcy, 2006 r.), oraz „Technology Foresight in Greece” (Grecja,

2002 r.). Przedmiotem wszystkich tych projektów była identyfikacja i selekcja techno-
logii kluczowych, wspólnym czynnikiem metodycznym – zaangażowanie grup
eksperckich i wykorzystanie takich technik, jak: wywiady bezpośrednie, panele, kwe-
stionariusze itp.

Komitet Sterujący, w którego skład wchodziły wszystkie instytucje zaangażowa-

ne w projekt, zapewnił wsparcie głównych przedsiębiorstw regionu, centrów
akademickich oraz instytucji naukowo-badawczych. Ponadto, Komitet Sterujący
nadzorował cały proces realizacji programu oraz dokonywał jego periodycznej oceny.

Do oceny technologii przyszłości powołano Panel Ekspertów, którzy wywodzili

się ze środowisk akademickich i sektora przedsiębiorstw. Przez Komitet Sterujący
natomiast zostało powołanych około 60 ekspertów, spośród których 60% wywodziło
się z sektora badawczo-naukowego, a 40% z dużych przedsiębiorstw i stowarzyszeń
przemysłowych. Grupa Zadaniowa złożona z ekspertów IReR (lokalny instytut ba-
dawczy podległy władzom Lombardii) zaprojektowała proces tworzenia foresightu,
opracowała jego program operacyjny, koordynowała wszystkie prace, zapewniała
niezbędne materiały oraz zajmowała się edycją raportu cząstkowego i końcowego.
Pierwsze spotkanie robocze zostało zorganizowane w celu przedyskutowania z głów-
nymi partnerami projektu jego zadań i metod realizacji oraz ich opisania. Do oceny
poszczególnych technologii zdefiniowano dwie grupy wskaźników: Atrakcyjność
– czyli zdolność nowej technologii do implementacji w przemyśle (transfer z obszaru
B + R do przedsiębiorstw) oraz Pozycja – charakteryzująca relację nowych technolo-
gii do istniejącego sektora B + R i przemysłu.

Główne etapy opracowania foresightu były następujące:

• rozpoznanie nowych technologii mogących mieć w przyszłości znaczenie dla re-

gionu Lombardii,

• zdefiniowanie kryteriów i wskaźników oceny Atrakcyjności i Pozycji danej tech-

nologii,

• synteza wskaźników Atrakcyjności i Pozycji,

• krzyżowa analiza wpływów dla wskaźników Atrakcyjności i Pozycji,

• ocena wyżej wymienionych wskaźników dla każdej z technologii,

• projektowanie najbardziej odpowiedniej polityki w obszarze B + R oraz Innowacji

dla najbardziej obiecujących technologii.

Na początku prac zidentyfikowano kilka nowych technologii w następujących ob-

szarach:
• zaawansowane materiały,

• technologie informacyjne i telekomunikacyjne (ICT),

• biotechnologie,

• technologie energetyczne,

• nanotechnologie.

Podstawą identyfikacji był przegląd literatury naukowej oraz analizy innych opra-

cowań typu foresight. Następnie, w toku dalszych prac, w obrębie każdego z obszarów
określono technologie w sposób bardziej szczegółowy, na przykład w obrębie
zaawansowanych materiałów były to: nadprzewodniki, półprzewodniki, metale kom-
pozytowe, ceramika strukturalna, polimery i kompozyty polimerowe, materiały świa-
tłowodowe i magnetyczne, modelowanie projektowe, inżynieria materiałowa i recy-
kling. Dla każdej z tych technologii oceniono cykl życia zarówno w odniesieniu do
chwili opracowania foresightu, jak i w okresie 10 lat.

Rezultatem programu były raporty (cząstkowy i finalny) oraz liczne publikacje.

Rezultaty foresightu zostały wykorzystane do projektowania planu operacyjnego do-
starczającego narzędzi wsparcia (finansowego i organizacyjnego) rozwoju i wdrażania
wyznaczonych technologii. Beneficjentami projektu były zarówno duże firmy zaanga-
żowane w dużym stopniu w B + R, jak MŚP zainteresowane głównie transferem tech-
nologii z obszaru B + R do przemysłu.

Metody wypracowane podczas realizacji foresightu zostały ocenione jako wystar-

czająco skuteczne do opracowania zarysów polityki proinnowacyjnej, ustalania
długookresowych priorytetów rozwoju oraz definiowania regionalnego systemu inno-
wacji. Za główne ograniczenia metody uznano:
• fakt, że eksperci koncentrują się na swoich specjalnościach, nie przykładając wagi

do interakcji między różnymi dziedzinami i technologiami,

• braki informacji w ujęciu ilościowym; wkład ekspertów miał zazwyczaj charakter

jakościowy,

• zniekształcanie informacji i ocen jakościowych przez subiektywizm ekspertów

i przez czynniki interpersonalne,

• niepełną wiarygodność wskaźników, wynikającą z ich subiektywnego zdefinio-

wania.

Wnioski
1. Pozytywne doświadczenia z pierwszego foresightu były dla władz regionu impul-

sem do włączenia się w przedsięwzięcie podjęte wspólnie przez środowisko nau-
kowe i przedsiębiorstwa. Dzięki temu, poza kontynuacją, pojawił się wpływ wy-
ników na politykę regionalną w zakresie wspierania innowacyjności i strategię
ekonomicznego rozwoju regionu oraz programy operacyjne wdrażania tej strategii.

2. W części wyników najbardziej interesującej sferę B + R znajduje się drobiazgowa

analiza technologii kluczowych, uzupełniona dogłębnym rozpoznaniem czynni-

ków wpływających na rozwój technologiczny regionu, jak i ich wzajemnych
oddziaływań (krzyżowa analiza wpływów).

3. Szczegółowy dobór metod foresightu był poprzedzony analizą podobnych

doświadczeń w innych państwach/regionach.

4. Pomimo precyzyjnych przygotowań oraz wcześniejszego doświadczenia regionu

w sporządzaniu foresightu, nie udało się uniknąć ograniczeń wynikających z braku
nawyku pracy w zespołach interdyscyplinarnych.

W ogólnych zarysach, metody omawianego foresightu były zbliżone do zastoso-

wanych w przedsięwzięciu dla województwa śląskiego, jednak nie zdecydowano się
na opracowanie scenariuszy, poprzestając na określeniu rekomendacji strategicznych
dla wdrażania technologii kluczowych. W razie wątpliwości co do wiarygodności
scenariuszy rozwoju w niektórych obszarach technologicznych, decyzje związane
z kreowaniem polityki innowacyjności można podejmować na podstawie listy techno-
logii kluczowych.

4.5. Projekt Kocaeli 2012

Opis projektu

Tablica 9. Foresight regionalny/technologiczny

Państwo Region

Organizator

Rok

rozpoczęcia

Czas

realizacji

Sponsorzy

Budżet

projektu

Turcja

Miasto i okręg Kocaeli,
zlokalizowane
w zachodniej części
Turcji, w rejonie
Istambułu

Gebze High Technology
Institute (GYTE)
Kocaeli Chamber of Industry

2001 19

miesięcy

Kocaeli
Chamber
of Industry

Nieprzydzie-
lony

Ogólny cel projektu

Celem projektu była identyfikacja kierunków rozwoju branż przemysłu w okresie

docelowym, na podstawie zidentyfikowanych uwarunkowań, między innymi społecz-
no-ekonomicznych, technicznych wraz z określeniem niezbędnych inwestycji, w celu
wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw.

Tło projektu

Kocaeli to jeden z największych ośrodków przemysłowych Turcji. W mieście

dominowały następujące branże przemysłowe: chemiczna, samochodowa, petroche-
miczna i elektroniczna. Produkcja przemysłowa na analizowanym obszarze stanowiła
około 12% ogólnej wielkości produkcji oraz 11% w ogólnym eksporcie Turcji. Pomi-
mo dobrej pozycji ekonomicznej miasta, przesłanką do realizacji projektu było zwięk-
szenie rozwiązań innowacyjnych w przemyśle, gdyż tylko 30% stanowiła produkcja
z zastosowaniem zaawansowanych technologii. Stan ten był wynikiem między innymi
braku współpracy między przedsiębiorcami i ośrodkami naukowymi.

O podjęciu foresightu w Kocaeli zadecydował, pozytywnie przyjęty przez Kocae-

li Chamber of Industry (KSO), wniosek z The Gebze High Technology Institiute
(GYTE).

Foresight technologiczny dla przemysłu w Kocaeli był pierwszą tego typu inicja-

tywą w Turcji.

Wyznaczniki rozwoju

Realizatorzy przedsięwzięcia postanowili wnieść wkład w Turecki Narodowy

System Innowacji. Analizowany foresight był również modelowym rozwiązaniem,
tzw. „TechnoCity” w Turcji, stanowiącym punkt wyjścia do przedsięwzięć typu „stre-
fy przemysłowe”, „technopark”, „strefy technologiczne”.

Cel foresightu regionalnego

Celem foresightu było wykreowanie efektywnej sieci współpracy między ośrod-

kami naukowymi i przemysłem w regionie. Zakres foresightu obejmował wszystkie
branże przemysłowe zlokalizowane w Kocaeli.

Metody

Podstawę metod realizacji foresightu stanowiły sprawdzone rozwiązania przyjęte

w innych krajach, a mianowicie:
• identyfikacja oczekiwań, założeń dalszego rozwoju technologii w analizowanym

regionie, na podstawie prac studialnych,

• kombinacja metod: burza mózgów, wywiady, dyskusje, analiza SWOT i kwestio-

nariusze delfickie.

Realizacja foresightu obejmowała cztery główne kroki:

Krok I:
• identyfikacja światowych trendów technologicznych,

• wyznaczenie trendów, problemów, bodźców rynkowych,

• dyskusje w obszarach problematyki społeczno-ekonomicznej oraz technicznej,

• identyfikacja krytycznych obszarów technologicznych.
Krok II:
• przeprowadzenie analizy SWOT dla następujących zagadnień:

- stan zasobów produkcyjnych (m.in. zasoby ludzkie, materiały, źródła informa-

cji, finanse, infrastruktura techniczna),

- analiza popytu rynku oraz stan sieci dystrybucji produktów,
- analiza struktury i natężenia konkurencji.

Krok III:
• identyfikacja przyszłych technologii oraz osiągnięć naukowych i rozwoju – prze-

prowadzona w formie dyskusji w następujących zagadnieniach: badania, możliwe
wdrożenia, innowacyjne produkty, technologie, usługi.

Krok IV:

Istotą ostatniej fazy prac były badania przeprowadzone metodą delficką, skoncen-

trowane na następujących aspektach rozwoju technologicznego:

• zakładane korzyści społeczne i ekonomiczne,

• okres realizacji (osiągnięcia założonych celów),

• harmonogram realizacji,

• konkurencyjność Turcji wobec innych krajów,

• przeszkody i trudności w realizacji założonych celów,

• propozycje i uwagi dotyczące wyznaczonych obszarów technologicznych.

Zespół realizujący foresight stanowiło 73 członków, w tym 38 osób było przed-

stawicielami nauki (w większości pracownicy GYTE), natomiast pozostała część to
przedstawiciele biznesu. W skład komitetu sterującego wchodziło 10 osób włącznie
z prezesami GYTE i KSO. Zespół realizujący foresight został podzielony na 11 grup
roboczych według następujących obszarów zainteresowań:
• potrzeby społeczne i ekonomiczne,

• środowisko,

• energia,

• zaawansowane materiały i nanotechnologie,

• energetyka i elektronika,

• informacja i technologie w komunikacji i media,

• biotechnologie, genetyka i zdrowie,

• żywność,

• maszyny i automatyka,

• branża samochodowa i transport.
Wnioski
1. Podstawowym założeniem przedsięwzięcia było zbudowanie sieci podmiotów

współdziałających na rzecz zwiększenia innowacyjności przemysłu w regionie.

2. Podział na grupy robocze został ustanowiony nie tyle według rodzajów technolo-

gii, ile sfer życia, dla których rozpoznawano krytyczne obszary technologiczne
mające być miejscem wdrażania innowacji. Zatem – do wskazań dla technologii
dochodzono nie tylko z pozycji aktualnego stanu regionu, ale także antycypacji
przyszłych potrzeb społecznych.

3. Zwraca uwagę obecność grupy przekrojowej „potrzeby społeczne i ekonomiczne”

– zagadnienie to powtarza się w poszczególnych kwestionariuszach delfickich.

4. Mimo, że było to pierwsze tego rodzaju przedsięwzięcie w regionie, udało się

zapewnić równy udział przedstawicieli sfery B + R oraz biznesu.

We wdrażaniu wyników i ewentualnej kontynuacji foresightu dla województwa

śląskiego warto rozważyć:
• zwiększenie nacisku na zagadnienia przekrojowe (horyzontalne) na styku techno-

logii i sfery społecznej,

• zwiększenie nacisku na aspekt budowy sieci powiązań między podmiotami wdra-

żającymi.

