Przedmiot 21
Prawo cywilne
Czas realizacji: 50 godzin
Treści nauczania:
L.
p.
Temat
Jednoste
k
lekcyjny
ch
1 Pojęcie, cechy i źródła prawa cywilnego.
2 Stosunek cywilnoprawny.
3 Prawo podmiotowe.
4 Podmioty i przedmiot stosunków cywilnoprawnych.
5 Czynności prawne.
6 Przedstawicielstwo.
7 Przedawnienie roszczeń. Terminy zawite.
8 Wprowadzenie do prawa rzeczowego.
9 Własność. Użytkowanie wieczyste.
10 Ograniczone prawa rzeczowe. Posiadanie. Dzierżenie.
11 Księgi wieczyste.
12
Prawo zobowiązań – wprowadzenie; źródła zobowiązań;
wykonanie zobowiązań; niewykonanie lub nienależyte
wykonanie zobowiązań; wygaśnięcie zobowiązania.
13
Umowy cywilno – prawne: umowy dotyczące przeniesienia praw;
umowy o używa-nie cudzych rzeczy; umowy z zakresu
stosunków kredytowych; umowy o usługi; umowy losowe;
umowa spółki.
14 Papiery wartościowe. Przekaz.
15 Wprowadzenie do prawa rodzinnego.
16 Małżeństwo.
17 Stosunki między rodzicami i dziećmi.
18 Obowiązek alimentacyjny.
19 Opieka i kuratela.
50
Tryb zakończenia nauki: egzamin
1
TEMAT 1
Pojecie cechy i źródła prawa cywilnego.
1. Pojęcia prawa cywilnego.
1. Pojęcia prawa cywilnego.
Prawo cywilne jest podstawową dziedziną prawa prywatnego. Jest gałęzią, która
reguluje przede wszystkim stosunki majątkowe oraz niektóre stosunki osobiste
(niemajątkowe). Przepisy prawa cywilnego regulują między innymi stosunki
majątkowe powstające z różnego rodzaju umów, jak na przykład umowa
sprzedaży, najmu, dzierżawy, leasingu, stosunki z zakresu prawa rzeczowego
np. prawo własności, wynikające z czynów niedozwolonych np. obowiązek
naprawienia szkody wynikającej uszkodzenia ciała w wyniku pobicia,
bezpodstawnego wzbogacenie np. wypłata zbyt wysokiego wynagrodzenia za
służbę, z otwarcia spadku, czy też stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami.
Prawo cywilne reguluje również niektóre stosunki osobiste (niemajątkowe).
Stosunki te wynikają z ochrony udzielanej przez prawo cywilne tzw. dobrom
osobistym.
Zasada nieretroakcji prawa cywilnego polega na tym, iż ustawa kodeks cywilny
nie ma mocy wstecznej, chyba, że co innego wynika z jej brzmienia. Zasada ta
pozwala chronić tzw. prawa nabyte.
Wyodrębnienie prawa cywilnego jako odrębnej gałęzi prawa nastąpiło nie z
uwagi na usytuowanie przepisów w odrębnym kodeksie, ale z uwagi na
przedmiot regulacji. Dlatego też do prawa cywilnego zalicza się działy prawa
znajdujące się poza kodeksem np. prawo handlowe, prawo ubezpieczeniowe,
prawo spółdzielcze, prawo przewozowe, prawo autorskie, prawo
międzynarodowe prywatne.
1)Definicja przedmiotowa prawa cywilnego.
2)Zasada jawności prawa cywilnego (art. 1 k.c.)
3)Zasada zupełności w prawie cywilnym.
4)Zasada nieretroakcji i zachowania praw nabytych (art. 3 k.c.).
2. Cechy prawa cywilnego:
2. Cechy prawa cywilnego.
Prawo cywilne jest gałęzią prawa, która reguluje stosunki społeczne i
gospodarcze o charakterze majątkowym i niemajątkowym i występujące
pomiędzy równoprawnymi podmiotami prawa (osobami fizycznymi i osobami
prawnymi) – nie ma tu stosunku nadrzędności, właściwego na przykład prawu
administracyjnemu, czy prawu karnemu.
2
Również normy regulujące te stosunki mają w większości charakter względnie
obowiązujący np. art.456, 457, 214, 394, art. 455, który stanowi – Jeżeli termin
spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości
zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu
dłużnika do jego wykonania.
1)Formalna równorzędność podmiotów w stosunku cywilnoprawnym
(stosunki w układzie poziomym).
2)Stosunki cywilnoprawne o charakterze majątkowym i niemajątkowym.
3)Przepisy cywilnoprawne o charakterze względnie obowiązującym i
względnie obowiązującym.
3. Systematyka prawa cywilnego.
1)Prawo ogólne. Część ogólna.
2)Prawo rzeczowe.
3)Prawo zobowiązań ( Część ogólna, część szczególna).
4)Prawo spadkowe.
5)Prawo rodzinne i opiekuńcze.
6)Prawo dóbr niematerialnych.
7)Prawo prywatne gospodarcze.
4. Źródła prawa cywilnego.
1)Podstawowe akty normatywne:
Źródłem prawa cywilnego są te akty normatywne, które zawierają normy prawa
cywilnego. Stosownie do art. 87 ust. 1 Konstytucji, źródłami powszechnie
obowiązującego prawa w Rzeczypospolitej Polskiej są:
- Konstytucja,
- Ustawy,
- Ratyfikowane umowy międzynarodowe,
- Rozporządzenia.
1)Podstawowe akty normatywne:
• Ustawa z dnia 23.04.1964r. – Kodeks Cywilny (Dz. U. nr. 16, poz. 93 z
późn. zm.).
• Ustawa z dnia 25.02.1964r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy.(Dz. U. nr.
9, poz. 59 z poźn. zm.).
• Ustawa z dnia 15.09.2000r. – kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr.94,
poz.
1037).
• Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej ( Dz.
U. Nr 173, poz. 1807 z póź. zm.),
• Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. przepisy wprowadzające ustawę o
swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173 poz. 1808),
Ustawa o własności lokali,
3
• Ustawa o księgach wieczystych i hipotece,
• Prawo prywatne międzynarodowe,
• Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów,
• Prawo autorskie,
• Prawo wekslowe,
• Prawo czekowe.
2)Wzorce umowne jako źródła prawa gospodarczego prywatnego.
Istotną rolę w obowiązującym prawie cywilnym odgrywa „zwyczaj”, rozumiany
jako faktycznie stosowaną, w określonych okolicznościach, powszechnie albo
w określonym środowisku (kręgu zawodowym, terytorium) praktykę
oznaczonego postępowania np. art. 908 k. c.
Literatura do tematu:
1. Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
2. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd. Zakamycze
2005 r.
3. E. Skowrońska – Bocian Prawo cywilne część ogólna, zarys wykładu wyd.
Lexis – Nexis 2005 r.
4. Z. Radwański Prawo cywilne – część ogólna, wyd. C. H. Beck 2004.
5. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zakamycze
2004 r.
6. A. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
1. Grzybowski S, Prawo cywilne- zarys części ogólnej- Warszawa 1985 r.
2. Pyziak - Szafinicka M. Elementarny kurs prawa cywilnego-Warszawa.
3. Gajda J., Gawlik Z. Podstawy prawa cywilnego-część ogólna- wyd PWN
Warszawa, 1999 r.
4. S.Korycki, J. Kuciński, Z. Trzciński, J. Zaborowski – Zarys prawa, wyd.
Lexis – Nexis 2005 r.
5. Wolter- Prawo cywilne-część ogólna- Warszawa 1999 r.
6. System prawa cywilnego- pod redakcją J. Ignatowicza, Ossolineum 1977.
7. Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego. Zarys
wykładu . Olsztyn 2002 r.
14. S. Dmowski, S. Rudnicki – Komentarz do kodeksu cywilnego, księga
pierwsza, część ogólna, wyd. Lexis – Nexis 2005 r.
4
TEMAT 2
Stosunek cywilnoprawny
Literatura do tematu:
1. Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
3. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd. Zakamycze 2005 r.
4. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zkamycze
2004 r.
5. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
6. Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r.
1. Istota i elementy stosunku cywilnoprawnego.
1)Pojęcie stosunku cywilno prawnego.
- Stosunek cywilnoprawny jest to stosunek społeczny uregulowany przez
normy prawa cywilnego, którego uczestnicy występują jako podmioty
praw i obowiązków.
2)Elementy stosunku cywilno prawnego.
a)Podmioty (osoby fizyczne, osoby prawne).
b)Przedmiot (pojęcie przedmiotu, pojęcie i rodzaj rzeczy; rzeczy
nieruchome i rzeczy ruchome, rzeczy podzielne i nie podzielne,
rzeczy oznaczone co do tożsamości i rzeczy oznaczone co do
gatunku, mienie, majątek).
c)Treść (uprawnienia i obowiązki podmiotów).
2. Pojęcie i rodzaje zdarzeń cywilnoprawnych.
1)Pojęcie zdarzenia cywilnoprawnego.
Zdarzeniem cywilnoprawnym jest takie zdarzenie faktyczne, które
wywołuje skutki prawne w postaci:
- powstania,
- zmiany,
- wygaśnięcia
stosunku prawnego.
2)Rodzaje zdarzeń cywilnoprawnych.
a)Zdarzenia niezależne od woli podmiotów (np. upływ czasu,
śmierć, powódź, urodzenie się człowieka),
b)Działania;
5
- czynności prawne,
- czyny zgodne z prawem i niezgodne z prawem,
c)Konstytutywne orzeczenia organów państwowych.
TEMAT 3
Prawo podmiotowe.
Literatura do tematu:
1. Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
7. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd. Zakamycze 2005 r.
8. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zkamycze
2004 r.
9. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
10. Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r.
1. Pojęcie prawa podmiotowego.
Prawem podmiotowym jest sfera prawnej możliwości postępowania.
Zgodnie z art. 5 kodeksu cywilnego, nie można czynić ze swego prawa użytku,
który by był sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego
prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie zachowanie lub
zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie
korzysta z ochrony.
2. Rodzaje praw podmiotowych.
Ze względu na typ stosunków prawnych, z których wynikają prawa
podmiotowe, dzieli się je na majątkowe lub niemajątkowe, zależnie od tego, czy
są bezpośrednio uwarunkowane interesem ekonomicznym podmiotu
uprawnionego.
1)Majątkowe i niemajątkowe.
2)Bezwzględne i względne.
3)Przenaszalne i nie przenaszalne.
3. Nabycie praw podmiotowych.
Nabycie prawa podmiotowego może być pierwotne lub pochodne. Nabycie
jest pochodne jeżeli zależy od istnienia odpowiedniego prawa u innej osoby,
np. nabycie nieruchomości w wyniku dziedziczenia.
