Katedra Hodowli Koni i Jeździectwa – Zbigniew Jaworski

Wykład 1

Aktualna sytuacja w hodowli koni
Rola i znaczenie gospodarcze koni
Pogłowie koni na świecie – ok. 60 mln szt.
Pogłowie koni w Polsce:



1970r. – 2500 tys. szt.



1980r. – 1500 tys. szt.



1990 – 900 tys. szt.



2000 – 500 tys. szt.



205 – 335 tys. szt.



2009 – 350 tys. szt.



teraz – 330 tys. szt.

Prognozy na dalsze lata:



konie zimnokrwiste – dalszy spadek - 50%



konie szlachetne – wzrost (zależne od zamożności społeczeństwa)



kuce – wzrost

Pogłowie koni w wybranych województwach:



mazowieckie – ok. 60 000 szt.



lubelskie: ok. 42 000 szt.



małopolskie – ok. 31 000 szt.



warmińsko-mazurskie – ok. 18 000 szt.



opolskie – ok. 3500 szt.



lubuskie – ok. 6000 szt.



zachodniopomorskie – ok. 6500 szt.

Hodowla zarodowa (wpisane do ksiąg stadnych): 20-25% pogłowia
Chów koni (rekreacja, turystyka, praca, na rzeź): 75-80% pogłowia

Uregulowania prawne:
Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 roku O organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich, wraz z późniejszymi
zmianami (z dnia 12 marca 2004 oraz 21 czerwca 2007) reguluje m.in. sprawy związane z:



zakresem hodowli oraz zachowaniem zasobów genetycznych



oceną wartości użytkowej i hodowlanej



prowadzeniem ksiąg i rejestrów zwierząt hodowlanych



nadzorem nad hodowlą i rozrodem zwierząt gospodarskich

Ustawa z dnia 25 czerwca 2009 – zmiana ustawy o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt

Rola i znaczenie gospodarcze koni:



kierunki wykorzystania:

o przyżyciowe:

 praca (żywa siła robocza – różne formy)
 pielęgnacja krajobrazu (żywe kosiarki)
 mleko
 krew
 włosie

 obornik

o pośmiertnie:

 mięso
 skóra
 jelita
 kości

Zmiany w sposobach wykorzystania koni:



wyraźne zmniejszenie zapotrzebowania na żywą siłę roboczą



zwiększone zainteresowanie wykorzystaniem koni w różnych formach jeździectwa: sport, rekreacja, hipoterapia,

turystyka konna (rajdy konne), agroturystyka

Specyfika hodowli koni:



zwierzęta późno dojrzewające (do rozrodu w wieku 3-4 lat)



długość życia: 20-25 lat



długość użytkowania rozpłodowego: do 15-20 lat



średnia źrebność: 60-80 %



mała plenność: najwyżej 1 źrebię w roku



do hodowli zakwalifikowanych jest ok. 10-20% urodzonego potomstwa



odstęp między pokoleniami: 7-9 lat (długi czas oczekiwania na postęp genetyczny, wytworzenie nowej rasy)



trudna i kosztowna (poniesione koszty są późno zwracane)

Cechy koni warunkujące ich przydatność użytkową:



duża zdolność przystosowawcza



swoiste właściwości fizyczne i psychiczne (mają predyspozycje do różnej pracy, sprzyja temu budowa ciała i

rodzaj przemiany materii)



szybka przemiana materii: umożliwia szybką regenerację sił, zezwala na znaczne wyzwalanie energii w jednostce

czasu i w ciągu dnia pracy



właściwości psychiczne ułatwiają użytkowanie: z natury łagodny charakter, łatwość wytwarzania odruchów

warunkowych



charakterystyczna cecha: uzębienie – diastema (bezzębne przerwy w obydwu szczekach) – w tym miejscu

spoczywa wędzidło



parametry zdrowia:

o koń zdrowy jest przeważnie dobrze zbudowany (bez zmian krzywicznych)
o ma dobry apetyt
o właściwie reaguje na bodźce zewnętrzne
o zwierzęta zdrowe charakteryzuje prawidłowa plenność i płodność



wskaźniki kliniczne:

o ciepłota ciała: 37,5-38,5
o liczba oddechów: 8-14 razy na minutę
o tętno: 36-40 uderzeń serca w ciągu minuty

Temperament:



zespół cech psychicznych wyrażających się w sposobie reakcji wobec różnych bodźców napływających ze

środowiska



względnie stałe cechy psychiczne odnoszące się do reakcji i zachowań



zespół cech psychicznych, które określają dynamikę emocjonalnego zachowania się, m.in. wrażliwość na bodźce

zewnętrzne, impulsywność, siła i trwałość reakcji emocjonalnych oraz tempo przebiegu procesów psychicznych



wiele cech składa się na temperament, są to: strachliwość (lękliwość), cierpliwość, uległość, wrażliwość,

ciekawość, aktywność, nerwowość, dominacja, zależność społeczna

Typy temperamentu (wg Skorupskiego):



sangwinik – typ silny, ruchliwy, zrównoważony (konie charakteryzuje spokój, niewielka płochliwość oraz łatwość

przystosowania sie do nowych sytuacji)



flegmatyk – typ silny, wolny, zrównoważony (u koni wolno tworzą się odruchy warunkowe oraz tworzą się

trwałe stereotypy ruchowe)



choleryk – typ silny, niezrównoważony (konie reagują w sposób niezrównoważony)



melancholik – typ o słabych procesach nerwowych (słabo zaznaczone są …?, są niezbyt chętnie użytkowane

przez człowieka, niestabilne, takiego konia trudno pobudzić)

