PRIORYTETOWE TECHNOLOGIE
DLA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
Część 1
Autorzy:
Sigmund Barczyk
, Akademia Ekonomiczna w Katowicach
Marcin Baron
, Akademia Ekonomiczna w Katowicach
Jerzy Biniecki
, Akademia Ekonomiczna w Katowicach
Andrzej Klasik
, Akademia Ekonomiczna w Katowicach
Florian Kuźnik
, Akademia Ekonomiczna w Katowicach
Artur Ochojski
, Akademia Ekonomiczna w Katowicach
Bogumił Szczupak
, Akademia Ekonomiczna w Katowicach
PRIORYTETOWE TECHNOLOGIE
DLA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
Część 1
STUDIUM REGIONALNE
Praca zbiorowa pod redakcją
Andrzeja Klasika i Floriana Kuźnika
Publikacja została opracowana w ramach projektu nr
WKP_1/1.4.5/2/2006/10/13/591 pt.: „Priorytetowe tech-
nologie dla zrównoważonego rozwoju województwa
śląskiego”, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego, realizowanego przez konsorcjum
w składzie: Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Główny
Instytut Górnictwa w Katowicach, Politechnika Śląska
w Gliwicach i Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego
GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA
Katowice 2008
Rada Programowa ds. Wydawnictw: prof. dr hab. inż. Jakub Siemek (przewodniczący), prof. dr hab.
inż. Tadeusz Chmielniak, prof. dr hab. inż. Józef Dubiński, prof. dr hab. inż. Andrzej Maranda, prof. dr
hab. inż. Korneliusz Miksch, prof. dr hab. inż. Joanna Pinińska, prof. dr hab. inż. Krystian Probierz, prof.
dr hab. inż. Czesława Rosik-Dulewska, prof. dr hab. inż. Janusz Roszkowski, prof. dr hab. inż. Antoni
Tajduś
Komitet Kwalifikacyjno-Opiniodawczy: prof. dr hab. inż. Antoni Kidybiński (przewodniczący), prof. dr
hab. inż. Krystyna Czaplicka, doc. dr hab. inż. Józef Kabiesz, prof. dr hab. inż. Władysław Konopko, prof.
dr hab. inż. Jerzy Kwiatek, prof. dr hab. Kazimierz Lebecki, prof. dr hab. inż. Adam Lipowczan, doc. dr
hab. inż. Krzysztof Stańczyk, doc. dr hab. inż. Marian Turek, doc. dr hab. inż. Jan Wachowicz, mgr
Małgorzata Zielińska
Recenzent
prof. dr hab. Aleksandra Jewtuchowicz
Redakcja wydawnicza
Ewa Gliwa
Małgorzata Kuśmirek-Zegadło
Małgorzata Zielińska
Skład, łamanie
Krzysztof Gralikowski
Projekt okładki
Adrian Hajda
ISBN 978-83-61126-05-8 (całość)
ISBN 978-83-61126-06-5 (cz. 1)
Printed in Poland
All rights reserved
Copyright by Główny Instytut Górnictwa
Sprzedaż wydawnictw Głównego Instytutu Górnictwa prowadzi
Zespół Wydawnictw i Usług Poligraficznych
tel. 032-259-24-03, 032-259-24-04, e-mail: m.kusmirek@gig.katowice.pl
_______________________________________________________________
Katowice, GIG 2008. Wyd. 1. Ark. wyd. 6,0. Format B5.
Przygotowanie do druku i druk: Zespół Wydawnictw i Usług Poligraficznych GIG
Oprawa: Zakład Poligraficzny „Węglogryf”, Katowice
5
Spis tre
ści
R o z d z i a ł 1 .
Foresight regionalny: scenariusze protechnologicznego rozwoju województwa
śląskiego – studium regionalne ................................................................................................. 7
A
NDRZEJ
K
LASIK
,
F
LORIAN
K
UŹNIK
,
J
ERZY
B
INIECKI
,
B
OGUMIŁ
S
ZCZUPAK
,
M
ARCIN
B
ARON
,
A
RTUR
O
CHOJSKI
1.1.
Wielowymiarowa analiza uwarunkowań rozwoju technologicznego
województwa śląskiego (model VAFA) ......................................................................... 7
1.2.
Analiza współzależności czynników kształtujących rozwój technologiczny
województwa śląskiego (model PSA)............................................................................. 8
1.3.
Analiza pól współpracy podmiotów kształtujących rozwój technologiczny
w regionie (model CFI) ................................................................................................. 11
1.4.
Scenariusze protechnologicznego rozwoju regionu (model PeTaRDA) ....................... 13
1.5.
Analiza czynników kształtujących potencjał pól technologicznych (model INFA) ..... 22
1.6.
Analiza relacji między uwarunkowaniami rozwoju technologicznego
a polami technologicznymi regionu (model SATTIN) ................................................. 25
1.7.
Podsumowanie .............................................................................................................. 28
Załączniki:
1. Wartości determinujące rozwój technologiczny województwa śląskiego ........................ 31
2. Czynniki determinujące rozwój technologiczny województwa śląskiego ........................ 32
3. Cząstkowe scenariusze rozwoju protechnologicznego województwa
śląskiego ........................................................................................................................... 36
4. Metascenariusze rozwoju protechnologicznego województwa śląskiego
w ścieżce antycypacyjnej ................................................................................................. 43
5. Metascenariusze rozwoju protechnologicznego województwa śląskiego
w ścieżce eksploracyjnej .................................................................................................. 47
6. Analiza relacji między czynnikami w układzie: potencjały – mechanizmy ..................... 53
R o z d z i a ł 2 .
Wybrane metody analizy scenariuszowej ............................................................................. 59
J
ERZY
B
INIECKI
,
B
OGUMIŁ
S
ZCZUPAK
2.1.
Scenariusz: krótki przegląd definicji ............................................................................ 59
2.2.
Scenariusze: typy .......................................................................................................... 59
2.3.
Scenariusze: procedura i metody tworzenia .................................................................. 61
2.4.
Analiza strukturalna ...................................................................................................... 62
2.5.
Analiza gry aktorów – metoda MACTOR .................................................................... 64
2.6.
Analiza morfologiczna .................................................................................................. 67
2.7.
Ekspercka metoda szacunku ........................................................................................ 70
R o z d z i a ł 3 .
Foresight krajowy i foresighty regionalne. Doświadczenia skandynawskie ...................... 76
S
IGMUND
B
ARCZYK
3.1.
Istota i specyfika foresightu w ujęciu skandynawskim ................................................. 76
3.2.
Foresighty krajowe ....................................................................................................... 77
3.3.
Foresighty regionalne ................................................................................................... 85
3.4.
Foresight regionalny jako proces .................................................................................. 90
3.5.
Aspekty metodyczne foresightu .................................................................................... 93
3.6.
Praktyka organizowania procesu foresightu ................................................................. 97
3.7.
Szwedzkie doświadczenia w organizowaniu regionalnych foresightów..................... 101
3.8.
Studium przypadku – projekt foresightu: Baltic String .............................................. 105
Literatura ............................................................................................................................... 108
6
7
ROZDZIAŁ 1.
Foresight regionalny:
scenariusze protechnologicznego rozwoju
województwa
śląskiego – studium regionalne
Andrzej Klasik, Florian Kuźnik, Jerzy Biniecki, Bogumił Szczupak, Marcin Baron, Artur
Ochojski
1.1. Wielowymiarowa analiza uwarunkowa
ń rozwoju technologicznego
województwa
śląskiego (model VAFA)
1)
Podstawę wielowymiarowej analizy uwarunkowań rozwoju technologicznego
województwa śląskiego (rys. 1) VAFA stanowią dwojakiego rodzaju założenia doty-
czące:
• typów uwarunkowań,
• wymiarów rozwoju regionalnego.
Wśród typów uwarunkowań wyodrębniono:
• uwarunkowania aksjologiczne,
• uwarunkowania przedmiotowe.
Uwarunkowania aksjologiczne powiązano z podstawowymi wartościami determi-
nującymi charakter zachowań kluczowych podmiotów (aktorów) technologicznego
rozwoju województwa śląskiego (zał. 1). Uwarunkowania przedmiotowe są związane
z czynnikami o charakterze zdarzeń lub procesów, aktualnie lub potencjalnie wpływa-
jących na rozwój technologiczny regionu (zał. 2).
Aksjologiczna (podmiotowa) i przedmiotowa analiza uwarunkowań rozwoju
technologicznego województwa śląskiego była prowadzona przy uwzględnieniu na-
stępujących wymiarów:
• politycznego,
• społecznego,
• ekonomicznego,
• infrastrukturalnego,
• środowiskowego,
• przestrzennego.
Podstawą rozpoznania wartości i czynników rozwoju technologicznego woje-
wództwa śląskiego była ankieta adresowana do instytucji odpowiedzialnych za rozwój
1)
Model VAFA stworzono przy współudziale konsultantów: Józefa Kolonko, Jerzego
Kusztala, Wojciecha Świątkiewicza, Konrada Tausza.
8
województwa śląskiego oraz ekspertów profesjonalnie zajmujących się tematyką roz-
woju regionu w wyróżnionych wymiarach. Uzyskany od respondentów zbiór wartości
i czynników został uporządkowany, pogrupowany i zredefiniowany. Wykorzystano go
do ustalenia definitywnej listy:
• wartości, będących podstawą analizy gry aktorów (model CFI),
• czynników, będących podstawą prospektywnej analizy strukturalnej (model PSA).
Rys. 1. Wielowymiarowa analiza uwarunkowań rozwoju technologicznego województwa śląskiego
(model VAFA)
1.2. Analiza wspó
łzależności czynników kształtujących rozwój
technologiczny województwa
śląskiego (model PSA)
Istotą analizy PSA było rozpoznanie układu powiązań w zbiorze wyselekcjono-
wanych czynników kształtujących rozwój technologiczny województwa śląskiego.
Wśród tych czynników wyróżniono (rys. 2):
• czynniki wewnętrzne, których źródłem są procesy zachodzące w sektorze techno-
logicznym województwa,
• czynniki zewnętrzne, których źródłem jest otoczenie sektora technologicznego
województwa.
Pod uwagę wzięto dwojakiego rodzaju powiązania między czynnikami:
• powiązania bezpośrednie,
• powiązania pośrednie.
Rys. 2. Analiza współzależności czynników
kształtujących rozwój technologiczny
województwa śląskiego (model PSA)
9
Wynikiem analizy było wyodrębnienie czterech podstawowych grup czynników
kształtujących rozwój technologiczny województwa śląskiego (tabl. 1). Są to:
• czynniki rezultatowe,
• czynniki niestabilne,
• czynniki motoryczne,
• czynniki autonomiczne.
Tablica 1. Grupy czynników strukturalnych kształtujących rozwój technologiczny województwa śląskiego
Typ
czynnika
Istota czynnika
Czynni
ki
re
zul
tatowe
Atrakcyjność regionalnej oferty pracy, zamieszkania i spędzania wolnego czasu dla osób z wysokimi
kwalifikacjami zawodowymi
Atrakcyjność regionu jako miejsca pracy, zamieszkania i prowadzenia biznesu dla utalentowanych ludzi
Kreatywność edukacji i rozwój edukacji kreatywności w województwie śląskim
Odpływ kapitału ludzkiego z województwa śląskiego
Inwestowanie w województwie śląskim w utalentowaną młodzież i młodych naukowców
Środowisko biznesu dla dynamicznych małych firm w województwie śląskim
Poziom terytorializacji firm sektora technologicznego w województwie śląskim
Współpraca sektora prywatnego, w tym MŚP, z sektorem badawczo-rozwojowym
Poziom kompetencji badawczych i wyposażenia technicznego w sektorze B + R w województwie śląskim
Czynni
ki
ni
estabi
ln
e
Poziom koncentracji kapitału i decyzje rozwojowe znaczących firm w województwie śląskim
Koncentracja w województwie śląskim firm zaawansowanych technologicznie
Tworząca się nowa gospodarka w Aglomeracji Górnośląskiej
Tworzenie śląsko-krakowskiego obszaru rozwoju sektora technologicznego
Rozwój sieci naukowych i tworzenie platform technologicznych w województwie śląskim
Uczestnictwo śląskich instytucji i zespołów badawczych w Europejskiej Przestrzeni Badawczej
Proces metropolizacji centralnych miast Aglomeracji Górnośląskiej
Tworzenie nowoczesnych centrów miejskich i atrakcyjnych przestrzeni publicznych w miastach województwa śląskiego
Czynni
ki
motor
yczne
Sektorowa alokacja środków wynikająca z programów operacyjnych
Regionalna alokacja środków wynikająca z programów operacyjnych
Rozwój finansowych i fiskalnych instrumentów wspierania innowacji technologicznych
Poziom nakładów na działalności B + R ze źródeł krajowych (publicznych i prywatnych) i zagranicznych
(w tym europejskich)
Preferencje polityczne alokacji środków publicznych w województwie śląskim
Upowszechnianie różnych form partnerstwa publiczno-prywatnego w podejmowaniu i realizacji przedsięwzięć
regionalnych
Sprawność instytucji zarządzających projektami w województwie śląskim
Zdolność absorpcji środków unijnych przez władze lokalne i lokalne grupy interesu
Poziom partnerstwa publicznego władz lokalnych, powiatowych i wojewódzkich w województwie śląskim
Rynek kapitałowy na rzecz przedsiębiorstw i przedsięwzięć innowacyjnych
Naukowo-techniczna i gospodarcza integracja w trójkącie Katowice – Ostrawa – Žilina
Budowa społeczeństwa obywatelskiego w województwie śląskim opartego na zaufaniu i tolerancji
Szkolnictwo wyższe województwa śląskiego w Europejskiej Przestrzeni Edukacyjnej
Rozbudowa układu komunikacyjnego (A1, DTŚ, obwodnice aglomeracji i ośrodków regionalnych) wraz
z budową szybkiej kolei regionalnej
Rozbudowa Międzynarodowego Portu Lotniczego Katowice-Pyrzowice oraz portów lotniczych o różnym przeznaczeniu
w ośrodkach regionalnych
Dostępność różnorodnych źródeł finansowania rozbudowy infrastruktury regionalnej
Integracja regionalnych systemów infrastruktury technicznej
Restrukturyzacja infrastruktury ochrony środowiska w województwie śląskim
10
Czynni
ki
aut
onomi
czne
Dostosowanie poziomu ochrony środowiska do dyrektyw UE oraz globalnych
Aktywność samorządów terytorialnych w przygotowaniu terenów inwestycyjnych
Nakłady na edukację na wszystkich poziomach kształcenia
Skuteczność instrumentów prawno-politycznych wymuszających rozwój technologii wolnych od ryzyka
środowiskowego
Rozwój współpracy transgranicznej województwa śląskiego w trójkącie granicznym Polski, Czech i Słowacji
Standardy świadczenia usług publicznych w województwie śląskim
Poziom mobilności zawodowej mieszkańców województwa śląskiego
Niż demograficzny i starzenie się ludności województwa śląskiego
Wiedza techniczna i kultura pracy przemysłowej w województwie śląskim
Potęgowanie się cywilizacyjnych i środowiskowych zagrożeń zdrowia w województwie śląskim
Akceptacja społeczna dla przedsięwzięć innowacyjnych w województwie śląskim
Poziom uczestnictwa społeczności województwa śląskiego w kształceniu ustawicznym
Przemiany w systemie edukacji ukierunkowane na przedmioty ścisłe i przyrodnicze
Proces indywidualizacji stylów życia w województwie śląskim
Rozbudowa kontaktów naukowo-technicznych i handlowych z Chinami i Indiami
Poziom inwestycji w zakresie energetyki, telekomunikacji, ochrony środowiska w województwie śląskim
Popyt na specjalistyczne usługi medyczne
Popyt na produkty i usługi przyjazne środowisku
Stopień dojrzałości regionalnego rynku nieruchomości
Stopień dojrzałości rynku usług publicznych w województwie śląskim
Stopień dywersyfikacji źródeł i nośników energii w kraju
Procesy restrukturyzacji śląskiego górnictwa węgla kamiennego
Międzynarodowa konkurencyjność śląskiego górnictwa
Międzynarodowa konkurencyjność śląskiego hutnictwa
Niedostosowanie strukturalne śląskiego rynku pracy do potrzeb nowej gospodarki
Popyt na usługi diagnostyczne i rehabilitacyjne dla ludności w wieku poprodukcyjnym
Popyt na nowoczesne technologie kształcenia dzieci i młodzieży
Popyt na technologie informacyjne i komunikacyjne w warunkach rozwoju społeczeństwa obywatelskiego
Multimodalność i międzyoperacyjność systemu transportowego województwa śląskiego
Rozwój infrastruktury kultury wysokiej w Aglomeracji Górnośląskiej
Potencjał logistyczny firm w województwie śląskim
Negatywne skutki eksploatacji górniczej w województwie śląskim
Walory przyrodnicze województwa śląskiego o znaczeniu ponadlokalnym
Poziom nakładów finansowych na ochronę środowiska z uwzględnieniem środków europejskich
Skala nagromadzonych odpadów, osadów i zdegradowanych (skażonych) powierzchni w województwie śląskim
Poziom skażenia powietrza
Różnorodność zasobów naturalnych i ich znaczenie dla gospodarki
Jakość wód powierzchniowych i głębinowych
Uporządkowanie gospodarki wodnej i ściekowej
Poziom konsolidacji instytucji zajmujących się ochroną środowiska i zdrowiem środowiskowym
Poziom kontroli obrotu żywnością i lekami
Stopień zaawansowania procesu rewitalizacji w miastach Aglomeracji Górnośląskiej i w ośrodkach regionalnych
(rewitalizacja terenów zdegradowanych, terenów poprzemysłowych, dzielnic i miast, rewitalizacja zabytkowych
układów architektoniczno-urbanistycznych, odnowa substancji mieszkaniowej w regionie)
Dostępność terenów inwestycyjnych w miastach Aglomeracji Górnośląskiej i w ośrodkach regionalnych
Procesy suburbanizacji na obrzeżach miast Aglomeracji Górnośląskiej i w ośrodkach regionalnych
Stopień zaawansowania przebudowy infrastruktury na obszarach wiejskich
Wykorzystanie przemysłowego dziedzictwa kulturowego województwa śląskiego
Decyzje rządowe o przekształceniach organizacyjno-kapitałowych służących internacjonalizacji jednostek
naukowo-badawczych województwa śląskiego
Uczestnictwo szkół i jednostek badawczo-rozwojowych województwa śląskiego w europejskich ugrupowaniach
współpracy terytorialnej
Funkcjonowanie prawa patentowego i wynalazczego w Polsce
Poziom kształcenia w zakresie nowoczesnych technologii
Transfer technologicznego know-how inwestorów zagranicznych do regionalnych kooperantów
i podwykonawców
11
Czynni
ki
aut
onomi
czne
Konsolidacja firm regionalnych i umacnianie się na rynkach międzynarodowych
Kooperacja firm w województwie śląskim z koncernami międzynarodowymi
Lokalizowanie się nowych instytucji finansowych wzmacniających transfer innowacji technologicznych do MŚP
w województwie śląskim
Zdolność absorpcji innowacji technologicznych przez MŚP w województwie śląskim
Poziom nakładów na rozbudowę i modernizację infrastruktury badawczo-rozwojowej, w tym zaplecza laboratoryjnego
Funkcjonowanie systemu zamówień publicznych w sektorze B + R i transferze innowacji technologicznych
Dostępność środowisk naukowo-technicznych do międzynarodowych baz danych
Poziom umiędzynarodowienia zaawansowanych technologicznie firm sektora MŚP
Orientacja działalności JBR na rozwój tradycyjnego przemysłu
Zakres wyposażenia województwa śląskiego w infrastrukturę informatyczno-komunikacyjną, w tym dostępność
szerokopasmowego i bezprzewodowego internetu w województwie śląskim
Konsolidacja przedsięwzięć badawczych i edukacyjnych w sektorze szkolnictwa wyższego województwa śląskiego
Poziom wyposażenia szkół wyższych w infrastrukturę B + R
Rozwój odnawialnych źródeł energii
Stopień wykorzystania odnawialnych źródeł energii w województwie śląskim
1.3. Analiza pól wspó
łpracy podmiotów kształtujących rozwój
technologiczny w regionie (model CFI)
Identyfikacja pól współpracy, będąca treścią tego etapu polegała przede wszyst-
kim na powiązaniu zdefiniowanych czynników strukturalnych z kluczowymi aktorami
wywierającymi znaczący wpływ na ich ewolucję (rys. 3).
Rys. 3. Analiza pól współpracy podmiotów kształtujących rozwój technologiczny
w regionie (model CFI)
W szczególności (tabl. 2):
• ustalono zbiór podmiotów, które „rządzą” poszczególnymi czterema grupami
czynników (motorycznych, niestabilnych, rezultatowych i autonomicznych),
• ujawniono wartości, które determinują zachowania tych podmiotów.
12
Tablica 2. Aksjologiczne uwarunkowania zachowań podmiotów rozwoju technologicznego województwa
śląskiego
Typ
czynnika
Podmioty Wartości
Rezul
tatowe
Władze samorządowe
Przedsiębiorcy i menedżerowie
biznesu
Nauczyciele i nauczyciele
akademiccy
Badacze i naukowcy
Zamożność mieszkańców województwa śląskiego
Dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze województwa śląskiego
Wartość dodana małych firm i firm sektora technologicznego w województwie
śląskim
Dochodowość dynamicznych małych firm i firm sektora technologicznego
w województwie śląskim
Wiedza, kompetencje i doświadczenie kapitału ludzkiego w województwie
śląskim
Społeczeństwo uczące się województwa śląskiego
Jakość środowiska w województwie śląskim
Unikatowość wykształcenia technicznego
Ni
estabi
ln
e
Politycy i menedżerowie dużych
miast
Naukowcy, badacze zorientowani
na wdrożenia biznesowe
Ludzie kreatywni tworzący biznes
oparty na wiedzy
Przedsiębiorcy i menedżerowie firm
Atrakcyjność lokalizacyjna województwa śląskiego
Konkurencyjność gospodarki śląskiej
Użyteczność transferowanej wiedzy z sektora B + R do biznesu w województwie
śląskim
Innowacyjność województwa śląskiego
Dochodowość i wartość dodana znaczących firm w województwie śląskim
Dochodowość i wartość dodana firm zaawansowanych technologicznie
w województwie śląskim
Motor
yczne
Politycy poziomu rządowego
Lokalni i regionalni politycy poziomu
samorządowego
Instytucje rynku kapitałowego
Przedsiębiorcy – inwestorzy
Szkoły wyższe w województwie
śląskim
Instytucje zarządzające infrastrukturą
województwa śląskiego
Przejrzystość, spójność i konsekwencja wyborów politycznych polityków poziomu
rządowego
Przejrzystość, spójność i konsekwencja wyborów politycznych w samorządach
terytorialnych
Sprawność zarządzania na poziomie samorządowym
Zyskowność firm i inwestorów
Efektywność i wartość dodana projektów w województwie śląskim
Wiedza, kompetencje i doświadczenie kapitału ludzkiego województwa śląskiego
Społeczeństwo uczące się
Bezpieczeństwo energetyczne, transportowe i informatyczne
Dostępność komunikacyjna i transportowa województwa śląskiego
Sprawność i niezawodność systemów infrastrukturalnych
Ekologiczność systemów infrastrukturalnych
Aut
onomi
czne
Politycy poziomu rządowego
Podmioty zarządzające sektorem
górniczym
Związki zawodowe
Roczniki mobilne
Ludność nieaktywna zawodowo
Migranci
Konkurencyjność międzynarodowa polskiego górnictwa
Bezpieczeństwo energetyczne kraju
Ekonomiczna opłacalność wydobycia węgla
Utrzymanie zatrudnienia i poziomu płac
Zamożność
Bezpieczeństwo socjalne i zdrowie
Miejsca pracy i dochody mieszkańców
Zrealizowany w kroku następnym proces identyfikacji pól współpracy polegał na:
• ustaleniu wzajemnych oddziaływań różnych par podmiotów kształtujących rozwój
technologiczny województwa,
• określeniu wzajemnych oczekiwań każdego z podmiotów,
• zdefiniowaniu istoty stawki strategicznej w podmiotowej grze o rozwój technolo-
giczny województwa śląskiego (tabl. 3).
Na tej podstawie zostały wyznaczone składowe i treść współpracy podmiotów
w obrębie poszczególnych pól i grup czynników kształtujących rozwój technologiczny
województwa śląskiego.
13
Tablica 3. Stawki strategiczne w obrębie pól współpracy podmiotów rozwoju technologicznego woje-
wództwa śląskiego
Typ
czynnika
Podmioty Stawki
strategiczne
Rezul
tatowe
Władze samorządowe – przedsiębiorcy i menedżerowie
biznesu
Skala nowej aktywności gospodarczej w województwie
śląskim
Badacze i naukowcy – władze samorządowe
Społeczna, kulturalna i środowiskowa atrakcyjność
województwa śląskiego
Badacze i naukowcy – nauczyciele i nauczyciele
akademiccy
Poziom transferu wiedzy i umiejętności w województwie
śląskim
Ni
estabi
ln
e
Politycy i menedżerowie dużych miast – przedsiębiorcy
i menedżerowie firm
Poziom aktywności gospodarczej w województwie śląskim
Naukowcy, badacze zorientowani na wdrożenia biznesowe
– ludzie kreatywni tworzący biznes oparty na wiedzy
Skala transferu innowacji technologicznych
Motor
yczne
Lokalni i regionalni politycy poziomu samorządowego
– instytucje zarządzające infrastrukturą województwa
śląskiego
Poziom jakościowego standardu i dostępności usług
publicznych w województwie śląskim
Instytucje zarządzające infrastrukturą województwa
śląskiego – przedsiębiorcy-inwestorzy
Skala rozbudowy systemów infrastruktury technicznej
w województwie śląskim
Aut
onomi
czne
Związki zawodowe – politycy poziomu rządowego
Stabilizacja poziomu wydobycia węgla kamiennego
w województwie śląskim
Ludność nieaktywna zawodowo – roczniki mobilne
Stabilizacja materialnego standardu życia mieszkańców
województwa śląskiego
Migranci – roczniki mobilne
Stabilizacja poziomu zatrudnienia w województwie
śląskim
Połączenie wyników zastosowania modeli CFI (etap 3) i PSA (etap 2) stało się
podstawą do budowy scenariuszy protechnologicznego rozwoju województwa ślą-
skiego z wykorzystaniem modelu PeTaRDA.
1.4. Scenariusze protechnologicznego rozwoju regionu
(model PeTaRDA)
Podstawę formułowania scenariusza protechnologicznego (rys. 4 i 5) rozwoju wo-
jewództwa śląskiego stanowiły dwie grupy czynników:
• rezultatowe, wykorzystane do konstruowania pożądanych obrazów przyszłości
regionu w perspektywie technologicznej,
• niestabilne, użyte do konstruowania pożądanych procesów rozwoju determinują-
cych zmiany technologiczne w województwie śląskim.
Rys. 4. Scenariusze protechnologicznego rozwoju regionu (model PeTaRDA)
Rys. 5. Scenariusze protechnologicznego rozwoju województwa śląskiego – podstawy koncepcji
15
Dwie pozostałe grupy czynników, a mianowicie czynniki autonomiczne i moto-
ryczne, były podstawą do rozpoznania głównych trendów, które w istotny sposób mo-
gą „zaciążyć” na rozwoju technologicznym regionu oraz głównych mechanizmach
stymulujących ten rozwój.
Tworzenie scenariuszy protechnologicznego rozwoju województwa śląskiego
polegało na zastosowaniu:
• w podejściu antycypacyjnym, ścieżki wnioskowania od obrazów do procesów,
• w podejściu eksploracyjnym, ścieżki wnioskowania od procesów do obrazów.
Na scenariusze protechnologicznego rozwoju województwa śląskiego w podsta-
wowym zakresie złożyły się:
• antycypowane, pożądane obrazy województwa śląskiego konstruowane z uwagi
na jego rozwój technologiczny,
• eksplorowane, pożądane procesy rozwoju województwa korzystne z uwagi na
jego rozwój technologiczny,
Dopełnieniem scenariuszy protechnologicznego rozwoju województwa śląskiego
stały się:
• mechanizmy stymulujące rozwój technologiczny województwa śląskiego,
• główne tendencje, które mogą w istotnym zakresie zaciążyć na rozwoju technolo-
gicznym województwa śląskiego.
W wyniku zastosowania modelu PeTaRDA uzyskano siedem scenariuszy cząst-
kowych (zał. 3), trzy metascenariusze w ścieżce antycypacyjnej (zał. 4), trzy metasce-
nariusze w ścieżce eksploracyjnej (zał.
5) oraz jeden całościowy scenariusz
antycypacyjny i jeden całościowy scenariusz eksploracyjny (tabl. 4, 5, 6, 7 i rys. 6).
Tablica 4. Cząstkowe scenariusze protechnologicznego rozwoju województwa śląskiego
Scenariusz Obraz
Proces
Mechanizmy
A1 Metropolitalne salony województwa
śląskiego
Atrakcyjność województwa
śląskiego
Metropolizacja
Współzarządzanie
Sieciowanie szkół wyższych
Udogodnienia
A2 Śląskie drożdże nowej gospodarki Atrakcyjność województwa
śląskiego
Gospodarka wiedzy
Finansowanie
Współzarządzanie
Udogodnienia
B Technoporty
gospodarki
śląskiej
Zakorzenianie się firm
Metropolizacja
Współzarządzanie
Sieciowanie szkół wyższych
Udogodnienia
C1 Śląski gejzer innowacyjności
Kreatywna edukacja+
Gospodarka wiedzy
Finansowanie
Współzarządzanie
Udogodnienia
C2 Śląska wylęgarnia technologicz-
nych guru
Kreatywna edukacja+
Umiędzynarodowienie
sektora badawczego
Finansowanie
Sieciowanie szkół wyższych
D1 Śląsko-krakowska wyżyna
technologiczna
Wzmacnianie potencjału
badawczego
Gospodarka wiedzy
Finansowanie
Współzarządzanie
Udogodnienia
D2 Euro-śląski mariaż technologiczny
Wzmacnianie potencjału
badawczego
Umiędzynarodowienie
sektora badawczego
Finansowanie
Sieciowanie szkół wyższych
16
Tablica 5. Metascenariusze protechnologicznego rozwoju województwa śląskiego w ścieżce antycypacyjnej
Scenariusz Obraz
Proces
Mechanizmy
A1 + B
Śląska arkadia
technologiczna
Atrakcyjność województwa śląskiego
Zakorzenianie się firm
Metropolizacja
Współzarządzanie
Sieciowanie szkół wyższych
Udogodnienia
A2 + C1 +
D1
Śląsk gwiazdą
na technologicznym
firmamencie
Atrakcyjność województwa śląskiego
Kreatywna edukacja+
Wzmacnianie potencjału badawczego
Gospodarka
wiedzy
Finansowanie
Współzarządzanie
Udogodnienia
C2+D2
Śląsk w europejskiej
lidze technologicznej
Kreatywna edukacja+
Wzmacnianie potencjału badawczego
Umiędzynarodo-
wienie sektora
badawczego
Finansowanie
Sieciowanie szkół wyższych
Tablica 6. Metascenariusze protechnologicznego rozwoju województwa śląskiego w ścieżce eksploracyjnej
Scenariusz Obraz
Proces
Mechanizmy
A1 + A2 Druga prędkość
technologiczna
Atrakcyjność województwa
śląskiego
Metropolizacja
Gospodarka wiedzy
Finansowanie
Współzarządzanie
Sieciowanie szkół wyższych
Udogodnienia
C1 + C2 Zwrotnice
technologiczne
Kreatywna edukacja+
Gospodarka wiedzy
Umiędzynarodowienie
sektora badawczego
Finansowanie
Współzarządzanie
Sieciowanie szkół wyższych
Udogodnienia
D1 + D2 Nowe impulsy
technologiczne
Wzmacnianie potencjału
badawczego
Gospodarka wiedzy umię-
dzynarodowienie sektora
badawczego
Finansowanie
Współzarządzanie
Sieciowanie szkół wyższych
Udogodnienia
Tablica 7. Scenariusze całościowe protechnologicznego rozwoju województwa śląskiego
Scenariusz Metascenariusze
Całościowy scenariusz
antycypacyjny
Silesia technologica
Śląska arkadia
technologiczna
Śląsk gwiazdą na techno-
logicznym firmamencie
Śląsk w europejskiej lidze
technologicznej
Całościowy scenariusz
eksploracyjny
Wielkie pchnięcie
technologiczne
Nowe impulsy
technologiczne
Zwrotnice technologiczne Druga prędkość
technologiczna
Scenariusz A1: Metropolitalne salony województwa śląskiego
O atrakcyjności regionu zadecydują nowoczesne, wielofunkcyjne centra miejskie
i przestrzenie publiczne zagospodarowane z myślą o ludziach posiadających wysokie
kompetencje i środowiskach kreatywnych. Metropolitalne salony tworzą miejsca
i przestrzenie centralne miast regionu, w tym głównie centralnych miast Aglomeracji
Górnośląskiej, które swoją unikatowością i autentycznością przyciągają i zakorzeniają
ludzi kultury, nauki i biznesu. Salony województwa śląskiego są skupieniami osobi-
stości, instytucji i działalności o renomie krajowej i międzynarodowej. Metropolitalne
salony województwa śląskiego są produktem procesu metropolizacji jego aglomeracji
miejskich. Motorem tego procesu jest Aglomeracja Górnośląska. Ukształtowanie me-
tropolitalnych salonów na obszarach zurbanizowanych województwa śląskiego i przez
to zapewnienie regionowi wysokiej atrakcyjności dla kapitału nowej generacji umoż-
liwi polityka stymulująca proces metropolizacji, prowadzona i realizowana przez śro-
dowiska samorządowe i menedżerskie.
Rys. 6. Diament scenariuszy protechnologicznego rozwoju województwa śląskiego
18
Scenariusz A2: Śląskie drożdże nowej gospodarki
Drożdżami nowej gospodarki śląskiej są ludzie kreatywni tworzący biznes oparty
na nauce i kulturze. Są to młodzi naukowcy, młodzi twórcy i absolwenci wyższych
uczelni, będący wizytówką śląskiego środowiska akademickiego. Utalentowani,
młodzi ludzie są twórcami nowej gospodarki śląskiej bazującej na własności intelek-
tualnej. To oni są lokomotywami rozwoju regionu, tworzą i wdrażają innowacje tech-
nologiczne autonomicznie lub we współpracy z jednostkami badawczo-rozwojowymi.
Obszarem rdzeniowym tworzenia się nowej gospodarki regionu jest Aglomeracja
Górnośląska, która dysponuje największym potencjałem akademickim, naukowo-
-badawczym i badawczo-rozwojowym oraz komplementarne środowiska naukowe
i biznesowe skupione w aglomeracji częstochowskiej i bielsko-bialskiej. Proces two-
rzenia się gospodarki wiedzy wytworzy śląsko-krakowski obszar rozwoju sektora
technologicznego. Od władz samorządowych w regionie oczekuje się otwarcia na
ludzi kreatywnych i przedsiębiorczych.
Scenariusz B: Technoporty gospodarki śląskiej
Aglomeracja Górnośląska oraz ośrodki miejskie o randze regionalnej są miejsca-
mi i przestrzeniami „cumowania” dynamicznych małych firm, transferu innowacji
technologicznych i transakcji biznesowych obejmujących produkty nowej gospodarki.
Firmy sektora technologicznego na trwale instalują się na obszarach metropolitalnych
regionu. Firmy te podlegają procesowi terytorializacji w centralnych ośrodkach aglo-
meracji miejskich. Terytorializacja firm sektora technologicznego oznacza tworzenie
się lokalnych i globalnych sieci powiązań, skupienie się firm i instytucji organizują-
cych transfer innowacji technologicznych i tworzących międzynarodową konkuren-
cyjność regionu. Podmiotami i uczestnikami rozwoju technoportów śląskiej gospo-
darki są przedsiębiorcy nowej gospodarki, zwłaszcza dynamiczne małe firmy oraz
współdziałające z nimi środowiska samorządowe i menedżerskie skupione w dużych
miastach regionu. Metropolizacja aglomeracji miejskich tworzy infrastrukturę i udo-
godnienia niezbędne do uczestnictwa technoportów śląskiej gospodarki w rynkach
globalnych.
Scenariusz C1: Śląski gejzer innowacyjności
Śląski gejzer innowacyjności oznacza rozwój regionu, jako obszaru ciągłej „erup-
cji” strumieni innowacji będących podstawą budowania nowej gospodarki w regionie
Europy Środkowej. Uczynienie ze Śląska „gejzera” innowacyjności oznacza stworze-
nie z regionu uprzywilejowanego miejsca rozwijania kreatywnych form edukacji
wspartych na zaawansowanych programach i technologiach kształcenia oraz kształto-
wania postaw kreatywnych wszystkich grup społecznych, a zwłaszcza ludzi młodych.
W nowym, wielostopniowym systemie edukacji, w szkolnictwie średnim różnych
profili oraz kształceniu licencjackim i magisterskim, szczególną rolę odgrywa orienta-
cja na odkrywanie i rozwijanie talentów. Misją studiów doktoranckich jest zapewnia-
nie stałego dopływu młodych naukowców specjalizujących się w priorytetowych
technologiach rozwijanych w regionie. Kreatywna edukacja i edukacja kreatywności
to główny nurt przekształcania województwa śląskiego w region społeczności uczą-
cych się i rozwijającego się biznesu technologicznego.
19
Scenariusz C2: Śląska wylęgarnia technologicznych guru
Lokomotywami technologicznego rozwoju regionu są technologiczni guru
w priorytetowych dla Śląska dziedzinach rozwoju technologicznego – osobistości
o ugruntowanej renomie na arenie międzynarodowej. Funkcje wylęgarni technolo-
gicznych guru spełniają w regionie instytucje i zespoły badawcze, dzięki ich uczest-
nictwu w Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Wzmocnione zostaje znaczenie
mistrzów w kreowaniu i przyciąganiu spoza regionu młodych kadr, z których będą
wywodzić się ich potencjalni następcy. Proces inkubowania technologicznych guru
wspiera miękka i twarda infrastruktura rozwoju technologicznego w postaci rozgałę-
zionych, międzynarodowych i interdyscyplinarnych sieci współpracy wokół projektów
i programów oraz zainstalowane w regionie platformy rozwoju technologicznego.
Środowiska klastrowe przyciągające i zakorzeniające liderów kreatywności są two-
rzone przez osobistości, instytucje i infrastrukturę. Wylęgarnie technologicznych guru
są narzędziem regionalnej polityki rozwoju technologicznego, w której środowiska
akademickie i badawcze zorientowane na wdrożenia biznesowe uzyskują wsparcie ze
strony władz publicznych wszystkich poziomów. Dzięki temu Górny Śląsk jest zna-
czącym miejscem na europejskiej mapie działalności sektora badawczego i technolo-
gicznego.
Scenariusz D1: Śląsko-krakowska wyżyna technologiczna
Śląsko-krakowska wyżyna technologiczna to obszar doskonałości intelektualnej
i infrastrukturalnej w zakresie tworzenia i wdrażania innowacji technologicznych.
W tym układzie aglomeracja górnośląska wnosi unikatową kulturę i kompetencje
techniczne, ukształtowane dzięki wielości ośrodków miejskich i koncentracji
instytucji naukowych, akademickich i badawczo-rozwojowych. Na wyżynie śląsko-
-krakowskiej powstają i lokalizują się dynamiczne i innowacyjne małe i średnie firmy
współpracujące z sektorem B + R oraz wielki biznes, w tym biznes międzynarodowy,
wraz z tworzonym w regionie własnym zapleczem B
+
R. Twórcami śląsko-
-krakowskiej wyżyny technologicznej są naukowcy i badacze oraz przedsiębiorcy
nowej gospodarki, stanowiący wspólnie rdzeń klasy kreatywnej śląsko-krakowskiej
europolii. Współdziałanie aglomeracji górnośląskiej i metropolii krakowskiej kreuje
europejski region wiedzy i kompetencji. Łącznie z europolią Warszawy i Łodzi budują
pozycję konkurencyjną Polski w nowej gospodarce europejskiej.
Scenariusz D2: Euro-śląski mariaż technologiczny
W euro-śląskim mariażu technologicznym zostało założone przyspieszone umię-
dzynarodowienie działalności śląskiego sektora badawczego. Oznacza to wzrost
uczestnictwa śląskich instytucji i zespołów badawczych w Europejskiej Przestrzeni
Badawczej, w priorytetowych dla regionu dziedzinach rozwoju technologicznego.