Przy nabyciu pochodnym obowiązuje zasada, że nabywca uzyskuje tylko
takie prawa podmiotowe jakie miał zbywca. Nie może on uzyskać więcej
6
praw, aniżeli miał jego poprzednik. Zasadę tę wyraża łacińska paremia nemo
plus iuris in alium transferre potest, guam ipse habet.
1)Nabycie pierwotne i pochodne.
2) Nabycie translatywne i konstytutywne.
TEMAT 4
Podmioty i przedmiot stosunków cywilnoprawnych
.
Literatura do tematu:
1. Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
11. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd. Zakamycze 2005 r.
12. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zkamycze
2004 r.
13. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
14. Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r.
1. Podmioty stosunku cywilnoprawnym.
A. Osoby fizyczne (art.8 – 32 k.c.).
1. Zdolność prawna i jej nabycie (art. 8 i nast. k.c.).
Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. Zdolność prawna
oznacza zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków.
2. Utrata zdolności prawnej.
1)Śmierć (art. 64 – 69 ustawy z dnia 29.09.1986).
- Prawo o aktach stanu cywilnego – Dz.u.nr.36 poz.180 z późn.
zm.; art. 535 - 543 ustawy z dnia 17.11.1964r.
- Kodeks postępowania cywilnego Dz.U.nr.43 poz.296 z późn.
zm.).
2)Uznanie za zmarłego (art.29-32 k.c. art. .XXVIII-XXXI ustawy z dnia
23.04.1964r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny –Dz.U.nr.16
poz.94 z późn. zm.).
3. Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych.
1)Pojęcie zdolności do czynności prawnych.
Zdolność do czynności prawnych oznacza zdolność do nabywania za pomocą
własnych działań praw oraz do zaciągania zobowiązań.
Przesłankami rozstrzygającymi o istnieniu i zakresie zdolności do czynności
prawnych są:
7
- wiek osoby fizycznej,
- zawarcie małżeństwa przez kobietę która nie ukończyła 18 lat,
- całkowite lub częściowe ubezwłasnowolnienie,
- ustanowienie doradcy tymczasowego na podstawie art. 548 § 1 k.
p. c.
2)Kategorie zdolności do czynności prawnych.
a)Pełna zdolność do czynności prawnych (art. 11 k.c. zob. też art.
10 § 1,2 k.c pełnoletniość).
b)ograniczenie zdolności do czynności prawnych (art. 15-22 k.c.).
c)brak zdolności do czynności prawnych (art. 12-14 k.c).
4. Istota ubezwłasnowolnienia i jego rodzaje (ubezwłasnowolnienie
całkowite art.13 k.c., Ubezwłasnowolnienie częściowe art.16 k.c.).
5. Pojęcie i ochrona dóbr osobistych osoby fizycznej.
1)Pojęcie dóbr osobistych (art.23 k.c.).
Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć,
swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica
korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna,
wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego
niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach
2)Ochrona dóbr osobistych ma miejsce w sytuacji (art. 24 § 1 k.c.);
- Zagrożenie albo naruszenie dóbr osobistych.
- Bezprawność działania sprawcy środki ochrony osobistej.
Środki ochrony dóbr osobistych:
-
Roszczenie o zaniechanie działań zagrażających lub
naruszających dobra osobiste.
- Roszczenie dodatkowe czynności niezbędnych dosunięcia
skutków już dokonanego czynu, w szczególności złożenie
oświadczenia treści i w odpowiedniej formie.
- Roszczenie o zadośćuczynienie i zapłaty określonej kwoty
pieniężnej na wskazany przez poszkodowanego cele społeczne.
Nadto:
- Roszczenie o naprawienie szkody majątkowej, jeżeli taka
wystąpiła przy naruszeniu dóbr osobistych (art.24 § 2 k.c.).
3)Wykonywanie zadań służbowych przez policjanta a problematyka
dóbr osobistych człowieka.
B. Osoby prawne (art.33-43k.c.).
1. Pojecie osoby prawnej (art. 33 k.c.)
2. Rodzaje osób prawnych (art.33 k.c.)
1)Skarb Państwa (art. 34 k.c. art.2 pkt. 5 ustawy z dnia
08.08.1996r. o Urzędzie Ministra Skarbu – Dz. U. nr 106, poz496
z późn. zm.).
8
2)Inne rodzaje osób prawnych niż Skarb Państwa (art. 35 - 42
k.c.).
3. Ochrona dóbr osobistych osób prawnych (art. 43 k.c.).
4. Reprezentacja Policji w stosunkach cywilnoprawnych (tj. art. 5 ust. 1
art.6
ustawy o Policji z dnia 06.04.1990 Dz. U. Nr. 101, poz.1092 z
2000r. z późn.
zm.).
2. Przedmioty stosunków cywilnoprawnych.
Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest określone zachowanie się
uczestników tego stosunku, oparte o wzorzec postępowania zawarty w normie
prawa cywilnego. Jest to wszystko na co skierowane są obowiązki i uprawnienia
podmiotów tego stosunku. Według A. Woltera przedmiotem każdego stosunku
cywilnoprawnego jest dozwolone, nakazane lub zakazane zachowanie się
człowieka, przy czy w niektórych typach tych stosunków można i należy
ponadto wyodrębnić obiekty materialne i niematerialne, których dotyczy to
zachowanie.
Obowiązujące przepisy prawa łączą stosunki prawne z różnymi postaciami ich
przedmiotów. W niektórych typach stosunków można wyodrębnić przedmioty
materialne takie jak: rzeczy, części składowe rzeczy, przynależności, pożytki
pieniądze, papiery wartościowe, dobra niematerialne, zorganizowane kompleksy
majątkowe, jak przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne itp.
1).Pojęcie przedmiotu stosunku cywilnoprawnego.
2).Rzecz.
Przez rzecz rozumie się wyodrębnioną część przyrody materialnej,
przedstawiająca wartość majątkową i wyodrębniona w takim stopniu, że
w stosunkach społeczno – gospodarczych może być traktowana jako
dobro samoistne – mogą być przedmiotem obrotu.
3).Część składowa i przynależność rzeczy – art. 47 k. c.
Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej
odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości, lub przedmiotu
odłączonego (np. drzewa, płoty, instalacja elektryczna, drzwi w
mieszkaniu).
Według art. 51 § 1 k. c. przynależnościami są rzeczy ruchome, potrzebne
do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej
przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku
odpowiadającym temu celowi np. kluczyki do samochodu, pilot do
telewizora, maszyna rolnicza w związku z nieruchomością rolną.
4).Pożytki.
5).Pieniądz.
6).Papiery wartościowe.
7).Dobra niematerialne o charakterze majątkowym (np. energia
elektryczna, cieplna).
9
TEMAT 5
Czynności prawne (art.56 – 94 k.c).
Literatura do tematu:
1. Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
2. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd.
Zakamycze 2005 r.
3. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zkamycze
2004 r.
4. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
5. Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r.
Czynności prawne (art.56 – 94 k.c).
Do zdarzeń, które odgrywają w prawie cywilnym szczególna rolę, należą
czynności prawne. Czynnością prawną nazywamy czynność, składająca
się co najmniej z jednego oświadczenia woli, zmierzającego do
wywołania skutków prawnych.
1.
Pojęcie czynności prawnej i przesłanki jej skuteczności.
2
Rodzaje
czynności prawnych.
a)Czynność prawna jednostronna i czynność prawna dwustronna.
b)Czynności prawne konsensulalne i czynności prawne realne.
c)Czynności prawne odpłatne i czynności prawne nieodpłatne.
d)Czynności prawne zobowiązujące i czynności prawne
rozporządzające.
3. Oświadczenie woli.
1)Istota oświadczenia woli i przesłanki jego ważności.
2)Wady oświadczenia woli i skutki prawne ich wystąpienia.
a) Brak świadomości albo swobody (art. 82 k.c.).
b) Pozorność (art. 83 k.c.).
c) Błąd (art.84-86, 88 k.c.).
d) Groźba (art. 87, 88 k.c.).
4. Sposoby zawarcia umowy :
1)Złożenie oferty i jej przyjęcie (art. 66-70 k.c.).
2)Przetarg (art. 70
1
– 70
4
k.c.).
3)Rokowania (art. 72 k.c.).
5. Forma czynności prawnych.
10
1)Forma dowolna (art.60 k.c.).
2)Forma szczególna ( ze względu na postać zewnętrzną).
a)Forma pisemna zwykła (art. 78 – 79, zob. też art.77 k.c.).
b)Forma pisemna kwalifikowana; forma z podpisem.
poświadczonym, formą z datą potwierdzoną formą aktu
notarialnego.
3)Forma przewidziana ze względu na skutki niezachowanie formy
zewnętrznej wyróżnia się : (art. 73, 74, k.c.).
a)Forma pod rygorem nieważności.
b)Forma do celów dowodowych.
c)Forma dla wywołania oznaczonych skutków prawnych.
6. Elementy treści czynności prawnej.
1)Elementy przedmiotowo istotne.
2)Elementy nieistotne.
3)Elementy podmiotowo istotne.
7. Sankcje wadliwości czynności prawnej.
1)Nieważność bezwzględna.
2)Nieważność względna.
3)Bezskuteczność zawieszona.
4)Bezskuteczność względna.
TEMAT 6
Przedstawicielstwo
Literatura do tematu:
1. Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
2. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd. Zakamycze 2005 r.
3. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zkamycze
2004 r.
4. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
5. Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r.
Przedstawicielstwo
1. Istota i rodzaje przedstawicielstwa (95 – 109 k.c.)
11
1)Pojęcie przedstawicielstwa.
Czynności prawne mogą być zgodnie z art.95 § 1 k. c. dokonywane nie tylko
osobiście, lecz również przed przedstawicieli. Prawo zna tylko nieliczne wyjątki
od tej zasady np. sporządzenie i odwołanie testamentu (art.944 2 k. c.), uznanie
dziecka (art.73 k. r. o.).
Dokonywanie czynności prawnych przez przedstawiciela umożliwia
dokonywanie tych czynności ze skutkiem bezpośrednio dla osób, które same
działać nie mogą (np. osoby nie posiadające zdolności do czynności prawnych,
czy też z innych powodów nie mogą, bądź nie chcą dokonać osobiście
czynności prawnej.
2)Rodzaje przedstawicielstwa.
a)Przedstawicielstwo ustawowe.
b)Pełnomocnictwo ( istota i rodzaje : pełnomocnictwo ogólne,
pełnomocnictwo rodzajowe, pełnomocnictwo szczególne).
TEMAT 7
Przedawnienie roszczeń (117 – 125 § 1 k.c.).
1.Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
2. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd. Zakamycze
2005 r.
3. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd.
Zkamycze 2004 r.
4. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie,
wyd. Zakamycze 2003 r.,
5. Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r.
1)istota przedawnienia.