4.6. Projekt Technology Foresight Slovenia 2020

Opis projektu

Tablica 10. Foresight technologiczny

Państwo Region

Organizator

Rok

rozpoczęcia

Czas

realizacji

Sponsorzy

Budżet

projektu

Słowenia –

Intitute for Economic Research,
Ljubljana, Slovenia, Boris
Majcen

2004

miesięcy

Ministry for Science and Tech-
nology, Republic od Slovenia

65 000 euro

Ogólny cel realizacji projektu

Prace nad foresightem zostały podjęte jako część procesu przygotowania do

średniookresowego Narodowego Programu Badania i Rozwój 2006–2010 w Słowenii
(R&D Programme). Celem było promowanie ciągłego, praktycznego myślenia „do
przodu” w społeczeństwie (forward thinking), kreowanie dialogu między partnerami
w procesie innowacji, a także opracowanie wstępnych priorytetów strategicznych dla
słoweńskiej sfery B + R.

Metody

Pierwszy etap foresightu został przeprowadzony w 2004 roku. Polegał na wstęp-

nej identyfikacji priorytetów technologicznych w obszernym polu tematycznym skła-
dającym się z ośmiu technologicznych i społecznych obszarów tematycznych.
Obszary te zostały wyodrębnione na podstawie wcześniejszych studiów oraz opinii
ekspertów. Były to:
• Technologie informacyjne i telekomunikacyjne (ICT).

• Zaawansowane materiały.

• Biotechnologia, farmaceutyka, żywność.

• Produkcja przyjazna (akceptowalna) środowisku.

• Konstrukcje podtrzymujące.

• Komunikacja i mobilność.

• Life-long learning.

• Medycyna – opieka nad najstarszą częścią społeczeństwa.

Na kolejnym etapie poszczególnym obszarom tematycznym ściśle przypisano

priorytety technologiczne, posługując się metodą delficką. W badaniu uczestniczyło
ponad 2000 ekspertów z sektora przedsiębiorstw, naukowców z jednostek tworzących
R&D Programme oraz naukowców z uniwersytetów i innych publicznych instytucji
naukowych. Przedmiotem ankiety była także ocena stanu poszczególnych obszarów
technologicznych.

Średni współczynnik odpowiedzi ankietowanych wyniósł blisko 22%, co zostało

uznane za wynik satysfakcjonujący. Efektywne zaangażowanie ankietowanych eks-
pertów pozwoliło na właściwe przyporządkowanie zidentyfikowanych priorytetów.
Ich lista została uzyskana z wykorzystaniem metod komputerowych oraz odpowiedzi
otrzymanych w kwestionariuszach. Zbiorcza analiza odpowiedzi pozwoliła na osta-
teczną hierarchizację priorytetów.

Dla słoweńskiego systemu innowacji badanie metodą Delphi zostało całkowicie

ukończone, mimo że dla ekspertów było to pierwsze doświadczenie, w którym musieli
zmierzyć się z problemami wykraczającymi poza obszary wiedzy przypisane ich spe-
cjalizacjom.

Kryteria oceny hipotez i pól badawczych były następujące:

• wiedza respondenta,

• poziom innowacyjności danego pola badawczego,

• ważność rozwoju danego pola badawczego dla Słowenii,

• perspektywa zakończenia badań w polu badawczym w ciągu następnych 10–15

lat,

• etap rozwoju,

• możliwość zapewnienia Słowenii jednej z czołowych pozycji w danym polu

badawczym na konkretnym etapie realizacji R&D Programme,

• możliwość zapewnienia Słowenii jednej z czołowych pozycji w danym polu

badawczym w odniesieniu do transformacji organizacyjnej,

• możliwość zapewnienia Słowenii jednej z czołowych pozycji w danym polu

badawczym w odniesieniu do ekonomicznej przydatności w warunkach nowych
produktów/usług,

• przygotowanie ekonomiczne i wola inwestowania w danym polu badawczym.

W wyniku analiz przyjęto następujące uszeregowanie grup technologii lub obsza-

rów badań według ich znaczenia dla Słowenii:

• Technologie Informacyjne Telekomunikacyjne (ICT), ze względu na dominują-

cą rolę w produkcji i usługach, są spośród kluczowych technologii najważniejsze,
i zasługują na szczególną uwagę ze względu na ekonomiczny i społeczny związek
z innowacyjnością. Technologie ICT mają charakter przekrojowy o dużym znaczeniu
dla produkcji, handlu i komunikacji.

• Biotechnologia była jednym z priorytetów w ankiecie Delphi. Obszar ten można

podzielić na trzy pola: związane ze zdrowiem, związane z rolnictwem oraz biotechno-
logię przemysłową. Podstawą biotechnologii jest kilka dyscyplin naukowych i może
ona wpływać na różne sektory przemysłu. Foresight wykazał potrzebę współpracy
między uczestnikami rynku – firmami farmaceutycznymi oraz zajmującymi się żyw-
nością, uczelniami wyższymi oraz instytucjami badawczymi w celu osiągnięcia „masy
krytycznej” wiedzy, doświadczenia, personelu oraz źródeł finansowania.

• Przemysł wytwórczy, jako główny sektor eksportujący, był trzecim analizowa-

nym polem badawczym. Zawiera on bowiem podmioty konieczne do stworzenia,
rozwoju, wsparcia i dostarczania produktów. Wybrane pola badawcze obejmują
powietrze, ochronę wód i mórz, gospodarkę odpadami, odnawialne źródła energii itp.

• Priorytety zidentyfikowane dla materiałów zaawansowanych obejmowały swo-

im zakresem szereg materiałów, od materiałów inteligentnych, polimerów i materia-
łów wielofunkcyjnych do materiałów nanokrystalicznych.

• Wybrane pola badawcze w sektorze konstrukcji podtrzymujących, dotyczące

energetyki i technologii efektywnych kosztowo, lepszej organizacji pracy i systemów
konstrukcji prefabrykowanych.

Słowenia, w której podstawę gospodarki stanowi tranzyt, jest zainteresowana

ulepszeniem systemów transportu i infrastruktury transportowej z użyciem technologii
przyjaznych środowisku, lepszym połączeniem dróg, kolei, transportu powietrznego
i żeglugi.

Kolejnymi obszarami były edukacja i life-long learning oraz dbałość o opiekę nad

starszą częścią społeczeństwa. Obszary te zostały określone jako ważny element naro-
dowej strategii rozwoju, szczególnie istotny dla ludzi.

W podsumowaniu foresightu stwierdzono, że osiągnięte zostały trzy podstawowe

cele:
• Zidentyfikowano główne istniejące i powstające technologie oraz pola badań tech-

nologicznych. Rezultat posłuży budowie słoweńskiej strategii dla sektora B + R,
przy czym będzie zachowana równowaga między oczekiwaniami społecznymi
i rozwojem technologicznym (demand-pull nad technology push).

• Do świadomości szerokich gremiów decydentów dotarło znaczenie ciągłego dia-

logu między publicznymi instytucjami zajmującymi się nauką oraz prywatnymi
firmami zajmującymi się działaniami innowacyjnymi. Stworzono dobry punkt
wyjścia do zmian instytucjonalnych umożliwiających reorientację publicznego
sektora badań naukowych w kierunku rynku sterowanego przez badania i rozwój.

• Pozytywnie została zweryfikowana metoda z wykorzystaniem ankiety delfickiej,

umożliwiająca podejmowanie trafnych decyzji politycznych wobec sfery B + R
oraz skuteczne zarządzanie tą sferą na wysokim szczeblu.

Podjęto decyzję o przeprowadzeniu kolejnego przedsięwzięcia foresightowego,

ukierunkowanego na weryfikację tez technologicznych oraz osiągnięcie pełnego kon-
sensusu wśród wszystkich uczestniczących w projekcie ekspertów i instytucji.

Wnioski
1. W foresighcie dla Słowenii bardzo silnie zostało uwypuklone sprzężenie między

antycypacją rozwoju technologicznego przez gremia eksperckie i polityką nauko-
wą władz, mające doprowadzić do przełamania status quo związanego z „konser-
wowaniem” starych układów instytucjonalnych.

2. Dorobkiem słoweńskiego foresightu są nie tyle wskazania kluczowych technolo-

gii, ile wskazania kluczowych obszarów badawczych, związanych z technologia-
mi.

3. Wyniki foresightu są z samego założenia bazą dla kolejnego przedsięwzięcia do-

tyczącego konkretyzacji priorytetów technologicznych.

4. Pomimo nagromadzenia bardzo bogatego materiału kwestionariuszowego (Delphi)

nie zdecydowano się na sporządzenie scenariuszy rozwoju.

W świetle powyższych spostrzeżeń warto zachować ostrożność w interpretacji

scenariuszy rozwoju technologicznego dla województwa śląskiego. Punktem odnie-
sienia powinien być scenariusz sukcesu, zwłaszcza, jeżeli weryfikacja materiałów
źródłowych będzie pozostawiać wątpliwości co do wiarygodności scenariuszy warian-
towych.

4.7. Projekt Grand Lyon (Millénaire3)

Opis projektu

Tablica 11. Foresight regionalny/społeczny

Państwo Region

Organizator

Rok

rozpoczęcia

Czas

realizacji Sponsorzy

Budżet

projektu

Link

Francja

Aglomera-
cja Lyonu

Władze regionalne (lider
– Burmistrz Lyonu Raymond
Barre – były premier Francji)

1997 3

lata

Zarząd
miasta Lyon

1,4 mln
euro/rok

millenai-
re3.com

Ogólny cel realizacji projektu

Millénaire3 był to dalekosiężny (perspektywa 20 lat), zintegrowany projekt roz-

wojowy dla aglomeracji Lyonu, nakierowany na długoterminowy rozwój regionu.
Głównymi celami były: poprawienie pozycji miasta w gronie najbardziej znaczących
europejskich miast w ramach międzynarodowego współzawodnictwa oraz wzmocnie-
nie wewnętrznej, społecznej spójności aglomeracji.

Tło projektu

Lyon to bogate miasto o dobrze rozwiniętym sektorze publicznym (duże wpływy

z podatków), jak i prywatnej gospodarce. Udział wysoko wykwalifikowanej siły robo-
czej w nauce i badaniach był tutaj większy od średniej krajowej. Gospodarka miasta
rozwijała się i oprócz produkcji wysokoprzetworzonych i uszlachetnionych produktów
(jedwab), obejmowała także wytwórczość specjalistycznych chemikaliów oraz bada-
nia i rozwój we wszystkich znaczących specjalnościach medycznych i ekologicznych.

Pod koniec lat dziewięćdziesiątych – z sukcesem – przeprowadzono kampanię

w celu ściągnięcia do miasta (a czasami spowodowanie powrotu) takich instytucji, jak:
centrale przedsiębiorstw, państwowe urzędy (mające dotąd siedziby w Paryżu), a tak-
że międzynarodowe organizacje, jak na przykład INTERPOL. Pod względem „ten-
dencji odmłodzenia” w gospodarce miasto Lyon sytuowało się powyżej średniej
krajowej, natomiast pod względem bezrobocia w latach dziewięćdziesiątych sytuowa-
ło się poniżej. Także atrakcyjne otoczenie i umiarkowany klimat przyczyniają się do
wysokiego poziomu życia w mieście. Z tych powodów miasto Lyon i region Rhône-
-Alpes zyskiwały również na imigracji wysoko kwalifikowanej siły roboczej. Równo-
cześnie jednak Lyon miał opinię regionu, w którym była prowadzona konserwatywna
polityka gospodarcza, polegająca na ścisłej współpracy między przedstawicielami
gospodarki oraz lokalnej elity politycznej, obejmującej ochronę interesów lokalnego
biznesu. Inicjator projektu – Burmistrz Lyonu, Raymond Barre – znający realia funk-
cjonowania tego „ekskluzywnego klubu” zdawał sobie jednak sprawę z faktu, jak
ważny jest udział wszystkich obywateli w tworzeniu scenariusza rozwoju przyszło-
ściowego miasta. Barre, „ojciec chrzestny” projektu, jako znaczący polityk o szero-
kich wpływach w kraju i za granicą zapewnił zarówno środki na jego realizację, jak
i poparcie na najwyższych politycznych szczeblach. Efektem tego jest na przykład
dostosowanie lokalnych struktur administracyjnych do potrzeb realizacji projektu.
Istotny jest również fakt, że projekt ten nie jest odosobnioną, jednorazową inicjatywą,
lecz kontynuacją podobnych działań prowadzonych wiele lat wcześniej. W 1989 roku
ówczesny burmistrz Lyonu, Michel Noir stworzył strategię rozwoju gospodarczego na

kolejne 20 lat. Plan ten nazwany Lyon 2010 łączył wszystkie wcześniej stworzone
inicjatywy rozwoju infrastrukturalnego. Projekt Millénaire3 był pierwszą, a przy tym
skuteczną, próbą uzupełnienia inicjatywy strategicznej o procedurę antycypowania
rozwoju.

