AKTORSTWO

Przygotowanie postaci scenicznej

2

I. Przygotowanie postaci scenicznej

- Kreacja postaci scenicznej

Najważniejszym zadaniem aktora jest wykreowanie postaci scenicznej. Dlatego zanim aktor zagra rolę
powinien pamiętać, że wszelkie zachowania się na scenie powinny być usprawiedliwione, umotywowane.
Czyli, jak coś robi to musi wiedzieć, po co.

- Prostota i szczerość aktora

Aktor ma pokazać konkretną osobę, kt…ra czegoś chce, coś czuje, coś ją smuci lub śmieszy. Aktorowi potrzeba
szczerości w przekazywaniu uczuć. Na scenie ma żyć i wzruszać się na uczuciami postaci, kt…rą kreuje. Przy
czym na scenie nie może być bladego odbicia życia. Postać musi być wyrazista. Zasadniczo na scenie ma
panować prostota, ale niekiedy wolno przesadzić w celu wyśmiania kogoś fałszywego, lub wzbudzenia
wsp…łczucia dla kogoś dobrego.

- Zadania aktora

1. Tworzyć wyrazistość aktorską

– odczuwać scenę, jak np. pok…j, czy ogr…d. Korzystać z materiał…w

na scenie;

2. Rozwijać fantazję tw„rczą.

Być prostym może każdy, ale, aby być aktorem trzeba być tw…rczym,

nieoczekiwanym, niebanalnym.

3. Aktorowi potrzebna jest ‘zaraźliwość’

, aby ‘porywał’ - zachwycił widza.

4. Podstawowe składniki, z kt„rych aktor buduje postać sceniczną to: głos, oczy,
uśmiech, temperament

. Z nich ma budować, tworzyć postać sceniczną prostą, prawdziwą, pełną uczuć,

szczerą.

II. Zasady, kierujące zachowaniem na scenie

- Unikać rutyny

Aktorowi na scenie zagraża to, że z g…ry wszystko zna: wie, co ma m…wić i jakie ruchy wykonywać. A to może
prowadzić do zachowania wymuszonego, machinalnego. Aktor ma natomiast grać żywo, nieoczekiwanie,
przypadkowo – słowem: ma zachowywać się, jak żywy człowiek a nie lalka. Aby ominąć to zagrożenie trzeba
wiedzieć, jak ludzie się zachowują w codziennym życiu.

- Wyraźnie ukazać sens swoich zachowań

Podstawową cechą działania ludzi jest motyw. Ludzie coś robią, bo jest jakaś przyczyna. Jak pada deszcz, to
zamykają okno. Tak samo przebywając na scenie nie tylko trzeba wiedzieć, co mamy m…wić i robić, ale znać
cel działania, wiedzieć, po co to robimy. Ponadto, aktor ma wiedzieć w jakich okolicznościach wykonuje
działanie. Gdy to wie pr…buje dobrać r…żne formy zachowania i wybiera najlepszą.

- Wewnętrzne motywy

Aktor ma na scenie odtworzyć działania postaci, ale, co o wiele ważniejsze, ma ukazać wyraźnie wewnętrzne

pobudki, zamiary. Np. Aby śmiech nie był pusty i fałszywy nie wystarczy odtworzyć na scenie wyrazu twarzy i
dobrać głosu, kt…ry przypomina śmiech. Dop…ki aktor nie przypomni sobie lub nie znajdzie w otoczeniu tego,
co go śmieszy, jego śmiech, choćby technicznie poprawny, będzie tylko formalny i nieszczery. Natomiast, gdy
aktor przypomni sobie przyczynę i skupi się na tym śmiesznym obiekcie to można być pewnym, ze także
fizyczne cechy śmiechu się pojawią. Podobna sytuacja jest z płaczem, krzykiem, smutkiem, zaskoczeniem i
innymi uczuciami.

3

II. Cel działań i zachowań aktorskich

- Aktor jest na scenie po coś i jest dotąd aż to uzyska.

Działanie sceniczne polega na szeregu małych działań, kt…re zmierzają do osiągnięcia przez aktora jakiegoś
celu. Aktor wchodzi na scenę, bo czegoś pragnie i musi wiedzieć, czego pragnie. Następnie, zanim osiągnie ten
cel musi dokonać wielu reakcji na nieoczekiwane wydarzenia, kt…re bardziej czy mniej zbliżają go do tego celu.