Śląskie instytucje i zespoły badawcze spełniają rolę lidera w dziedzinie nowych spe-
cjalności kształcenia i projektów badawczych. Jest to możliwe dzięki tworzeniu unika-
towych programów edukacyjnych i oryginalnych projektów badawczych. W sferze
zastosowań oznacza to posługiwanie się platformami technologicznymi w celu
zapewnienia wdrożeń biznesowych. Euro-śląski mariaż technologiczny jest związany
z dwustronnym transferem know-how. Dla Śląska jest to transfer umożliwiający
20
wdrożenia biznesowe i budowanie nowej gospodarki. Jest to równocześnie transfer
wiedzy technologicznej ukierunkowany na osiąganie w regionie wysokiej jakości śro-
dowiska życia.
Metascenariusz A1 + B: Śląska arkadia technologiczna
Śląska arkadia technologiczna łączy w sobie dwa scenariusze cząstkowe, tj. Me-
tropolitalne salony województwa śląskiego i Technoporty gospodarki śląskiej.
Istotą metascenariusza jest postrzeganie przez sektor technologiczny i biznesy
zaawansowanych technologii wyróżnionych centrów i przestrzeni publicznych woje-
wództwa jako atrakcyjnych miejsc lokalizacji i zakorzeniania się w regionie.
W metascenariuszu Śląska arkadia technologiczna podkreślono stabilność warunków
funkcjonowania i rozwoju sektora technologicznego.
Metascenariusz A2 + C1 + D1: Śląsk gwiazdą na technologicznym firmamencie
Śląsk gwiazdą na technologicznym firmamencie jest metascenariuszem łączącym
trzy scenariusze cząstkowe, tj. Śląskie drożdże nowej gospodarki, Śląski gejzer inno-
wacyjności, Śląsko-krakowska wyżyna technologiczna.
Śląsk jest znaczącym segmentem krajowego sektora technologicznego przez
dokonujące się na jego obszarze procesy kreatywnej edukacji i aktywność jego klasy
kreatywnej. Dodatkowe efekty rozwoju technologicznego uzyskuje Śląsk dzięki
otwarciu na świat i współpracy międzynarodowej, a także współpracy międzyregio-
nalnej z krakowskim środowiskiem akademickim, kulturalnym i badawczym.
Metascenariusz C2 + D2: Śląsk w europejskiej lidze technologicznej
Śląsk w europejskiej lidze technologicznej jest metascenariuszem, który łączy
dwa scenariusze cząstkowe, tj. Śląską wylęgarnię technologicznych guru i Euro-śląski
mariaż technologiczny.
Śląsk w europejskiej lidze technologicznej jest regionem wiedzy w europejskiej
przestrzeni ekonomicznej. Jest to metascenariusz wzajemnie wzmacniającego się pro-
cesu umiędzynarodowienia działalności śląskiego sektora badawczego, instytucji
i zespołów badawczych kierowanych przez nowej generacji autorytety świata nauki
i biznesu technologicznego.
Metascenariusz A1 + A2: Druga prędkość technologiczna
Metascenariusz Druga prędkość technologiczna łączy w sobie dwa scenariusze
cząstkowe: Metropolitalne salony województwa śląskiego i Śląskie drożdże nowej
gospodarki. Według tego metascenariusza procesy metropolizacji doprowadzą do
pozytywnych zmian w rdzeniowych miastach Aglomeracji Górnośląskiej oraz w cen-
tralnych ośrodkach innych aglomeracji miejskich regionu. Oznacza to przebudowę
centrów miejskich i powstanie atrakcyjnych przestrzeni publicznych o znaczeniu po-
nadregionalnym. Z procesami metropolizacji aglomeracji miejskich regionu, głównie
Aglomeracji Górnośląskiej będzie skojarzony proces tworzenia nowej gospodarki
Śląska, gospodarki kreatywnej, której podstawę stanowi nauka i kultura. Wzmocnie-
niem powyższych procesów będzie integracja gospodarcza i przestrzenna w ramach
śląsko-krakowskiego obszaru rozwoju sektora technologicznego. Kumulacja w woje-
wództwie śląskim korzystnych procesów metropolizacji aglomeracji i rozwoju nowej
21
gospodarki tworzy nową jakość do wdrażania zaawansowanych technologii w różnych
sektorach gospodarki regionu.
Metascenariusz C1 + C2: Zwrotnice technologiczne
Metascenariusz Zwrotnice technologiczne scala pozytywne procesy scenariuszy
cząstkowych: Śląski gejzer innowacyjności i Śląską wylęgarnię technologicznych
guru. Oznacza to, że nowa gospodarka Śląska, rozwijana w korzystnym otoczeniu
integracji w ramach śląsko-krakowskiego obszaru rozwoju sektora technologicznego,
zostanie wsparta procesami szybkiego rozwoju międzynarodowych sieci naukowo-
-badawczych, w których zaznaczy się aktywne uczestnictwo śląskiej nauki w Europej-
skiej Przestrzeni Badawczej. Scenariusz Zwrotnice technologiczne to scenariusz,
w którym uwidacznia się efekt synergii, jaki da połączenie kreatywności nowego biz-
nesu Śląska z aktywnością międzynarodową jego środowisk naukowo-badawczych.
Metascenariusz D1 + D2: Nowe impulsy technologiczne
Metascenariusz Nowe impulsy technologiczne powstał z połączenia procesów
zakładanych (przewidzianych) dla scenariuszy: Śląsko-krakowska wyżyna technolo-
giczna i Euro-śląski mariaż technologiczny. Zgodnie z nim, w efekcie procesów
rozwoju nowej gospodarki Śląska i aktywności, w tym międzynarodowej, śląskich
środowisk naukowo-badawczych, zrodzi się trwała współpraca między technologicz-
nym biznesem a sektorem nauki w tym sensie, że zostanie zlikwidowany pewien
deficyt nauki w rozwoju przedsiębiorczości innowacyjnej i technologicznie zaawan-
sowanej. Metascenariusz Nowe impulsy technologiczne jest scenariuszem mniej op-
tymistycznym niż metascenariusz Zwrotnice technologiczne.
Całościowy scenariusz antycypacyjny: Silesia technologica
Silesia technologica oznacza, że województwo śląskie jest atrakcyjnym miejscem
pracy, zamieszkania, prowadzenia biznesu i spędzania czasu wolnego dla osób
z wysokimi kwalifikacjami zawodowymi oraz dla utalentowanych ludzi. Gospodarka
województwa dysponuje silnym sektorem technologicznym o własnych firmach i ich
trwałych sieciach kooperacji, a także potencjałem badawczym związanym z nowym
profilem sektora technologicznego w regionie. Firmy nowej gospodarki i instytucje
sektora badań i rozwoju są wzmacniane kreatywną edukacją, edukacją kreatywności
i edukacją promującą młode talenty. Podstawą osiągania Silesia technologica jest
osiągnięcie przez Aglomerację Górnośląską statusu metropolii, w ramach której bę-
dzie funkcjonować silny sektor gospodarki wiedzy, zasilany relacjami w Europejskiej
Przestrzeni Badawczej i współpracą w ramach europolii śląsko-krakowskiej. Silesia
technologica jest obrazem regionu po dokonaniu z sukcesem rewolucji technologicz-
nej z pozytywnie spożytkowanym dziedzictwem i przeszłością. Tworzy region o no-
wej tożsamości cywilizacyjnej.
Całościowy scenariusz eksploracyjny: Wielkie pchnięcie technologiczne
Wielkie pchnięcie technologiczne jest synergią równoczesnego występowania
procesów: metropolizacji centralnych miast Aglomeracji Górnośląskiej, tworzenia się
nowoczesnych centrów miejskich i atrakcyjnych przestrzeni publicznych w miastach
aglomeracji województwa śląskiego, powstawania i rozwoju wielu firm nowej gospo-
22
darki, zlokalizowanych w obszarach centralnych aglomeracji, powstawania silnego
śląsko-krakowskiego obszaru rozwoju sektora technologicznego oraz znaczącego
rozszerzania uczestnictwa śląskich instytucji i zespołów badawczych w Europejskiej
Przestrzeni Badawczej. W rezultacie województwo śląskie stanie się obszarem
o atrakcyjnej regionalnej ofercie pracy, zamieszkania i spędzania wolnego czasu dla
osób z wysokimi kwalifikacjami zawodowymi oraz obszarem atrakcyjnym jako miej-
sce pracy, zamieszkania i prowadzenia biznesu dla utalentowanych ludzi. Ukształtuje
się całkowicie odmienny nowy model edukacji na wszystkich jej poziomach. Podsta-
wą tego systemu edukacji będzie inwestowanie w regionie w utalentowaną młodzież
i młodych naukowców. W tych warunkach zostanie zlikwidowany deficyt kompeten-
cji badawczych i infrastruktury badań w regionie oraz upowszechnią się nowe formy
współpracy biznesu z podmiotami sektora badań i rozwoju.
1.5. Analiza czynników kszta
łtujących potencjał pól technologicznych
(model INFA)
Podejmując analizę czynników kształtujących potencjał pól technologicznych
według modelu INFA przyjęto, że (rys. 7):
• rozwój technologiczny województwa śląskiego generują kluczowe innowacje
technologiczne w obrębie sześciu pól technologicznych przyjętych a priori (poza
modelem INFA),
• potencjał każdego pola technologicznego tworzą trzy składowe: potencjał intelek-
tualny, potencjał techniczny oraz potencjał organizacyjny,
• istnieje wiele specyficznych czynników kształtujących potencjał rozwoju techno-
logicznego województwa śląskiego w każdym polu technologicznym.
Rys. 7. Analiza czynników kształtujących potencjał pól technologicznych (model INFA)
23
Podstawą rozpoznania czynników kształtujących potencjał rozwoju technologicz-
nego województwa śląskiego w każdym polu technologicznym była ankieta adreso-
wana do członków paneli eksperckich. Analiza INFA doprowadziła do wstępnego
rozpoznania:
• kluczowych innowacji technologicznych i dziedzin ich zastosowania dla każdego
pola technologicznego,
• czynników ekonomicznych, społecznych, środowiskowych i polityczno-prawnych
kształtujących potencjał rozwoju technologicznego każdego pola technologicz-
nego (tabl. 8–13).
Przyporządkowanie czynników kształtujących poszczególne składowe potencjału
w każdym z pól technologicznych wskazuje na konieczność uzupełniającego rozpo-
znania czynników dla wzbogacenia ich zbioru. Dalszego rozpoznania i oceny wymaga
także wstępna lista kluczowych innowacji technologicznych, kreowanych w poszcze-
gólnych polach, co w efekcie końcowym umożliwi identyfikację nowych działalności
strategicznych.
Tablica 8. Czynniki kształtujące potencjał rozwoju technologicznego województwa śląskiego – BIOPOLE
Potencjał
Czynniki
ekonomiczne społeczne
środowiskowe polityczno-prawne
Intelektualny
stosunek społeczeństwa polskiego do
rozwoju i użytkowania biotechnologii
Techniczny
stan technicznego oprzy-
rządowania badań
podstawowych rozwija-
nych w regionie
poziom zdrowotności ludności regionu
zmiany demograficzne skutkujące
rosnącym odsetkiem ludności trze-
ciego wieku
poziom ryzyka
środowiskowego
warunki pracy
przemysłowej
etyczne i prawne uwa-
runkowania prowadze-
nia badań w dziedzinie
biotechnologii
Organizacyjny
poziom współpracy interdyscyplinarnej,
interinstytucjonalnej i w cyklu rozwo-
ju innowacji
Tablica 9. Czynniki kształtujące potencjał rozwoju technologicznego województwa śląskiego – MATPOLE
Potencjał
Czynniki
ekonomiczne społeczne
środowiskowe polityczno-prawne
Intelektualny
Techniczny
popyt inwestorów zagranicznych na nowe technologie produkcji
i przetwarzania materiałów w regionie
rozwój zdolności wykonawczych, w tym pilotażowych obiektów
i instalacji warunkujących przemysłowe wdrażanie innowacji
technologicznych
różnorodność dostępnych surowców i półproduktów w regionie
dostępność do infrastruktury certyfikacji i dopuszczeń
popyt na nowe materiały i technologie ich przetwarzania ze
strony firm regionalnych zaawansowanych technologicznie,
funkcjonujących na rynkach globalnych
układy kooperacji i podwykonawstwa na rzecz dużych firm
krajowych i biznesu międzynarodowego
Organizacyjny
24
Tablica 10. Czynniki kształtujące potencjał rozwoju technologicznego województwa śląskiego – ENERPOLE
Potencjał
Czynniki
ekonomiczne społeczne
środowiskowe
polityczno-prawne
Intelektualny
poziom akceptacji społecznej dla
stosowania w regionie niestandar-
dowych technologii energetycznych
Techniczny
konkurencyjność różnych
nośników energii
stopień wykorzystania
czystych technologii
wytwarzania energii
w regionie zurbanizo-
wanym
Organizacyjny
poziom koncentracji
kapitałowej w energetyce
Tablica 11. Czynniki kształtujące potencjał rozwoju technologicznego województwa śląskiego – INFOPOLE
Potencjał
Czynniki
ekonomiczne społeczne
środowiskowe
polityczno-prawne
Intelektualny
poziom edukacji informatycznej społe-
czeństwa
poziom kształcenia wysoko kwalifiko-
wanych kadr informatycznych
i telekomunikacyjnych w regionie
Techniczny
rozbudowa szerokopa-
smowych sieci szkiele-
towych w regionie
wzrost wymagań związanych z bezpie-
czeństwem użytkowania nowych
technologii informacyjnych i komuni-
kacyjnych
regulacje prawne dotyczące:
dostępności zasobów
i ochrony praw autorskich
producentów oprogramo-
wania
Organizacyjny
rozwój nowych dziedzin zastosowań
dla technologii informacyjnych
i telekomunikacyjnych
Tablica 12. Czynniki kształtujące potencjał rozwoju technologicznego województwa śląskiego – TRANSPOLE
Potencjał
Czynniki
ekonomiczne społeczne
środowiskowe
polityczno-
-prawne
Intelektualny
oczekiwania społeczne: względem standar-
dów usług w transporcie zbiorowym;
związane z prośrodowiskową presją na
stosowanie nowatorskich rozwiązań
w transporcie i infrastrukturze transporto-
wej; wyrażane popytem na zindywiduali-
zowane systemy i sposoby świadczenia
usług transportu pasażerskiego
Techniczny
liberalizacja dostępu do
rynku usług transporto-
wych regionu i konkurencja
na rynku przewozów
towarów i osób
kształtowanie się kosztów
pozyskiwania energii
na potrzeby systemów
transportowych
popyt na niestandardowe technologie trans-
portowe na obszarach zurbanizowanych
regionu ze szczególnym uwzględnieniem
centrów miast
Organizacyjny
sprawność sieci
dystrybucyjnych
i platform logistycz-
nych w regionie
25
Tablica 13. Czynniki kształtujące potencjał rozwoju technologicznego województwa śląskiego – EKOPOLE
Potencjał
Czynniki
ekonomiczne społeczne
środowiskowe
polityczno-
-prawne
Intelektualny
poziom wrażliwości mieszkańców
regionu na problemy ryzyka środowi-
skowego i zdrowotnego
Techniczny
zapotrzebowanie na
usługi specjalistyczne
związane z rewitalizacją
terenów zdegradowa-
nych i poprzemysło-
wych
rozwój lokalnych systemów
energetycznych na obszarach
zurbanizowanych i obszarach
o szczególnych walorach
przyrodniczych
Organizacyjny
1.6. Analiza relacji mi
ędzy uwarunkowaniami rozwoju technologicznego
a polami technologicznymi regionu (model SATTIN)
W modelu SATTIN przyjęto dwa układy relacji zachodzących między uwarunko-
waniami rozwoju technologicznego a polami technologicznymi regionu. Są to (rys. 8):
• pierwszy układ relacji obejmujący potencjały pól technologicznych i mechanizmy
stymulujące procesy rozwoju technologicznego,
• drugi układ relacji obejmujący kluczowe innowacje technologiczne i cząstkowe
scenariusze protechnologicznego rozwoju województwa śląskiego.
Wymienione układy relacji zastosowano w celu zbadania spójności uwarunkowań
rozwoju technologicznego województwa śląskiego z polami jego rozwoju technolo-
gicznego (rys. 9).
Rys. 8. Analiza relacji między uwarunkowaniami rozwoju technologicznego a polami technologicznymi
regionu (model SATTIN)
Rys. 9. Spójność pól technologicznych ze scenariuszami protechnologicznego rozwoju województwa śląskiego
27
W układzie relacji potencjałów pól technologicznych i mechanizmów stymulują-
cych procesy rozwoju technologicznego ustalono typy mechanizmów wzmacniające
potencjały poszczególnych pól technologicznych oraz stwierdzono częściową spójność
pól technologicznych i scenariuszy protechnologicznego rozwoju regionu odnoszącą się
wyłącznie do antycypacyjnego scenariusza całościowego Silesia technologica.
Drugi układ relacji wymaga dalszego rozpoznania, gdyż na obecnym etapie klu-
czowe innowacje technologiczne wymagają wstępnej weryfikacji w triadzie: innowa-
cje technologiczne – innowacje produktowe – rynki zewnętrzne.
W etapie tym rozpoznano relacje między czynnikami kształtującymi potencjały
rozwoju poszczególnych pól technologicznych a mechanizmami stymulującymi pożą-
dany przebieg procesów rozwoju technologicznego – tablice 14–19 (zał. 6).
Tablica 14. Hipoteza korelacji potencjału pola technologicznego BIOPOLE i mechanizmów uwarunkowań
technologicznego rozwoju regionu
Potencjały pola
technologicznego
Mechanizmy uwarunkowań technologicznego rozwoju regionu
kapitałowo-finansowy współzarządzania
sieciowania
udogodnień
Intelektualny +
+
Techniczny +
+
Organizacyjny +
+
Tablica 15. Hipoteza korelacji potencjału pola technologicznego ENERPOLE i mechanizmów uwarunko-
wań technologicznego rozwoju regionu
Potencjały pola
technologicznego
Mechanizmy uwarunkowań technologicznego rozwoju regionu
kapitałowo-finansowy współzarządzania
sieciowania
udogodnień
Intelektualny +
+
Techniczny +
+
Organizacyjny
Tablica 16. Hipoteza korelacji potencjału pola technologicznego INFOPOLE i mechanizmów uwarunko-
wań technologicznego rozwoju regionu
Potencjały pola
technologicznego
Mechanizmy uwarunkowań technologicznego rozwoju regionu
kapitałowo-finansowy współzarządzania
sieciowania
udogodnień
Intelektualny +
+
Techniczny +
+
Organizacyjny
Tablica 17. Hipoteza korelacji potencjału pola technologicznego TRANSPOLE i mechanizmów uwarun-
kowań technologicznego rozwoju regionu
Potencjały pola
technologicznego
Mechanizmy uwarunkowań technologicznego rozwoju regionu
kapitałowo-finansowy współzarządzania
sieciowania
udogodnień
Intelektualny +
+
Techniczny +
+
Organizacyjny
Tablica 18. Hipoteza korelacji potencjału pola technologicznego EKOPOLE i mechanizmów uwarunko-
wań technologicznego rozwoju regionu
Potencjały pola
technologicznego
Mechanizmy uwarunkowań technologicznego rozwoju regionu
kapitałowo-finansowy współzarządzania
sieciowania
udogodnień
Intelektualny +
+
Techniczny +
+
Organizacyjny
28
Tablica 19. Hipoteza korelacji potencjału pola technologicznego MATPOLE i mechanizmów uwarunko-
wań technologicznego rozwoju regionu
Potencjały pola
technologicznego
Mechanizmy uwarunkowań technologicznego rozwoju regionu
kapitałowo-finansowy współzarządzania
sieciowania
udogodnień
Intelektualny
Techniczny +
+
Organizacyjny
Konsekwencją tych hipotez stało się określenie logicznych powiązań poszczegól-
nych pól technologicznych ze scenariuszami cząstkowymi (tabl. 20).
Tablica 20. System powiązań bezpośrednich między polami technologicznymi a scenariuszami cząstkowymi
Scenariusze
Pola
technologiczne
A1
Salon
metropolitalny
A2
Drożdże
nowej
gospodarki
B
Technoporty
C1
Gejzer innowa-
cyjności
C2
Wylęgarnia
techno guru
D1
Śląsko-
-krakowska
wyżyna
technologiczna
D2
Euro-śląski
mariaż
technologiczny
BIOPOLE X X
MATPOLE X X X X
X
ENERPOLE X X
X
INFOPOLE X X
X
TRANSPOLE
X
X
X
EKOPOLE X X
X
1.7. Podsumowanie
1. Analiza VAFA okazała się efektywnym narzędziem wspomagającym proces iden-
tyfikowania czynników i wartości kształtujących rozwój technologiczny woje-
wództwa śląskiego.
2. W rezultacie zastosowania modelu VAFA uzyskano pełne rozpoznanie przedmio-
towych i aksjologicznych uwarunkowań rozwoju technologicznego województwa
śląskiego.
3. Zastosowanie modelu PSA pozwoliło na uporządkowanie czynników, determinu-
jących rozwój technologiczny województwa śląskiego, w cztery podstawowe gru-
py tworzone przez czynniki: autonomiczne, motoryczne, niestabilne i rezultatowe.
4. Uzyskane w wyniku zastosowania modelu PSA grupy czynników posłużyły do
definiowania obrazów przyszłości technologicznej województwa, procesów jego
protechnologicznego rozwoju, mechanizmów generujących impulsy rozwojowe
oraz głównych trendów „ciążących” na przyszłości regionu.
5. Łączna analiza zidentyfikowanych w ramach modelu PSA czynników pozwoliła
na sformułowanie hipotezy o dominacji etatystycznego modelu stymulowania
technologicznego rozwoju województwa śląskiego.
6. Duża liczebność czynników autonomicznych w zbiorze wszystkich zidentyfiko-
wanych czynników kształtujących rozwój technologiczny województwa śląskiego
świadczy o wywieraniu silnej presji tradycyjnego gospodarczego i kulturowego
profilu regionu na jego przyszłość.
7. Model CFI pozwolił na zidentyfikowanie istoty stawek strategicznych, względnie
punktów ciężkości, w grze o rozwój technologiczny województwa śląskiego.
29
8. Model PeTaRDA posłużył do określenia kombinacji morfologicznych tworzących
pole możliwych i pożądanych scenariuszy protechnologicznego rozwoju woje-
wództwa.
9. Wyodrębnione kombinacje morfologiczne są podstawą definiowania diamentu
scenariuszy (rys. 6) składającego się ze scenariuszy cząstkowych oraz metascena-
riusza eksploracyjnego: Wielkie pchnięcie technologiczne oraz metascenariusza
antycypacyjnego Silesia technologica.
10. Analiza INFA doprowadziła do wstępnego rozpoznania kluczowych innowacji
technologicznych i dziedzin ich zastosowania oraz czynników kształtujących po-
tencjały, ustalonych poza modelem, pól technologicznego rozwoju województwa.
11. Model SATTIN jest płaszczyzną integracji wyników uzyskanych w prospektywnej
analizie uwarunkowań rozwoju technologicznego z rezultatami analizy pól techno-
logicznych.
12. Zastosowanie modelu SATTIN posłużyło do zweryfikowania występowania czę-
ściowej spójności ustalonych, poza modelem, pól technologicznych ze sformuło-
wanymi wcześniej metascenariuszami uwarunkowań rozwoju technologicznego
województwa.
13. Częściowa spójność pól technologicznych i scenariuszy uwarunkowań rozwoju
technologicznego województwa odnosi się wyłącznie do metascenariusza Silesia
technologica, w tym do Śląskiej arkadii technologicznej i Śląskiej gwiazdy na
technologicznym firmamencie.
14. Nie istnieje taka częściowa spójność między polami technologicznymi a eksplora-
cyjnym metascenariuszem Wielkiego pchnięcia technologiczego. Na tej podstawie
można sformułować hipotezę o zasadności wykreowania nowych pól technolo-
gicznych.
15. Analiza spójności pól technologicznych i scenariuszy uwarunkowań rozwoju
technologicznego województwa śląskiego prowadzi do określenia dwóch kierun-
ków dalszych badań.
16. Pierwszy kierunek badawczy dotyczy dopełnienia listy kluczowych czynników
kształtujących potencjały pól technologicznych.
17. Drugi kierunek badawczy, jak się wydaje, bardziej istotny, odnosi się do identyfi-
kacji nowych działalności strategicznych w triadzie: innowacje technologiczne
– innowacje produktowe – rynki zewnętrzne.
30
VACAT
31
ZA
ŁĄCZNIK NR 1
Warto
ści determinujące rozwój technologiczny województwa śląskiego
Wartości w wymiarze politycznym:
• Przejrzystość, spójność i konsekwencja wyborów politycznych polityków pozio-
mu rządowego.
• Przejrzystość, spójność i konsekwencja wyborów politycznych w samorządach
terytorialnych.
• Sprawność zarządzania na poziomie samorządowym.
• Zamożność mieszkańców województwa śląskiego.
• Atrakcyjność lokalizacyjna województwa śląskiego.
• Konkurencyjność gospodarki śląskiej.
• Konkurencyjność międzynarodowa polskiego górnictwa.
• Bezpieczeństwo energetyczne kraju.
Wartości w wymiarze społecznym:
• Wiedza, kompetencje i doświadczenie kapitału ludzkiego w województwie śląskim.
• Społeczeństwo uczące się województwa śląskiego.
• Unikatowość wykształcenia technicznego.
• Innowacyjność województwa śląskiego.
• Poziom zatrudnienia i płac w górnictwie.
• Bezpieczeństwo socjalne i zdrowie mieszkańców województwa śląskiego.
• Miejsca pracy i dochody mieszkańców.
Wartości w wymiarze ekonomicznym:
• Wartość dodana firm sektora technologicznego w województwie śląskim.
• Dochodowość firm sektora technologicznego w województwie śląskim.
• Efektywność i wartość dodana projektów realizowanych w województwie śląskim.
• Ekonomiczna opłacalność wydobycia węgla.
• Użyteczność transferowanej wiedzy z sektora B + R do biznesu w województwie
śląskim.
Wartości w wymiarze infrastrukturalnym:
• Bezpieczeństwo energetyczne, transportowe i informatyczne w województwie
śląskim.
• Dostępność komunikacyjna i transportowa województwa śląskiego.
• Sprawność systemów infrastrukturalnych w województwie śląskim.
• Niezawodność systemów infrastrukturalnych w województwie śląskim.
• Ekologiczność systemów infrastrukturalnych.
Wartości w wymiarze środowiskowym:
• Dziedzictwo przyrodnicze województwa śląskiego
• Dziedzictwo kulturowe województwa śląskiego
• Jakość środowiska życia w województwie śląskim
32
ZA
ŁĄCZNIK NR 2
Czynniki determinuj
ące rozwój technologiczny województwa śląskiego
Czynniki w wymiarze politycznym:
• Rozwój finansowych i fiskalnych instrumentów wspierania innowacji technolo-
gicznych.
• Decyzje rządowe o przekształceniach organizacyjno-kapitałowych służących
internacjonalizacji jednostek naukowo-badawczych województwa śląskiego.
• Poziom nakładów na działalności B + R ze źródeł krajowych (publicznych i pry-
watnych) i zagranicznych (w tym europejskich).
• Środowisko biznesu dla dynamicznych małych firm w województwie śląskim.
• Poziom koncentracji kapitału i decyzje rozwojowe znaczących firm w wojewódz-
twie śląskim.
• Uczestnictwo szkół i jednostek badawczo-rozwojowych województwa śląskiego
w europejskich ugrupowaniach współpracy terytorialnej.
• Funkcjonowanie prawa patentowego i wynalazczego w Polsce.
• Preferencje polityczne alokacji środków publicznych w województwie śląskim.
• Dostosowanie poziomu ochrony środowiska do dyrektyw UE oraz globalnych.
• Aktywność samorządów terytorialnych w przygotowaniu terenów inwestycyjnych.
• Upowszechnianie różnych form partnerstwa publiczno-prywatnego w podejmo-
waniu i realizacji przedsięwzięć regionalnych.
• Nakłady na edukację na wszystkich poziomach kształcenia.
• Sprawność instytucji zarządzających projektami w województwie śląskim.
• Sektorowa alokacja środków wynikająca z programów operacyjnych.
• Regionalna alokacja środków wynikająca z programów operacyjnych.
• Skuteczność instrumentów prawno-politycznych wymuszających rozwój techno-
logii wolnych od ryzyka środowiskowego.
• Zdolność absorpcji środków unijnych przez władze lokalne i lokalne grupy interesu.
• Rozwój współpracy transgranicznej województwa śląskiego w trójkącie granicz-
nym Polski, Czech i Słowacji.
• Poziom partnerstwa publicznego władz lokalnych, powiatowych i wojewódzkich
w województwie śląskim.
Czynniki w wymiarze społecznym:
• Poziom kształcenia w zakresie nowoczesnych technologii.
• Szkolnictwo wyższe województwa śląskiego w Europejskiej Przestrzeni Eduka-
cyjnej.
• Standardy świadczenia usług publicznych w województwie śląskim.
• Poziom mobilności zawodowej mieszkańców województwa śląskiego.
• Niż demograficzny i starzenie się ludności województwa śląskiego.
• Atrakcyjność regionalnej oferty pracy, zamieszkania i spędzania czasu wolnego
dla osób z wysokimi kwalifikacjami zawodowymi.
33
• Wiedza techniczna i kultura pracy przemysłowej w województwie śląskim.
• Potęgowanie się cywilizacyjnych i środowiskowych zagrożeń zdrowia w woje-
wództwie śląskim.
• Kreatywność edukacji i rozwój edukacji kreatywności w województwie śląskim.
• Akceptacja społeczna dla przedsięwzięć innowacyjnych w województwie śląskim.
• Poziom uczestnictwa społeczności województwa śląskiego w kształceniu usta-
wicznym.
• Przemiany w systemie edukacji ukierunkowane na przedmioty ścisłe i przyrodnicze.
• Odpływ kapitału ludzkiego z województwa śląskiego.
• Proces indywidualizacji stylów życia w województwie śląskim.
• Budowa społeczeństwa obywatelskiego w województwie śląskim, opartego na
zaufaniu i tolerancji.
Czynniki w wymiarze ekonomicznym:
• Transfer technologicznego know-how inwestorów zagranicznych do regionalnych
kooperantów i podwykonawców.
• Konsolidacja firm regionalnych i umacnianie się na rynkach międzynarodowych.
• Kooperacja firm w województwie śląskim z koncernami międzynarodowymi.
• Naukowo-techniczna i gospodarcza integracja w trójkącie Katowice – Ostrawa –
Žilina.
• Koncentracja w województwie śląskim firm zaawansowanych technologicznie.
• Lokalizowanie się nowych instytucji finansowych wzmacniających transfer inno-
wacji technologicznych do MŚP w województwie śląskim.
• Współpraca sektora prywatnego, w tym MŚP, z sektorem badawczo-rozwojowym.
• Rozwój sieci naukowych i tworzenie się platform technologicznych w wojewódz-
twie śląskim.
• Zdolność absorpcji innowacji technologicznych przez MŚP w województwie
śląskim.
• Poziom nakładów na rozbudowę i modernizację infrastruktury badawczo-
rozwojowej, w tym zaplecza laboratoryjnego.
• Poziom kompetencji badawczych i wyposażenia technicznego w sektorze B + R
w województwie śląskim.
• Tworząca się nowa gospodarka w Aglomeracji Górnośląskiej.
• Tworzenie się śląsko-krakowskiego obszaru rozwoju sektora technologicznego.
• Funkcjonowanie systemu zamówień publicznych w sektorze B + R i transferze
innowacji technologicznych.
• Uczestnictwo śląskich instytucji i zespołów badawczych w Europejskiej Prze-
strzeni Badawczej.
• Poziom terytorializacji firm sektora technologicznego w województwie śląskim.
• Poziom umiędzynarodowienia zaawansowanych technologicznie firm sektora
MŚP.
• Dostępność środowisk naukowo-technicznych do międzynarodowych baz danych.
• Orientacja działalności JBR na rozwój tradycyjnego przemysłu.
34
• Atrakcyjność regionu jako miejsca pracy, zamieszkania i prowadzenia biznesu dla
utalentowanych ludzi.
• Rozbudowa kontaktów naukowo-technicznych i handlowych z Chinami i Indiami.
• Poziom inwestycji w zakresie energetyki, telekomunikacji, ochrony środowiska
w województwie śląskim.
• Popyt na specjalistyczne usługi medyczne.
• Popyt na produkty i usługi przyjazne środowisku.
• Inwestowanie w województwie śląskim w utalentowaną młodzież i młodych nau-
kowców.
• Rynek kapitałowy na rzecz przedsiębiorstw i przedsięwzięć innowacyjnych.
• Stopień dojrzałości regionalnego rynku nieruchomości.
• Stopień dojrzałości rynku usług publicznych w województwie śląskim.
• Stopień dywersyfikacji źródeł i nośników energii w kraju.
• Procesy restrukturyzacji śląskiego górnictwa węgla kamiennego.
• Międzynarodowa konkurencyjność śląskiego górnictwa.
• Międzynarodowa konkurencyjność śląskiego hutnictwa.
• Niedostosowanie strukturalne śląskiego rynku pracy do nowej gospodarki.
• Popyt na usługi diagnostyczne i rehabilitacyjne dla ludności w wieku poproduk-
cyjnym.
• Popyt na nowoczesne technologie kształcenia dzieci i młodzieży.
• Popyt na technologie informacyjne i komunikacyjne w warunkach rozwoju społe-
czeństwa obywatelskiego.
Czynniki w wymiarze infrastrukturalnym:
• Zakres wyposażenia województwa śląskiego w infrastrukturę informatyczno-
-komunikacyjną, w tym dostępność szerokopasmowego i bezprzewodowego
internetu w województwie śląskim.
• Konsolidacja przedsięwzięć badawczych i edukacyjnych w sektorze szkolnictwa
wyższego województwa śląskiego.
• Poziom wyposażenia szkół wyższych w infrastrukturę B + R.
• Dostępność różnorodnych źródeł finansowania rozbudowy infrastruktury regio-
nalnej.
• Rozbudowa układu komunikacyjnego (A1, DTŚ, obwodnice Aglomeracji i ośrod-
ków regionalnych) wraz z budową szybkiej kolei regionalnej.
• Rozbudowa Międzynarodowego Portu Lotniczego Katowice-Pyrzowice oraz
portów lotniczych o różnym przeznaczeniu w ośrodkach regionalnych.
• Integracja regionalnych systemów infrastruktury technicznej.
• Multimodalność i międzyoperacyjność systemu transportowego województwa
śląskiego.
• Rozwój infrastruktury „kultury wysokiej” w Aglomeracji Górnośląskiej.
• Potencjał logistyczny firm w województwie śląskim.
Czynniki w wymiarze środowiskowym:
• Rozwój odnawialnych źródeł energii.
35
• Stopień wykorzystania odnawialnych źródeł energii w województwie śląskim.
• Negatywne skutki eksploatacji górniczej w województwie śląskim.
• Restrukturyzacja infrastruktury ochrony środowiska w województwie śląskim.
• Walory przyrodnicze województwa śląskiego o znaczeniu ponadlokalnym.
• Poziom nakładów finansowych na ochronę środowiska z uwzględnieniem środ-
ków europejskich.
• Skala nagromadzonych odpadów, osadów i zdegradowanych (skażonych) po-
wierzchni w województwie śląskim.
• Poziom skażenia powietrza.
• Różnorodność zasobów naturalnych i ich znaczenie dla gospodarki.
• Jakość wód powierzchniowych i głębinowych.
• Uporządkowanie gospodarki wodnej i ściekowej.
• Poziom konsolidacji instytucji zajmujących się ochroną środowiska i zdrowiem
środowiskowym.
• Poziom kontroli obrotu żywnością i lekami.
Czynniki w wymiarze przestrzennym:
• Stopień zaawansowania procesu rewitalizacji w miastach Aglomeracji Górnoślą-
skiej i w ośrodkach regionalnych (rewitalizacja terenów zdegradowanych, terenów
poprzemysłowych, dzielnic i miast, rewitalizacja zabytkowych układów architek-
toniczno-urbanistycznych, odnowa substancji mieszkaniowej w regionie).
• Dostępność terenów inwestycyjnych w miastach Aglomeracji Górnośląskiej
i w ośrodkach regionalnych.
• Proces metropolizacji centralnych miast Aglomeracji Górnośląskiej.
• Procesy suburbanizacji na obrzeżach miast Aglomeracji Górnośląskiej i w ośrod-
kach regionalnych.
• Tworzenie się nowoczesnych centrów miejskich i atrakcyjnych przestrzeni
publicznych w miastach województwa śląskiego.
• Stopień zaawansowania przebudowy infrastruktury na obszarach wiejskich.
• Wykorzystanie przemysłowego dziedzictwa kulturowego województwa śląskiego.
