źródło: Rzeczpospolita

Cytat wykorzystany zgodnie
z wszelkimi przesłankami
prawa autorskiego należy
koniecznie oznaczyć

Prezentacje multimedialne a prawo autorskie

Agnieszka Wachowska 13-09-2008, ostatnia aktualizacja 13-09-2008 07:00

Prezentacje multimedialne stały się już narzędziem pracy szkoleniowców i wykładowców, a ich
tworzenie jest pewnego rodzaju sztuką, w której w celu zwiększenia atrakcyjności przekazu
często sięga się również po cudzą twórczość – pisze Agnieszka Wachowska, młodszy
konsultant z kancelarii Kuczek Maruta i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych

W profesjonalnie przygotowanych prezentacjach można znaleźć
pobrane wprost z Internetu zdjęcia, grafiki, obrazki, krótkie filmiki,
które umieszczone w slajdach prezentacji stają się jej częścią.
Warto jednak pamiętać o tym, że korzystanie z cudzej twórczości,
w tym również w ramach przygotowywanej prezentacji, musi
mieścić się w granicach nakreślonych przez prawo autorskie.

W dozwolonych granicach

Możliwość wykorzystania innych utworów w tworzonej przez nas prezentacji zależy od tego, czy
takie działanie mieści się w granicach dozwolonego użytku prywatnego. Instytucja ta dopuszcza
nieodpłatne korzystanie z już rozpowszechnionego pojedynczego egzemplarza utworu przez
krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa,
powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.

Oznacza to, że w prezentacji przygotowanej jedynie dla wąskiego grona osób, z którymi
pozostajemy w związku osobistym, wolno nam zamieszczać dowolne cudze utwory, pod
warunkiem oczywiście że dana prezentacja nie zostanie rozpowszechniona i
udostępniona osobom spoza tego grona.

Problem pojawia się, gdy prezentacja z elementami cudzej twórczości odbywa się na
szerszym forum, np. podczas prowadzonych szkoleń, wykładów, czy też zamieszczona
jest na ogólnodostępnej stronie www. Działanie takie nie może być uznane za dozwolony
użytek prywatny.

Prawo cytatu

Jedynym ratunkiem zatem pozwalającym na wykorzystanie we własnej twórczości
cudzych utworów jest kolejna instytucja prawa autorskiego: dozwolony użytek publiczny, w
szczególności prawo cytatu uregulowane w art. 29 ust. 1

prawa autorskiego

.

Cytat mieszczący się w granicach przewidzianych przez prawo jest instytucją, z której korzystać
może każdy, i to w dodatku nieodpłatnie.

Prawo cytatu zezwala na przytaczanie, w utworach stanowiących samoistną całość, urywków
rozpowszechnionych utworów lub drobnych utworów w całości, w zakresie uzasadnionym
wyjaśnieniem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.

Twórczy charakter prezentacji może przejawiać się
zarówno w samej jej treści, jak również w odpowiednim
doborze i zestawieniu materiałów. Nie oznacza to
oczywiście, że każde wykorzystanie cudzej
twórczości we własnym samoistnym dziele stanowić
będzie dozwolony przez prawo autorskie cytat.
Zastosowany cytat nie może bowiem wykraczać poza pewne ustalone w ustawie granice
objętościowe oraz musi być zastosowany w jednym z przewidzianych przez ustawę celów.

Art. 29 ust. 1 nie określa wprost, jakie rozmiary może przybrać cytat, ale wskazuje jedynie
ogólne przesłanki dozwolonego cytowania. Warunek ograniczający cytowanie jedynie do
przytaczania urywków utworów lub drobnych utworów w całości ma przede wszystkim chronić
pierwotnego twórcę przed odtworzeniem w całości zapożyczonego dzieła. Rozmiar

CZY WIESZ, ŻE… z Kyocerą ten artykuł możesz wydrukować do 4 razy taniej?

DRUKUJ

http://www.rp.pl/artykul/190071.html?print=tak

1 z 3

2010-09-10 22:48

dozwolonego cytatu nie może być na tyle duży, aby dochodziło w gruncie rzeczy do reprodukcji
cudzego dzieła.

Cytowany utwór nie powinien zatem dominować nad utworem, w którym jest
wykorzystany – powinien być możliwie jak najmniejszy, a jednocześnie na tyle obszerny,
aby cel cytatu mógł zostać osiągnięty.

Przy każdorazowej ocenie dozwolonych wielkości cytatu uwzględnić należy przede wszystkim
kontekst, w jakim dany cytat występuje w prezentacji, oraz cel jego przytoczenia. Przy
określaniu dozwolonych granic tej instytucji posiłkować można się również zwyczajami
wykształconymi w praktyce przygotowywania profesjonalnych prezentacji. Zwyczaje takie
bowiem niekiedy wskazują na społecznie akceptowalne ramy wykorzystania prawa cytatu.

Ważny jest cel

Art. 29 ust. 1 prawa autorskiego dopuszcza jedynie cytat uzasadniony celem
wyjaśnienia, analizy krytycznej, nauczania oraz praw gatunku twórczości. Wymienione w
ustawie cele przepis ten traktuje alternatywnie, wystarczy więc spełnienie jednego z nich, by
cytat mógł się mieścić w granicach dozwolonego użytku publicznego.