Charakter:



zespół cech psychicznych, właściwych danemu koniowi, przejawiający się w jego świadomym działaniu



w pewnym stopniu uwarunkowany dziedzicznie, ale w dużym stopniu kształtuje go człowiek (poprzez

obchodzenie się z koniem)



jest to stosunek zwierzęcia do bodźców środowiska zewnętrznego oraz wynikające z niego sposoby reagowania

na te bodźce (wynika on z nabytych doświadczeń, doznań i wrażeń)



podczas treningu, szkolenia i wychowu koń może nabyć pewne cechy charakteru

Czynniki ekonomiczne i społeczne wpływające na dynamikę rozwoju hodowli koni:



sposób podejścia do konia jako zwierzęcia gospodarskiego: nie jest uważany za typowe zwierzę gospodarskie



nie jest uważany za typowe zwierzę domowe



na ogół nie jest uważany za zwierzę konsumpcyjne



jest przyjazny środowisku (hodowla jest ekologiczna)



od początku towarzyszy człowiekowi w dziele rozwoju cywilizacji



stracił na znaczeniu jako siła pociągowa a zyskał jako zwierzę dostarczające rozrywki



dostarcza wielu pożytków niematerialnych (wspaniałe przeżycia, satysfakcja, równowaga psychiczna, prestiż,

pasja, sposób na życie)



można go uznać za zwierzę pożyteczne, gdyż wpływa na sferę społeczną (jeździectwo rekreacyjne, tzw.

„przemysł koński”, który angażuje wiele specjalności zawodowych: hodowla i wychów koni, trening,
użytkowanie, totalizator wyścigowy, obrót końmi, produkcja i dystrybucja akcesoriów, pasz, leków, odżywek,
sprzętu do pielęgnacji, utrzymania i użytkowania koni, transport koni, ochrona zdrowia, specjalistyczne
budownictwo, ubezpieczenia, wydawnictwa i media, edukacja)



oddziaływanie przemysłu końskiego w sferze ekologicznej i kulturowej (chroni rasy koni zagrożone wyginięciem,

unikalne budownictwo, zabytkowy sprzęt, zanikające zawody)



3-4 konie tworzą 1 stanowisko pracy



jest zwierzęciem przyszłościowym:

o wzrastający popyt na konie wierzchowe (sportowe i rekreacyjne)
o wzrost liczby klubów i sekcji jeździeckich
o rozwój bazy klubowej
o wzrost liczby imprez jeździeckich i hodowlanych
o rozwój wykorzystania koni w agroturystyce
o rozwój zatrudnienia w przemyśle końskim
o wzrost liczby czasopism, wydawnictw, portali internetowych

Organizacja hodowli koni w Polsce:



jednostka nadrzędna: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi



Departament Bezpieczeństwa Żywności i Weterynarii – dr Jan Frandota



Związki hodowców (wykonujące czynności zlecone)

Czynności zlecone wynikające z ustawy O organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich: opracowywanie i
realizacja programów hodowlanych, identyfikacja koni, prowadzenie i wpis koni do ksiąg hodowlanych, ocena wartości
hodowlanej i użytkowej

Związki hodowców wykonujące w/w czynności dla poszczególnych ras koni:



Polski Związek Hodowców Koni (90% w kraju): wielkopolska, małopolska, śląska, polski koń szlachetny półkrwi,

polski koń zimnokrwisty (w tym koń sztumski i sokólski), arden polski, konie huculskie, koniki polskie, kuce i
konie małe oraz rejestr dla koni małych i kuców, identyfikacja tych ras oraz innych nie hodowlanych koni
(nierasowych)



Polski Klub Wyścigów Konnych (czysta krew arabska, pełna krew angielska)



Polskie Stowarzyszenie Kłusaków (kłusaki: amerykańskie, francuskie, rosyjskie, orłowskie)



Polskie Towarzystwo Kuce Szetlandzkie (rasa kuców szetlandzkich)



Związek Trakeński w Polsce (rasa trakeńska)

Podział hodowli pod względem własnościowym:



jednostki państwowe znajdujące się w zasobach nieruchomości rolnych (stadniny koni, stada ogierów)



jednostki prywatne i pozostałe państwowe (stadniny prywatne, ośrodki hodowlane, gospodarstwa rolne i

agroturystyczne, ośrodki jeździeckie, inne jednostki o różnym statusie)

Struktura organizacyjna PZHK
Okręgowe/wojewódzkie Związki Hodowców Koni

Związki Rasowe i Użytkowe

(czynności zlecone przez MRiRW)