36
ZA
ŁĄCZNIK NR 3
Cz
ąstkowe scenariusze rozwoju protechnologicznego województwa
śląskiego
Scenariusz cząstkowy A1: Metropolitalne salony województwa śląskiego
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Obraz
Wzrost atrakcyjności woje-
wództwa śląskiego
dla kapitału ludzkiego nowej
generacji
− Atrakcyjność regionalnej oferty pracy, za-
mieszkania i spędzania czasu wolnego dla
osób z wysokimi kwalifikacjami zawodowymi
− Atrakcyjność regionu jako miejsca pracy,
zamieszkania i prowadzenia biznesu dla
utalentowanych ludzi
− Władze
samorządowe
− Zamożność mieszkańców
województwa śląskiego
(wartość kluczowa)
− Dziedzictwo kulturowe
i przyrodnicze wojewódz-
twa śląskiego
Proces
Proces metropolizacji obszaru
aglomeracji miejskich woje-
wództwa śląskiego
− Proces metropolizacji centralnych miast
aglomeracji górnośląskiej
− Tworzenie nowoczesnych centrów miejskich
i atrakcyjnych przestrzeni publicznych w mia-
stach aglomeracji województwa śląskiego
− Politycy i menedże-
rowie dużych miast
− Atrakcyjność lokalizacyjna
województwa śląskiego
− Konkurencyjność gospo-
darki śląskiej
Mechanizmy
Mechanizm współzarządzania
partnerskimi przedsięwzię-
ciami w województwie śląskim
− Preferencje polityczne alokacji środków
publicznych w regionie
− Upowszechnianie różnych form partnerstwa
publiczno-prywatnego w podejmowaniu i
realizacji przedsięwzięć regionalnych
− Sprawność instytucji zarządzających projek-
tami w regionie
− Poziom partnerstwa publicznego władz
lokalnych, powiatowych i wojewódzkich
w regionie
− Budowa społeczeństwa obywatelskiego
w regionie, opartego na zaufaniu i tolerancji
− Lokalni i regionalni
politycy poziomu
samorządowego
− Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
− Sprawność zarządzania na
poziomie samorządowym
− Przedsiębiorcy
– inwestorzy
− Dochodowość firm
i wartość dodana projektów
w województwie śląskim
Mechanizm sieciowania
współpracy międzynarodowej
szkół wyższych województwa
śląskiego
− Szkolnictwo wyższe regionu w Europejskiej
Przestrzeni Edukacyjnej
− Naukowo-techniczna integracja w trójkącie
Katowice – Ostrawa – Žilina
− Szkoły wyższe
w województwie
śląskim
− Wiedza, kompetencje
i doświadczenie kapitału
ludzkiego regionu
− Społeczeństwo uczące się
Mechanizm tworzenia udo-
godnień i korzyści zewnętrz-
nych w województwie śląskim
− Rozbudowa układu komunikacyjnego
(A1, DTŚ, obwodnice aglomeracji i ośrodków
regionalnych) wraz z budową szybkiej kolei
regionalnej
− Rozbudowa międzynarodowego portu
lotniczego Katowice-Pyrzowice oraz portów
lotniczych o różnym przeznaczeniu
w ośrodkach regionalnych
− Integracja regionalnych systemów infrastruk-
tury technicznej
− Restrukturyzacja infrastruktury ochrony
środowiska w regionie
− Politycy poziomu
rządowego
− Lokalni i regionalni
politycy poziomu
samorządowego
− Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
− Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
− Sprawność zarządzania na
poziomie samorządowym
− Instytucje zarzą-
dzające infrastruk-
turą województwa
śląskiego
− Bezpieczeństwo energe-
tyczne, informatyczne,
transportowe
− Dostępność komunikacyjna
i transportowa do regionu
− Sprawność i niezawodność
systemów infrastruktural-
nych
− Ekologiczność systemów
infrastrukturalnych
37
Scenariusz cząstkowy A2: Śląskie drożdże nowej gospodarki
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Obr
az
Wzrost atrakcyjności
województwa śląskiego
dla kapitału ludzkiego
nowej generacji
-
Atrakcyjność regionalnej oferty pracy, zamieszkania
i spędzania czasu wolnego dla osób z wysokimi kwalifi-
kacjami zawodowymi
-
Atrakcyjność regionu jako miejsca pracy, zamieszkania
i prowadzenia biznesu dla utalentowanych ludzi
-
Władze
samorządowe
-
Zamożność mieszkańców
województwa śląskiego
-
Dziedzictwo kulturowe i przyrod-
nicze województwa śląskiego
Pro
ces
Proces tworzenia się
gospodarki wiedzy
na obszarze śląsko-
krakowskim
-
Tworząca się nowa gospodarka w aglomeracji górno-
śląskiej
-
Tworzenie się śląsko-krakowskiego obszaru rozwoju
sektora technologicznego
-
Ludzie kreatywni
tworzący biznes
oparty na wiedzy
-
Innowacyjność województwa
śląskiego
Mech
an
iz
my
Mechanizm kapitałowo-
finansowy stymulujący
rozwój technologiczny
w województwie śląskim
-
Sektorowa alokacja środków, wynikająca z programów
operacyjnych
-
Regionalna alokacja środków, wynikająca z programów
operacyjnych
-
Zdolność absorpcji środków unijnych przez władze
lokalne i lokalne grupy interesu
-
Rynek kapitałowy na rzecz przedsiębiorstw i przedsię-
wzięć innowacyjnych
-
Dostępność różnorodnych źródeł finansowania
rozbudowy infrastruktury regionalnej
-
Rozwój finansowych i fiskalnych instrumentów wspiera-
nia innowacji technologicznych
-
Poziom nakładów na działalności B + R ze źródeł
krajowych (publicznych i prywatnych) i zagranicznych
(w tym europejskich)
-
Politycy poziomu
rządowego
-
Lokalni i regio-
nalni politycy
poziomu samo-
rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów poli-
tycznych polityków poziomu
rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów poli-
tycznych w samorządach teryto-
rialnych
-
Sprawność zarządzania na
poziomie samorządowym
− Instytucje rynku
kapitałowego
− Zyskowność firm i inwestorów
Mechanizm współzarzą-
dzania partnerskimi
przedsięwzięciami
w województwie śląskim
-
Preferencje polityczne alokacji środków publicznych
w regionie
-
Upowszechnianie różnych form partnerstwa publiczno-
-prywatnego w podejmowaniu i realizacji przedsięwzięć
regionalnych
-
Sprawność instytucji zarządzających projektami
w regionie
-
Poziom partnerstwa publicznego władz lokalnych,
powiatowych i wojewódzkich w regionie
-
Budowa społeczeństwa obywatelskiego w regionie
opartego na zaufaniu i tolerancji
-
Lokalni i regio-
nalni politycy
poziomu samo-
rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów poli-
tycznych w samorządach teryto-
rialnych
-
Sprawność zarządzania na
poziomie samorządowym
Mechanizm tworzenia
udogodnień i korzyści
zewnętrznych w woje-
wództwie śląskim
-
Rozbudowa układu komunikacyjnego (A1, DTŚ,
obwodnice aglomeracji i ośrodków regionalnych)
wraz z budową szybkiej kolei regionalnej
-
Rozbudowa międzynarodowego portu lotniczego
Katowice-Pyrzowice oraz portów lotniczych o różnym
przeznaczeniu w ośrodkach regionalnych
-
Integracja regionalnych systemów infrastruktury
technicznej
-
Restrukturyzacja infrastruktury ochrony środowiska
w regionie
-
Przedsiębiorcy
– inwestorzy
-
Dochodowość firm i wartość
dodana projektów w wojewódz-
twie śląskim
-
Politycy poziomu
rządowego
− Lokalni i regio-
nalni politycy
poziomu samo-
rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów poli-
tycznych polityków poziomu
rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorządach
terytorialnych
− Sprawność zarządzania
na poziomie samorządowym
-
Instytucje
zarządzające
infrastrukturą
województwa
śląskiego
-
Bezpieczeństwo energetyczne,
informatyczne, transportowe
-
Dostępność komunikacyjna
i transportowa do regionu
-
Sprawność i niezawodność
systemów infrastrukturalnych
-
Ekologiczność systemów
infrastrukturalnych
38
Scenariusz cząstkowy B: Technoporty gospodarki śląskiej
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Obraz
Zakorzenianie się firm
sektora technologicznego
w województwie śląskim
-
Środowisko biznesu dla dynamicznych
małych firm w regionie
-
Poziom terytorializacji firm sektora techno-
logicznego w regionie
-
Przedsiębiorcy
i menedżerowie
biznesu
-
Wartość dodana małych
firm i firm sektora techno-
logicznego w wojewódz-
twie śląskim
-
Dochodowość dyna-
micznych małych firm
i firm sektora technolo-
gicznego w wojewódz-
twie śląskim
Pr
oces
Proces metropolizacji
obszaru aglomeracji
miejskich województwa
śląskiego
-
Proces metropolizacji centralnych miast
aglomeracji górnośląskiej
-
Tworzenie się nowoczesnych centrów
miejskich i atrakcyjnych przestrzeni pu-
blicznych w miastach aglomeracji woje-
wództwa śląskiego
-
Politycy i mene-
dżerowie dużych
miast
-
Atrakcyjność lokalizacyj-
na województwa śląskie-
go
-
Konkurencyjność gospo-
darki śląskiej
Mechani
zmy
Mechanizm współzarządza-
nia partnerskimi przedsię-
wzięciami w województwie
śląskim
-
Preferencje polityczne alokacji środków
publicznych w regionie
-
Upowszechnianie różnych form partner-
stwa publiczno-prywatnego w podejmowa-
niu i realizacji przedsięwzięć regionalnych
-
Sprawność instytucji zarządzających
projektami w regionie
-
Poziom partnerstwa publicznego władz
lokalnych, powiatowych i wojewódzkich
w regionie
-
Budowa społeczeństwa obywatelskiego
w regionie, opartego na zaufaniu i toleran-
cji
-
Lokalni i regional-
ni politycy pozio-
mu samorządo-
wego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania
na poziomie samorzą-
dowym
− Przedsiębiorcy
– inwestorzy
− Dochodowość firm
i wartość dodana projek-
tów w województwie
śląskim
Mechanizm sieciowania
współpracy międzynarodo-
wej szkół wyższych woje-
wództwa śląskiego
-
Szkolnictwo wyższe regionu w Europej-
skiej Przestrzeni Edukacyjnej
-
Naukowo-techniczna integracja w trójkącie
Katowice – Ostrawa – Žilina
-
Szkoły wyższe
w województwie
śląskim
-
Wiedza, kompetencje
i doświadczenie kapitału
ludzkiego regionu
-
Społeczeństwo uczące
się
Mechanizm tworzenia
udogodnień i korzyści
zewnętrznych
w województwie śląskim
-
Rozbudowa układu komunikacyjnego
(A1, DTŚ, obwodnice aglomeracji i ośrod-
ków regionalnych) wraz z budową szybkiej
kolei regionalnej
-
Rozbudowa międzynarodowego portu
lotniczego Katowice-Pyrzowice
oraz portów lotniczych o różnym przezna-
czeniu w ośrodkach regionalnych
-
Integracja regionalnych systemów infra-
struktury technicznej
-
Restrukturyzacja infrastruktury ochrony
środowiska w regionie
-
Politycy poziomu
rządowego
-
Lokalni i regional-
ni politycy pozio-
mu samorządo-
wego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania
na poziomie samorzą-
dowym
− Instytucje zarzą-
dzające infra-
strukturą
województwa
śląskiego
-
Bezpieczeństwo energe-
tyczne, informatyczne,
transportowe
-
Dostępność komunika-
cyjna i transportowa do
regionu
-
Sprawność i niezawod-
ność systemów infra-
strukturalnych
− Ekologiczność systemów
infrastrukturalnych
39
Scenariusz cząstkowy C1: Śląski gejzer innowacyjności
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Obraz
Kreatywna edukacja i eduka-
cja kreatywności
w województwie śląskim
-
Kreatywność edukacji i rozwój edukacji
kreatywności w regionie
-
Inwestowanie w regionie w utalentowaną
młodzież i młodych naukowców
-
Nauczyciele
i nauczyciele
akademiccy
-
Wiedza, kompetencje
i doświadczenie kapitału
ludzkiego w województwie
śląskim
-
Społeczeństwo uczące się
województwa śląskiego
Proces
Proces tworzenia się gospo-
darki wiedzy na obszarze
śląsko-krakowskim
-
Tworząca się nowa gospodarka
w Aglomeracji Górnośląskiej
-
Tworzenie się śląsko-krakowskiego obszaru
rozwoju sektora technologicznego
-
Ludzie kreatywni
tworzący biznes
oparty na wiedzy
-
Innowacyjność wojewódz-
twa śląskiego
Mechanizmy
Mechanizm kapitałowo-
finansowy stymulujący rozwój
technologiczny w wojewódz-
twie śląskim
-
Sektorowa alokacja środków, wynikająca
z programów operacyjnych
-
Regionalna alokacja środków, wynikająca
z programów operacyjnych
-
Zdolność absorpcji środków unijnych przez
władze lokalne i lokalne grupy interesu
-
Rynek kapitałowy na rzecz przedsiębiorstw
i przedsięwzięć innowacyjnych
-
Dostępność różnorodnych źródeł finansowa-
nia rozbudowy infrastruktury regionalnej
-
Rozwój finansowych i fiskalnych instrumentów
wspierania innowacji technologicznych
-
Poziom nakładów na działalności B + R ze
źródeł krajowych (publicznych i prywatnych)
i zagranicznych (w tym europejskich)
-
Politycy poziomu
rządowego
-
Lokalni i regionalni
politycy poziomu
samorządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania na
poziomie samorządowym
− Instytucje rynku
kapitałowego
− Zyskowność firm
i inwestorów
Mechanizm współzarządzania
partnerskimi przedsięwzię-
ciami w województwie śląskim
-
Preferencje polityczne alokacji środków
publicznych w regionie
-
Upowszechnianie różnych form partnerstwa
publiczno-prywatnego w podejmowaniu
i realizacji przedsięwzięć regionalnych
-
Sprawność instytucji zarządzających projek-
tami w regionie
-
Poziom partnerstwa publicznego władz
lokalnych, powiatowych i wojewódzkich
w regionie
-
Budowa społeczeństwa obywatelskiego
w regionie opartego na zaufaniu i tolerancji
-
Lokalni i regionalni
politycy poziomu
samorządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania na
poziomie samorządowym
Mechanizm tworzenia udo-
godnień i korzyści zewnętrz-
nych w województwie śląskim
-
Rozbudowa układu komunikacyjnego
(A1, DTŚ, obwodnice aglomeracji i ośrodków
regionalnych) wraz z budową szybkiej kolei
regionalnej
-
Rozbudowa międzynarodowego portu
lotniczego Katowice-Pyrzowice
oraz portów lotniczych o różnym przeznacze-
niu w ośrodkach regionalnych
-
Integracja regionalnych systemów infrastruk-
tury technicznej
-
Restrukturyzacja infrastruktury ochrony
środowiska w regionie
-
Przedsiębiorcy
– inwestorzy
-
Dochodowość firm
i wartość dodana projektów
w województwie śląskim
-
Politycy poziomu
rządowego
− Lokalni i regionalni
politycy poziomu
samorządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
− Sprawność zarządzania na
poziomie samorządowym
-
Instytucje zarzą-
dzające infrastruk-
turą województwa
śląskiego
-
Bezpieczeństwo energe-
tyczne, informatyczne,
transportowe
-
Dostępność komunikacyjna
i transportowa do regionu
-
Sprawność i niezawodność
systemów infrastruktural-
nych
-
Ekologiczność systemów
infrastrukturalnych
40
Scenariusz cząstkowy C2: Śląska wylęgarnia technologicznych guru
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Obraz
Kreatywna edukacja
i edukacja kreatywności
w województwie śląskim
-
Kreatywność edukacji i rozwój edukacji
kreatywności w regionie
-
Inwestowanie w regionie w utalentowaną
młodzież i młodych naukowców
-
Nauczyciele
i nauczyciele
akademiccy
-
Wiedza, kompetencje
i doświadczenie kapitału
ludzkiego w wojewódz-
twie śląskim
-
Społeczeństwo uczące
się województwa śląskie-
go
Pr
oces
Proces umiędzynarodowie-
nia działalności śląskiego
sektora badawczego
-
Rozwój sieci naukowych i tworzenie
platform technologicznych w regionie
-
Uczestnictwo śląskich instytucji i zespołów
badawczych w Europejskiej Przestrzeni
Badawczej
-
Naukowcy,
badacze zorien-
towani na wdro-
żenia biznesowe
-
Użyteczna i transferowa-
na wiedza
Mechani
zmy
Mechanizm kapitałowo-
finansowy stymulujący
rozwój technologiczny
w województwie śląskim
-
Sektorowa alokacja środków wynikająca
z programów operacyjnych
-
Regionalna alokacja środków wynikająca
z programów operacyjnych
-
Zdolność absorpcji środków unijnych przez
władze lokalne i lokalne grupy interesu
-
Rynek kapitałowy na rzecz przedsiębiorstw
i przedsięwzięć innowacyjnych
-
Dostępność różnorodnych źródeł finanso-
wania rozbudowy infrastruktury regionalnej
-
Rozwój finansowych i fiskalnych instru-
mentów wspierania innowacji technolo-
gicznych
-
Poziom nakładów na działalności B + R
ze źródeł krajowych (publicznych i prywat-
nych) i zagranicznych (w tym europejskich)
-
Politycy poziomu
rządowego
-
Lokalni i regional-
ni politycy pozio-
mu samorządo-
wego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania
na poziomie samorządo-
wym
− Instytucje rynku
kapitałowego
− Zyskowność firm
i inwestorów
Mechanizm sieciowania
współpracy międzynarodo-
wej szkół wyższych woje-
wództwa śląskiego
-
Sektorowa alokacja środków wynikająca
z programów operacyjnych
-
Regionalna alokacja środków wynikająca
z programów operacyjnych
-
Zdolność absorpcji środków unijnych przez
władze lokalne i lokalne grupy interesu
-
Rynek kapitałowy na rzecz przedsiębiorstw
i przedsięwzięć innowacyjnych
-
Dostępność różnorodnych źródeł finanso-
wania rozbudowy infrastruktury regionalnej
-
Rozwój finansowych i fiskalnych instru-
mentów wspierania innowacji technolo-
gicznych
-
Poziom nakładów na działalności B + R
ze źródeł krajowych (publicznych i prywat-
nych) i zagranicznych (w tym europejskich)
-
Szkoły wyższe
w województwie
śląskim
-
Wiedza, kompetencje
i doświadczenie kapitału
ludzkiego regionu
-
Społeczeństwo uczące
się
41
Scenariusz cząstkowy D1: Śląsko-krakowska wyżyna technologiczna
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Obraz
Wzmacnianie intelektualnego
i infrastrukturalnego potencja-
łu badawczego w wojewódz-
twie śląskim i transferowania
innowacji technologicznych
-
Współpraca sektora prywatnego, w tym MŚP,
z sektorem badawczo-rozwojowym
-
Deficyt kompetencji badawczych i wyposaże-
nia technicznego w sektorze B + R
w regionie
-
Badacze
i naukowcy
-
Jakość środowiska
w województwie śląskim
-
Unikatowość wykształcenia
technicznego
Proces
Proces tworzenia się gospo-
darki wiedzy na obszarze
śląsko-krakowskim
-
Tworząca się nowa gospodarka w aglomeracji
górnośląskiej
-
Tworzenie się śląsko-krakowskiego obszaru
rozwoju sektora technologicznego
-
Ludzie kreatywni
tworzący biznes
oparty na wiedzy
-
Innowacyjność wojewódz-
twa śląskiego
Mechanizmy
Mechanizm kapitałowo-
-finansowy stymulujący rozwój
technologiczny
w województwie śląskim
-
Sektorowa alokacja środków wynikająca
z programów operacyjnych
-
Regionalna alokacja środków wynikająca
z programów operacyjnych
-
Zdolność absorpcji środków unijnych przez
władze lokalne i lokalne grupy interesu
-
Rynek kapitałowy na rzecz przedsiębiorstw
i przedsięwzięć innowacyjnych
-
Dostępność różnorodnych źródeł finansowa-
nia rozbudowy infrastruktury regionalnej
-
Rozwój finansowych i fiskalnych instrumentów
wspierania innowacji technologicznych
-
Poziom nakładów na działalności B + R
ze źródeł krajowych (publicznych i prywat-
nych) i zagranicznych (w tym europejskich)
-
Politycy poziomu
rządowego
-
Lokalni i regionalni
politycy poziomu
samorządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania na
poziomie samorządowym
− Instytucje rynku
kapitałowego
− Zyskowność firm
i inwestorów
Mechanizm współzarządzania
partnerskimi przedsięwzię-
ciami w województwie śląskim
-
Preferencje polityczne alokacji środków
publicznych w regionie
-
Upowszechnianie różnych form partnerstwa
publiczno-prywatnego w podejmowaniu
i realizacji przedsięwzięć regionalnych
-
Sprawność instytucji zarządzających projek-
tami w regionie
-
Poziom partnerstwa publicznego władz
lokalnych, powiatowych i wojewódzkich
w regionie
-
Budowa społeczeństwa obywatelskiego
w regionie opartego na zaufaniu i tolerancji
-
Lokalni i regionalni
politycy poziomu
samorządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania na
poziomie samorządowym
Mechanizm tworzenia udo-
godnień i korzyści zewnętrz-
nych w województwie śląskim
-
Rozbudowa układu komunikacyjnego
(A1, DTŚ, obwodnice aglomeracji i ośrodków
regionalnych) wraz z budową szybkiej kolei
regionalnej
-
Rozbudowa międzynarodowego portu
lotniczego Katowice-Pyrzowice oraz portów
lotniczych o różnym przeznaczeniu w ośrod-
kach regionalnych
-
Integracja regionalnych systemów infrastruk-
tury technicznej
-
Restrukturyzacja infrastruktury ochrony
środowiska w regionie
-
Przedsiębiorcy
– inwestorzy
-
Dochodowość firm
i wartość dodana projektów
w województwie śląskim
-
Politycy poziomu
rządowego
− Lokalni i regionalni
politycy poziomu
samorządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
− Sprawność zarządzania na
poziomie samorządowym
-
Instytucje zarzą-
dzające infrastruk-
turą województwa
śląskiego
-
Bezpieczeństwo energe-
tyczne, informatyczne,
transportowe
-
Dostępność komunikacyjna
i transportowa do regionu
-
Sprawność i niezawodność
systemów infrastruktural-
nych
-
Ekologiczność systemów
infrastrukturalnych
42
Scenariusz cząstkowy D2: Euro-śląski mariaż technologiczny
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Obraz
Wzmacnianie intelektualne-
go i infrastrukturalnego
potencjału badawczego
w województwie śląskim
i transferowania innowacji
technologicznych
-
Współpraca sektora prywatnego, w tym
MŚP, z sektorem badawczo-rozwojowym
-
Deficyt kompetencji badawczych i wypo-
sażenia technicznego w sektorze B + R
w regionie
-
Badacze
i naukowcy
-
Jakość środowiska
w województwie śląskim
-
Unikatowość wykształ-
cenia technicznego
Pr
oces
Proces umiędzynarodowie-
nia działalności śląskiego
sektora badawczego
-
Rozwój sieci naukowych i tworzenie się
platform technologicznych w regionie
-
Uczestnictwo śląskich instytucji i zespołów
badawczych w europejskiej przestrzeni
badawczej
-
Naukowcy,
badacze zorien-
towani na wdro-
żenia biznesowe
-
Użyteczna i transferowa-
na wiedza
Mechani
zmy
Mechanizm kapitałowo-
-finansowy stymulujący
rozwój technologiczny
w województwie śląskim
-
Sektorowa alokacja środków, wynikająca
z programów operacyjnych
-
Regionalna alokacja środków, wynikająca
z programów operacyjnych
-
Zdolność absorpcji środków unijnych
przez władze lokalne i lokalne grupy
interesu
-
Rynek kapitałowy na rzecz przedsię-
biorstw i przedsięwzięć innowacyjnych
-
Dostępność różnorodnych źródeł finanso-
wania rozbudowy infrastruktury regionalnej
-
Rozwój finansowych i fiskalnych instru-
mentów wspierania innowacji technolo-
gicznych
-
Poziom nakładów na działalności B + R
ze źródeł krajowych (publicznych i prywat-
nych) i zagranicznych (w tym europej-
skich)
-
Politycy poziomu
rządowego
-
Lokalni i regio-
nalni politycy
poziomu samo-
rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania
na poziomie samorzą-
dowym
− Instytucje rynku
kapitałowego
− Zyskowność firm
i inwestorów
Mechanizm sieciowania
współpracy międzynarodo-
wej szkół wyższych woje-
wództwa śląskiego
-
Sektorowa alokacja środków, wynikająca
z programów operacyjnych
-
Regionalna alokacja środków, wynikająca
z programów operacyjnych
-
Zdolność absorpcji środków unijnych
przez władze lokalne i lokalne grupy inte-
resu
-
Rynek kapitałowy na rzecz przedsię-
biorstw i przedsięwzięć innowacyjnych
-
Dostępność różnorodnych źródeł finanso-
wania rozbudowy infrastruktury regionalnej
-
Rozwój finansowych i fiskalnych instru-
mentów wspierania innowacji technolo-
gicznych
-
Poziom nakładów na działalności B + R
ze źródeł krajowych (publicznych i prywat-
nych) i zagranicznych (w tym europej-
skich)
-
Szkoły wyższe
w województwie
śląskim
-
Wiedza, kompetencje
i doświadczenie kapitału
ludzkiego regionu
-
Społeczeństwo uczące
się
43
ZA
ŁĄCZNIK NR 4
Metascenariusze rozwoju protechnologicznego województwa
śląskiego
w
ścieżce antycypacyjnej
Metascenariusz A1 + B: Śląska arkadia technologiczna
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Obrazy
Wzrost atrakcyjności woje-
wództwa śląskiego dla
kapitału ludzkiego nowej
generacji
-
Atrakcyjność regionalnej oferty pracy, za-
mieszkania i spędzania czasu wolnego dla
osób z wysokimi kwalifikacjami zawodowymi
-
Atrakcyjność regionu jako miejsca pracy,
zamieszkania i prowadzenia biznesu dla
utalentowanych ludzi
-
Władze
samorządowe
-
Zamożność mieszkańców
województwa śląskiego
-
Dziedzictwo kulturowe
i przyrodnicze wojewódz-
twa śląskiego
Zakorzenianie się firm sektora
technologicznego w woje-
wództwie śląskim
-
Środowisko biznesu dla dynamicznych
małych firm w regionie
-
Poziom terytorializacji firm sektora technolo-
gicznego w regionie
-
Przedsiębiorcy
i menedżerowie
biznesu
-
Wartość dodana małych
firm i firm sektora technolo-
gicznego w województwie
śląskim
-
Dochodowość dynamicz-
nych małych firm i firm
sektora technologicznego
w województwie śląskim
Proces
Proces metropolizacji obszaru
aglomeracji miejskich woje-
wództwa śląskiego
-
Proces metropolizacji centralnych miast
aglomeracji górnośląskiej
-
Tworzenie nowoczesnych centrów miejskich
i atrakcyjnych przestrzeni publicznych w mia-
stach aglomeracji województwa śląskiego
-
Politycy i menedże-
rowie dużych miast
-
Atrakcyjność lokalizacyjna
województwa śląskiego
-
Konkurencyjność gospo-
darki śląskiej
Mechanizmy
Mechanizm współzarządzania
partnerskimi przedsięwzię-
ciami w województwie śląskim
-
Preferencje polityczne alokacji środków
publicznych w regionie
-
Upowszechnianie różnych form partnerstwa
publiczno-prywatnego w podejmowaniu
i realizacji przedsięwzięć regionalnych
-
Sprawność instytucji zarządzających projek-
tami w regionie
-
Poziom partnerstwa publicznego władz
lokalnych, powiatowych i wojewódzkich
w regionie
-
Budowa społeczeństwa obywatelskiego
w regionie, opartego na zaufaniu i tolerancji
− Lokalni i regionalni
politycy poziomu
samorządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
− Sprawność zarządzania na
poziomie samorządowym
-
Przedsiębiorcy
– inwestorzy
-
Dochodowość firm
i wartość dodana projektów
w województwie śląskim
Mechanizm sieciowania
współpracy międzynarodowej
szkół wyższych województwa
śląskiego
-
Szkolnictwo wyższe regionu w Europejskiej
Przestrzeni Edukacyjnej
-
Naukowo-techniczna integracja w trójkącie
Katowice – Ostrawa – Žilina
-
Szkoły wyższe
w województwie
śląskim
-
Wiedza, kompetencje
i doświadczenie kapitału
ludzkiego regionu
-
Społeczeństwo uczące się
Mechanizm tworzenia
udogodnień i korzyści
zewnętrznych
w województwie śląskim
-
Rozbudowa układu komunikacyjnego
(A1, DTŚ, obwodnice aglomeracji i ośrodków
regionalnych) wraz z budową szybkiej kolei
regionalnej
-
Rozbudowa międzynarodowego portu
lotniczego Katowice-Pyrzowice
oraz portów lotniczych o różnym przeznacze-
niu w ośrodkach regionalnych
-
Integracja regionalnych systemów infrastruk-
tury technicznej
-
Restrukturyzacja infrastruktury ochrony
środowiska w regionie
-
Politycy poziomu
rządowego
− Lokalni i regionalni
politycy poziomu
samorządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
− Sprawność zarządzania na
poziomie samorządowym
-
Instytucje zarzą-
dzające infrastruk-
turą województwa
śląskiego
-
Bezpieczeństwo energe-
tyczne, informatyczne,
transportowe
-
Dostępność komunikacyjna
i transportowa do regionu
-
Sprawność i niezawodność
systemów infrastruktural-
nych
-
Ekologiczność systemów
infrastrukturalnych
44
Metascenariusz A2 + C1 + D1: Śląsk gwiazdą na technologicznym firmamencie
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Obrazy
Wzrost atrakcyjności
województwa śląskiego dla
kapitału ludzkiego nowej
generacji
-
Atrakcyjność regionalnej oferty pracy,
zamieszkania i spędzania wolnego czasu
dla osób z wysokimi kwalifikacjami zawo-
dowymi
-
Atrakcyjność regionu jako miejsca pracy,
zamieszkania i prowadzenia biznesu dla
utalentowanych ludzi
-
Władze
samorządowe
-
Zamożność mieszkań-
ców województwa ślą-
skiego
-
Dziedzictwo kulturowe
i przyrodnicze wojewódz-
twa śląskiego
Kreatywna edukacja
i edukacja kreatywności
w województwie śląskim
-
Kreatywność edukacji i rozwój edukacji
kreatywności w regionie
-
Inwestowanie w regionie w utalentowaną
młodzież i młodych naukowców
-
Nauczyciele
i nauczyciele
akademiccy
-
Wiedza, kompetencje
i doświadczenie kapitału
ludzkiego w wojewódz-
twie śląskim
-
Społeczeństwo uczące
się województwa ślą-
skiego
Wzmacnianie intelektualne-
go i infrastrukturalnego
potencjału badawczego
w województwie śląskim
i transferowania innowacji
technologicznych
-
Współpraca sektora prywatnego, w tym
MŚP, z sektorem badawczo-rozwojowym
-
Deficyt kompetencji badawczych i wypo-
sażenia technicznego w sektorze B + R
w regionie
-
Badacze
i naukowcy
-
Jakość środowiska
w województwie śląskim
-
Unikatowość wykształ-
cenia technicznego
Pr
oces
Proces tworzenia się
gospodarki wiedzy na
obszarze śląsko-
krakowskim
-
Tworząca się nowa gospodarka
w Aglomeracji Górnośląskiej
-
Tworzenie się śląsko-krakowskiego
obszaru rozwoju sektora technologicznego
− Ludzie kreatywni
tworzący biznes
oparty na wiedzy
− Innowacyjność woje-
wództwa śląskiego
Mechani
zmy
Mechanizm kapitałowo-
-finansowy stymulujący
rozwój technologiczny
w województwie śląskim
-
Sektorowa alokacja środków wynikająca
z programów operacyjnych
-
Regionalna alokacja środków wynikająca
z programów operacyjnych
-
Zdolność absorpcji środków unijnych
przez władze lokalne i lokalne grupy inte-
resu
-
Rynek kapitałowy na rzecz przedsię-
biorstw i przedsięwzięć innowacyjnych
-
Dostępność różnorodnych źródeł finanso-
wania rozbudowy infrastruktury regionalnej
-
Rozwój finansowych i fiskalnych instru-
mentów wspierania innowacji technolo-
gicznych
-
Poziom nakładów na działalności B + R
ze źródeł krajowych (publicznych i prywat-
nych) i zagranicznych (w tym europej-
skich)
-
Politycy poziomu
rządowego
-
Lokalni i regional-
ni politycy pozio-
mu samorządo-
wego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania
na poziomie samorzą-
dowym
-
Instytucje rynku
kapitałowego
-
Zyskowność firm
i inwestorów
Mechanizm współzarządza-
nia partnerskimi przedsię-
wzięciami w województwie
śląskim
-
Preferencje polityczne alokacji środków
publicznych w regionie
-
Upowszechnianie różnych form partner-
stwa publiczno-prywatnego w podejmo-
waniu i realizacji przedsięwzięć
regionalnych
-
Sprawność instytucji zarządzających
projektami w regionie
-
Poziom partnerstwa publicznego władz
lokalnych, powiatowych i wojewódzkich
w regionie
-
Budowa społeczeństwa obywatelskiego
w regionie opartego na zaufaniu i toleran-
cji
− Lokalni i regional-
ni politycy pozio-
mu samorządo-
wego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
− Sprawność zarządzania
na poziomie samorzą-
dowym
-
Przedsiębiorcy
– inwestorzy
-
Dochodowość firm
i wartość dodana projek-
tów w województwie
śląskim
45
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Mechani
zmy
Mechanizm tworzenia
udogodnień i korzyści
zewnętrznych w wojewódz-
twie śląskim
-
Rozbudowa układu komunikacyjnego
(A1, DTŚ, obwodnice aglomeracji i ośrod-
ków regionalnych) wraz z budową szybkiej
kolei regionalnej
-
Rozbudowa międzynarodowego portu
lotniczego Katowice-Pyrzowice oraz por-
tów lotniczych o różnym przeznaczeniu
w ośrodkach regionalnych
-
Integracja regionalnych systemów infra-
struktury technicznej
-
Restrukturyzacja infrastruktury ochrony
środowiska w regionie
-
Politycy poziomu
rządowego
-
Lokalni i regio-
nalni politycy
poziomu samo-
rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania
na poziomie samorzą-
dowym
-
Instytucje
zarządzające
infrastrukturą
województwa
śląskiego
-
Bezpieczeństwo energe-
tyczne, informatyczne,
transportowe
-
Dostępność komunika-
cyjna i transportowa do
regionu
-
Sprawność i niezawod-
ność systemów infra-
strukturalnych
-
Ekologiczność systemów
infrastrukturalnych
46
Metascenariusz C2 + D2: Śląsk w europejskiej lidze technologicznej
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Obrazy
Kreatywna edukacja
i edukacja kreatywności
w województwie śląskim
-
Kreatywność edukacji i rozwój edukacji
kreatywności w regionie
-
Inwestowanie w regionie w utalentowaną
młodzież i młodych naukowców
-
Nauczyciele
i nauczyciele
akademiccy
-
Wiedza, kompetencje
i doświadczenie kapitału
ludzkiego w wojewódz-
twie śląskim
-
Społeczeństwo uczące
się województwa śląskie-
go
Wzmacnianie intelektualne-
go i infrastrukturalnego
potencjału badawczego
w województwie śląskim
i transferowania innowacji
technologicznych
-
Współpraca sektora prywatnego, w tym
MŚP, z sektorem badawczo-rozwojowym
-
Deficyt kompetencji badawczych i wyposa-
żenia technicznego w sektorze B + R
w regionie
-
Badacze
i naukowcy
-
Jakość środowiska
w województwie śląskim
-
Unikatowość wykształce-
nia technicznego
Pr
oces
Proces umiędzynarodowie-
nia działalności śląskiego
sektora badawczego
-
Rozwój sieci naukowych i tworzenie się
platform technologicznych w regionie
-
Uczestnictwo śląskich instytucji i zespołów
badawczych w Europejskiej Przestrzeni
Badawczej
-
Naukowcy,
badacze zorien-
towani na wdro-
żenia biznesowe
-
Użyteczna i transferowa-
na wiedza
Mechani
zmy
Mechanizm kapitałowo-
-finansowy stymulujący
rozwój technologiczny
w województwie śląskim
-
Sektorowa alokacja środków, wynikająca
z programów operacyjnych
-
Regionalna alokacja środków, wynikająca
z programów operacyjnych
-
Zdolność absorpcji środków unijnych przez
władze lokalne i lokalne grupy interesu
-
Rynek kapitałowy na rzecz przedsiębiorstw
i przedsięwzięć innowacyjnych
-
Dostępność różnorodnych źródeł finanso-
wania rozbudowy infrastruktury regionalnej
-
Rozwój finansowych i fiskalnych instru-
mentów wspierania innowacji technolo-
gicznych
-
Poziom nakładów na działalności B + R
ze źródeł krajowych (publicznych i prywat-
nych) i zagranicznych (w tym europejskich)
-
Politycy poziomu
rządowego
− Lokalni i regional-
ni politycy pozio-
mu samorządo-
wego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
− Sprawność zarządzania
na poziomie samorządo-
wym
-
Instytucje rynku
kapitałowego
-
Zyskowność firm
i inwestorów
Mechanizm sieciowania
współpracy międzynarodo-
wej szkół wyższych woje-
wództwa śląskiego
-
Szkolnictwo wyższe regionu w Europej-
skiej Przestrzeni Edukacyjnej
-
Naukowo-techniczna integracja w trójkącie
Katowice – Ostrawa – Žilina
-
Szkoły wyższe
w województwie
śląskim
-
Wiedza, kompetencje
i doświadczenie kapitału
ludzkiego regionu
-
Społeczeństwo uczące
się
47
ZA
ŁĄCZNIK NR 5
Metascenariusze rozwoju protechnologicznego województwa
śląskiego
w
ścieżce eksploracyjnej
Metascenariusz A1 + A2: Druga prędkość technologiczna
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Obraz
Wzrost atrakcyjności
województwa śląskiego dla
kapitału ludzkiego nowej
generacji
-
Atrakcyjność regionalnej oferty pracy,
zamieszkania i spędzania czasu wolnego
dla osób z wysokimi kwalifikacjami zawo-
dowymi
-
Atrakcyjność regionu jako miejsca pracy,
zamieszkania i prowadzenia biznesu dla
utalentowanych ludzi
-
Władze
samorządowe
-
Zamożność mieszkań-
ców województwa
śląskiego
-
Dziedzictwo kulturowe
i przyrodnicze wojewódz-
twa śląskiego
Pr
ocesy
Proces tworzenia się
gospodarki wiedzy na
obszarze śląsko-
-krakowskim
-
Tworząca się nowa gospodarka w aglome-
racji górnośląskiej
-
Tworzenie śląsko-krakowskiego obszaru
rozwoju sektora technologicznego
-
Ludzie kreatywni
tworzący biznes
oparty na wiedzy
-
Innowacyjność woje-
wództwa śląskiego
Proces metropolizacji
obszaru aglomeracji miej-
skich województwa śląskie-
go
-
Proces metropolizacji centralnych miast
aglomeracji górnośląskiej
-
Tworzenie nowoczesnych centrów miej-
skich i atrakcyjnych przestrzeni publicz-
nych w miastach aglomeracji województwa
śląskiego
-
Politycy i mene-
dżerowie dużych
miast
-
Atrakcyjność lokalizacyj-
na województwa śląskie-
go
-
Konkurencyjność gospo-
darki śląskiej
Mechani
zmy
Mechanizm kapitałowo-
-finansowy stymulujący
rozwój technologiczny
w województwie śląskim
-
Sektorowa alokacja środków, wynikająca
z programów operacyjnych
-
Regionalna alokacja środków, wynikająca
z programów operacyjnych
-
Zdolność absorpcji środków unijnych przez
władze lokalne i lokalne grupy interesu
-
Rynek kapitałowy na rzecz przedsiębiorstw
i przedsięwzięć innowacyjnych
-
Dostępność różnorodnych źródeł finanso-
wania rozbudowy infrastruktury regionalnej
-
Rozwój finansowych i fiskalnych instru-
mentów wspierania innowacji technolo-
gicznych
-
Poziom nakładów na działalności B + R