Przy cytowaniu cudzych utworów w prezentacjach multimedialnych, ze względu na cel
sporządzania oraz charakter zdecydowanej większości samych prezentacji, najczęściej
będziemy mieli do czynienia z celem nauczania lub wyjaśnienia. Cytat służący nauczaniu nie musi
być związany z procesem edukacji szkolnej oraz edukacji ściśle naukowej, gdyż ustawa nie
określa, na rzecz jakich podmiotów wymienione pola eksploatacji zostały przewidziane. Zatem
również osoby przeprowadzające szkolenia, bez względu na ich komercyjny charakter, mogą
posługiwać się cytatem uzasadnionym celem nauczania, pod warunkiem oczywiście że w
materiałach przez nie prezentowanych cytat znajduje swoje uzasadnienie.

Przy wytyczaniu ram cytatu realizowanego w celu nauczania najważniejsze jest, by cytat taki był
wewnętrznie związany z wywodami autora posługującego się nim, tzn. aby cytat ilustrował to,
co cytujący autor chce przekazać bądź też pokazać. Bez wątpienia cytat zastosowany w
prezentacji uzasadniony będzie celem nauczania w wypadku prezentacji krótkich filmów
reklamowych, w ramach omawiania skutecznych form marketingu, czy też w razie pokazania
obrazów współczesnych twórców przy przedstawianiu tematu sztuki nowoczesnej. Konieczność
wykorzystania danego materiału celem nauczania powinna być uzasadniona lepszym
zrozumieniem pewnych kwestii przez odbiorcę, a tym samym efektywnością, z jaką cel w
postaci nauczania jest realizowany.

Natomiast w wypadku cytatu uzasadnionego wyjaśnieniem wykorzystany fragment cudzej
twórczości powinien być niezbędny dla jasności i pełnego zrozumienia wywodu autora
prezentacji. Cytat ten będzie zastosowany prawidłowo, jeśli jest ściśle powiązany z własną
twórczością cytującego, stanowiąc niejako dodatkowy dowód przytaczanych opinii i twierdzeń,
lub też służy poszerzaniu własnej argumentacji.

Czego nie wolno

Umieszczanie w prezentacjach multimedialnych materiałów rozrywkowych,
niezwiązanych bezpośrednio z tematem prowadzonego szkolenia, wykorzystanych
jedynie w celu rozbawienia słuchaczy bądź też rozluźnienia atmosfery, uznać należy za
niemieszczące się w dozwolonym wykorzystaniu cytatu celem nauczania.

Podobnie dzieje się w razie umieszczenia w prezentacji elementów cudzej twórczości
niezwiązanych bezpośrednio z wyjaśnianym lub tłumaczonym zagadnieniem, służących
jedynie uatrakcyjnieniu przekazu. W mojej ocenie wplatanie w slajdy prezentacji zdjęć,
obrazków czy grafik, mających na celu jedynie „upiększenie” prezentacji, należy uznać za
niemieszczące się w celu cytatu, a tym samym za naruszające majątkowe prawa autorskie
twórcy wykorzystanego w ten sposób utworu.

Niedozwolone jest również stosowanie cytatu jedynie w celu oszczędzenia sobie czasu i wysiłku
związanego z opisywaniem pewnych zjawisk. Takie bowiem stosowanie cytatu prowadzi do
naruszenia słusznych interesów twórcy, a tym samym znajduje się poza granicami wytyczonymi
dla instytucji dozwolonego użytku.

Koniecznie oznaczyć

http://www.rp.pl/artykul/190071.html?print=tak

2 z 3

2010-09-10 22:48

Żadna część jak i całość utworów zawartych w dzienniku nie może być powielana i rozpowszechniania lub dalej
rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób (w tym także elektroniczny lub mechaniczny lub inny
albo na wszelkich polach eksploatacji) włącznie z kopiowaniem, szeroko pojętą digitalizacją, fotokopiowaniem lub
kopiowaniem, w tym także zamieszczaniem w Internecie - bez pisemnej zgody PRESSPUBLICA Sp. z o.o.
Jakiekolwiek użycie lub wykorzystanie utworów w całości lub w części bez zgody PRESSPUBLICA Sp. z o.o. lub autorów
z naruszeniem prawa jest zabronione pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.

Cytat wykorzystany zgodnie z wszelkimi przesłankami opisanymi w art. 29 ust. 1 prawa
autorskiego koniecznie należy oznaczyć. Najczęstszym błędem prowadzącym do naruszenia
prawa autorskiego przez twórców prezentacji jest niepodpisywanie zastosowanego
cytatu. Niewłaściwe oznaczenie danych wymaganych przez art. 34 prawa autorskiego, tj.
podanie niepełnego źródła, może stanowić naruszenie osobistych praw autorskich. Ponadto
niewskazanie twórcy oraz źródła, z którego cudzy utwór jest cytowany, może sugerować, że
fragment pochodzi od samego autora takiej prezentacji. Wobec tego pod każdym zacytowanym
utworem (tj. obrazkiem, filmem itp.) koniecznie należy podać autora oraz źródło, z którego dany
utwór pochodzi. Jeśli cudzy utwór pobrany jest z Internetu, a zidentyfikowanie twórcy nie
jest możliwe, wystarczy podać źródło w postaci adresu strony WWW, z której ściągnięto
dany utwór.

Rzeczpospolita

http://www.rp.pl/artykul/190071.html?print=tak

3 z 3

2010-09-10 22:48