- Wewnętrzne skupienie i kontrola w rozluźnionej formie

Aktor wie, co ma robić na scenie. Aby nie stać się lalką, samym mechanizmem ma ciągle z wewnętrzną
kontrolą i wewnętrzną motywacją, po kolei wykonywać kolejne cele. Aktor w swym wnętrzu postanawia sobie,
czym będzie się zajmował i stara się, jak najbardziej na tym skupić. Np. przygotowuje się do napisania zadania
domowego, wyciąga zeszyty, rozpoczyna pracę i coś słyszy (wydaje mu się, że słyszy), przysłuchuje się –
rzeczywiście grzmi. Traktuje, to co słyszy, jako prawdziwą zapowiedź burzy, odrywa go to od pracy, niepokoi.
Zaczyna wykonywać następny cel zamyka okno. I wtedy, chcąc mocno zatrzasnąć ramę, przytrzasnął sobie
palec.
Jest tu potr…jna sekwencja – odrabianie zadania – zamykanie okna – przytrzaśnięcie palca. Im dokładniej
przykładasz się do jednego z tych cel…w, tym łatwiej ci będzie wykonać zadanie następne. Im lepiej sobie
przypomnisz, jak boli przytrzaśnięty palec, im bardziej poważnie będziesz traktował to zdarzenie jako prawdę,
tym bardziej zmusisz się do uwierzenia w to i tym lepiej wykonasz to działanie.

- Rzeczywiste zjawiska mają wywoływać rzeczywiste reakcje.

Trzeba naturalnie przygotować się dodatkowo na inne nieoczekiwane wydarzenia. Jeśli np. podczas
podchodzenia do okna na scenę wbiegnie kot, kt…ry nie powinien się tam znaleźć, ale się znalazł. To nie
możesz, pragnąc, jak najszybciej zamknąć okno, przydepnąć go, bo na pr…bach nie było kota. To niezgodne z
prawdą, kot jest i musisz wziąć to też pod uwagę.

- Prawdopodobieństwo życiowe

Aktor ma wykonywać działania w spos…b prawdopodobny życiowo. To znaczy tak reagować na rzeczywiste i
umowne obiekty, jak to się robi w życiu. Nie dopuszczalne jest by aktor widząc jakiś obiekt udawał, że go nie
widzi. Np. wchodząc do pokoju nie widzisz listu, kt…ry jest na stole. Nie możesz udawać, że go nie widzisz,
skoro go widzisz. Ale być może coś innego zwr…ciło twoją uwagę, np. doniczka spadła z okna i dlatego na nią
zwr…ciłeś uwagę a nie na list. Może być i tak, że masz tak wielkie wewnętrzne kłopoty, że jesteś zanurzony w
swoich myślach i dlatego nie myślisz o tym, co jest na zewnątrz.

- Sugestywna motywacja

Widać tu dokładnie na czym polega zadanie aktora. Nie na pokazaniu na zewnątrz jakiegoś działania: nie widzę
listu, ale na prawdziwej motywacji. Nie można pokazać, że chodzę obok stołu i nie widzę listu, to jest fałsz,
nieszczerość. Moja motywacja, czyli zamiar musi być sugestywny, prawdopodobny i szczery.

4

IV. Przystosowanie

- Działania sceniczne składają się z trzech elementˆw:

a) działanie – co robię?

b) chcenie – po co to robie?

c) przystosowanie – jak to robię? [forma, spos„b]

Dwa pierwsze działania aktor wykonuje świadomie – wie, co chce zrobić i wie dlaczego – natomiast trzeci
element wykonuje nieświadomie – przystosowuje się do nieoczekiwanych okoliczności.
Pierwszym zadaniem aktora jest ustalenie celu i kolejnych działań, kt…re do niego prowadzą. Drugim zadaniem
jest znalezienie przystosowań – czyli jak będzie się zachowywał w trakcie kolejnych nieoczekiwanych
okoliczności, stojących mu na drodze do celu.
Znalezienie przystosowań jest oczywiście w całym działaniu aktora najtrudniejsze, ale i najciekawsze. Aby się
przystosować aktor winien wiedzieć, jaką ma koncepcje postaci, a reżyser, jaką ma koncepcję spektaklu. Aby
dobrze wykonywać przystosowania konieczne są ćwiczenia, w kt…rych aktor będzie bezpośrednio – szczerze i
prawdopodobnie - reagował na powstające okoliczności. Najważniejsze jest co robie – działanie – i po co to
robie – cel. Gdy się na tym skupię to wykonanie, czyli przystosowanie zrodzi się spontanicznie, droga
improwizacji.