ze źródeł krajowych (publicznych i prywat-
nych) i zagranicznych (w tym europejskich)
-
Politycy poziomu
rządowego
− Lokalni i regional-
ni politycy pozio-
mu samorządo-
wego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
− Sprawność zarządzania
na poziomie samorządo-
wym
-
Instytucje rynku
kapitałowego
-
Zyskowność firm
i inwestorów
Mechanizm współzarządza-
nia partnerskimi przedsię-
wzięciami w województwie
śląskim
-
Preferencje polityczne alokacji środków
publicznych w regionie
-
Upowszechnianie różnych form partner-
stwa publiczno-prywatnego w podejmowa-
niu i realizacji przedsięwzięć regionalnych
-
Sprawność instytucji zarządzających
projektami w regionie
-
Poziom partnerstwa publicznego władz
lokalnych, powiatowych i wojewódzkich
w regionie
-
Budowa społeczeństwa obywatelskiego
w regionie opartego na zaufaniu i tolerancji
-
Lokalni i regional-
ni politycy pozio-
mu samorządo-
wego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania
na poziomie samorządo-
wym
− Przedsiębiorcy
– inwestorzy
− Dochodowość firm
i wartość dodana projek-
tów w województwie
śląskim
Mechanizm sieciowania
współpracy międzynarodo-
wej szkół wyższych woje-
wództwa śląskiego
-
Szkolnictwo wyższe regionu w Europej-
skiej Przestrzeni Edukacyjnej
-
Naukowo-techniczna integracja w trójkącie
Katowice – Ostrawa – Žilina
-
Szkoły wyższe
w województwie
śląskim
-
Wiedza, kompetencje
i doświadczenie kapitału
ludzkiego regionu
-
Społeczeństwo uczące
się
48
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Mechani
zmy
Mechanizm tworzenia
udogodnień i korzyści
zewnętrznych w wojewódz-
twie śląskim
-
Rozbudowa układu komunikacyjnego
(A1, DTŚ, obwodnice aglomeracji i ośrod-
ków regionalnych) wraz z budową szybkiej
kolei regionalnej
-
Rozbudowa międzynarodowego portu
lotniczego Katowice-Pyrzowice
oraz portów lotniczych o różnym przezna-
czeniu w ośrodkach regionalnych
-
Integracja regionalnych systemów infra-
struktury technicznej
-
Restrukturyzacja infrastruktury ochrony
środowiska w regionie
-
Politycy poziomu
rządowego
-
Lokalni i regional-
ni politycy pozio-
mu samorządo-
wego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania
na poziomie samorządo-
wym
-
Instytucje zarzą-
dzające infrastruk-
turą województwa
śląskiego
-
Bezpieczeństwo energe-
tyczne, informatyczne,
transportowe
-
Dostępność komunika-
cyjna i transportowa do
regionu
-
Sprawność i niezawod-
ność systemów infra-
strukturalnych
-
Ekologiczność systemów
infrastrukturalnych
49
Metascenariusz C1 + C2: Zwrotnice technologiczne
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Obraz
Kreatywna edukacja
i edukacja kreatywności
w województwie śląskim
-
Kreatywność edukacji i rozwój edukacji
kreatywności w regionie
-
Inwestowanie w regionie w utalentowaną
młodzież i młodych naukowców
-
Nauczyciele
i nauczyciele
akademiccy
-
Wiedza, kompetencje
i doświadczenie kapitału
ludzkiego w wojewódz-
twie śląskim
-
Społeczeństwo uczące
się województwa śląskie-
go
Pr
ocesy
Proces umiędzynarodowie-
nia działalności śląskiego
sektora badawczego
-
Rozwój sieci naukowych i tworzenie
platform technologicznych w regionie
-
Uczestnictwo śląskich instytucji i zespołów
badawczych w europejskiej przestrzeni
badawczej
-
Naukowcy,
badacze zorien-
towani na wdro-
żenia biznesowe
-
Użyteczna i transferowa-
na wiedza
Proces tworzenia się
gospodarki wiedzy na
obszarze śląsko-
krakowskim
-
Tworząca się nowa gospodarka w aglome-
racji górnośląskiej
-
Tworzenie śląsko-krakowskiego obszaru
rozwoju sektora technologicznego
-
Ludzie kreatywni
tworzący biznes
oparty na wiedzy
-
Innowacyjność woje-
wództwa śląskiego
Mechani
zmy
Mechanizm kapitałowo-
-finansowy stymulujący
rozwój technologiczny
w województwie śląskim
-
Sektorowa alokacja środków, wynikająca
z programów operacyjnych
-
Regionalna alokacja środków, wynikająca
z programów operacyjnych
-
Zdolność absorpcji środków unijnych przez
władze lokalne i lokalne grupy interesu
-
Rynek kapitałowy na rzecz przedsiębiorstw
i przedsięwzięć innowacyjnych
-
Dostępność różnorodnych źródeł finanso-
wania rozbudowy infrastruktury regionalnej
-
Rozwój finansowych i fiskalnych instru-
mentów wspierania innowacji technolo-
gicznych
-
Poziom nakładów na działalności B + R
ze źródeł krajowych (publicznych i prywat-
nych) i zagranicznych (w tym europejskich)
-
Politycy poziomu
rządowego
-
Lokalni i regional-
ni politycy pozio-
mu samorządo-
wego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania
na poziomie samorządo-
wym
-
Instytucje rynku
kapitałowego
-
Zyskowność firm
i inwestorów
Mechanizm współzarządza-
nia partnerskimi przedsię-
wzięciami w województwie
śląskim
-
Preferencje polityczne alokacji środków
publicznych w regionie
-
Upowszechnianie różnych form partner-
stwa publiczno-prywatnego w podejmowa-
niu i realizacji przedsięwzięć regionalnych
-
Sprawność instytucji zarządzających
projektami w regionie
-
Poziom partnerstwa publicznego władz
lokalnych, powiatowych i wojewódzkich
w regionie
-
Budowa społeczeństwa obywatelskiego
w regionie opartego na zaufaniu i tolerancji
-
Lokalni i regional-
ni politycy pozio-
mu samorządo-
wego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania
na poziomie samorządo-
wym
− Przedsiębiorcy
– inwestorzy
− Dochodowość firm
i wartość dodana projek-
tów w województwie
śląskim
Mechanizm sieciowania
współpracy międzynarodo-
wej szkół wyższych woje-
wództwa śląskiego
-
Szkolnictwo wyższe regionu w europejskiej
przestrzeni edukacyjnej
-
Naukowo-techniczna integracja w trójkącie
Katowice – Ostrawa – Žilina
-
Szkoły wyższe
w województwie
śląskim
-
Wiedza, kompetencje
i doświadczenie kapitału
ludzkiego regionu
-
Społeczeństwo uczące
się
50
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Mechani
zmy
Mechanizm tworzenia
udogodnień i korzyści
zewnętrznych
w województwie śląskim
-
Rozbudowa układu komunikacyjnego
(A1, DTŚ, obwodnice aglomeracji i ośrod-
ków regionalnych) wraz z budową szybkiej
kolei regionalnej
-
Rozbudowa międzynarodowego portu
lotniczego Katowice-Pyrzowice
oraz portów lotniczych o różnym przezna-
czeniu w ośrodkach regionalnych
-
Integracja regionalnych systemów infra-
struktury technicznej
-
Restrukturyzacja infrastruktury ochrony
środowiska w regionie
-
Politycy poziomu
rządowego
-
Lokalni i regional-
ni politycy pozio-
mu samorządo-
wego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania
na poziomie samorządo-
wym
-
Instytucje zarzą-
dzające infrastruk-
turą województwa
śląskiego
-
Bezpieczeństwo energe-
tyczne, informatyczne,
transportowe
-
Dostępność komunika-
cyjna i transportowa do
regionu
-
Sprawność i niezawod-
ność systemów infra-
strukturalnych
-
Ekologiczność systemów
infrastrukturalnych
51
Metascenariusz D1 + D2: Nowe impulsy technologiczne
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Obraz
Wzmacnianie intelektualne-
go i infrastrukturalnego
potencjału badawczego
w województwie śląskim
i transferowania innowacji
technologicznych
-
Współpraca sektora prywatnego, w tym
MŚP, z sektorem badawczo-rozwojowym
-
Deficyt kompetencji badawczych i wyposa-
żenia technicznego w sektorze B + R
w regionie
-
Badacze
i naukowcy
-
Jakość środowiska
w województwie śląskim
-
Unikatowość wykształce-
nia technicznego
Pr
ocesy
Proces umiędzynarodowie-
nia działalności śląskiego
sektora badawczego
-
Rozwój sieci naukowych i tworzenie
platform technologicznych w regionie
-
Uczestnictwo śląskich instytucji i zespołów
badawczych w Europejskiej Przestrzeni
Badawczej
-
Naukowcy,
badacze zorien-
towani na wdro-
żenia biznesowe
-
Użyteczna i transferowa-
na wiedza
Proces tworzenia gospodar-
ki wiedzy na obszarze
śląsko-krakowskim
-
Tworząca się nowa gospodarka w aglome-
racji górnośląskiej
-
Tworzenie śląsko-krakowskiego obszaru
rozwoju sektora technologicznego
-
Ludzie kreatywni
tworzący biznes
oparty na wiedzy
-
Innowacyjność woje-
wództwa śląskiego
Mechani
zmy
Mechanizm kapitałowo-
-finansowy stymulujący
rozwój technologiczny
w województwie śląskim
-
Sektorowa alokacja środków, wynikająca
z programów operacyjnych
-
Regionalna alokacja środków, wynikająca
z programów operacyjnych
-
Zdolność absorpcji środków unijnych przez
władze lokalne i lokalne grupy interesu
-
Rynek kapitałowy na rzecz przedsiębiorstw
i przedsięwzięć innowacyjnych
-
Dostępność różnorodnych źródeł finanso-
wania rozbudowy infrastruktury regionalnej
-
Rozwój finansowych i fiskalnych instru-
mentów wspierania innowacji technolo-
gicznych
-
Poziom nakładów na działalności B + R
ze źródeł krajowych (publicznych i prywat-
nych) i zagranicznych (w tym europejskich)
-
Politycy poziomu
rządowego
-
Lokalni i regional-
ni politycy pozio-
mu samorządo-
wego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania
na poziomie samorządo-
wym
-
Instytucje rynku
kapitałowego
-
Zyskowność firm
i inwestorów
Mechanizm współzarządza-
nia partnerskimi przedsię-
wzięciami w województwie
śląskim
-
Preferencje polityczne alokacji środków
publicznych w regionie
-
Upowszechnianie różnych form partner-
stwa publiczno-prywatnego w podejmowa-
niu i realizacji przedsięwzięć regionalnych
-
Sprawność instytucji zarządzających
projektami w regionie
-
Poziom partnerstwa publicznego władz
lokalnych, powiatowych i wojewódzkich
w regionie
-
Budowa społeczeństwa obywatelskiego
w regionie opartego na zaufaniu i tolerancji
-
Lokalni i regional-
ni politycy pozio-
mu samorządo-
wego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania
na poziomie samorządo-
wym
− Przedsiębiorcy
– inwestorzy
− Dochodowość firm
i wartość dodana projek-
tów w województwie
śląskim
Mechanizm sieciowania
współpracy międzynarodo-
wej szkół wyższych woje-
wództwa śląskiego
-
Szkolnictwo wyższe regionu w Europejskiej
Przestrzeni Edukacyjnej
-
Naukowo-techniczna integracja w trójkącie
Katowice – Ostrawa – Žilina
-
Szkoły wyższe
w województwie
śląskim
-
Wiedza, kompetencje
i doświadczenie kapitału
ludzkiego regionu
-
Społeczeństwo uczące
się
52
Czynniki
Aktorzy
Wartości
Mechanizm tworzenia
udogodnień i korzyści
zewnętrznych w wojewódz-
twie śląskim
-
Rozbudowa układu komunikacyjnego (A1,
DTŚ, obwodnice aglomeracji i ośrodków
regionalnych) wraz z budową szybkiej kolei
regionalnej
-
Rozbudowa międzynarodowego portu
lotniczego Katowice-Pyrzowice oraz por-
tów lotniczych o różnym przeznaczeniu
w ośrodkach regionalnych
-
Integracja regionalnych systemów
infrastruktury technicznej
-
Restrukturyzacja infrastruktury ochrony
środowiska w regionie
-
Politycy poziomu
rządowego
-
Lokalni i regional-
ni politycy pozio-
mu samorządo-
wego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych polityków
poziomu rządowego
-
Przejrzystość, spójność
i konsekwencja wyborów
politycznych w samorzą-
dach terytorialnych
-
Sprawność zarządzania
na poziomie samorządo-
wym
-
Instytucje zarzą-
dzające infrastruk-
turą województwa
śląskiego
-
Bezpieczeństwo energe-
tyczne, informatyczne,
transportowe
-
Dostępność komunika-
cyjna i transportowa do
regionu
-
Sprawność i niezawod-
ność systemów
infrastrukturalnych
-
Ekologiczność systemów
infrastrukturalnych
ZA
ŁĄCZNIK NR 6
Analiza relacji mi
ędzy czynnikami w układzie: potencjały – mechanizmy
Hipoteza korelacji potencjału pola technologicznego BIOPOLE i mechanizmów uwarunkowań technologicznego
rozwoju regionu
KAPITAŁOWO-FINANSOWY WSPÓŁZARZĄDZANIA SIECIOWANIA
UDOGODNIEŃ
7 Sekt
orowa alokacja
środków,
wynikaj
ąca
z programów operacyjnych
8 Regional
na alokacja
środków,
wynikaj
ąca
z programów operacyjnych
10 Z
dolno
ść
absorpcji
środków unijnych przez
w
ładze lokaln
e i lokalne
grupy int
eresu
32 Rynek kapit
ał
owy na rzecz przedsi
ębiorst
w
i przedsi
ęwzi
ęć
innowa
cyjnych
43 Dost
ępno
ść
ró
żnorodnych
źróde
ł f
inansowa
nia
rozbudowy inf
rast
rukt
ury regionalnej
68 Rozwój f
inansowych
i f
iskalnych inst
rument
ów
wspierania in
nowacji t
echnologicznych
70 Poziom nak
ładów na
dzia
łalno
ści B + R ze
źróde
ł krajowych (public
znych i prywatnych)
i zagranicznych (w t
ym
europejskich)
1 Pref
erencje polit
yczne alokacji
środków public
z-
nych w regionie
4 Upowszechniani
e ró
żnych f
orm part
ners
twa
publiczno-prywat
neg
o w podejmowani
u i realiz
acji
przedsi
ęwzi
ęć
region
aln
ych
6 Sprawno
ść
inst
yt
ucji z
arz
ądzaj
ących projekta
mi
w regionie
12 Poziom part
nerst
wa
publiczneg
o w
ładz lokal
-
nych,
powiat
owych i wojewódzkich w regionie
25 Budowa spo
łecze
ńst
wa obywat
elskiego
w regionie,
opart
ego na
zauf
aniu i t
olerancji
76 Szkolnictwo wy
ższe
regionu w Europejskiej
Przestrzeni Edukacyjnej
80 Naukowo-t
echniczna
int
egracja w t
rójk
ącie
Kat
owice – O
st
rawa – Žilina
44 Rozbudowa uk
ład
u komunikacyjnego (A1,
DT
Ś,
obwodnice ag
lomeracji i
o
środków regionalnych
)
wraz z budow
ą szybkiej kolei regional
nej
45 Rozbudowa Mi
ędzyn
arodowego Port
u Lot
ni-
czego Kat
owice-Pyrzow
ice oraz port
ów lot
niczy
ch
o ró
żnym przeznaczeniu w o
środkach regional
nych
46 Integracja regionalny
ch
systemów infrastruktury
te
chnicznej
51 Rest
rukt
uryzacja inf
rast
rukt
ury ochrony
środo-
wiska w regionie
SB1. Stosunek społeczeństwa polskiego
do rozwoju i użytkowania biotechnologii
INT
+
+
+
+
SB7. Etyczne i prawne uwarunkowania
prowadzenia badań w dziedzinie biotech-
nologii
+
+
+
SB2. Stan technicznego oprzyrządowania
badań podstawowych rozwijanych
w regionie
TEC
H
+
+
+
+
+
+
SB3. Poziom zdrowotności ludności
regionu
+
+
+
+
+
+
+
SB4. Zmiany demograficzne skutkujące
wzrastającym odsetkiem ludności trzeciego
wieku
+
+
+
+
SB5. Poziom ryzyka środowiskowego
+
+
+
+
+
+
+
SB8. Poziom współpracy interdyscyplinar-
nej, interinstytucjonalnej i w cyklu rozwoju
innowacji
ORG
+
+
+
+
+
+
+
54
Hipoteza korelacji potencjału pola technologicznego MATPOLE i mechanizmów uwarunkowań technologicznego
rozwoju regionu
KAPITAŁOWO-FINANSOWY WSPÓŁZARZĄDZANIA SIECIOWANIA
UDOGODNIEŃ
7 Sekt
orowa alokacja
środków,
wynikaj
ąca z programów
operacyjnych
8 Regional
na alokacja
środków,
wynikaj
ąca z programów
operacyjnych
10 Z
dolno
ść
absorpcji
środków unijnych przez w
ładze lokaln
e
i lokalne grupy int
eresu
32 Rynek kapit
ał
owy na rzecz przedsi
ębiorst
w i
przedsi
ę-
wzi
ęć
innowacyjnych
43 Dost
ępno
ść
ró
żnorodnych
źróde
ł f
inansowa
nia rozbudowy
inf
rast
rukt
ury regionaln
ej
68 Rozwój f
inansowych
i f
iskalnych inst
rument
ów wspierania
innowacji t
echno
logiczn
ych
70 Poziom nak
ładów na
dzia
łalno
ści B + R ze
źróde
ł krajo-
wych (publicznych i prywatn
ych) i zagranicznych (w ty
m
europejskich)
1 Pref
erencje polit
yczne alokacji
środków public
znych
w regionie
4 Upowszechniani
e ró
żnych f
orm part
ners
twa
publiczno-
-prywat
nego w podejmo
waniu i realizacji przeds
ię
wzi
ęć
regional
nych
6 Sprawno
ść
inst
yt
ucji z
arz
ądzaj
ących projekta
mi w regionie
12 Poziom part
nerst
wa
publiczneg
o w
ładz lokal
nych,
powia-
towych i wojewódzkich w regionie
25 Budowa spo
łecze
ńst
wa obywat
elskiego w regionie,
opar-
tego na zauf
aniu i t
olerancji
76 Szkolnictwo wy
ższe
regionu w Europejskiej
Przest
rzeni
Edukacyjnej
80 Naukowo-t
echniczna
int
egracja w t
rójk
ącie K
atowice
– O
st
rawa –
Ž
ilina
44 Rozbudowa uk
ład
u komunikacyjnego (A1,
DT
Ś, obwodni-
ce aglomeracji i o
środków regionalnych) wraz z budow
ą
szybkiej kolei regiona
ln
ej
45 Rozbudowa Mi
ędzyn
arodowego Port
u Lot
niczego Kat
owi-
ce-Pyrzowice oraz port
ów lotniczych o ró
żnym przeznaczeniu
w o
środkach regionalny
ch
46 Integracja regionalny
ch system
ów infrastruktury technicz-
nej
51 Rest
rukt
uryzacja inf
rast
rukt
ury ochrony
środowiska
w regionie
SM1. Popyt inwestorów zagranicznych na
nowe technologie produkcji i przetwarzania
materiałów w regionie
TEC
H
+
+
+
+ +
+
+
SM2. Rozwój zdolności wykonawczych w tym
pilotażowych obiektów i instalacji warunkują-
cych przemysłowe wdrażanie innowacji
technologicznych
+
+
+
+
+
+
+
+
SM3. Różnorodność dostępnych surowców
i półproduktów w regionie
+
+
+
+
+
+
SM4. Dostępność do infrastruktury certyfikacji
i dopuszczeń
+
+
+
SM5. Popyt na nowe materiały i technologie
ich przetwarzania ze strony firm regionalnych
zaawansowanych technologicznie, funkcjonu-
jących na rynkach globalnych
+
+
+
+
+ +
+
SM6. Układy kooperacji i podwykonawstwa na
rzecz dużych firm krajowych i biznesu między-
narodowego
+
+
+
+
+ +
+
+
55
Hipoteza korelacji potencjału pola technologicznego ENERPOLE i mechanizmów uwarunkowań technologicznego
rozwoju regionu
KAPITAŁOWO-FINANSOWY WSPÓŁZARZĄDZANIA SIECIOWANIA UDOGODNIEŃ
7 Sekt
orowa alokacja
środków,
wynikaj
ąca z programów operacyjnych
8 Regional
na alokacja
środków,
wynikaj
ąca z programów operacyjnych
10 Z
dolno
ść
absorpcji
środków unijnych przez w
ładze lokaln
e i lokalne
grupy int
eresu
32 Rynek kapit
ał
owy na rzecz przedsi
ębiorst
w i
przedsi
ęwzi
ęć
innow
a-
cyjnych
43 Dost
ępno
ść
ró
żnorodnych
źróde
ł f
inansowa
nia rozbudowy inf
rast
ruk-
tu
ry regionalnej
68 Rozwój f
inansowych
i f
iskalnych inst
rument
ów wspierania innow
acji
te
chnologicznych
70 Poziom nak
ładów na
dzia
łalno
ści B + R ze
źróde
ł krajowych (publicz
-
nych i prywat
nych) i zag
ranicznych (w t
ym europejskich)
1 Pref
erencje polit
yczne alokacji
środków public
znych w regionie
4 Upowszechniani
e ró
żnych f
orm part
ners
twa
publiczno-prywat
neg
o
w podejmowani
u i realiz
acji przedsi
ęwzi
ęć
regio
nalnych
6 Sprawno
ść
inst
yt
ucji z
arz
ądzaj
ących projekta
mi w regionie
12 Poziom part
nerst
wa
publiczneg
o w
ładz lokal
nych, powiatowych
i wojewódzkich w regio
nie
25 Budowa spo
łecze
ńst
wa obywat
elskiego w regionie,
opart
ego na
zauf
aniu i t
olerancji
76 Szkolnictwo wy
ższe
regionu w Europejskiej
Przest
rzeni Edukacyjnej
80 Naukowo-t
echniczna
int
egracja w t
rójk
ącie K
at
owice – O
st
rawa
– Ž
ilina
44 Rozbudowa uk
ład
u komunikacyjnego (A1,
DT
Ś, obwodnice aglome-
racji i o
środków regiona
lnych) wraz z budow
ą s
zybkiej kolei region
alnej
45 Rozbudowa Mi
ędzyn
arodowego Port
u Lot
niczego Kat
owice
– Pyrzowice oraz portó
w lotniczych o ró
żnym przeznaczeniu w o
środ-
kach regionalnych
46 Integracja regionalny
ch systemów
infrastruktury technicznej
51 Rest
rukt
uryzacja inf
rast
rukt
ury ochrony
środowiska w regionie
SE1. Poziom akceptacji społecznej dla
stosowania w regionie niestandardowych
technologii energetycznych
INT
+
+
+
+
+
+
+
+
+
SE2. Konkurencyjność różnych nośników
energii
TEC
H
+
+
+
+
+
+
+ +
+
+
SE3. Stopień wykorzystania czystych
technologii wytwarzania energii w regionie
zurbanizowanym
+
+
+
+
+
+
+
+
+
SE4. Poziom koncentracji kapitałowej
w energetyce
+
+
+
+
56
Hipoteza korelacji potencjału pola technologicznego INFOPOLE i mechanizmów uwarunkowań technologicznego
rozwoju regionu
KAPITAŁOWO-FINANSOWY WSPÓŁZARZĄDZANIA SIECIOWANIA UDOGODNIEŃ
7 Sekt
orowa alokacja
środków,
wynikaj
ąca z programów
operacyjnych
8 Regional
na alokacja
środków,
wynikaj
ąca z programów
operacyjnych
10 Z
dolno
ść
absorpcji
środków unijnych przez w
ładze lokaln
e
i lokalne grupy int
eresu
32 Rynek kapit
ał
owy na rzecz przedsi
ębiorst
w i
przedsi
ęwzi
ęć
innowacyjnych
43 Dost
ępno
ść
ró
żnorodnych
źróde
ł f
inansowa
nia rozbudowy
inf
rast
rukt
ury regionaln
ej
68 Rozwój f
inansowych
i f
iskalnych inst
rument
ów wspierania
innowacji t
echno
logiczn
ych
70 Poziom nak
ładów na
dzia
łalno
ści B + R ze
źróde
ł krajo-
wych (publicznych i prywatn
ych) i zagranicznych (w ty
m
europejskich)
1 Pref
erencje polit
yczne alokacji
środków public
znych
w regionie
4 Upowszechniani
e ró
żnych f
orm part
ners
twa
publiczno-
-prywat
nego w podejmo
waniu i realizacji przeds
ię
wzi
ęć
regional
nych
6 Sprawno
ść
inst
yt
ucji z
arz
ądzaj
ących projekta
mi w regionie
12 Poziom part
nerst
wa
publiczneg
o w
ładz lokal
nych,
powiat
owych i wojewód
zkich w regionie
25 Budowa spo
łecze
ńst
wa obywat
elskiego w regionie,
opart
ego na zauf
aniu i t
olerancji
76 Szkolnictwo wy
ższe
regionu w Europejskiej
Przest
rzeni
Edukacyjnej
80 Naukowo-t
echniczna
int
egracja w t
rójk
ącie K
atowice
– O
st
rawa –
Ž
ilina
44 Rozbudowa uk
ład
u komunikacyjnego (A1,
DT
Ś, obwodnice
aglomeracji i o
środków
regional
nych) wraz z bu
dow
ą szybkiej
kolei regiona
lnej
45 Rozbudowa Mi
ędzyn
arodowego Port
u Lot
niczego Kat
owi-
ce-Pyrzowice oraz port
ów lotniczych o ró
żnym przeznaczeniu
w o
środkach regionalny
ch
46 Integracja regionalny
ch systemów
infrastruktury technicznej
51 Rest
rukt
uryzacja inf
rast
rukt
ury ochrony
środowiska
w regionie
SI1. Poziom edukacji informatycznej społe-
czeństwa
INT
+
+
+
+
+
SI2. Poziom kształcenia wysoko kwalifikowa-
nych kadr informatycznych i telekomunikacyj-
nych w regionie
+
+
+
+
+
+
+
SI3. Rozbudowa szerokopasmowych sieci
szkieletowych w regionie
+
+
+
+
SI5. Regulacje prawne dotyczące: dostępności
zasobów i ochrony praw autorskich producen-
tów oprogramowania
+
+
+
+
+
+
SI4. Wzrost wymagań związanych z bezpie-
czeństwem użytkowania nowych technologii
informacyjnych i komunikacyjnych
TECH
+
+
+
+ +
+
+ +
57
Hipoteza korelacji potencjału pola technologicznego TRANSPOLE i mechanizmów uwarunkowań technologicznego
rozwoju regionu
KAPITAŁOWO-FINANSOWY WSPÓŁZARZĄDZANIA SIECIOWANIA UDOGODNIEŃ
7 Sekt
orowa alokacja
środków,
wynikaj
ąca z programów operacyj-
nych
8 Regional
na alokacja
środków,
wynikaj
ąca z programów operacyj-
nych
10 Z
dolno
ść
absorpcji
środków unijnych przez w
ładze lokaln
e
i lokalne grupy int
eresu
32 Rynek kapit
ał
owy na rzecz przedsi
ębiorst
w i
przedsi
ęwzi
ęć
innowacyjnych
43 Dost
ępno
ść
ró
żnorodnych
źróde
ł f
inansowa
nia rozbudowy
inf
rast
rukt
ury regionaln
ej
68 Rozwój f
inansowych
i f
iskalnych inst
rument
ów wspierania
innowacji t
echno
logiczn
ych
70 Poziom nak
ładów na
dzia
łalno
ści B + R ze
źróde
ł krajowych
(publicznych i prywat
nych) i zagranicznych (w tym europejskich)
1 Pref
erencje polit
yczne alokacji
środków public
znych w regionie
4 Upowszechniani
e ró
żnych f
orm part
ners
twa
publiczno-prywat
neg
o
w podejmowani
u i realiz
acji przedsi
ęwzi
ęć
regio
nalnych
6 Sprawno
ść
inst
yt
ucji z
arz
ądzaj
ących projekta
mi w regionie
12 Poziom part
nerst
wa
publiczneg
o w
ładz lokal
nych, powiatowych
i wojewódzkich w regio
nie
25 Budowa spo
łecze
ńst
wa obywat
elskiego w regionie,
opart
ego na
zauf
aniu i t
olerancji
76 Szkolnictwo wy
ższe
regionu w Europejskiej
Przest
rzeni Eduka-
cyjnej
80 Naukowo-t
echniczna
int
egracja w t
rójk
ącie K
at
owice – O
st
rawa
– Ž
ilina
44 Rozbudowa uk
ład
u komunikacyjnego (A1,
DT
Ś, obwodnice
aglomeracji i o
środków
regional
nych) wraz z bu
dow
ą szybkiej kolei
regional
nej
45 Rozbudowa Mi
ędzyn
arodowego Port
u Lot
niczego Kat
owice
– Pyrzowice oraz portó
w lotniczych o ró
żnym przeznaczeniu
w o
środkach regionalny
ch
46 Integracja regionalny
ch systemów
infrastruktury technicznej
51 Rest
rukt
uryzacja inf
rast
rukt
ury ochrony
środowiska w regionie
ST1. Oczekiwania społeczne: względem standardów usług
w transporcie zbiorowym; związane z prośrodowiskową
presją na stosowanie nowatorskich rozwiązań w transporcie
i infrastrukturze transportowej; wyrażane popytem na
zindywidualizowane systemy i sposoby świadczenia usług
transportu pasażerskiego
INT
+ +
+
+
+
+ +
+
+
+
ST2. Liberalizacja dostępu do rynku usług transportowych
regionu i konkurencja na rynku przewozów towarów i osób
TEC
H
+
+
+
+
+
ST3. Kształtowanie się kosztów pozyskiwania energii na
systemy transportowe
+ +
+
+
+ +
+
+ +
ST4. Popyt na niestandardowe technologie transportowe na
obszarach zurbanizowanych regionu ze szczególnym
uwzględnieniem centrów miast
+ +
+
+
+ +
+
+ +
ST5. Sprawność sieci dystrybucyjnych i platform logistycz-
nych w regionie
+ +
+
+
+
+
+
+
+
58
Hipoteza korelacji potencjału pola technologicznego EKOPOLE i mechanizmów uwarunkowań technologicznego
rozwoju regionu
KAPITAŁOWO-FINANSOWY WSPÓŁZARZĄDZANIA SIECIOWANIA
UDOGODNIEŃ
7 Sekt
orowa alokacja
środków,
wynikaj
ąca z programów operacyjnych
8 Regional
na alokacja
środków,
wynikaj
ąca z programów operacyjnych
10 Z
dolno
ść
absorpcji
środków unijnych przez w
ładze lokaln
e i lokalne
grupy
int
eresu
32 Rynek kapit
ał
owy na rzecz przedsi
ębiorst
w i
przedsi
ęwzi
ęć
innow
acyjnych
43 Dost
ępno
ść
ró
żnorodnych
źróde
ł f
inansowa
nia rozbudowy inf
rast
rukt
ury
regional
nej
68 Rozwój f
inansowych
i f
iskalnych inst
rument
ów wspierania innow
acji
te
chnologicznych
70 Poziom nak
ładów na
dzia
łalno
ść
B + R ze
źróde
ł krajowych
(publicznych i prywat
nych) i zagranicznych (w tym europejskich)
1 Pref
erencje polit
yczne alokacji
środków public
znych w regionie
4 Upowszechniani
e ró
żnych f
orm part
ners
twa
publiczno-prywat
neg
o
w podejmowani
u i realiz
acji przedsi
ęwzi
ęć
regio
nalnych
6 Sprawno
ść
inst
yt
ucji z
arz
ądzaj
ących projekta
mi w regionie
12 Poziom part
nerst
wa
publiczneg
o w
ładz lokal
nych,
powiat
ow
ych i wojewódzkich
w regionie
25 Budowa spo
łecze
ńst
wa obywat
elskiego w regionie,
opart
ego na zau
faniu
i t
olerancji
76 Szkolnictwo wy
ższe
regionu w Europejskiej
Przest
rzeni Edukacyjnej
80 Naukowo-t
echniczna
int
egracja w t
rójk
ącie K
at
owice – O
st
rawa –
Ž
ilina
44 Rozbudowa uk
ład
u komunikacyjnego (A1,
DT
Ś, obwodnice aglomer
acji
i o
środków regionalnyc
h) wraz z budow
ą szybk
iej kolei regio
nalne
j
45 Rozbudowa Mi
ędzyn
arodowego Port
u Lot
niczego Kat
owice-Pyrzowice
oraz portów lotniczych
o ró
żnym przeznaczeniu w o
środkach regional
nych
46 Integracja regionalny
ch systemów
infrastruktury technicznej
51 Rest
rukt
uryzacja inf
rast
rukt
ury ochrony
środowiska w regionie
SS1. Poziom wrażliwości mieszkańców regionu na problemy
ryzyka środowiskowego i zdrowotnego
INT
+ +
+
+
+
+
+
+
SS2. Zapotrzebowanie na usługi specjalistyczne związane
z rewitalizacją terenów zdegradowanych i poprzemysłowych
TEC
H
+ + + +
+
+
+
+
SS3. Rozwój lokalnych systemów energetycznych na
obszarach zurbanizowanych i obszarach o szczególnych
walorach przyrodniczych
+ +
+
+
+
+
+
59
ROZDZIAŁ 2.
Wybrane metody analizy scenariuszowej
Jerzy Biniecki, Bogumił Szczupak
2.1. Scenariusz: krótki przegl
ąd definicji
• „Przyszłość jest wieloraka. Możliwych jest wiele przyszłych stanów rzeczy, jak
również dróg prowadzących do każdego z nich. Opis jednego z możliwych stanów
przyszłości (futurible) oraz prowadzącej do niego ścieżki stanowi scenariusz”
(Godet 1991).
• Scenariusz – „wewnętrznie spójny zbiór utworzony przez opis pewnej przyszłej
sytuacji oraz sekwencji zdarzeń pozwalających na przejście od sytuacji początko-
wej do sytuacji przyszłej” (Godet 1985).
• Scenariusz – „dokonywany w oparciu o zbiór powiązanych ze sobą hipotez, opis
przyszłego (możliwego i/lub pożądanego) stanu rzeczy, konstruowany) w celu
stworzenia przesłanek do podejmowanych aktualnie działań” (Godet 1991).
• Scenariusz – wiarygodny obraz przyszłej sytuacji otoczenia (Penc 1994).
• Scenariusz – opis stanu otoczenia, w którym w przyszłości będzie działać organi-
zacja (Zawiślak 1978).
• Scenariusze – „różne, lecz jednakowo prawdopodobne warianty przyszłości sta-
nowiące swego rodzaju poligon doświadczalny dla opracowywanych kierunków
działań i planów” (van der Heijden 2000).
• Scenariusz – zbiór racjonalnie prawdopodobnych, choć strukturalnie różnych ob-
razów przyszłości (van der Heijden 2000).
• Scenariusze – opowieści na temat przyszłości (van der Heijden 2000).
• Scenariusz – konceptualny opis przyszłości, którego podstawę stanowią zależno-
ści przyczynowo-skutkowe (van der Heijden 2000).
• „… scenariusze zajmują się siłami napędowymi w otoczeniu kontekstowym” (van
der Heijden 2000).
2.2. Scenariusze: typy
Scenariusze:
• możliwe (M): wszelkie dające się wyobrazić,
• realistyczne (R): wszystkie dające się urzeczywistnić, przy istniejących ograni-
czeniach,
• pożądane (P): stanowiące podzbiór możliwych, niepokrywające się z realistycz-
nymi (Godet 1991).
60
M
P
R
Scenariusze z uwagi na ich charakter i prawdopodobieństwo (tabl. 21) (Godet 1991):
• scenariusz tendencji
powstaje w wyniku ekstrapolacji dotychczas rejestrowanych tendencji:
scenariusz tendencji
≠ scenariusz najbardziej prawdopodobny (Godet 1997),
• scenariusz referencyjny
scenariusz najbardziej prawdopodobny, bez względu na to, czy jest scenariuszem
tendencji, czy nie,
• scenariusz kontrastowy/normatywny
polega na określeniu a priori pewnej przyszłej sytuacji, z założenia mało prawdo-
podobnej.
Scenariusze (Godet 1997):
• sytuacyjne: opisy przyszłych obrazów,
• ewolucyjne: opisy różnych sekwencji zdarzeń prowadzących do urzeczywistnienia
tych obrazów przyszłości.
Scenariusze (Klasik 1986):
• eksploracyjny – opis przyszłej ewolucji systemu; ciąg zdarzeń uporządkowanych
w czasie i pozostających w relacji logicznej (przyczynowo-skutkowej); sekwencja
hipotetycznych zdarzeń konstruowana między innymi w celu skupienia uwagi na
podstawowych elementach systemu i na przyczynach ich zmian oraz w celu
wyjaśnienia (na podstawie wiedzy o przeszłości i teraźniejszości) przyszłej, hipo-
tetycznej sytuacji systemu; opis tego co się może zdarzyć z systemem w przyszło-
ści; scenariusz aksjologicznie neutralny będący jednocześnie scenariuszem „bez
niespodzianki”, wykluczającym załamania się dotychczasowych tendencji; opis
przyszłości systemu, służący eksploracji różnych następstw zdarzeń przeszłych
lub aktualnych;
• antycypacyjny – spójny opis (obraz) przyszłej sytuacji systemu (możliwej lub
pożądanej); scenariusz otwarty na porządek wartości wyznawany przez różne gru-
py społeczne; normatywna wizja systemu stanowiąca podstawę określania zbioru
strategicznych celów i strategii ich osiągania; umożliwia wyprzedzające rozpo-
znanie skutków wywoływanych przez hipotetyczne sposoby kierowania syste-
mem.
61
Tablica 21. Typologia scenariuszy według kryterium prawdopodobieństwa i stosowanego podejścia
globalnego
PODEJŚCIE
SCENARIUSZ
prawdopodobny
mało prawdopodobny
Eksploracyjne:
od teraźniejszości do przyszłości
scenariusz ekstrapolacyjny referencyjny
(tendencji lub nie)
scenariusz ekstrapolacyjny
kontrastowy
Antycypacyjne:
od przyszłości do teraźniejszości scenariusz antycypacyjny referencyjny
scenariusz antycypacyjny
kontrastowy
Źródło: (Godet 1991, 1997)
2.3. Scenariusze: procedura i metody tworzenia
W ramach szkoły francuskiej, której głównym reprezentantem jest M. Godet,
podstawowe etapy analizy scenariuszowej przedstawiają się następująco – tablica 22
(Godet 1991):
• identyfikacja kluczowych czynników (zmiennych) decydujących o przyszłości
organizacji (realizowana metodami analizy strukturalnej),
• analiza gry aktorów (realizowana metodą MACTOR),
• analiza pola możliwości, zwana także badaniem wielorakich możliwości (realizo-
wana metodami analizy morfologicznej),
• redukcja niepewności (realizowana metodami szacunku ekspertów).
Etap pierwszy (analiza strukturalna) składa się z:
• delimitacji systemu złożonego z obiektu i jego otoczenia,
• ustalenia głównych zmiennych kształtujących przyszłość zdelimitowanego systemu.
Tablica 22. Sformalizowane narzędzia analityczne w metodzie scenariuszy
Lp.
Typ analizy
Zakres zastosowań
1 Analiza
strukturalna
delimitacja systemu
ustalanie głównych zmiennych
2
Analiza przeszłości i przyszłych projektów, w tym:
metoda MACTOR
zrozumienie gry aktorów
3 Analiza
morfologiczna
badanie pola możliwości
identyfikacja kluczowych wymiarów scenariuszy
4
Eksperckie metody szacunku: Delphi i cross-impact,
w tym: metoda SMIC
nadawanie prawdopodobieństwa hipotezom na temat
kluczowych zmiennych i wymiarów przyszłości
5
Metody podejmowania decyzji w warunkach występowa-
nia wielości kryteriów i niepewności przyszłości
przejście od prospektywy do strategii
Źródło: (Godet 1985).
W drugim etapie (analiza gry aktorów) są określane główne podmioty (aktorzy),
których zachowania oddziałują (lub mogą w przyszłości oddziaływać) na poddawany
badaniu obiekt oraz zrozumienie ich gry, tj. rozpoznanie relacji siły w ich zbiorze oraz
ocena stopnia, w jakim wspierają zidentyfikowane w analizie strukturalnej czynniki
(względnie czynnikom tym się przeciwstawiają).
Etap trzeci (analiza morfologiczna) składa się z:
• badania pola możliwości,
• identyfikacji kluczowych wymiarów scenariuszy.
62
W ramach etapu czwartego, przez zastosowanie eksperckich metod szacunku docho-
dzi do nadania prawdopodobieństwa hipotezom formułowanym na temat kluczowych
zmiennych i wymiarów przyszłości. W kroku następnym są konstruowane scenariu-
sze, rozumiane jako dokonywany, na podstawie zbioru powiązanych ze sobą hipotez,
opis przyszłego (możliwego i/lub pożądanego) stanu rzeczy, stwarzający przesłanki do
podejmowanych aktualnie działań.
2.4. Analiza strukturalna (Godet 1991)
Istotą analizy strukturalnej jest rozpoznanie struktury systemu: organizacja – oto-
czenie, tj. ujawnienie kluczowych dla tego systemu zmiennych jakościowych (kwan-
tyfikowalnych lub nie) oraz, trwałej w czasie, sieci relacji między tymi zmiennymi.
Rozpoznanie to jest traktowane jako konieczny warunek zrozumienia mechanizmu
ewolucji badanego systemu.
Główne funkcje analizy strukturalnej to stworzenie możliwie najbardziej dokład-
nego obrazu badanego systemu, a następnie zredukowanie złożoności tego systemu
przez wyodrębnienie zasadniczych zmiennych.
Analiza strukturalna jest zasadniczym elementem podejścia globalnego, jako me-
toda scenariuszowa, a ponadto może:
• wspomagać refleksję nad jakimś systemem w celu budowy jego modelu,
• być stosowana samodzielnie, wspierając, np. refleksję nad wyborami strategicznymi,
• ułatwiać komunikację wewnątrz grupy i realizowany w jej obrębie dialog,
względnie sprzyjać identyfikowaniu się grupy z jakimś celem.
Wyróżnia się dwa podstawowe podejścia, co do sposobu wykorzystywania wyni-
ków dostarczanych na podstawie analizy strukturalnej:
• podejście decyzyjne, związane z poszukiwaniem i identyfikacją zmiennych i akto-
rów, na których należy oddziaływać, aby osiągnąć zakładane cele,
• podejście prognostyczne, polegające na poszukiwaniu kluczowych zmiennych,
które powinny stać się priorytetowym przedmiotem prospektywnej refleksji stra-
tegicznej.
Główne etapy analizy strukturalnej obejmują:
• identyfikację zmiennych,
• ustalanie bezpośrednich i pośrednich powiązań między zmiennymi,
• typologię zmiennych i wyłanianie zmiennych kluczowych.
W etapie pierwszym chodzi o „określenie granic systemu, w którym znajduje się
badane zjawisko, traktowane jako podsystem, tj. o ustalenie możliwie najbardziej wy-
czerpującej listy zmiennych charakteryzujących ten podsystem oraz jego otoczenie”.
W procesie poszukiwania możliwie pełnej listy znaczących zmiennych stosuje się
różnorakie metody, między innymi:
• metodę burzy mózgów (brainstorming),
• metodę twórczego myślenia (heurystyczne: synektyka, analiza morfologiczna…),
• ankiety, wywiady lub warsztaty z aktorami systemu.
63
Bez względu na metodę, podstawowym pytaniem ukierunkowującym refleksję
jest pytanie, mające charakter pytania otwartego:
Jakie są czynniki, które będą warunkować przyszłą ewolucję danego zjawiska?
W udzielaniu odpowiedzi na to pytanie postuluje się celowość przyjmowania róż-
nych punktów widzenia, np.:
• politycznego,
• ekonomicznego,
• społecznego,
• technologicznego.