Wyznaczniki rozwoju

Projekt Millénaire3 urzeczywistniał idee przyszłości, z przesunięciem akcentu

z zagospodarowywania otoczenia (rozwój gospodarczy związany z inwestycjami)
na cele humanistyczne, społeczne i integracyjne, które stanowią jego centralny punkt.
Założono, że pod hasłem „inteligentne miasto” powinno być tworzone otoczenie, któ-
re umożliwia wspólne gromadzenie i używanie wiedzy przez beneficjentów projektu
zarówno z samego miasta, jak i z całego  świata. Dalekosiężnym celem było więc
otwarcie miasta na nowe idee z różnych  źródeł oraz na innowacyjne myślenie. Ten
nowy punkt widzenia wynikał ze stwierdzenia, że poprzednie władze miasta zajmowa-
ły się prawie wyłącznie problemami natury inwestycyjnej (nadrabianie braków w za-
gospodarowaniu przestrzennym i infrastrukturze), pomijając cele społeczne.

W projekcie zdefiniowano następujące strategiczne wyznaczniki rozwoju:

• miasto otwarte na inne kultury i na cały świat,

• atrakcyjne, wartościowe dla życia miasto,

• miasto, w którym jest popierany duch przedsiębiorczości,

• miasto, które popiera trwający całe życie proces nauczania i samodoskonalenia,

• miasto, któremu zależy na obywatelskim udziale mieszkańców w systemie demo-

kracji.

Projekt stanowił krok w kierunku modernizowania, rozwoju i unowocześniania

miejskich strategii rozwoju. Przyjęte kierunki rozwoju przyczyniały się także do
umocnienia roli władz lokalnych jako koordynatora i pośrednika dla całej aglomeracji.
Współpraca grup uczestników projektu Millénaire3 umożliwiła wystąpienie efektów
synergii między trzema zakresami działań: publiczną dyskusją, kontaktami sieciowy-
mi między grupami uczestników projektu i pracą przy projekcie. Publiczna dyskusja
jest jednym z najważniejszych aspektów Millénaire3, gdyż poprawia atmosferę,
zwiększa wzajemne zaufanie oraz przyczynia się do rozwoju nowych idei, formuło-
wania kolejnych projektów. Kontakty sieciowe grup uczestników projektu powodują
powstawanie punktów stycznych między wszystkimi istotnymi obszarami i znacznie
pomagają przezwyciężyć „branżowy” sposób myślenia. Publiczna debata jest podsta-
wą do stworzenia klimatu pełnego zaufania, nie może jej jednak utrzymywać „od sie-
bie” i bez końca. Dopiero przez projekty i konkretne poczynania następuje ciągła
mobilizacja grup uczestników. Jest to podstawowy warunek osiągnięcia celów, które
zostały ustanowione jako ważne dla przyszłości miasta Lyon.

Cele realizacji foresightu regionalnego były następujące:
• zmniejszenie różnic społecznych i stworzenie jednolitej historycznej, względnie

kulturalnej tożsamości miasta, zgodnej z dzisiejszymi realiami,

• stworzenie systemów, które umożliwiają realizację związanych z projektem stra-

tegii stałego postępu i rozwoju oraz tworzenia nowych form aktywności,

• rozszerzenie dostępu do systemów informacji i komunikacji, popieranie ich szer-

szego wykorzystania oraz popieranie uznania dla powstających przez to nowych
form więzi społecznych,

• stworzenie systemu samorządu lokalnego, otwartego na dialog i partnerstwo, ma-

jącego skuteczniejsze publiczne środki działania i przywracającego samorządowi
lokalnemu jego należytą rolę,

• rozwój miasta Lyon umożliwiający osiągnięcie roli wiodącej europejskiej stolicy

w obszarze zarządzania środowiskowego oraz gospodarki środowiskowej.

Metody

W celu zapewnienia stałego konsultowania i zminimalizowania powszechnie

krytykowanego odizolowania władz od obywateli, szczególnie zadbano o udział
i współdziałanie możliwie wielu mieszkańców Lyonu w projekcie. Dotyczyło to
przedstawicieli wszystkich grup społecznych i grup interesów (szkolnictwo, wolne
zawody, gospodarka i inne), jak również wszystkich podobszarów aglomeracji Lyonu.

Podstawą metodyczną była stopniowa (od ponad 3 lat) budowa banku danych za-

wierającego informacje zarówno o grupach osób, jak i pojedynczych osobach, które
zareagowały na wezwania do uczestnictwa w projekcie. Wezwania takie były ogła-
szane na różnych zgromadzeniach, „otwartych forach” i podczas grupowych dyskusji,
o których informacje były w całym Lyonie rozpowszechniane przez prasę, ulotki in-
formacyjne i prywatne pisma. W uzupełnieniu tych działań były prowadzone szczegó-
łowe wywiady z reprezentatywnymi przedstawicielami władz miasta, obejmujące
szeroką tematykę. Z metodycznego punktu widzenia było to długookresowe studium
problemu. Konsultacje nie przebiegały w taki sposób, że rozumowanie uczestników
wynikało z konkretnych propozycji tematycznych, lecz w czasie dyskusji formułowa-
no idee, którym nadawano kształt sprawozdań. Sprawozdania te stanowiły z kolei
podstawę do formułowania propozycji tematycznych. Na koniec tego tzw. „okresu
refleksji” komisja składająca się z sześciu wiceprezydentów Grand Lyon, kierowana
przez Raymonda Barre, przygotowała wiele propozycji programowych dotyczących
rozwoju miasta w okresie nadchodzących 20 lat.

To pierwsze stadium projektu odpowiadało Artykułom 44 i 45 Agendy Habitato-

wej z Istambułu. W agendzie tej władze lokalne (samorządowe) zostały zobowiązane
do stworzenia na poziomie lokalnym koncepcji rozwojowej, której podstawą jest
dialog ze wszystkimi uczestnikami rozwoju miasta (sektor publiczny i prywatny,
organizacje pozarządowe, gminy). Zgodnie z wymaganiami publicznej debaty, były
wykorzystywane różne instrumenty praktyczne, a w szczególności:
•  regularne posiedzenia w celu planowania przyszłych działań, jak publiczna debata

na temat: socjalno-kulturowych zmian w aglomeracji Lyonu, historycznej pamięci
i tożsamości, aktywności zawodowej i wykształcenia, życia duchowego, możliwo-
ści spędzania wolnego czasu itp.; w tych pół- do jednodniowych posiedzeniach
brało udział najczęściej od 100 do 250 uczestników;

• małe zespoły robocze, które szukają rozwiązań obecnych problemów miasta Lyon

i przygotowują propozycje konkretnych akcji; zespoły te składały się z urzędni-
ków miejskich, członków rady miasta, radnych, przedstawicieli różnych gremiów
oraz służby cywilnej.

Jednym z głównych wyników przedsięwzięcia było to, że przez 3 lata systema-

tycznie i stopniowo realizowano zaplanowaną inicjatywę, zgodnie z początkowymi
założeniami osobowymi, terminowymi i budżetowymi. Szczytowym punktem inicja-
tywy był wniosek z propozycją utworzenia aglomeracji Lyonu.

Wnioski

Analizowana inicjatywa, choć pozornie odległa od foresightu technologicznego

dla województwa śląskiego, dotyczy kilku bardzo ważnych aspektów realizacji przed-
sięwzięć typu foresight dla regionów będących w czasie transformacji:
1. Realizacja, a następnie wdrażanie foresightu powinna mieć wyrazistego lidera

– animatora, zdeterminowanego do osiągnięcia sukcesu w skali długoterminowej.

2. Uczestnictwo w procedurach realizacji, a następnie wdrażania foresightu powinno

być traktowane jako normalny element kultury społecznej zarówno przez eksper-
tów, jak przez innych interesariuszy.

W tym kontekście warto zwrócić uwagę, że wiedza o foresighcie jest w społe-

czeństwie województwa śląskiego znikoma. W związku z tym istnieje potrzeba usta-
wicznego podnoszenia wiedzy o foresighcie wśród potencjalnych ekspertów dla
projektów tego typu.

4.8. Projekt Der deutsch-polnische Grenzraum im Jahre 2020

– Entwicklungsszenario und Handlungsempfehlungen
(Polsko-niemiecki obszar przygraniczny w 2020 roku
– Scenariusz rozwoju i zalecenia odno

śnie do jego realizacji)

Opis projektu

Tablica 12. Foresight ekonomiczno-społeczny

Państwo Region

Organizator

Rok

rozpoczęcia

Czas

realizacji

Sponsorzy

Budżet

projektu

Link

Niemcy

Pięciokąt miast
Berlin, Drezno,
Wrocław,
Poznań
i Szczecin

Hamburski Instytut Gospo-
darki Światowej (HWWA)
– główny wykonawca
Gdański Instytut Badań
nad Gospodarką Rynkową
(IBnGR) – podwykonawca

2003 1

rok

Federalny
Urząd ds.
Budownictwa
i Gospodarki
Przestrzen-
nej (BBR)

brak

danych

hwwa.de/
Forschung/
Europa/
Publikationen/
2006.htm

Tło projektu

W maju 2003 roku niemiecki Federalny Urząd ds. Budownictwa i Gospodarki

Przestrzennej (BBR) zlecił Hamburskiemu Instytutowi Gospodarki Światowej
(HWWA) przeprowadzenie badań nt. „Perspektywy przestrzennego rozwoju rozsze-
rzonego polsko-niemieckiego obszaru przygranicznego do 2020 roku w kontekście
przystąpienia Polski do Unii Europejskiej”. Celem miała być ocena wpływu prze-
strzennych skutków rozszerzenia UE na polsko-niemiecki obszar przygraniczny oraz
ocena potencjału rozwojowego tego obszaru w wyniku postępującego procesu inte-
gracji europejskiej. Oceny te z kolei miały być podstawą do propozycji wspólnych

projektów w ramach polsko-niemieckiej Komisji ds. Gospodarki Przestrzennej.
Propozycje te miały służyć szczególnie wzmocnieniu ponadgranicznego obszaru
funkcyjnego w pięciokącie miast Berlin, Drezno, Wrocław, Poznań i Szczecin.

W wyniku rozszerzenia UE polsko-niemiecki obszar przygraniczny znalazł się

w centrum europejskiego obszaru gospodarczego. Przesłanką do dalszego wzrostu
ponadgranicznej aktywności gospodarczej jest postępująca integracja Polski i Nie-
miec, związana z likwidacją barier w przepływie siły roboczej oraz usług. Tym zmia-
nom będą towarzyszyć zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym w obszarze
przygranicznym. Wpływ na strukturę funkcjonalno-przestrzenną mają również prze-
miany strukturalne, związane z przejściem do społeczeństwa opartego na wiedzy,
i cechujące się równocześnie wzrostem znaczenia oświaty, nauki i badań naukowych
w celu osiągnięcia sukcesu gospodarczego. Potrzebę zmian strukturalnych wywołują
także trendy demograficzne, dotyczące wszystkich dziedzin życia społecznego. Prze-
miany strukturalne wspierane są znaczącymi środkami finansowymi pochodzącymi
z europejskich funduszy strukturalnych.

Scenariusz dla polsko-niemieckiego obszaru przygranicznego w 2020 roku

W scenariuszu przewiduje się postępującą koncentrację przestrzenną wokół du-

żych ośrodków miejskich. Berlin, Drezno, Poznań, Szczecin i Wrocław będą przycią-
gać ludzi oraz nowe rodzaje działalności gospodarczej i rozwijać się w regionalne
metropolie. Dużego tempa rozwoju należy spodziewać się również w miastach śred-
niej wielkości, w tym w szczególności w polsko-niemieckich miastach bliźniaczych.
Pozostałe ośrodki miejskie, jak również tereny wiejskie, zostaną dotknięte spadkiem
liczby ludności, ponieważ zmniejszenie liczby miejsc pracy w rolnictwie nie będzie
rekompensowane przez tworzenie nowych w innych branżach. W efekcie tranzytowe-
go położenia należy spodziewać się zwiększenia przepływu towarów przez polsko-
niemiecki obszar przygraniczny. Wzrost przewozów będzie obserwowany zarówno
między metropoliami wewnątrz obszaru, jak i do oraz z metropolii, leżących poza
regionem przygranicznym. Jego przyczyn należy upatrywać w pogłębieniu podziału
pracy. W regionach metropolitalnych regionu przygranicznego, wskutek zwiększenia
liczby osób dojeżdżających do pracy, należy oczekiwać wzrostu przewozów pasażer-
skich.