Zadanie

Pytania:

I. Wymień najważniejsze zadania, kt…re musisz wykonać, by wykreować postać sceniczną?
II. Co zagraża aktorowi na scenie i jak tego uniknąć?
III. Zadania aktora na scenie. Co to jest prawdopodobieństwo życiowe? Do czego aktorowi potrzebne jest
skupienie na scenie? Co to jest sugestywna motywacja i jak ją ukazać?
IV. Co to jest przystosowanie aktorskie? Czym r…żni się od działania i celu działań?

1. Wyznacz swoje działania. Co
masz po kolei robić? Wypisz całą
sekwencję działań.

2. Napisz jaki jest Tw…j gł…wny
cel w spektaklu. Przez jakie
mniejsze cele musisz dojść do
celu?

3. Jak chcesz osiągnąć swoje cele?
Jakie

nieoczekiwane

obiekty,

wydarzenia znajdują się na twojej
drodze do celu?

-
-
-
-

Przystosowanie – przykłady:

1) zamykanie drzwi.

- aby przygłuszyć hałas w sąsiednim pokoju;
- aby sprawdzić, czy dobrze się zamykają;
- aby po cichu się schować i następnie żartem przestraszyć wchodzącego;
W zależności od tego, po co to robię zmienia się przystosowanie – jak to robię.

2) szukanie książki

- aby przeczytać i spędzić miłe chwile;

5

- aby znaleźć ukryte w niej pieniądze;
- aby zwr…cić ją przyjacielowi, kt…ry śpieszy się do pociągu;
Inaczej szukam książki, aby ją z przyjemnością poczytać a inaczej, aby szybko ją oddać.
Inaczej przystosowanie wykonują ludzie o odmiennych temperamentach, inaczej szybki, inaczej powolny,
wesoły, ospały, szorstki, dobroduszny; Wszystkie właściwości człowieka winny się odbijać w jego działaniu –
w oczach, rękach;

Motywuje się – w zależności czy jest u siebie, czy u innych, jaka jest pora dnia, czy mam coś do roboty, czy
jestem na urlopie; Jaka jest motywacja działania – czy robie to dobrowolnie, czy z przymusu; musze to
wiedzieć sam i wyrazić to w działaniu, uczynić je sensownymi i przekonywującymi. Jeśli się czymś wzruszam,
to musze wiedzieć dlaczego, co mnie wzrusza i musze to ukazać.
Stosunek do ubrania – szacunek, lub obojętność. To jak będziesz wykonywał działanie zależy od motywacji –
kt…ra musi być szczeg…łowa, ale także od fantazji tw…rczej;

3) granie na instrumencie;

- aby komuś zrobić przyjemność, przypomnieć mu jakieś miłe chwile (sam sobie musisz to uświadomić, co mu
chcesz przypomnieć)
- aby dać komuś znak, że ma przyjść (wyobraź sobie kto, kiedy, czy ktoś miły, czy złośliwy)
- aby sprawdzić, czy instrument jest dobrze nastrojony, czy nadaje się do kupienia; czy instrument jest cenny,
drogi;
- aby dokuczyć komuś muzyka, grac na złość (dlaczego mu chcesz dokuczać – na żarty, czy z zemsty)

Zmiana zdarzeń zadań

W wpływem pewnych okoliczności zachodzi nagła zmiana zdarzeń, tzw. zmyła. Takie zmiany-zmyły są w
teatrze najlepszym kąskiem. Dla aktora jest to okazja to ukazania swego kunsztu, a dla widza czym
nieoczekiwanym. Np. Przy zamykaniu okna – widz się spodziewa, że będzie wykonywane działanie
monotonne, a tu nagle aktor przycina sobie palca. Albo widz spodziewa się, że będzie dłuższa spokojna
rozmowa dwu aktor…w, a tu jeden zaczyna się złościć, bo przypomniał sobie coś, co go drażni od dłuższego
czasu.