Czynne wykonywanie prawa zależy w zasadzie od woli uprawnionego, ale
jego bierne zachowanie się, może doprowadzić do przewidzianych w
przepisach prawnych niekorzystnych dla niego skutków, jeżeli taki stan trwa
przez oznaczony czas.
Przepisy prawa wiążą z upływem czasu określone skutki prawne tj.
powstanie, rozwiązanie lub wygaśnięcie stosunku prawnego. Za pomocą tego
instrumentu prawnego ustawodawca dążył do nadania stosunkom prawnym
12
jak największej jednoznaczności, co powinno sprzyjać prawidłowemu
funkcjonowaniu państwa.
Obowiązujące prawo rozróżnia cztery rodzaje skutków wiążących się z
upływem czasu:
• Zasiedzenie,
• Przemilczenie,
• Przedawnienie,
• Terminy zawite.
Przedawnieniem nazywamy upływ przewidzianego przepisami prawa cywilnego
terminu, w wyniku czego dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia.
Roszczenie więc nie wygasa, lecz staje się zobowiązaniem niezupełnym – art.
411 pkt. 3
2)terminy przedawnienia.
6. Charakter prawny terminów zawitych.
Upływ terminu zawitego powoduje wygaśnięcie roszczenia.
TEMAT 8
Wprowadzenie do prawa rzeczowego.
1. 1.Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
2. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd.
Zakamycze 2005 r.
3. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zkamycze
2004 r.
4. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
5. 5.Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r.
6. S. Rudnicki – Komentarz do kodeksu cywilnego, księga druga, własność i
inne prawa rzeczowe wyd. Lexis Nexis 205 r.
7. J. Ignatowicz – Prawo rzeczowe 1995 r.
1. Prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym i przedmiotowym.
Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym oznacza zespół norm
prawnych regulujących podmiotowe prawa rzeczowe – art. 140 – 352
kodeksu cywilnego. Reguluje nie tylko samo korzystanie z rzeczy, ale także
treść i wykonywanie podmiotowych praw rzeczowych, niektóre sposoby
nabycia, utraty, zmiany oraz ochronę tych praw.
13
2. Bezwzględny charakter praw rzeczowych.
Bezwzględny charakter praw rzeczowych polega na tym i wywierają one skutek
względem wszystkich podmiotów podległych danemu porządkowi prawnemu
(erga omnes).
3. Zasady prawa rzeczowego.
1)Zasada jawności praw rzeczowych (por. art. 2,24
1
ust. 4ustawy z dnia
06.07.1982r. o księgach wieczystych hipotece Dz. U.nr. 19, poz. 147 z
późn. zm. art. 339).
2)Zasada pierwszeństwa praw rzeczowych ( por. art.11 i nast. ust. o ks.
wiecz.).
3)Zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych ( art. 5 – 10 ust o
ks. wiecz.)
4. Prawo rzeczowe w ujęciu podmiotowym (ogólna charakterystyka).
1)Prawo własności (art.140 –231 k.c.)
2)Prawo użytkowania wieczystego (pojęcie i cechy art.232 – 243 k.c.).
3)Prawo rzeczowe ograniczone (art. 244 § 1 k.c.).
a)Użytkowanie.
b)Służebność (gruntowa, osobista).
c)Zastaw.
d)Hipoteka.
e)Własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego.
f)Spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego.
g) Prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.
TEMAT 9
Własność. Użytkowanie wieczyste.
1.Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
2. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd.
Zakamycze 2005 r.
3. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zkamycze
2004 r.
4. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
5.Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r.
6.S. Rudnicki – Komentarz do kodeksu cywilnego, księga druga, własność i
inne prawa rzeczowe wyd. Lexis Nexis 205 r.
7.J. Ignatowicz – Prawo rzeczowe 1995 r.
14
1. Prawo własności.
1)Treść prawa własności (posiadanie samoistne, korzystanie,
rozporządzanie) i jego wykonywanie (art. 140 i nast. k.c.).
W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia
społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z
rzeczy zgodnie ze społeczno- gospodarczym przeznaczeniem swego
prawa, w szczególności może pobierać pożytki oraz inne dochody z
rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.
2)Pojęcie i rodzaje współwłasności (art. 195 i nast. art. k.c.).
a)Pojęcie współwłasności.
b)Rodzaje współwłasności : współwłasność w częściach ułamkowych i
współwłasność łączna.
3)Ochrona własności (art. 222 i nast. k.c.).
Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby
rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem
właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez
pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje
właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o
zaniechanie naruszeń.
a)Roszczenia windykacyjne.
b)Roszczenia negatoryjne.
c)Roszczenia uzupełniające (art.224 – 226 k. c.)
4)Nabycie i utrata prawa własności.
a)Nabycie pochodne prawa własności:
- Przesłanki nabycia własności rzeczy ruchomej (rzeczy
oznaczonej co do tożsamości, co do gatunku, tzw.
rzeczy przyszłej od osoby uprawnionej – art. 155 § 1,2
k.c.).
- Przesłanki nabycia własności rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej –
art. 169 § 1,2 k.c.).
Jeżeli osoba nie uprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i
wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w
posiadanie, chyba że działa w złej wierze.
Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez
właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia,
skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem
powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i
15
dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji
publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.
- Przesłanki nabycia własności rzeczy nieruchomej od osoby uprawnionej –
art. 158 k.c. zob. też art. 157, 159 k.c.).
-Przesłanki nabycia własności rzeczy nieruchomej od osoby
nieuprawnionej (art. 158 k.c., art. 6 ust. 1 ust. o ks. wiecz.).
b)Nabycie pierwotne prawa własności.
- Zasiedzenie (art.172 § 1,2 –zasiedzenie nieruchomości art.174 k.c. –
zasiedzenie ruchomości).
-Zawłaszczenie (art. 181 k.c.).
- Znalezienie (rzeczy zwykłej, rzeczy szczególnej, skarbu – art. 183 –
189
k.c.).
Kto znalazł rzecz zgubioną, powinien niezwłocznie zawiadomić o tym osobę
uprawnioną do odbioru rzeczy. Jeżeli znalazca nie wie, kto jest uprawniony do
odbioru rzeczy, albo jeżeli nie zna miejsca zamieszkania osoby uprawnionej,
powinien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu właściwy organ państwowy.
Przepisy o rzeczach znalezionych stosuje się odpowiednio do rzeczy
porzuconych bez zamiaru wyzbycia się własności, jak również do się zwierząt,
które zabłąkały lub uciekły.
5. Użytkowanie wieczyste.
Grunty stanowiące własność Skarbu Państwa położone w granicach
administracyjnych miast oraz grunty Skarbu Państwa położone poza tymi
granicami, lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i
przekazane do realizacji zadań jego gospodarki, a także grunty stanowiące
własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków mogą być
oddawane w użytkowanie wieczyste osobom fizycznym, i osobom prawnym.
W wypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych przedmiotem
użytkowania wieczystego mogą być także inne grunty Skarbu Państwa,
jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków.
W granicach, określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz
przez umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do
jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie
wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. W
tych samych granicach użytkownik wieczysty może swoim prawem
rozporządzać.
16
TEMAT 10
Ograniczone prawa rzeczowe. Posiadanie Dzierżenie (art.336 –
352 k. c).
Literatura
1.Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
2. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd. Zakamycze 2005 r.
3. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zkamycze
2004 r.
4. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
5.Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r.
6. S. Rudnicki – Komentarz do kodeksu cywilnego, księga druga, własność i
inne prawa rzeczowe wyd. Lexis Nexis 205 r.
7. J. Ignatowicz – Prawo rzeczowe 1995 r.
1.Prawo rzeczowe ograniczone (art. 244 § 1 k.c.).
a)Użytkowanie.
b)Służebność (gruntowa, osobista).
c)Zastaw.
d)Hipoteka.
e)Własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego.
f)Spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego.
g) Prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.
2. Pojęcie posiadania.
Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel
(posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik,
zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się
określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).
Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w
posiadanie zależne.
3. Rodzaje posiadania.
1)Posiadanie samoistne i posiadanie zależne.
2)Posiadanie zgodne z prawem i posiadanie niezgodne z prawem.
17
Nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w
złej wierze.
4. Domniemania praw związanych z posiadaniem (art. 339 – 341 k.c.).
a) Domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem
samoistnym.
b) Domniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana
przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania.
c) Domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym.
Domniemanie to dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza.
5. Ochrona posiadania.
1)Ochrona sądowa (art.344 § 1, 347 § 1 k.c.)
Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko
temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi
roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń.
Roszczenie to nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności
posiadania ze stanem prawnym, chyba że prawomocne orzeczenie sądu lub
innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego
stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z
prawem.
Roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili
naruszenia.
a) roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego.
b) roszczenie zaniechanie dalszych naruszeń.
c) roszczenie o wstrzymanie budowy.
2)Ochrona poza sądowa.
a)Obrona konieczna (art. 343 § 1 k.c.).
b)Samopomoc legalna ( art. 343 § k.c.).
Posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne
naruszenie posiadania.
Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu
posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu
jednak stosować przy tym przemocy względem osób. Posiadacz rzeczy
ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może
natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną
samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.
Przepisy paragrafów poprzedzających stosuje się odpowiednio do dzierżyciela.
18
8. Dzierżenie
1)Istota dzierżenia (art.338 k c.).
Kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego, jest dzierżycielem.
2)Ochrona dzierżenia (art. 343 § 3 – obrona konieczna samopomoc
legalna).
TEMAT 11
Księgi wieczyste
Literatura
1.Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
2. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd. Zakamycze 2005 r.
3. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zkamycze
2004 r.
4. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
5.Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r.
6. S. Rudnicki – Komentarz do kodeksu cywilnego, księga druga, własność i
inne prawa rzeczowe wyd. Lexis Nexis 205 r.
7. J. Ignatowicz – Prawo rzeczowe 1995 r.
Prowadzenie ksiąg wieczystych należy do właściwości sądów rejonowych.
Czynności sądu w zakresie prowadzenia ksiąg wieczystych mogą wykonywać
referendarze sądowi.
Sądy rejonowe prowadzące księgi wieczyste współpracują z Szefem Krajowego
Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego
zadań ustawowych
1. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych.
Księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości.
Księgi wieczyste zakłada i prowadzi się dla nieruchomości, które nie mają
ksiąg wieczystych albo których księgi wieczyste zaginęły lub uległy
zniszczeniu.
Księgi wieczyste mogą być także prowadzone w celu ustalenia stanu prawnego
własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego
prawa do lokalu użytkowego i prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni
mieszkaniowej.
19
Księgi wieczyste są jawne. Nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w
księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono w niej wzmiankę.
Domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z
rzeczywistym stanem prawnym.
Domniemywa się, że prawo wykreślone nie istnieje.