W 2020 roku obszar przygraniczny stanie się ważnym centrum dla nauki i szkol-

nictwa, przyciągającym ludzi i przedsiębiorstwa z zewnątrz oraz sprzyjającym inno-
wacjom w sektorze prywatnym. Działalność dydaktyczna i naukowo-badawcza będzie
miała charakter transgraniczny. Ważną częścią składową systemu szkolnictwa są pol-
sko-niemieckie kierunki studiów. Istotną rolę w rozwoju gospodarczym będzie od-
grywać turystyka. Duże miasta Berlin, Drezno, Poznań, Szczecin i Wrocław będą
atrakcyjne dla turystyki miejskiej, wybrzeże bałtyckie na północy oraz tereny górskie
na południu będą przyciągać wielu urlopowiczów. Pojezierza i tereny leśne w środ-
kowej części regionu przygranicznego rozwiną się jako ulubione miejsca urlopowe,
predestynowane do uprawiania „turystyki łagodnej”. Będzie temu sprzyjać wydziele-
nie dalszych, w tym również ponadgranicznych, terenów ochrony przyrody i rezerwa-
tów biosfery.

Metody

Punktem wyjścia przy opracowywaniu scenariusza była diagnoza stanu obecnego

oraz analiza głównych trendów rozwojowych. Scenariusz skoncentrowano na możli-
wościach wynikających z postępującego procesu integracji europejskiej. Określono
pożądany oraz możliwy rozwój obszaru przygranicznego.

Zespół badawczy zaprezentował wyniki analiz na czterech kolejnych warsztatach

w Szczecinie (luty 2004), we Frankfurcie nad Odrą (kwiecień 2004), Wrocławiu
(czerwiec 2004) i w Poznaniu (listopad 2004) oraz przedyskutował je z przedstawicie-
lami życia politycznego i administracji terenowej z polsko-niemieckiego obszaru
przygranicznego, jak również z ekspertami, włączonymi w prace nad projektem. Efek-
tem tych spotkań były cenne informacje dotyczące obszaru przygranicznego oraz wie-
le wskazówek odnośnie do skutecznych ponadgranicznych projektów. Projekt był
również na bieżąco konsultowany z Federalnym Ministerstwem Transportu, Budow-
nictwa i Rozwoju Miast (BMVBS) w Berlinie.

Przyjęte zalecenia odnośnie do realizacji scenariusza
1. Poprawa ogólnych warunków gospodarowania, w tym pełny i szybki rozwój

wspólnego rynku oraz umacnianie kompetencji lokalnych.

Polsko-niemiecki obszar przygraniczny mógłby odnieść ekonomiczne korzy-

ści pod warunkiem szybkiej likwidacji barier administracyjnych, utrudniających
transakcje ponadgraniczne. Istniejące jeszcze ograniczenia w swobodnym prze-
pływie siły roboczej i ponadgranicznym świadczeniu usług, dotyczące obywateli
polskich w Niemczech oraz utrudnienia w nabywaniu gruntów w Polsce, obejmu-
jące obywateli niemieckich, powinny więc być jak najszybciej zniesione. Ponadto,
w celu polepszenia współpracy nadgranicznej należałoby wzmocnić kompetencje
lokalnych władz samorządowych. Pomocne byłoby stworzenie, na wzór Porozu-
mienia z Karlsruhe z 1995 roku, prawnej podstawy takiej współpracy dla polskich
i niemieckich jednostek terytorialnych.

2. Struktura gospodarcza i struktura sieci osadniczej: wspieranie struktur przestrzen-

nych sprzyjających wzrostowi gospodarczemu.

Aby na polsko-niemieckim obszarze przygranicznym można było wykorzy-

stać szanse wynikające z rozszerzenia UE, niezbędne są działania polityczne,
umożliwiające powstanie efektywnych i zorientowanych na wzrost gospodarczy
struktur przestrzennych. Główną uwagę należy równocześnie zwrócić na metropo-
lie i wspierać ich rozwój. Poza tym, należałoby również miastom średniej wielko-
ści stworzyć szanse dynamicznego rozwoju. Na terenach wiejskich należy
rozszerzać ochronę środowiska i turystykę.

3. Rozbudowa infrastruktury komunikacyjnej i jej wykorzystanie gospodarcze.

Ważną rolę w rozwoju polsko-niemieckiego obszaru przygranicznego odgry-

wa infrastruktura transportowa. Należy przede wszystkim rozbudować połączenia
drogowe i kolejowe między dużymi miastami, jak również połączenia między
tymi miastami i sąsiadującymi regionami metropolitalnymi. W ponadgranicznym
transporcie kolejowym między Polską i Niemcami należałoby scedować świad-
czenie usług transportowych na firmy prywatne. W przypadku transportu lotni-
czego jest konieczna rozbudowa dużego portu lotniczego w Berlinie, reali-

zującego połączenia międzykontynentalne. Celowe jest również stworzenie bez-
pośrednich połączeń lotniczych między dużymi miastami obszaru przygraniczne-
go a metropoliami europejskimi. Z kolei, chcąc przekształcić duże ośrodki
miejskie w ośrodki metropolitalne (szczególnie po polskiej stronie), niezbędne
będą inwestycje w rozwój systemów komunikacji miejskiej i podmiejskiej.

4. Ponadgraniczny rozwój edukacji i badań naukowych.

Biorąc pod uwagę przyszłość obszaru przygranicznego podstawowe znacze-

nie będzie miał dalszy rozwój, funkcjonującej obecnie, infrastruktury naukowo-
-badawczej. Równocześnie należałoby popierać specjalizację wybranych ośrod-
ków, a tam, gdzie niemożliwe jest osiągnięcie pewnej niezbędnej minimalnej ich
wielkości, należy scalać kierunki studiów, bądź też nawet łączyć uczelnie. Duża
szansa realizacji tych zamierzeń wynika z faktu, że można je realizować ponad-
granicznie. W szczególnym stopniu wymagają wsparcia polsko-niemieckie kie-
runki studiów.

5. Różnorodność kulturowa i przyrodnicza.

Należy również sprzyjać rozwojowi turystyki. Polsko-niemiecki obszar przy-

graniczny jest atrakcyjny zarówno dla turystyki miejskiej, spędzania urlopów nad
morzem lub w górach, jak również dla turystyki „łagodnej”. Niezbędne jest opra-
cowanie wspólnej koncepcji rozwoju obszarów charakteryzujących się podobnymi
warunkami fizyczno-geograficznymi. Aby zwiększyć atrakcyjność pojezierza i te-
renów leśnych, należałoby wydzielić dalsze tereny ochrony przyrody i rezerwaty
biosfery.

Wnioski
1. Przynależność województwa śląskiego, a zwłaszcza jego południowej i południo-

wo-zachodniej części do kilku struktur euroregionalnych stwarza sytuację, której
nieuniknioną konsekwencją są transgraniczne tendencje integracyjne. We wdraża-
niu i ewentualnej kontynuacji foresightu technologicznego dla województwa
śląskiego należy uwzględnić aspekt transgranicznej współpracy (a także konku-
rencji), szczególnie z regionem ostrawsko-karwińskim zarówno w sferze społecz-
no-gospodarczej, jak i w sferze B + R.

2. W kontynuacji foresightu dla województwa śląskiego warto będzie uwzględnić

ustalenia opracowywanego w latach 2007–2008 III cyklu foresightu technologicz-
nego Republiki Czeskiej.

3. Prognozując społeczne zapotrzebowanie na wdrożenia nowych technologii

w przygranicznych obszarach województwa śląskiego warto brać pod uwagę
czynniki i trendy „promieniujące” spoza południowej granicy kraju oraz stan
współpracy transgranicznej w różnych dziedzinach życia (np. zapotrzebowanie na
wdrożenia sprzyjające wzajemnemu dostosowywaniu infrastruktury, systemów
transportowych, teleinformacyjnych, kierunków studiów technicznych, wspólnych
projektów badawczych itd.).

4.9. Projekt The BMW Region of Ireland – 2005

Opis projektu

Tablica 13. Foresight regionalny

Państwo Region

Organizator

Rok

rozpoczęcia

Czas

realizacji

Sponsorzy

Budżet

projektu Link

Irlandia

Border, Midland
and Western
Region (BMW)

The Border, Midland
and Western
Regional Assembly

2004 18

miesięcy

The Border, Midland and
Western Regional Assembly
ze wsparciem z programu
Innovative Actions
ERDF 2000–2006

160 000
euro

bmwassembl

Ogólny cel realizacji projektu

Zmobilizowanie kluczowych podmiotów regionu do określenia priorytetów go-

spodarczych bazujących na długotrwałych celach i wyzwaniach, pozyskanie eksperc-
kiego wkładu wiedzy oraz podjęcie współpracy między organizacjami, pozwalającej
na ukierunkowanie rozwoju regionu w okresie dwudziestoletnim.

Tło projektu

Region BMW obejmuje 47% powierzchni Irlandii, a zarazem 26% populacji kraju

i dostarcza 19% produktu krajowego brutto. Jest to region głównie wiejski, tradycyj-
nie zależny od przemysłu agrospożywczego, turystyki i rzemiosła, obecnie w czasie
transformacji, polegającej na rezygnowaniu z bardziej tradycyjnych sektorów.
Foresight pozwolił na dokładne określenie przyszłych priorytetów inwestycyjnych
regionu. Przedsięwzięcie nie było ograniczone do rozwoju gospodarczego, lecz obej-
mowało zagadnienia jakości życia, konkurencyjności, wiedzy i innowacyjności.

Wyznaczniki rozwoju

BMW Regional Assembly wstępnie określiło czynniki rozwoju, wyznaczające

kontekst przedsięwzięcia. Na pierwszych spotkaniach panelowych zaprezentowano
następujące uwarunkowania:
• wskazania zawarte w Raporcie Spójności UE, zwłaszcza dotyczące gospodarki

bazującej na wiedzy oraz wspomagania regionów Konwergencji,

• region BMW przestanie kwalifikować się do kategorii objętej Celem 1 Funduszy

Strukturalnych (ERDF & ESF),

• po 2006 roku fundusze UE w większym stopniu będą przeznaczane na innowacyj-

ność, rozwój zrównoważony, zasoby ludzkie, natomiast w mniejszym stopniu na
„twardą” infrastrukturę,

• istnieje potrzeba rozpoznania priorytetów regionalnych i uwzględnienia ich w pro-

cesach planowania po 2006 roku,

• aktualne zmiany i restrukturyzacja gospodarki regionu obejmują przejście od bar-

dziej tradycyjnych form rolnictwa i rzemiosła do usług oraz do wytwórczości
o większej wartości dodanej,

• potrzebny jest większy nacisk na zrównoważenie rozwoju oraz na dłuższy termin

planowania regionalnego.

Cele foresightu regionalnego były następujące:
• przygotowanie programu rozwoju, uzgodnionego między podmiotami tworzącymi

strategię/politykę rozwoju,

• zaangażowanie wszystkich interesariuszy w przyszły rozwój regionu,

• umożliwienie głębszego rozumienia ról, wyzwań, możliwości i korzyści.

Istotnym wymogiem było bazowanie na:

• Raporcie z Regionalnego Audytu Innowacji,

• 14 lokalnych strategiach rozwoju,

• Strategiach Planowania Regionalnego,

• Narodowej Strategii Przestrzennej,

• Narodowym Foresightcie Technologicznym,

• Strategiach różnych agencji rozwoju.

Zwracano także uwagę, aby nie formułować ustaleń sprzecznych z powyższymi

dokumentami, a także – nie powielać już istniejących wyników.

Metody

Procedury koncentrowały się wokół spotkań w ramach czterech równocześnie

działających paneli ekspertów, zajmujących się następującymi zagadnieniami:
• gospodarką bazującą na wiedzy oraz na podnoszeniu wykształcenia siły roboczej,

• środowisku biznesowym i konkurencyjności,

• innowacjach, badaniach i technologiach informacyjnych,

• jakości życia, problemach przestrzennych, infrastrukturze społecznej, transforma-

cji wsi, turystyce.

Powyższe obszary tematyczne zostały określone w taki sposób, aby była wyraźna

zgodność ze Strategią Lizbońską oraz najnowszymi raportami na temat przyszłości
funduszu spójności i funduszy strukturalnych UE.

Proces foresightu był nadzorowany przez Grupę Sterującą, składającą się z klu-

czowych instytucji działających w regionie. Każdy panel tematyczny zebrał się cztery
razy, za każdym razem w innym miejscu regionu.

Wnioski
1. Z procesów transformacji społeczno-gospodarczej wynikały, dla władz regionu,

sposoby podejścia do foresightu, w którym tematyka innowacyjności i rozwoju
technologicznego jest traktowana jako jeden z aspektów zrównoważonego rozwo-
ju społecznego.

2. W foresighcie sterowanym przez władze regionalne ze szczególną uwagą przyjęto

taki sposób antycypowania rozwoju, aby w poszczególnych obszarach tematycz-
nych – w tym w sferze innowacyjności – uzyskać maksymalną spójność z doku-
mentami zewnętrznymi, w tym z UE, jak i z obowiązującymi strategiami czy
polityką regionu.

3. Przykład BMW wskazuje, że technologiczny foresight regionalny może być tym

lepszym narzędziem pozyskiwania zewnętrznych funduszy na rozwój, im bardziej
odwołuje się do różnych aspektów zrównoważonego rozwoju.