Terenowe Koła Hodowców Koni

Zarząd Główny PZHK
Rada Hodowlana PZHK
Komisje Ksiąg Stadnych

Wykład 2

Pochodzenie koni
Typy użytkowe

Systematyka



Klasa ssaki – Mammalia



Gromada kopytne – Ungulata



Rząd nieparzystokopytne – Perissodactyla



Rodzina koniowate – Equidae



Rodzaj konie – Equus



Podrodzaj konie właściwe – Equus caballus



Inne podrodzaje:

o konie paskowane – zebry
o osły (Afryka)
o półosły: kiangi, kułany, onagry (głównie Azja)

Ewolucja koniowatych
Era kenozoiczna (ok. 70 mln lat wstecz)
Trzeciorzęd:



Eocen – pięciopalczasty Eohippus



Oligocen – trójpalczasty Mesohippus



Miocen – od trójpalczastych Hipparon do jednopalczastych Parahippus



Pliocen – jednopalczaste equuidy: Pesippus i Equus stenonis

Czwartorzęd:



Plejstocen – rodzaj Equus zróżnicował się na szereg podrodzajów:

o Equus caballus – koń właściwy
o Equus hippotigris – konie paskowane (zebry)
o Equus asinus – osły
o Equus hemonius – półosły (kiangi, kułany, onagry)

Koniowate wywodzą się od małych zwierząt ssących zwanych Hyracotherium (Europa i Ameryka Północna) – szczątki
kopalne sprzed ok. 50 mln lat (dolny eocen), nazwano jest Eohippus

Proces ewolucji nieparzystokopytnych:



powstało wiele form, z których część wyginęła całkowicie (brak zdolności przystosowawczych)



wielopalczaste formy wyginęły w Europie



forma jednopalczasta powstała tylko w Ameryce Północnej



w górnych pliocenie przywędrowały z Ameryki na naszą półkulę Plesippus (jednopalczaste)



w Ameryce potomkowie Plesippus wyginęli całkowicie

Dowody na istnienie dzikich koni
Z czasów przedhistorycznych:



kuchenne odpadki (Solutre’ we Francji – największe znalezisko)



podobizny koni rysowane na ścianach pieczar czy ryte na narzędziach i orężu z kości i rogów (znaleziska sprzed

kilku tys. lat)

Z czasów historycznych:



pisane wzmianki o występowaniu dzikich koni w Europie i Azji



wzmianki o polowaniu na dzikie konie (mięso, skóry)



wzmianki o odławianiu dzikich koni (aby je udomowić)

Trudności w odtworzeniu dziejów formowania sie podrodzaju koni właściwych:



przemieszczanie sie z jednych terenów na inne



różne warunki bytowania



przeobrażenia typu pod wpływem środowiska i krzyżowania się z typami lokalnymi

Udomowienie koni – wg danych archeologicznych ok. 5-6 tys. lat temu



w Chinach koń był zwierzęciem udomowionym ok. 2700 r. p.n.e.



w Babilonie za czasów Hammurabiego (2123-2081 r. p.n.e.) koń jeszcze nie był jeszcze użytkowany



w Asyrii koń jako zwierzę domowe pojawił sie ok. 2000 lat p.n.e.



w Egipcie koń pojawia się dopiero za panowania faraonów XVIII dynastii (1580-1345 lat p.n.e.)

Za ośrodek udomowienia koni uważa się tereny dzisiejszego Afganistanu, Iranu i Pustyni Kara-Kum
Nie wyklucza się równoległego udomowienia koni w różnych miejscach kontynentu euro-azjatyckiego

Teorie o pochodzeniu współczesnych koni domowych:



Equus Przewalski Polj. – odkryty w 1879 roku przez N. Przewalskiego w Dżungarii



Equus caballus Gmelini Ant. – tarpan stepowy

o 1844r. do ZOO w Moskwie ostatni tarpan (pod nazwa chersońskiego, padł w 1887r.)
o Prof. T. Vetulani wyodrębnił Equus caballus Gmelini Ant., forma silvatica Vetulani



Equus abeli Ant. - forma kopalna, od której wywodzą sie ciężkie konie zimnokrwiste, bytowała na terenie

zachodniej Europy

Typy użytkowe koni (różne formy użytkowania – różne rasy)



wpływ: różnorodne środowisko oraz świadoma działalność człowieka



efekt: rasy koni różniące się masą, wzrostem, budową ciała i nadające sie do różnego użytkowania



rasa – grupa zwierząt określonego gatunku, charakteryzująca się dużym ujednoliceniem pokrojowym i

użytkowym (zachowuje swe właściwości w nie zmienionych warunkach bytowania, jest dostatecznie liczna do
rozmnażania)



rasy: pierwotne, kulturalne (ewentualnie przejściowe)

Kryteria podziału typów i ras końskich:



od masy ciała: lekkie i ciężkie



od wielkości (wzrostu):

o kuce: do 148 cm
o konie małe: 149-156 cm
o konie duże: powyżej 156 cm



od pewnych cech morfologicznych:

o gorącokrwiste (ciepłokrwiste)
o zimnokrwiste



od sposobu użytkowania:

o wierzchowe
o zaprzęgowe
o wszechstronnie użytkowe
o juczne – koń huculski, koń do pracy

