6
METODY ENERGETYCZNE
Energia spr ysta cia a odkszta calnego
Rozpatrywane zagadnienia wytrzyma
ciowe sprowadza y si do wyznaczenia odkszta ce
wywo anych dzia aj cymi si ami okre lonymi za pomoc odpowiednich zale no ci.
Istniej zagadnienia bardziej skomplikowane wymagaj ce wykorzystania znanych sposobów
rachunkowych, np. ró niczkowania.
Przy zastosowaniu nowych metod rozwi za pos ugujemy si energi potencjaln w cia ach
odkszta calnych. Energia ta, jest równa pracy wykonanej przez si y dzia aj ce na dane cia o,
zwana jest energi spr yst odkszta calnego cia a lub energi odkszta cenia.
Energia spr ysta E
s
- energia potencjalna si wewn trznych spr ysto ci.
Zgodnie z zasad energii (równo przyrostu energii kinetycznej E cia a oraz pracy si
dzia aj cych na to cia o), wyra aj
si y zewn trzne L jak i wewn trzne W
W
L
E
(1)
Dla uk adów b
cych w równowadze energia kinetyczna równa jest zeru. Je eli u yjemy
podstawienia
W
wówczas
L
(2)
Energia spr ysta cia a odkszta calnego b
cego w równowadze równa
jest pracy si zewn trznych dzia aj cych na to cia o.
Proces obci enia si ami odbywa si quasi-statycznie. W ka dej chwili obci enia zachowana
jest równowaga mi dzy si ami zewn trznymi i wewn trznymi. Czas trwania takiego
wyidealizowanego procesu jest niesko czony, a szybko narastania odkszta ce równa zeru,
wówczas si y bezw adno ci s pomijalnie ma e.
Energia spr ysta pr ta rozci ganego ( ciskanego)
Praca elementarnego odcinka pr ta - iloczyn si y wewn trznej N i przemieszczenia du jakie
ona spowodowa a
du
N
dL
EA
Fl
u
Si wewn trzn N w ka dym przekroju pr ta uwa
b dziemy za sta i równ obci eniu
zewn trznemu
N=F
. Podstawiaj c
l
EA
u
F
otrzymamy
du
u
l
EA
d
i po sca kowaniu
u
du
u
l
EA
0
otrzymamy
2
2
1
u
l
AE
(3)
poniewa
EA
Fl
u
, ostatecznie
energia spr ysta
dla pr ta rozci ganego wynosi (rys. 1)
7
EA
l
F
2
2
1
lub
Fu
2
1
(4)
F
l
u
F
F
u
u
Fu
2
1
Rys. 1. Energia spr
ysta pr ta rozci ganego
W zagadnieniach u ywa si
ciw energi spr yst .
Jest to
energia
jednostkowa
odniesiona do
jednostki obj to ci
cia a odkszta calnego. Dla pr ta rozci ganego
E
A
F
Al
EA
l
F
Al
2
2
2
2
1
1
2
1
(5)
poniewa
A
F
i z prawa Hooke’a
E
w
ciw energi spr
yst mo na wyrazi
wzorami:
E
A
F
2
2
2
1
2
1
E
2
2
1
2
2
1
E
(6)
Energia spr ysta pr ta jednocze nie zginanego i rozci ganego
Stan napr enia w pr cie jednocze nie zginanym i rozci ganym
y
I
M
A
N
g
(7)
W jednoosiowym stanie napr
enia
ciwa energia spr ysta
E
2
2
1
, a energia
spr
ysta
elementarnego odcinka pr ta o obj to ci
dxdA
dV
wynosi
A
dA
dx
d
po podstawieniu odpowiednich wielko ci otrzymamy
8
A
g
dA
y
I
M
A
N
E
dx
d
2
2
1
A
g
A
g
A
dA
y
I
M
ydA
AI
NM
dA
A
N
E
dx
d
2
2
2
2
2
2
2
1
Uwzgl dniaj c, e
A
dA
A
,
I
dA
y
A
2
oraz e dla g ównych centralnych osi bezw adno ci
0
A
ydA
ostatecznie otrzymujemy
EI
M
EA
N
dx
d
g
2
2
2
2
(8)
Energia spr ysta
sko czonego odcinka pr ta o
ugo ci l
wynosi (ca kuj c powy sze
równanie)
I
M
A
N
E
l
EI
l
M
EA
l
N
dx
EI
M
dx
EA
N
g
g
l
g
l
2
2
2
2
0
2
0
2
2
2
2
2
2
(9)
2
2
1
u
l
AE
Energia spr ysta jest jednorodn kwadratow funkcj przemieszcze .