4. Wdrażając i kontynuując foresight dla województwa śląskiego warto wziąć pod

uwagę, w większym niż dotychczas stopniu, wszystkie aspekty zrównoważonego
rozwoju społecznego.

4.10. Projekt Quebec S + T Development Based on Social Needs

Opis projektu

Tablica 14. Foresight regionalny

Państwo Region Organizator Rok

rozpoczęcia

Czas

realizacji

Sponsorzy

Budżet

projektu

Kanada Quebec

Alain Ber-
geron
at the CST

2004 2003–2007

MEDIE – The Ministry of Economic Develop-
ment, Innovation and Exportation of Quebec
VRQ – Valorisation Rechere Quebec
CST – The Council for Science and Technology
of Quebec

1,2 miliona
euro

Ogólny cel realizacji projektu

Celem było znalezienie pola dialogu między nauką, technologią oraz społeczno-

ścią Quebeku, który pozwoliłby na wykreowanie scenariuszy rozwoju tego regionu na
następne 15–20 lat.

Tło projektu

Rada Nauki i Technologii była zaniepokojona brakiem powiązań między nauką,

techniką oraz społecznością Quebeku. Dostrzeżono, że brak możliwości określenia
dalszych ścieżek rozwoju regionu ograniczał jego dalszy rozwój.

Wyznaczniki rozwoju

Podstawowymi celami projektu były:

• wzrost świadomości całej społeczności Quebeku na temat znaczenia nauki i tech-

nologii, a także zwiększenie zdolności do rozwiązywania problemów społeczno-
-ekonomicznych,

• zaproszenie środowisk naukowych Quebeku do włączenia się w realizację celów

społecznych i ekonomicznych przez odpowiednie ukierunkowanie wdrożeń nauki
i technologii,

• uczynienie z postępu naukowo-technologicznego jednej z głównych ścieżek roz-

woju Quebeku oraz pełniejsze niż dotychczas uwzględnienie tej problematyki
w strategii rozwoju regionu.

Metody

Realizacja projektu składała się z dwóch zasadniczych kroków – analizy oraz pla-

nowania strategicznego. Krok analityczny polegał na rozpoznaniu kluczowych spo-
łeczno-ekonomicznych ścieżek rozwoju, generujących potrzeby rozwoju nowych,
innowacyjnych technologii. Analizy można sprowadzić do czterech etapów:

E t a p I

Konsultacje w celu określenia zasadniczych problemów, z jakimi region będzie

musiał zmierzyć się w okresie 20 lat. Na temat przyszłości wypowiedziało się sześć
grup dyskusyjnych wyłonionych spośród przedstawicieli poszczególnych subregio-
nów. Rezultaty dyskusji opracowano w postaci kwestionariusza skierowanego do sze-
rokiej opinii publicznej. Ankietę telefoniczną przeprowadzono na próbie obejmującej
1623 respondentów.
E t a p I I

Grupy dyskusyjne składające się z około 100 naukowców i ekspertów zebrały się

w Quebeku na konferencji „Budownictwo przyszłości”. Na podstawie wyników ankie-
ty telefonicznej utworzono listę 40 społeczno-ekonomicznych ścieżek rozwoju regio-
nu. Ścieżki te połączono w sześć kategorii badawczych:
• Zdrowie i jakość życia.

• Środowisko i jego zasoby.

• Ekonomia, rozwój i innowacje.

• Edukacja.

• Demografia i wspólnoty.

• Kultura i społeczeństwo.
E t a p I I I

Listę ścieżek rozwoju przedstawiono do konsultacji naukowcom, przedsiębior-

com, kadrom inżynieryjnym przemysłu, przedstawicielom rządu mieszkającym
w Quebeku. Rezultatem konsultacji był wybór siedmiu najważniejszych ścieżek (każ-
da z nich zaliczona do najważniejszych przez ponad 50% konsultantów. Wybrano
następujące ścieżki:
• Zdrowie i jakość życia.

• Efektywność publicznego systemu zdrowia.

• Naturalne produkty i większe wykorzystanie energii naturalnej.

• Wysoka jakość edukacji.

• Strategia i priorytety niszy rynkowej.

• Energia odnawialna i wydajność energetyczna.

• Innowacyjna kontrola i zapobieganie ubóstwu.
E t a p I V

Dla każdej z siedmiu ścieżek, specjalnie powołane grupy specjalistów, sporządzi-

ły raporty, w których były sformułowane wyzwania zarówno wobec sfery społecznej,
jak i naukowo-technologicznej.

Krok strategiczny – skoncentrowano się na ustaleniu, w jaki sposób strategie

rozwoju badań  będą zaprojektowane i wdrożone dla każdego z siedmiu obszarów
tematycznych wybranych w poprzednim etapie. Strategie te są  długoterminowe.
Dla każdego z obszarów utworzono oddzielny komitet sterujący, składający się z pię-
ciu naukowców i pięciu przedstawicieli interesariuszy społecznych. Rada Nauki
i Technologii skupiła się na następujących zagadnieniach:

• Które tematy badawcze musiałyby być rozwijane jako pierwsze, aby spełnić dane

wyzwania?

• Jakie zasoby będą potrzebne?

• Jakie grupy naukowców i użytkowników będą najbardziej zainteresowane rozwo-

jem technologicznym?

• Jak może być promowana wymiana i trwała współpraca między naukowcami

z różnych obszarów i dyscyplin?

Wnioski
1. W strukturze zadań typowej dla foresightu technologicznego podjęto ambitną pró-

bę połączenia zagadnień naukowo-technologicznych ze społeczno-gospodarczymi.
Zasadnicza konsultacja na temat wizji regionu poprzedziła procedurę badawczą
obszarów tematycznych. Mówiąc inaczej – przyjęto założenie, że wdrażanie in-
nowacyjnych technologii nie będzie decydowało o kierunkach rozwoju regionu,
lecz będzie ich pochodną. Takie podejście warto mieć na uwadze także w przy-
padku województwa śląskiego.

2. W procedurze foresightu skorzystano z szerokich konsultacji społecznych przed

rozpoczęciem prac w grupach roboczych. W przypadku kontynuacji foresightu dla
województwa śląskiego warto pójść w tym właśnie kierunku – takie konsultacje
mogą posłużyć do opracowania konkretnych rekomendacji w zakresie uaktualnie-
nia obowiązującej strategii rozwoju dla województwa śląskiego.

4.11. Projekt Universities and the City – Region as a „Knowledge

Capital” – 2008

Opis projektu

Tablica 15. Foresight regionalny

Państwo Region Organizator

Rok

rozpoczęcia

Czas

realizacji

Sponsorzy

Budżet

projektu

Link

Wielka
Brytania

Manchester
City

PREST, University
of Manchester

2003 8

miesięcy

Manchester
Science Park
Ltd

20 000
euro

manchester-
knowledge.com

Ogólny cel realizacji projektu

Przedmiotem foresightu było zaangażowanie kluczowych decydentów w regionie

na rzecz rozwoju wspólnej wizji przyszłości łączącej biznes i naukę w mieście-
-regionie Manchester. Celem było powiązanie strategii jednostek naukowo-badaw-
czych w regionie z wizją miasta jako przyszłą „Stolicą wiedzy” (Knowledge Capital).
Wspólna wizja byłaby scenariuszem sukcesu spodziewanego w najbliższych 5 latach
oraz działań niezbędnych do jego osiągnięcia.

Tło projektu

Manchester, jako jedno z wiodących europejskich miast-regionów oraz lokomo-

tywa gospodarki północno-zachodniej części Anglii, przez poprzednie piętnaście lat
przechodziło proces transformacji od przemysłu tradycyjnego do przemysłu bazujące-

go na wiedzy. Proces ten, prowadzący do samookreślenia miasta jako „Stolicy wie-
dzy” spowodował, że relacje między biznesem a jednostkami naukowo-badawczymi
stały się podstawą lokalnej i regionalnej polityki. Wizja „Stolicy wiedzy” prowadzi do
uznania kluczowej roli uczelni wyższych w procesie odbudowy regionu oraz powią-
zanych inicjatyw rządowych wspomagających interakcję uczelni wyższych i integra-
cję z szerszym gronem uczestników życia gospodarczego. Potrzeba opracowania
foresightu została nakreślona w ramach strategicznej oceny Parku Naukowego
w Manchesterze. Rekomendowano tam technikę foresightu do wypracowania wspól-
nej wizji roli parku oraz innych organizacji w rozwoju powiązań między jednostkami
naukowo-badawczymi w ramach prowadzonej polityki na szczeblu lokalnym i regio-
nalnym.

Cele realizacji foresightu regionalnego były następujące:
• opracowanie wspólnej wizji przyszłych powiązań między biznesem i jednostkami

naukowo-badawczymi na terenie Manchesteru,

• przybliżenie wspólnej wizji głównym interesariuszom, takim jak liderzy politycz-

ni, rektorzy uczelni, szefowie instytucji pośredniczących i stowarzyszeń przemy-
słowych, którzy mają szansę osiągnąć sukces w czasie pięciu lat,

• zainicjowanie procesu wdrażania mapy drogowej niezbędnych działań.
Metody

W ramach realizacji projektu odbyły się trzy sesje plenarne i między nimi dwie

rundy sesji grupowych:
• Runda inicjująca dotyczyła następujących grup tematycznych:

-  Przestrzeń, infrastruktura i zasoby ludzkie.
-  Polityka i strategie na szczeblu narodowym, regionalnym oraz lokalnym.
-  Oczekiwania środowisk biznesowych.

• Runda druga (budowa modelu i określenie kluczowych pól) została poprzedzona

drugą sesją plenarną, podczas której wyznaczono główne etapy tworzenia scena-
riusza sukcesu (success scenario) w czterech wymiarach:
-  komercjalizacja,
-  rozwój zasobów ludzkich,
-  współpraca badawcza,
-  sieć współpracy oraz rozwoju przedsiębiorczości.

Na trzeciej sesji plenarnej powyższe elementy zostały połączone w scenariusz.
Analizowany foresight był realizowany przez pracowników Szkoły Biznesu

(Manchester Business School) oraz Parku Naukowego. Nie powołano Komitetu Steru-
jącego.

Kluczowe elementy scenariusza sukcesu

Kluczowe elementy scenariusza sukcesu (Success Scenario 2008) obejmowały

poniższe zagadnienia:
• infrastruktura (regionalna sieć punktów współpracy między biznesem a jednost-

kami naukowo-badawczymi),

• zasoby ludzkie (ograniczenie migracji osób wykształconych, polityka emigracyj-

na, podniesienie poziomu kształcenia),

• misja jednostek naukowo-badawczych,

• inwestycje wewnętrzne (sprzyjanie rozwojowi firm start-up przez zintegrowane

pakiety inwestycyjne),

• sieć współpracy (do zacieśnienia współpracy między biznesem a nauką, tworzenie

centrów doskonałości).

Wnioski
1. W ramach foresightu, dla przedsięwzięć dotyczących technologii wykreowano

standardowe podejście, obejmujące między innymi poszukiwanie powiązań nauki
z biznesem oraz kreowanie jednowariantowych scenariuszy sukcesu. Tworzenie
scenariusza jest możliwe dzięki uprzedniemu sformułowaniu wyraźnej wizji
regionu (np. Manchester – „stolica wiedzy”).

2. Narzucają się analogie między aktualnym stanem regionu Manchester a pożąda-

nym stanem katowickiego obszaru metropolitalnego – również jako „stolicy wie-
dzy” (czy to o strukturze policentrycznej, czy monocentrycznej) w czasie
kilkunastu lat. Oznacza to, że naturalną konsekwencją niniejszego projektu powi-
nien być foresight ukierunkowany na drogi i sposoby integracji środowisk nauko-
wych oraz koncentracji infrastruktury służącej sferze B

R na obszarze

Aglomeracji Silesia. Wśród głównych interesariuszy, jakich warto wciągnąć we
wdrażanie nakreślonej wizji (np. „stolica wiedzy”), musi znaleźć się miejsce i rola
dla liderów politycznych.

4.12. Projekt Regional Foresight Information System

of the Northern Ostrobothnia

Opis projektu

Tablica 16. Foresight dotyczący polityki innowacyjnej

Państwo Region

Organizator

Rok

rozpoczęcia

Czas

realizacji

Sponsorzy

Budżet

projektu

Link

Finlandia Northern

Ostrobothnia

Employment and Economic
Development Centre
for Northern Ostrobothnia

1998 2

lata

European
Social Fund

brak danych

eennakoint

i.f

i/english/

project

Tło i ogólny cel realizacji projektu

Punktem wyjścia było zidentyfikowanie zmian na rynku pracy i w biznesie,

a szczególnie ocena trendów i rozwój Społeczeństwa Informacyjnego. Silny sektor
technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych (ICT – Information and Commu-
nication Technology) w regionie Oulu jest dobrym fundamentem dla foresightu, ro-
zumianego jako jeden z kroków w budowie Społeczeństwa Informacyjnego.