Przeciwko domniemaniu prawa wynikającemu z wpisu w księdze wieczystej
nie można powoływać się na domniemanie prawa wynikające z posiadania.
W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w
księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na
korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści
księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publicznej
ksiąg wieczystych).
Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni rozporządzeń
nieodpłatnych albo dokonanych na rzecz nabywcy działającego w złej wierze.
W złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z
rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym
dowiedzieć.
Jeżeli do dokonania rozporządzenia potrzebny jest wpis w księdze wieczystej,
chwila złożenia wniosku o wpis jest rozstrzygająca dla oceny dobrej lub złej
wiary nabywcy. Jednakże gdy rozporządzenie dochodzi do skutku dopiero po
dokonaniu wpisu, rozstrzyga dzień, w którym rozporządzenie doszło do skutku.
Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie działa przeciwko:
1) prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od
wpisu,
2) prawu dożywocia,
3) służebnościom ustanowionym na podstawie decyzji właściwego organu
administracji państwowej,
4) służebnościom drogi koniecznej albo ustanowionym w związku z
przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia.
2. Działy księgi wieczystej.
20
Dla każdej nieruchomości prowadzi się odrębną księgę wieczystą, chyba że
przepisy szczególne stanowią inaczej. Dotyczy to także nieruchomości
lokalowych oraz nieruchomości, w których nieruchomości lokalowe zostały
wyodrębnione.
W księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości, w której własność lokali
została wyodrębniona, ujawnia się sposób zarządu tą nieruchomością określony
w umowie, a w razie nieujawnienia domniemywa się sposób zarządu
wynikający z ustawy.
Księga wieczysta zawiera cztery działy, z których:
1) pierwszy obejmuje oznaczenie nieruchomości oraz wpisy praw związanych
z jej własnością,
2) drugi obejmuje wpisy dotyczące własności i użytkowania wieczystego,
3) trzeci przeznaczony jest na wpisy dotyczące ograniczonych praw
rzeczowych, z wyjątkiem hipotek, na wpisy ograniczeń w rozporządzaniu
nieruchomością lub użytkowaniem wieczystym oraz na wpisy innych praw
i roszczeń, z wyjątkiem roszczeń dotyczących hipotek,
4) czwarty przeznaczony jest na wpisy dotyczące hipotek.
Księga wieczysta dla ograniczonego prawa rzeczowego zawiera cztery działy,
z których:
1) pierwszy obejmuje oznaczenie lokalu lub domu jednorodzinnego oraz
oznaczenie nieruchomości, z którą jest związany,
2) drugi obejmuje wpisy dotyczące osoby, której przysługuje własnościowe
spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu
użytkowego lub prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni
mieszkaniowej,
3) trzeci jest przeznaczony na wpisy ograniczeń w rozporządzaniu prawem
oraz wpisy innych praw i roszczeń, z wyjątkiem roszczeń dotyczących
hipotek,
4) czwarty jest przeznaczony na wpisy dotyczące hipotek.
Księgi wieczyste prowadzi się według ustalonych wzorów, obejmujących
poszczególne działy księgi wieczystej.
TEMAT 12
Wybrane zagadnienia części ogólnej prawa zobowiązań
1. Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
2. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd.
Zakamycze 2005 r.
21
3. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zakamycze
2004 r.
4. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
5. 5.Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r.
6. Komentarz do kodeksu cywilnego, księga trzecia, Zobowiązania wyd.
Lexis – Nexis 2005 r.
7. Z. Rdawański- Zobowiązania – część ogólna wyd. C. H. Beck 2003 r.
8. W. Czachórski – Zobowiązana zarys wykładu, wyd. Lexis – Nexis 2003
r.
Prawo zobowiązań – wprowadzenie; źródła zobowiązań; wykonanie
zobowiązań; niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań; wygaśnięcie
zobowiązania.
Art. 353 – 921 k. c.
I Pojęcie prawa zobowiązań i jego systematyka.
1. Pojęcie prawa zobowiązań.
2. Systematyka prawa zobowiązań (Część ogólna – art.353 – 534 k.c.,
część szczególna art. 535 – 921
16
k. c).
II Istota
zobowiązań.
1. Pojęcie zobowiązania (art. 353 § 1 k.c.).
Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika
świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.
Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego
uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze)
stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób
odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom
współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje -
także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.
W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania
2. Elementy w stosunku zobowiązującym.
1. Strony (wierzyciel, dłużnik).
2. Przedmiot (istota i rodzaje świadczeń):
22
1)Świadczenie pieniężne (zasada waluty {art. 358 § 1 k.c.}, zasada
nominalizmu {art. 358
1
§ 1 k.c.}, zasada waloryzacji {art. 358
1
§
2,3 k.c.}).
Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie
świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo
groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie
przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu
interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego,
oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia
lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd
może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się
zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.
Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma
pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej,
chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego
zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości.
W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania,
sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia
społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia
pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.
Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia
pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli
świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.
2)Świadczenie podzielne i świadczenie niepodzielne.
3)Świadczenie polegające na działaniu i świadczenie polegające na
zaniechaniu.
4)Świadczenie oznaczone co do gatunku.
5)Świadczenie ciągłe, okresowe, jednorazowe.
3. Treść.
a) Uprawnienia wierzyciela (wierzytelności) główne i
pomocnicze.
b) Obowiązki (dług) – odpowiedzialność osobista i
odpowiedzialność rzeczowa (zastaw hipoteka).
III Naprawienie szkody.
1. Pojęcie szkody.
Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za
normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub
postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które
23
poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu
szkody nie wyrządzono.
Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody,
obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do
okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.
Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź
przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy
pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe
albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub
koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.
Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania
powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że
szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w
innej chwili.
2. Rodzaje szkody.
1) Szkoda majątkowa:
a) Szkoda majątkowa na mieniu.
b) Szkoda majątkowa na osobie.
2) Szkoda niemajątkowa (krzywda)
3. Bezpodstawne wzbogacenie (art. 405 – 414 k. c.).
Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej
osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było
możliwe, do zwrotu jej wartości.
Obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio
uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia
zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody.
Sąd może orzec przepadek świadczenia na rzecz Skarbu Państwa, jeżeli
świadczenie to zostało świadomie spełnione w zamian za dokonanie czynu
zabronionego przez ustawę lub w celu niegodziwym. Jeżeli przedmiot
świadczenia został zużyty lub utracony, przepadkowi może ulec jego wartość.
4. Czyny niedozwolone art 415 – 449 k. c.
a) pojęcie czynu niedozwolonego,
Czynami niedozwolonymi nazywa się działania niezwiązane z istniejącym
stosunkiem zobowiązaniowym, wyrządzające komuś szkodę, za którą ustawa
czyni kogoś odpowiedzialnym, przy spełnieniu określonych przez ustawę
przesłanek.
Działania te są więc źródłem zobowiązania. Pojecie czynu niedozwolonego w
ujęciu kodeksu cywilnego obejmuje zarówno odpowiedzialność osób fizycznych
oraz osób prawnych.
24
Pojęcie czynu niedozwolonego obejmuje nie tylko działania ludzkie
wyrządzające szkodę innej osobie, choćby ich sprawcy nie można było
przypisać winy, a za wynikłą z tych działań szkodę prawo czyni kogoś
odpowiedzialnym.
. Oprócz zasady:
- winy ustawodawca przewiduje również odpowiedzialność na
zasadzie,
- ryzyka np. – art. 433, 435, 436 k. c.,
- i słuszności np. art. 428, 431 § 2, 417
k. c.
Powstanie odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego uzależnione jest w
każdym przypadku od zaistnienia następujących przesłanek:
-wyrządzenia szkody,
-szkoda może być spowodowana przez zdarzenie (działanie ludzkie lub inne
zdarzenie), z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy oznaczonej
osoby,
- miedzy zdarzeniem, z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy, a
szkodą musi istnieć adekwatny związek przyczynowy.
b) odpowiedzialność za własne czyny (np. art. 415 k. c.),
c) odpowiedzialność za cudze czyny,
-odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru np. art. 427, 431,
k. c.,
-odpowiedzialność za czyny osób, którymi się posłużono np. art. 429,
-odpowiedzialność za podwładnego – art. 430 k. c.
d) odpowiedzialność organów wykonujących władzę publiczną,
Art. 417. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub
zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność
Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna
wykonująca tę władzę z mocy prawa.
§ 2. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na
podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie
prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich
wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb
Państwa.
Art. 417
1
. § 1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu
normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym
postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową
międzynarodową lub ustawą.
25
§ 2. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego
orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po
stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem. Odnosi
się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja
zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją,
ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
§ 3. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub
decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia
można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z
prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne
stanowią inaczej.
§ 4. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu
normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa,
niezgodność z prawem niewydania tego aktu stwierdza sąd rozpoznający
sprawę o naprawienie szkody.
Art. 417
2
. Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej
została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego
lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za
doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego
do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego
względy słuszności.
e) odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy – art.431, 433 k. c,
f) odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z ruchem
przedsiębiorstw i użyciem sił przyrody art. 435 k. c.,
g) odpowiedzialność posiadaczy mechanicznych środków
komunikacji art. 436 k. c.,
Odpowiedzialność przewidzianą w artykule poprzedzającym ponosi również
samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za
pomocą sił przyrody. Jednakże gdy posiadacz samoistny oddał środek
komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny.
W razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za
pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia
poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych. Również tylko na zasadach
ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których
przewożą z grzeczności.
h) odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt
niebezpieczny art. 449 k. c.,
4. Wielość podmiotów stosunku zobowiązaniowego.
26
a) zobowiązania podzielne i niepodzielne,
b) zobowiązania solidarne (art. 366 i nast. K. c.),
c) solidarność nieprawidłowa.
5. Zbieg odpowiedzialności ex delicto i ex contractu.
6. Przedawnienie roszczeń wynikających z czynów niedozwolonych.
7. Odpowiedzialność kontraktowa.
a) wykonanie zobowiązań,
- przedmiot wykonania,
- -miejsce wykonania zobowiązania,
- termin wykonania zobowiązania,
- zarachowanie zapłaty,
- prawo zatrzymania,
- dowód wykonania zobowiązania.
b) skutki niewykonania zobowiązań umownych,
c) wygaśnięcie zobowiązań,
d) zmiana wierzyciela lub dłużnika.
8. Ochrona wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika.
Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem
wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli
może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli
dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o
tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli
wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się
niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.
Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem
wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim
stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze
świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem
wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem
w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż
dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
TEMAT 13
Umowy cywilnoprawne: umowy dotyczące przeniesienia praw;
umowy o używanie cudzych rzeczy; umowy z zakresu
stosunków kredytowych; umowy o usługi; umowy losowe.