Powyższy podział jest wzorowany na typologii czynników otoczenia przyjmowa-
nej w metodzie PEST. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby posłużyć się bardziej
rozbudowanymi siatkami analitycznymi (przykład – tablica 23). Stanowi ona nieco
rozbudowaną klasyfikację czynników uzupełnioną o rozpatrzenie kwestii ich lokaliza-
cji przestrzennej.
Tablica 23. Obszary poszukiwania czynników strukturalnych
Czynniki
Lokalizacja czynnika
poziom lokalny
poziom regionalny
poziom krajowy
poziom międzynarodowy
Polityczne
Ekonomiczne
Społeczne
Technologiczne
Demograficzne
Kulturowe
Ekologiczne
…
Źródło: Opracowanie własne.
W następnym kroku dzieli się zidentyfikowane zmienne na:
• zmienne wewnętrzne (charakteryzujące podsystem będący przedmiotem badania),
• zmienne zewnętrzne (tworzące otoczenie tego podsystemu).
Etap drugi rozpoczyna się od budowy macierzy analizy strukturalnej w następują-
cej postaci:
Tablica 24. Macierz analizy strukturalnej
Zmienne Wewnętrzne
Zewnętrzne
Wewnętrzne
I
a
ij
II
a
ij
Zewnętrzne
III
a
ij
IV
a
ij
Źródło: (Godet 1991, 1985).
W macierzy są rozpatrywane:
• w ćwiartce I: oddziaływania zmiennych wewnętrznych na wewnętrzne,
• w ćwiartce II: oddziaływania zmiennych wewnętrznych na zewnętrzne,
64
• w ćwiartce III: oddziaływania zmiennych zewnętrznych na wewnętrzne,
• w ćwiartce IV: oddziaływania zmiennych zewnętrznych na zewnętrzne.
Ocena tych oddziaływań może ograniczać się do stwierdzenia ich występowania,
względnie braku, wówczas:
• a
ij
= 1, jeśli zmienna i oddziałuje bezpośrednio na zmienną
j,
• a
ij
= 0, jeśli zmienna i nie oddziałuje bezpośrednio na zmienną
j.
Można posłużyć się także bardziej rozbudowanymi skalami ocen z uwzględnie-
niem intensywności relacji, np.:
• a
ij
= 1 – wpływ słaby,
• a
ij
= 2 – wpływ średni,
• a
ij
= 3 – wpływ silny,
• a
ij
= P – wpływ potencjalny.
Przed definitywnym stwierdzeniem relacji między dwiema zmiennymi należy
w sposób systematyczny odpowiedzieć na trzy pytania:
• Czy rzeczywiście istnieje bezpośredni wpływ zmiennej i na zmienną j? A może
raczej relacja przebiega w odwrotnym kierunku?
• Czy istnieje bezpośredni wpływ i na j, czy też może występuje jakaś trzecia
zmienna k oddziałująca zarówno na i jak i na j?
• Czy relacja między i oraz j jest rzeczywiście bezpośrednia, czy też zachodzi za
pośrednictwem jakiejś innej zmiennej r?
Istotą etapu trzeciego jest dokonanie, na podstawie wskaźników motoryczności
i zależności, uporządkowania zbioru zmiennych i wydzielenie odpowiednio:
• zmiennych motorycznych,
• zmiennych niestabilnych,
• zmiennych wynikowych,
• zmiennych autonomicznych.
2.5. Analiza gry aktorów – metoda MACTOR (Godet 1991)
Procedura analityczna obejmuje etapy, którymi są:
1. Identyfikacja aktorów, którzy w mniejszym lub większym stopniu wpływają na
zmienne kluczowe ujawnione w analizie strukturalnej.
2. Budowa macierzy strategii aktorów, której elementami są wyznaczniki ich zacho-
wań (realizowane cele, rozwiązywane problemy, dostępne środki) oraz kierunki
i charakter ich wzajemnych oddziaływań.
3. Identyfikacja stawek strategicznych i związanych z nimi celów.
4. Pozycjonowanie każdego aktora względem każdego celu i wychwycenie zbieżno-
ści i rozbieżności (pozycjonowanie proste).
5. Hierarchizacja, dla każdego z aktorów, realizowanych przezeń celów (pozycjono-
wanie wartościowane).
6. Analiza struktury oddziaływań bezpośrednich i pośrednich między aktorami i oce-
na występujących między nimi relacji siły.
65
Kluczowe zmienne
z analizy strukturalnej
i związani z nimi aktorzy
Macierz strategii aktorów
Stawki strategiczne
i związane z nimi cele
Macierz: aktorzy x cele:
1 MAO
Pierwsza macierz aliansów
i konfliktów:
1 MAA = MAO x MOA
Macierz pozycji
ocenianych
w zależności od
hierarchii celów:
2 MAO
Macierz relacji siły:
bezpośrednich i pośrednich
Współczynniki siły:
r(i)
Ważona współczynnikami
siły macierz pozycji
3 MAO
Druga macierz
aliansów i konfliktów:
2 MAA
Rekomendacje strategiczne
dla każdego aktora
Trzecia macierz
aliansów i konfliktów:
3 MAA
7. Sformułowanie dla każdego aktora rekomendacji strategicznych spójnych z jego
priorytetowymi celami i posiadanymi środkami oraz określenie kwestii kluczo-
wych dla przyszłości.
Charakter poszczególnych etapów analitycznych został szczegółowo przedsta-
wiony na rysunku 10, natomiast w tablicach 25–29 przedstawiono strukturę podsta-
wowych macierzy konstruowanych w tych etapach.
Rys. 10. Sekwencja etapów w metodzie analizy gry aktorów MACTOR
Źródło: (Godet 1991).
66
Tablica 25. Macierz strategii aktorów
AKTORZY A
1
A
2
... A
M
A
1
cele
problemy
środki działania
oddziaływanie
A
1
na A
2
…
oddziaływanie
A
1
na A
M
A
2
oddziaływanie
A
2
na A
1
cele
problemy
środki działania
…
oddziaływanie
A
2
na A
M
… …
…
…
…
A
M
oddziaływanie
A
M
na A
1
oddziaływanie
A
M
na A
2
cele
problemy
środki działania
Źródło: Opracowanie własne na podstawie (Godet 1991, 1997).
Tablica 26. Macierz stawek strategicznych i celów
Stawki strategiczne
Cele
E
1
O
11
O
12
…
E
2
O
21
O
22
…
… …
E
n
O
n1
O
n2
…
Źródło: Opracowanie własne na podstawie (Godet 1991, 1997).
Tablica 27. Macierz aktorzy
× cele
O
1
O
2
… O
n
Σ
+
Σ
--
A
1
A
2
…
[a
ij
]
mxn
A
m
Σ
+
...
Σ
-
...
Źródło: Opracowanie własne na podstawie (Godet 1991, 1997).
gdzie:
a
ij
= +1, gdy aktor (podmiot) i-ty sprzyja realizacji celu j,
a
ij
= –1, gdy aktor (podmiot) i-ty jest przeciwny realizacji celu j,
a
ij
= 0, gdy aktor (podmiot) i-ty jest neutralny względem realizacji celu j.
67
Tablica 28. Macierz bezpośrednich oddziaływań aktorów (MAD)
Aktorzy A
1
A
2
… A
M
Σ
globalny wpływ
A
1
X
A
2
X
… …
…
…
…
…
A
m.
X
Σ
globalna zależność
Źródło: Opracowanie własne na podstawie (Godet 1991).
Tablica 29. Macierz pośrednich oddziaływań aktorów (MAI)
Aktorzy A
1
A
2
... A
M
M
i
globalny wpływ
pośredni
A
1
X
A
2
X
… …
…
…
…
…
A
m
X
D
i
globalna zależność
pośrednia
Źródło: Opracowanie własne na podstawie (Godet 1991).
2.6. Analiza morfologiczna
Metoda morfologiczna nie jest specyficzną metodą studiów prospektywnych,
tworzenia scenariuszy, czy też analizy strategicznej. Wywodzi się z dziedziny inwen-
tyki, tj. obszaru dociekań nad metodami wspierającymi proces poszukiwania twór-
czych rozwiązań. Termin ten (analiza morfologiczna) wprowadził Szwajcar F. Zwicky
(1947), astrofizyk i pionier silnika odrzutowego, pracujący w połowie lat 40. dla armii
amerykańskiej (Antoszkiewicz 1990; Jantsch 1967; Saint-Paul, Teniere-Buchot 1974).
Jego ambicją było „zmechanizowanie”, czy też „zrutynizowanie” procesu kreacji.
Właściwym twórcą metody był trzynastowieczny logik Raimundus Lullus. Wynale-
ziona przez niego „wielka sztuka” miała umożliwić rozwiązywanie problemów filozo-
ficznych i metafizycznych drogą systematycznego kombinowania niewielkiej liczby
zasad (Saint-Paul, Teniere-Buchot 1974).
Współcześnie metody morfologiczne były stosowane najczęściej do tworzenia
nowych produktów lub nowych procedur. Z tego względu są nazywane często meto-
dami produkowania wynalazków. Mogą one jednak znaleźć zastosowanie w analizie
i projektowaniu rozwiązań w dowolnej sferze ludzkiej aktywności (Saint-Paul, Tenie-
re-Buchot 1974).
68
Ogólną ideę metody morfologicznej oraz etapy jej stosowania przedstawić można
następująco (tabl. 30):
1. Wybór obiektu analizy (może nim być, np. produkt, który chce się udoskonalić).
2. Określenie morfologii ogólnej tego obiektu (czyli określenie podstawowych
wymiarów analizy obiektu, czy też jego zasadniczych cech), np.
2)
(Kaufmann,
Fustier, Drevet 1975):
– W
i
,
– X
j
,
– Y
k
,
– Z
l
.
3. Określenie zbiorów formujących (czyli określenie stanów, w których znaleźć się
powinny poszczególne cechy), np.:
– W
i
= {W
1
, W
2
}
– X
j
= {X
1
, X
2
, X
3
}
– Y
k
= {Y
1
, Y
2
}
– Z
l
= {Z
1
, Z
2
, Z
3
, Z
4
, Z
5
, Z
6
}
4. Określenie wszystkich możliwych kombinacji/rozwiązań („iloczynów morfolo-
gicznych”
3)
(Antoszkiewicz 1990); w powyższym przypadku jest ich:
2·3·2·6 = 72
5. Wstępna analiza zbioru rozwiązań i ich podział, np. przez wyodrębnienie:
– rozwiązań konkurencji,
– rozwiązań interesujących do rozpracowania,
– rozwiązań niemożliwych.
6. Analiza i ocena poszczególnych kombinacji według przyjętych kryteriów, np.:
– koszt,
– jakość.
Dzięki tej metodzie zostają ujawnione:
• nowe, dotychczas nieznane rozwiązania,
• rozwiązania nierealizowalne,
• rozwiązania racjonalne, pozwalające się realizować, np. najmniejszym kosztem
z uwzględnieniem wymaganych terminów, jakości, inwestycji,
• sposoby wyczerpującego sprawdzania rozwiązań stosowanych przez konkurencję.
Na podstawie powyższej informacji odpowiedzialny badacz może skierować po-
szukiwania w stronę ograniczonej liczby rzeczywiście interesujących rozwiązań, ma-
jąc przy tym pewność, że wyczerpał obszar znacznie rozleglejszy (Antoszkiewicz
1990).
Na gruncie studiów prospektywnych analiza morfologiczna staje się potencjalnie
użytecznym narzędziem penetracji pola możliwych scenariuszy
4)
. Preferowano, zatem
2)
„... każda morfologia jest dowolna. Powierzając badanie innej grupie, uzyskalibyśmy
zapewne zgoła odmienny opis”.
3)
„iloczyn morfologiczny jest … pomysłem, który powstaje przez superpozycję pomysłów
składowych”.
69
a priori ograniczanie liczby uwzględnianych wymiarów i tym samym liczby rozpatry-
wanych wariantów scenariuszowych. Najczęściej, analiza scenariuszy ogranicza się do
kilku tylko kombinacji najbardziej prawdopodobnych hipotez odnoszących się do
kluczowych wymiarów analizy (maksimum 4–5). Kwestia wyboru tych wymiarów
i związanych z nimi hipotez ma więc podstawowe znaczenie dla trafności i prawdopo-
dobieństwa scenariuszy. Wymiary te mogą wynikać bezpośrednio z analizy struktu-
ralnej lub analizy gry aktorów.
Treścią kolejnych etapów składających się na procedurę analizy morfologicznej
(w jej prospektywnej wersji aplikacyjnej) są:
• dekompozycja badanego systemu lub funkcji na podsystemy lub składowe; skła-
dowe te powinny być możliwie najbardziej względem siebie niezależne i łącznie
odzwierciedlać całość badanego systemu (Godet 1997),
• przyjęcie założeń co do konfiguracji, w których wystąpić może każda z tych skła-
dowych; wszystkie możliwe kombinacje tych konfiguracji tworzą „przestrzeń
morfologiczną” (Godet 1997),
• redukcja przestrzeni morfologicznej (Godet 1997),
• ocena i porównywanie pozostałych kombinacji na podstawie określanych z góry
kryteriów (głównie niesprzeczności i prawdopodobieństwa) (Godet 1997).
Tablica 30. Przykład skrzynki morfologicznej w analizie scenariuszowej
5)
Wymiary (składowe) Konfiguracje
(hipotezy)
Demograficzny D
1
D
2
D
3
D
4
Ekonomiczny E
1
E
2
E
3
E
4
E
5
Techniczny T
1
T
2
T
3
Społeczny S
1
S
2
S
3
S
4
Źródło: (Godet 1997).
4)
Jak dotąd, była wykorzystywana jednak w badaniach prospektywnych w niewielkim tylko
stopniu, ze względu na dużą liczbę koniecznych do rozpatrzenia możliwości kombina-
torycznych.
5)
Każda z kombinacji możliwych konfiguracji wymiarów (np. D
2
– E
4
– T
1
– S
3
) stanowi sce-
nariusz przyszłości.
70
2.7. Ekspercka metoda szacunku (Godet 1991)
Metody szacunku są wykorzystywane do redukcji niepewności oraz konfronto-
wania punktów widzenia różnych grup i tym samym – krystalizowania się świadomo-
ści, co do mniejszego lub większego zróżnicowania opinii (Godet 1991).
Do metod tych należą:
• metoda delficka (Delphi),
• abakus Régniera,
• metoda cross-impact,
• metoda SMIC.
Metoda delficka (Godet 1991)
Metoda delficka służy do prognozowania z wykorzystaniem opinii i ocen grupy
ekspertów. Każdy z nich formułuje własną prognozę, po czym zapoznaje z tą progno-
zą pozostałych ekspertów i opracowuje jej poprawioną wersję. Procedurę tę powtarza
się dopóty, dopóki nie zostanie osiągnięty konsensus (Koch 1998).
Zbieranie opinii eksperckich odbywa się za pomocą kolejnych kwestionariuszy.
Ankieta jest realizowana drogą pocztową i w sposób anonimowy w celu uniknięcia
nieformalnej presji wywieranej przez opinie liderów. Zawarte w ankiecie pytania do-
tyczą, np. prawdopodobieństwa realizacji pewnych hipotez, czy też zdarzeń. Jakość
otrzymywanych, dzięki metodzie, wyników jest uzależniona ściśle od staranności,
z jaką opracowano kwestionariusz oraz dobrano ekspertów (Godet 1991).
Przykład zastosowania metody
Ankieta dotyczyła kwestii ekonomicznych (Godet 1991, 1997). Jedno z pytań
brzmiało: „w którym roku indywidualny dochód brutto Francuzów ulegnie podwoje-
niu w porównaniu z 1996 rokiem?”.
W pierwszym kwestionariuszu określano mediany i „przestrzeń interkwartylo-
wą”.
Medianę wyznaczał w tym przypadku ten rok, co do którego połowa (50%) eks-
pertów sądziła, że podwojenie dochodów nastąpi przed jego nadejściem, połowa zaś,
że dopiero po nim.
Przyjmując progi 25 i 75%, a następnie 75 i 25% wyznaczono odpowiednio
pierwszy kwartyl (Q1) i trzeci kwartyl (Q3). Przestrzeń interkwartylowa była tworzo-
na interwałem (Q1, Q3).
Odpowiedzi na pytania pierwszego kwestionariusza można przedstawić na wy-
kresie słupkowym:
liczba odpowiedzi
(%)
Q1
M
Q3
lata
71
W relacjonowanym badaniu: M = 2010, Q1 = 2007, Q3 = 2015.
W drugim kwestionariuszu zredukowano interwał (Q1, Q3) przez żądanie uza-
sadnienia opinii ekstremalnych. Każdy z ekspertów, poinformowany o wynikach
pierwszej tury, był proszony o udzielenie ponownej odpowiedzi i – w przypadku, gdy
nie mieścił się w interwale (Q1, Q3) – jej uzasadnienie. W relacjonowanym badaniu
stymulowana w ten sposób zbieżność opinii doprowadziła do redukcji (Q1, Q3) do
okresu 2008–2014 i nowej mediany M wynoszącej 2009.
W trzecim kwestionariuszu starano się o skonfrontowanie odpowiedzi krańco-
wych, zestawiając jednocześnie ze sobą argumenty, które posłużyły ich uzasadnieniu.
Ponadto, każdy z ekspertów został poproszony o poddanie krytyce argumentacji osób
sytuujących się „poniżej” Q1 (2008) i „powyżej” Q3 (2014).
W czwartym kwestionariuszu uzyskano wynik uznany za ostateczny: 2009 jako
medianę, 2008 dla Q1 i 2012 jako Q3.
„Metoda delficka, pozwalająca na uzyskanie zbieżności opinii dla wartości cen-
tralnych, wydaje się być szczególnie przydatna w dochodzeniu do konsensusu podczas
podejmowania niektórych decyzji (dotyczących np. inwestycji technologicznych, któ-
rym towarzyszy wysoki poziom ryzyka ekonomicznego i społecznego). Jednakże
konwergencja nie oznacza spójności; uzyskanie konsensusu niekoniecznie świadczy
o sformułowaniu poprawnej prognozy (wszyscy mogą się jednocześnie mylić). Histo-
ria błędów prognostycznych uczy, że należy z nieufnością podchodzić do poglądów
dominujących; częstokroć słuszny punkt widzenia jest reprezentowany przez mniej-
szość. Tak więc, o ile metoda delficka w swej klasycznej postaci wydaje się szczegól-
nie nadawać do zastosowań normatywnych, w zastosowaniach prognostycznych może
okazać się bardziej mylącą niźli użyteczną” (Godet 1991, 1997).
Abakus Régniera (Godet 1991, 1997)
Abakus Régniera stanowi oryginalną metodę zbierania opinii eksperckich i ich
wizualizacji. Ustosunkowując się do kolejnych kwestii eksperci mają następujący
„repertuar” możliwych odpowiedzi:
• całkowicie się zgadzam,
• raczej się zgadzam,
• racje za i przeciw układają się na zasadzie „pół na pół”,
• raczej się nie zgadzam,
• całkowicie się nie zgadzam.
Każdemu typowi odpowiedzi odpowiada jeden kolor (tabl. 31):
Tablica 31. Typy wypowiedzi eksperckich w abakusie Régniera i sposób ich wizualizacji
Możliwe sytuacje
Typ odpowiedzi
Kolor
Odpowiedzi
udzielono
całkowicie się zgadzam
zielony
raczej się zgadzam
jasnozielony
„pół na pół” pomarańczowy
raczej się nie zgadzam
jasnoczerwony
całkowicie się nie zgadzam
czerwony
Odpowiedzi
nie udzielono
nie mogę odpowiedzieć
biały
nie chcę odpowiedzieć
czarny
Źródło: Opracowanie własne na podstawie (Godet 1997).
72
Zebrane opinie systematyzuje się w tablicy, w której każdy z uczestników panelu
figuruje w jednej kolumnie, a każdemu problemowi będącemu przedmiotem analizy
odpowiada jeden wiersz (tabl. 32).
Tablica 32. Abakus Régniera
Problemy
Eksperci
E1 E2 … E
N
P1
P2
…
P
M
Źródło: Opracowanie własne na podstawie (Godet 1997).
W zastosowaniu scenariuszowym można przyjąć, że problemy w powyższym
abakusie odpowiadają kluczowym wymiarom scenariusza (zasadniczym zmiennym
strukturalnym o charakterze tendencji dominujących, zdarzeń itp.).
Zastosowanie omawianej metody wymaga odpowiedniego formułowania proble-
mów (pytań). Nie mogą to być pytania otwarte (np. „jak będzie przebiegała ewolucja
takiego czy innego czynnika?”), ani też pytania, na które odpowiedź wymagałaby
podania liczbowych szacunków w zakresie kształtowania się takich czy innych
zmiennych, czy też prawdopodobieństwa ich wystąpienia w przyszłości. Problemy
powinny być formułowane w sposób afirmatywny, tak aby umożliwić ustosunkowanie
się do każdego z nich w sposób zakładany przez przyjmowany zbiór typów odpowie-
dzi (tj. aby pozwolić na wyrażanie mniej lub bardziej wyraźnej akceptacji względnie
odrzucenia tych twierdzeń).
Powstała w opisany wyżej sposób „kolorowa mozaika” wizualizuje aktualny stan
rozpoznania problemów, stanowiąc jednocześnie podstawę do dalszej dyskusji.
Natychmiast widoczne stają się bowiem obszary zgodności i niezgodności opinii eks-
pertów. Procedura jest elastyczna – każdy z uczestników może, w dowolnym momen-
cie, zmodyfikować swą wcześniejszą opinię (a zatem i wyrażający ją kolor). „Abakus
to nie forma testu, lecz narzędzie stymulowania interakcji wewnątrz grupy. Podczas,
gdy w słownej dyskusji jej uczestnicy mogą zabierać głos kolejno po sobie, abakus
pozwala na uwidocznienie, w sposób jednoczesny, opinii wszystkich osób w rozważa-
nej kwestii”
(Godet 1991).
Metoda cross-impact (Godet 1991)
O ile zaletą metod typu Delphi jest tworzenie podstaw do zbierania opinii eks-
perckich i dochodzenia do konsensusu (zbieżnych wyników), ich wadą jest pomijanie
zjawiska interakcji między poszczególnymi zdarzeniami. Korzyścią posługiwania się
metodą cross-impact jest możliwość jednoczesnego uwzględniania wyrażanych opinii
oraz współzależności występującej między poszczególnymi kwestiami.
Metoda cross-impact odnosi się do całej grupy metod, z wykorzystaniem których
usiłuje się ocenić zmianę prawdopodobieństwa pojawienia się zbioru zdarzeń w wyni-
ku wystąpienia jednego z nich. Praca z zastosowaniem metody rozpoczyna się od listy
zdarzeń, z przypisanymi im prawdopodobieństwami ich wystąpienia zgodnie z pod-
stawową hipotezą, na której bazuje metoda przez prawdopodobieństwa elementarne są
73
uwzględniane interakcje, acz w sposób niepełny. Uwzględnienie tych współzależności
między zdarzeniami pozwala na przejście od systemu prawdopodobieństw „brutto” do
systemu prawdopodobieństw „netto”, tj. prawdopodobieństw skorygowanych.
Kontynuacja metody polega na analizie wrażliwości systemu zdarzeń, a także na
konstrukcji scenariuszy. Tworzenie scenariuszy oznacza ustalenie najbardziej praw-
dopodobnych obrazów finalnych.
Metoda SMIC (Godet 1991, 1997)
Metoda SMIC należy do metod cross-impact. Do jej atutów można zaliczyć:
• znaczną prostotę wdrażania,
• mały koszt,
• szybkość, z jaką są uzyskiwane, poddające się łatwej interpretacji rezultaty.
Metoda SMIC polega na indagowaniu panelu ekspertów, na ogół drogą pocztową.
Eksperci proszeni są o ocenę prawdopodobieństwa realizacji danej hipotezy w skali od
1 (prawdopodobieństwo bardzo małe) do 5 (zdarzenie bardzo prawdopodobne), a na-
stępnie – ocenę, w formie prawdopodobieństw warunkowych, realizacji danej hipote-
zy w zależności od wszystkich pozostałych.
Metoda SMIC pozwala, na podstawie informacji dostarczonej przez ekspertów,
na wybór spośród 2
n
możliwych obrazów tych, które powinny stać się przedmiotem
bardziej szczegółowej analizy, zważywszy na prawdopodobieństwo ich realizacji.
Eksperci proszeni są o dostarczenie informacji na temat:
• listy n hipotez uznawanych za kluczowe dla przedmiotu badania
H = (H1, H2 … H
N
)
• prostego prawdopodobieństwa realizacji w danym horyzoncie: P(i) = prawdopo-
dobieństwo hipotezy H
i
,
• warunkowego prawdopodobieństwa hipotez rozpatrywanych parami:
– P (i/j) prawdopodobieństwo i jeśli zostało zrealizowane j,
– P (i/j
–
) prawdopodobieństwo i jeśli nie zostało zrealizowane j.
Przykład zastosowania metody do tworzenia scenariuszy rozwoju energii jądro-
wej (Godet 1985).
Przedmiotem rozważań i oceny stało się w tym przypadku pięć głównych hipotez
dotyczących:
• dominacji energii jądrowej
(H1: energia pochodzenia jądrowego stanowić będzie w 2000 r. ponad 20% świa-
towej produkcji energii),
• siły społecznej kontestacji
(H2: różne formy społecznego protestu wobec energii jądrowej będą szybko słab-
nąć do 2000 r.),
• rentowności nowych źródeł energii
(H3: nowe źródła energii – w tym szczególnie energia słoneczna – będą konku-
rencyjne w 2000 r.),
• dostępności do złóż ropy naftowej
(H4: rezerwy ropy naftowej i innych stałych źródeł energii będą zaspokajać popyt
światowy w 2000 r.),
74
• tempa wzrostu ekonomicznego
(H5: średnioroczna stopa wzrostu produktu krajowego brutto w krajach rozwinię-
tych w latach 1978–2000 będzie wynosić powyżej 4%).
Pięć głównych hipotez poddano ocenie realizowanej w etapach:
a) ocena prawdopodobieństwa prostego: jakie jest, ceteris paribus, prawdopodobień-
stwo realizacji każdej z hipotez,
b) ocena prawdopodobieństwa warunkowego: koryguje się proste prawdopodobień-
stwo rozpatrując po kolei sytuacje, w których każda z hipotez jest (a następnie – nie
jest) zrealizowana i oceniając wpływ tych zdarzeń na realizację czterech pozosta-
łych hipotez.
Typy odpowiedzi udzielanych w etapie a):
• praktycznie niemożliwe (1),
• niemal niemożliwe (mało prawdopodobne) (2),
• średnio możliwe (3),
• wysoce prawdopodobne (4),
• niemal pewne (5).
Sposób prezentacji wyników etapu a):
Hipotezy
← Poziom prawdopodobieństwa →
1 2 3
4
5
H1
X
H2
X
H3
X
H4
X
H5
X
Zbiorczym podsumowaniem wyników tego etapu może być obliczenie procento-
wych udziałów odpowiedzi danego typu odnośnie do każdej z hipotez i ich prezenta-
cja w formie tabelarycznej i/lub na przykład diagramu słupkowego:
Hipotezy
Poziom prawdopodobieństwa (procent odpowiedzi)
1 2 3
4
5
H1
H2
H3
H4
H5
W etapie b) ocenia się prawdopodobieństwa warunkowe. Przykład:
„Jakie jest, Pańskim zdaniem, prawdopodobieństwo, że zostanie zrealizowana
każda z czterech następujących hipotez wiedząc, że hipoteza H1 (dominacja energety-
ki nuklearnej) została zrealizowana?
Hipoteza
Prawdopodobieństwo
nieprawdopodobne prawdopodobne
1 2 3 4
5
6
H2
H3
H4
H5
75
Ocena 6 oznacza, że dwa rozpatrywane zdarzenia są wzajemnie niezależne.
Drugie pytanie: „Jakie jest, Pańskim zdaniem, prawdopodobieństwo, że zostanie
zrealizowana każda z czterech następujących hipotez wiedząc, że hipoteza H1 (domi-
nacja energetyki nuklearnej) nie została zrealizowana?
Poniższa tabela obrazuje hipotetyczny arkusz odpowiedzi eksperta:
Prawdopodobieństwo
Hipoteza
nieprawdopodobne prawdopodobne
1 2 3 4
5
6
H1
X
H3
X
H4
X
H5
X
Interpretacja:
Jeśli społeczny sprzeciw nie osłabnie, jest rzeczą prawie niemożliwą, aby energia
jądrowa dominowała w 2000 roku, jest niemal pewne, że nastąpi szybszy rozwój no-
wych nośników energii, i że zostaną odkryte nowe zasoby ropy naftowej. Nie ma
związku między kontestacją a wzrostem gospodarczym.
Ostatnie czynności są związane z eliminacją scenariuszy wewnętrznie sprzecz-
nych oraz scalaniem scenariuszy cząstkowych, których „wspólnym mianownikiem”
jest podobieństwo tworzących te scenariusze hipotez (tabl. 33).
Tablica 33. Metascenariusze rozwoju energetyki jądrowej
Scenariusze
prawdopodobne
Hipotezy
H1 H2 H3 H4 H5
P1
TAK NIE TAK NIE TAK
Świat energii jądrowej:
niekontestowany prymat energii jądrowej
w warunkach szybkiego wzrostu gospodarczego
P2
TAK NIE NIE TAK TAK
P3
TAK NIE NIE NIE TAK
P4
TAK NIE NIE NIE NIE
Energia jądrowa za wszelką cenę:
silny rozwój energetyki jądrowej przy słabym
wzroście gospodarczym
P7
TAK TAK
NIE NIE NIE
P9
TAK TAK
NIE TAK NIE
P11
TAK NIE NIE TAK NIE
P13
TAK NIE TAK TAK NIE
P6
NIE NIE NIE TAK NIE
Świat ekologiczny:
słaby rozwój energetyki jądrowej przy słabym
wzroście gospodarczym
P8
NIE NIE TAK TAK NIE
P10
NIE TAK
NIE NIE NIE
P12
NIE NIE TAK NIE NIE
P14
NIE TAK
TAK NIE NIE
P15
NIE TAK
NIE TAK NIE
P5
NIE TAK TAK TAK TAK
Wzrost „łagodny”:
wzrost gospodarczy bez energetyki jądrowej
Scenariusze
niemożliwe
I1
NIE TAK
NIE NIE TAK
I2
TAK TAK
TAK TAK NIE
I3
NIE TAK
TAK NIE TAK
I4
TAK TAK
TAK TAK TAK
I5
NIE NIE TAK NIE TAK
Źródło: (Godet 1991).
76
ROZDZIAŁ 3.
Foresight krajowy i foresighty regionalne.
Do
świadczenia skandynawskie
Zygmund Barczyk
3.1. Istota i specyfika foresightu w uj
ęciu skandynawskim
Foresight jest procesem, w którym systematycznie stosuje się metody o charakte-
rze partycypacyjnym po to, aby pozyskać wiedzę o rozwoju, jak i po to aby tworzyć
wizje, które wzmocnią podejmowane decyzje i wspólne przedsięwzięcia
6
. Proces taki
jest prowadzony w celu zebrania kluczowych aktorów, aby osiągnąć efekty wynikają-
ce z ich współdziałania, jak i uzyskać dostęp do głównych źródeł wiedzy i inspiracji
przydatnych w zmaganiu się z identyfikowanymi wyzwaniami przyszłości.
Foresight charakteryzuje się odrębną specyfiką na tle innych podejść
7
. Nie ozna-
cza on konwencjonalnej prognozy, lecz jest angażującym w znacznym zakresie ludzi
i środki, studium przyszłości z wykorzystaniem holistycznego podejścia i mocniej-
szym zakotwiczeniem w działania niż w przypadku konwencjonalnych studiów pro-
gnostycznych.
Foresight służy do wypracowania wiarygodnych obrazów przyszłości. Jest proce-
sem organizacyjnym, ukierunkowanym na głęboki wgląd w przyszłość, umożliwiają-
cym rzeczowe analizy i studia nad przyszłością, z wykorzystaniem różnego rodzaju
kompetencji, ekspertyz, jak też bogatego zestawu narzędzi analizy. W firmie Vinnova,
jednej z wiodących, tworzących scenariusze przyszłości
8
, wyróżniono następujące
obszary penetracji:
• foresight krajowy, który w praktyce przyjął formę ogólnoszwedzkiego projektu
o nazwie „Teknisk Framsyn”,
• foresighty sektorowe,
• foresighty regionalne,
• foresighty dla określonych firm,
• międzynarodowe przedsięwzięcia w ramach foresightu,
• foresight technologiczny.
6
Tę obszerną definicję sformułował Lennart Elg z firmy Vinnova, autor szwedzkiej wersji
przewodnika dla tworzących regionalne foresighty pt.: „Regional framsyn - en praktisk
handbok”. Materiał ten znajduje się na stronie internetowej firmy Vinnova.
7
www.vinnova.se; informacje pochodzą z raportu Erika Westholma z Institut för Framtid-
sstudier: Regional framsyn - utgångspunkter och erfarenheter 2002.
8
www.vinnova.se, 2006-10-31.
77
3.2. Foresighty krajowe
Szwedzki foresight krajowy (Teknisk Framsyn för Sverige)
9
został pomyślany ja-
ko projekt o zasięgu krajowym do opracowania sposobów możliwie najlepszego wy-
korzystania współzależnych, długookresowych procesów rozwoju technologicznego,
gospodarczego, instytucjonalnego i społecznego.
Foresight krajowy jest wspólną inicjatywą organizacji zajmujących się tworze-
niem i wdrażaniem innowacji: NUTEK i IVA, a także Komitetu Badań Strategicznych
i Związku Przemysłowców (Industriförbundet). Składa się on z wielu projektów,
w ramach wspólnej inicjatywy: Krajowego Foresightu Technicznego (Teknisk Fram-
syn), inicjatywy, jak wiele innych w tym kraju, wyraźnie zainspirowanej pomysłami
brytyjskimi. Prace w ramach tego przedsięwzięcia zostały podzielone na dwa etapy:
Etap pierwszy
W pierwszym etapie, w 1998 roku, przy budżecie projektu, wynoszącym 34 mln
koron szwedzkich, 130 badaczy, przedsiębiorców i innych reprezentantów zajęło się
przewidywaniem słabych i silnych stron w ośmiu dziedzinach istotnych dla wzrostu
i rozwoju kraju do 2020 roku
10
. Na tym etapie podstawowym motywem działań było
wyspecyfikowanie tego, co może się zdarzyć, aby właściwie móc planować dla przy-
szłości.
Prace prowadzone w latach 1999–2000, w ośmiu panelach, zostały udokumento-
wane i są dostępne w językach szwedzkim i angielskim
11
. Sporządzone następnie ra-
porty, dotyczące głównych sił sprawczych, prawdopodobnych scenariuszy wydarzeń
i przemian technicznych i technologicznych, zawierają wyniki prac w następujących
panelach tematycznych:
1. Zdrowie, medycyna, opieka.
2. Zasoby natury.
3. Infrastruktura społeczeństwa.
4. Systemy produkcji.
5. Systemy informacji i komunikacji.
6. Materiały i ich obieg w społeczeństwie.
7. Usługi.
8. Kształcenie i uczenie się.
Raporty te stanowiły podstawę raportu syntetycznego, który z kolei był zacząt-
kiem drugiej fazy projektu – upowszechnianie wiedzy i wdrażanie rekomendacji.
W fazie tej, zorganizowano 15 konferencji, w których skoncentrowano się na regio-
nalnym podejściu do foresightu, a także wiele seminariów w układzie poszczególnych
paneli z dostosowaniem do wybranych sektorów, branż i określonych firm.
9
www.dimea.se, 2006-10-31.
10
Projekt ten jest rezultatem współpracy: Kungliga Ingenjörsvetenskapsakademien (IVA),
Närings-och teknik-utvecklingsverket (NUTEK), Stiftelsen för Strategisk Forskning (SSF)
i Sveriges Industriförbund, które miały swoich przedstawicieli we wspólnym kierownictwie
projektu.
11
www.dimea.se/customers/tfOld/old/rap_oh_dok/rapporter.htm
78
W marcu 2001 roku Szwecja znalazła się wśród inicjatorów seminarium:
„Foresight for a competitive and sustainable Europe”, które zostało zorganizowane w
ośmiu różnych krajach, i podczas którego zaprezentowano szwedzkie doświadczenia
krajom zamierzającym w podobny sposób prowadzić prace foresightowe.
Wnioski z raportów foresightu krajowego zostały wykorzystane w opracowaniu
rządu szwedzkiego, które miało decydujące znaczenie dla decyzji parlamentarnej od-
nośnie do dalszego ukierunkowania rozwoju badań w szwedzkim systemie nauki.
Projekt został oceniony przez niezależną grupę złożoną z badaczy. Uwagi kry-
tyczne zostały zawarte w specjalnym opracowaniu
12
. Główne z nich były następujące:
• cele foresightu są zbyt szerokie i nazbyt rozproszone,
• cele nie dotyczą dostatecznie odległego horyzontu,
• foresight zbytnio jest poddany deterministycznej wizji przyszłości,
• za szybko konsensus w tworzeniu wizji wygrywa z niezależnym wglądem w przy-
szłość,
• sama konstrukcja raportu foresightu nie oddaje należycie znaczenia osiągniętych
rezultatów,
• zabrakło dostatecznie radykalnych przesłanek do wglądu w przyszłość,
• stosowanie niektórych metod, jak na przykład metody delfickiej zmusza do zbyt
łatwego konsensusu,
• osiągnięty wgląd przewiduje głównie to, co oczywiste,
• stosowany foresight nie wkracza głęboko w analizę przesłanek i konsekwencji
społecznych,
• zbyt nikła uwaga jest poświęcona czynnikom niekoniecznie silnym, a mogącym
okazać się krytycznymi; brakuje też analizy ryzyka.
Etap drugi
Foresight Krajowy kontynuowany po 2000 roku
13
; został podzielony na pięć na-
stępujących projektów cząstkowych:
1. Aktualizacja poprzedniego foresightu krajowego.
2. Analiza innych krajowych foresightów.
3. Otoczenie techniki.
4. Innowacje prowadzące do zmian paradygmatów.
5. Ewaluacja, synteza, rekomendacje.
Powołano również specjalną grupę wsparcia metodycznego, która służyła pomocą
konsultacyjną wszystkim wykonawcom projektów cząstkowych.
12
Uwagi te zostały zebrane przez Larsa Ingelstama, Erika Westholma i Janken Myrdala
i opublikowane w organie Fratisstudiers (Sekretariat Badań nad Przyszłością). „Framtider”
2001 No 4.
13
W latach 2003–2004 był finansowany i koordynowany przez VINNOVA, IVA,
Vetenskapssrådet, KK-Stiftelsen, NUTEK, Svenskt Näringsliv, LO, Industrifonden.
79
Dalsze prace nad foresightem krajowym
Punktem wyjścia był poprzedni foresight krajowy i raporty stanowiące podsumo-
wanie prac w ośmiu grupach panelowych. Panele przeformułowano i utworzono sześć
różnych obszarów wglądu (Framsynområden). Dla każdego obszaru wglądu sporzą-
dzono projekt cząstkowy i wybrano szefa. Aktualizacja foresightu znalazła następują-
ce rozwinięcie:
1. Zdrowie, medycyna, opieka i zasoby natury (dawniej, odpowiednio panel 1 i panel 2).
2. Infrastruktura społeczeństwa.
3. Systemy produkcji.
4. System informacji i komunikacji.
5. Materiały i ich obieg w społeczeństwie.
6. Kształcenie i uczenie się.
Panel usług tym razem został uznany za komponent pozostałych obszarów wglądu.
Metoda pracy
Dane gromadzono drogą serii wywiadów. Pierwszeństwo mieli uczestnicy paneli
poprzednich. Po uzyskaniu ich zgody na udział w kolejnej fazie projektu, dokoopto-
wano osoby traktowane i rekomendowane przez tych uczestników jako najlepiej zna-
jące tematykę paneli pierwszego projektu.
Kierownictwo całości projektu decydowało formalnie o składzie grup, po zasię-
gnięciu rady u szefów projektów cząstkowych. Grupa wsparcia metodycznego przygo-
towała specjalny przewodnik dla przeprowadzających wywiady. Zawierał on pytania
skonstruowane według szablonu dla wszystkich grup panelowych.
Listę pytań, w wyniku konkretnych działań szefów projektów cząstkowych, uzu-
pełniono następnie o pytania odnoszące się do specyfiki danego obszaru tematyczne-
go. Każdy „szef cząstkowy” był uprawniony też do uzupełniania listy o kwestie, które
dotąd nie wystąpiły w poprzednich pracach foresightu. Odnosiło się to w szczególno-
ści do tych obszarów tematycznych, które nie zostały z różnych względów potrakto-
wane z należną uwagą, a teraz otrzymały status obszarów kluczowych, w wyniku
wstępnej konsultacji z różnymi specjalistami.