Partnerami projektu byli:

• Centrum Zatrudnienia i Rozwoju Ekonomicznego (The Employment and Econom-

ic Development Centre for Northern Ostrobothnia),

• The Regional Council of Northern Ostrobothnia,

• Przedsiębiorcy działający w regionie Northern Ostrobothnia,

• Izba Gospodarcza (The Oulu Chamber of Commerce),

• Biura Zatrudnienia (The Employment Offices of Northern Ostrobothnia).
Cele szczegółowe i priorytety

Głównym zadaniem było zbudowanie modelowego foresightu regionalnego. Inny

cel stanowiło zastosowanie sieci do antycypowania, przekazywania i wykorzystywa-
nia informacji. Ponadto, rozwinięto i przetestowano elektroniczne uczestnictwo i inte-
rakcje obywateli i różnych grup interesu.

Jednym z priorytetów projektu było antycypowanie rozwoju rynku pracy i bizne-

su w Northern Ostrobothnia. Szczególny nacisk położono na rozpoznanie działań pro-
rozwojowych w celu zagwarantowania siły roboczej w przyszłości. Specjalną uwagę
zwrócono na strategiczne gałęzie biznesu. Rezultaty foresightu zostały poddane anali-
zie przez grupy sektorowe składające się z ekspertów z różnych branż, dla osiągnięcia
dwóch efektów:
• odniesienie wyników foresightu do obszerniejszego tła społecznego,

• wykorzystanie wyników foresightu w procedurach planowania strategicznego

i podejmowania decyzji.

Współpraca na rzecz wdrażania foresightu

Współpraca w regionalnym foresighcie oraz w wymianie informacji między

organizacjami regionalnymi doprowadziła do ustanowienia sieci współpracy na rzecz
wdrażania wyników. Sieć ta została utworzona w celu upowszechniania foresightu
w systemach informatycznych poszczególnych podmiotów. Ponadto, rezultatem
współpracy było utworzenie cyfrowej sieci, mającej być w przyszłości fragmentem
sieci międzyregionalnej, która następnie uzyska stopniowo połączenie z sieciami
foresightów lokalnych oraz foresightów realizowanych na szczeblu narodowym.

Regionalny System Informacji (Regional Foresight Information System)

Informacje uzyskane podczas realizacji foresightu zostały upowszechnione przez

internetowy Regional Foresight Information System. Od rozpoczęcia realizacji
foresightu zasoby Systemu były ustawicznie uaktualniane; dotyczyło to historii oraz
prognozy czynników kształtujących rynek pracy (zarówno z uwagi na popyt, jak
i podaż pracy) w regionie Northern Ostrobothnia, analiz statystycznych i ilustracji
graficznej.

System składa się z pięciu pól: praca, zatrudnienie, sfery problemowe, rynek pra-

cy oraz gałęzie biznesu. Pole „praca” obejmuje wizualizację populacji, migracji oraz
zmiany dostępności zasobów siły roboczej w niektórych branżach. Pole „zatrudnienie”
przedstawia strukturę zatrudnienia i strukturę grup zawodowych. Pole „problemy”
dotyczy bezrobocia oraz trudności z rekrutacją pracowników. Prognozy rynku pracy
odniesione są zarówno do poziomu krajowego, jak i regionalnego (system obejmuje

linki do różnych adresów z prognozami); przedstawione są również megatrendy rynku
pracy. Strategiczne gałęzie biznesu są w systemie charakteryzowane oddzielnie,
w rozbiciu na następujące grupy: biotechnologia, przemysł oprogramowania, techno-
logie środowiskowe, przemysł metalowy, rolnictwo, przemysł spożywczy, przemysł
związany z zarządzaniem informacją (content industry).

Wnioski
1. Podczas tworzenia systemu wsparcia dla wdrażania foresightu województwa ślą-

skiego warto rozważyć opracowanie:
-  regionalnego systemu informatycznego na rzecz wdrażania wyników projektu,
-  sieci cyfrowej skupiającej uczestników oraz interesariuszy projektu.

Takie podejście ułatwi płynne przejście od fazy realizacji do fazy wdrażania.

2. Należy brać pod uwagę perspektywę przyszłego zaistnienia foresightu zarówno

w poziomej sieci foresightów regionalnych, jak i w pionowym układzie obejmują-
cym także foresighty lokalne realizowane na obszarze regionu oraz foresighty
narodowe.

4.13. Projekt West Midlands Technology Foresight

Opis projektu

Tablica 17. Regionalny foresight technologiczny, wspierający konkurencyjność małych i średnich
przedsiębiorstw przemysłowych

Państwo Region

Organizator

Rok

rozpoczęcia

Czas

realizacji

Sponso-

rzy

Budżet

projektu

Link

Wielka
Brytania

West
Midlands

Regionalna Agencja Rozwoju (RDA),
Advantage West Midlands (AWM)

2000 2

lata

European
Social
Fund

472 000
GBP

eennakoint

i.f

i/english/

project

Cel realizacji projektu

Cele projektu były następujące: wsparcie konkurencyjności regionalnego przemy-

słu, wykorzystanie strategii do badań, rozwoju technologii i innowacyjności w warun-
kach transformacji regionu, w którym doszło do upadku tradycyjnych gałęzi
przemysłu ciężkiego. Równocześnie był to projekt pilotażowy, służący do skonkrety-
zowania rezultatów foresightu narodowego w regionie.

Organizacja i metody prac

Punktem wyjścia były zapisy Regionalnej Strategii Ekonomicznej (RES), zgodnie

z którą zidentyfikowano osiem sektorów, na których AWM powinna się skoncentro-
wać (początkowo prace skupiły się na czterech spośród tych sektorów – powołano
panele robocze: Przemysł Innowacyjny, Technologie Medyczne, Turystyka i Wypo-
czynek oraz Projektowanie Inżynierskie). Później, po sześciu miesiącach, prace
rozszerzono na pozostałe sektory przez połączenie paneli roboczych z grupami robo-

czymi, które zostały wcześniej utworzone do prac nad RES. Czas wdrożenia fore-
sightu był bardzo krótki i wynosił 5 lat.

Powołano Grupę Sterującą wraz z dwoma koordynatorami projektu (Coventry

University oraz AWM), przy czym pewne zadania były przypisane do jednostek,
z których pochodzili eksperci. Wybór członków paneli został dokonany przez kontak-
ty osobiste członków AWM oraz Grupy Sterującej, przy czym zadbano, aby eksperci
reprezentowali każdy z sektorów, którymi zajmowały się panele. Większość członków
paneli pochodziła ze środowiska biznesu, ale byli również obecni reprezentanci regio-
nalnych uczelni i władz. Nie przewidziano konieczności konsultacji z ekspertami spo-
za paneli roboczych, chociaż sami członkowie paneli mogli we własnym zakresie
takie konsultacje prowadzić. Nie było też w planie przeprowadzania ankiety kwestio-
nariuszowej generalnie przez wszystkie panele, przy czym jeden z paneli zdecydował
się na rozesłanie takiej ankiety.

W celu zwiększenia zainteresowania projektem koordynatorzy podjęli współpracę

z organizacjami handlowymi odpowiednimi dla poszczególnych sektorów. Dodatko-
wo zorganizowano spotkania warsztatowe z udziałem przedstawicieli tych organizacji,
przy czym starano się podkreślić nie tyle, co ma być zrobione, ale raczej, jakie są
oczekiwania członków organizacji handlu. Na spotkaniach był prezentowany także
dorobek foresightu narodowego.

Pierwszym zadaniem, jakie postawiono przed członkami paneli roboczych było

rozwinięcie ogólnych wizji rozwoju danego sektora, a następnym – rozpoznanie do-
tychczasowych i przyszłych trendów rozwojowych.

Koordynatorzy starali się zachęcać uczestników poszczególnych paneli do two-

rzenia scenariuszy rozwoju, co jednak napotykało na barierę w postaci nawyku myśle-
nia kategoriami branżowymi. W konsekwencji jeden z koordynatorów projektu
opracował, na podstawie dorobku dotychczasowych spotkań, projekt przykładowego
scenariusza, po czym rozesłał kierownikom paneli, co pozwoliło na usprawnienie prac
w kolejnych etapach. Przy konstrukcji scenariuszy koordynator projektu użył metod
SWOT-STEEP, których wyniki zweryfikował na podstawie tego, co dzieje się w in-
nych krajach (weryfikacja odbyła się głównie przez internet oraz tradycyjny przegląd
literatury).

Powiązania z foresightem narodowym

Foresight regionalny był ściśle zależny od foresightu narodowego i jednym z za-

dań realizatorów było przedstawienie kluczowych trendów w nim zawartych, z per-
spektywy regionu. W związku z 5-letnim cyklem prac nad foresightem narodowym
występowały pewne problemy związane z konsultacjami i przekazywaniem materia-
łów z poziomu narodowego na regionalny, w związku z czym panel roboczy
foresightu narodowego starał się umawiać z kierownikami poszczególnych paneli ro-
boczych foresightu regionalnego.

Trudności w realizacji foresightu

W wyniku realizacji foresightu pojawiły się wątpliwości, czy takie przedsięwzię-

cie jest wystarczające dla regionów, które zaczynają rozwijać swoje możliwości i nie
mają struktur mogących instytucjonalnie wspierać takie programy. Zwrócono uwagę

między innymi na potrzebę właściwego wsparcia finansowego paneli ekspertów oraz
zaangażowania właściwych organizacji pozarządowych.

Wnioski
1. Podczas realizacji foresightu narodowego warto zapewnić dwustronną wymianę

informacji z zespołem realizującym i wdrażającym foresight dla województwa ślą-
skiego.

2. Region górnośląski nie jest jedynym, w którym obserwuje się trudności ekspertów

zaproszonych do realizacji foresightu, dotyczące samodzielnego przejścia do my-
ślenia multidyscyplinarnego. W takich sytuacjach decydujące znaczenie dla
powodzenia przedsięwzięcia może mieć wiedza i umiejętności kierowników grup
roboczych w zakresie moderowania spotkań, a także jakość materiałów wyjścio-
wych (w tym instrukcji) przygotowywanych przed spotkaniami.

4.14. Projekt North-East England – 2008

Opis projektu

Tablica 18. Foresight regionalny

Państwo Region Organizator

Rok

rozpoczęcia

Czas

realizacji

Sponsorzy

Budżet

projektu

Link

Wielka
Brytania

North-East

PREST,
University
of Manchester

1996
(Faza I)
1998
(Faza II)

9 miesięcy

Newcastle University (RCID)
RTC North, Development Agency
– ONE North-East

80 000
euro
na rok

t.o

Ogólny cel realizacji projektu

Głównym celem foresightu było zwiększenie poziomu konkurencyjności przemy-

słu oraz społeczeństwa przez pogłębienie świadomości, antycypację oraz wykorzysta-
nie przyszłych zdobyczy nauki i technologii. Przyjęto podejście z „dołu do góry”,
odbiegające od podejścia w większości regionów, z założeniem szerokiej odpowie-
dzialności za promocję foresightu przez poszukiwanie metod wdrażania jego ustaleń
do praktyki.

Tło projektu

Region North-East, zlokalizowany na wschodnim wybrzeżu Anglii to, poza kil-

koma dużymi miastami, głównie tereny wiejskie. Upadek tradycyjnego przemysłu
ciężkiego (wydobywczego, stalowego, stoczniowego) wywołał potrzebę restruktury-
zacji gospodarki regionu. Po restrukturyzacji potencjał gospodarczy regionu był two-
rzony przez takie branże, jak: automatyka, elektronika, zaawansowana inżynieria,
wydobycie gazu i ropy oraz przemysł farmaceutyczny, chemiczny, metalowy. Liczba
bezrobotnych w regionie pozostawała powyżej średniej brytyjskiej.

Potrzeba opracowania foresightu była szczególnie ważna ze względu na nasilenie

emigracji właścicieli dużych zagranicznych firm stanowiących alternatywę dla trady-

cyjnej działalności gospodarczej, jak górnictwo węgla kamiennego, hutnictwo czy
przemysł ciężki. Procedura foresightu została formalnie rozpoczęta w 1996 roku
w ramach foresightu narodowego. W tej fazie projekt regionalny był prowadzony
przez Newcastle University (Regionalne Centrum Innowacji – RCID). W drugiej fazie
(począwszy od 1998 r. do dnia dzisiejszego) odpowiedzialność za wdrażanie rezulta-
tów projektu została przekazana Regionalnemu Centrum Technologii z siedzibą
w Sunderland (RTC Nord), które ściśle współpracuje z Regionalną Agencją Rozwoju
(ONE North-East). Procedura foresightu obejmowała:
•  Opracowanie sztandarowego programu o charakterze horyzontalnym, obejmujące-

go zagadnienia jakości życia (demografię, środowisko, przestępczość, transport
itd.).

• Zapewnienie działań koordynujących i wspierających „zewnętrzne” grupy pane-

lowe przez organizację spotkań, cyklicznych imprez oraz dystrybucję publikacji.