Poniewa jest kwadratowa to nie mo na do oblicze energii spr ystej
stosowa zasady superpozycji.
9
To zjawisko wyja niono na przyk adzie pr ta rozci ganego (rys. 2.).
l
A
F
l
A
F
1
F
2
a)
b)
Rys. 2.
Energi pr ta a (rys. 2.a)
Fu
V
a
2
1
EA
Fl
u
EA
l
F
V
a
2
2
1
Energi pr ta b (rys. 2.b)
EA
l
F
F
EA
l
F
EA
l
F
EA
l
F
F
V
a
2
1
2
2
2
1
2
2
1
2
2
2
1
Energi spr
yst mo na równie wyznaczy jako
prac si wewn trznych
,
któr dla przypadków prostych (rozci ganie, zginanie, cinanie, skr canie)
podano w zestawieniu.
Rozci ganie, ciskanie
dx
EA
N
V
EA
N
dx
dV
2
2
1
2
2
10
Zginanie
dx
EI
Mg
V
EI
Mg
dx
dV
2
2
1
2
2
cinanie
dx
GA
T
V
GA
T
dx
dV
2
2
1
2
2
Skr canie
dx
GI
Ms
V
GI
Ms
dx
dV
0
2
0
2
2
2
1
Energia spr ysta jednostki d ugo ci pr ta równa jest po owie ilorazu
kwadratu si y wewn trznej podzielonej przez odpowiedni sztywno .
Uk ady liniowo spr yste Clapeyrona
Aby rozwa aniom nada ogólny charakter dotycz cy wszelkich przypadków obci
,
wprowadzono poj cie
si y uogólnionej
F
, przez któr nale y rozumie dowolne obci enia
dzia aj ce na dane cia o:
si a skupiona
, para si o momencie
M
s
lub
M
g
, obci enie ci
e
q
.
Wspó rz dna uogólnion f
– przemieszczenie odpowiadaj ce sile uogólnionej
F
.
Przy rozci ganiu – sile uogólnionej
F
odpowiada wspó rz dna uogólniona wyd
enia
u
,
przy skr caniu
M
s
odpowiada k t skr cenia ,
przy zginaniu
M
g
odpowiada k t obrotu .
Je eli przemieszczenie
u
dowolnego punktu uk adu wywo ane zrównowa onym dzia aniem
si F
1
, F
2
, ...., F
n
mo na wyrazi jako funkcj liniow tych si
n
n
k
k
F
F
F
F
u
...
...
2
2
1
1
to uk ad taki nazywa si uk adem liniowo-spr ystym lub uk adem
Clapeyrona
.
Dla uk adu liniowo-spr
ystego mamy:
n
nn
j
nj
n
n
n
n
n
j
j
n
n
j
j
F
F
F
F
u
F
F
F
F
u
F
F
F
F
u
...
...
.....
..........
..........
..........
..........
..........
.....
..........
..........
..........
..........
..........
...
...
...
...
2
2
1
1
2
2
2
22
1
21
2
1
1
2
12
1
11
1
(10)
n
j
j
ij
i
F
u
1
j
ij
i
F
u
11
gdzie:
u - przemieszczenia uogólnione;
F - si a uogólniona;
-liczba wp ywowa.
Liczby wp ywowe
- przemieszczenie wywo ane odpowiednimi si ami o warto 1, czyli
przemieszczenie jednostkowe.
sila
uogólniona
zenie
przemieszc
uogólnione
gdzie:
1
N
m
- si a - si a skupiona [N], przemieszczenie - przesuni cie [m];
1
-1
N
m
- si a – moment si y [m N], przemieszczenie - obrót w mierze ukowej itd.
Oznaczmy:
D
- macierz liczb wp ywowych,
F
i
U
odpowiednie macierze jednokolumnowe si i przemieszcze .
Stosuj c wprowadzone oznaczenia mo na przedstawi zale no (10) w zapisie
macierzowym.
k
nn
n
n
n
n
n
k
F
F
F
u
u
u
2
1
2
1
3
32
31
2
22
21
1
12
11
2
1
=
U=DF
macierz podatno ci
Okre laj c
obci enia
(zmienna niezale na), wówczas si y
F
i
wyra amy przez odpowiadaj ce
im przemieszczenia
u
k
n
nn
i
ni
n
n
n
n
n
i
i
n
n
i
i
u
k
u
k
u
k
u
k
F
u
k
u
k
u
k
u
k
F
u
k
u
k
u
k
u
k
F
...