Wszystkie ustalenia, co do obszarów zainteresowania, musiały być uzgodnione
z kierownictwem projektu przed podjęciem samych wywiadów.
Przyjęto, że horyzont dla nowej wizji i scenariuszy będzie dotyczył 10–15 lat,
czyli zważywszy, że prace nad aktualizacją rozpoczęto w 2003 roku, będzie obejmo-
wał okres 2013–2018.
Wywiady przeprowadzono bezpośrednio i drogą telefoniczną. Osoby pytane mia-
ły wgląd do pytań przed ich zadaniem, jak również otrzymały materiał z przeprowa-
dzonego wcześniej wglądu w pierwszym etapie krajowego foresightu. Dysponowały
też czasem umożliwiającym dobre przygotowanie do wywiadu. Z grona pytanych
wytypowano pięć osób, które wraz z „szefami cząstkowymi” utworzyły następnie
grupę roboczą (arbetsgrupp), która otrzymała w ten sposób możliwość poznania się
i wymiany uwag, dotyczących samej analizy materiału wywiadów, jak i otrzymanych
wyników, w ujęciu przekraczającym ramy jednego obszaru analizy. Grupa robocza
pracowała na bezpośrednich spotkaniach, jak i „metodą wirtualną”.
80
Grupa robocza miała swojego formalnego lidera zwanego facilitatorem, który był
zaangażowany w jej prace, ale korzystając ze swoich kompetencji i roli, mógł działać
jako inspirator, za co otrzymywał wynagrodzenie na zasadzie umowy o dzieło.
Materiał z wywiadów, jego opracowanie, drogą zastosowanej analizy i wzajem-
nych konsultacji w obrębie grupy roboczej, posłużył za podstawę do sporządzenia
finalnego raportu, za który merytoryczną odpowiedzialność ponosiło kierownictwo
całości projektu.
Osoby pytane i uczestniczące w inny sposób w pracach foresightu, otrzymały
wersję roboczą finalnego raportu, jako podstawę do zgłaszania dalszych uwag i ko-
mentarzy. Reakcja następowała głównie drogą e-mailową.
Zaplanowano też specjalne pogłębione wywiady i dyskusje panelowe, aby uzy-
skać lepszy wgląd w materiał otrzymany z wywiadów oraz, by wykształcić właściwy
stosunek do prezentowanej wersji raportu końcowego. Uczestniczyli w nich zarówno
członkowie grupy roboczej, jak i specjalnie zaproszeni goście, reprezentujący różne
interesy instytucjonalne i różne rodzaje kompetencji.
Podczas tych spotkań, kładziono szczególny akcent na te wątki, fakty i nowe ob-
szary kluczowe, które pozwoliły możliwie najlepiej zrelacjonować materiał uzyskany
podczas aktualizacji. Rezultaty i wnioski zostały opracowane w postaci raportu pod-
sumowującego pierwszy foresight krajowy.
Raporty i inne projekty uzupełniające proces foresightu krajowego
U
WARUNKOWANIA DLA ROZWIĄZAŃ TECHNICZNYCH
Projekt był realizowany drogą spotkań panelowych i otwartych seminariów. Za-
kończył się również wydaniem antologii: „Perspektiv på teknikens omvärld”
14
. Nacisk
położono na to, jakie są rozwiązania techniczne i jak mogą istotnie wpłynąć na kształ-
towanie innych czynników/zmiennych i siły determinujące scenariusze przyszłości.
P
OSZUKIWANIE INNOWACJI UMOŻLIWIAJĄCYCH ZMIANY STRATEGICZNE
Panel, złożony z osób o dużych kompetencjach w różnych dziedzinach szczegó-
łowych, uznał na wstępie swych prac, że nazwa jest myląca i nazwał swe działania
„Inspiracje dla innowacji – technika i wiedza w okresie do 2020 roku”. Włożono wiele
wysiłku w wypracowanie metodyki pracy, która umożliwiłaby uwzględnienie w spo-
sób skondensowany głównych trendów, sił i potencjałów w różnych rodzajach dzia-
łalności. Starano się również identyfikować pola przemian dotyczące możliwych
i celowych działań wspierających oraz poszczególnych aktorów reprezentujących
społeczeństwo.
E
WALUACJA
,
SYNTEZA
,
REKOMENDACJE
W gronie 12 osób starano się określić najważniejsze kwestie charakteryzujące
przyszłość. Podstawę do rozważań stanowiły materiały z paneli w pozostałych projek-
tach cząstkowych. Dyskusje w tym panelu prowadziły do wniosków wyrażających
potrzebę poszerzenia zakresu problemów, kiedy chce się dyskutować o przyszłości
techniki i przesłankach rozwoju. W pracach tego panelu akcent więc położono na kli-
14
http://www.tekniskframsyn.nu/ w pliku poświęconym raportom ta antologia znajduje się
w formacie pdf.
81
mat innowacyjności, system podatkowy, cechy instytucji i systemu prawnego, aby
podkreślić współmierność roli tych czynników w kształtowaniu przyszłości, na równi
z „twardymi” czynnikami, wyrażającymi wprost zmiany techniczne i technologiczne.
Rezultaty prac zamieszczono w syntetycznym raporcie: „Vägval för Sverige”
15
(Wybór drogi dla Szwecji). W raporcie tym akcent został położony na najważniejsze
siły, które będą napędzać rozwój wydarzeń i procesy przyszłości w sposób relatywnie
niezależny od woli poszczególnych ich uczestników, jak i na te siły i czynniki, na
które społeczeństwo może mieć świadomy wpływ.
I
NNE RAPORTY W RAMACH DRUGIEGO ETAPU FORESIGHTU KRAJOWEGO
Prace grup panelowych zaowocowały również raportami cząstkowymi, nie zaw-
sze pokrywającymi się zakresem i charakterem z raportami podsumowującymi projek-
ty cząstkowe, np.:
• Technologie informatyczne w służbie społeczeństwa przyszłości
16
. W raporcie
tym, podstawę rozważań dotyczących konsolidacji mediów informacji stanowi
konwergencja, integracja i przejrzystość.
• Systemy produkcji – motory rozwoju Szwecji. W raporcie tym dokonano inwenta-
ryzacji około 100 kluczowych gałęzi produkcyjnych, których rozwój powinien
zapewnić Szwecji utrzymanie miana potentata przemysłowego.
• Materiały i obieg materiałów w społeczeństwie – wyzwania i możliwości. Za-
mieszczone wyniki dotyczyły przede wszystkim oceny spodziewanego w najbliż-
szych 20–30 latach rozwoju gospodarczego, popytu na produkty i usługi i rozwoju
technik materiałowych.
• Infrastruktura w Europie bez granic. W raporcie tym skoncentrowano się na wska-
zaniach istotności widzenia infrastruktury fizycznej łącznie ze strukturami infra-
struktury społeczeństwa informacyjnego, z którą będzie tworzyć wspólną arenę.
Potrzebna jest rozbudowa instytucjonalnych jej podstaw.
• Zasoby natury. Raport dotyczy kluczowych obszarów i domen wymagających
rewitalizacji i rekultywacji.
• Opieka zdrowotna i opieka nad chorymi. W raporcie zidentyfikowano główne
obszary zagrożeń, ale i wyzwań oraz rysujących się możliwości.
• Kształcenie i uczenie się. W raporcie uściślono przesłanki pozytywnego obrazu
szkoły, czekające nas trendy w szkolnictwie, w tym w wyższym, i sprecyzowano
spodziewane realia wykształcania się formy, jaką jest uczenie się przez całe życie.
W
GLĄD W INNE KRAJOWE FORESIGHTY
Specjalny projekt był poświęcony analizie otoczenia szwedzkiego foresightu.
Opracowany materiał miał charakter przeglądu dotyczącego postępów w przewidywa-
niu tendencji rozwoju techniki i sprzymierzonych z nią czynników i sił identyfikowa-
15
http://www.tekniskframsyn.nu/ raport znajduje się w katalogu: Rapporter. Dostępny też
w wersji angielskojęzycznej jako: Choosing Strategies for Sweden. Asynthesis report from
Swedish Technology Foresight.
16
http://www.tekniskframsyn.nu/ raport: „Nytt, bättre och säkrare-IT i framtidssamhällets
tjänst” jest dostępny również w katalogu: Raporty.
82
nych w raportach innych krajów. Analizowano zagraniczne foresighty pod kątem po-
dobieństwa i zastosowanych metod, obranych podejść i uzyskiwanych rezultatów.
Doświadczenia wynikające z przeglądu foresightów zagranicznych zostały zebrane
w specjalnym raporcie: „Internationella Framsyner”, który stanowi część większego
raportu: „Teknisk Framsyn i Sverige och internationella Framsyner: – jämförelse och
analys”
17
.
Foresight szwedzki na tle innych doświadczeń skandynawskich
Większość krajowych foresightów zawiera podobną inspirację, podejście i układ
treści. Różnice uwidaczniają się dopiero, kiedy trzeba ocenić ich zakres i zastosowane
metody analizy. Szwedzkie studium porównawcze miało miejsce po ukończeniu prac
nad foresightem krajowym 2000 i stanowiło materiał wyjściowy do aktualizowanego
później foresightu 2004
18
. Opracowanie to było rezultatem przeprowadzenia w firmie
VINNOVA w 2002 roku studiów 28 różnych krajowych raportów, z których 10 pod-
dano szczegółowej analizie porównawczej. Analiza ta pozwoliła na stwierdzenie, że
poszczególne foresighty krajowe można katalogować według różnych modeli robo-
czych, spośród których za bazowe uznaje się:
• techniki delfickie,
• identyfikację kluczowych technologii,
• panele eksperckie,
• scenariusze,
• wywiady,
• warsztaty studialne.
W wymienionym raporcie został zawarty pogląd, że szwedzkie podejście jest bar-
dzo zbliżone do irlandzkiego i holenderskiego, dzięki akcentowi położonemu na iden-
tyfikację kluczowych technologii przyszłości, ich określanie i ich wpływ na rozwój
gospodarczy i społeczny kraju. Dało to asumpt do rozważań na temat pożądanego
profilu długookresowego rozwoju badań i modeli kształcenia.
Szwecja jest pierwszym krajem skandynawskim, w którym są prowadzone syste-
matyczne prace nad stworzeniem i aktualizacją globalnego foresightu krajowego.
W Danii przeprowadzono serie foresightów, w których nacisk został położony na
„zielone technologie”, nowe formy komputeryzacji i techniki medyczne. Nie miały
one jednak zakresu porównywalnego z praktykami szwedzkimi.
W Norwegii podjęto badania według różnych modeli z wyraźnym akcentem na
kwestie społeczne, eksperymentując na ile różne kombinacje metod są możliwe. Dużo
pracy włożono we właściwe zastosowanie technik scenariuszowych. Scenariusz Norge
2030, był największym z podejmowanych przedsięwzięć. Głównym zamiarem było
dostarczenie organizacjom publicznym i władzom różnych poziomów materiału po-
magającego w rozumowaniu i działaniu w świetle czekających wyzwań. Przygotowa-
17
http://composit.dimea.se/www./tf/sv/redirect.asp?p=154; krótkie omówienie tego raportu
w punkcie: Szwedzkie doświadczenia na tle międzynarodowych foresightów.
18
www.tekniskframsyn.nu: „Teknisk Framsyn i Sverige och internationella Framsyner. En
jämförelse och analys”.
83
no pięć różnych scenariuszy, określających role i zadania sektora publicznego w naj-
bliższym ćwierćwieczu.
Ze względu na to, że Norwegię postrzega się jako kraj mały, nie stwierdzono po-
trzeby rozwiniętych studiów nad obrazem przyszłościowym techniki. Korzysta się tam
z metody „hearingu” w dialogu ze specjalistami, jak i z doświadczeń foresightów
innych krajów.
W Finlandii preferuje się prowadzenie warsztatów w układzie różnych elit zawo-
dowych i uznanych autorytetów społecznych. W programie Finlandia 2015 są zawarte
moduły kształceniowe i ćwiczeniowe dla elit decyzyjnych tego kraju, w celu możliwie
najbardziej konkretnego przygotowania decydentów do realnych wyzwań nadchodzą-
cej dekady.
Spostrzeżenia, co do tendencji występujących w pracach nad szwedzkimi
foresightami, w kontekście doświadczeń międzynarodowych
I
DENTYFIKACJA TENDENCJI W SZWEDZKICH PRACACH NAD FORESIGHTEM
• wzrost udziału „kwestii społecznych” w całości wglądu w kompleksowe ujęcia
przyszłości,
• w konsekwencji, poświęcenie większej uwagi wzajemnym uwarunkowaniom
rozwoju techniki i społeczeństwa,
• „nacisk na technikę”, prowadzący w przyszłości do lepszego skonfrontowania
oczekiwanych rozwiązań technicznych z całym układem zależności społecznych,
kulturowych, środowiskowych, demograficznych i politycznych,
• oprócz foresightów krajowych, wynikających z definicji i zakresu prac, są podej-
mowane również szerokie studia przez instytucje międzynarodowe i wielkie kor-
poracje,
• coraz wyraźniejsze zrozumienie tego, że istotą foresightów nie jest prognozowa-
nie, tylko zasygnalizowanie spodziewanych rozwiązań technicznych i technolo-
gicznych i skojarzonych z nimi rozwiązań o charakterze instytucjonalnym
i społecznym,
• dostęp do innych raportów i porównywanie foresightów krajowych pozwalają na
coraz bardziej przemyślane wyspecyfikowanie, dostosowanych do potrzeb danego
kraju, scenariuszy i trendów,
• szwedzki foresight krajowy, nawet na tle innych krajowych foresightów, cecho-
wały poszukiwania ważnych elementów związków między różnymi dziedzinami
gospodarowania, jak i charakteryzowała wola przekraczania własnych specjali-
stycznych kompetencji,
• dalsze prace nad szwedzkim foresightem wymagają zwrócenia większej uwagi na
przedsiębiorczość i przedsiębiorstwa, zasady kierowania i zarządzania oraz tech-
niki organizatorskie.
W
NIOSKI I REKOMENDACJE W KONTEKŚCIE ANALIZY INNYCH KRAJOWYCH FORESIGHTÓW
Wśród foresightów są i takie, z których wynika dążenie do zmiany zawartych
w nich rekomendacji na programy gospodarcze i fundusze rozwojowe. Skrajnym
przykładem pragmatycznej woli działania na rzecz rozwoju jest foresight irlandzki,
84
który wskazuje na znaczenie współdziałania różnych paneli, a nawet departamentów
instytucji włączonych w działania praktyczne, mimo, że wymaga to więcej czasu
i środków.
Zauważa się również, że japońskie studia z wykorzystaniem metody delfickiej nie
skłaniają do równie energicznego networkingu, jak studia bazujące na pracy paneli.
Doświadczenia holenderskie, wynikające z trzech rund foresightu, wykazały zna-
czenie planowania zarówno w kolejnych stadiach foresightu, jak i sposobów spożyt-
kowania pozyskanej wiedzy. Oznacza to również, co wykazują doświadczenia
brytyjskie, że dla każdej fazy studialnej należy rozważnie wybrać określone priorytety
wymagań. W coraz większym stopniu formułuje się również wymaganie, aby uzyski-
wane wglądy były wykorzystywane w praktyce do sporządzania krajowych progra-
mów badawczych i na konkretne „budowanie mostów” między nauką, rządem
i gospodarką.
Szwedzkie wnioski z krajowego foresightu: „Teknisk Framsyn för Sverige 2000”,
są następujące
19
:
• Za prawidłową uznano współpracę w projekcie, na podstawie umowy konsorcyj-
nej, czterech głównych aktorów foresightu, co nadało przedsięwzięciu legitymizm
i ułatwiło „wejście” projektem zarówno do nauki, życia gospodarczego, jak i poli-
tyki.
• Ograniczenie obszarowe penetracji wynikającej z założeń projektu umożliwiło
zachowanie równowagi w układzie tematycznym: technika – gospodarka – społe-
czeństwo – człowiek, i umożliwiło kontakty ludzi reprezentujących różne dyscy-
pliny i odmienne podejścia. Tendencja ta wymaga wzmocnienia.
• Podział zainteresowań nie odpowiadał jednak pewnym zakresom tematycznym,
a zwłaszcza nie służył należycie penetracji w zakresie: użytkowania energii, usług,
kształcenia, co wymaga dalszego pogłębienia w następnych krokach poznaw-
czych.
• Powoływanie grup panelowych i wdrożenie ich w rytm pracy w projekcie, wyma-
ga wielu starań, dlatego z dużym wyprzedzeniem należy je zorganizować tak, aby
grupy robocze mogły od początku pracować w komplecie. Można rozważyć ich
poszerzenie o uczestników debaty społecznej i o osoby o cechach wizjonerskich.
• Prawidłowe okazało się podejście, w którym szef projektu cząstkowego wraz
z grupą osób rozpoczynają prace, a następnie szukają kolejnych właściwych osób
tak, aby stworzyć właściwy skład grupy.
• Należy zadbać o to, aby panele cieszyły się możliwie całkowitą dowolnością
w organizowaniu sposobu pracy i wyborze priorytetów, zarazem jednak należało-
by wymagać lepszej strukturyzacji prac, jak i możliwie wczesnego zapoznania in-
nych ze wstępnymi wnioskami swych prac i spodziewanym układem przygo-
towywanych raportów.
• W samym planowaniu prac w panelach należałoby przeznaczyć więcej czasu na
fazę konstruowania wniosków i rekomendacji w raportach, jak i więcej czasu na
kontakty szefów paneli z kierownictwem projektu.
19
Tamże s. 37.
85
• Wskazane jest, aby szefowie paneli projektów cząstkowych mieli doświadczenie
w prowadzeniu większych projektów. Powinni nawet mieć możliwość korzystania
z zewnętrznego wsparcia konsultacyjnego w fazie sporządzania raportów.
• Należałoby uwzględnić wyartykułowaną już potrzebę większych środków i dłuż-
szego czasu na przygotowanie paneli do działania.
• Korzystne byłoby powołanie osoby odpowiedzialnej za przepływ informacji
i udzielanie informacji w skali całego projektu.
3.3. Foresighty regionalne
Dlaczego ujęcie regionalne?
Obserwuje się wzrastające zainteresowanie regionalnym podejściem do
foresightów, wynikające ze zwiększającego się znaczenia czynników lokalnych i re-
gionalnych w kształtowaniu przyszłości.
Wiele zmian o charakterze strukturalnym wynika ze specyfiki rozwoju lokalnego
i regionalnego, a co za tym idzie, obserwuje się
20
:
• zwiększające się różnice regionalne,
• szybkie zmiany strukturalne w gospodarce,
• nowe aspekty w polityce gospodarczej i regionalnej,
• nową sytuację na obszarach objętych funduszami strukturalnymi, co umożliwia
własne określenie sytuacji i pojawiających się możliwości jej zmiany.
W Szwecji systematycznie są podejmowane prace nad strategiami województw
(krain/prowincji), nad umowami na rzecz wzrostu gospodarczego (kontrakty regional-
ne/wojewódzkie), jak i są zawierane kolejne umowy i powoływane związki partner-
stwa publiczno-prywatnego, co doprowadziło do powstania nowych aren lokalnych
i regionalnych, stanowiących profesjonalną i polityczną bazę do stymulacji procesów
rozwojowych.
Specyfika regionalna w działaniach foresightu
Foresight jest próbą „wglądu w przyszłość” podejmowaną jednak w zorganizo-
wanych formach, z dyscypliną intelektualną, mającą zapewnić możliwie dużą wiary-
godność w stosunku do konstruowanych „podejrzeń przyszłości”. Foresighty są
realizowane w różnych przekrojach, również regionalnych, systematycznie lub wy-
rywkowo, z różnym zaangażowaniem włączonych w nie interesariuszy.
Pojęcie foresightu regionalnego wskazuje na podstawowe znaczenie zasięgu
terytorialnego. Oznacza to, że twierdzenia, czy założenia, odniesione do przyszłości
i działania różnych aktorów nie wykraczają zwykle poza zasięg regionu, a mogą kon-
centrować się na mniejszych obszarach, wybranych prowincjach, gminach, jednost-
kach społeczności lokalnych. To, co wyróżnia kategorie foresightu regionalnego, to
świadomość odniesienia działań do zwartej historycznie, kulturowo, gospodarczo
i instytucjonalnie przestrzeni.
20
www.vinnowa.se/vinnova_templates/page_10722.aspx
86
Dokonując analizy foresightu można wyróżnić pięć głównych jego składowych
21
:
1. Gromadzenie i selekcja informacji o możliwych wariantach rozwoju, jak i odpo-
wiednia projekcja przyszłości.
2. Stosowanie interaktywnych, partycypacyjnych metod pracy.
3. Świadome wspieranie i tworzenie networków (sieci, partnerstw).
4. Prezentacja scenariuszy dotyczących różnych wariantów rozwoju, jak i wizja ma-
jąca konkretny walor wsparcia strategicznych planów w regionach.
5. Analiza spodziewanych konsekwencji podejmowanych decyzji i planowanych
przedsięwzięć.
Foresight regionalny wyraża potrzebę strategicznego i długookresowego podej-
ścia do kojarzenia wiedzy i kompetencji tkwiącej w różnych formach i sektorach życia
lokalnego z wymogami planowania i polityki w skali regionu (jednostki lokalnej).
W tym kontekście, wymóg tworzenia dobrej komunikacji między poszczególnymi
aktorami gry lokalnej i różnymi dziedzinami wiedzy, urasta do rangi podstawowego
znaczenia foresightu regionalnego jako metody, czy raczej zespołu metod i narzędzi.
Prace nad foresightem są wtedy działaniami na rzecz tworzenia stabilnej płaszczyzny
wymiany wiedzy, wzmacniającymi oczekiwania pojawienia się w wyniku efektów
synergii.
Region funkcjonalny jako baza dla foresightu
22
W określeniu tym została zaakcentowana rola przestrzennie wyrażonej więzi
historycznej, kulturowej i gospodarczej, jako regionalnej tożsamości, a także instytu-
cjonalna zwartość w podejmowaniu inicjatyw i aktywności. Granice regionu funkcjo-
nalnego nie są więc granicami administracyjnymi, są jednak określone w konkretnych
raportach foresightu.
Podstawę regionalnej polityki w Szwecji stanowią decyzje władz prowincji, co
ma swoje odwołanie jeszcze do modelu z okresu panowania króla Gustawa Wazy.
Formalizm tego ujęcia sprawia, że istnieją silne tendencje do tworzenia foresightów
dotyczących ściśle administracyjnych granic prowincji, co nie zawsze jest prawidło-
we, jako że w tym samym podejściu łączy się problematyka właściwa społecznościom
wielkomiejskim z problematyką właściwą terenom z rzadką zabudową.
Sytuacja taka spowodowała potrzebę mówienia o regionie funkcjonalnym, czyli
obszarze geograficznie zdefiniowanym, który charakteryzuje duża zwartość i większa
wymiana w jego obrębie niż z obszarami otoczenia. Region funkcjonalny może być
więc częścią prowincji administracyjnie wydzielonej, może też wykraczać poza jej
granice. To, co określa granice regionu funkcjonalnego, zależy od podejmowanej
kwestii i charakteru zamierzonego wglądu w przyszłość.
W foresightach regionalnych często dąży się do ustalenia rodzaju i zakresu kom-
petencji na wydzielonym terenie oraz rokowań, co do ich zmiany w przyszłości. Cho-
dzi, bowiem o identyfikacje dotyczące nowych kompetencji i ich przestrzennego
zróżnicowania. W praktyce oznacza to skupienie się na jednym lub wielu lokalnych
21
www.vinnova.se; informacje pochodzą z raportu Erika Westholma z Institut för
Framtidsstudier: Regional framsyn - utgångspunkter och erfarenheter, 2002.
22
Tamże s. 58.
87
rynkach pracy, czyli na obszarach wahadłowego, codziennego ruchu ludności. Podej-
ście takie pozwala na wyróżnienie stref o podobnych kompetencjach lub na wyraźnym
określeniu ich lokalnych różnic.
Organizacje VINNOVA i NUTEK wspólnie z centralnym biurem statystycznym
opracowują charakterystyki tak zwanych LA-regionów (lokala arbetsmarknadsregio-
ner), co w przybliżeniu można nazwać regionami wspólnego rynku pracy (wspólnych
rynków pracy)
23
.
Najważniejsze wskaźniki, wymagające statystyki i określające, w tym przypadku,
tak rozumiane funkcjonalne regiony to:
• wysokość płac,
• pułapy wzrostu,
• dane demograficzne (struktury),
• zatrudnienie (struktury),
• struktura gospodarcza,
• dane o patentach,
• cytowania w literaturze naukowej.
Cała Szwecja została podzielona na funkcjonalne regiony, a dla każdego z nich
zostały zebrane dane statystyczne.
Foresight regionalny – prace nad przewodnikiem i pomocą metodyczną
w praktycznych działaniach
W Szwecji prace nad foresightami regionalnymi zostały zapoczątkowane w 2001
roku. Korzystano w nich z unijnego programu STRATA. Szwedzkie inspiracje miesz-
czą się w pracach powstałego w ramach unijnego projektu networku FOREN
(Foresight for Regional Development Network), w których zostały wykorzystane
doświadczenia ośmiu regionalnych foresightów z różnych krajów Unii Europejskiej.
W raporcie końcowym (przewodniku) projekty: „A Practical Guide to Regional
Foresight” w zwięzły sposób ujęto podstawy i zasady funkcjonowania procesów
foresightu. Stanowi on także wsparcie metodyczne, przy praktycznych próbach ini-
cjowania nowych foresightów regionalnych (lokalnych), ponieważ zawiera przykłady
już spożytkowanej dobrej praktyki.
Powstały również różne adaptacje językowe tego przewodnika, w których treść
i oferta prezentowanych przykładów została ujęta pod kątem zainteresowań danego
obszaru językowego i kraju.
Ważne w realizowaniu foresightu było powiązanie prac z doświadczeniami i wie-
dzą zdobytymi podczas badań nad rozwojem regionalnym.
W raporcie sieci FOREN autorzy wskazali na potrzebę tworzenia regionalnych
foresightów ze względu na ich wykorzystywanie w planowaniu strategicznym w re-
gionach oraz ze względu na mobilizację wielu interesariuszy do wspólnego strategicz-
nego działania.
Raport zawiera pięć podstawowych czynników, bez których trudno mówić o pra-
widłowym skonstruowaniu foresightu. Są nimi:
23
Tamże s. 62.
88
1. Antycypacja. Foresight musi charakteryzować się w miarę dobrze ustrukturyzo-
wanym „wglądem w przyszłość”, wyrażającym określone antycypacje rozwoju
w ujęciu długookresowym w odniesieniu do zjawisk i procesów o charakterze
społecznym, gospodarczym, technicznym.
2. Partycypacja. Postulat ten nawiązuje do niekorzystnej dla wyników, zbytniej
elitaryzacji prac, co miało miejsce w przeszłości, i może stanowić metodyczne
wsparcie do działania możliwie szerokiej grupy interesariuszy, pozostających
w interakcji umożliwionej procesem foresightu.
3. Networking (sieciowanie). Postulat ten oznacza nieodzowność tworzenia stabil-
nych struktur współdziałania, współpracujących również i po formalnym zakoń-
czeniu prac foresightu. Istotą prac nad foresightem jest interdyscyplinarność, co
w ewidentny sposób wskazuje na znaczenie networkingu w różnych postaciach.
4. Wizja. Strategiczne podejście w foresightcie wykracza poza zakres scenariuszy
i planów, wymaga bowiem wizjonerskiego spojrzenia na właściwości badanego
regionu. Nie chodzi jednak o przesądzanie o kształcie przyszłości, ale o uchwyce-
nie różnych możliwości i zagrożeń rozwojowych, jak i o wskazania, co do działań
przyswajających to, co chciane i przeciwdziałających temu, co uznane za niepożą-
dane.
5. Działanie. Rezultatem foresightu ma być nie utopia, tylko akceptacja działań
praktycznych. Wskazana jest równocześnie ostrożność w ewentualnym kopiowa-
niu metod czy modeli z prac nad foresightem w innych regionach. Specyfika da-
nego regionu wymaga odpowiedniej adaptacji metod do każdej sytuacji, którą
charakteryzują między innymi konkretne, lokalne konflikty interesów. Niemoż-
ność uporania się z nimi niweczy trud foresightu.
Wszystkie te czynniki, warunkują powodzenie planowania i prowadzenia polityki,
jak i skuteczne tworzenie networków i partnerstwa w ponawianych studiach przyszłości.
Wyzwania a priorytety w pracach foresightu
W każdej sytuacji, w pracach nad foresightem, kluczowym zadaniem jest wyraźne
określenie wyzwań dla regionu zarówno w kontekście zewnętrznych, jak i wewnętrz-
nych przesłanek rozwoju. Ważna, w określaniu przesłanek i ich wpływu na rozwój,
jest próba przedstawienia możliwych sytuacji kryzysowych i spodziewanych przeło-
mowych momentów, na formowanie tego, co jest przedmiotem wglądu w przyszłość.
Również „przewidywanie nieprzewidywalnego” i identyfikacja tak zwanych „słabych
sygnałów” ma ważny udział w identyfikacji wyzwań i uwzględnianiu przesłanek przy-
szłych zdarzeń i procesów. Skupienie uwagi na wybranych podejściach i tematach
zależy oczywiście od charakteru wyzwań uznanych za najistotniejsze w pracach
foresightu. W praktyce foresightów dotyczy to przede wszystkim
24
:
• społecznych walorów rozwoju, w ujęciu demograficznym i przestrzenno-
urbanistycznym, waloryzacji nastawionej na fluktuację, tożsamości, poczucia
przynależności (zakotwiczenia), zasobów ludzkich, kapitału społecznego, kształ-
cenia zawodowego, opieki zdrowotnej;
24
Tamże s. 71.
89
• naukowych i technicznych walorów rozwoju, jak i konfrontacji rynkowych moż-
liwości z potrzebami społecznymi; podejście takie zwykle charakteryzuje bardziej
krajowe niż regionalne foresighty;
• walorów przedsiębiorczości i dynamiki gospodarczej, czyli aspektów ekonomicz-
nego rozwoju regionu, w tym klastrów firm, małej i średniej przedsiębiorczości,
organizacji przedsiębiorców itd.;
• wizji rozwoju regionu, w przypadku gdy region jest traktowany, jako system
współzależnych zmiennych i czynników rozwoju i gdy nacisk jest położony na
analizę pewnych trendów i relacji między kwestiami globalnymi i lokalnymi.
Praktyka wykazała, że określona lokalna tradycja ujęć koncepcyjnych i instytu-
cjonalnych rzutuje na wybór i formułowanie wyzwań, celów i zadań w ramach
foresightów regionalnych, jak i na rodzaj oczekiwań związanych z ich rezultatami.
Dotyczy to tradycji i struktury zarządzania. W zależności od stopnia „regionalizacji”
regionów w systemie politycznym, jak i rangi niezależnych placówek w formułowaniu
koncepcji rozwoju, akcenty „społeczne” a nie inne, „gospodarcze” a nie inne lub
„terytorialne” a nie inne, mogą być w praktyce traktowane jako dominujące.
Główne wyzwania regionów europejskich (i szwedzkich), którym foresighty mają
sprostać (przykłady)
25
W związku ze zidentyfikowanymi wyzwaniami niezbędne jest określenie, na ile
regionalni aktorzy zarówno publiczni, jak i prywatni, są w stanie na nie reagować, czy
nawet im sprostać. Oto niektóre z zarejestrowanych wyzwań:
• zwiększenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw przez wykorzy-
stanie w praktyce najlepszych rozwiązań uzyskanych w pracach foresightu (West
Midlands),
• rozszerzenie strategicznego charakteru planów regionalnych (Nord-Pas de Calais),
• dążenie do jedności wśród ekspertów w sposób, który możliwie najlepiej pozwoli
wykorzystać walory społeczeństwa informacyjnego (prowincja Liege),
• ustalenie poziomów technicznej konkurencyjności regionu w najważniejszych
sektorach gospodarki.
Podejście scalające cele i wyzwania polega na:
• określeniu głównych zasobów regionu, najważniejszych interesariuszy i głównych
źródeł i obszarów kompetencji w regionie,
• określeniu tego, jak poszczególne, zidentyfikowane zasoby i walory regionu przy-
czyniają się do jego rozwoju,
• określeniu, czy kluczowi interesariusze, dla powodzenia regionu w przyszłości,
już się w nim znajdują, czy trzeba ich dopiero pozyskać.
Jak „ulokować” foresight w układzie różnych programów i obszarów prowadze-
nia polityki w regionie?
W ramach foresightu mogą istnieć pojedyncze wydzielone projekty realizowane
przez struktury władzy, lecz mogą być to także częściowe programy, projekty i proce-
25
Tamże s. 68.
90
sy zachodzące w danym regionie. Chociaż częstym przypadkiem jest traktowanie
foresightu regionalnego, jako oddzielnej od innych aktywności, to coraz częściej jest
podkreślane znaczenie ich „wpisywania się” w kontekst studiów, planów i obszarów
polityki prowadzonej w regionie. Oprócz oczywistych zalet takiego rozumienia sym-
biozy foresightu z innymi działaniami, istnieje ryzyko uwypuklenia wad polegających
na „wciskaniu” nawet oryginalnych i wizjonerskich ujęć w „ciasny gorset” tradycyj-
nych ujęć i procedur planistycznych, które mogą rozmyć walory tkwiące w oryginal-
nych, „nierozpisanych” na zwykłe rutyny, pomysłach foresightu. Może też nastąpić
zawężenie walorów informacyjnych foresightu do takich wymiarów, jakie charaktery-
zuje rutynowe procedury informowania i komunikowania.
Szwedzkie doświadczenia z zakresu relacji między foresightem i innymi formami
aktywności regionalnej wskazują na coraz ściślejsze powiązanie prac nad foresightem
z innymi działaniami na rzecz rozwoju regionu. Foresight wzmacnia inne działania
dzięki temu, że:
• zwraca się uwagę na długookresowe działanie czynników niekoniecznie kojarzo-
nych w horyzoncie krótkookresowym lub w działaniach rutynowych innych ak-
tywności planistycznych,
• wskazuje się na możliwość realizowania alternatywnych scenariuszy rozwojo-
wych,
• stwarzane są szanse mobilizacji aktorów nawykłych działać osobno lub/i skłania-
nia się ich do weryfikowania i uzgadniania wizji i wglądu w szanse i zagrożenia
dla rozwoju.
Czas realizacji foresightu
Studia foresightu obejmują zazwyczaj okres od 5 do 20 lat, co wiąże się z okre-
śleniem adresatów foresightu. Przyjmuje się, że horyzont foresightu powinien być
dłuższy od horyzontu planistycznego przyjętego w regionie. Również rodzaj prefero-
wanych wyzwań podlegających analizie i wglądowi wpływa na przyjęty horyzont.
Kwestie „terytorialne” wymagają zwykle dłuższego horyzontu niż kwestie związane
na przykład, ze stymulacją przedsiębiorczości.
3.4. Foresight regionalny jako proces
Jak można wyznaczyć ramy i profil regionalnego foresightu?
• Wyznaczanie wiązki celów
Foresight regionalny odzwierciedla wyzwania regionu. Konkretne sformułowanie
wiązki celów rozpoczyna proces intelektualny i praktyczny foresightu. Możliwe jest
sformułowanie nawet licznych celów, muszą jednak wyraźnie być wyartykułowane
i odseparowane od tego wszystkiego, co w ramach foresightu nie będzie opracowywa-
ne. Nie należy jednak popadać w drugą skrajność i nie definiować celów w zbyt
sztywnych i wąskich ujęciach.
Specyfikacja celów pociąga za sobą określenie całego procesu foresightu w for-
mie, która umożliwia wyróżnienie etapów prac, a w ich ramach strukturę, organizację,
zasięg, horyzont czasowy, uczestników i planowane koszty.
91
• Określenie intencji w ramach foresightu
W warunkach szwedzkich głównymi intencjami okazały się
26
:
– mobilizacja regionalnych aktorów do pracy kształtującej wzajemne zrozumie-
nie i współdziałanie,
– stworzenie solidniejszych podstaw procesów politycznych i decyzyjnych.
W ramach tych głównych intencji możliwe są różne priorytety ujęć lub tematów,
a przede wszystkim:
– zwiększenie skłonności do zmian,
– rozszerzenie politycznych działań,
– ukształtowanie stabilnych sieci współdziałania (networking),
– stymulacja wzrostu gospodarczego,
– zwiększenie konkurencyjności,
– akcent na wybrane kwestie regionalne,
– tworzenie i aktualizacja wizji,
– wzmocnienie pozytywnych walorów społecznych jako konsekwencji wzrostu.
Cele i aktorzy foresightu
O
CO PYTAĆ W REGIONALNYM FORESIGHCIE
?
Podejście w procesie foresightu dopuszcza zarówno nastawienie się na różnorod-
ne kwestie, jak i może oznaczać sporządzenie programu dla określonych dziedzin
działania. Szwedzkie doświadczenia charakteryzują to nastawienie w niżej opisany
sposób
27
:
Foresight dla Zachodniej Szwecji (Teknisk Framsyn för Västsverige) – priorytety
zostały sformułowane następująco:
• wzmocnienie zorientowane na przyszłe uwarunkowania sukcesu, sposób pracy
w przedsiębiorstwach i innych organizacjach,
• określenie pól kompetencji o największym potencjale wzrostu i odnowy,
• stworzenie możliwie najlepszych uwarunkowań rozwoju dla obszarów i dziedzin
charakteryzujących się największym potencjałem rozwojowym.
Priorytety te były zgodne z tymi, które wcześniej sformułowano w foresighcie
krajowym dla całej Szwecji, w tym przypadku chodziło głównie o zawężenie prioryte-
tów do obszaru „funkcjonalnego regionu” zachodniej Szwecji. Projekt ten zaowoco-
wał nowym układem aktorów współpracujących ze sobą w ramach gry regionalnej,
zespolonych realizacją strategicznych rekomendacji przeprowadzonego foresightu.
Foresight dla regionu Dalarna – dotyczył specyfiki tego rozległego terenu środko-
wej Szwecji, charakteryzującego się odpływem ludności i zależnością od dużych firm
reprezentujących tradycyjne branże wytwórczości. Głównymi tematami prac wyko-
nywanych w ramach tego foresightu były:
• wartościowanie standardu życia w zależności od miejsca zamieszkania i lokalnego
środowiska pracy,
26
Tamże s. 67.
27
Tamże s. 36.
92
• kształtowanie zalążków nowych pożądanych klastrów produkcyjnych.
Generalnie, z większości szwedzkich raportów wynika, że analizy wymagają
28
:
• w obszarze socjoekonomicznym: nauka i technika, gospodarka, konkurencyjność,
usługi, zagrożenia przestępczością, zatrudnienie, demografia,
• w obszarze socjopolitycznym: kierowanie (metody, narzędzia), globalizacja, rów-
nouprawnienie i zrównanie szans, wykluczenie społeczne,
• w obszarze socjokulturowym: sztuka, etyka i zasady moralne, kwestie rasowe
i etniczność, filozofia i religia,
• w obszarze „karty jokera”: konflikty, wojny, katastrofy (spowodowane przez
człowieka i przez naturę), migracje.
K
TO MA
/
MOŻE PYTAĆ
?
Już od lat 60. XX wieku są prowadzone systematyczne studia nad przyszłością,
które największe zainteresowanie wzbudzają wśród polityków poziomu centralnego
i liderów życia gospodarczego. Rozwój techniki i konkurencyjność, a także przesłanki
i konsekwencje społeczne stanowiły podstawę do założenia w 1973 roku pierwszej
państwowej placówki: Sekretariatu Studiów dla Przyszłości (Sekretariat för Framtid-
studier), który od 1980 roku był jednostką państwowego Komitetu Badań Naukowych
(Statsrådsberedningen). Równocześnie działał Komitet Rozwoju Techniki (Styrelsen
för Teknisk Utveckling), w którym opracowywane projekty badań nad przyszłością
były ukierunkowane na przyszłe potrzeby wiedzy i kompetencji i tym samym na zapo-
trzebowanie na określone kierunki w rozwoju techniki i technologii.
Efektem pracy różnych placówek były podobne prognozy wydarzeń i procesów,
a głównie podkreślano nasilający się związek wytwórczości przemysłowej z elektroniką.