27
Literatura
1. 1.Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
2. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd.
Zakamycze 2005 r.
3. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zkamycze
2004 r.
4. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
5. 5.Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r.
6. Komentarz do kodeksu cywilnego, księga trzecia, Zobowiązania wyd.
Lexis – Nexis 2005 r.
7. Z. Rdawański- Zobowiązania – część ogólna wyd. C. H. Beck 2003 r.
8. W. Czachórski – Zobowiązana zarys wykładu, wyd. Lexis – Nexis 2003
r.
1.Istota i rodzaje umów.
Cechy umów: sprzedaży, darowizny, najmu, dzierżawy, leasingu, użyczenia,
pożyczki, rachunku bankowego, o dzieło, zlecenia, ubezpieczenia,
przechowania.
I Ogólna charakterystyka wybranych umów.
1. Umowa sprzedaży (art. 535 – 602 k c.).
1) Pojęcie i cechy umowy sprzedaży.
Zgodnie z art. 535 k. c. przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się
przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący
zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.
2) Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady fizyczne i
prawne w obrocie konsumenckim (ustawa z 27 lipca 2002 r. o
szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie
Kodeksu cywilnego Dz. U. Nr 141 poz. 1176 ze zm.) i w obrocie
niekonsumenckim.
(art. 556 – 576 k. c.).
a) Cechy odpowiedzialności z tytułu rękojmi.
b) Pojęcie wady fizycznej i wady prawnej.
c) Uprawnienia kupującego.
28
1) Obowiązki sprzedawcy:
a) - przeniesienie własności rzeczy ( por. art. 535 k.c.), a także
- przeniesienie innych praw majątkowych ( por. art. 555 k.c.) np. użytkowanie
wieczyste ( zob. art. 232 i nast. k.c.), wierzytelności ( zob. art. 509 i nast. k.c.),
papiery wartościowe ( zob. art. 921
6
i nast. k.c.),
- przeniesienie energii (np. elektrycznej, cieplnej) ma miejsce wtedy, gdy
nastąpi jej przejście przez odpowiednie urządzenia pomiarowe (art. 555 k.c.),
b) wydanie rzeczy ( por. art. 535 k.c., zob. też art. 544 §1 k.c.)
c) - udzielenie wyjaśnień o stosunkach faktycznych i prawnych dotyczących
rzeczy ( por. art. 546§ 1 k.c.) np. określenie sposobu korzystania i konserwacji
rzeczy, wskazanie granic nieruchomości , udzielenie informacji w związku z
prawami ustanowionymi na rzeczy (prawo użytkowania , zastawu , hipoteki ,
najmu, dzierżawy) , informacje na temat podatków, opłat; wydanie dokumentów
związanych z rzeczą ( por. art. 546§ 1 k.c.) np. karty gwarancyjnej, polisy
ubezpieczeniowej;
- jeśli do należytego korzystania z rzeczy niezbędne jest wydanie karty obsługi
należy taką instrukcję dołączyć do towaru ( por. art. 546§ 2 k.c.).
2) Obowiązki kupującego:
a) zapłata ceny ( por. art. 535 k.c.) następuje jednocześnie ze spełnieniem
świadczenia przez sprzedawcę, chyba że co innego wynika z umowy, z ustawy
albo orzeczenia sądu; zob. też zwłoka w zapłacie ceny (art. 552 k.c.),
b) odbiór rzeczy ( zob. art. 545§ 1 k.c.); zob. też zwłoka w odbiorze rzeczy (art.
551§ 1 i 2 k.c.),
c) sposób wydania i odbioru rzeczy ( por. art. 545§ 1 k.c.),
d) staranne zbadanie przesyłki ( por. art. 545§ 2 k.c.).
Szczególnym obowiązkiem sprzedawcy wobec kupującego jest odpowiedzialność
z tytułu rękojmii za wady (art. 556-576 k.c.).
3) Gwarancja jakości (art.. 577 – 581 k.c.). Uprawnienia kupującego
w tytułu gwarancji.
Gwarancja jakości w umowie sprzedaży jest dodatkową odpowiedzialnością
majątkową za jakość rzeczy sprzedanej ( art. 577-581k.c.). Gwarancja ta ma
charakter czynności prawnej dwustronnej zawartej między gwarantem (
sprzedawcą lub wytwórcy) a kupującym. Dokumentem potwierdzającym
zawarcie takiej umowy jest dokument w postaci karty gwarancyjnej. Przepisy o
rękojmii za wady i gwarancji jakości stosuje się odpowiednio do innych umów ,
chyba , że przepisy szczególne stanowią inaczej.
Szczególne zasady dotyczą sprzedaży konsumenckiej ( zob. ustawa z dnia 27
lipca 2002r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie
kodeksu cywilnego – Dz. U. Nr 141 , poz.1176 ). Do sprzedaży konsumenckiej
nie stosuje się przepisów k.c. o rękojmii za wady oraz o gwarancji jakości. W
29
zakresie sprzedaży konsumenckiej określa ustawa podstawowe obowiązki
sprzedawcy oraz odpowiedzialność za niezgodność towaru konsumpcyjnego z
umową. Gwarancja w sprzedaży konsumenckiej jest czynnością prawną
jednostronną ( oświadczenie woli gwaranta ). Przepisy ustawy o sprzedaży
konsumenckiej stosuje się również w umowie dostawy ( zob. art. 605
1
k.c.), w
umowie o dzieło ( zob. art. 627
1
k.c.), w umowie komisu ( zob. art. 770
1
k.c.).
2. Pojęcie i cechy umowy darowizny (art. 888 – 902 k.c.).
Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego
świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku.
Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego.
Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się
ważna jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. (nie dotyczy to
sytuacji, kiedy przepisy prawne z uwagi na przedmiot regulacji wymagają
zachowania formy szczególnej dla oświadczeń obu stron.
3. Pojęcie i cechy umowy najmu (art. 659 – 692 k.c.).
4. Pojęcie i cechy umowy dzierżawy (art. 693 – 709 k.c.).
5. Pojęcie i cechy umowy leasingu (art. 709
1-18
k.c.).
6. Pojęcie i cechy umowy użyczenia (art. 710 – 719 k.c.).
7. Pojęcie i cechy umowy pożyczki (art. 720 – 724 k.c.).
8. Pojęcie i cechy umowy rachunku bankowego (725 – 733 k c.)
9. Pojęcie i cechy umowy kredytu bankowego (art. 69, 70 ustawy z dnia
29.08.1997r. Prawo bankowe Dz. U. Nr.140, poz. 939 z późn. zm.)
10. Pojęcie i cechy umowy o dzieło ( art. 627 – 649 k c.)
11. Pojęcie i cechy umowy zlecenia (art. 734 – 751 k c.)
12. Pojęcie i cechy umowy ubezpieczenia (art. 805 – 834 k c., art. 3, 4
ustawy z dnia 28.07.1990r. o działalności ubezpieczeniowej – tj. Dz.U.
z 1996r. Nr. 11, poz. 62 z późn. zm.).
TEMAT 14
PAPIERY WARTOŚCIOWE. PRZEKAZ
Literatura
1. 1.Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
2. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd.
Zakamycze 2005 r.
3. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zkamycze
2004 r.
30
4. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
5. 5.Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r.
6. Z. Rdawański- Zobowiązania – część ogólna wyd. C. H. Beck 2003 r.
7. W. Czachórski – Zobowiązana zarys wykładu, wyd. Lexis – Nexis 2003
r.
8. A. Szpunar – Komentarz do prawa wekslowego i czekowego, wyd. Lexis
Nexis 2003 r.
I Papiery
wartościowe (art. 921
6-16
k.c.).
POJĘCIE CZEKU I WEKSLA, ICH ZNACZENIE W OBROCIE
GOSPODARCZYM
Papiery wartościowe odgrywają bardzo dużą rolę w obrocie cywilnoprawnym.
Za papiery wartościowe uważa się dokumenty, które uosabiają prawa
(zwłaszcza wierzytelności), a posiadanie tego dokumentu jest niezbędną
przesłanką realizacji tego prawa. Są więc nosicielami inkorporowanego
(zawartego) w nich prawa i wartości, które to prawo reprezentuje i
dysponowanie tym prawem nie jest możliwe bez tego dokumentu. Przyjmuje
się, że „prawo idzie za dokumentem”. Kto ma papier wartościowy ten uchodzi
za uprawnionego do realizacji praw wynikających z tego papieru, ma więc
formalną legitymację w stosunku do zobowiązanego z papieru wartościowego. Z
posiadaniem papieru wartościowego wiąże się domniemanie, że prawo
określone w dokumencie przysługuje posiadaczowi.
Zobowiązania wynikające z papierów wartościowych mają zazwyczaj charakter
abstrakcyjny. Oznacza to, że oderwane są one od swojej gospodarczej
przyczyny, która spowodowała ich wydanie, np. posiadacz weksla nie musi
wykazywać, że należy mu się kwota z tytułu zawartej umowy pożyczki.
Wystarczy, że dokument spełnia wymogi formalne przewidywane dla danego
rodzaju dokumentu. Gdy uprawniony utraci posiadanie papieru wartościowego,
przepisy szczególne przewidują możliwość ich umorzenia.
Ze względu na przedmiot uprawnień zawartych w papierach wartościowych
wyróżniamy:
1. papiery opiewające na wierzytelności pieniężne, np. weksle, czeki,
obligacje, listy zastawne,
2. papiery zawierające wierzytelności pieniężne, których realizacja jest
uwarunkowana zajściem określonych zdarzeń losowych, np. losy
loteryjne, polisy ubezpieczeniowe na zlecenie lub na okaziciela,
3. papiery wyrażające prawa udziałowe w spółce akcyjnej (akcje),
4. papiery wyrażające prawo rozporządzania towarem znajdującym pod
31
pieczą wystawcy dokumentu, czyli tzw. papiery towarowe, np. dowody
składowe, konosamenty, dowody ładunkowe.
Ze względu na sposób przenoszenia praw wynikających z papierów
wartościowych wyróżnia się:
1. papiery imienne, z których prawa są przenoszone w drodze przelewu i
wydania dokumentu (art.509 k. c., 921
k. c.)
2. papiery na zlecenie, które legitymują jako uprawnionego osobę imiennie
wskazaną lub przez nią oznaczoną, są one zbywane w drodze indosu i
wręczenia papieru (art.517 § 1 k. c., art. 921
k. c.),
3. papiery na okaziciela, które legitymują każdą osobę przedstawiającą
dokument . Do ich przeniesienia wymagane jest przeniesienie własności
dokumentu i jego wydanie (art. 517 § 2 k. c., art. 921
k.c.).