Rasy koni, dla których w Polsce prowadzone sa księgi stadne

Konie czystej krwi arabskiej (oo) Janów, Michałów, Białka



początek formowania VII i VIII wiek (pochodzenie nie jest zupełnie wyjaśnione)



starożytne konie Azji Środkowej – źródło rasy arabskiej



zróżnicowane warunki naturalne na Półwyspie Arabskim – różne typy



typowi przedstawiciele to konie wyhodowane na Wyżynie Nedżed (ok. 1000 m n.p.m.)



podział rasy na poszczególne rody: Saklawi, Kuhailan, Munighi, O Bajan, Hadban, Hamdani, Dahoman



„bukiet konia arabskiego”

o szlachetność
o suchość tkanek
o harmonijna budowa ciała oraz delikatne owłosienie skóry, grzywy i ogona
o wysoka odsada ogona
o płynność i elastyczność ruchu



inne cechy koni arabskich:

o twardość i wytrzymałość
o dobre zdrowie
o dobre wykorzystanie paszy
o duża płodność i plenność
o wzrost ok. 148-156 cm
o niekiedy krótki wykrok i wady w budowie kończyn
o późne dojrzewanie, a czasem nadmierna pobudliwość
o długowieczne (np. og Marengo padł w wieku 38 lat)

W Polsce księgi stadne prowadzone sa od 1926 roku, aktualizowane w 1932 roku - PASB (kolor niebieski w
dokumentacji). Rasa hodowana we własnym obrębie i bez dolewu obcej krwi.

Konie pełnej krwi angielskiej (xx)



rasa wytworzona w Anglii (proces kształtowania od polowy XVII do końca XVIII wieku)



oficjalnie uznaje się, że istnieje od 1793 roku tj. od roku wydania I tomu Księgi Stadnej – GSB (General Stud

Book)



powstała w wyniku krzyżowania różnych ras i typów koni



decydującą rolę odegrały 3 grupy orientalne:

o Byerley Turk (ur. ok. 1680r. prawdopodobnie koń turkmeński)
o Darley Arabian (ur. ok. 1700r. – koń arabski pochodzący z Syrii)
o Goldophin Barba (ur. w 1724r. – koń berberyjski pochodzący z Tunisu)



w liniach żeńskich materiał wyjściowy stanowiło ok. 100 klaczy tzw. królewskich



ostra selekcja w przygotowaniu do wyścigu (trening) i podczas wyścigu



typ wierzchowy (jednostronnie wierzchowy)



duży wzrost (160-170 cm)



długie linie ciała



płaskość a jednocześnie duża głębokość tułowia



długie ukośne ustawienie łopatki



długie kończyny



najszybsze konie na świecie (1000 m poniżej 1 min)



możliwości użytkowania:

o gonitwy płaskie i przeszkodowe
o użytkowane we wszystkich dyscyplinach wyczynowego sportu jeździeckiego
o jeździectwo rekreacyjne



konie przydatne do różnych dystansów

o flyery – biegają na 1000 – 1600 m (masywne, wcześnie dojrzewające)
o stayery – biegają na dystansach od 2800 m (mniejsze, później dojrzewające)
o konie tzw. średniodystansowe – biegają na dystansach 1800-2200 m
o konie klasowe – dobrze biegają na każdym dystansie



wady koni pełnej krwi angielskiej:

o słaba płodność i plenność
o skłonność do poronień i ciąż bliźniaczych
o podatne na choroby, zwłaszcza zakaźne



najliczniejsza kulturalna rasa koni na świecie



najczęściej wykorzystywana do uszlachetniania innych ras koni



za konia pełnej krwi angielskiej może być uznany tylko koń, którego przodkowie zarówno ze strony ojca jak i

matki wywodzą się od przodków wpidanych do I tomu GSB (w 1948r. złagodzono przepisy)



w Polsce Księgi Stadne – PSB prowadzone są od 1924r.



symboliczne oznaczenie rasy: xx przy nazwie konia lub nazwy koni w kolorze czerwonym

Kojarząc konia czystej krwi arabskiej z koniem pełnej krwi angielskiej otrzymamy konia: czystej krwi angloarabskiej



tylko w Polsce i we Francji istnieje pojęcie angloarab czystej krwi: xxoo



w Polsce konie te wpisywane są do: Księgi Stadnej Koni Rasy Małopolskiej

Konie rasy małopolskiej:



27.12.1962r. pojawił się termin „Małopolska Rasa Koni”



w 1963r. wydano I tom Księgi Stadnej Koni Rasy Małopolskiej



celem działań podjętych na początku lat 60 XX wieku było ujęcie w pewne ramy pogłowia koni gorącokrwistych

z rejony ówczesnej Małopolski (dawne woj. Kieleckie, lubelskie, krakowskie, rzeszowskie), wyodrębniano
wówczas typy rasowe tych koni: kielecko-lubelskie, nowosąadeckie, tarnowsko-dąbrowskie



początki konsolidacji typu koni małopolskich to wiek XVII (południowo-wschodnie obszary Rzeczpospolitej)



rasy uczestniczące w tworzeniu konia małopolskiego:

o XVIII i pierwsza połowa XIX wieku – wpływ koni orientalnych
o od drugiej połowy XIX wieku – także koni pełnej krwi angielskiej oraz rodów półkrwi pochodzenia