Od 1987 roku Sekretariat Studiów dla Przyszłości jest samodzielną, niezależną
placówką, mającą status rady kierującej badaniami. Oznacza to, że większy nacisk
został położony na rolę społecznego głosu niż na to, co mogło być poczytane jedynie
jako ekspresja interesów centrów władzy politycznej i gospodarczej.
Od 1997 roku obserwuje się zmianę jakościową w podejściu do badań nad przy-
szłością. Ma to związek ze wspólną inicjatywą NUTEK, IVA, Komitetu Badań Strate-
gicznych i Związku Przemysłowców (Industriförbundet), które przyjęło postać
procesu (szeregu projektów) pod parasolem wspólnej inicjatywy: Krajowego Foresi-
ghtu Technicznego (Teknisk Framsyn), inicjatywy, jak wiele innych w tym kraju, wy-
raźnie zainspirowanej pomysłami brytyjskimi.
Założeniem prac w szwedzkich foresightach jest również daleko idąca swoboda
w doborze partnerów projektu foresightu. Praktycznie nie ma ograniczeń, co do tego,
kto jest uprawniony do podjęcia tego typu prac. Ideą naczelną jest społeczne poczucie
ważności i przydatności stosowanych prac, a nie formalnie rozumiana legitymizacja,
podporządkowana kryteriom ośrodków władzy. Wynika to z prostego przeświadcze-
nia o różnorodności i skomplikowanej synergii różnych kwestii. Wymagają one róż-
nego, nie tylko zinstytucjonalizowanego podejścia analitycznego, ale i wzrastającej
świadomości znaczenia różnych ośrodków kompetencji, ulokowanych w różnych
28
Tamże s. 34.
93
miejscach społecznych, niezależnych i niedających się jednoznacznie zadekretować
w rozumieniu tego, co jest formalnie obowiązujące.
Procesy foresightu w Szwecji są więc swoistym ruchem społecznym, przez które
do określonej wiedzy i świadomości dochodzi się w wyniku artykulacji różnych gło-
sów, eksperckich i społecznych, a głosy te muszą stale być konfrontowane z nowymi
stanowiskami, i podlegać nieustannej weryfikacji wynikającej z coraz to nowych oko-
liczności, kształtujących wgląd w przyszłość.
3.5. Aspekty metodyczne foresightu
T
YPY FORESIGHTÓW
Podstawowym, sugerowanym w opracowaniach szwedzkich, kryterium wyróż-
nienia określonego typu foresightu jest sposób kierowania projektem. Dotyczy to kie-
rowania odgórnego (top-down) i oddolnego (bottom-up).
Foresighty typu top-down
29
. Prace są prowadzone przede wszystkim w niewiel-
kich grupach eksperckich, wykorzystujących dane z różnych źródeł, jednak opinie, co
do sposobu ich zastosowania są podejmowane w wąskim gronie. Nawet, jeśli przez
odpowiedni dobór grupy w pracach, jest uwzględniony szeroki zakres interesów
i punktów widzenia, to wszelkie decyzje są podejmowane w małej grupie w imieniu
dużej grupy społecznej. Prace są wykonywane zgodnie z bardzo sformalizowaną pro-
cedurą metody delfickiej. Zwykle jest tak, że pracuje co najmniej kilka grup eksperc-
kich, które dzielą się rolami, ale jest też i taka, która odpowiada za całość wniosko-
wania, będącego rezultatem wykonywanych prac w ramach foresightu.
Foresighty typu bottom up
30
. Preferowane jest podejście partycypacyjne i inte-
raktywne. Zwykle jest zasięgana opinia, co do zakresu tematycznego i sposobu jego
ujęcia oraz komunikacji między różnymi grupami reprezentującymi, możliwie ade-
kwatnie, przekrój interesów w regionie. Częściej się dyskutuje, dobiera się różne wir-
tualne i realne platformy dialogu, starając się skonfrontować w możliwie różnych
układach wiele grup, zapatrywań i interesów. Panele i inne grupy mają do czynienia
z obszernym i bardzo zróżnicowanym, co do charakteru i jakości, materiałem infor-
macyjnym.
Foresighty typu mix. Coraz częściej są podejmowane prace tworzące proces,
w którym są ujęte oba wymienione podejścia. Nie mniej, zawsze wtedy, kiedy sposób
pracy typu bottom-up jest stosowany w procedurach foresightu, trzeba liczyć się
z nieuchronnymi „kosztami demokracji”, czyli uciążliwym i chaotycznym procesem
identyfikowania, artykulacji i konfrontowania różnych racji. Równocześnie, doświad-
czenia ze zrealizowanych prac w ramach foresightu wskazują, że ta niedogodność i tak
jest korzystna ze względu na istotną potrzebę wykorzystania wyników i przez zasto-
sowanie ich w postaci praktycznych decyzji. Okazuje się również, że tylko w niewiel-
kiej liczbie przypadków, klasyczne podejście typu top-down daje lepszy rezultat niż
mix czy bottom up.
29
Tamże s. 43.
30
Tamże s. 43.
94
Innej kategoryzacji można dokonać, koncentrując się na rodzaju wyniku. Wyróż-
nia się wtedy: foresighty ukierunkowane na proces i foresighty ukierunkowane na
produkt. Związane jest z tym właściwe opracowanie metodyki. Są metody ukierun-
kowane na funkcjonowanie procesu, jak i takie, które mają doprowadzić do konkret-
nych wizji przyszłości.
Czym innym są metody typu: metoda delficka czy metoda symulacji komputero-
wej, czym innym, i inne przeznaczenie mają, metody takie jak: warsztaty czy analizy
scenariuszy.
Rola formalnych metod prognostycznych w tworzeniu foresightu
Metody formalne są stosowne w przypadku analiz ekonomicznych i demograficz-
nych, trudniej przy ich użyciu prognozować rozwój wydarzeń o charakterze socjolo-
gicznym czy politycznym. Okazuje się również, że łatwiej jest uzyskać ekspertyzy
dotyczące technicznego, czy szerzej naukowego rozwoju, niż wiarygodne dane o ten-
dencjach społecznych, innowacjach itp. Stąd wyraźny renesans metod prowadzenia
workshopów i innych spotkań, na których są brane pod uwagę kolektywne kompetencje.
Przyjęło się przekonanie, że istota różnicy między studiami nad przyszłością typu
foresight a badaniami prognostycznymi zawiera się w zakresie stosowania metod
normatywnych, w odniesieniu do metod „poszukiwania wiedzy” (undersökande meto-
der)
31
. Metody „poszukiwawcze” polegają bądź na ekstrapolacji tendencji, bądź na
analizie związków przyczynowych. W foresightach są stosowane często, zwłaszcza te,
które pozwalają na przedstawienie (opisanie) konsekwencji pewnych sekwencji wyda-
rzeń, czy analizę związków wielu czynników. Nie ma jednak jednej odpowiedzi na
pytanie, czy większy sukces foresightu przynosi stosowanie metod ilościowych, czy
jakościowych. Uogólniając, można stwierdzić, że kombinacja tych metod dostosowa-
na do konkretnego przedmiotu badań daje największe szanse na rzeczowy, zoriento-
wany na konkretną dziedzinę, wgląd w przyszłość. Podobnie stosowanie metod,
których podstawę stanowią ekspertyzy. Zawsze istnieje problem dotyczący dostępno-
ści i wiedzy o przedmiocie analizy i oceny, a jednocześnie problem w jakim stopniu
można korzystać z zasobów wewnątrzregionalnych, a w jakim jest wymagana wiedza
zakumulowana w innych regionach.
Otwartą kwestią wymagającą każdorazowo konkretnego wyważenia jest – czy
„pójść w głąb”, badając gruntownie pewną liczbę wyjściowych założeń i studiując,
antycypując różne scenariusze wypadków „tu i teraz oraz w przyszłości”, czy też za-
sięgnąć opinii w szerszym zakresie, posiłkując się wiedzą wielu ekspertów, w tym
zewnętrznych.
Metodyczne uwzględnienie środowiska i struktury regionu a szanse powodzenia
foresightu
Z powyższych uwag wywieść można przekonanie o tym, jak ważne jest środowi-
sko instytucjonalne i kulturowe, w jakim podejmuje się działania w ramach foresightu
regionalnego. Sposoby pracy władz, urzędów, organizacji publicznych, organizacji
społecznych, ale i modele artykulacji interesów cząstkowych, wyrażone modelami
31
Tamże s. 53.
95
podejmowania decyzji i współdziałania, decydują często o szansach powodzenia
w wykorzystaniu głównych zalet podjęcia takiej, a nie innej metody foresightu.
Obowiązująca w danym regionie „kultura governance” w znaczący sposób może
przesądzić o stopniu pożytkowania zalet podejścia przy użyciu foresightu. W tym
kontekście należałoby zwrócić uwagę na następujące walory środowiska regionalnego
(lokalnego), a mianowicie (Alburqueque i inni 1999):
• kapitał instytucjonalny – zdolność organizacji w regionie do rozwiązywania pro-
blemów, szeroki zakres podejmowanych decyzji, elastyczne działania, zdolność
współdziałania „w poprzek” formalnych granic instytucjonalnych,
• kapitał kulturowy – wartości, tradycje myślenia i wartościowania, symbole i spo-
soby myślenia o przyszłości,
• kapitał symboliczny – „autoreferencje” regionu, czyli zdolność do tworzenia wize-
runku prowadząca do wspólnych działań,
• kapitał „psychospołeczny” – zdolność do działania w warunkach zaufania i pozy-
tywnej wizji współpracy,
• kapitał poznawczy – potencjał kolektywnej kompetencji, w tym walory placówek
akademickich i badawczych.
Powodzenie foresightu regionalnego zależy od siły i połączenia powyższych wa-
lorów, a jednocześnie proces foresightu może przyczynić się do umocnienia tych wa-
lorów. Na charakter i powodzenie foresightu wpływają i te cechy środowiska regionu,
które wyrażają dominujące modele zarządzania, strukturę gospodarczą, walory infra-
struktury i kompetencje finansowe. Sprawy te, znane w literaturze (Cooke
i inni 1995),
w tym opracowaniu zostały tylko zasygnalizowane, ponieważ nie odzwierciedlają
specyfiki podejścia skandynawskiego, natomiast również tam, jak w innych częściach
świata, muszą być brane pod uwagę jako istotnie formujące podejście do foresightu.
Foresighty regionalne vs. tradycyjne planowanie i zakotwiczenie w procesach
decyzyjnych
Foresighty regionalne mogą odegrać decydującą rolę w dokonaniu jakościowej
zmiany w planowaniu, wobec nieskuteczności tradycyjnych jego form, często niedają-
cych dobrego wglądu w działania dotyczące różnych wariantów rozwoju. Ich poten-
cjał można po krótce przedstawić następująco:
• Foresight to szansa na lepsze rozpoznanie wiedzy, doświadczeń, idei i wizji in-
nych interesariuszy gry regionalnej (lokalnej).
• Foresight jako metoda pracy lepiej przygotowuje do uwzględnienia specyfiki da-
nego regionu i oceny jej znaczenia wobec oczekiwanych wyzwań rozwojowych.
• Foresight może pomóc w zapobieganiu lub osłabieniu niekorzystnego wpływu
czynników trudnych do poznania drogą tradycyjnego planowania. Dotyczy to wy-
stępowania zależności różnych czynników, które w tej metodzie można określić
inaczej niż w przypadku tradycyjnych metod.
• Foresight może i musi być sprzymierzony z praktyką, powinien znaleźć odzwier-
ciedlenie w działaniu; to jego główne założenie i najsilniejszy potencjał.
96
• Foresight przyczynia się do uruchomienia współpracy i networkingu, co w róż-
nych sytuacjach może owocować skutecznym zmaganiem się z wyzwaniami przy-
szłości.
W procesie foresightu, w porównaniu z tradycyjnymi metodami, kładzie się więk-
szy nacisk na:
• skuteczny networking,
• zakotwiczenie doświadczeń i wyników prac w typowych procesach decyzyjnych
w strukturach organizacyjnych wszystkich jego uczestników.
Networking wymaga specjalnej uwagi, jako że najlepiej określa on sposób pracy
w foresightcie. Cele, jakie stawia się w foresightcie, w związku z budową sieci, są
następujące
32
:
• zrozumienie dla innych punktów widzenia, rodzajów działań i wizji przyszłości,
• uprzystępnienie dobrych relacji między aktorami, interesariuszami, co z kolei,
umożliwi efektywną współpracę, wzmocnienie kreatywności, zwiększenie skłon-
ności do systematycznego współdziałania,
• lepsze zakotwiczenie doświadczeń i rezultatów foresightu przez wszystkich part-
nerów gry, jak i wśród społeczności lokalnej,
• lepsze upowszechnienie doświadczeń i wyników prac.
Tworzenie kanałów do regularnych procesów decyzyjnych w strukturach zarzą-
dzania poszczególnych partnerów gry lokalnej jest kolejnym ważnym aspektem
foresightu, różniącym go od podejść tradycyjnych.
Udział aktorów reprezentujących dużą liczbę różnych interesariuszy od samego
początku procesu umożliwia wpływ na dobór tematów, artykulację interesów, jak i na
sam kształt pracy paneli. Decyzje i zamiary wszystkich uczestników foresightu są
brane pod uwagę.
Rezultaty prac również są dobrem, które może być pożytkowane w różnych pro-
cesach decyzyjnych. Zwykle, zastosowane w projekcie foresightu podejścia i metody,
mogą być z powodzeniem implementowane w innych procesach tworzenia strategicz-
nych decyzji. Jest sprawą pożyteczną, jeśli wiedza o takiej możliwości i konkretne
umiejętności, osiągnięte w ramach prac foresightu, mogą dotrzeć również do poszcze-
gólnych decydentów i wzbogacić procesy planowania w poszczególnych organiza-
cjach.
Wsparcie metodyczne foresightu ma znaczenie i w takim sensie, że praktyka do-
wodzi często przyzwyczajenia decydentów do tradycyjnych metod, jak na przykład:
wąsko wyspecjalizowane panele eksperckie, narzucające określone widzenie spraw
i rozwiązań, czy też modele symulacyjne, równie arbitralne i mogące niekorzystnie
wpływać na skuteczność prac, zwłaszcza tam, gdzie ważna jest rola czynników jako-
ściowych i zmian strukturalnych.
32
Tamże s. 15.
97
3.6. Praktyka organizowania procesu foresightu
Kto powinien podejmować się prac w ramach foresightu?
D
OŚWIADCZENIA SZWEDZKIE
33
W pracach wykonywanych w ramach foresightu jest przewidywany duży udział
aktorów reprezentujących wszystkie grupy interesów, a więc: urzędy i inne placówki
reprezentujące struktury władzy, uniwersytety, przedsiębiorstwa, zrzeszenia poszcze-
gólnych grup branżowych, stowarzyszenia reprezentujące określone interesy i role,
inne organizacje sektora cywilnego. Wobec uczestników foresightów są stawiane
wymagania dotyczące:
• Kontynuacji – czyli takiego uczestnictwa, które daje możliwość przeprowadzenia
całego procesu foresightu w zaplanowanym czasie i z uwzględnieniem całego za-
kresu problemów w nim podejmowanych. Uczestnictwo oznacza wtedy poznanie
się, lepsze wzajemne uczenie się, zrozumienie różnych cząstkowych interesów,
jak i tego, jak mogą one ważyć, kiedy są podejmowane sprawy, gdy wielość inte-
resów musi być wzięta pod uwagę, zaś priorytety poczynione muszą mieć znacze-
nie strategicznych wyborów dla rozwoju.
• Szerokości reprezentacji – czyli zdolności do wprowadzania różnych perspek-
tyw w podjętych wątkach, jak i widzenia spraw pod różnymi kątami, nie tylko ty-
mi reprezentującymi określony interes cząstkowy.
• Rzetelnej wiedzy i kompetencji w poruszanych kwestiach – a co za tym idzie
zdolności nie tylko do chronienia określonych interesów czy modeli myślowych,
ale zdolności do wymiany poglądów i eksperymentowania ze względu na umie-
jętności angażowania się w analizowane kwestie w sposób rzeczowy, a nie tylko
„reprezentatywny”.
• Zaangażowania decydentów – co oznacza, że doświadczenia szwedzkich
foresightów wskazują na znaczenie udziału „liniowych decydentów” w budowa-
niu wiedzy i umiejętności w poszczególnych panelach, przy wykorzystaniu metod
dochodzenia do rezultatów w ramach foresightu.
Jak zdobyć sprzymierzeńców i zapewnić sobie uczestnictwo w projekcie foresightu?
Zwyczajowo mówi się o trzech sposobach, które się sprawdzają również w przy-
padku foresightu:
1) kontakty osobiste – często uważane za naturalny sposób doboru uczestników
– szefowie projektów sięgają po znane sobie i „sprawdzone” nazwiska; oznacza to
zarazem ryzyko w pracy wyłącznie wśród „kolegów królika”,
2) monitoring interesariuszy i werbowanie według zakresu interesów,
3) systematyczny proces poszukiwania najlepszych ekspertów w dziedzinach i tema-
tach spodziewanych jako kluczowe; osoby wyłonione tym trybem same następnie
wskazują współpracowników.
Dobór uczestników projektu jest warunkowany ukierunkowaniem foresightu i ty-
pem regionu będącego przedmiotem analizy.
33
Tamże s. 82.
98
Motywowanie uczestników
Poszczegolnych uczestników można motywować stosownie do wrażliwości ocze-
kiwanej z ich strony:
• urzędy i organizacje publiczne – oferując udział w pracach zaplanowanych
w dłuższym horyzoncie i unaoczniając zalety formowania procesów politycznych,
• przedsiębiorstwa i organizacje biznesowe – oferując udział w szerokim zakresie
możliwego networkingu i unaoczniając możliwości, jakie płyną z tworzenia stra-
tegicznych kompetencji w regionie,
• centra naukowe i edukacyjne – wskazując na zalety i korzyści łączenia badań
z praktycznymi działaniami oraz wskazując na możliwości „biznesu naukowego”,
• obywateli i reprezentacje społeczeństwa cywilnego – oferując możliwości szero-
kiego networkingu, wielostronnych kontaktów, dostępu do informacji i decyzji,
uczestnictwa w kształtowaniu wizji życia zbiorowego w regionie, zainteresowania
samą ideą partycypacji.
Ideę foresightu można upowszechniać różnymi drogami – głównie przez media,
ale i drogą relacjonowania przypadków sukcesów, organizowania spotkań informacyj-
nych, konferencji, jak i kursów dających możliwość zapoznawania się z wynikami pro-
jektów dotyczących różnych spraw i ról odgrywanych w regionie. W ramach tej akcji
mieści się też międzyregionalny i międzynarodowy benchlearning, który może być ko-
rzystnym narzędziem w tworzeniu nowych relacji i projektów międzyregionalnych.
Kluczowi aktorzy
Do grona kluczowych aktorów projektu foresight trzeba zaliczyć inicjatorów,
sponsorów, komitet referencyjny i operacyjne kierownictwo projektu. Przydatny bywa
udział entuzjastów i ekspertów albo połączenie ich predyspozycji. W realiach szwedz-
kich często podkreśla się ich role w dynamizowaniu projektu. Ważne jest uświado-
mienie sobie ról różnych aktorów, a zwłaszcza:
• inicjatorów,
• grup celowych/użytkowników wiedzy/rezultatów projektu,
• sponsorów,
• komitetu referencyjnego,
• grupy kierującej,
• „bojowników sprawy”,
• politycznych admiratorów,
• ekspertów,
• znawców zarządzania procesami i projektami zaangażowanymi w proces foresightu,
• grup kontrolujących przebieg procesu foresightu,
• aktywnych obywateli.
99
Struktura organizacyjna procesu foresightu?
Struktura organizacyjna projektu foresightu powinna odzwierciedlać jego specy-
fikę. W każdej organizacji projektu i w każdej procedurze powinny się jednak znaleźć
następujące elementy:
1. Kształtowanie formalnej struktury organizacyjnej, czyli:
– identyfikacja interesariuszy,
– wyłonienie komitetu, jako grupy referencyjnej sterującej projektem,
– wyłonienie grupy „szefującej” projektowi – odpowiadającej za jego praktycz-
ne działania,
– rekrutacja „bojowników sprawy”, którzy będą potrafili zainteresować projek-
tem tych, którym na projekcie zależy,
– rekrutacja ekspertów – czyli dbałość o poziom projektu.
2. Proces decyzyjny
– określenie się co do stylu kierowania projektem,
– uzgodnienie i wprowadzenie w życie planu realizacji projektu,
– wytyczenie zadań dla każdej z wyłonionych organizacyjnie grup realizujących
projekt.
3. Werbunek środków działania
– wybranie sponsorów,
– zapewnienie dopływu środków drogą umów,
– określenie materiałów, środków, a także osób, którymi się dysponuje na star-
cie projektu.
W warunkach szwedzkich przywiązuje się wielkie znaczenie do samej organizacji
projektu. Ważne jest określenie ról i ich relacji. Podstawowe jednostki organizacyjne
„przekształcające” proces foresightu w formę projektu to:
Komitet referencyjny (styrgrupp) – odpowiedzialny za określenie celów bada-
nia, przyjętą metodykę pracy, plan realizacji projektu, strategię komunikacji z otocze-
niem i lansowanie wyników projektu. Do kompetencji komitetu należy również
odpowiedzialność za jakościową stronę projektu i dobór kluczowych aktorów.
Szefowie projektu – grupa operacyjna nadzorująca codzienną pracę nad projek-
tem, czyli między innymi:
• utrzymująca kontakty z interesariuszami i komitetem referencyjnym,
• organizująca systematycznie spotkania z szefami projektów cząstkowych i lidera-
mi grup powołanych do realizacji projektu,
• mająca nadzór nad kosztami, środkami i czasem trwania projektu,
• sprawdzająca czy raporty spełniają założone wymagania,
• nadzorująca dostarczanie raportów i ich przekazywanie do komitetu referencyjne-
go i sprawdzająca relewantność materiału uzyskanego metodami stosowanymi
w pracach nad projektem w przypadku innych działań innowacyjnych w regionie.
Ważnym procesem zapewniającym wiarygodność i „siłę perswazyjną” projektu
foresightu jest zapewnienie we wczesnym stadium działań poparcia politycznego.
Również rekrutacja kluczowych osób i ich kompetencje mogą umocnić znaczenie
projektu w środowisku regionalnym. W celu ożywienia idei projektu niezbędni są
100
jednak „zapaleńcy” (eldsjälar), czyli ci, którzy żyją ideą konkretnego działania, bo
upatrują w nim szczególny sens. Inna grupa, bez której nie sposób się obyć, to eksper-
ci – ich wkład jest decydujący w powodzenie merytoryczne projektu.
Szwedzkie doświadczenia bazują na „timingu” brytyjskim, jeśli chodzi o logiczny
porządek projektu. Zasadza się on na konkretnych etapach metody PERT (Program
Evaluation and Review Technique)
34
:
• „ożywienie” interesariuszy i wzbudzenie w nich przekonania, że warto podjąć się
przedsięwzięcia,
• wypracowanie infrastruktury projektu,
• wybranie ukierunkowania i metodyki projektu,
• zebranie materiału wyjściowego,
• zorganizowanie działań umożliwiających dopływ nowej wiedzy i nowe jej połą-
czenie,
• działanie na rzecz nowych/zaktualizowanych wizji regionu,
• uzyskanie konkretnych rezultatów/produktów foresightu,
• upowszechnianie wyników,
• nadzorowanie wprowadzania wyników/doświadczeń foresightu do praktyki decy-
zyjnej/operacyjnej w regionie,
• ułatwienie interesariuszom projektu spożytkowanie rezultatów i doświadczeń
dotyczących projektu,
• przeprowadzenie wewnętrznej samooceny i kontroli działań w projekcie.
Przykład etapowania projektu – Foresight: Archipelag przyszłości
Szwedzkie doświadczenia może zilustrować projekt: Archipelag przyszłości
(Framtidens Skärgård) (Nordfors, Norberg 2000). Etapy projektu były następujące:
• Analiza aktorów – zidentyfikowano wszystkich interesariuszy i decydentów mają-
cych wpływ na przyszłość archipelagu sztokholmskiego. Dzięki temu określono
układ sił (pole działania sił – kraftfält), który będzie decydować o formowaniu
przyszłości tego subregionu.
• Analiza polityczna – przestudiowano politykę szczegółową nastawioną na aspekty
ważne dla życia i rozwoju archipelagu.
• Studia przypadków – przypisano różnym wyspom archipelagu scenariusze przy-
szłości po to, aby wyobrazić sobie, jacy aktorzy i jak będą musieli współdziałać ze
sobą – i przy wykorzystaniu jakich narzędzi polityki.
• Opracowanie scenariuszy rozwojowych – alternatywnie opracowane w celu prze-
de wszystkim ujawnienia krytycznych dla rozwoju czynników, jak i identyfikacji
sił wzmagających siłę archipelagu w rozumieniu wskaźników sukcesu prezento-
wanych w celach projektu.
W praktyce oznaczało to opracowanie wariantowych scenariuszy dla archipelagu:
• „ogrodu dla bogatych” (sörgården),
• „sypialni Sztokholmu”,
34
Tamże s. 104.
101
• atrakcji turystycznej,
• parku narodowego.
Każdy z prezentowanych scenariuszy został przedstawiony szerokiemu gremium
interesariuszy, którzy uzyskali możliwość wypowiedzenia się, co do przyszłości ar-
chipelagu.
3.7. Szwedzkie do
świadczenia w organizowaniu regionalnych
foresightów
Zarządzanie procesem foresightu
O
SZACOWANIE WARIANTOWYCH ROZWIĄZAŃ
W materiałach szwedzkich, oceniających prace podjęte w ramach krajowego i re-
gionalnego projektu foresightu, zwrócono specjalną uwagę na metodyczną stronę sa-
mego procesu przewidywania. Chodziło przede wszystkim o to, aby prace w grupach
projektowych nie były prowadzone w sposób tradycyjny. Nie należy więc dążyć do
pośpiesznego osiągnięcia kompromisu, tylko stawiać na mocne alternatywne ujęcia,
z przekonaniem, że przyszłość jest trudna (jeśli w ogóle możliwa) do poznania.
W Szwecji uważa się, że na samym początku procesu należy poświęcić więcej
czasu na wybór i ugruntowanie wśród uczestników samej metody pracy. W grę może
wchodzić przeprowadzanie konkretnych szkoleń metodycznych, aby uzyskać pew-
ność, że praca odbywa się zgodnie z przyjętymi założeniami. Wiążą się z tym sprawy
rekrutacji. Za istotne uważa się, aby wszyscy uczestnicy prac byli osiągalni od samego
początku procesu i aby byli obecni na wszystkich posiedzeniach i spotkaniach.
Często wybieranym podejściem jest praca w zgodzie z metodyką tworzenia sce-
nariuszy. Założeniem przyjętym w pracy jest tworzenie obrazu przyszłości, który de
facto składa się z różnych obrazów i żadnego z nich się nie wyklucza. Dotyczy to
takiego tworzenia scenariusza, aby otrzymać możliwie wiarygodne, ale różne, jego
warianty i aby wariantowość w analizie wszystkich dających się uchwycić czynników
była utrzymana jak najdłużej.
W procesie foresightu powinny być wyraźnie zarysowane etapy prac wraz
z podaniem terminów osiągania kolejnych „stacji kontrolnych”, które byłyby też oka-
zją do składania sprawozdań gotowych do podania do publicznej wiadomości. Spraw-
dzoną formą są konferencje i seminaria z udziałem osób spoza projektu. Istotna
w przypadku „stacji kontrolnych” jest ich przydatność w racjonalnym podejściu do
komunikacji między różnymi panelami, które daje możliwość bardziej wnikliwego
wglądu w kwestie przekraczające zasięgiem zainteresowania pojedynczej grupy eks-
perckiej.
W kontekście powyższych uwag, sugeruje się potrzebę rekrutowania do prac
foresightu również „ekspertów procesowych”, czyli takich, którzy profesjonalnie za-
dbają o jakość samego procesu pracy. Ich zadaniem jest:
• przybliżanie uczestnikom techniki uczenia się i budowania kolektywnej kompetencji,
• ułatwianie dostępu do efektywnych metod foresightu,
• uprzystępnianie rzeczowych informacji ze źródeł pozaregionalnych,
102
• ułatwianie kontaktów z aktorami parającymi się podobnymi projektami gdzie
indziej, w tym zagranicą,
• ułatwianie kontaktów z ekspertami w innych regionach i krajach,
• ułatwianie relacji z interesariuszami w regionie, jak i podejmowanie konstruktyw-
nej współpracy ze sponsorami i aktorami kluczowymi dla wyników foresightu,
• zapewnianie dobrej komunikacji między szefami projektu a innymi aktorami,
• dbanie o kształtowanie i utrzymywanie dobrej atmosfery pracy i klimatu rzeczowości.
W
ARTOŚĆ PROCESU
W przeprowadzonych w Szwecji procesach foresightu starano się zadbać o ich ja-
kość. Zwykle słyszy się krytykę, że foresight nie stanowi niczego nowego. Kierowni-
cy projektów są odpowiedzialni jednak nie za oryginalność prezentacji ile za głęboko
przemyślane i ugruntowane obrazy przyszłości. Wartość prac polega na systematycz-
nie weryfikowanym procesie przeglądania i oceny spodziewanego działania różnych
czynników – czyli nie tyle rezultaty, co sam proces jest walorem. Foresight oznacza
bowiem systematyczną aktualizację stanowiska uczestników i obrazów przedstawianej
przyszłości regionów; sprawność metodyczna procesu jest gwarantem jego jakości.
Innymi słowy, dobry proces nie jest sprzeczny „z brakiem nowości” czy zakresem
proponowanych wniosków. To, co jest głównym łącznikiem procesu foresightu, to
przekonanie jego uczestników o naturalnej niepewności wszelkich prognoz i wglą-
dów, w związku z czym należy systematycznie szukać nowych odpowiedzi na
właściwie zadane pytania. To pytania są interesujące, czyli – wspólne zastanawianie
się nad wizerunkiem regionu w przyszłości jest główną wartością całego procesu.
Prowadzi ona do wypracowania rekomendacji i strategicznych planów, które upo-
wszechnione następnie wśród interesariuszy, dają wspólne podstawy do zmagania się
z wyzwaniami przyszłości.
Myślenie procesowe oznacza wreszcie, że foresight nie jest jednorazowym wyda-
rzeniem, tylko wymaga serii weryfikacji w celu kolejnych jego aktualizacji.
W szwedzkich materiałach są też zawarte informacje o kształtowaniu „kultury
foresightu”, czyli o nastawieniu wielu aktorów o różnych profilach i rolach społecz-
nych do podejmowania prób cząstkowego wglądu w przyszłość w sposób, który nie
tylko zapewnia profesjonalność prac, lecz także nie wymusza „szerokich” wizji,
a raczej wymaga skupienia na najbardziej interesujących danych aktorów kwestiach.
Ocena prac w ramach regionalnych foresightów. Waloryzacja grupy FOREN
Poglądy grupy FOREN na przydatność doświadczeń uzyskanych na podstawie
analizy ośmiu regionalnych foresightów dotyczyły następujących obszarów:
C
ELE I UKIERUNKOWANIE
Trudne jest wyznaczanie wyraźnych celów. Zwykle łączy się je w zawiłe zależno-
ści w związku z czym oczekiwania, co do przełomu technicznego przemieszane są
z rekomendacjami społecznymi. Pracując w panelach eksperckich trzeba dążyć do
maksymalnej konkretyzacji postawionych celów. Tym samym należy znaleźć właści-
we współdziałanie między reprezentantami o szerokiej wiedzy a tymi, co chcą pożyt-
kować wiedzę specjalistyczną. Typy kompetencji użytkowanej w panelach powinny
103
być świadomie dopasowywane do charakteru i zadań panelu: „szerokokątnych” bądź
„mocno zzoomowanych”.
P
OCZUCIE REALIZMU
W raporcie grupy FOREN mocno została podkreślona potrzeba rygoryzmu w do-
borze problematyki, czyli takiego doboru zadań, aby ich problematyka skłaniała do
rekomendacji pozwalającej na praktyczny wpływ na rozwój spodziewanych wyda-
rzeń, jaki umożliwiały weryfikujące analizy paneli w przyszłości.
K
ONKRETYZACJA PODMIOTOWA
Prace wykonywane w ramach foresightu powinna poprzedzić analizą głównych
wyzwań, słabości, trudności, które rzutują na obraz regionu i jego możliwości. Anali-
za taka umożliwi wytypowanie głównych aktorów, których przyszłe zachowania mogą
mieć decydujący wpływ na rozwój, jak i stanie się podstawą wyboru trafnych tematów
i dziedzin preferowanych następnie w pracach foresightu. W związku z takimi wybo-
rami, już w stadium poprzedzającym sam proces foresightu potrzebna jest wyraźna
koncepcja doboru uczestników paneli, jak i nieodzowne jest zlikwidowanie przeszkód
ograniczających kooperację między instytucjami.
P
RIORYTETY FORESIGHTU
Doświadczenie wykazuje wyraźną preferencję foresightów dla tematów ściśle
technicznych. Zarazem obserwuje się potrzebę lepszego uwzględniania zmian zacho-
dzących w społeczeństwie, między innymi po to, aby lepiej móc ocenić różne
konsekwencje takich, a nie innych scenariuszy technicznych i technologicznych.
Przykładem tematu „niedowartościowanego” jest kwestia prawodawstwa i możliwych
nowych regulacji instytucjonalnych. Na szczeblu regionalnym uwaga jest skupiona na
regulacjach instytucjonalnych w obrębie UE.
T
YP REZULTATU
.
Z
ORIENTOWANIE NA
„
PRODUKT
”,
CZY NA
„
PROCES
”?
Zorientowanie na „produkt” w podejściu do foresightu charakteryzuje te próby
wglądu, które chcą sprostać potrzebom gospodarki, wielkich firm, rynków, aby skorzy-
stać z pozytywnej dla nich asymetrii wiedzy i w porę opanować nowe nisze, czy przygo-
tować nowe produkty. Zorientowanie na „proces” oznacza próbę odpowiedzi na
przyszłe relacje między ludźmi i organizacjami, jednostką a władzą, osobą a instytucją.
U
WAGA ZORIENTOWANA NA
„
SŁABE SYGNAŁY
”
Wychwycenie w porę „słabych sygnałów”, łatwych do przeoczenia, a mogących
nagle przyczynić się do przełomu, to jeden z najważniejszych elementów „kunsztu
foresightu”. Wymaga wrażliwości na to, co nieoczekiwane i wymaga wyobraźni
w sposobie układania zajęć projektowych.
Z
KIM PRACOWAĆ
?
Doświadczenie z prac rozpoczętych już w ramach foresightów regionalnych
wskazuje na kluczowe znaczenie, dla powodzenia przedsięwzięcia, autorytetów, zna-
nych liderów, wpływowych decydentów i „facilitatorów”, mających realny wpływ na
bieg wydarzeń w regionie. Osobiste kontakty kierownictwa projektu foresightu
104
z wpływowymi postaciami życia regionu znaczą zwykle wiele dla powodzenia prac
w panelach. Fakt ten nie przesądza jednak wyboru metody pracy i współpracy.
O
RGANIZACJA PROJEKTU
Raport grupy FOREN zawiera trzy ważne aspekty dobrej organizacji, a mianowicie:
1) podział ról i odpowiedzialności,
2) proces decyzyjny,
3) sposób pozyskiwania środków na działanie.
Proces foresightu jest ogromnym, kompleksowym przedsięwzięciem organizacyj-
nym. Powoduje uruchamianie wielu różnych ról, stwarzanie wielu nowych pól do
zajmowania pozycji w stosunku do innych aktorów tej gry, skłanianie do nowego pro-
filowania postaw, reprezentowanie różnych rodzajów ekspertyz i różnych rodzajów
kompetencji. Różny jest też potencjał decyzyjny uczestników projektu, niepokrywają-
cy się często ze statusem wyrażającym znaczenie w macierzystej organizacji, ani
z uzurpowanym swoim wizerunkiem i wymaganym prestiżem.
Działanie w partnerstwie, w klimacie współpracy, jest trudnym zadaniem z zakre-
su organizowania działań zespołowych i wymaga szczególnych predyspozycji w kie-
rowaniu procesami zależnymi od jakości współdziałania. Często przeszkodą jest
niedookreślenie ról i mandatu do działania. Niejasności decyzyjne w tak skompliko-
wanej maszynerii, jaką jest projekt foresightu, często prowadzą do niewystarczającego
„przełożenia” intencji i życzeń w praktyczne działania.
Typowym kłopotem uczestników projektu, wywodzących się z sektora publicz-
nego, jest niewyraźne współgranie ścisłych reguł zachowań w tych organizacjach
ze stosunkowo bardziej „luźnymi zwyczajami” w postępowaniu w ramach projektu.
Stosunkowo „luźne obyczaje” w projekcie, też muszą w końcu zostać skonfrontowane
z wymogami uzyskania rezultatu, a co za tym idzie jest potrzebna większa formaliza-
cja i wyraźna strukturyzacja działań z konkretnym określeniem ról i zadań, jak i wy-
mogów i konsekwencji. Dodatkowo pojawia się potrzeba umiejętnej dokumentacji
podejmowanych działań. Znajomość reguł instytucjonalnych powstałych w procesie
foresightu, jak i różnych zachowań, mających znamiona elementów metodyki pracy,
powinna posłużyć następnie, jako materiał doskonalący metodykę prac i ich organiza-
cję w ramach foresightu w przyszłości.
K
OMUNIKACJA Z OTOCZENIEM
Przekazywanie wiedzy osiągniętej podczas pracy paneli eksperckich dokonuje się
w najszerszym stopniu drogą serii seminariów. Kiedy przedmiotem prac jest wiele
wątków, kończących się licznymi scenariuszami lub/i licznymi możliwymi ujęciami
wyrażonymi jako rekomendacje, powstaje trudność w wyraźnym przekazywaniu wy-
ników prac projektu.
Często, będąc świadomymi tego, grupy panelowe dążą do znalezienia konsensu-
su, który pozwoliłby im na bardziej przejrzysty obraz przyszłości. Powstaje ryzyko
zmniejszenia jakości wyniku przez szukanie motywów, idei, wizji, integrujących to,
co dokonano w projekcie, tylko po to by czuć większy komfort czytelnej komunikacji
z otoczeniem. Tracą na tym idee niemieszczące się w „kleconym” na prędce modus
vivendi.
105
Potrzeba sprawnego komunikowania o wynikach prac może zniechęcać do ener-
gicznego poszukiwania i testowania innych idei, alternatywnych scenariuszy wyda-
rzeń, innego rozumienia głównych sił i trendów.
E
WALUACJA PROJEKTU
Raport grupy FOREN wykazał brak konsekwentnych pomysłów na ewaluację
przeprowadzonych projektów. Tym samym trudniej jest utrwalić rutynę, która byłaby
przydatna w kolejnych krokach foresightów.
Adaptacja modelu foresightu do realiów planowania w regionach i gminach, wy-
maga skupienia się na wielu czynnikach, bez których regionalna specyfika wglądu
w przyszłość nie doprowadzi do pełnego sukcesu. W Kairo Future, jednej z najwięk-
szych firm szwedzkich, zajmującej się studiami przyszłości, przygotowano raport
zawierający ocenę ośmiu szwedzkich projektów skupionych na tworzeniu regional-
nych strategii rozwojowych i wyeksponowano w nim następujące czynniki sukcesu
(Bandhold 2001):
• otwarcie na zmiany – najważniejszy czynnik, który oznacza ewolucję w stronę
kultury premiującej kreatywność i przedsiębiorczość,
• współdziałanie na wszystkich poziomach decyzji i działania; żaden z partnerów
gry regionalnej (lokalnej) nie może liczyć na samodzielne forsowanie swoich inte-
resów i idei w warunkach wzrastającej współzależności między wszystkim
i wszystkimi,
• tworzenie aren współpracy, nowe idee i wizje powstają w warunkach spotkań
i dialogu wielu reprezentantów społeczności.
Foresight jest procesem, który, oferując metodyczną systematyczność, może
umocnić działanie czynników sukcesu, czyli:
• otwarcie na zmiany oznacza systematyczną analizę alternatywy rozwoju,
• współdziałanie oznacza poszukiwanie właściwych kombinacji ludzi i kompeten-
cji,
• tworzenie aren w ramach foresightu owocuje zwykle stabilną współpracą między
organizacjami.
3.8. Studium przypadku – projekt foresightu: Baltic String
Projekt BALTIC STRING obejmujący regiony przygraniczne Szwecji, Danii
i Niemiec mieści się w nurcie projektów unijnych, których realizacja powinna dopro-
wadzić do integracji regionów, obszarowo należących do różnych państw, a co za tym
idzie reprezentujących różne narodowe interesy wyrażone w celach regionalnych.