Papiery wartościowe spełniają następujące funkcje:
1. kredytową - wystawiając papier wartościowy i wydając go wystawca
uzyskuje u nabywcy bądź określoną sumę pieniężną, bądź prolongatę
spłaty zadłużenia z tytułu dokonanej umowy,
2. płatniczą – określone papiery wartościowe z mocy prawa stanowią
środek zapłaty (stanowią surogat pieniądza) np. weksle, czeki,
3. obiegową – wynikającą z możliwości łatwego przenoszenia praw
wynikających z papierów wartościowych,
4. gwarancyjną – (zabezpieczającą) dotyczy weksli własnych i trasowanych
in blanko (bez wskazania osoby uprawnionej z weksla), które
zabezpieczają roszczenia mogące powstać z określonego stosunku
prawnego,
5. legitymacyjną, polegającą na ułatwieniu identyfikacji podmiotów
uprawnionych do realizacji praw wynikających z papierów
wartościowych.
WEKSEL
Weksel oznacza dokument sporządzony w przewidzianej przez prawo formie, w
którym wystawca albo sam przyrzeka zapłatę określonej sumy pieniężnej albo
poleca zapłatę osobie trzeciej (trasatowi). Wystawca przyjmuje bezwarunkowo
odpowiedzialność za zapłatę weksla .
Wyróżnia się weksel własny i weksel trasowany. W wekslu własnym wystawca
przyrzeka bezwarunkowo zapłacić oznaczoną sumę pieniężną na rzecz lub na
zlecenie wskazanej z nazwiska osoby zwanej remitentem.
Weksel własny zawiera:
1. słowo weksel w tekście dokumentu,
2. przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej,
3. oznaczenie terminu płatności,
4. oznaczenie miejsca płatności,
32
5. nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być
dokonana,
6. oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla,
7. podpis wystawcy.
Weksel trasowany (ciągniony) polega na tym, iż wystawca poleca trasatowi
bezwarunkowo zapłacić na rzecz remitenta (osoby uprawnionej z weksla)
określoną sumę pieniężną.
Weksel trasowany zawiera ponadto nazwisko osoby, która ma zapłacić za ten
weksel remitentowi (wskazanie trasata).
Wystawca weksla trasowanego zawsze odpowiada za zapłatę weksla, a z reguły
także za jego przyjęcie przez trasata.
Odpowiedzialność trasata jest uzależniona od przyjęcia przez niego weksla
(akceptu), poprzez złożenie przez niego podpisu na przedniej stronie weksla.
Prawo wekslowe przewiduje również wystawienie weksli niezupełnych (in
blanko). Muszą one jednakże zawierać co najmniej podpis wystawcy lub
akceptanta (trasata). Powstanie zobowiązania z weksla niezupełnego jest
uzależnione od uzupełnienia go o wszystkie konstytutywne elementy weksla.
Uzupełnienie weksla następuje zgodnie z umową zawarta w tej sprawie przez
strony (np. umową o pracę, umową kredytu bankowego).
1. Pojęcie papierów wartościowych.
2. Rodzaje papierów wartościowych.
1) Rodzaje papierów wartościowych ze względu na charakter prawny .
a)Papiery, które zawierają wierzytelność pieniężną .
b)Papiery, które inkorporują prawa udziałowe.
c)Papiery, które zawierają uprawnienia do rozporządzenia towarem
znajdującym się pod pieczą wydawcy dokumentu.
2) Rodzaje papierów wartościowych ze względu na ogólne zasady ich
obrotu.
a) Papiery imienne.
b)Papiery na zlecenie
c) Papiery na okaziciela
CZEK
Czek podobnie jak weksel trasowany stanowi sformalizowaną odmianę
przekazu o cechach ściśle określonych przez ustawę z 28 kwietnia 1936 r. (Dz.
U. Nr. 37, poz. 283 z późn. zm.).
Czek jest papierem wartościowym który zawiera skierowanie do trasata (banku)
polecenie wypłacenia oznaczonej w nim kwoty pieniężnej.
Czek powinien zawierać:
1. nazwę „czek” w tekście dokumentu, w języku w jakim go wystawiono,
2. polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej,
3. nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata). Trasatem jest tutaj zawsze
33
bank,
4. oznaczenie miejsca płatności,
5. oznaczenie daty i miejsca wystawienia czeku,
6. podpis wystawcy czeku.
W praktyce wystawca posługuje się wyłącznie blankietami, w formie
książeczki czekowej dostarczonej przez bank, w którym ma on otwarte
konto.
3. Istota publicznego obrotu papierami wartościowymi (ustawa z dnia
21.08.1997r. – Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi
– Dz.U.Nr. 118 poz.754 z późn. zm.).
TEMAT 15
Wprowadzenie do prawa rodzinnego.
Literatura
1. 1.Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
2. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd.
Zakamycze 2005 r.
3. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zakamycze
2004 r.
4. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
5. 5.Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r,
6. J. Ignatowicz, M. Nazar- Prawo rodzinne, wyd. Lexis Nexsis – 2005 r.
7. J. Winiarz – Prawo rodzinne, wyd. PWN 2002 r.
1. Pojecie prawa rodzinnego i opiekuńczego.
Prawo rodzinne i opiekuńcze obejmuje normy regulujące zagadnienia związane
lub wynikające z:
1. małżeństwa (np. takie jak: zawarcie małżeństwa, prawa i obowiązki
małżonków zarówno o charakterze majątkowym jak i niemajątkowym,
ustanie i unieważnienie małżeństwa, separację),
2. pokrewieństwa (pochodzenie dziecka, stosunki między rodzicami i dziećmi,
przysposobienie, obowiązek alimentacyjny),
34
3. opieki i kurateli (ustanowienie i treść opieki prawnej nad małoletnim,
ustanowienie i ustanie oraz zwolnienie z opieki, nadzór nad sprawowaniem
opieki, opieka nad osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie, rodzaje i zakres
kurateli).
Zespół norm prawnych regulujących zagadnienia związane z opieką i kuratelą w
literaturze określa się „prawem opiekuńczym”.
Normy prawa rodzinnego i opiekuńczego zostały wyodrębnione z uwagi na
przedmiot regulacji. Istnieją spory co do umiejscowienia prawa rodzinnego w
systemie prawa. Jednakże znaczna grupa poglądów uznaje prawo rodzinne za
dział prawa cywilnego. Kodeks rodzinny i opiekuńczy jest zasadniczym źródłem
regulacji tych stosunków jednakże w wielu przypadkach odwołuje się również
do przepisów kodeksu cywilnego, np. dotyczących miejsca zamieszkania,
przedawnienia roszczeń, nabycia rzeczy ruchomej stanowiącej współwłasność
małżeńską.
Definicja rodziny
Rodzina jest najstarszą grupą społeczną występującą na wszystkich etapach
rozwoju społecznego. W nauce socjologii nazywa się ją najmniejszą komórką
społeczną i wprowadza się rozróżnienie na tzw. małą i dużą rodzinę. Małą
rodzinę tworzą kobieta i mężczyzna pozostający w związku małżeńskim oraz
ich małoletnie dzieci. Duża rodzina obejmuje swoim zasięgiem także dziadków,
pradziadków oraz dalszych krewnych np. wujków, stryjków. Przepisy kodeksu
rodzinnego nie definiują pojęcia rodziny, a nawet rzadko używają tego terminu,
odnoszą się zaś najczęściej nie do całej rodziny, lecz do jej poszczególnych
członków, rodziców, dzieci, wstępnych, zstępnych. W nauce prawa spotykamy
się z pojęciem rodziny w węższym znaczeniu. Należą do niej małżonkowie oraz
małoletnie dzieci pozostające we wspólnocie domowej np. przepisy art. 23, 24,
27, 28, 30 k. r. o. określają obowiązki obydwojga małżonków w zakresie
zaspokajania potrzeb rodziny, która przez swój związek założyli. W kodeksie
rodzinnym i opiekuńczym pojęcie rodziny występuje także w szerszym
znaczeniu np. w art.14, 128, 144, 149.
2. Pojęcie pokrewieństwa i powinowactwa.
Pokrewieństwo – ustawa nie definiuje pokrewieństwa. Przyjmuje się, że
pokrewieństwo jest stosunkiem prawnym między oznaczonymi osobami, które
łączą biologiczne więzy krwi. Rozróżnia się linie (prostą i boczną) i stopnie
pokrewieństwa.
35
Krewnymi w linii prostej są osoby pochodzące jedna od drugiej (dzieci, rodzice,
dziadkowie, pradziadkowie itd.). Pokrewieństwo w linii prostej obejmuje
przodków- wstępnych i osoby, które od nich pochodzą- zstępnych.
Krewnymi w linii bocznej są osoby mające przynajmniej jednego wspólnego
przodka, ale od siebie nie pochodzące (np. rodzeństwo mające tych samych
rodziców , jak i rodzeństwo przyrodnie).
Stopnie pokrewieństwa ustala się według liczby urodzeń, np. matka i córka
(syn) są krewnymi w linii prostej pierwszego stopnia, babcia i wnuczek – są
krewnymi w linii prostej drugiego stopnia. W linii bocznej najbliższym
stopniem pokrewieństwa jest drugi stopień tj. rodzeństwo.
Powinowactwo
Powinowactwo wynika z małżeństwa. Zgodnie z art.26 k. r. o. stosunek
powinowactwa zachodzi między małżonkiem a krewnymi współmałżonka; trwa
on mimo ustania małżeństwa na skutek śmierci małżonka lub orzeczenia
rozwodu. Wygasa jednak, jeżeli małżeństwo zostało unieważnione.
Powinowatymi są np. siostra żony, brat męża, matka i ojciec męża (żony),
dziadek męża (żony).
W powinowactwie występują również linie i stopnie określanie analogicznie jak
w pokrewieństwie (np. brat męża i jego żona są powinowatymi w linii bocznej II
stopnia, matka męża i jego żona są powinowatymi w linii prostej I stopnia
3. Zasady prawa rodzinnego i opiekuńczego.
Podstawowe zasady to:
1.zasada monogami – oznacza, że mężczyzna i kobieta mogą pozostawać w
ważnie zawartym i nie podlegającym unieważnieniu związku małżeńskim tylko
z jedną osobą – art. 13 k. r. o.
2. zasada równorzędności świeckiej i wyznaniowej formy zawarcia związku
małżeńskiego -
Zgodnie z art. 1 k. r. o. małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta
jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego
oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Małżeństwo zostaje
również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński
podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego
w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa
podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie
36
sporządzi akt małżeństwa. Gdy zostaną spełnione powyższe przesłanki,
małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w
obecności duchownego.
3.zasada dobra dziecka – zasada ta znajduje swoje odzwierciedlenie nie tylko
w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, ale także w innych uregulowaniach
prawnych, np. kodeksie cywilnym, kodeksie karnym. Ilekroć ustawodawca
reguluje problematykę dotyczącą dziecka, to dobro dziecka wyznacza kierunek
rozwiązań prawnych.