austro-węgierskiego: Schagia, Gidran, Furioso, Przedświt, Nonius

o XIX i XX wiek – dominujący typ koni na terenach Małopolski to angloarab półkrwi (xo)



obecny wzorzec rasy małopolskiej:

o konie wierzchowe z ewentualnym alternatywnym wykorzystaniem zaprzęgowym
o zastosowanie w sporcie kwalifikowanym, zwłaszcza w WKKW i powożeniu

o w agroturystyce (jazda konna, powożenie, jazda spacerowa, rajdy)
o dobra płodność i plenność
o długowieczność
o bardzo dobre wykorzystanie paszy
o odporność na choroby i złe warunki bytowe
o temperament żywy, charakter łagodny
o konie duże ok. 160-170 cm wysokości w kłębie
o określenie rasowe: m
o księga stadna: Km

Konie rasy wielkopolskiej



27.12.1962r. – Rozporządzenie Ministra Rolnictwa dotyczące połączenia trzech oddzielnych grup rasowych w

rasę wielkopolską

o konie poznańskie – na formowanie tej grupy wpływ miały utworzone stada ogierów: 1829 – Sieraków,

1885 – Gniezno, 1897 – Starogard Gdański

o konie mazurskie – konie hodowane po 1945 roku na terenie Warmii i Mazur, wywodzące się od koni

trakeńskich i wschodniopruskich

o konie zachodniopomorskie tzw. gryfy – pochodne koni hanowerskich oraz wschodniopruskich



1732r. – założenie stadniny w Trakenach



1890r. – księga stadna dla koni wschodniopruskich



początkowo koń wszechstronnie użytkowy z przewagą cech zaprzęgowych



obecnie wyraźna przewaga cech wierzchowych



koń przydatny do wszelkich form jeździectwa wyczynowego i rekreacyjnego



wytworzenie linii o predyspozycjach do konkurencji skoków i ujeżdżenia



żywy temperament i łagodny charakter



konie duże ok. 160-174 cm wysokości w kłębie



określenie rasowe: wlkp



księga stadna: Kwlkp



konie półkrwi angielskiej (x)

Konie rasy śląskiej (śl, księga Kśl)



po II wojnie światowej na terenie Śląska dużo koni pochodzących w liniach żeńskich od miejscowych

szlachetnych klaczy i od ogierów oldenburskich i wschodnio-fryzyjskich



import ogierów oldenburskich na teren Śląska (SO Koźle i Książ)



najbardziej kalibrowe konie gorącokrwiste w Polsce



w latach późniejszych dolew krwi koni xx



cel programu hodowlanego:

o utrzymanie w czystości rasy śląskiej (stary typ i nowoczesny typ z dolewem koni xx)
o pożądane minimalne wymiary: klacze 158-190-22,5 cm, ogiery 160-190-23 cm
o wykorzystanie: zaprzęgowe i wierzchowe

Wykład 3

Polski koń zimnokrwisty (z, księga Kz)



najliczniej reprezentowana rasa koni w Polsce (ponad 50%)



ukształtował się pod wpływem importów ogierów z Europy Zachodniej: ardeny szwedzkie, ardeny francuskie,

belgi, reńskie belgi, bretony i bulony



główne rejony hodowli: Warmia i Mazury, Podlasie, Powiśle Gdańskie, Pomorze Zachodnie, rejon Łowicz,

Sochaczewa i Radomia, a obecnie także inne województwa m.in. lubelskie, podkarpackie, małopolskie
(praktycznie na terenie całej Polski)



wyróżniano do niedawna odmiany lokalne:

o konie sztumskie (od 2008r. ponownie wyróżniamy)
o konie sokólskie (od 2008r. ponownie wyróżniamy)
o konie łowicko-sochaczewskie
o konie lidzbarskie
o ardeno-mur-insulany (część województwa wrocławskiego i opolskiego)

Polski koń szlachetny półkrwi (sp, Księga Ksp)



konie wywodzące się od koni zachodniopomorskich oraz innych ras krajowych uszlachetnianych krwią

hanowerską, jak również krwią czystych ras



cel hodowli – wytworzenie a później doskonalenie rodzimej rasy koni sportowych:

o selekcja oparta na wynikach sportowych
o od lat 90. XX wieku przy wykorzystaniu także innych ras zachodnioeuropejskich: holsztyńska, selle

francais, KWPN i inne

o księga stadna prowadzona od 1977 roku
o wspólna cecha tych koni – wysoka dzielność w sporcie konnym (głównie skoki i ujeżdżanie)
o konie duże – powyżej 160 cm

Konie rasy huculskiej (hc, księga Khc)



jedna z najstarszych polskich ras o skonsolidowanym genotypie, ale dokładne pochodzenie nieznane



nazwa rasy od górali ruskich – Hucułów



wytworzono ją na terenie Bukowiny oraz Karpat Wschodnich tzw. Lesistych



potomkowie różnych typów konie: tatarskich, orientalnych, arabskich, tureckich, koni Przewalskiego, koni z

krwią norycką



rasa ukształtowana głównie pod wpływem środowiska (ostrego klimatu górskiego, ubogiej paszy, prymitywnych

warunków bytowania)



do połowy XIX wieku nie wzbudzały większego zainteresowania



1856r. pierwsza państwowa stadnina w Łuczynie (oddział stadniny Radowce na Bukowinie, dawne Austro-