Projekt taki wymaga odpowiedniej organizacji oraz precyzyjnego uzgadniania celów
i przedsięwzięć, co z kolei, przy tradycyjnych formach współdziałania, łatwo prowa-
dzi do konfliktu interesów i zamiarów (Joergensen 2001).
Autorzy rozpoczętego w 1999 roku i obliczonego na 10 lat projektu STRING
(South-Western Baltic Sea Trans Regional Area Inventing New Geography) przyjęli
podejście najlepiej odpowiadające interesom i zamierzeniom wszystkich stron. Duża
liczba organizacji włączyła się w ten proces. Władzę i urzędy reprezentowały duńskie:
106
Västsjälland i Storström, niemieckie: miasto Hamburg i region Schleswig-Holstein
oraz szwedzki komitet Öresund. Obszar objęty projektem STRING to 36 800 km
2
z około 8 milionami mieszkańców.
35
Podczas realizacji projektu, starano się stworzyć
wspólną strategiczną platformę umożliwiającą wgląd w rozwój regionu południowo-
- zachodniej części Bałtyku. Projekt, na który przeznaczono 1,3 miliona euro był
opracowywany przez 30 miesięcy (od stycznia 1999 do lipca 2001 r.). Sporą część
czasu
w działaniach przygranicznych zajmowało stworzenie infrastruktury projektu, jak
i jego organizacja, ustalanie języka i trybu komunikowania się.
Celem realizacji projektu, przez aktorów reprezentujących wszystkie rodzaje ról
w regionach, było dosłowne i metaforyczne zbudowanie mostów. Określona miała być
możliwość połączenia Szwecji przez Danię z Niemcami nowymi mostami; metafo-
rycznie, a także przesłanki „międzynarodowej lokalności” w zmieniających się wa-
runkach procesów globalizacji.
Otwarcie na szerokie gremium zainteresowanych i nacisk na innowacyjność,
przedsiębiorczość i zrównoważony rozwój charakteryzowały ten projekt od samego
początku. Za najistotniejsze zadanie uznano konsekwentne jego połączenie z proce-
sami demokratycznego podejmowania decyzji w poszczególnych krajach. W pracach
nad projektem (w czasie konferencji, workshopów, seminariów) brali też udział poli-
tycy zarówno szczebla centralnego i lokalnego, jak i administracji publicznej różnych
szczebli. Jednocześnie zadbano o to, aby nie powoływać nowych struktur politycz-
nych ani administracyjnych, tylko starano się, metodą foresightu, zdynamizować ist-
niejące sfery życia politycznego i społecznego.
Autorzy projektu STRING chcieli również, aby w odczuciu mieszkańców regio-
nów przygranicznych, była to pożyteczna inicjatywa, która pozwoli na lepsze określe-
nie tego, co w przyszłości przesądzi o tym, aby było to dobre miejsce do życia i pracy.
Proces foresightu wymagał elastycznej organizacji projektowej. Powołany komi-
tet referencyjny (styrgrupp) składał się z szefów lokalnej administracji trzech krajów,
który do prowadzenia działań operacyjnych ustanowił sekretariat projektu, w którym
każdy kraj (region przygraniczny) miał swojego reprezentanta. Sekretariat, który nie
mając adresu, działając w przestrzeni wirtualnej, stymulował prace w kolejnych fa-
zach projektu.
Artykulacja wspólnych interesów i zamiarów następowała drogą spotkań w tema-
tycznych grupach roboczych, w które zaangażowało się ponad stu ekspertów z róż-
nych dziedzin, reprezentujących świat polityki, nauki, gospodarki, techniki, handlu
i sektor cywilny. Językiem dialogu był angielski. Eksperci byli powoływani przez
kierownictwo projektu nie wedle klucza reprezentatywności, lecz według klucza oso-
bistych dokonań.
Podstawę projektu stanowiło przekonanie, że konieczne jest zidentyfikowanie
głównych sił i czynników (drivande faktorer) warunkujących w najbliższej dekadzie
rozwój gospodarczy opisywanego obszaru. Drogą kolejnych przybliżeń opracowano
cztery scenariusze o podobnej wiarygodności. Nazwano je kolejno: „Elipsa przemian”
(förändringselipsen), „Globalna prowincja” (globala provinsen), „Lokalna gorączka
35
www.balticstring.net
107
złota” (den lokala guldfebern), „Najlepiej jest we własnym domu” (hem, ljuva hem).
Każdy ze scenariuszy cechował się innym usytuowaniem na linii globalne-lokalne
i tradycyjne-innowacyjne.
Kontakty między grupami roboczymi polegały na cyklicznych dyskusjach doku-
mentowanych publikowanymi raportami. Przykłady najważniejszych tematów to:
• hamulce i szanse biznesowe,
• policentryczny system urbanistyczny,
• zrównoważona mobilność.
Sekretariat projektu i szefowie tematycznych grup roboczych zadbali o to, aby
proponowane scenariusze mieściły się w szeroko rozumianej wspólnej wizji i w stra-
tegicznym planie działania, który przedłożono na konferencji kończącej projekt
w 2001 roku. Plan ten zawierał siedem priorytetów dla regionu objętego projektem
STRING:
• rozwój biznesu bazujący na innowacyjności i kreatywności,
• uczące się społeczeństwo – jako warunek technicznych innowacji,
• wymiana wiedzy – aby uprzystępnić działanie efektów synergii między prywat-
nymi i publicznymi organizacjami a światem akademickim i środowiskami ba-
dawczymi,
• warunki dla mobilności ludzi zarówno w sensie rynku pracy, jak i wymiany kultu-
ralnej i obcowania w sferze prywatnej,
• wzrost standardów infrastruktury i transportu,
• ochrona środowiska człowieka, ochrona krajobrazu,
• rozwój „kultury glokalności”.
Przyjęty strategiczny plan działania dał impuls kolejnym projektom, na przykład
Baltic Virtual Campus z udziałem Szwecji i Niemiec.
Partnerzy projektu STRING nadal się kontaktują i realizują kolejne projekty
cząstkowe.
108
Literatura
1. Ahlemeyer H.W., Königswieser R. (1997): Komplexität Managen – Strategien, Konzepte
und Fallbeispiele. Gabler Verlag.
2. Albright R.E., Kappel T.A. (2003): Roadmapping in the corporation. Research Technolo-
gy Management, 42 (2).
3. Alburqueque F., Rodriguez P., Ruiz R., Roman C. (1999): Learning to Innovate-
-Knowledge and Cultural Capital regions, background paper for the OECD Seminar: the
impact of cultural capital and knowledge upon social and economic development. Malaga,
Institute for Regional Development, University of Seville.
4. Amara R., Lipinsky A.J. (1993): Business planning for an uncertain future: scenarios and
strategies. New York, Pergamon Press.
5. Antoszkiewicz J. (1990): Metody heurystyczne: twórcze rozwiązywanie problemów. War-
szawa, PWE.
6. Arapé Morales J. (2001): The most commonly applied methodologies in technology fore-
sight. W: Regional Conference on Technology Foresight for Central and Eastern Europe
and the Newly Independent States, Vienna, April.
7. Australian guide to developing technology roadmaps – technology planning for business
competitiveness (2001).
8. Balackova H. (2003): Brainstorming and creativity. W: Foresight methodologies text
book. UNIDO, Training module 2.
9. Bandhold H. (2001): Slutsatser från åtta utvecklingsprojekt med syfte att framtidssäkra
kommunala och regionala strategier. Kairo Future, December.
10. Barbanente A., Khakee A. (2003): Influencing ideas and inspirations. Scenarios as an
instrument in evaluation. Foresight Vol. 5, No. 5.
11. Barker D., Smith D.J.H. (1995): Technology foresight using roadmaps. Long Range Plan-
ning, 28 (2).
12. Beck P.W. (1977): Strategic planning in the Royal Dutch/Shell Group, a paper presented
on the Conference of Corporate Strategic Planning. Shell International Petroleum Co. Ltd.
13. Becker H. (1989): Developing and using scenarios – assisting business decisions. Journal
of Business & Industrial Marketing. Vol. 4, No. 1, str. 61–70.
14. Bergelt K. (2000): Charting the future: Motorola’s approach to technology planning. Re-
port of the 6th Annual Cambridge Technology Management Symposium, Cambridge,
13–14 July.
15. Berkhout F., Hertin J. (2002): Foresight futures scenarios: developing and applying
a participative strategic planning tool. GMI newsletter
(http://www.greenleaf-publishing.com/pdfs/gmi37ber.pdf).
16. Bimber B., Popper S.W. (1994): What is a critical technology? RAND, DRU-605-CTI,
Santa Monica, CA.
17. Biniecki J., Szczupak B. (1995): Strukturalne podstawy oceny zapotrzebowania na energię
elektryczną w regionie. Katowice, Akademia Ekonomiczna.
18. Blind K., Cuhls K., Grupp H. (2001): Personal attitudes in the assessment of the future of
science and technology: a factor analysis approach. W: Technological Forecasting and So-
cial Change 68.
19. Bray O.H., Garcia M.L. (1997): Technology roadmapping: the integration of strategic and
technology planning for competitiveness. Proceedings of the Portland International Con-
ference on Management of Engineering and Technology (PICMET), 27–31 July.
109
20. Brown R., Phaal R. (2001): The use of technology roadmaps as a tool to manage technolo-
gy developments and maximise the value of research activity. IMechE Mail Technology
Conference (MTC 2001), Brighton, 24–25 April 2001.
21. Buchen I.H. (2003): Future-imbedded innovation methodologies. Foresight Vol. 5, No. 3.
22. Buzan T. (2001): The power of creative intelligence. New York, HarperCollins Publishers.
23. Castells M. (2000): The contours of the network society. Foresight Vol. 2, No. 2.
24. Coates J.F., Mahaffie J.B., Hines A. (1998): 2025: Scenarios of US and global society
reshaped by science and technology. Greensboro, Oakhill Press.
25. Cooke P. i inni (eds) (1995): Regional Innovation Systems – the role of governance in
a globalised worlds. UCL PressLtd.
26. Cuhls K. (1998): Technikvorausschau in Japan. Technik, Wirtschaft und Politik, 29, Phy-
sica, Heidelberg.
27. Cuhls K. (2000): Opening up foresight processes. W: Économies et Sociétés, Série
Dynamique Technologique et Organisation No. 5.
28. Cuhls K. (2003): Delphi method. W: Foresight methodologies text book. UNIDO, Train-
ing module 2.
29. Cuhls K. (2003): Setting priorities. W: Technology foresight for organizers training
course. Ankara, December.
30. Cuhls K. (2005): Delphi surveys, Teaching material for UNIDO Foresight Seminars.
31. Cuhls K., Blind K., Grupp H. (2002): Innovations for our future. Delphi ’98: New fore-
sight on science and technology. Technology, Innovation and Policy, Series of the Fraun-
hofer Institute for Systems and Innovation Research ISI No. 13, Physica, Heidelberg.
32. Cuhls K., Blind K., Grupp H. (eds.) (1998): Delphi ’98 Umfrage. Zukunft nachgefragt.
Karlsruhe, Studie zur globalen Entwicklung von Wissenschaft und Technik.
33. Cuhls K., Breiner S., Grupp H. (1995): Delphi-Bericht 1995 zur Entwicklung von Wissen-
schaft und Technik – Mini-Delphi, Karlsruhe 1995.
34. Cuhls K., Kuwahara T. (1994): Outlook for Japanese and German future technology.
Comparing technology forecast surveys. Technology, Innovation, and Policy, 1, Physica,
Heidelberg.
35. Da Costa O., Boden M., Friedewald M. (2005): Science and technology roadmapping for
policy intelligence – lessons for future projects. Second Prague Workshop on Futures
Studies Methodology, October.
36. Da Costa O., Boden M., Punie Y., Zappacosta M. (2003): Science and technology
roadmapping: from industry to public policy. IPTS Report 73.
37. Dalkey N.C (1969): The Delphi method: an experimental study of group opinion. Santa
Monica, prepared for United States Air Force Project Rand.
38. Dalkey N.C. (1968): Predicting the future. Santa Monica.
39. Dalkey N.C. (1969): Analyses from a group opinion study. Futures, Vol. 2, No. 12.
40. Dalkey N.C., Brown B., Cochran S. (1969): The Delphi method. Use of self ratings to
improve group estimates, Santa Monica.
41. Dalkey N.C., Helmer O. (1963): An experimental application of the Delphi-method to the
use of experts. Management Science, 9.
42. de Bono E. (1985): Six thinking hats. Toronto, Key Porter Books.
43. de Bono E. (1990): I am right, you are wrong. London, Viking Press.
44. Endless Frontier, Limited Resources: US R&D Policy for Competitiveness (1996). Wash-
ington DC, Council on Competitiveness.
45. Eto H. (2003): The suitability of technology forecasting/foresight methods for decision sys-
tems and strategy. A Japanese view. Technological Forecasting and Social Change No. 70.
110
46. EU-US Seminar: New Technology Foresight, Forecasting & Assessment Methods (2004):
session 3, models and voices 112, Seville 13–14 May.
47. Experiences and ideas for developing foresight in a regional innovation strategy context
(2004). Brussels, European Commission, Directorate-General for Research, October.
48. Fahey L., Randall R.M. (1998): Learning from the future – Competitive foresight scena-
rios. John Wiley & Sons.
49. Fink A., Siebe A., Kuhle J.-P. (2004): How scenarios support strategic early warning pro-
cesses. Foresight, Vol. 6, No. 3.
50. Floyd C. (1997): Managing technology for corporate success. Aldershot, Gower.
51. Fondazione-Rosselli (1996): Le priorità nazionali della ricerca industriale. Milano, Primo
rapporto, Franco Angeli.
52. Fontela E. (2000): Bridging the gap between scenarios and models. Foresight Vol. 2, No. 1.
53. Fontela E., Guzmán J., Pérez M., Santos F.J. (2006): The art of entrepreneurial foresight.
Foresight Vol. 8, No. 6.
54. Foresight Futures 2020: revised scenarios and guidance (2002). London, UK Department
of Trade and Industry.
55. Freeman C., Jahoda M., Cole S., Miles I., Pavitt K. (eds) (1978): World futures: the great
debate. London, Martin Robertson.
56. Galvin R. (1998): Science roadmaps. Science Vol. 280, May 8.
57. Gavigan J., Scapolo F., Keenan M., Miles I., Farhi F., Lecoq D., Capriati M., Di Bartolomeo
T. (2001): A Practical Guide to Regional Foresight. Seville, European Commission.
58. Gavigan J.P., Scapolo F. (1999): A comparisation of national foresight exercises. Fore-
sight Vol. 1, No. 6, December.
59. Gaynor G.H. (ed.) (1996): Handbook of technology management. New York, McGraw-Hill.
60. Gelb M.J. (1998): How to think like Leonardo da Vinci. New York, Delacorte Press.
61. General Direction for Industrial Strategies – Les technologies clés pour l’industrie
française à l’horizon 2000 (1995). Ministry of Economics Finance and Industry
(http://www.minefi.gouv.fr).
62. Georghiou L. (1996): The UK Technology Foresight Programme. Futures Vol. 28(4).
63. Georghiou L. (2001): Third generation foresight – Integrating the socioeconomic dimen-
sion. Proceedings of the International Conference on Technology Foresight – the approach
to and potential for new technology foresight, NISTEP. EU-US seminar: New Technology
Foresight, Forecasting & Assessment Methods, Seville 13–14 May 2004.
64. Georghiou L. (2003): Foresight: concept and practice as a tool for decision making. W:
Shaping our future: Technology Foresight Summit, Budapest, March.
65. Geschka H., von Reibnitz U. (1982): Die Szenario-Technik als Grundlage der strategi-
schen Planung. W: Praxis der strategischen Unternehmensplanung. Frankfurt, Töp-
fer/Afheldt (Hrsg.).
66. Gierszewska G., Romanowska M. (2002): Analiza strategiczna przedsiębiorstwa. War-
szawa, PWE.
67. Glenn J.C., Gordon T.J. (1999): State of the future challenges we face at the Millenium.
The Millenium Project, American Council for the United Nations University
(http://millenium-project.org).
68. Godet M. (1977): Crise de la prévision. Essor de la prospective. Paris, PUF.
69. Godet M. (1980): Demain les crises: de la résignation à l’antifatalité. Paris, Hachette.
70. Godet M. (1985): Crisis are opportunities. Montréal, Gamma Press.
71. Godet M. (1985): Prospective et planification stratégique. Paris, Economica.
72. Godet M. (1987): Scenarios and strategic management. London, Butterworth.
111
73. Godet M. (1990): Integration of scenarios and strategic management: using relevant, con-
sistent and likely scenarios. Futures, Vol. 22, No. 7.
74. Godet M. (1991): De l’anticipation à l’action: manuel de prospective et de stratégie. Paris,
Dunod.
75. Godet M. (1997): Manuel de prospective stratégique: l’art et la méthode. Paris, Dunod.
76. Godet M. (1997): Manuel de prospective stratégique: une indiscipline intellectuelle. Paris,
Dunod.
77. Godet M. (2000): Bottom line in the new economy. Foresight Vol. 2, No. 6.
78. Godet M. (2000): How to be rigorous with scenario planning. Foresight Vol. 2, No. 1.
79. Godet M. (2002): Foresight and territorial dynamics. Foresight Vol. 4, No. 5.
80. Godet M. (2005): Regions facing their futures. Foresight, Vol. 7, No. 2.
81. Gordon T., Pease A. (2006): RT Delphi: an efficient, ‘round-less’ almost real time Delphi
method. Technological Foresighting and Social Change Vol. 73.
82. Gordon T.J., Helmer O. (1964): Report on a long-range forecasting study. Santa Mon-
ica/California, Rand Corporation.
83. Greeuw S.C.H., van Asselt M.B.A., Grosskurth J., Storms C.A.M.H., Rijkens-Klomp N.,
Rothman D.S., Rotman J. (2000): Cloudy crystal balls: an assessment of recent European
and global scenario studies and models. Experts Corner Report: Prospects and Scenarios 4.
Copenhagen, European Environment Agency.
84. Gregory M.J. (1995): Technology management: a process approach. Proceedings of the
Institute of Mechanical Engineers 209.
85. Grimm, W., von Reibnitz U. (1985): Persönliche Zukunftsbilder: Die Nutzung der Szena-
rio-Methode für die Lebens- und Karriere-Planung. Personalwirtschaft No. 3.
86. Groenveld P. (1997): Roadmapping integrates business and technology. Research Tech-
nology Management 40(5) .
87. Grupp H. (1994): Technology at the beginning of the 21st century. Technology Analysis &
Strategic Management Vol. 6, No. 4.
88. Grupp H. (ed.) (1999): Technological forecasting and social change. Special Issue on Na-
tional Foresight Projects Vol. 60, No. 1.
89. Häder M., Häder S. (1995): Delphi und Kognitionspsychologie: Ein Zugang zur theoreti-
schen Fundierung der Delphi-Methode. W: ZUMA-Nachrichten Vol. 37, 19.
90. Hammer R., von Reibnitz U. (1984): Strategische Unternehmensführung mit Szenario-
Technik. W: Der Innovations-Berater, Freiburg.
91. Hankinson G.A. (1986): Energy scenarios – The sizewell experience. Long Range Plan-
ning 5.
92. Havas A. (2003): Policy challenges and options for Central European countries. Techno-
logical Innovation and Globalisation: Implications for Intermediate Developed Countries
workshop, organized by ISCTE, Lisbon, 23–24 October.
93. Havas A. (2003): Socio-economic and development needs: focus of foresight programme.
W: Technology Foresight for Organizers Training Course, Ankara, December.
94. Henderson H. (1980): Creating alternative futures, Perigee.
95. Hérault B. (2006): Public forecasting and futures studies in Germany. Foresight, Vol. 8,
No. 6.
96. Hérault B. (2006): Public futures studies: themes and variations. Foresight Vol. 8, No. 2.
97. Horton A. (1999): A simple guide to successful foresight. Foresight Vol. 1, No. 1.
98. Horton A. (1999): Forefront: a simple guide to successful foresight. Foresight Vol. 1, No. 1.
99. Irvine J., Martin B. (1984): Foresight in Science. Picking the Winners, London and Dover,
Francis Pinter.
112
100. Jansen L. (2003): The challenge of sustainable development. Journal of Cleaner Produc-
tion Vol. 11, Issue 3, May.
101. Jantsch E. (1967): La prévision technologique. Paris, OCDE.
102. Jantsch E. (1967): Technological forecasting in perspective. Paris, OECD.
103. Joergensen B.H. (2001): Foresight in Cross-Border Co-operation. IPTS report Vol. 59.
104. Kaivo-oja J., Marttinen J., Varelius J. (2002): Basic conceptions and visions of the region-
al foresight system in Finland. Foresight Vol. 4, No. 6.
105. Kaplan A., Skogstad A.L., Girshick M.A. (1950): The prediction of social and technologi-
cal events. The Public Opinion Quarterly, XIV.
106. Kaufmann A., Fustier M., Drevet A. (1975): Inwentyka: metoda poszukiwania twórczych
rozwiązań. Warszawa, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne.
107. Keenan M. (2003): Technology foresight: an introduction. Ankara, Technology Foresight
for Organizers Training Course, December.
108. Keenan M. (2003): Using expert and stakeholder panels in technology foresight: principles
and practice. Ankara, Technology Foresight for Organizers Training Course, December.
109. Keenan M., Miles I. (2003): Organizing a technology foresight exercise. Ankara, Technol-
ogy Foresight for Organizers Training Course, December.
110. Keenan, M. i inni (2003): European foresight competence mapping. Seville, EC JRC-IPTS.
111. Kelly R., Sirr L., Ratcliffe J. (2004): Futures thinking to achieve sustainable development
at local level in Ireland. Foresight Vol. 6, No. 2.
112. Klasik A. (1986): Scenariusze przyszłości tradycyjnego regionu ekonomicznego (na przy-
kładzie regionu katowickiego). Katowice, Akademia Ekonomiczna.
113. Klasik A. (red.) (1990): Zarys metodyki planowania strategicznego, wyd. 1. Katowice
Akademia Ekonomiczna.
114. Klasik A. (red.) (1993): Planowanie strategiczne. Warszawa, PWE.
115. Klasik A. (red.) (1993): Zarys metodyki planowania strategicznego, wyd. 2, Katowice,
Akademia Ekonomiczna.
116. Klusacek K. (2003): Critical technologies. W: Foresight methodologies text book,
UNIDO, Training module 2.
117. Koch R. (1998): Strategia: jak opracować i wprowadzić w życie najskuteczniejszą strate-
gię. Kraków, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu.
118. Kodama F. (1992): Technology fusion and the new R&D. Harvard Business Review, July-
August.
119. Kostoff R.N., Schaller R.R. (2001): Science and technology roadmaps. IEEE Transactions
of Engineering Management 48 (2).
120. Kreikebaum H. (1996): Strategiczne planowanie w przedsiębiorstwie. Warszawa, PWN.
121. Krüger U.M. (1975): Die Antizipation und Verbreitung von Innovationen. Entwicklung
und Anwendung eines kommunikations-strategischen Konzeptes unter besonderer Berück-
sichtigung der Delphi-Technik, Köln.
122. Kuciński J. (2006): Organizacja i prowadzenie projektów foresight w świetle doświadczeń
międzynarodowych. Warszawa, Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN.
123. Leemhuis J.P. (1985): Using scenarios to develop strategies. Long Range Planning 2.
124. Lempert R.J., Popper S.W., Bankes S.C. (2003): Shaping the next one hundred years: New
Methods for Quantitative. Santa Monica, Long-Term Policy Analysis, The RAND Pardee
Center.
125. Leonard-Barton D. (1995): Wellsprings of knowledge: building and sustaining the sources
of innovation. Boston, Harvard Business School Press.
126. Linstone H.A. (1998): Multiple perspectives revisited. Orlando, IAMOT Conference.
113
127. Linstone H.A. (1999): Decision making for technology executives: using multiple perspec-
tives to improve performance. Boston/London, Artech House.
128. Linstone H.A. (1999): Foresight activities around the globe: resurrection and new para-
digms. W: Forward Thinking Proceedings-Report. Hamburg, GR Print + Mail GmbH.
129. Linstone H.A., Mitroff I.I. (1994): The challenge of the 21st Century: managing technolo-
gy and ourselves in a shrinking world. Albany, State University of New York Press.
130. Linstone H.A., Turoff M. (eds.) (1975): The Delphi method: techniques and applications.
Reading: Addison-Wesley.
131. Loveridge D. (1999): Foresight: a course for sponsors, organisers and practitioners. Course
Notes, PREST, University of Manchester, July.
132. Loveridge D., Georghiou L., Nedeva M., (1995): United Kingdom Technology Foresight
Programme, Delphi Survey. A Report to the Office of Science and Technology, PREST,
University of Manchester, HMSO, London.
133. Loveridge D., Street P. (2005): Inclusive foresight. Foresight Vol. 7, No. 3.
134. Macintosh A., Filby I., Tate A. (1998): Knowledge asset roadmaps. Proceedings of the 2nd
International Conference on Practical Aspects of Knowledge Management, Basel, 29–30
October.
135. Mareuge C. (2006): Futures studies and public advisory work in Ireland. Foresight Vol. 8,
No. 4.
136. Martin B. (1996): Foresight in science and technology. Technology Analysis and Strategic
Management Vol. 7, No. 2.
137. Martin B. (1999): Research and technology foresight in Europe. W: Forward Thinking
Proceedings-Report. Hamburg, GR Print + Mail GmbH.
138. Martin B. (2001): Technology foresight in a rapidly globalizing economy. UNIDO Re-
gional Conference on Technology Foresight for Central and Eastern Europe and the Newly
Independent States, Vienna, April (ttp://www.unido.org.).
139. Martino J.P. (1983): Technological forecasting for decision making, 2nd edition, North
Holland, New York, Amsterdam, Oxford.
140. Marvin S. (2000): Understanding urban futures: between science and science fiction. Fore-
sight Vol. 2, No. 6.
141. McMillan A. (2003): Roadmapping: agent of change. Research Technology Management
42 (2).
142. Meadows D. (2004): The limits of growth. Chelsea Green Publishing.
143. Mendonça S. (2001): Scenarios as a social science-based technology: Evidence from Roy-
al Dutch/Shell. W: Stevenson T., Masini E., Rubin A., Lehmann-Chadha M. (eds.), The
quest for the futures: a methodology seminar in futures studies, Turku, Finland.
144. Meristo T. (1989): Not forecasts but multiple scenarios when coping with uncertainties in
the competitive environment. European Journal of Operational Research Vol. 38, No. 3.
145. Mesarovic M., Pestel E. (1974): Menschheit am Wendepunkt, Stuttgart.
146. Miles I. (1999): Why the future is Fortean. Foresight Vol. 1, No. 1.
147. Miles I. (2003): Scenario planning. W: Foresight methodologies text book, UNIDO, Trai-
ning module 2.
148. Miles I. (2005): Knowledge intensive business services: prospects and policies. Foresight
Vol. 7, No. 6.
149. Miles I., Keenan M. (2000): Foren issue paper – From national to regional foresight:
experiences & methods, workshop 1, Manchester, April.
150. Miles I., Keenan M. (2002): Bringing it all back home: linking national and regional fore-
sight. IPTS Report No. 61, February.
114
151. Miles I., Keenan M. (2003): Overview of methods used in foresight. W: Technology Fore-
sight for Organisers Training Course, Ankara, December.
152. Miles I., Keenan M., Fahri F., LeCoq D. (2001): Creating vision in the regions: a frame-
work for organising regional foresight. IPTS Report No. 59, Nov 2001.
153. Narayanan V.K., Fahey L. (2006): Institutional evolution as an emerging focus in scenario
planning. Futures 38.
154. National Critical Technologies Report (1995). Washington DC, Council on Competitive-
ness.
155. National Critical Technologies Report (1995). Washington DC, White House.
156. Nedeva M., Georghiou L., Loveridge D., Cameron H. (1996): The use of co-nomination to
identify expert participants for Technology Foresight. R&D Management Vol. 26, No. 2.
157. Nonaka I. (1991): The knowledge-creating company. Harvard Business Review, Nov-Dec.
158. Nordfors L., Norberg H. (2000): Framtidens Skärgård- SMG Consulting , Regionplane-
och trafikkontoret i Stockholm. Rapport 7/2000.
159. Nyiri L. (2002): How to turn mobilising regional foresight potential into a structural con-
tribution to European integration: lessons to be learnt from a comparative study of national
foresight activities in accession countries. STRATA ETAN Expert Group Action on Mobi-
lising Regional Foresight Potential for an enlarged European Union, EU DG Research
Unit K, June.
160. Nyiri L. (2003): Foresight as a policy making tool. W: Technology Foresight for Organiz-
ers Training Course, Ankara, December 2003.
161. O’Neill G.K. (1981): 2081. New York, Simon and Schuster.
162. Paillard S. (2006): Futures studies and public decision making in Sweden. Foresight Vol.
8, No. 5.
163. Parke H.W., Wormell D.E. W. (1956): The Delphic oracle, Basil Blackwell. Oxford.
164. Penc J. (1994): Strategie zarządzania: perspektywiczne myślenie – systemowe działanie.
Warszawa, Placet.
165. Phaal R. (2002): Foresight vehicle technology roadmap: technology and research direc-
tions for future road vehicles. UK Department of Trade and Industry, URN 02/933.
166. Phaal R. (2003): Technology roadmapping. W: Foresight methodologies text book,
UNIDO, Training module 2.
167. Phaal R., Farrukh C.J.P. (2000): Technology planning survey – results. Institute for Manu-
facturing, University of Cambridge, Project report.
168. Phaal R., Farrukh C.J.P., Probert D.R. (2000): Fast-start technology roadmapping. Pro-
ceedings of the 9th International Conference on Management of Technology (IAMOT
2000), 21–25 February, Miami.
169. Phaal R., Farrukh C.J.P., Probert D.R. (2001): Characterisation of technology roadmaps:
purpose and format. Proceedings of the Portland International Conference on Management
of Engineering and Technology (PICMET 01), Portland, 29 July–2 August.
170. Phaal R., Farrukh C.J.P., Probert D.R. (2001): T-Plan: the fast-start to technology
roadmapping: planning your route to success. Institute for Manufacturing, University of
Cambridge.
171. Pill J. (1971): The Delphi method: substance, context, a critique and an annotated biblio-
graphy. W: Socio-Economic Planning Science Vol. 5.
172. Popper S.W., Wagner C.S., Larson E.W. (1998): New forces at work: industry views criti-
cal technologies, Santa Monica, CA, RAND.
173. Primer Informe de Prospectiva Tecnologica Industrial: Futuro Tecnologico en el horizonte
del 2015 (1999). Madrid, Observatorio de Prospectiva Tecnologica Industrial.
115
174. Probert D.R., Phaal R., Farrukh C.J.P. (2000): Structuring a systematic approach to tech-
nology management: concepts and practice. International Association for Management of
Technology (IAMOT) Conference, 19–22 March, Lausanne.
175. Proposal of the National Research Programme (2002): Ministry of Education, Youth and
Sports, Czech Republic and the Research and Development Council of the Czech Repub-
lic, Prague (http://www.foresight.cz).
176. Ratcliffe J. (2002): Scenario planning: strategic interviews and conversations. Foresight
Vol. 4, No. 1.
177. Ringland G. (1998): Scenario planning: managing for the future. Chichester, John Wiley &
Sons.
178. Robinson J. (1982): Energy backcasting: a proposed method of policy analysis. Energy
Policy 10, 4 .
179. Robinson J. (2003): Future subjunctive: backcasting as social learning. Futures Vol. 35,
Issue 8, October.
180. Roubelat F. (2000): Scenario planning as a networking process. Technological Forecasting
and Social Change Vol. 65, No. 1.
181. Roussel P.A., Saad, K.N., Erickson, T.J. (1991): Third generation R&D: managing the link
to corporate strategy. Boston, Harvard Business School Press.
182. Saint-Paul R., Tenière-Buchot P.F. (1974): Innovation et évaluation technologique. Paris,
Entreprise Moderne d’Edition.
183. Scase R. (1999): Britain towards 2010: the changing business environment. London.
184. Schwartz P. (1991): The art of the long view. New York, Doubleday.
185. Science and technology foresight: preparatory phase (2000): PHARE SCI-TECH II.
PL9611.
186. Solem K.E., Gaivoronskaia G. (2005): Biotechnology and foresight. Foresight Vol. 7, No. 5.
187. Stata R. (1989): Organizational learning: the key to management innovation. Sloan Man-
agement Review, Spring.
188. Steele L.W. (1989): Managing technology: the strategic view. New York, McGraw-Hill.
189. Strauss J., Radnor M., Peterson J. (1998): Plotting and navigating a non-linear roadmap:
knowledge-based roadmapping for emerging and dynamic environments. Proceedings of
the East Asian Conference on Knowledge Creation Management, 6–7 March, Singapore.
190. Tavares L.V. (2002): Foresight in the EU: multi-criteria priorities and multi-level govern-
ance. Conference Proceedings, The Role of Foresight in the Selection of Research Priori-
ties. Edited by IPTS-JRC, July, European Commission Report, EUR 20406, EN.
191. Technologies clés 2005 (2000). CM International, Ministry of Economics Finance and
Industry (http://www.minefi.gouv.fr).
192. Technology Foresight Ireland: An ICSTI Overview (1999). Dublin, Irish Council for Sci-
ence and Innovation.
193. Technology Foresight: Progress through Partnership (1995): London, HMSO.
194. Technology roadmapping – a strategy for success, including a guide for government em-
ployees (http://strategis.ic.gc.ca/epic/site/trm-crt.nsf/en/h_rm00000e.html).
195. Technology roadmapping – delivering business vision (1997). Working group report,
European Industrial Research Management Association, No. 52, Paris.
196. The Fifth Technology Forecast Survey: Future Technology in Japan (1992). Tokyo, Na-
tional Institute of Science and Technology Policy & Science and Technology Agency
(http://www.nistep.go.jp).
197. The Norway 2030 Seminar and Workshop on foresight to Scenarios-Methodology and
Models (2002). EC/EFTA.
116
198. The Sixth Technology Forecast Survey: Future Technology in Japan (1997). Tokyo, Na-
tional Institute of Science and Technology Policy (NISTEP).
199. UK Technology Foresight, Progress through Partnership, Panel 8 Information Technology
and Electronics (1994). London, Office of Science and Technology.
200. US Department of Energy guide to applying science and technology roadmapping in envi-
ronmental management (2000) (http://emiweb.inel.gov/roadmap/links.html).
201. Valaskakis K., Sindell P.S., Smith J.G., Fitzpatrick – Martin I. (1988): Propozycje dla
przyszłości: społeczeństwo konserwacyjne. Warszawa, PIW.
202. van der Heijden K. (2000): Planowanie scenariuszowe w zarządzaniu strategicznym. Kra-
ków, Oficyna Ekonomiczna.
203. Velamoor S. (2000): Managing the future. Foresight Vol. 2, No. 3.
204. von Ilsemann W. (1980): Die geteilte Zukunft – Szenario-Planung bei Shell. Manager-
Magazin Heft 5.
205. von Reibnitz U. (1981): So können auch Sie die Szenario-Technik nutzen – für mehr
Handlungsspielraum in Ihren Marketingplanungen. Marketing-Journal 14, Heft 1.
206. von Reibnitz U. (1982): Mit der Szenario-Technik die Zukunft bewältigen. W: Aigner G.
(Hrsg.): 90 Überlebenskonzepte für deutsche Manager, München 1982.
207. von Reibnitz U. (1983): Szenarien als Grundlage strategischer Planung, Harvard-Manager 1.
208. von Reibnitz U. (1986): Szenario-Technik – Optionen für die Zukunft. Der Controlling-
Berater, Freiburg i.B., 4., September, Heft 5.
209. von Reibnitz U. (1986): Vortrag zum Thema Methoden der Unternehmensführung aus der
Sicht der zukünftigen wirtschaftlichen und sozialen Entwicklung. Tagung: Innovation und
Management der Wirtschaftsförderungsinstitutes der Bundeskammer der gewerblichen
Wirtschaft in Wien, April.
210. von Reibnitz U. (1987): Szenarien – Optionen für die Zukunft. Hamburg, McGraw-Hill
Book Company GmbH.
211. von Reibnitz U. (1988): Scenario techniques. Hamburg, McGraw-Hill Book Company
GmbH.
212. von Reibnitz U. (1989): La technique des scénarios pour la planification et la prévision.
Paris, AFNOR.
213. von Reibnitz U. (1991): Profilierung zum Full-Service-Anbieter-Szenario 2000: Blick in
die Zukunft des Getränkefachgrosshandels. Dynamik im Handel, März, Heft 3.
214. von Reibnitz U. (1991): Szenario-Technik für die Fruchtsaftindustrie. Flüssiges Obst 58,
August, Heft 8.
215. von Reibnitz U. (1992): Szenario-Technik – Instrumente für die unternehmerische und
persönliche Erfolgsplanung. Wiesbaden, Betriebswirtschaftlicher Verlag Dr. Th. Gabler
GmbH.
216. von Reibnitz U. (1992): Szenario-Technik – Risiken und Störereignisse in die Planung
einbeziehen. Elektronik April, Heft 4.
217. von Reibnitz U. (1993): Szenario-Technik – Eine Methode, die dort anfängt, wo die klas-
sische Marktforschung aufhört. Planung und Analyse, Methodisches Stichwort, Februar,
Heft 2.
218. von Reibnitz U. (1995): Blick nach vorn. Manager Magazin, Serie Unternehmensma-
nagement, Hamburg, November, Heft 11.
219. von Reibnitz U. (1995): Visionen und Szenarien in Unternehmen, in: Controlling-
Managementfunktion und Führungskonzeption. Landsberg/Lech, März.
220. von Reibnitz U. (1996): Die Zukunft beherrschbar machen. Acquisa Verkauf-Marketing-
Motivation, Max-Schimmel-Verlag Würzburg, Februar.
221. von Reibnitz U. (1996): Marktforschung als Zukunftsforschung. Planung & Analyse 5/96.
117
222. von Reibnitz U. (1996): Zukunftsplanung: Szene für Szene. Markt und Mittelstand, Unter-
nehmensführung, August, Ausgabe No. 8.
223. von Reibnitz U. (1997): Umgang mit der Zukunft – Entwicklung der Zukunftsforschung in
Frankreich. W: Fremde Freunde, Deutsche und Franzosen vor dem 21. Jahrhundert, Piper
Verlag GmbH, München.
224. von Reibnitz U. (1998): Selbst am Drücker sein. ALPHA, der Kadermarkt der Schweiz,
Wochenende 7/8 Februar.
225. von Reibnitz U. (1999): Managing and planning in turbulent times – How scenario tech-
niques help you plotting a successful path into the future. SBM Conference, Cannes,
France, April.
226. von Reibnitz U. (1999): Scenarios on the futures of consumer attitudes and their use of sus-
tainable products. Natural Fibres Performance Conference, Copenhagen, Denmark, May.
227. von Reibnitz U., Geschka H., Seibert S. (1982): Szenario-Technik als Grundlage von Pla-
nungen. Frankfurt, Battelle.
228. Voros J. (2003): A generic foresight process framework. Foresight Vol. 5, No. 3.
229. Weaver P. i inni (2000): Sustainable technology development. Sheffield, Greenleaf Pub-
lishing.
230. Wechsler W. (1978): Delphi-Methode, Gestaltung und Potential für betriebliche Progno-
seprozesse, Schriftenreihe Wirtschaftswissenschaftlich Forschung und Entwicklung. Mün-
chen.
231. Wheelen T.L., Hunger J.D. (1998): Strategic management and business policy: entering
the 21st century global society. Addison Wesley.
232. Whipp R. (1991): Managing technological changes: opportunities and pitfalls. Internation-
al Journal of Vehicle Design 12 (5/6).
233. Willyard C.H., McClees C.W. (1987): Motorola’s technology roadmap process. Research
Management Sept.–Oct.
234. Woudenberg F. (1991): An evaluation of Delphi, Technological Forecasting and Social
Change Vol. 40.
235. Zawiślak A. (1978): Organizacja i planowanie: ujęcie systemowe. Warszawa, PWE.
Strony internetowe:
businessballs.com/swotanalysisfreetemplate.htm
csiro.au
esrc.ac.uk/2010/docs/britain.html
forfas.ie/foresight/index.html
forlearn.jrc.es/guide/0_home/index.htm
planonline.org/planning/strategic/swot.htm
foresight.gov.uk
amputee-coalition.org/communicator/vol2no4pg1.html