Pod kątem dobra dziecka (także przyszłego) wprowadzono niektóre zakazy
zawarcia związku małżeńskiego np: nie osiągnięcie określonego wieku przez
nupturienta, choroba psychiczna, pokrewieństwo, powinowactwo. Także
odstępstwa od niektórych zakazów zawarcia małżeństwa podyktowane są
dobrem przyszłego potomstwa – art. 10 § 1, 12 § 1 k. r. o. Art. 23 i 27 k. r. o.
wprowadza obowiązek współdziałania małżonków dla dobra rodziny. Dobro
dziecka przesądza o przyznaniu władzy rodzicielskiej jednemu z małżonków w
przypadku orzeczenia rozwodu. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu
pożycia małżeńskiego rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego
miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z
innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego.
Również inne przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zawierają
uregulowania służące ochronie dobra dziecka, a w szczególności dotyczące
przysposobienia art.114- 127 k. r. o. , władzy rodzicielskiej – art.92-113 k. r. o.,
obowiązku alimentacyjnego art. 128-144 k. r. o., opieki i kurateli art.145 – 184
k. r. o.
4.zasad równouprawnienia kobiety i mężczyzny – małżonkowie mają równe
prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do
wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą
przez swój związek założyli – art. 23 k. r. o. Zadośćuczynienie temu
obowiązkowi może polegać także w całości lub w części na osobistych
staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie
domowym.
Zasada ta znajduje swoje odzwierciedlenie także w przepisach regulujących
stosunki majątkowe między małżonkami, czy też władzę rodzicielską.
5. zasada trwałości małżeństwa – realizacji tej zasady służą między innymi
przepisy dotyczące zawarcia małżeństwa, zawierające szereg ograniczeń w tym
zakresie. Zasady tej nie można utożsamiać z nierozerwalnością związku
małżeńskiego, gdyż kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje możliwość
37
rozwiązania związku małżeńskiego przez rozwód, czy też orzeczenie separacji
przez sąd.
4. Źródła prawa rodzinnego i opiekuńczego.
TEMAT 16
Małżeństwo
Literatura
1. 1.Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
2. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd.
Zakamycze 2005 r.
3. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zakamycze
2004 r.
4. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
5. 5.Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r,
6. J. Ignatowicz, M. Nazar- Prawo rodzinne, wyd. Lexis Nexsis – 2005 r.
7. J. Winiarz – Prawo rodzinne, wyd. PWN 2002 r.
1. Zawarcie małżeństwa.
a) przesłanki konieczne do zawarcia małżeństwa,
b) przesłanki porządkowe przy zawarciu małżeństwa.
2. Zakazy zawarcia małżeństwa.
3. Unieważnienie małżeństwa. Postępowanie i skutki unieważnienia
małżeństwa.
4. Prawa i obowiązki małżonków o charakterze niemajątkowym.
Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do
wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania
dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.
Małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny; w braku
porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.
O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa,
decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu
cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu
38
małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu
cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających
zawarcie małżeństwa.
Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym
nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje
dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko
drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może
składać się z więcej niż dwóch członów.
W razie nie złożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków
zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.
Z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi
drugiego małżonka; trwa ono mimo ustania małżeństwa.
Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych
możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania
potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu
obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych
staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie
domowym.
Jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia
ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb
rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności
przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk
drugiego małżonka.
Nakaz, o którym mowa w paragrafie poprzedzającym, zachowuje moc mimo
ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na
wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić
- równość praw i obowiązków,
- rozstrzyganie o istotnych sprawach rodziny,
- nazwisko małżonków.
5. Stosunki majątkowe między małżonkami (art. 31 i nast. k.r.o.).
Zawarcie związku małżeńskiego powoduje powstanie pomiędzy małżonkami
stosunków zarówno o charakterze osobistym jak i majątkowym. Pełnią one
doniosłą rolę, gdyż baza materialna ma duży wpływ na funkcjonowanie rodziny,
z drugiej jednak strony nieprawidłowy układ tych stosunków powoduje
powstawanie wielu, często bardzo groźnych konfliktów.
1) Ustrój ustawy.
a)
Majątek wspólny (art. 31, 34 k.r.o.).
39
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy
ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty
majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez
jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte
wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
§ 2. Do majątku wspólnego należą w szczególności:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności
zarobkowej każdego z małżonków,
2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego
z małżonków,
2) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego
funduszu emerytalnego każdego z małżonków.
Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga
małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały
nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub
darczyńca inaczej postanowił.
b)
Majątek osobisty (art. 33 k.r.o.).
Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę,
chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej
odrębnym przepisom,
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych
potrzeb jednego z małżonków,
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub
wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną
krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu
małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy
zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia
widoków powodzenia na przyszłość,
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej
działalności zarobkowej jednego z małżonków,
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia
jednego z małżonków,
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz
inne prawa twórcy,
40
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego,
chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
3) Ustrój umowny (art. 47 – 49 k. r. o.).
a)
Ustrój rozszerzający wspólność majątkową (art. 49, 50 k. r.
o).
b)
Ustrój ograniczający wspólność majątkową.
c)
Ustrój rozdzielający wspólność majątkową (art. 51 k. r. o.).
d)
Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków
(art. 51
),
4) Zarząd majątkiem wspólnym (art. 36 – 40 k. r. o.).
5) Odpowiedzialność majątkowa małżonków (art. 41, 30 k. r. o.).
Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka,
wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.
§ 2. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka
albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej,
wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z
wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej
działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o
których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z
prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych
wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
§ 3. Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub
dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać
zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z
dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak
również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9.
TEMAT 17
Stosunki między rodzicami i dziećmi.
Literatura
1. 1.Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
2. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd.
Zakamycze 2005 r.
41
3. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zakamycze
2004 r.
4. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
5. 5.Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r,
6. J. Ignatowicz, M. Nazar- Prawo rodzinne, wyd. Lexis Nexsis – 2005 r.
7. J. Winiarz – Prawo rodzinne, wyd. PWN 2002 r.
Stosunki między rodzicami i dziećmi.
Władza rodzicielska (art.92 – 113 k.r.o.).
1. Istota i treść władzy rodzicielskiej.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy w art. 92 – 113 zawiera podstawowe
uregulowania dotyczące władzy rodzicielskiej. Władza rodzicielska przysługuje
obydwojgu rodzicom zarówno związanych węzłem małżeńskim jak i rodzicom
dziecka pozamałżeńskiego. Jednakże władza rodzicielska nie przysługuje
rodzicom jeżeli:
1. nie ustalono ojcostwa lub macierzyństwa (władza rodzicielska przysługuje
wówczas temu rodzicowi, którego stosunek rodzicielski jest pewny),
2. gdy jedno z rodziców albo oboje nie mają pełnej zdolności do czynności
prawnych,
3. gdy jedno z nich albo oboje zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, albo
władza ta została zawieszona.
Funkcje i treść władzy rodzicielskiej ulegały na drodze rozwoju historycznego
istotnym zmianom, gdzie w pewnych okresach dziecko było traktowane jak
własność rodziców, po dzisiejsze określenie tej władzy (zresztą obecnie również
regulacje prawne w różnych państwach w tym zakresie znacznie się od siebie
różnią).
Władza rodzicielska ma służyć przede wszystkim dobru dziecka, ale także musi
być wykonywana zgodnie z interesem społecznym (art.95 § 3 k. r. o.). Rodzice
wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim.
Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i psychiczny rozwój dziecka i
42
przygotowywać je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do
jego uzdolnień (art.96 k. r. o.).
Dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską i powinno im
okazywać posłuszeństwo.
Na władzę rodzicielską składają się trzy atrybuty:
1. piecza nad osobą dziecka,
2. przedstawicielstwo,
3. zarząd majątkiem dziecka.
1) Pojęcie władzy rodzicielskiej (art. 95 § 2,100 k.r.o.).
2) Treść władzy rodzicielskiej.
a)
Piecza i wychowania (art. 98 k.r.o.).
b)
Przedstawicielstwo ustawowe ( art. 98 k.r.o.).
c)
Zarząd majątkiem dziecka (art.101 – 105 k.r.o.).
2. Formy ingerencji sądu opiekuńczego w sprawowanie władzy
rodzicielskiej.
W przypadku pojawienia się jednak nieprawidłowości, gdy dobro dziecka jest
zagrożone lub naruszone, właściwe organy państwowe mają obowiązek prawny
podjęcia stosownych do stopnia zagrożenia działań.
Nieprawidłowości te mogą być zarówno zawinione przez rodziców, np. nałóg
pijaństwa, narkomania, pasożytniczy tryb życia, nadmierne karcenie dziecka,
jak i niezawinione np. niedoświadczenie, młody wiek rodziców, brak
stanowczości w egzekwowaniu właściwych postaw dziecka, trudna sytuacja
materialna rodziców, lansowanie przez środki masowego przekazu
niewłaściwych „wzorców”, mylne wyobrażenie o tym co jest dobre dla dziecka.
Nie można jednak uzależnić ingerencji sądu od tego, czy zagrożenie dobra
dziecka zostało spowodowane zawinionym działaniem rodziców, czy też ich
nieudolnością, bądź też mylnym wyobrażeniem o tym, czego wymaga dobro
dziecka.
W takich sytuacjach konieczna jest ingerencja sądu opiekuńczego poprzez:
1.ograniczenie,
2.zwieszenie lub,
3.pozbawienie władzy rodzicielskiej.
Ingerencja sądu ma na celu ochronę dobra dziecka, a nie ukaranie rodziców.
43
1) Ograniczenie władzy rodzicielskiej (art. 109 k. r. o).
a)
Przesłanka ograniczenia władzy rodzicielskiej ( art. 109 § 1
k. r. o.)
b)
Środki ograniczenia władzy rodzicielskiej (art. 109 § 2,3 k. r.
o.).
2) Zawieszenie władzy rodzicielskiej (art. 110 k. r. o.).
3) Pozbawienie władzy rodzicielskiej.
a) Przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej (art.111 § 1 k.
r. o. zob. też art. 111 § 2k.r.o.).
- Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy
rodzicielskiej.
- Nadużycie władzy rodzicielskiej.
- Rażące zaniedbanie władzy rodzicielskiej.
c)
Skutki prawne pozbawienia władzy rodzicielskiej (art. 112 –
113 k. r. o.).
3. Przysposobienie (art. 114 – 127 k. r. o.).
1. Pojęcie przysposobienia (art. 117 § 1 k. r. o.).
2. Rodzaje przysposobienia.
1) Przysposobienie pełne (art. 121 k. r. o).
2) Przysposobienie niepełne (art. 124 § 1, 131 § 1 k.r.o.,937 k.c.).