• Wypracowanie skutecznych mechanizmów rozpowszechniania i gromadzenia

informacji o rozwoju nowych technologii w kluczowych sektorach gospodarki
regionu North-East.

• Dostarczanie perspektywicznych programów dla przemysłu w celu propagowania

foresightu przez najlepsze dostępne techniki (BAT), a następnie ich wdrażanie
w przedsiębiorstwach, w tym małych i średnich.

W realizację projektu zostało zaangażowanych kilkaset organizacji zarówno

w fazie konsultacyjnej, jak i w działania operacyjne. Realizacja projektu była wspie-
rana środkami pochodzącymi z przemysłu, budżetu krajowego i funduszy unijnych.

Organizacja i metody

Przyjęto czterostopniowe zarządzanie projektem przez:

• Komitet Sterujący – działający jak rada nadzorcza z pełnią władzy. Spotkania były

organizowane co dwa miesiące z udziałem kluczowych reprezentantów przemysłu,
uczelni i organizacji prorozwojowych.

• Radę Wykonawczą (Executive Board) – podlegającą Komitetowi Sterującemu,

odbywająca spotkania częściej (raz na miesiąc) w celu wdrażania polityki, ale nie
jej kreowania.

• Panel Oceny Technicznej (Technical Evaluation Panel) – odpowiedzialny za sza-

cowanie niezbędnych środków.

• Forum Foresightu – ciało doradcze sterujące realizacją programu sztandarowego

(flagship programme); organizujące spotkania kwartalne. Członkostwo w forum
jest nieograniczone. Do udziału w pozostałych organach uczestnicy są zapraszani.

Procedura realizacji projektu foresightu obejmowała cztery zadania ramowe:

Zadanie 1: Określenie obszaru sektora.

Zadanie 2: Opracowanie szczegółowej mapy sektora.

Gdy obszar sektora został już określony, uczestników projektu poproszono o po-

moc w wykonaniu szczegółowej mapy sektora zawierającej wszystkie jego składowe

oraz powiązania między nimi. Ponadto, mapa sektora określała potencjał poszczegól-
nych komponentów oraz ich znaczenie i siłę oddziaływania w sektorze.

Zadanie 3: Opracowanie globalnego scenariusza do 2010 roku.

Następnym etapem było opracowanie globalnej mapy sektora dla 2010 roku.

Wykorzystano dwie różne techniki, których wyniki zostały później skompilowane:
1) projekcję wiedzy bazującej głównie na metodzie burzy mózgów z udziałem przed-

stawicieli sektora przemysłu,

2) analizę przeciwstawnych, zdefiniowanych już wcześniej czynników i uwarunko-

wań – gospodarka rynkowa vs. „zielona” ekonomia (analogicznie jak w brytyj-
skim foresighcie narodowym).

W rezultacie powstała mapa opisująca globalny rynek w 2010 roku, z uwzględ-

nieniem znaczenia i siły oddziaływania poszczególnych jego obszarów, którą następ-
nie porównano z mapą stanu istniejącego. Celem tych prac było lepsze zrozumienie
zmian, które będą dokonywać się w ciągu najbliższych 10 lat oraz ich wpływu na re-
gion. Dzięki temu zidentyfikowano obszary, których rola i znaczenie będą z czasem
wzrastały oraz obszary, które w przyszłości będą mieć znaczenie drugorzędne.

W celu skoncentrowania się na racjonalnej liczbie istotnych kwestii, do oceny

każdego obszaru zidentyfikowano czynniki będące swego rodzaju filtrami, w szcze-
gólności był to wpływ na rynek pracy oraz wpływ na wzrost stopnia zamożności;
przykładowo działalność typu „offshore” (przenoszenie lub zakładanie działalności
w krajach charakteryzujących się mniejszym fiskalizmem) niesie korzyści dla prze-
mysłu, ale nie wpływa na wzrost zatrudnienia. Dokonano również oceny obszarów
pod kątem możliwości nowych osiągnięć w regionie przy obecnym poziomie wiedzy
specjalistycznej. Przykładowo: przy braku istniejącego sektora B + R jest mało praw-
dopodobne, że region osiągnie zadowalający poziom rozwoju.

Zadanie 4: Określenie strategii i zadań wynikających ze scenariusza.

Mając opracowany scenariusz rozwoju, opisujący sektor w 2010 roku, przystą-

piono do kolejnego etapu, w którym dokonano oceny tego, które zmiany mogą na nie-
go oddziaływać najmocniej oraz jakie działania mogą przynieść największe korzyści.
W rezultacie powstała finalna wersja mapy sektora, która opisywała jego obszary pod
kątem tego czy reprezentują one szanse, czy zagrożenia oraz, czy są kluczowe dla
konkurencyjności regionu w 2010 roku.

Doświadczenia z realizacji

Według danych statystycznych, rejestrowanych od 2000 roku, społeczny zasięg

foresightu w regionie North-East obejmował:
• 30 organizacji aktywnie uczestniczących w Komitecie Sterującym (Steering

Committee),

• 15 firm (uzyskały dofinansowanie na realizację projektów pilotażowych w ramach

foresightu),

• 105 wolontariuszy pracowało w trzech grupach prowadzących działania eduka-

cyjne,

• 56 szkół i 50 firm (działają obecnie w ramach tzw. Young Foresight),

5. Foresight regionalny – problemy integracji z innymi

projektami w kraju

Model zintegrowanego zarządzania foresightowego (Integrated Foresight Mana-

gement Model – IFM) stanowi próbę całościowej i zintegrowanej oceny wpływu
foresightów narodowych na zarządzanie przyszłością (Alsan, Oner 2004). Podstawę
modelu stanowi koncepcja zintegrowanego zarządzania (Integrated Management
Model – IMM), rozumianego jako proces tworzenia, sterowania i rozwoju, charakte-
ryzowanego przez dwuwymiarową strukturę obszaru zarządzania, tworzoną przez czas
i elementy składowe (Ulrich 1984) (rys. 2). Wymiar czasu pozwala na rozróżnienie
poziomów zarządzania, wymagających realizacji różnych działań, takich jak:
•  zarządzanie normatywne w celu zapewnienia przetrwania i rozwoju instytucji,

• zarządzanie strategiczne, polegające na tworzeniu, utrzymywaniu i wykorzysty-

waniu potencjału sukcesu,

• zarządzanie operatywne, polegające na wdrażaniu zarządzania normatywnego

i strategicznego.

Elementy składowe procesu zarządzania w modelu IMM to struktury, czyli ele-

menty składowe systemu, zależności między nimi oraz narzędzia ich tworzenia, cele
i zachowania.

Zarz

ądzanie normatywne

Zarz

ądzanie strategiczne

Zarz

ądzanie operatywne

Struktury

Cele

Zachowania

onow

Integracja pozioma

Rys. 2. Koncepcja zintegrowanego modelu zarządzania (IMM); opracowanie własne na podstawie

(Alsan, Oner 2004)

Model IFM jest charakteryzowany przez trzy wyżej wymienione poziomy zarzą-

dzania modelu IMM oraz trzy elementy składowe: ludzie, system, organizacja modelu

KPSO (Knowledge–People–System–Organization) (Oner, Basoglu 2000). Z opubli-
kowanych analiz porównawczych foresightów wynika, że w latach 1989–2001 były
brane pod uwagę głównie elementy normatywne projektów foresightowych. Na po-
ziomie operacyjnym dyskusja elementu ludzkiego rozpoczęła się w 1989 roku, syste-
mu i organizacji w 1996 i 1997 roku, a elementów strategicznych – dopiero od 1996
roku.

Proponowany model IFM podaje ocenę punktową foresightu na podstawie infor-

macji jakościowych, dotyczących występowania lub braku 54 cech (punktacja 1 lub
0). Listę pytań pomocnych do charakteryzowania projektów foresightowych, według
modelu IFM, z podziałem na elementy normatywne, strategiczne i operacyjne, przed-
stawiono w tablicy 19.

Tablica 19. Lista pytań przydatnych do dokonania charakterystyki foresightów według modelu IFM;
opracowanie własne na podstawie (Alsan, Oner 2004)

Rodzaje

czynników

Organizacja System

Ludzie

Normatywne

Czy jest wspominana lub cha-
rakteryzowana struktura organi-
zacji?

Czy jest obserwowane ustana-
wianie kierunków, budowanie
wizji?

Czy istnieje powiązanie między polityką
i kręgami praktyków?

Czy istnieje równowaga między
różnymi „wewnętrznymi napię-
ciami”?

Czy są obserwowane działania
wspierające?

Jaką rolę odgrywa państwo?
(zabezpieczającą = 0, negocjacyjną = 1)

Czy zakres projektu został
dokładnie zdefiniowany?

Czy istnieje bezpośrednie
powiązanie z polityką naukową
i technologiczną?

Czy w projekcie jest kreowana kultura
myślenia długofalowego?

Czy projekt obejmuje aspekty
społeczno-ekonomiczne?

Czy projekt obejmuje planowa-
nie w zakresie elementów
niepewnych?

Czy projekt łączy zmiany technologiczne
z akceptowalnymi kierunkami rozwoju społe-
czeństwa?

Czy foresight staje się częścią
procedury podejmowania
decyzji po zakończeniu projek-
tu?

Czy projekt powoduje
wzbogacanie procesu
kreowania polityki?

Czy projekt ustanawia agendę z szerokim
zakresem interesów?

Czy w projekt są zaangażowane
kręgi rządowe?

Czy projekt skupia się na
zarządzaniu ryzykiem?

Jakie jest centrum zainteresowania dla
dźwigni kulturalnej? (zbiorowe my = 0,
głos jednostki = 1)

Strategiczne

Czy została podana liczba
podobszarów?

Czy celem jest tworzenie sieci
innowacyjności?

Czy istnieje dostęp do opinii ekspertów?

Czy projekt jest zorganizowany

decentralistycznie?

Czy przeprowadzono
porównanie w skali
międzynarodowej?

Czy projekt obejmuje wszystkich

uczestników?

Czy istnieją formalne punkty
odniesienia?

Czy celem jest określenie
priorytetów?

Jakie jest centrum zainteresowania w zakre-
sie rozwoju zachowań? (indywidualne = 0,
zespołowe = 1)

Jaki jest zakres zasad (pojedyn-
cze zasady ukierunkowane na
efektywność = 1, zasady ramo-
we ukierunkowane na efektyw-
ność = 0)

Czy celem jest ustanawianie
priorytetów?

Jakie jest pożądane zachowanie w zakresie
zarządzania? (unikające ryzyka = 0,
przedsiębiorcze = 1)

Czy hierarchia jest niska?

Czy projekt jest wykorzystywa-
ny jako system wczesnego
ostrzegania w kręgach
decyzyjnych?

Jaki jest charakter rozwoju władzy?
(instytucjonalny, w oparciu o hierarchię = 0,
w oparciu o specjalistów = 1)

Jakie jest podejście do rozwoju
organizacyjnego? (do wewnątrz,
ukierunkowane na efektywność
= 0, na zewnątrz, ukierunkowa-
ne na efektywność = 1)

Jaki charakter ma wykorzysta-
nie środków? (ustalony = 1,
elastyczny = 0)

Jaki jest typ pożądanego zachowania
w zakresie uczenia się? (pionowy = 0,
poziomy = 1)

Operacyjne

Czy liczba stwierdzeń tema-
tycznych jest szczegółowo
podana?

Czy celem jest zachęcanie
do dyskusji?

Czy w projekcie wspomina się o budowaniu
konsensusu?

Czy jest stosowana metoda
Delphi?

Czy celem jest przewidywanie? Czy podano liczbę respondentów?

Czy jest stosowana struktura
panelowa?

Czy celem jest analiza ilościo-
wa z zastosowaniem modeli?

Czy projekt obejmuje zachowania formalne
i nieformalne?

Czy są stosowane techniki
reprezentacji?

Czy podjęto działania konty-
nuacyjne?

Czy jest obserwowana aktywność ludzi
w procesie budowania scenariuszy?

Czy są stosowane metodyki
wdrożeniowe?

Czy istnieje powiązanie między
procesem i pożądanym wyni-
kiem?

Czy były stosowane techniki diagnozowania
zachowań?

Czy jest obserwowane podej-
ście operacyjne do rozwoju
organizacyjnego?

Czy istnieje zależność między
wynikami i rocznym budżetem
organizacji państwowych?

Czy w projekcie są stosowane techniki
motywacji?

Z przeprowadzonej analizy porównawczej foresightów narodowych dla wybra-

nych krajów: USA, Japonii, Niemiec, Wielkiej Brytanii, jako krajów wiodących pod
względem rozwoju gospodarczego oraz Hiszpanii, Nowej Zelandii, Korei i Węgier
jako krajów rozwijających się (na podstawie danych Banku Światowego na temat wy-
sokości produktu krajowego brutto) z zastosowaniem modelu IFM uzyskano wyniki
przedstawione w tablicy 20.