Węgry)



użytkowanie juczne



cel programu – zachowanie specyficznych cech genetycznych i fenotypowych

o charakterystyczny typ i pokrój
o doskonała zdolność adaptacyjna
o wysoka płodność
o duża żywotność, wytrwałość
o koń juczny, ale przy wszechstronnej użytkowości
o łagodny charakter i zrównoważony temperament



wzorzec populacji uwzględnia dwa typy:

o typ pierwszy – masywniejszy
o typ drugi – mniej kościsty, niższe o 2-7 cm



wymagany wzrost hucułów: ogier 135-145 cm, klacz 132-143 cm

Konie rasy konik polski (kn, księga Kkn)



jedyna rodzima prymitywna rasa koni wywodząca się bezpośrednio od tarpanów



ważne wydarzenia:

o Zwierzyniec hrabiów Zamojskich: 1780 – 1806
o 1914r. (1921r.) – J. Grabowski i S. Schuch (badania nad koniem miejscowym w okolicach Biłgoraja)
o 1936 – Rezerwat koników w Białowieży (prof. T. Vetulani)
o 1949r. – Stadnina w Popielnie, a od 1955r. Rezerwat



konie w typie tarpana, zaliczane do grupy ras prymitywnych



charakterystyczne cechy rasowe:

o myszate umaszczenie, które jest cechą rasową (bez odmian)

o ciemna pręga biegnąca przez grzbiet, często pręgowanie na kończynach, niekiedy na innych partiach

ciała

o wymagany standard wzrostu: 130-140 cm
o wysoka płodność i plenność, odporność na trudne warunki środowiskowe, wytrzymałe



specyfika programu hodowlanego:

o Hodowla systemem stajennym (tradycyjny)
o Hodowla systemem bezstajennym
o Hodowla rezerwatowa

Polska księga kuców (prowadzona od 2011r)



populacja zróżnicowana genetycznie i fenotypowo



kryterium: wzrost do 148 cm wysokości w kłębie



cel hodowlany to przystosowanie:

o polskich kuców wierzchowych do użytkowania wierzchowego w sporcie dzieci i młodzieży, rekreacji i

hipoterapii

o kuców felińskich do użytkowania zaprzęgowego w pracy, sporcie i rekreacji
o polskich kuców szetlandzkich jako koni przydomowych do pokazów (dotyczy zwłaszcza najmniejszych

kuców)

o w odniesieniu do wszystkich kuców uzyskanie i utrwalenie łagodnego charakteru i żywego lecz

zrównoważonego temperamentu oraz podatności w użytkowaniu



pod względem użytkowości prowadzona w 3 sekcjach:

o I sekcja: polski kuc szetlandzki do 110 cm wzrostu (p.kuc szetl.): wpisywane są kuce pochodzenia

krajowego i zagranicznego oraz ich potomstwo posiadające min. 75% krwi szetlandzkiej

o II sekcja: polski kuc wierzchowy o optymalnym wzroście 111-148 cm (pkw): wpisuje się kuce

pochodzenia krajowego i zagranicznego oraz ich potomstwo z wyjątkiem kuców szetlandzkich i
Felińskich

o III sekcja: kuce Felińskie dla koni o właściwym dla tej grupy rasowej pochodzeniu i optymalnym wzroście

125-140 cm, dopuszcza się wzrost: 117-148 cm (kf): wpisuje się kuce, których przynajmniej jedno z
rodziców jest kucem felińskim

Kuce felińskie



hodowlę zainicjował na początku lat 70. XX prof. Ewald Sasimowski z ówczesnej AR Lublin



główne miejsce hodowli RZD Felin oraz rolnicy z terenu Lubelszczyzny



materiał wyjściowy: konie biłgorajskie, koniki polskie, hucuły, kuce szetlandzkie, kuce walijskie, araby, fiordingi



wysokość w kłębie 125-140 cm



szlachetna sylwetka



długie linie i sucha konstytucja



wydajne chody



żywy temperament, zrównoważony charakter



predyspozycje wierzchowe i zaprzęgowe

Inne rasy, dla których w Polsce prowadzone są osobne księgi stadne:



Kuce szetlandzkie (Polska Księga Stadna Kuców Szetlandzkich prowadzona od 1999r. przez Polskie Towarzystwo

Kuce Szetlandzkie)



Kłusaki (1997r. Stowarzyszenie Hodowców i Użytkowników Kłusaków, 1998r. zatwierdzenie księgi stadnej i

programu hodowlanego, 2002r. Polskie Stowarzyszenie Kłusacze)



Konie trakeńskie ( od 2005r. prowadzona księga stadna przez Związek Trakeński w Polsce)

Dla kilku ras prowadzone sa programy ochrony zasobów genetycznych (dla ras rodzimych, które zagrożone sa
wyginięciem), w naszym kraju dla takich jak:



małopolskie



konik polski



śląski



wielkopolski



hucuły



2 typy konia zimnokrwistego: sztumski, sokólski

Zagadnienia rozrodu koni
Rozród Koni – Kazimierz Kamysz, Wierzbowski
Weterynaryjne i hodowlane aspekty rozrodu koni – Marian Tischner