...
.....
..........
..........
..........
..........
..........
.....
..........
..........
..........
..........
..........
...
...
...
...
2
2
1
1
2
2
2
22
1
21
2
1
1
2
12
1
11
1
(11)
n
j
j
ij
i
u
k
F
1
j
ij
i
u
k
F
gdzie:
u - przemieszczenia uogólnione;
F - si a uogólniona;
k
- wspó czynnik okre laj cy wp yw przemieszczenia
u
k
na warto si y
F
i
.
12
K
macierz wspó czynników k,
F
i
U
odpowiednie macierze jednokolumnowe si i przemieszcze .
Zale no (1.11) w zapisie macierzowym.
k
nn
n
n
n
n
n
k
u
u
u
k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
F
F
F
2
1
2
1
3
32
31
2
22
21
1
12
11
2
1
=
F=KU
macierz sztywno ci
Macierz
K
jest macierz odwrotn macierzy
D (K=D
-1
).
Twierdzenie Castigliano
Uk ad Clapeyrona obci ony si ami F
1
, F
2
, F
3
,………….. F
n
.
Energia spr
ysta w belce
)
...
..
(
2
1
2
1
1
1
3
3
2
2
1
1
f
F
f
F
f
F
f
F
f
F
Ff
V
i
i
(12)
Rys. 4. Zobrazowanie twierdzenia Castigliano
Dodajemy sile
F
i
pewien przyrost
F
i
. Nast pi
przyrost energii spr ystej
belki
spowodowany przyrostem si y.
Przyrost energii V spowodowany przyrostem
F
i
zmiennej
F
i
jest równy iloczynowi
pochodnej cz stkowej
V/ P
i
przez ten przyrost
F
i
.
Energia spr
ysta belki (rys. 4b) wynosi
13
i
i
F
F
V
V
V
1
(13)
Taki sam (ko cowy) stan obci
i odkszta ce belki (rys. 4b) mo na osi gn przyk adaj c
si y w innej kolejno ci.
Przyk adaj c najpierw do nieobci onej belki dowolnie ma si
F
i
(rys. 4c) ,spowoduje ona
ugi cie (przemieszczenie uogólnione)
f
i
.
Praca statycznie przy
onej si y
F
i
na przemieszczeniu
f
i
jest równa energii spr ystej
nagromadzonej w belce i wynosi
)
(
2
1
i
i
f
F
V
(14)
Nast pnie do belki obci onej si
F
i
przy
ono zasadniczy uk ad obci
jak na rys. 4a.
Zgodnie z zasad superpozycji praca wykonana przez te si y w czasie takiego obci enia
wyrazi si zale no ci (12), ponadto si a
F
i
wykona w tym samym czasie prac
L
na
przemieszczeniu
f
i
. Praca ta wynosi (bez mno nika ½)
i
i
f
F
L
(15)
poniewa w czasie przemieszczenia si punktu przy
enia si y
F
i
ca a warto si y
F
i
wykonywa a prac .
Energia spr
ysta nagromadzona w belce przedstawionej na rys. 4d wynosi
i
i
i
i
f
F
V
f
F
L
V
V
V
)
(
2
1
2
(16)
Ko cowy stan obci
i odkszta ce belki jest dla obu tych sposobów (kolejno ci)
przyk adania si jednakowy (rys. 4b i d).
Energie spr
yste odpowiadaj ce tym stanom s jednakowe tz. V
1
=V
2
.
Porównuj c wyra enia (13) i (16) uzyskano
i
i
i
i
i
i
f
F
V
f
F
F
F
V
V
)
(
2
1
(17)
Wyra enie w nawiasie b
ce iloczynem dwóch wielko ci ma ych jest ma wy szego
(drugiego) rz du, dlatego mo na go odrzuci
)
0
(
i
i
f
F
. Tak wi c
i
i
i
i
i
i
f
F
V
f
F
F
F
V
i
i
f
F
V
(18)
Zale no (18) zwana jest
twierdzeniem Castigliana
.
Pochodna cz stkowa energii spr ystej uk adu wzgl dem si y uogólnionej jest równa
wspó rz dnej uogólnionej odpowiadaj cej tej sile.
14
Zastosowanie twierdzenia Castigliano.
Przyk ad pr ta (belki) poddanego zginaniu.