Oto co robisz, patrz:

Głowa w grze aktora

Głowa opuszczona – umysł; naturalna – dusza; podniesiona – życie;
Zmiana położenia głowy oznacza wewnętrzną przemianę człowieka. Położenie głowy oznacza jaki jest
stosunek człowieka do człowieka.
Głowa podnosi się, opuszcza i pozostaje normalną. Ponadto, pochyla się do rozm…wcy, odwraca się od niego i
zwraca się prosto do niego.
Odwr…cenie głowy od przedmiotu zawsze towarzyszy uczuciom związanym z poczuciem samego siebie –
uczuciom egoistycznym;
Opuszczona, pochylona w stronę przeciwną od przedmiotu – podejrzenie;
Naturalna, pochylona w stronę przeciwną – ocena, zmysłowość; Podniesiona, pochylona w stronę przeciwną –
duma, buta;

Pochylenie głowy w stronę przedmiotu świadczy o uczuciach związanych z zapomnieniem samego siebie
Opuszczona, pochylona w stronę przedmiotu – szacunek;
Naturalna, pochylona w stronę przedmiotu – czułość;
Podniesiona, pochylona w stronę przedmiotu – ufność;
Wszelkie szacowanie, ocenianie, podziwianie zmusza człowieka do odchylenia się w tył;
Im silniejsze wrażenie wywarło na nas to, cośmy usłyszeli, tym p…źniejsza jest nasza odpowiedź;

6

„A!, jak się masz, co słychać?” Przy wykrzykniku – powitaniu, zdziwieniu –nie ważne są ręce wyciągnięte
i ruch na prz…d, ale ruch w tył – on nadaje znaczenie wykrzyknikowi.

Odchylanie się w tył oznacza – to, czego nie można wyrazić słowami – serdeczne: „kogo ja widzę!” „a to
niespodzianka!”

Bark w grze aktora

Bark jest termometrem uczucia. Wskazuje stopień uczucia, przez to, że jest podniesiony lub obniżony;
Pocałunek bez podniesionego barku jest pocałunkiem Judasza.

Ręka

Co robię z rękoma? „Wyobraźcie sobie, że macie przed sobą kule i gładzicie ja we wszystkich kierunkach – a
wtedy gesty wasze będą płynne i zaokrąglone.

Ręka dzieli się na trzy duże działy: od barku do łokcia, od łokcia do kiści i kiść do końca palc…w;
Ruchem łokcia ukazujemy, jakiego rodzaju jest nasze uczucie; Łokieć ukazuje stosunek do kogoś; Zbliża się do
ciała w związku z pokorą; oddala się od ciała w związku z dumą;
Łokieć to dusza ręki; Łokieć jest wskaźnikiem naszego ja;
Ręce pod boki – rozdmuchiwanie swego ja;

Sine manu eloquentia nulla – bez rąk nie ma elokwencji;

Dłoń w ręce jest najważniejszym wyrazicielem umysłu; Za pomocą kiści można zrozumieć jakie uczucie
kieruje człowiekiem: czy chce dać, czy wziąć; odepchnąć czy uszanować, zawołać, czy odegnać;

Nie nadużywać zwiędłej kiści, bo to pozbawia grę siły i udziela słabej woli chorobliwego charakteru; Wiszące
kiści są odznaka roztargnienia, zaniedbania, niemocy; Energia życiowa wypływająca z bark…w i łokci powinna
podnosić kiście; Nie dozwolone są kiście wiszące przy zgiętych łokciach;
Ręka wyraża się palcami, jak my słowami;
Położenie kiści to jeden z największych przywilej…w kobiecych;
„Należy wystrzegać się zwracania głowy w tę stronę, co i piersi, prowadzić rękę w tym kierunku, co i nogę”.

Prawo przeciwwagi

W procesie słuchania: „ktoś idzie” – głowa w stronę skąd pochodzi hałas , oczy w przeciwną; Natomiast gdy
otwierają się drzwi i musimy zobaczyć, wtedy – oczy w stronę drzwi, a głowa odrzuca się;
Oko zajęte jest tym, do/z kogo/kim m…wimy, ręka jest zajęta tym, o czym m…wimy;
Pytania: 1. Trzy gł…wne centra w człowieku – wyjaśnij ich działania i znaczenie.2. objaśnij gł…wne znaczenia
położenia głowy. 3. Co znaczy przysłowie: ‘sine manu elloquentia nulla’? Wyjaśnij znaczenie dłoni w
rozmowie. 4. Co w rozmowie wyrażają ręce a co oczy?

7

8

9

10