Tablica 20. Wyniki analizy porównawczej foresightów narodowych z zastosowaniem modelu IFM dla
wybranych krajów; opracowanie własne na podstawie (Alsan, Oner 2004)

Kraj

Poziomy IFM

Elementy IFM

Razem

Razem, %

(na 54 punkty modelu

IFM)

normat

ywne

rat

egiczne

operacyjne

ludzie

syst

organizacja

USA

15 16 14 15 15

Japonia

15 12 10 11 14

Niemcy

14 10 9 10 14

Wielka

Brytania 15 13 11 13 14

Hiszpania

10 11 6 9 9

Nowa

Zelandia 14 12 12 14 13

Korea

15 12 12 13 13

Węgry

15 13 12 15 12

Średnio

14,1 12,4

10,8 12,5 13,0

11,8

37,3

–

Z danych wynika wiodący charakter normatywny foresightów (14,1) oraz strate-

giczny (12,8), jak również braki w aspekcie zarządzania operatywnego, co świadczy
o słabym powiązaniu działań z decyzjami strategicznymi i normatywnymi we wszyst-
kich analizowanych krajach. W aspekcie elementów IFM najwyższe noty uzyskano
dla systemu, w czym odzwierciedla się nastawienie na uzyskanie wyników projektu
(13,0), na drugim miejscu, z porównywalną notą (12,5) plasuje się element ludzie.

Tablica 21. Charakterystyka wybranych sieci foresightowych lub podobnych projektów o charakterze sieciowym

Lp. Organizacja

Nazwa

sieci

Członkowie

Forma działania

Cel i zakres działania

Zasięg

Network Centre – Bribie

Island, Queensland,

Australia

globalforesight.net

Global Foresight

Network – 8

Leadership Skills

Sieć skupiająca naukowców,

myślicieli, futurystów, konsultantów

i „sojuszników”; członkostwo

bezpłatne

Portal informacyjny

(raporty branżowe

i roczne,

newsletter)

Koncentracja na zagadnieniach foresightu strategicznego. Dostarczanie

metod, wspomaganie procesów przemian angażujących wszystkich

uczestników i interesariuszy, biorących udział w „myśleniu o przyszłości”

i wytyczaniu dróg jej osiągania

Australia i Oceania.

Problematyka – globalna

2. foresight.gov.uk

UK Foresight,

Horizon Scan-

ning Centre

(od 2002)

Sieć ekspertów i interesariuszy

oraz członków zespołów projekto-

wych realizujących foresighty

Portal informacyjny

Dostarczanie wizji przyszłości przez zapewnianie efektywnych strategii.

Punkt konsultacyjny dla projektów foresight realizowanych na terenie

Wielkiej Brytanii

Narodowy

Problematyka – globalna

Projekt realizowany

w ramach National

Council for Voluntary

Organisations (NCVO),

Wielka Brytania

ncvo-vol.org.uk

Third Sector

Foresight

Sieć skierowana do wszystkich,

którzy są zaangażowani w plano-

wanie, tworzenie strategii bądź

myślenie o przyszłości swoich

organizacji

Portal informacyjny

(raporty branżowe,

analizy, biuletyny

on line)

Poprawa wyników brytyjskiej nauki i inżynierii oraz poziomu

ich wykorzystania przez rząd oraz społeczeństwo.

Pomoc organizacjom wolontaryjnym w efektywnym planowaniu ich roli

w przyszłości, ze szczególnym naciskiem na dostarczanie informacji

o trendach wpływających na sektor społeczny oraz wolontariat. Dostarczanie

narzędzi wspomagających organizacje wolontaryjne w zamianie rozumienia

potrzeb ich otoczenia na konkretne plany i działania

Globalny

The Finnish National

Fund for Research and

Development (Sitra),

Finlandia

sitra.fi

National

Foresight

Network (projekt

pod auspicjami

parlamentu

fińskiego)

Eksperci foresightu oraz eksperci

zajmujący się przewidywaniem,

zaproszeni do Narodowej Sieci

Foresight (NFN); bliska współpraca

z Forum Foresight realizowanym pod

auspicjami Ministra Handlu i Przemy-

słu, Sieci foresight, przy gabinecie

Premiera oraz projektu FinnSight

Portal informacyjny,

forum wymiany

doświadczeń,

publikacje on line

Identyfikowanie wyzwań, trendów zmian i słabych sygnałów (weak signals)

oraz doskonalenie technik wykorzystywania zaawansowanej informacji

w procesie decyzyjnym

Narodowy

Problematyka – globalna (współpraca

z innymi krajami, innowacje, ochrona

środowiska, zdrowie, żywność)

Ministry of Labour

Finlandia

mol.fi

Government

Foresight

Network

(od 2004)

Reprezentanci wszystkich mini-

sterstw oraz gabinetu premiera

Sieć funkcjonuje jako

forum dyskusyjne

oraz instrument

współpracy między

ministerstwami

Koordynowanie działalności foresightowej na szczeblu ministerialnym.

Dodatkowo wspieranie procesu foresightu, promowanie działań foresightu

na szczeblu regionalnym i zapewnienie stosowania wyników foresightu

w realizacji polityki

Rządowy

Problematyka wdrażania foresightu

na szczeblu rządowym (dwa raporty

w tym zakresie dostępne w języku

fińskim)

Department

of Humanities

Simon Fraser University,

Kanada

appliedforesight.org

Applied

Foresight

Network (AFN)

Siec globalna skupiająca uczelnie

wyższe

Forum dyskusyjne

między profesora-

mi, studentami,

nauczycielami

i obywatelami

Wspomaga dialog i działania społeczne w obszarach mających krytyczne

znaczenie dla przyszłości. W ramach sieci lokalnych centrów (Autonomous

Applied Foresight Centers) jest tworzony system współpracy na poziomie

lokalnym na rzecz rozwiązywania strategicznych i globalnych zagadnień.

Ważny ośrodek badań i probierz nastrojów, dysponujący narzędziami

kreowania polityki lokalnej, narodowej oraz międzynarodowej.

Globalny

APEC Center

for Technology Foresight

National Science

and Technology

Development Agency

(NSTDA),

Tajlandia

apecforesight.org

APEC Technol-

ogy Foresight

Network

(od 1998)

Pogłębianie kontaktów między

małymi grupami osób zaangażo-

wanych w foresight technologiczny

zarówno w ramach członków

APEC, jak i globalnie

Centrum wirtualne

– udostępnianie

i rozumienie

najlepszych praktyk

odnośnie

do foresightu

Dostarczanie rozwiązań dla ekspertów foresightu, niezbędnych informacji

związanych z foresightem oraz efektywnych metod implementacji wyników

działalności foresightu

Narodowy i globalny

Podsumowanie

Odpowiedź na pytanie „co należy zrobić dla skutecznego wdrożenia foresightu

w województwie śląskim?” jest trudna, ponieważ w Polsce nie ma wzorców w postaci
wdrożonych foresightów regionalnych. Z analizy foresightów zagranicznych można
jednak wyciągnąć kilka praktycznych wskazówek.

1. Pod względem instytucjonalnym szczególnie ważne, wręcz konieczne, może się

okazać wykreowanie wyspecjalizowanego podmiotu wdrażającego, zdolnego do
współpracy zarówno z władzami rządowymi, jak i samorządowymi województwa
i nieobciążonego kadencyjnością.

2. Rozwiązania organizacyjne już w pierwszym okresie wdrażania foresightu muszą

być ukierunkowane na:
- zapewnienie płynnego funkcjonowania formalnych i nieformalnych sieci po-

wiązań między podmiotami uczestniczącymi we wdrażaniu; powiązania te
powstały w sposób naturalny w czasie realizacji projektu,

- utworzenie sieci cyfrowej skupiającej uczestników oraz interesariuszy projektu,
- utworzenie regionalnego systemu informatycznego na rzecz monitorowania

wdrażania rezultatów,

- włączenie się w poziomą sieć foresightów regionalnych, jak i w pionowy układ

obejmujący projekty lokalne, regionalne i wdrażane na szczeblu krajowym;
pierwszym krokiem w tym kierunku może być zapewnienie dwustronnej wy-
miany informacji z zespołem realizującym, a następnie wdrażającym Foresight
Narodowy NPF 2025.

3. Dobre zaplecze polityczne dla wdrażania foresightu może być stworzone przez:

- wykreowanie wyrazistego lidera projektu (silna osobowość, także medialna),
- pozyskanie regionalnych liderów politycznych.

4. Najważniejszym kierunkiem strategii wdrażania foresightu będzie jego wykreo-

wanie na trwały element kultury społecznej województwa. Najważniejszym,
sprawdzonym elementem będzie objęcie wdrażaniem, oprócz sektora gospodar-
czego, także sfery edukacyjnej – na przykład przez konkursy dla studentów
i dla uczniów. We wdrażaniu wyników i ewentualnej kontynuacji foresightu dla
województwa śląskiego warto rozważyć zwiększenie nacisku na zagadnienia
przekrojowe (horyzontalne) na styku technologii i sfery społecznej.

Wiedza o foresighcie jest w społeczeństwie województwa śląskiego znikoma.

Warto również zwrócić uwagę na potrzebę ustawicznego podnoszenia wiedzy o fore-
sighcie wśród potencjalnych ekspertów dla projektów tego typu.

We wdrażaniu i ewentualnej kontynuacji foresightu technologicznego dla woje-

wództwa śląskiego należy uwzględnić aspekt transgranicznej współpracy (a także
konkurencji), szczególnie z regionem ostrawsko-karwińskim zarówno w sferze spo-
łeczno-gospodarczej, jak i w sferze B + R.

Całość powyższych uwag prowadzi do następującej konkluzji: foresight techno-

logiczny dla województwa śląskiego powinien, w miarę wdrażania jego wyników,
przekształcić się w przedsięwzięcie angażujące szerokie kręgi społeczne, w tym sferę
edukacji, i objąć nie tylko zagadnienia naukowo-technologiczne, ale także horyzontal-
ne. Jednym z czynników rozstrzygających o sukcesie we wdrażaniu foresightu będzie
stworzenie wsparcia instytucjonalnego, najlepiej, jeżeli będzie ono częścią ogólnokra-
jowego systemu wspierającego przeniesienie innowacyjności w technologii na co-
dzienną praktykę społeczną.

Literatura

1. Alsan A., Oner M.A. (2004): Comparison of National Foresight Studies by Integrated

Foresight Management Model. Futures Vol. 36, s. 889–902.

2. Ayers U.R., Axtell R. (1996): Foresight as a survival characteristic: when (if ever) does the

long view pay. Technological Forecasting and Social Change Vol. 51, 3, s. 209–235.

3. Blind K., Cuhls K., Grupp H. (1999): Current Foresight Activities in Central Europe.

Technological Forecasting and Social Change Vol. 60, s. 15–35.

4. Bowonder B., Miyake T. (1993): Technology foresight in Japan. Futures Vol. 25, s. 757–777.
5. Bradfield R., Wright G., Burt G., Cairns G., van der Heijden K. (2005): The origins and evolu-

tion of scenario techniques in long range business planning. Futures Vol. 37, s. 795–812.

6. Bundesministerin für Bildung und Forschung (2003). Futur: Der deutsche Forschungsdia-

log. (http://www.bmbf.de/pub/futur_eine_erste_bilanz.pdf).

7. Constanzo L.A. (2004): Strategic foresight in a high-speed environment. Futures 36,

s. 219–235.

8. Durand T. (2003): Twelve lessons from Key Technologies 2005: the French technology

foresight exercise. J. Forecast 22, s. 161–177.

9. Dutch Central Planning Bureau (1992): Scanning the Future. The Hague, SDU Publishers.

10. Georghiou L. (2003): Foresight concept and practice as a tool for decision making. Plenary

presentation. Technology Foresight Summit, Budapest, Hungary.
(http://www.unido.org/file-storage/download/?file_id=10631).

11. Georghiou L., Keenan M. (2006): Evaluation of national foresight activities: Assesing ra-

tionale, process and impact. Technological Forecasting and Social Change Vol. 73,
s. 761–777.

12. Georghiou L., Keenan M. (2006): Evaluation of national foresight activities: Assesing ra-

tionale, process and impact. Technological Forecasting and Social Change 73, s. 761–777.

13. Grupp H., Linstone H.A. (1999): National technology foresight activities around the globe

resurrection and new paradigms. Technological Forecasting and Social Change Vol. 60,
s. 85–94.

14. Havas A. (2003): Evolving foresight in a small transition economy. Journal of Forecasting

Vol. 22, s. 179–201.

15. He´Raud J.A., Cuhls K. (1999): Current Foresight Activities in France, Spain and Italy.

Technological Forecasting and Social Change Vol. 60, s. 55–70.

16. http://www.nkth.gov.hu/main.php?folderID=159&articleID=3826&ctag=articlelist&iid=1
17. Irvine J., Martin B.R. (1984): Foresight in Science: Picking the Winners. London, Pinter

Publishers.

18. Martin B., Irvine J. (1989): Research Foresight: Priority-setting in Science. London, Pinter

Publishers.

Document Outline