Dojrzałość płciowa:



warunkują ją hormony gonadotropowe, których produkcja i działalność związana jest z rasą i typem

konstytucyjnym



konie ras zimnokrwistych osiągają dojrzałość płciową wcześniej, a ras gorącokrwistych później



na szybkość dojrzewania wpływają również czynniki środowiskowe (żywienie, klimat)



w warunkach klimatycznych Polski:

o konie ras zimnokrwistych: w wieku ok. 12-15 miesięcy
o konie ras gorącokrwistych: w wieku ok. 15-18 miesięcy



dojrzałość płciowa wyprzedza hodowlaną i fizyczną

Dojrzałość hodowlana



przedwczesne używanie do rozrodu – zahamowanie wzrostu i rozwoju



w warunkach Polski dojrzałość hodowlana osiągają konie:

o ras zimnokrwistych w wieku ok 30-36 miesięcy
o ras gorącokrwistych w wieku ok. 36-48 miesięcy



w programach hodowlanych są stosowane zapisy odnoszące sie do wieku pierwszego krycia klaczy oraz

wpisania ogiera do księgi (min. 30 miesięcy)



w warunkach hodowli rezerwatowej klacze po raz pierwszy zaźrebiane są średnio w wieku ok. 24 miesięcy

Dojrzałość fizyczna (zakończenie wzrostu i rozwoju):



konie ras zimnokrwistych w wieku 4-5 lat



konie ras szlachetnych i prymitywnych w wieku 5-6 lat

Fizjologia układu rozrodczego klaczy:



cykl płciowy (cykl rujowy) – okres od pierwszego dnia rui do ostatniego dnia przed następną rują, trwa zwykle

19-22 dni



cykl płciowy, to czas upływający między jedną owulacją, a drugą, w którym zachodzą zmiany dotyczące:

zachowania klaczy, wewnętrznych i zewnętrznych części narządów płciowych



zmiany zachodzą pod wpływem hormonów gonadotropowych

o FSH: pobudza rozwój pęcherzyków jajnikowych (pęcherzyk Graafa)
o LH: pobudza dojrzewanie, a następnie pękanie pęcherzyków



długość rui: 4-7 dni (z tolerancją: 2-12 dni)



dojrzewający pęcherzyk Graffa produkuje estrogeny (estradiol) wywołujące zewnętrzne objawy rui (tzw. grzania

się):

o obrzęk warg sromowych
o zwiotczenie szyjki macicy i jej lekkie rozwarcie
o przekrwienie błony śluzowej macicy
o wydzielanie śluzu
o mniejszy apetyt
o wzmożone pragnienie

o zdradzanie niepokoju i wzmożonej pobudliwości



owulacja na ogół na ok. 1-2 dni przed końcem rui pod wpływem hormonu LH:

o dojrzały pęcherzyk Graafa pęka w kierunku dołka owulacyjnego
o jajo wraz z płynem owulacyjnym dostaje się do lejka jajowodu



zaraz po owulacji wykształca się ciałko żółte, którego komórki podejmują produkcję progesteronu (hormonu

hamującego wydzielanie FSH i LH)



po owulacji jajo zdolne jest do zapłodnienia w ciągu 6-10 godzin



produkcja progesteronu utrzymuje sie na wysokim poziomie do 10-12 dnia cyklu, a potem opada



jeżeli do zapłodnienia nie dojdzie to w ostatnich dniach cyklu rozpoczyna się produkcja prostaglandyny, która

szybko likwiduje cykliczne ciałko żółte (ustaje wydzielanie progesteronu)



w krwiobiegu pojawiają się hormony gonadotropowe: zaczyna rosnąć i dojrzewać następny pęcherzyk, a klacz

wchodzi w ruję i cykl się powtarza



długość cyklu płciowego (i długość rui) zależy od:

o indywidualnych właściwości danej klaczy
o prawidłowości żywienia
o temperatury i ilości światła:

 w okresie jesienno-zimowym cykle są dłuższe i mniej regularne ze słabiej zaznaczoną rują
 w okresie wiosennym następuje skracanie cykli płciowych i są one bardziej regularne



klacz jest sezonowo poliestralna



kontrola rui u klaczy jest jedna z najważniejszych czynności w prawidłowo prowadzonej hodowli



objawy zachowania wynikają z charakteru zwierzęcia:

o określony rodzaj pobudliwości nerwowej
o wrażliwość
o temperament



rozpoznawanie rui:

o próbowanie klaczy przy ogierze
o bez udziału ogiera (doświadczona obsługa, USG lub palpacja)



synchronizacja rui:

o skracanie fazy lutealnej cyklu podając prostaglandynę lub jej analogi (zanik ciałka żółtego)
o przy użyciu progesteronu (podawanie progesteronu 8-10 dni, a następnie zaprzestanie podawania, co

wyzwala stymulujące działanie hormonów przysadki i rozwój pęcherzyków)



zaburzenia owulacji:

o najczęściej niepękanie pęcherzyków (w czasie wiosennego okresu przejściowego)
o cysty jajnikowe (bardzo rzadko)