3) Przysposobienie całkowite (art. 119
1
§ 1, 119
2
k. r. o. zob. też art.
124
1
, 125
1
k. r. o. oraz 48 ust. 1 p. o. a. s. c .).
TEMAT 18
Obowiązek alimentacyjny (art. 128 – 144 k. r. o.).
Literatura
1. 1.Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
2. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd.
Zakamycze 2005 r.
3. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zakamycze
2004 r.
4. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
5. 5.Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r,
6. J. Ignatowicz, M. Nazar- Prawo rodzinne, wyd. Lexis Nexsis – 2005 r.
7. J. Winiarz – Prawo rodzinne, wyd. PWN 2002 r.
44
Obowiązek alimentacyjny (art. 128 – 144 k. r. o.).
Obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu środków utrzymania, a w
miarę potrzeby także środków wychowania tym członkom rodziny, którzy nie
są w stanie własnymi siłami zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb. Z
łac. alimentum oznacza żywność, jednakże obowiązek alimentacyjny jest
rozumiany znacznie szerzej niż tylko jako powinność dostarczania żywności.
Obowiązek dostarczania środków utrzymania polega także na dostarczaniu
takich środków jak na przykład: mieszkania, odzieży, leczenia, zaspokojenia
potrzeb kulturalnych, pielęgnowania w chorobie. W odniesieniu do małoletnich
dzieci polega również na dostarczaniu środków wychowania i obejmuje
wszystko co jest potrzebne do jego rozwoju fizycznego i psychicznego, np. na
zapewnieniu odpowiedniego wykształcenia, rozwijania zainteresowań i
uzdolnień dziecka.
Przepisy regulujące obowiązek alimentacyjny nie określają sposobu, w jaki
należy dostarczać uprawnionemu środków utrzymania i wychowania.
Najczęściej dostarczanie ich następuje w naturze, przez dostarczenie
uprawnionemu mieszkania, wyżywienia, sprawowanie osobistej opieki.
Wykonanie obowiązku alimentacyjnego może polegać także na dostarczaniu
środków pieniężnych uprawnionemu.
Obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo
(art.128 k. r. o.), zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem.
Jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed
dalszymi. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w
częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym (art.
129 k. r. o.).
Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje
dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy
osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy
uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest
niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.
1. Pojęcie i cechy obowiązku alimentacyjnego (art. 128 i nast. k. r. o.).
2. Źródła obowiązku alimentacyjnego.
a) Pokrewieństwo w linii prostej oraz rodzeństwo (art. 128, 134 k. r.
o.).
45
b) Przysposobienie pełne i całkowite (art. 121 § 1,2 k.r.o.) oraz
przysposobienie niepełne (art. 131 § 1 k.r.o., zob też art. 131 § 2
k.r.o.).
c) Powinowactwo (art. 144 k.r.o.).
d) Obowiązek byłych małżonków po rozwodzie lub unieważnieniu
małżeństwa (art. 60 k. r. o.) oraz małżonków żyjących w separacji
małżeńskiej (art. 61
4
§ 4 k. r. o.).
TEMAT 19
Opieka i kuratela ( art. 145 – 184 k. r. o.).
Literatura
1. 1.Kodeks cywilny-ustawa z 23.4.1964 r.
2. Z. Szczurek – Prawo cywilne dla studentów administracji – wyd.
Zakamycze 2005 r.
3. red. W.J. Katner - Prawo cywilne i handlowe w zarysie, wyd. Zakamycze
2004 r.
4. Bieranowski, P. Bogdalski, M. Goettel – Prawo cywilne w zarysie, wyd.
Zakamycze 2003 r.,
5. 5.Kubiński P., Wybrane zagadnienia prawa cywilnego i gospodarczego.
Zarys wykładu . Olsztyn 2002 r,
6. J. Ignatowicz, M. Nazar- Prawo rodzinne, wyd. Lexis Nexsis – 2005 r.
7. J. Winiarz – Prawo rodzinne, wyd. PWN 2002 r.
Opieka i kuratela ( art. 145 – 184 k. r. o.).
Opieka jest instytucja prawną mającą na celu zapewnienie pieczy i reprezentacji
osobom małoletnim, jeżeli żądnemu z rodziców nie przysługuje władza
rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani - art. 94 § 3 k. r. o., lub osobom
pełnoletnim całkowicie ubezwłasnowolnionym –art.13 § 2 k.c.
46
Opieka nad małoletnim jest uregulowana a kodeksie rodzinnym i opiekuńczym
w art. 145 – 174. Opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, skoro tylko poweźmie
wiadomość, że zachodzi prawny po temu powód dla małoletnich:
1. którzy są pełnymi sierotami,
2. których rodzice są nieznani,
3. których obydwoje rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, lub
sąd obojgu rodzicom zwiesił władzę rodzicielską,
4. w wypadku całkowitego lub częściowego ubezwłasnowolnienia
rodziców lub jednego z nich w sytuacji, gdy drugiemu nie przysługuje
władza rodzicielska,
5. których oboje rodzice są małoletni lub małoletni jest jeden z nich a
drugiemu z nich nie przysługuje władza rodzicielska.
Wszczęcie postępowania o ustanowienie opieki następuje na wniosek każdego,
komu znane są powody uzasadniające ustanowienie opieki np. szkoły, sądu,
policji, prokuratury, organach administracji, opiekunach społecznych.
Opieka jest surogatem władzy rodzicielskiej, zgodnie z art.155 k. r. o. opiekun
sprawuje pieczę nad osobą dziecka i jego majątkiem. Podlega przy tym
nadzorowi sądu opiekuńczego. Do sprawowania opieki stosuje się odpowiednio
przepisy o władzy rodzicielskiej.
1. Pojęcie treści opieki (art. 145, 154 – 164 k. r. o.).
2. Rodzaje opieki .
1) Opieka nad małoletnim (art. 154 –174 k. r. o.).
2) Opieka nad całkowicie ubezwłasnowolnionym (art. 175 – 177 k. r.
o.).
3. Nadzór sądu opiekuńczego nad wykonywaniu opieki ( art. 165 – 168 k.
r. o.).
4. Pojęcie i rodzaje kurateli (art. 178 –184 k. r. o.).
Kuratela służy zabezpieczeniu wąsko określonych interesów osoby, której ona
dotyczy. Cechą wspólna opieki i kurateli jest to, iż roztaczają one pieczę nad
osobami lub majątkiem osób, które same swych spraw z przyczyn prawnych lub
faktycznych prowadzić nie mogą.
Kuratela ma charakter przejściowy, tymczasowy i jest ustanawiana tylko w
przypadkach przewidzianych w ustawie. Kuratela może być powołana zarówno
dla osoby fizycznej jak i osoby prawnej. Szczegółowo zakres kurateli jest
uregulowany przez przepisy prawne, które przewidują ustanowienie kuratora.
Ustanowienie kuratora przewidują zarówno przepisy kodeksu rodzinnego i
opiekuńczego, kodeksu cywilnego, kodeksu postępowania cywilnego i inne.
Przepisy prawne przewidują następujące rodzaje kurateli:
47
1. kurator dla dziecka poczętego lecz jeszcze nie urodzonego
jeżeli jest to potrzebne dla strzeżenia przyszłych praw
dziecka. Kuratela ustaje z chwilą urodzenia dziecka-
art.182 k. r. o.,
2. kurator dla osoby ułomnej, jeżeli potrzebuje pomocy do
prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego
rodzaju. Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa
sąd opiekuńczy – art. 183 k. r. o.
3. kurator dla osoby nieobecnej, a nie mającej pełnomocnika.
To samo dotyczy wypadku, gdy pełnomocnik nieobecnego
nie może wykonywać swoich czynności albo gdy je
wykonywa nienależycie. Kurator powinien przede
wszystkim postarać się o ustalenie miejsca pobytu osoby
nieobecnej i zawiadomić ją o stanie spraw – art.184 k. r. o.
4. kurator zastępujący przedstawiciela ustawowego – art.99 k.
r. o.,
5. kurator dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo –art. 16
§ 2 k. c.,
6. kurator dla strony, której miejsce pobytu nie jest znane –
art. 143 k. p. c.
7. kurator dla osoby przebywającej w zakładzie
psychiatrycznym, jeżeli osoba ta potrzebuje pomocy do
prowadzenia swoich spraw (art.44 ustawy z 19 sierpnia
1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego – Dz. U. Nr111,
poz. 535 ze zm.),
8. kurator dla strony osoby prawnej, która nie może
prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego
organów – art.42 k. c.
1) Pojęcie i cechy kurateli .
2) Rodzaje kurateli.
a)
Kuratela dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej (art. 181
k. r. o.).
b)
Kuratela dla dziecka poczętego a jeszcze nie urodzonego (art.
182 k. r. o.).
c)
Kuratela dla osoby ułomnej (art. 183 k. r. o.).
d)
Kuratela dla osoby nieobecnej (art. 184 k. r. o.).
e)
Kuratela dla osoby prawnej (art. 42 k c.).
48
49
Document Outline
- TEMAT 1
- Pojecie cechy i źródła prawa cywilnego.
- Źródłem prawa cywilnego są te akty normatywne, które zawierają normy prawa cywilnego. Stosownie do art. 87 ust. 1 Konstytucji, źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Rzeczypospolitej Polskiej są:
- - Konstytucja,
- - Ustawy,
- - Ratyfikowane umowy międzynarodowe,
- - Rozporządzenia.
- Istotną rolę w obowiązującym prawie cywilnym odgrywa „zwyczaj”, rozumiany jako faktycznie stosowaną, w określonych okolicznościach, powszechnie albo w określonym środowisku (kręgu zawodowym, terytorium) praktykę oznaczonego postępowania np. art. 908 k. c.
- Literatura
- Literatura
- Literatura
- Literatura
- Stosunki między rodzicami i dziećmi.
- Literatura
- Literatura
- Literatura
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Prawo Cywilne 3 id 386287 Nieznany
prawo budowlane 7 id 386247 Nieznany
prawo handowe id 388424 Nieznany
PRAWO AUTORSKIE id 386154 Nieznany
prawo pracy 2 id 387699 Nieznany
finanse i prawo finansowe id 17 Nieznany
Prawo autorskie 2 id 386159 Nieznany
prawo test 1[1] id 388104 Nieznany
Prawo Budowlane(1) id 386175 Nieznany
materiaLy Prawo pracy id 284270 Nieznany
Prawo miedzynarodowe 2 id 38741 Nieznany
prawo prasowe(1) id 387854 Nieznany
Prawo Spadkowe id 388077 Nieznany
Prawo lowieckie 7 id 386197 Nieznany
Prawo pracy 6 id 387711 Nieznany
prawo energetyczne 3 id 386563 Nieznany
Prawo spoldzielcze 3 id 388070 Nieznany
więcej podobnych podstron