Energia spr
ysta w takim pr cie wyra ona jest zale no ci wcze niej podan
l
g
dx
M
EJ
V
0
2
2
1
(19)
Wykorzystuj c twierdzenie Castigliano, nie jest potrzebne wyra enie na energi , lecz
pochodna cz stkowa tej energii wzgl dem si y uogólnionej
F
i
. Ró niczkuj c zale no (19)
uzyskano
l
i
l
i
i
i
dx
EI
Mg
Mg
F
dx
EI
Mg
F
F
V
f
0
0
2
2
2
l
i
i
i
dx
F
Mg
Mg
Mg
F
Mg
EI
f
0
2
1
Ostatecznie:
l
g
g
dx
F
M
M
EJ
F
V
f
0
1
(20)
15
TWIERDZENIE MENABREA
Statycznie wyznaczalny uk ad Clapeyrona – belka spoczywaj
na dwóch podporach i
obci ona si P. Dla belki tej mo na wyznaczy reakcje podporowe
`
A
R oraz
`
B
R . Obliczy
energi spr
yst V i stosuj c twierdzenie Castigliano wyznaczy strza
ugi cia f
C
pod si
P oraz strza
ugi cia f
D
w przekroju D belki.
Rys. Wyprowadzenie twierdzenia Menabrea
W punkcie D przy
ono dodatkowa si X = 0 (stan 1).
Ta sama belka zamiast si P obci ona jest si X przy
on w przekroju D (stan 2). Dla
takiego obci enia równie wyznaczono reakcje podporowe
``
A
R oraz
``
B
R , obliczono energi
spr
yst V
``
belki. Stosuj c twierdzenie Castigliano obliczono strza
ugi cia
``
C
f
w
przekroju C oraz strza
ugi cia
``
D
f w przekroju D belki.
Stosuj c metod superpozycji i nak adaj c na siebie oba rozpatrywane stany obci
,
wówczas energia ca kowita uk adu V b dzie funkcj si P oraz X, strza ki za ugi cia
przekrojów C i D - zgodnie z twierdzeniem Castigliano – wyra
si jako pochodne
cz stkowe energii V, a wi c
P
V
f
C
oraz
X
V
f
D
. Nie ma adnej ró nicy mi dzy si P a
si X, obie te wielko ci s od siebie niezale ne.
16
Nast pnie dobrano tak si X, aby ugi cie przekroju D by o równe zeru (f
D
= 0), co wyst puje
wówczas, gdy w przekroju tym da si podpor (rys. c). Uzyska si wówczas uk ad, w którym
statycznie niewyznaczaln reakcj X wyznaczy mo na z podanej wy ej zale no ci
wynikaj cej z twierdzenia Castigliano:
0
X
V
f
D
Otrzymany rezultat
0
X
V
twierdzenie Menabrea.
Pochodna cz stkowa energii spr ystej uk adu wzgl dem reakcji statycznie
niewyznaczalnej jest równa zeru.
Dla belki spoczywaj cej na trzech podporach, obci onej si P (rys. c) powy szy wzór
pozwala obliczy statycznie niewyznaczaln reakcj na podporze D. Gdyby belka mia a
wi cej podpór statycznie niewyznaczalnych, to dla ka dej takiej podpory mo na napisa
warunek powy szy. Ile zatem reakcji statycznie niewyznaczalnych wyst puje w uk adzie, tyle
dodatkowych równa typu
0
X
V
, mo na napisa i tym samym wyznaczy wszystkie
reakcje uk adu.
Zale no typu
0
X
V
ma dodatkow interpretacj fizyczn . Pochodna funkcji jest równa
zeru wówczas, gdy funkcja osi ga warto ekstremaln (max, min lub punkt przegi cia o
stycznej poziomej na wykresie tej funkcji). Tak wi c, gdy pochodna okre ona zale no cia
Menabrea jest równa zero, to energia spr zysta belki (uk adu) osiaga minimum. Belka (ustrój)
przybiera taki kszta t pod dzia aniem obci enia, e energia spr
ysta belki osi ga minimum.
Wyra enie
0
X
V
zwane jest
zasad najmniejszej pracy Menabrea
lub
zasad minimum
energii.
Dla przypadku gdy energia spr
ysta uk adu pochodzi g ównie od zginania, twierdzenie
Menabrea mo na wyrazi zale no ci (dla belki o sta ej sztywno ci EJ=const)
;
0
1
0
dx
X
M
M
EJ
X
V
l
g
g
St d
.
0
0
dx
X
M
M
l
g
g