Metody krycia klaczy:



krycie naturalne:

o tabunowe (haremowe)
o dozowane (krycie z reki)



sztuczne unasiennianie klaczy:

o nasieniem świeżym
o nasieniem mrożonym

Fizjologia układu rozrodczego ogierów:



produkcja nasienia może zachodzić w temp o 3-4 st. niższej od temp jamy ciała – utrzymanie jej jest możliwe w

mosznie



po urodzeniu jądra najczęściej są już w mosznie albo schodzą tam w ciągu 7-10 dni



niekiedy występują zaburzenia u ogierów przy zstępowaniu jednego lub obu jąder



objętość ejakulatu u ogierów: 20-150 ml, zależy od:

o masy ciała
o pory roku

o eksploatacji reproduktora



koncentracja plemników w nasieniu (przeciętnie 100-300 mln w 1 ml) zależy od:

o indywidualnych właściwości ogiera
o intensywności użytkowania
o pory roku



ruchliwość początkowa: w nasieniu ogierów o dobrej płodności wykazuje ją 65-80% plemników



przeżywalność plemników w drogach rodnych klaczy wynosi od 24 do 48 godz. (średnio 36 godz.)



intensywność użytkowania rozpłodowego ogierów:

o ogiery młode do 35 klaczy w sezonie, tygodniowe do 6 skoków
o ogiery w pełni sił (5-14 lat) tygodniowo ok. 12 skoków, nawet 3-4 klacze dziennie z przerwą 6-8 godz.)



zachowanie płciowe (przeprowadza się w obecności grzejącej się klaczy)”

o odbiór bodźców zewnętrznych przez receptory węchu i wzroku (obwąchiwanie klaczy, szczypanie w

okolicach słabizny, unoszenie jednej z kończyn, przytupywanie, ocieranie się piersią o klacz, „flehmen”)

Zachowanie płciowe ogierów:



erekcja



wspięcie



wprowadzenie prącia do pochwy



kopulacja (4-11 pchnięć kopulacyjnych)



ejakulacja (charakterystyczne ruchy ogona tzw. „pompowanie”)



zsunięcie się z klaczy



czas trwania kopulacji: 7-25 sek.

Stanowienie klaczy:



termin stanowienia zależy od długości trwania rui, przeżywalności nasienia (plemników)



klacze kryjemy na 2-3 dni przed końcem rui



ustalenie właściwego terminu krycia: badanie rektalne stanu jajników (palpacyjne, USG)



klacze o krótkiej rui: kryjemy od 1 dnia rui, co 24 godz.



klacze o rui normalnej: od 3 dnia rui, co 36-48 godz.



klacze o rui długiej: od 6 dnia rui, co 36-48 godz.

Rozpoznawanie ciąży



próbowanie ogierem po 14-18 dniach od ostatniego skoku



lek. wet. Per rectum (2-3 tyg.)



USG (min. od 12 dnia ciąży)

Ciąża:



pełne umocowanie zarodka w 14 tyg. Ciąży



resorpcje zarodków: 4-12%



ciąże bliźniacze: 1-2%



zewnętrzne objawy ciąży uwidaczniają się w 7-8 miesiącu

Wyźrebienie klaczy (przeciętnie po 335 dniach ciąży)



oznaki zbliżającego sie porodu (zapadnięcie okolic ogona, obrzęg warg sromowych, nabrzmienie wymienia)



bóle porodowe (niepokój klaczy, kładzenie się i wstawanie)



po rozwarciu szyjki macicznej pękniecie błony omoczniowo-kosmówkowej (wypływa płyn omoczni owy)



ukazuje się worek owodniowy (płyn owodniowy zwilża drogi rodne)



wypieranie płodu trwa z reguły od kilku do kilkunastu minut (do 30 minut)



źrebię rodzi się w cienkim pęcherzu (jeżeli nie pęknie rozrywamy go)



po porodzie klacz odpoczywa 10-20 minut



wydalenie łożyska w kilkanaście minut po porodzie



odklejenie łożyska nie później niż do 6 godz. po porodzie

Pierwsza ruja zazwyczaj w 7-11 dni po porodzie

Postępowanie okołoporodowe (klacz-źrebię):



miejsce wyźrebienia (dostatecznie wczesne przyzwyczajenie klaczy)



spokój podczas porodu



pępowina przerywa się samorzutnie (ewentualnie podwiązanie i odcięcie, odkażenie)



wylizanie źrebaka przez klacz (masaż skóry, przyspieszenie wysychania, instynkt macierzyński)



siara



smółka



obserwacja zachowania źrebaka

Mały źrebak: 8-10% masy matki

Wychów źrebiąt:



system naturalny (wychów tabunowy w systemie hodowli rezerwatowej)



system kierowany

o wychów alkierzowy
o wychów stajenno-pastwiskowy
o wychów bezstajenny

Odsadzanie źrebiąt najwcześniej w wieku 6-8 miesięcy, najpóźniej w wieku 1 roku źrebięta rozdzielamy: osobno ogierki i
klaczki